รู้ทันมหันตภัยโรคไม่ติต่อ

¾ÁÔ ¾¤ çéÑ ·èÕ 2 : Ê§Ô ËÒ¤Á 2555 ¨Ó¹Ç¹ 10,000 àÅÁ‹
¾ÁÔ ¾¤ çéÑ ·èÕ 3 : Á¹Õ Ò¤Á 2559 ¨Ó¹Ç¹ 2,000 àÅÁ‹
¨Ñ´¾ÁÔ ¾â´Â : ÊÓ¹¡Ñ §Ò¹¡¨Ô ¡ÒÃâç¾ÔÁ¾Í §¤¡ ÒÃʧà¤ÃÒÐˏ

·ËÒüҋ ¹ÈÖ¡

คำ�นำ� หัวใจบีบตัว หวั ใจคลายตวั

โรคไมต่ ดิ ตอ่ เรื้อรัง ไดแ้ ก่ โรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง
โรคหัวใจขาดเลอื ด และโรคหลอดเลือดสมอง เป็นภัยเงยี บ
ที่คกุ คามตอ่ สุขภาพทำ� ให้เจบ็ ป่วย พิการหรือเสียชีวิตก่อนวัย
อนั สมควร ต้องเสียค่าใชจ้ ่ายและภาระในการดแู ลรักษาสงู มาก

เกิดผลกระทบทั้งทางรา่ งกาย จิตใจ เศรษฐกจิ
ตัง้ แตร่ ะดบั ครอบครัว ชุมชนและประเทศ

คมู่ อื “ร้ทู นั มหันตภัยโรคไมต่ ดิ ตอ่ .....ภัยเงียบใกลต้ ัว”
ได้จัดท�ำขึ้นสำ� หรับประชาชนท่ัวไป เพอื่ ให้ประชาชนมคี วามรู้
ความเข้าใจต่อโรคไมต่ ิดตอ่ เร้ือรัง สามารถดูแลสขุ ภาพตนเอง

ลดความเสย่ี งต่อการเกดิ โรคหรือลดความรุนแรง
จากภาวะแทรกซอ้ นของโรคที่จะเกดิ ข้นึ ได้


สำ� นกั โรคไมต่ ดิ ตอ่ กรมควบคมุ โรค

รทู้ นั มหนั ตภยั โรคไมต่ ดิ ตอ่ เรอ้ื รงั ...ภยั เงยี บใกลต้ วั

โรคเบำหวำน
หนำ้ �5-16�

โรคควำมดันโลหติ สูง...

เพหชนฌำ้ ฆ�ำ1ต7ใ-ก2ล6้ตวั
โรคหัวใจขำดเลอื ด

หน้ำ�27-38
โรค�หหนลอำ้ �ด3เ9ล-อื 4ด9สมอง

เอกสำรอ้ำงอิง�หน้ำ�50

โรคเบาหวาน

โรคเบาหวานปอ้ งกันได้

เพียงรแู้ ละเข้าใจ

เบาหวาน เปน็ โรคเรื้อรังที่เปน็ ปญั หาสำ� คญั ทาง

ด้านสาธารณสขุ ของโลก เปน็ ภัยคุกคามท่ีลกุ ลามอยา่ งรวดเรว็
ไปท่ัวโลก ส่งผลกระทบตอ่ การพัฒนาทางเศรษฐกจิ อย่างมาก

จากข้อมูลสมาพันธเ์ บาหวานนานาชาติ (international
diabetes federation) ไดร้ ายงานว่าในปจั จุบนั
ท่ัวโลกมีผูเ้ สยี ชีวิตด้วยโรคเบาหวาน 4 ล้านคนต่อปี

เฉลย่ี 8 วินาทีตาย 1 คน สำ� หรับผเู้ ปน็ เบาหวานพบมากกว่า
300 ลา้ นคน และพบว่าคนที่อยใู่ นประเทศที่มีรายไดต้ �่ำและ
ปานกลางมโี อกาสเปน็ เบาหวานเรว็ กว่าคนที่อยูใ่ นประเทศท่ีมี

รายได้สูง 10-20 ปี โดยพบมากขน้ึ ในวัยทำ� งาน และ
คาดการณว์ า่ ในปี 2563 จะมผี เู้ ปน็ เบาหวานมากกวา่ 450 ลา้ นคน

สำ� หรับประเทศไทย มผี เู้ สียชีวิตจากโรคเบาหวาน
ในปี พ.ศ. 2552 ประมาณวนั ละ 19 คน และคนไทย (วยั 15 ปีขน้ึ ไป)

ประมาณ 3.46 ล้านคน กำ� ลังเผชญิ กับโรคเบาหวาน

6

รู้หรอื ไม่ เบาหวาน

ปัจจยั เสี่ยงของเบาหวาน ความเส่ยี งต่อการเปน็
เบาหวาน

อายุระหว่าง 45-49 ปี 1.3 เทา่
อายุมากกว่า 50 ปี 1.8 เทา่

เพศชาย 1.5 เทา่ ของผหู้ ญิง

........อตว้ านราดงัชเมนตีมรวลกาย 23-27 กก./ 20 เทา่ ของกลมุ่ ดชั นมี วลกาย
<23 กก./ตารางเมตร>

อ้วนลงพงุ ชายมากกวา่ 90 ซม. 1.7 เท่า

........หญงิ มากกว่า 80 ซม. 1.7 เทา่

ความดันโลหติ สงู 1.9 เท่า

........ปสราะยวตตั ริเงบาหวานในพ่อ แม่ พน่ี อ้ ง 2.9 เทา่ ของผไู้ ม่มีประวตั ิ
เบาหวานในครอบครัว

7

สัญญำณเตือนโรคเบำหวำน

กระหำยนำ�้ �ดม่ื นำ้� บอ่ ยๆ

นำ้� หนกั ลด�ออ่ นเพลยี
หวิ บอ่ ย�กนิ จกุ วำ่ เดมิ

แผลหำยชำ้ ชำปลำยมอื ปลำยเทำ้

ปสั สำวะบอ่ ย

คนั ตำมผวิ หนงั Êาí หรบั ในเดกç Êามาร¶Êงั เกต
ÊัÞÞา³เตือนตอ่ การเกดิ
8
โรคเบาหวานได้ เªน่ เดçกอ้วน
มี»น„œ ดíาทèีคอ หรือใต้รกั áร้

