หน่วยที่ ๔ องค์ประกอบดนตรี ๑

วิชาศิลปะ

5/8ชน้ั ประถมศึกษาปที ่ี

หน่วยการเรียนรู้ท่ี 4
เร่ืององค์ประกอบของดนตรี

นางวริ งรอง ศรพี อ 1
ครูผสู้ อน

หน่วยการเรียนรู้ที่ 4

องค์ประกอบดนตรี การส่ื ออารมณ์เพลง
ด้วยองค์ประกอบดนตรี

องค์ประกอบ
ดนตรี

ลักษณะของเสี ยงขับร้องและเสี ยงของ
เครื่องดนตรีท่ีอยูใ่ นวงดนตรีประเภทต่าง ๆ

2

แบบทดสอบก่อนเรียน
หน่วยการเรียนรู้ที่ 4
องค์ประกอบดนตรี

3

เลือกคาตอบท่ีถูกต้องที่สุดเพยี งคาตอบเดียว

1. ขอ้ ใด “ไมใ่ ช”่ องค์ประกอบของ
ดนตรี
ก จังหวะ
ข นาฏยศัพท์
ค ระดับเสียง
ง ทานองเพลง

คาอธิบาย: ข ถูกต้อง เพราะนาฏยศัพท์เปน็ องค์ประกอบของนาฏศิลป์

4

2. หน่วยท่ีใชว้ ดั ความสั้น–ยาวของเสียงดนตรี
หรือเสียงขบั ร้องคือขอ้ ใด
ก จังหวะ
ข ทานอง
ค เน้ือร้อง
ง โน้ตเพลง

คาอธิบาย: ก ถูกต้อง เพราะหน่วยที่ใช้วดั ความส้ัน–ยาวของเสี ยงดนตรีหรือเสี ยงขบั ร้อง คือ
ความหมายของคาวา่ จังหวะ

5

3. ในการบรรเลงจงั หวะสามัญ นักเรียน
จะใชเ้ คร่ืองดนตรีใดเปน็ ตัวให้จังหวะ
ก ฉ่ิง
ข ตะโพน
ค กลองแขก
ง ไมใ่ ชเ้ คร่ืองดนตรี

คาอธิบาย: ง ถูกต้อง เพราะในจังหวะสามัญจะไม่ใช้เครื่องดนตรีใด ๆ เป็นตัวให้จังหวะ

แต่จะใช้การกาหนดระยะถ่ีห่างในใจ และจะกาหนดอย่างไรก็ได้ แต่ต้องดาเนินจังหวะไป

ด้วยความสม่าเสมอ 6

4. ข้อใด “ไม่ใช”่ จังหวะฉิ่ง
ก 2 ชนั้
ข 3 ชนั้
ค ชนั้ เดียว
ง ลูกหมด

คาอธิบาย: ง ถูกต้อง เพราะลูกหมดเป็นศัพท์สั งคีต

7

5. ทานองเพลงเก่ียวขอ้ งกับขอ้ ใด
ก จังหวะของดนตรี
ข ความชา้ –เร็วของเพลง
ค ความดัง–เบาของเพลง
ง ระดับเสียงต่าง ๆ ที่ถูกเรียบเรียงข้ึน

คาอธิบาย: ง ถกู ตอ้ ง เพราะระดับเสียงตา่ ง ๆ ท่ีถกู เรียบเรียงข้ึนเก่ียวขอ้ งกับทานองเพลง

8

6. ข้อใด “ไมใ่ ช”่ องค์ประกอบของดนตรีสากล
ก ระดับเสียง
ข ทานองเพลง
ค สีสันของเสียง
ง ความเป็นเอกภาพ

คาอธิบาย: ง ถูกต้อง เพราะความเป็นเอกภาพเป็นองค์ประกอบของทัศนศิลป์

9

7. ระดับเสียงสูงสุดของนักร้องชายคือ
ขอ้ ใด
ก เบส
ข อัลโต
ค เทเนอร์
ง โซปราโน

คาอธิบาย: ค ถูกต้อง เพราะเทเนอร์เป็นระดับเสี ยงสูงสุดของนักร้องชาย

10

8. รูปแบบการบรรเลงของวงดนตรีพื้นบา้ นภาคอีสาน
ส่วนใหญ่จะมลี ักษณะแบบใด
ก นุ่มนวล
ข อ่อนหวาน
ค เศร้าสร้อย
ง สนุกสนาน

