BAB 3 SUMBER TENAGA

BIL BAHAGIAN PENJANA AT

1. KUTUB FUNGSI
UTAMA/
MAGNET Menghasilkan medan magnet

2. ANGKER Memotong medan magnet untuk
menghasilkan daya gerak elektrik ( d.g.e )
3. PENUKAR
TERTIB • Punca tamatan bagi belitan angker
• Tukar AU yang terjana kepada AT

4. BERUS • Penyambung litar angker ke punca bekalan
KARBON AT

51

PRINSIP KERJA PENJANA ARUS TERUS

KEDUDUKAN 1 ( 00 )
• Angker berada pada

kedudukan 900
• Tiada pemotongan medan

magnet
• Nilai arus teraruh d.g.e =

sifar

KEDUDUKAN 2 ( 900 )

• Angker berada pada

kedudukan 1800.

• Berlaku pemotongan medan

magnet

• Nilai arus teraruh

maksimum

• Arus mengalir dalam gelung

dan pesongkan 52
galvanometer

PRINSIP KERJA PENJANA ARUS TERUS

KEDUDUKAN 3 ( 1800 )

• Angker berada pada

kedudukan 2700

• Arus aruhan d.g.e berubah

dari nilai maksimum ke

sifar

• Nilai arus teraruh d.g.e =

sifar
KEDUDUKAN 4 ( 2700 )

• Angker berada pada

kedudukan 3600.

• Berlaku pemotongan medan

magnet

• Nilai arus teraruh

maksimum

• Arus mengalir dalam gelung

dan pesongkan 53
galvanometer

54

55

PENJANA ARUS ULANG ALIK

56

57

PENJANA AU

BIL BAHAGIAN FUNGSI

1. KUTUB UTAMA/ Menghasilkan medan magnet
MAGNET

2. ANGKER Memotong medan magnet untuk menghasilkan
daya gerak elektrik ( d.g.e )

3. GELANG • Punca tamatan bagi belitan angker untuk
GELINCIR menghasilkan voltan arus AU

58

59

PRINSIP KERJA PENJANA ARUS ULANG ALIK

KEDUDUKAN 1 ( 00 )
• Angker berada pada

kedudukan 900
• Tiada pemotongan medan

magnet
• Nilai arus teraruh d.g.e =

sifar

KEDUDUKAN 2 ( 900 )

• Angker berada pada

kedudukan 1800.

• Berlaku pemotongan medan

magnet

• Nilai arus teraruh

maksimum

• Arus mengalir dalam gelung

dan pesongkan 60
galvanometer.

PRINSIP KERJA PENJANA ARUS TERUS

KEDUDUKAN 3 ( 1800 )

• Angker berada pada

kedudukan 2700

• Arus aruhan d.g.e berubah

dari nilai maksimum

kepada sifar

• Nilai arus teraruh d.g.e =

sifar
KEDUDUKAN 4 ( 2700 )

• Angker berada pada

kedudukan 3600.

• Berlaku pemotongan medan

magnet

• Nilai arus teraruh

maksimum

• Arus mengalir dalam gelung

dan pesongkan 61
galvanometer

PERBEZAAN ANTARA PENJANA AT DAN AU

PENJANA AU PENJANA AT
1. Hasilkan bekalan arus AU 1. Hasilkan bekalan arus AT

2. Guna gelang gelincir 2. Guna penukar tertib /komutator

3. AU bertukar arah sendiri dalam angker 3. Komutator menukar arah arus dalam
angker

4. Lebih cekap kerana tiada geseran antara 4. Kurang cekap kerana ada geseran antara
gelang gelincir dan berus karbon komutator dan berus karbon

5. Boleh menghasilkan voltan yang lebih 5. Hanya boleh menghasilkan voltan yang
tinggi
tetap 62

KELEBIHAN PENJANA AU BERBANDING PENJANA AT

PENJANA AU PENJANA AT

Voltan keluaran boleh di jana, diubah dan Voltan keluaran tidak boleh diubah dan tidak
diagihkan dengan cekap sesuai diagihkan kerana penggunaan komutator.