สาเหตหุ รอื ปัจจัยเสี่ยง
ต่อการเกิดโรคเบาหวาน เบาหวาน

นำ้� หนกั เกนิ และอว้ น

พนั ธกุ รรม ขาดการออกกำ� ลงั กาย

นำ้� ตาลใน
เลอื ดสงู กวา่ ปกติ

มปี ระวตั ิ โรคเบา(หชวนาิดนทที่ ป่ี2อ้) งกนั ได้ รบั ประทาน
เบาหวาน อาหารไม่
ขณะตง้ั ครรภ์ มสี าเหตหุ รือปจั จยั เสย่ี งตอ่ การ ถกู สดั สว่ น
เกดิ โรคคอื หวาน/มนั
ไขมนั ในเลอื ดสงู /เคม็ เกนิ

อายทุ เี่ พม่ิ ขนึ้

ความดนั โลหติ สงู

9

เรยี นรทู้ จี่ ะสำ�รวจตนเอง
เมอ่ื เรียนรถู้ งึ ปจั จยั เสยี่ งแลว้ ลองมาสำ� รวจตวั เองสวิ า่ เราเสย่ี งหรือไม่

การประเมนิ ปจั จยั เสย่ี งและคะแนนความเสย่ี ง

ปจั จยั เส่ียง คะแนนความเสยี่ ง
Diabetes risk score
อายุ 44ต3450งั้ แ–––ต่34459940ปปปปีีี ขี นึ้ ไป
เพศ หชาญยิง 0021
ดัชนมี วลตตตก้งั้งัำ่ า�แแกยวตตา่ ่่ 222733.5ขกน้ึ กกไ.ปก/.ตแ/ตตร.ต่รม.่ำ.ม�ก.วขา่ ้นึ 2ไป7.5 กก./ตร.ม. 02
053

เส้นรอบผผเอชชูู้้ าาวยยตตำง้ั�่ กแวตา่ ่ 9900ซซมม..ขผนึ้ หู้ ไปญ,งิ ผตหู้ ำ�่ ญกวงิ า่ ต8ง้ั แ0ตซ่ 8ม0. ซม. ขน้ึ ไป 02

ความดันมไโมีล่มหี ิตสงู (มากกวา่ หรอื เทา่ กับ 140/90 มม.ปรอท) 02
ประวัติโรมไมคี ่มเบี าหวานในญาติสายตรง (พอ่ แม่ พี่ หรือนอ้ ง) 04

เมอื่ นำ�คะแนนแต่ละปัจจัยเสย่ี งมารวมกนั คะแนนจะอยู่ในชว่ ง 0-17
ดูการแปลผลทห่ี นา้ ถัดไป

10

การแปลผลคะแนนความเสย่ี งของโรคเบาหวานชนดิ ท่ี 2 และขอ้ แนะนาำ

ผลรวม� ควำมเส่ียงตอ่ � ระดับ โอกำสเกดิ เบำหวำน
คะแนน เบำหวำนใน�12�ปี ควำมเส่ยี ง เบำหวำน
ขอ้ แนะนำ�

เท่ำกับ ���น้อยกว่ำ ��นอ้ ย ��1/20� �ออกกำ� ลังกำยสม�่ำเสมอ
หรอื ���รอ้ ยละ�5 ��1/12 �ควบคมุ นำ้� หนกั ตวั ให้อยู่ในเกณฑ์
นอ้ ยกวำ่ �2 ��1/7 ����ที่เหมำะสม
�1/3-1/4 �ตรวจวัดควำมดนั โลหติ
��3-5 ���รอ้ ยละ�5-10 ��เพ่มิ ขึน้ �ควรประเมนิ ควำมดนั โลหติ
�ควรประเมนิ ควำมเสย่ี งซำ้� ทกุ �3�ปี
��6-8 ���ร้อยละ�11-20 ��สูง �ออกกำ� ลังกำยสม่�ำเสมอ
�ควบคุมนำ�้ หนักตวั ให้อยู่ในเกณฑ์
มำกกว่ำ�8 ���มำกกวำ่ ��สูงมำก ����ท่ีเหมำะสม
���ร้อยละ�20 �ตรวจควำมดนั โลหิต
�ควรประเมนิ ควำมเสี่ยงซำ้ �
����ทุก�1-3�ปี

�ควบคุมอำหำรและออกกำ�ลงั กำย
����สมำ่� เสมอ

�ควบคมุ น�ำ้ หนกั ตัวใหอ้ ยู่ในเกณฑ์
����ทเ่ี หมำะสม

�ตรวจควำมดันโลหติ
�ตรวจระดบั น�้ำตำลในเลือด
�ควรประเมนิ ควำมเสย่ี งซำ้�
����ทกุ �1-3�ปี
�ควบคุมอำหำรและออกกำ�ลงั กำย
����สม�่ำเสมอ
�ควบคุมน้�ำหนักตวั ใหอ้ ยู่ในเกณฑ์
����ทเี่ หมำะสม
�ตรวจควำมดันโลหิต
�ตรวจระดบั น�ำ้ ตำลในเลอื ด
�ควรประเมนิ ควำมเสยี่ งซำ้� ทกุ �1�ปี

11

ภาวะแทรกซอ้ น......

ภาวะน�้ำตาลในเลือดสงู มาก
มักพบในผ้ปู ่วยเบาหวาน
ทค่ี วบคุมระดบั น�ำ้ ตาล

ในเลือดไม่ดี

คนวยั ผู้ใหญ่ คนวยั ผู้ใหญ่

12

....ของโรคเบำหวำน
เบำหวำน

โรคแทรกซอ้ นเฉียบพลนั

1.�ภำวะนำ้� ตำลในเลอื ดตำ�่ �หมายถึง ภาวะที่มีน�า้ ตาล

ในเลือดตา่� กวา่ 50 มิลลิกรัมตอ่ เดซิลติ ร
เกิดจากรับประทานอาหารน้อยกว่าปกติ/รับประทาน

อาหารผิดเวลา (สายเกินไป)
ฉีดอินซูลิน หรือรับประทานยาเมด็ ลดระดับน้า� ตาลมากเกินไป

ผปู้ ่วยท่ีมภี าวะไตหรือตบั เส่อื ม ทา� ให้การทา� ลาย
หรือการขบั ยาออกจากร่างกายนอ้ ยลง ฤทธิìของยามากขนึ้