คาอธิบาย: ง ถูกต้อง เพราะวงดนตรีพ้นื บ้านภาคอีสานประกอบไปด้วยเคร่ืองดนตรีประเภทเครื่อง

ตี ทาให้รูปแบบการบรรเลงส่วนใหญม่ ีเสียงดัง ฟงั แล้วใหค้ วามรู้สึกสนุกสนาน ครึกคร้ืน 11

9. นักเรียนจะเลือกใชว้ งดนตรีประเภทใด
บรรเลงประกอบพธิ ีกรรม
ก วงมโหรี
ข วงกลองยาว
ค วงป่ ีพาทย์
ง วงเครื่องสาย

คาอธิบาย: ค ถกู ต้อง เพราะวงป่ พี าทยม์ เี สียงดังก้องกังวานไปไกล และสามารถแสดงความรู้สึกหรือ

อารมณ์ไดห้ ลายอย่าง จึงเหมาะสาหรับการนามาใชบ้ รรเลงประกอบพธิ ีกรรม 12

10. ข้อใดกล่าว “ไม่ถกู ต้อง”
ก วงเครื่องสายมีการบรรเลงที่นุ่มนวล
ข วงเครื่องสายนิยมใช้บรรเลงในงานศพ
ค วงป่ ีพาทย์เป็นวงดนตรีที่บรรเลงเพ่ือประกอบพิธีกรรม
ง วงมโหรีคือวงท่ีเกิดจากการนาเอาวงป่ ีพาทยก์ ับวงเคร่ืองสาย
มาผสมกัน

คาอธิบาย: ข ถกู ต้อง เพราะวงเครื่องสายเป็นวงดนตรีท่ีนิยมใชบ้ รรเลงในงานมงคล งานร่ืนเริงต่าง

ๆ แต่งานศพเปน็ งานอวมงคล 13

ศิลปะ ป. 5

หน่วยการเรียนรู้ที่ 4 องค์ประกอบดนตรี

แผนการจัดการเรียนรู้ที่ 34

องค์ประกอบดนตรี

เวลา 1 ชวั่ โมง

14

นำเข้ำสู่บทเรียน

ในบทเพลง 1 เพลงมีองค์ประกอบอะไรบา้ ง

แนวคาตอบ: ระดับเสียง จงั หวะ
ทานองเพลง เสียงประสาน

คีตลักษณ์หรือรูปแบบของเพลง

15

1. องค์ประกอบดนตรี

1. องค์ประกอบดนตรี

บทเพลงต่าง ๆ ท่ีเราไดร้ ับฟังอยู่ทุกวันน้ี แตล่ ะบทเพลงจะประกอบด้วย
องค์ประกอบท่ีสาคัญมากมาย เชน่

• ระดับเสียง
• จงั หวะ
• ทานองเพลง
• เสียงประสาน
• คีตลักษณ์หรือรูปแบบของเพลง

16

1. องค์ประกอบดนตรี

องค์ประกอบต่าง ๆ เหล่านี้จะผสมผสานกันเป็นงานดนตรีให้เรา
ได้สัมผัสในขณะฟังเพลง องค์ประกอบดนตรีจะเป็นตัวกาหนดให้
งานดนตรีมีความหลากหลาย แต่ในหน่วยการเรียนรู้น้ีจะขอกล่าว
เฉพาะจังหวะและทานองเพลง

องค์ประกอบดนตรีไทย
องค์ประกอบดนตรีสากล

17

1. องค์ประกอบดนตรี

1.1 องค์ประกอบดนตรีไทย

โครงสร้างของดนตรีประกอบด้วยองค์ประกอบพ้ืนฐานต่าง ๆ
ของดนตรีเหมือนกันทุกชาติ ได้แก่ จังหวะ ทานอง สี สันของเสี ยง
แ ล ะ คี ต ลั ก ษ ณ์ แ ต่ จ ะแ ต ก ต่ า ง กั น ใ น ร า ยล ะ เ อี ย ดข อ ง แ ต่ ล ะ
วัฒนธรรมเท่านั้น องค์ประกอบหลักของดนตรีไทยที่เราต้องฝึกฟัง
บอ่ ย ๆ เช่น

จังหวะ

ทานอง

18

1. องค์ประกอบดนตรี
1.1 องค์ประกอบดนตรีไทย

จังหวะ

หมายถึง การร้อง บรรเลง เปน็ ระยะ ๆ สมา่ เสมอกัน จังหวะที่ใช้
ในดนตรีไทยแบ่งออกเป็น 3 ชนิด ได้แก่