Penghasilan tenaga lebih cekap kerana tiada Penghasilan tenaga kurang cekap kerana

geseran antara gelang gelincir dan berus karbon terdapat geseran antara penukar tertib dan

berus karbon

Penggunaan penjana AU lebih meluas seperti Penggunaan penjana AT terhad dan digunakan
dalam penjanaan sumber tenaga yang lebih untuk sumber tenaga yang lebih kecil
besar
63

FAKTOR – FAKTOR UNTUK MENINGKATKAN NILAI
ARUS ARUHAN ( D.G.E )

• Tambahkan kelajuan pusingan angker
• Bilangan pusingan gegelung angker
• Belitan gegelung dari soft-iron
• Menggunakan magnet yang boleh

menghasilkan medan magnet yang lebih
kuat

64

65

KONSEP SISTEM PEMBEKALAN TENAGA ELEKTRIK

A • Stesen jana kuasa

• Stesen transformer injak naik

B • Menaikkan dan menurunkan nilai voltn supaya voltan
dapat diagihkan.
• Rangkaian Grid Nasional

C • Proses penghantaran tenaga elektrik dalam jarak jauh

• Stesen transformer injak turun

D • Menaikkan dan menurunkan nilai voltan supaya voltan
dapat diagihkan

E • Pencawang bahagian

66

PENJANAAN • Stesen jana kuasa hidro, terma dan stesen
PENGHANTARAN jana kuasa gas
PENGAGIHAN
• Hasilkan 10.5kV – 11.0 kV, 22kV-33kV
• Guna 2 jenis sumber iaitu tidak boleh

diperbaharui dan boleh diperbaharui

• Voltan 11kV dihantar dari stesen jana kuasa
ke transformer injak naik ( pencawang
masuk utama

• 11kV akan diubah sehingga 500kV untuk
tujuan penghantaran tenaga elektrik dalam
jarak jauh

• Tujuan nilai voltan dinaiikkan untuk
mengurangkan kehilangan kuasa elektrik

• Elektrik diagihkan dari pencawang utama
ke punca pengguna melalui kabel bawah
tanah dan talian atas

• Voltan diturunkan oleh transformer injak
turun sebelum diagihkan

• Pengguna industri berat – 11kV-33kV
• Pengguna sederhana n kecil – 230 – 400V67

68

SISTEM FASA DALAM SISTEM PENGAGIHAN TENAGA
ELEKTRIK

69

70

PERBEZAAN ANTARA 3 FASA DAN SISTEM 1 FASA

SISTEM 3 FASA SISTEM 1 FASA

1. Mempunyai tiga talian dan satu talian 1. Hanya mempunyai satu talian fasa dan
neutral juga satu talian neutral

2. Untuk pembekalan tenaga elektrik yang 2. Untuk pembekalan tenaga elektrik yang
lebih besar rendah

3. Pendawaian lebih kompleks kerana terdiri 3. Pendawaian lebih ringkas kerana terdiri
daripada 3 talian fasa dan 1 talian neutral drp 1 talian fasa dan 1 talian neutral

4. Transformer lebih ringan, lebih cekap dan 4. Transformer lebih besar, lebih berat dan

lebih baik lebih mahal

5. Untuk motor 3 fasa, daya kilasnya lebih 5. Untuk motor 1 fasa, saya kilasnya rendah
tinggi dan lebih stabil dan kurang stabil

6. Kos pendawaian lebih mahal tetapi kos 6. Kos pendawaian rendah tetapi tidak sesuai
penyelenggaraan lebih murah untuk penggunaan kuasa yang lebih besar

71

• INDUSTRI BERAT
• Voltan dibekalkan 33kV – 11kV

dari pencawang masuk utama
• 3 fasa 3 dawai ( Delta-delta )

• PENGGUNA SEDERHANA
• Voltan dibekalkan 400V
• Bekalan 3 fasa 4 kabel
• 3 fasa 4 dawai ( delta-bintang)

• PENGGUNA KECIL
• Voltan dibekalkan 230V
• Bekalan 1 fasa 2 kabel

72

PEMILIHAN PENGGUNAAN SISTEM FASA

a) PERATURAN – PERATURAN yang perlu dipatuhi oleh 73
juruelektik dalam merancang dan membuat pendawaian
rumah, bangunan dll