ออกก�าลังกายหรือทา� งานมากกว่าปกติ
อาการของภาวะนา�้ ตาลตา�่ หิว ใจส่ัน มอื ส่ัน เหงื่อออกมาก
มนึ งง หงุดหงดิ ถ้าเป็นมากอาจมีอาการชกั เกรง็ หมดสตไิ ด้

การรักษาโดยให้นา้� หวาน นา้� ตาลทันที
อาการจะดีขน้ึ ภายใน 5-10 นาที แต่ถ้าอาการมาก

ไมร่ ูส้ ึกตวั ตอ้ งรีบน�าส่งโรงพยาบาล

2.�ภำวะนำ�้ ตำลในเลอื ดสงู มำก มกั พบในผปู้ ว่ ยเบาหวาน

ชนดิ ท่ี 2 หรือผ้สู งู อายทุ ี่ควบคุมระดับน้�าตาลในเลือดไมด่ ี
อาการที่พบ เช่น กระหายน�้ามาก ปัสสาวะมาก ออ่ นเพลยี น�า้ หนกั ลด

บางคร้ังมอี าการชักกระตุก ซึมหมดสติ
การรักษาตอ้ งรีบน�าส่งโรงพยาบาลให้การรักษาด้วยอนิ ซลู นิ

จนกวา่ ระดับน้�าตาลในเลอื ดอยูใ่ นเกณฑ์ปกติ
อาจเปลย่ี นเป็นยาเม็ดลดระดับนา�้ ตาลได้

3.�กำรตดิ เชอื้ ผู้ปว่ ยเบาหวานที่ควบคุม

นา้� ตาลไม่ดี มโี อกาสติดเช้ือไดง้ ่าย ท่ีพบบอ่ ย ไดแ้ ก่ วณั โรคปอด
การติดเชื้อระบบทางเดนิ ปสั สาวะ การติดเชื้อรา เป็นต้น

13

การปฏบิ ัติตวั เพอ่ื ป้องกัน...

การรับประทานอาหาร
เลอื กอาหารที่เหมาะสม มคี วามหลากหลายครบ 5 หมู่
เพ่ือใหเ้ กิดประโยชน์ และความสมดลุ ของสารอาหารที่ร่างกายตอ้ งการ

เลอื กอาหารท่ีรสไม่จัด ลดการรับประทานอาหารที่มี
รสชาตหิ วาน มนั เค็มลง

ปรุงอาหารดว้ ยวิธตี ้ม ต๋นุ นึ่ง อบ ย�ำ และผัดที่ ไมม่ นั มากกว่า
อาหารทอด ชิมก่อนเติมเครื่องปรุง

14

............โรคเบาหวาน
เบาหวาน

รับประทานผกั 3-5 ส่วน/วัน ไดแ้ ก่
ผักสด 3-5 ทัพพี/วนั หรือผกั สกุ 9 ช้อนโต๊ะ/วัน
รับประทานผลไม้ 2-4 ส่วน/วัน (ผลไมข้ นาดกลาง เชน่ สม้ กล้วย

แอปเป้ลิ 1 ผล เทา่ กบั 1 ส่วน)
เลิกสูบบหุ ร่ี และหลกี เล่ียงจากการไดร้ ับควนั บุหรี่

ลดการดม่ื ปริมาณแอลกอฮอล์
(ชาย ไมเ่ กิน 2 แก้ว/วัน หญงิ ไม่เกนิ 1 แกว้ /วนั )

15

กำรออกกำ� ลังกำยหรือกำรเคลอ่ื นไหวรำ่ งกำย
ออกก�าลงั กายสม�่าเสมอ อย่างนอ้ ยวันละ 30 นาที
5 วันต่อสปั ดาห,์ เดนิ ใหม้ ากข้ึน ไมอ่ าศยั พาหนะหรือลิฟต์ (ถ้าท�าได้)
การออกก�าลังกายทุกวนั สามารถ
ลดความเสี่ยงตอ่ การเกิด
โรคเบาหวานชนดิ ที่ 2 ได้รอ้ ยละ 40
กำรควบคุมนำ�้ หนกั ตวั
ใหเ้ หมำะสม
(ดชั นมี วลกาย ไม่เกนิ 23,
รอบเอว ชาย น้อยกวา่ 90 ซม. หญิง นอ้ ยกวา่ 80 ซม.)

ทำ� จิตใจใหส้ บำย�ผอ่ นคลำย

ควรไปรบั กำรตรวจสขุ ภำพ�

โดยเฉพาะผู้ที่มีอายุ 35 ปีขึ้นไป ปีละ 1 ครั้ง
สม�่าเสมอ

ควบคุมควำมดันโลหิต

ใหค้ วรนอ้ ยกว่า 120/80 มิลลิเมตรปรอท

กำรตดิ ตำมภำวะแทรกซ้อน
การตรวจเทา้ และตา ควบคุม
ความดันโลหติ ควบคมุ น้�าตาลในเลอื ด
¹Óé µÒÅ
ดชั นมี วลกำย�=����นำ�้ หนักตวั �(กิโลกรมั )
�������������สว่ นสูง�(เมตร)�X�ส่วนสูง�(เมตร)

16

โรคควำมดันโลหติ สูง

น้ำ�ปลำ

เกลอื ปลำร้ำ
หลกี เลีย่ งอำหำรรสเค็ม

โรคความดนั โลหติ สงู ...

140/90 หวั ใจบบี ตวั หวั ใจคลายตวั
120/80

110/70

140 90

ความดันโลหิตสงู ถือเปน็ โรคท่ีมกี ารระบาด

ท่ัวโลก เปน็ เพชฌฆาตเงยี บ เน่อื งจากการดำ� เนนิ โรค
จะคอ่ ยเป็นค่อยไปใช้เวลานานและ

ในช่วงแรกจะไมแ่ สดงอาการใดๆ ทำ� ให้
ผเู้ ป็นโรคไม่รตู้ วั ว่าเปน็ โรคแลว้ กว่าจะรวู้ ่าเป็นโรค

บางรายก็เกิดภาวะแทรกซ้อนขึ้นแลว้
โรคความดันโลหติ สูงเปน็ โรคไม่ตดิ ต่อเร้ือรัง
ไม่มยี ารักษาให้หายขาด ปจั จุบันคนทั่วโลก
เป็นโรคความดันโลหิตสงู 1.5 พันลา้ นคน
และเสยี ชีวิตจากการเป็นโรคความดนั โลหติ สงู ถึง