จังหวะสามัญ

หมายถึง จังหวะท่ัวไป ไมม่ เี ครื่องดนตรีใด ๆ เป็น
เครื่องให้สัญญาณจังหวะ ใชก้ ารกาหนดระยะถี่

ห่างในใจ และจะกาหนดอยา่ งไรก็ได้
แต่ต้องดาเนินจงั หวะไปด้วยความสมา่ เสมอ

19

1. องค์ประกอบดนตรี
1.1 องค์ประกอบดนตรีไทย

จังหวะฉ่ิง

หมายถึง การกาหนดจังหวะด้วยเสียงของการตีฉ่ิงเพอื่ ใหร้ ู้จงั หวะ

“ฉ่ิง” “ฉับ”เบาและจังหวะหนัก เสียง
เป็นจังหวะเบา เสียง

เป็นจงั หวะหนัก จงั หวะฉิ่งมี 3 อัตราจังหวะ ได้แก่

แผนภาพแสดงจังหวะฉ่ิงในแต่ละอัตราจังหวะ

20

1. องค์ประกอบดนตรี
1.1 องคป์ ระกอบดนตรีไทย

ตัวอยา่ งการตีจังหวะฉ่ิง

21

1. องค์ประกอบดนตรี หมายถึง การก าหนดจัง หวะด้ว ย
1.1 องค์ประกอบดนตรีไทย เครื่องดนตรีที่ขึงด้วยหนัง จังหวะหน้า
ทับแบ่งออกเป็น 3 ชนิด ได้แก่ หน้าทับ
จังหวะหน้าทับ ปรบไก่ หน้ าทับส องไม้ และหน้ าทั บ
พิเศษ

กลองตะโพน

22

1. องค์ประกอบดนตรี
1.1 องค์ประกอบดนตรีไทย

ตัวอย่างการตีจังหวะหน้าทับ

23

1. องค์ประกอบดนตรี
1.1 องค์ประกอบดนตรีไทย

ทานอง

หมายถึง เสียงสูง ๆ ต่า ๆ สลับกันไป ทานองเพลงไทยเป็นการนาเอาเสียง
ต่าง ๆ ท่ีเกิดจากการบรรเลงเคร่ืองดนตรีไทยมาเรียบเรียงเขา้ ด้วยกัน

24

1. องค์ประกอบดนตรี
1.1 องค์ประกอบดนตรีไทย

ขอ้ ใดกล่าว “ไม่ถกู ต้อง” เกี่ยวกับองค์ประกอบ
ดนตรีไทย

 การกาหนดจังหวะดว้ ยชพี จรจังหวะ เรียกว่า จังหวะหน้าทับ

 จงั หวะฉิ่งมี 3 อัตราจงั หวะ คอื อัตราจงั หวะ 3 ชนั้ 2 ชน้ั
และชน้ั เดียว

 ทานองเพลงไทยเกิดจากการนาเอาเสี ยงเครื่องดนตรี
มาเรียบเรียงเข้าด้วยกัน

25

เสียงสูง ๆ ตา่ ๆ เรียงสลับกันไป
ทาให้เกิดส่ิ งใด

ทานองเพลง

26

1. องค์ประกอบดนตรี

1.2 องค์ประกอบดนตรีสากล

องค์ประกอบดนตรีสากลที่เปน็ พื้นฐานทาให้เกิดเปน็ ภาพรวมของดนตรี
ข้นึ มา เชน่

• จังหวะ
• ทานองเพลง
• เสียงประสาน
• รูปพรรณหรือพ้ืนผวิ

27

1. องค์ประกอบดนตรี
1.2 องค์ประกอบดนตรีสากล

การเข้าใจองค์ประกอบของดนตรีสากลย่อมทาให้เราสามารถ
วิเคราะห์หรือแยกแยะและเข้าใจดนตรีได้อย่างแท้จริง เพราะดนตรี
เป็นงานศิลปะท่ีเกิดจากการเรียบเรียงหรือจัดระดับเสียงต่าง ๆ เข้า
ด้วยกันอย่างเป็นระบบ จึงทาให้เกิดเป็นผลงานดนตรีมากมาย
องค์ประกอบของดนตรีสากลหรือบทเพลงท่ีเราต้องฝึกฟังบ่อย ๆ
เชน่