1. Akta Bekalan Elektrik 1990, Akta 447 dan Akta Suruhanjaya
Tenaga 2001

2. Peraturan-peraturan elektrik 1994 dan pindaan-pindaanya
3. Malaysian Standard MSIEC 60364 “Electrical Installation of

Buildings”
4. MS 1979:2007 Electrical Installation of Building – Code of

Practice
5. MS 1936:2006 Electrical Installation of Building – Guide to MS

IEC 60364
6. TNB Electricity Supply Application Handbook
7. “Garis panduan pendawaian lektrik di bangunan kediaman”

Suruhanjaya Tenaga

PEMILIHAN PENGGUNAAN SISTEM FASA

b) KEHENDAK PERATURAN :
• Peraturan 11 (1), peraturan-peraturan elektrik 1994
mensyaratkan semua PENDAWAIAN TAMBAHAN @
PENDAWAIAN SEMULA perlu mendapat kelulusan
bertulis daripada pemegang lesen atau pihak berkuasa
bekalan.

b) KEPENTINGAN PIAWAIAN :

• Untuk memastikan keselamatan

• Pengguna

• Kerja pemasangan pendawaian

• Bangunan

• Kerja –kerja ketika mengesan kerosakan untuk

baik pulih / penyelenggaraan 74

PEMILIHAN PENGGUNAAN SISTEM FASA

d) FAKTOR – FAKTOR MEREKA BENTUK PENDAWAIAN
DALAM PENENTUAN FASA:
• kenalpasti persekitaran
• Jenis bangunan ( pelan lukisan kerja, spesifikasi )
• Langkah-langkah perlindungan
• Kira permintaan beban arus maksimum dalam
menentukan kemudahan dan saiz kabel yang
• diperlukan.

b) PERMINTAAN BEBAN MAKSIMUM:

• Beban maksimum atau jumlah beban tersambung 75
• Kaedah pengiraan berdasarkan Peraturan-perauran

Elektrik 1994

Faktor Kepelbagaian

Faktor kepelbagaian ialah satu kiraan anggaran
yang membenarkan pengurangan arus bagi alat
saiz pengalir kabel, pengasingan dan alat
perlindungan.

Dalam sesuatu pemasangan pengguna, tidak
semestinya semua kelengkapan elektrik
digunakan serentak pada satu masa.

Contohnya, jarang sekali pengguna
memerlukan atau menggunakan lampu, seterika,
pembakar roti, dapur elektrik, televisyen, alat
stereo dan lain-lain dalam satu masa yang sama.

76

Faktor Kepelbagaian (samb)

Oleh itu arus maksimum yang mengalir
dalam pengalir litar adalah kurang daripada
jumlah arus yang dijangkakan bila kesemua
alat kelengkapan elektrik digunakan
serentak.
Faktor kepelbagaian boleh digunakanuntuk
mengira saiz pengalir dan suis peralatan
litar kecuali untuk litar akhir.

77

Faktor Kepelbagaian (samb)

 Bagi tujuan ini faktor kepelbagaian
dibenarkan tetapi hendaklah berlandaskan
kepada peraruran IEE. Bagi mengira
kelonggaran kepelbagaian bagi setiap beban
perlulah menggunakan jadual 2.

78

Penggunaan kepelbagaian bagi Pemasangan rumah persendirian termasuk blok
litar akhir yang disuapkan dari penginapan persendirian.

pengalir atau peralatan suis

1. Lampu 66% daripada jumlah permintaan arus
2. Kuasa
100% daripada jumlah permintaan arus sehingga
10A + 50% daripada mana-mana permintaan arus
yang melebihi 10A

3. Perkakas memasak 10 Ampere + 30% f.1 perkakas memasak
disambungkan melebihi 10Ampere + 5A jika air
keluar digabungkan dalam unit

4. Pemanasan air ( jenis serta- 100% f.1 perkakas terbesar +100% f.1 perkakas
merta) kedua terbesar + 25% f.1 yang tinggal.

79

5. Pemanas air ( dikawal Kepelbagaian tidak dibenarkan
termostat )

6. Susunan standard litar 100% daripada permintaan terbesar +40%
akhir menggunakan alir daripada permintaan arus bagi tiap-tiap litar lain.
keluar soket

7. Alir keluar soket 100% daripada permintaan arus daripada
selain daripada yang di poin penggunaan terbesar + 40% daripada
atas dan kelengkapan permintaan arus bagi tiap-tiap poin
penggunaan yang lain.