7 ลา้ นคนในแตล่ ะปี

ปัจจบุ ันคนไทย วยั 15 ปีข้นึ ไป
เปน็ โรคความดนั โลหิตสงู ถึง 10 ล้านคน

18

........เพชฌฆาตใกลต้ วั

ความดนั โลหติ คอื อะไร

ความหมายของความดันโลหติ
ความดันโลหติ คอื แรงดนั ของเลอื ดตอ่ ผนงั เสน้ เลอื ดแดงท่ีเกดิ จาก
หวั ใจสบู ฉดี เลอื ดไปเลย้ี งทั่วรา่ งกาย ซงึ่ มี 2 คา่ คอื คา่ ความดนั ตวั บน
(systolic blood pressure) เปน็ ความดนั ขณะท่ีหวั ใจบีบตวั สง่ เลอื ดออก
จากหวั ใจ และคา่ ความดนั ตวั ลา่ ง (diastolic blood pressure) เปน็ คา่
ความดนั ขณะหวั ใจคลายตวั ความดนั โลหติ มหี นว่ ยเปน็ มลิ ลเิ มตรปรอท
ในคนปกตจิ ะมคี า่ ความดนั โลหติ ไมเ่ กนิ 120/80 มลิ ลเิ มตรปรอท ความดนั โลหติ สงู

ถา้ ตวั เลขความดนั โลหติ ขณะพักมคี า่ สงู กวา่ คา่ ปกติ (ตงั้ แต่ 120/80 –
130/89 มลิ ลเิ มตรปรอท) ถอื วา่ เปน็ กลมุ่ เสยี่ ง แตถ่ า้ วดั ความดนั โลหติ
ตงั้ แต่ 140/90 มลิ ลเิ มตรปรอทขน้ึ ไป ใหส้ งสยั วา่ มี
ภาวะความดนั โลหติ สงู และไปพบแพทย์ เพอ่ื ยนื ยนั ผล

19

เกณฑ์ในการแบง่ คา่ ระดบั ความดนั โลหติ
(มลิ ลิเมตรปรอท) ในผู้มีอายุ 18 ปขี ึ้นไป

ระดบั ความดนั โลหติ (มลิ ลเิ มตรปรอท) ความหมาย
ปกติ ยังไม่เป็นโรค แต่มีโอกาสเสยี่ ง
หวั ใจบีบตวั หัวใจคลายตวั ให้นัดตรวจซ้ำ�อกี
ควรตรวจวัดความดนั ทกุ ปี
<120 <80 1 – 3 ปีข้างหน้า

น้อยกวา่ 120 และ นอ้ ยกว่า 80

วัดคร้ังท่ี 1 120 / 80 ถอื วา่ มคี วามเสย่ี งสงู ตอ่ การเปน็ โรคความดนั
วัดครั้งท่ี 2 120-139 โลหติ สงู ใน 10 ปี และเรม่ิ มีโอกาสเสย่ี ง
หรอื 80-89 ตอ่ โรคหวั ใจขาดเลอื ด และอมั พฤกษ์
อัมพาต โดยเฉพาะเมอ่ื มปี จั จยั เสย่ี งอน่ื ๆ
ร่วมด้วย จงึ ต้องไดร้ บั การคดั กรองเพอ่ื
เปน็ การเฝา้ ระวงั โอกาสเสย่ี งตอ่ กลมุ่
โรคหวั ใจและหลอดเลอื ดสมอง

ควรปรบั พฤตกิ รรมเพอ่ื หลกี เลย่ี ง
โรคความดนั โลหติ สงู

140 หรือ 90 สงสัยวา่ เป็นความดันโลหิตสูง มีโอกาส
เสย่ี งตอ่ กลุ่มโรคหวั ใจขาดเลอื ด และ
หวั ใจบบี ตัว หัวใจคลายตัว อมั พฤกษ์ อัมพาต โดยเฉพาะเมือ่ มี
ปจั จยั เสย่ี งอน่ื ๆ รว่ มดว้ ย จงึ ตอ้ งไดร้ บั
>140 >90 การคดั กรองโอกาสเสย่ี งตอ่ กลมุ่ โรคหวั ใจ
และหลอดเลอื ดสมอง
โดย ถ้ามคี ่าความดนั โลหิต
140-159 หรอื 90-99 การตรวจซ้ำ�เพื่อยับยงั้ ณ สถานบริการ
สาธารณสขุ
ถอื เปน็ ความดันโลหติ สูง ในระยะที่ 1

160 ขน้ึ ไป หรือ 100 ขึ้นไป ถอื เป็นความดันโลหติ สูง ในระยะท่ี 2

แพทยว์ นิ จิ ฉยั ยนื ยนั วา่ เปน็ โรคความดนั โลหิตสูงและได้รับการรักษาดว้ ยยาอยูแ่ ล้วถือวา่
มีโอกาสเส่ยี งตอ่ โรคหวั ใจขาดเลือด และอมั พฤกษ์ อมั พาต โดยเฉพาะเมอ่ื มีปจั จัย
เสี่ยงอน่ื ๆ ร่วมด้วย จงึ ต้องได้รบั การคดั กรองโอกาสเสีย่ งต่อกลุ่มโรคหัวใจและ
หลอดเลอื ดสมอง และควรปฏบิ ตั ติ นอย่างเคร่งครดั และรับประทานยาตอ่ เนอื่ ง

20

อำกำรเตอื นโรคควำมดนั โลหิตสูง

ภาวะความดนั โลหติ สงู สว่ นมำกจะไมแ่ สดงอำกำรเตอื น�
แตม่ กั ตรวจพบโดยบงั เอญิ ขณะไปพบแพทยเ์ พอ่ื ตรวจรักษาจาก
ปญั หาอื่น มบี างรายที่อาจมอี าการเตอื น เชน่ ปวดมนึ ทา้ ยทอย
วิงเวยี น ปวดศรี ษะตบุ ๆ หากเปน็ มานานหรือความดนั โลหติ สงู มากๆ
อาจมีอาการเลอื ดกา� เดาไหล ตามวั ใจสั่น มือเท้าชา เมอื่ เกิดอาการ
ผิดปกติ จงึ ควรรีบไปพบแพทยเ์ พอ่ื จะไดร้ ับการรักษาไดถ้ กู ตอ้ ง