จงั หวะดนตรี

ทานองเพลง

28

1. องค์ประกอบดนตรี

1.2 องค์ประกอบดนตรีสากล

จงั หวะดนตรี

หมายถึง หน่วยที่ใช้วดั ความส้ัน–ยาวของเสียงดนตรีหรือเสียงขับ
ร้อง จังหวะดนตรีจะเป็นตัวกาหนดความเคล่ือนไหวของบทเพลง
ประกอบไปด้วยการเน้นหรือจังหวะหนัก และความยาว ได้แก่ ความ
ส้ั น–ยาวของโน้ตแต่ละตัว ส่ วนบทเพลงจะมีจังหวะช้าหรือเร็วนั้น
ข้นึ อยู่กับความเร็วจังหวะ (tempo)

29

1. องค์ประกอบดนตรี
1.2 องคป์ ระกอบดนตรีสากล

ทานองเพลง

หมายถึง การนาเอาระดับเสียงต่าง ๆ ท่ีเกิดจากการขับร้องหรือ
เกิดจากการบรรเลงดนตรีมาเรียบเรียงให้เป็นระบบต่อเน่ืองกัน โดย
มีจัง ห ว ะ ด นต รี เป็ นตั ว คว บ คุมท าให้ ระ ดั บ เ สี ยง ต่ าง ๆ เห ล่ า นี้
กลายเป็นทานองเพลงหรือบทเพลงท่ีไพเราะมากมาย

30

1. องค์ประกอบดนตรี
1.2 องค์ประกอบดนตรีสากล

ขอ้ ใดกล่าว “ไม่ถกู ต้อง”

 หน่วยวดั ความสั้น–ยาวของเสียงดนตรีหรือเสียงขบั ร้องคอื
จังหวะดนตรี

 จงั หวะดนตรีจะเป็นตวั กาหนดความเคลื่อนไหวของบทเพลง

 จงั หวะดนตรีเป็นตัวควบคมุ ทาให้ระดบั เสียงต่าง ๆ กลายเป็น
ทานองเพลงหรือบทเพลงท่ีไพเราะ

31

ภาระงาน

ให้นักเรียนเลือกบทเพลงที่ชน่ื ชอบ
หรือตรงกับความรู ้สึ กในขณะน้ัน
แล้วนามาเปดิ ให้เพอื่ น ๆ ฟังในชน้ั เรียน

พร้อมท้ังบอกเหตผุ ลในการ
เลือกบทเพลง

32

สรุป หน่ วยที่ใช้วัดความสั้ น–ยาวของเสี ยงดนตรี
ห รื อ เ สี ย งขั บ ร้ อ ง จั งห ว ะ ด น ต รี จ ะ เป็ น
จงั หวะดนตรี ตั ว ก า ห น ด ค ว า ม เ ค ล่ื อ น ไ ห ว ข อ ง บ ท เพ ล ง
ประกอบไปด้วยการเน้ นหรือจังหวะหนั ก
หมายถงึ และความยาว ได้แก่ ความสั้ น–ยาวของโน้ต
แต่ละตัว ส่ วนบทเพลงจะมีจังหวะช้าหรือ
เร็วนั้นข้ึนอยู่กับความเร็วจังหวะ (tempo)

องค์ประกอบ เชน่
ดนตรีสากล

ทานองเพลง การนาเอาระดับเสียงต่าง ๆ ที่เกิดจากการ
ขั บ ร้ อ ง ห รื อ เ กิ ด จ า ก ก า ร บ ร ร เ ล ง ด น ต รี ม า
เรียบเรียงให้เป็นระบบต่อเนื่ องกัน โดยมี

หมายถึง

จังหวะดนตรีเป็นตัวควบคุม ทาให้ระดับ
เสี ยงต่าง ๆ เหล่าน้ี กลายเป็นทานองเพลง
หรือบทเพลงที่ไพเราะมากมาย

33

สรุป

องค์ประกอบดนตรี หมดเวลาแล้วได้แชก่ วั่ โม• จงังหนวะี้ สามัญ
จังหวะ • จังหวะฉิ่ง
แบง่ เป็น
• จังหวะหน้าทับ

พบกันใหม่สั ปดาห์หน้า

องค์ประกอบ ได้แก่

ดนตรีไทย สวัสดีค่ะ เสียงสูง ๆ ต่า ๆ สลับกันไป ทานองเพลง

หมายถึง

ทานอง ไทยเป็นการนาเอาเสียงต่าง ๆ ท่ีเกิดจาก

การบรรเลงดนตรีไทยมาเรียบเรียงเข้า

ด้วยกัน

34