80

PENGIRAAN JUMLAH BEBAN TERSAMBUNG 1 FASA=60 A

Komponen Rumus Pengiraan Arus Arus Pengiraan arus dengan Arus anggaran
maksimum maksimum factor kepelbagaian

Lampu filamen I= P 8x60 2.09 A 66%x 2.09 = 1.38A 1.38A
60W V 230
8 unit = 2.09A 2.82 A 66%x 2.82 1.86A
I=Px1.8 = 1.86A
Lampu V 36x1.8x10
pendaflour 230

36 W = 2.82 A
10 unit

Kipas siling I= P 85x4 1.74 66%x 1.74 1.15A
85W Vkosθ 230 x 0.85 80A = 1.15A 44A
4 unit
= 1.48 A Litar pertama 81
Soket alir keluar 100%=20A
13A Litar dikawal oleh
4 unit MCB 20A Baki 3 litar
4 x 20= 80A =40%x60A
= 24A + 20A

PENGIRAAN JUMLAH BEBAN TERSAMBUNG 1 FASA=60 A

Komponen Rumus Pengiraan Arus Arus Pengiraan arus dengan Arus anggaran
maksimum maksimum factor kepelbagaian

Pemanas air I= P 1x1500 6.52 A 100% = beban 6.52A
1500W V 230 penuh
1 unit =6.52A
= 6.52A

JUMLAH 93.17A 54.91A

• Jumlah arus maksimum = 93.17A, ( tidak dianggap sebagai jumlah
arus sebenar beban

• Had satu fasa ialah 60A.
• Jumlah arus anggaran yang diperolehi = 54.19A
• Oleh itu, rumah ini sesuai menggunakan sistem 1 fasa.

82

PENGIRAAN JUMLAH BEBAN TERSAMBUNG 3 FASA>60 A

Komponen Rumus Pengiraan Arus Arus Pengiraan arus dengan Arus anggaran
maksimum maksimum factor kepelbagaian

Lampu filamen I= P 10x60 2.61 A 66%x 2.61 = 1.72A 1.72A
60W V 230
10 unit = 2.61A

Lampu I=Px1.8 18x1.8x20 2.82 A 66%x 2.82 1.86A
pendaflour V 230 = 1.86A

18 W = 2.82 A
20 unit
85x6
Kipas syiling I= P 230 X 0.85 2.61 A 66%x 2.61 1.72A
85W Vkosθ = 2.61 A = 1.72A
6 unit 83

PENGIRAAN JUMLAH BEBAN TERSAMBUNG 3 FASA>60 A

Komponen Rumus Pengiraan Arus Arus Pengiraan arus dengan Arus anggaran
maksimum maksimum factor kepelbagaian

Soket alir keluar Litar dikawal oleh 240A Soket pertama 108 A
13A MCB 20A 100%=20A
Baki 11 soket
12 unit 12 x 20= 240A =40%x220A
= 88 A + 20A

84

Komponen Rumus Pengiraan Arus Arus Pengiraan arus Arus
maksimum maksimum dengan factor anggaran
Pemanas air I= P kepelbagaian 26.09A
3000W V 2x3000 26.09 A
2 unit 230 Tiada factor 16.13A
I= P kepelbagaian
Pemasak V = 26.09A
Elektrik 30.43A 10A pertama =10A
7000W 1x7000 30% drp baki=30%x
1 unit 230
20.43 = 6.13A
= 30.43A

Pendingin hawa I = P = 4x 1x746 15.26 A Tiada factor 15.26 A
1HP Vkosθ 230x0.85 kepelbagaian
=15.26 A

4 unit 1 HP =
746W

JUMLAH 319.82 A 170.78 A

PENGIRAAN JUMLAH BEBAN TERSAMBUNG 1 FASA>60 A

• Jumlah arus anggaran = 170.78A,
• Had TIGA FASA ialah lebih dari 60A.
• Oleh itu, rumah ini sesuai menggunakan sistem 3 fasa.
• Jumlah arus maksimum 319.82 A ; tidak diambil kira dalam

penentuan jenis fasa.