และทันทว่ งที

ปวดมนึ ทำ้ ยทอย �ปวดศีรษะตุบ� ใจสน่ั

ควำมดนั โลหติ สงู

แนะนำ�วำ่ ผทู้ ม่ี อี ำย�ุ 35�ปขี น้ึ ไป� 21
ควรตรวจวดั ควำมดนั โลหติ ทกุ ปี

ปัจจัยเส่ียงต่อการเกดิ โรคความดนั โลหติ สงู

ปัจจัยเสี่ยงทีป่ รับเปล่ยี นไม่ได้

พนั ธกุ รรม อายตุ งั้ แต่ 35 ปขี น้ึ ไป

ปจั จยั เสย่ี งที่สามารถ น้ำ�ปลา บริโภคอาหาร
ปรับเปลยี่ นได้ ทมี่ รี สเคม็
เกลอื หวาน มนั
ถา้ ลดปจั จยั เสย่ี ง ปลารา้
เหลา่ นล้ี งมผี ลในการ รบั ประทาน
ปอ้ งกนั การเกดิ โรคความดนั โลหติ สงู สุรา ผกั และผลไมน้ อ้ ย

ไดถ้ งึ รอ้ ยละ 80 สบู บหุ ร่ีและ
สุรา ดมื่ เครื่องดมื่ ทมี่ ี

แอลกอฮอล์
ความอว้ นและ
การขาดการ
ออกกำ� ลงั กาย

ความเครียดเร้ือรงั

22

ผลกระทบจากการมีภาวะ
ความดันโลหติ สูง

ผทู้ ี่เปน็ ความดนั โลหติ สงู จะพัฒนาไปเปน็ หวั ใจลม้ เหลวเพม่ิ ขนึ้
และมแี นวโนม้ ของการเพม่ิ การเปน็ โรคไตวายระยะสดุ ทา้ ย

ความดนั ตวั บนทกุ ๆ 20 มลิ ลเิ มตรปรอท หรือ ความดนั โลหติ สงู
ความดนั ตวั ลา่ ง 10 มลิ ลเิ มตรปรอทท่ีเพม่ิ ขนึ้ จะเพม่ิ อตั ราตายเปน็

2 เทา่ จากโรคหวั ใจขาดเลอื ดและหลอดเลอื ดสมอง
ความดนั ระหวา่ ง 130 – 139/85 – 89 มลิ ลเิ มตรปรอท
สมั พันธก์ บั การเพมิ่ ความเสย่ี งตอ่ การเกดิ โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด

ความดนั โลหติ ท่ีสงู ขน้ึ จะเพมิ่ โอกาสเสย่ี งตอ่ การเปน็
โรคหวั ใจขาดเลอื ด (heart attack), หวั ใจลม้ เหลว และโรคไต
คนท่ีมคี วามดนั ตวั บน 120 – 139 มลิ ลเิ มตรปรอท หรือความดนั ตวั ลา่ ง
80 – 89 มลิ ลเิ มตรปรอท ใหถ้ อื วา่ เปน็ กลมุ่ เสย่ี งและตอ้ งใหป้ รับเปลย่ี น

พฤตกิ รรมเพอื่ ปอ้ งกนั โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด

ความดนั ตวั บนมากกวา่ 115 มลิ ลเิ มตรปรอท มผี ลตอ่ การเปน็
โรคหลอดเลอื ดสมองรอ้ ยละ 62 (cerebrovascular disease) และ

เกดิ โรคหวั ใจขาดเลอื ด (IHD) รอ้ ยละ 49

23

การปฏบิ ตั ติ วั เพอ่ื ปอ้ งกนั ...

1ตดิ ตาม ควบคมุ นำ้� หนกั รอบเอว
และความดนั โลหติ ใหอ้ ยู่ในเกณฑม์ าตรฐาน

เรียนรคู้ า่ ตวั เลขของนำ�้ หนกั รอบเอว และความดนั โลหติ ของตน
และจัดการควบคมุ ใหอ้ ยใู่ นเกณฑท์ ่ีเหมาะสม

นำ้� หนกั ที่เหมาะสมตามวยั ผู้ใหญข่ องชาวเอเชีย คา่ ดชั นมี วลกาย ใหอ้ ยู่
ระหวา่ ง 18.5 – 22.9 กโิ ลกรัม/ตารางเมตร

รอบเอวท่ีเหมาะสมตามวยั ผู้ใหญ่ เพศชายควรนอ้ ยกวา่ 90 เซนตเิ มตร
(36 นว้ิ ) เพศหญงิ นอ้ ยกวา่ 80 เซนตเิ มตร (32 นว้ิ )

ระดบั ความดนั โลหติ ที่ปกติ ควรมคี า่ ความดนั ตวั บนนอ้ ยกวา่ 120
และคา่ ความดนั โลหติ ตวั ลา่ งนอ้ ยกวา่ 80 มลิ ลเิ มตรปรอท

2 3หยดุ สบู บหุ ร่ีและหลกี เลยี่ งควนั บหุ ร่ี
สรา้ งสขุ ภาพทด่ี ี จากการบริโภคอาหารทเ่ี หมาะสม

เพม่ิ การรับประทานผกั โดยรับประทานหลากสแี ละชนดิ
ควรทานผกั สด 5 ทัพพี/วนั กรณเี ปน็ ผกั สกุ 9 ชอ้ นโตะ๊ /วนั
เพมิ่ การรับประทานผลไมส้ ดรสหวานนอ้ ย และถว่ั จากธรรมชาติ

แทนขนมกรุบกรอบ
ลดการบริโภคอาหารจานดว่ นและอาหารไขมนั สงู ไดแ้ ก่

อาหารทอด ขา้ วขาหมู แกงกะทิ เปน็ ตน้
รับประทานอาหารครบ 3 มอ้ื ในปริมาณพอเหมาะกบั

การใชพ้ ลงั งานของรา่ งกายในแตล่ ะวนั
รับประทานมงั สวิรัตอิ ยา่ งนอ้ ยสปั ดาหล์ ะ 1 ครั้ง

24

.......โรคความดนั โลหติ สงู

ลดขนาดของอาหารในแตล่ ะมอ้ื หลกี เลย่ี งการบริโภคคาร์โบไฮเดรตเกนิ

ลดการบริโภคอาหารที่มพี ลงั งาน (แคลอร่ี) ไขมนั และคอเลสเตอรอลสงู
ไมค่ วรบริโภคเกนิ กวา่ 3 มอื้ /สปั ดาห์ และบริโภคผกั ผลไม้ ใหเ้ พียงพอทกุ มอื้

ลดการบริโภคเคร่ืองดมื่ แอลกอฮอล์ ในเพศชาย ดมื่ นอ้ ยกวา่
2 แกว้ มาตรฐานตอ่ วนั เพศหญงิ ดม่ื นอ้ ยกวา่ 1 แกว้ มาตรฐานตอ่ วนั

และไมค่ วรดมื่ ทกุ วนั

ชมิ กอ่ นเตมิ เคร่ืองปรุง รับประทานอาหารที่มรี สชาตพิ อเหมาะ ความดนั โลหติ สงู
หวานนอ้ ย เคม็ นอ้ ย และมนั นอ้ ย

ใสใ่ จฉลากโภชนาการใหม้ ากขนึ้ โดยเลอื กผลติ ภณั ฑท์ ่ีมเี กลอื
หรอื โซเดียมที่ตำ่� ท่ีสดุ

ลดการบริโภคเกลอื หรือผลติ ภณั ฑท์ ่ีมโี ซเดียมเปน็ สว่ นประกอบ
โดยลดการบริโภคเกลอื โดยตรง และจากเครื่องปรุงรสอื่นที่มเี กลอื
ผสมอยู่ โดยรวมท้ังวนั บริโภคเกลอื หรือผลติ ภณั ฑท์ ี่มเี กลอื ผสม

ใหน้ อ้ ยกวา่ 1 ชอ้ นชา

หนั ไปใชเ้ ครื่องเทศและสมนุ ไพรปรุงอาหารแทนเกลอื เชน่ หวั หอม
กระเทียม ขงิ พริกไทย มะนาว ผงกะหร่ี

4ใชช้ วี ติ อยา่ งกระฉบั กระเฉง น้ำ�ปลา
เพมิ่ กจิ กรรมทางกายใหม้ คี วามกระฉบั กระเฉง
ถา้ กรณที ำ� ได้ใหห้ ลกี เลยี่ งสง่ิ อำ� นวยความสะดวก ไดแ้ ก่ เกลอื

รโี มตคอนโทรล, ลฟิ ต์ และควรหาเวลาออกกำ� ลงั กาย ปลาร้า
อยา่ งนอ้ ยวนั ละ 30 นาที อยา่ งนอ้ ย 5 วนั ตอ่ สปั ดาห์
กรณที ่ี ไมส่ ะดวกท่ีจะทำ� อยา่ งตอ่ เนอื่ ง สามารถแบง่ ทำ� คร้ังละ
15 นาที 2 คร้ังตอ่ วนั และควรทำ� อยา่ งมคี วามสขุ
25

รหู้ รือไมว่ า่ หัวใจคลายตวั
ควบคมุ ความดนั ตวั บนและตวั ลา่ งใหน้ อ้ ยกวา่
140/90 มลิ ลเิ มตรปรอท จะชว่ ยลดภาวะแทรกซอ้ นจาก
โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด

ผปู้ ว่ ยท่ีเปน็ ความดนั โลหติ สงู และเปน็ โรคเบาหวานหรือโรคไต
ตอ้ งคมุ ความดนั ใหน้ อ้ ยกวา่ 130/80 มลิ ลเิ มตรปรอท

ผทู้ ว่ี ดั ความดนั เลอื ดหลายๆ ครงั้ ไดส้ งู กวา่ 120/80 มลิ ลเิ มตรปรอท
แตย่ งั ไมเ่ ปน็ โรคความดนั เลอื ดสงู (ยงั ไมเ่ กนิ 140/90 มลิ ลเิ มตรปรอท)
ควรจะปอ้ งกนั การเกดิ โรคความดนั เลอื ดสงู โดยการปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรม

และไมต่ อ้ งกนิ ยา (non-drug lifestyle modifications)�

หัวใจบีบตวั

สว่ นผทู้ เี่ ปน็ โรคความดนั เลอื ดสงู
ทก่ี นิ ยาลดความดนั อยู่ กต็ อ้ ง
ปรบั เปลยี่ นพฤตกิ รรมรว่ มดว้ ยเสมอ
เพอ่ื ลดการใชย้ าลงเหลอื เทา่ ทจี่ ำ� เปน็ และ
ลดผลขา้ งเคยี งจากการใชย้ าขนาดสงู และ
หลายๆ ตวั ผปู้ ว่ ยไมค่ วรหยดุ ยาเอง
เพราะรสู้ กึ สบายดหี รือตรวจวดั ความดนั เลอื ดไมส่ งู
หรือเพราะผลขา้ งเคยี งของยา การหยดุ ยาเอง
อาจทำ� ใหค้ วามดนั เลอื ดสงู ขนึ้
อยา่ งรวดเรว็ จนเกดิ อนั ตรายได้

26

โรคหวั ใจขาดเลอื ด

โรคหวั ใจขำดเลือด

โรคหวั ใจขำดเลอื ด�เปน็ โรคทเ่ี ปน็ ปญั หำสำ� คญั ทำงดำ้ น
สำธำรณสขุ ทว่ั โลก�ทงั้ น�้ี องคก์ ำรอนำมยั โลก�(WHO)���
ไดก้ ำ� หนดใหโ้ รคหวั ใจเปน็ ภยั รำ้ ยแรงทค่ี รำ่ ชวี ติ มนษุ ยท์ วั่ โลก�
792�คนตอ่ วนั �หรือชว่ั โมงละ�33�คน�สำ� หรบั ประเทศไทย

ในป�ี 2551�–�2552�คนไทยเสยี ชวี ติ เฉลย่ี �
50�คนตอ่ วนั �หรือชว่ั โมงละ�2�คน�และเจบ็ ปว่ ยเขำ้ รบั กำร
รกั ษำเปน็ ผปู้ ว่ ยในเฉลย่ี �1,185�รำยตอ่ วนั �และพบวำ่ อตั รำ
กำรเขำ้ พกั รกั ษำตวั ในโรงพยำบำลจำกกำรปว่ ยดว้ ยโรคหวั ใจ
ขำดเลอื ดในภำพรวมของประเทศเพมิ่ ขน้ึ จำก�111.1�ตอ่ แสน
ประชำกร�ในป�ี 2544�เปน็ �397.2�ตอ่ แสนประชำกร�ในปี�
2553�หรือเพม่ิ ประมำณ�3.6�เทำ่ �และมแี นวโนม้ เพมิ่ ขน้ึ อยำ่ ง