KESAN BURUK SEKIRANYA SALAH MEMILIH FASA

• Bahayakan pengguna
• Peralatan elektrik boleh rosak
• Pendawaian dan kabel boleh rosak
• Gangguan bekalan elektrik
• Berlaku ketidakstabilan voltan ketika penggunaan maksimum
• Meningkatkan beban pada pengubah dan menjadikannya tidak

stabil

86

87

PENDAWAIAN UNIT KAWALAN PENGGUNA 1 FASA

A : Unit penyambung, litar masukan ( kotak simpang )
B : Unit pemotong ( FIUS PERKHIDMATAN dan

PENGHUBUNG NEUTRAL
C : Meter kWj
D : Suis utama, MCCB
E : Pemutus litar arus baki ( RCCB )
F : Papan agihan, MCB

88

Kotak simpang Meter kilowatt jam
Fius perkhidmatan

Suis Pemutus litar arus baki (RCCB)
utama Pemutus litar miniatur (MCB)

89

90

NAMA KOMPONEN FUNGSI / PENERANGAN

Kotak simpang • Dikenali sebagai unit
Fius perkhidmatan penyambung

Meter kilowatt jjam • Sebagai litar masukan AU
• Melindungi beban dari arus

yang berlebihan
• Unit pemotongan elektrik

oleh pihak berkuasa
• Ukur dan rekod jumlah

tenaga elektrik yang
digunakan

91

NAMA KOMPONEN FUNGSI / PENERANGAN

Suis utama • Menyambung dan memutuskan bekalan
elektrik

• Mengawal arus berlebihan

RCCB (Residual • Juga dikenali sebagai ELCB ( Earth Leakage
current circuit breaker
) circuit breaker )
• Putuskan bekalan secara automatic apabila

berlaku kebocoran arus atau litar pintas.
• Melindungi pengguna daripada renjatan

elektrik.
• Melindungi peralatan elektrik daripada voltan

tinggi atau lampau akibat kilat.
• Kapasiti RCCB ( 40A dan 63 A )

92

NAMA KOMPONEN FUNGSI / PENERANGAN

Pemutus litar miniature • Memutuskan bekalan elektrik secara automatic
(MCB) apabia berlaku arus elektrik yang tinggi melebih

kapasiti MCB disebabkan litar pintas atau penggunaan

alatan elektrik terlalu banyak.
• Melindungi perkakas elektrik dan pengguna

• Nilai kapasiti MCB
• 6A ( untuk pendawaian lampu dan kipas)
• 16/20 A ( soket alir keluar )
• 32 A ( poin penyaman udarra, pemasak dll

93

94

3.2.7 MENCADANGKAN IDEA UNTUK PENGGUNAAN AKSESORI ELEKTRIK
YANG LESTARI BAGI PENGGUNA DOMESTIK

2 CIRI-CIRI
AKSESORI
ELEKTRIK

YANG
LESTARI

95

SIRIM – Standard and Industrial Research Institute of Malaysia –
Institut Piawaian dan Penyelidikan Perindustrian Malaysia

MCMC –Malaysian Communications and Multimedia Commission @
SKMM – Suruhanjaya Komunikasi dan Multimedia Malaysia

96

a) SIRIM ( Standard and Industrial Research Institute of Malaysia ) @ Institut
piawaian dan Penyelidikan Perindustrian Malaysia.
➢ semua jenis elektrik perlu kelulusan dari Suruhanjaya Tenaga
dan di label dengan SIRIM.
➢ SIRIM – melaksanakan penyelidikan dan pembangunan (R&D)
dalam pelbagai teknologi untuk memastikan keselamatan
pengguna dan memastikan produk itu memenuhi kepiawaian.

97

98

b) LABEL TENAGA
➢ Maklumat mengenai kadar penggunaan tenaga elektrik
➢ Label ini dikeluarkan oleh Suruhanjaya Tenaga dengan
kerjasama SIRIM
➢ Ia membantu pengguna untuk membuat pilihan alatan elektrik
yang menggunakan tenaga elektrik yang lebih cekap.

99

Anggaran Simpanan Minyak dan Gas Malaysia

Minyak Mentah : 5.46 billion barrels GAS ASLI : 88.00 trillion standard cubic feet 100

HAYAT SIMPANAN: Minyak– 19 tahun, Gas - 36 tahun

(sumber: PETRONAS (pada 1,Januari 2008)