ตอ่ เนอ่ื ง�และพบปว่ ยในคนอำยนุ อ้ ยลง

ประมำณ�35,050�คน
ตอ่ �1�ปี

คนไทยเสียชีวิตด้วยโรคหัวใจและหลอดเลือด
1�คนในทุกๆ�15�นำที

28

โรคหวั ใจขำดเลือดเกิดจำกอะไร

�โรคหวั ใจขำดเลอื ด��เกดิ จากผนงั ดา้ นในของหลอดเลอื ดมีไขมนั
สะสมพอกตวั หนาขน้ึ หลอดเลอื ดจะตบี และแขง็ ตวั จนกระท่ังรสู า� หรับ
การไหลเวยี นเลอื ดตบี ตนั ลงไป เลอื ดไปเลย้ี งกลา้ มเนอื้ หวั ใจลดลง
เปน็ ผลทา� ใหเ้ กดิ ภาวะกลา้ มเนอ้ื หวั ใจขาดเลอื ด และหากหลอดเลอื ดแดง
ตบี แคบมากจนอดุ ตนั จะทา� ใหเ้ กดิ ภาวะกลา้ มเนอ้ื หวั ใจตายได้
โรคนม้ี กั จะพบไดม้ ากขน้ึ ตามอายุ สว่ นมาก
พบในผชู้ ำยมำกกว่ำผหู้ ญิง�
คนท่ีกนิ ดีอยดู่ ี คนท่ีมอี าชีพทา� งานนงั่ โตะ๊
และคนในเมอื งมโี อกาสเปน็ โรคนมี้ ากกวา่ คนยากจน
คนที่มอี าชีพใชแ้ รงงาน และคนชนบท
หัวใจ

หัวใจขำดเลอื ด

หลอดเลอื ดตบี ตนั

29

ปัจจัยเสย่ี งของกำรเกดิ โรค....

ปจั จยั ด้ำนพฤติกรรมทีส่ ำมำรถปรับเปล่ยี นได้��

ปจั จัยนเ้ี ปน็ ปจั จัยท่ีสง่ เสริมใหค้ นไทยเปน็ โรคนกี้ นั มากขนึ้ และเกดิ ในอายุ
ท่ีนอ้ ยลง เนอ่ื งจากรปู แบบการดา� เนนิ ชีวิตในสงั คมปจั จุบนั เปลย่ี นแปลงไป

จากอดีต มคี วามไมส่ มดลุ ระหวา่ งการกนิ กบั การออกแรง
ซง่ึ ปจั จัยดา้ นพฤตกิ รรมดงั กลา่ วสง่ เสริมใหเ้ กดิ ภาวะนา้� หนกั เกนิ อว้ น
ความดนั โลหติ สงู ไขมนั ในเลอื ดสงู เบาหวาน และสง่ ผลใหเ้ กดิ โรคหวั ใจ

และหลอดเลอื ดตามมา

กำรกินมำก น้ำ�ปลำ กินอำหำรรสเค็ม�
เกินพอด�ี ไม่ถูก หวำนและมนั สงู
ใช้เครื่องอ�ำนวย
สดั ส่วน ควำมสะดวกมำกขน้ึ

เกลือ

กินผักผลไมน้ อ้ ย ปลำรำ้

1
ปจั จยั ด้ำนพฤตกิ รรม
สำมำรถปรบั เปลย่ี นได้��

ดม่ื เครอ่ื งดืม่
แอลกอฮอล์ สรุ า
สุรา

สบู บุหร�่ี เคล่อื นไหวรำ่ งกำย
น้อยลง

30

............แบ่งเปน็ �2�ปจั จัยหลกั

ปัจจยั เส่ยี งท่ีไม่สำมำรถปรบั เปลีย่ นได�้ ��

กรณที ม่ี ปี จั จยั เสย่ี งนร้ี ว่ มดว้ ยยง่ิ ตอ้ ง
พงึ ระวงั และใสใ่ จ

การดำเนนิ ชวี ติ เพอ่ื ลดความเสย่ี ง

อำยทุ ีเ่ พ่ิมข้นึ ผู้หญิงอำยเุ กิน�55�ปี� ชำย หญงิ
พันธกุ รรม�
2 เพศชำยเส่ียง
ปจั จยั เสีย่ งท่ี กว่ำเพศหญงิ
ไมส่ ำมำรถ
ปรบั เปล่ียนได้

ผูช้ ำยอำยุเกิน�45�ปี หวั ใจขำดเลอื ด

พอ แม

ลกู

31

อำกำรเตือนของภำวะหัวใจขำดเลือด
มักจะแตกตำ่ งกันในแต่ละคน

12 3

เจบ็ กลำงหนำ้ อก � อำกำรเจบ็ มกั รำ้ ว บำงคนอำจมอี ำกำร
บริเวณเหนอื ลนิ้ ป›ี ไปทค่ี อหรือขำกรรไกร จกุ แนน่ ลน้ิ ป›ี
ขนึ้ มำเลก็ นอ้ ย หรือไหลซ่ ำ้ ยมกั เปน็ มำก เหมอื นอำหำรไมย่ อ่ ย�
เจบ็ แบบจุกแนน่ ขณะออกกำ� ลงั กำย คล่ืนไสอ้ าเจยี น บางคนอาจ
คลา้ ยมอี ะไรมาบีบ หรือทา� งาน เปน็ อยนู่ าน มอี าการใจส่ัน หอบเหนอ่ื ย
ครั้งละ 2-3 นาที อาการจะ กลา้ มเนอื้ ออ่ นแรงรว่ มดว้ ย
หรือกดทับไว้ ดีขนึ้ ถา้ ไดห้ ยดุ พัก หรือ

อมยาขยายหลอดเลอื ด
ที่ไปเลยี้ งกลา้ มเนอ้ื หวั ใจ

ถำ้ ทำ่ นสงสยั หรือไมแ่ น่ใจ�ควรไปตรวจที่
สถำนบริกำรสำธำรณสขุ ไดท้ ว่ั ประเทศ

32

ปฏิบตั ติ วั อย่ำงไรเพือ่ ปอ้ งกนั และ
ลดควำมเสยี่ งตอ่ กำรเกิด
โรคหัวใจขำดเลือด

ทา� ไดโ้ ดยการปรับเปลยี่ นพฤตกิ รรมใหถ้ กู ตอ้ งเหมาะสม ไดแ้ ก่ หวั ใจขำดเลอื ด
การเลอื กรับประทานอาหารท่ีดีมปี ระโยชนต์ อ่ สขุ ภาพ
ถกู สดั สว่ น หลกี เลย่ี งอาหารเคม็ หวาน มนั
เพมิ่ ผกั ผลไมท้ ่ีหวานนอ้ ย และธญั พชื

เพมิ่ กจิ กรรมการเคลอ่ื นไหวรา่ งกาย และออกกา� ลงั กายสมา่� เสมอ
อยา่ งนอ้ ย 5 วนั ตอ่ สปั ดาห์ นานครั้งละ 30 นาที

ทา� จิตใจใหแ้ จม่ ใส อารมณด์ ีและสามารถจัดการความเครียดได้
อยา่ งเหมาะสม เชน่ ทา� สมาธิ รจู้ ักปลอ่ ยวาง
งดสบู บหุ ร่ี รวมถงึ หลกี เลย่ี งการสดู ดมควนั บหุ ร่ี
ลดการบริโภคเครื่องดมื่ ท่ีมแี อลกอฮอล์
ควบคมุ นา้� หนกั ตวั ไมใ่ หอ้ ว้ น รวมถงึ ควบคมุ คา่ รอบเอว

คา่ ความดนั โลหติ คา่ นา�้ ตาลในเลอื ดใหอ้ ยใู่ นเกณฑท์ ี่เหมาะสม�
ควรมกี ารตรวจสขุ ภาพประจา� ปสี มา�่ เสมอ สงั เกตอาการผิดปกติ
ของรา่ งกาย หากพบสง่ิ ผิดปกติ หรือความเสยี่ ง จะได้ไปรับ
การตรวจวินจิ ฉยั วางแผนการรักษา และการดแู ลท่ีถกู ตอ้ งทันเวลา

33

กำรปฏิบตั ติ ัวเพ่ือปอ้ งกันและ
ลดควำมเส่ียงตอ่ กำรเกิด
โรคหัวใจขำดเลอื ด�(ตอ่ )

ใส่ ใจ�3�อ.�บอกลำ�2�ส.
ปอ้ งกนั โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด

อำหำร

อำรมณ์

ลดÊรุ ำสุรา ไมÊ่ บู บหุ ร่ี
สรุ า

ออกกำ�ลงั กำย

หมน่ั สงั เกตอำกำรผดิ ปกตขิ องรำ่ งกำย�หำกพบ
สง่ิ ผดิ ปกต�ิ ใหร้ ีบปรึกษำแพทย�์ �และควรไป
ตรวจสขุ ภำพเปน็ ประจำ� ทกุ ป�ี ไดท้ สี่ ถำนบริกำร

34 สำธำรณสขุ ทว่ั ไป

ควำมจริงที่น่ำสนใจเก่ยี วกับ
โรคหัวใจและหลอดเลอื ด

1�เกอื บครึ่งหนง่ึ ของกำรตำยจำกโรคหวั ใจและหลอดเลอื ด�
เปน็ ผทู้ ่ีมีอำยรุ ะหว่ำง�15-69�ป�ี

69

15

2�น้�ำหนกั เกนิ และควำมอ้วน�น�ำ้ หนักทเ่ี กิน�
จะเพ่มิ กำรท�ำงำนของหัวใจ�มีผลต่อระดบั
ควำมดันโลหิต�คอเลสเตอรอล�และไตรกลเี ซอไรด์

เพม่ิ ขนึ้ �และสง่ ผลใหเ้ ปน็ เบำหวำน�หวั ใจ
และหลอดเลอื ดตำมมำ

3�ควำมดนั โลหิตสงู �ทำ� ใหห้ วั ใจต้อง หวั ใจขำดเลอื ด
ท�ำงำนหนักข้ึน�กล้ำมเน้อื หวั ใจ
จะหนำขึน้ �คนที่มคี วำมดันโลหิตสงู ยง่ิ สูง
มำกเท่ำไร�ก็จะมคี วำมเสย่ี งตอ่ กำรเป็น

โรคหัวใจมำกขึ้น

35

ควำมจริงท่ีนำ่ สนใจเกย่ี วกบั
โรคหัวใจและหลอดเลอื ด

4ผูเ้ ป็นเบำหวำน�จะเพิม่ ควำมเส่ียงตอ่ กำรเป็น
โรคหัวใจและหลอดเลือด�2-4�เทำ่
5ภำวะไขมนั ในเลือดผดิ ปกต�ิ ผู้ท่ีมีระดบั
คอเลสเตอรอลรวมคอเลสเตอรอลชนดิ
แอลดีแอล�(LDL-C)�และไตรกลเี ซอไรด์สูง�และ
ระดับคอเลสเตอรอลชนดิ เอชดแี อล�(HDL-C)�ต่ำ� �
จะเพ่มิ ควำมเสย่ี งตอ่ กำรเกิดโรคหลอดเลือดหวั ใจ
6ประมำณหนึ่งในส่ีของกำรเสียชวี ิตด้วยโรคหวั ใจและ
หลอดเลือดหัวใจจะเกดิ ขนึ้ โดยไม่มีอำกำรเตอื นใดๆ

36

โรคหวั ใจและหลอดเลือด�สำมำรถป้องกนั ได้
ร้อยละ�80�โดยสำมำรถตรวจสอบควำมเสยี่ ง

ตอ่ กำรเป็นโรคหวั ใจและหลอดเลอื ดได้
ด้วยตวั เองตำมแบบทดสอบควำมเส่ียงดำ้ นล่ำงน้ี

�รำยกำรควำมเสย่ี ง �ไมม่ ี ���มี

1.��มีอำยุ�35�ปขี ึน้ ไป

2.�ปจั จุบันสูบบุหร�ี่ หรอื ไดร้ บั ควันบุหรี่
���เปน็ ประจำ�

3.��มีรอบเอวเกนิ ในชำย�90�เซนตเิ มตร�(36น้ิว)�
����ขึ้นไป�หรือหญิง�80�เซนตเิ มตร�(32�นิว้ )�
����ขนึ้ ไป�หรอื ภำวะอ้วน�ดชั นีมวลกำย
����25�กิโลกรมั ตอ่ ตำรำงเมตรขน้ึ ไป

4.��เคยได้รับกำรวนิ จิ ฉยั จำกแพทย์ว่ำเปน็ หวั ใจขำดเลือด
����โรคควำมดนั โลหิตสงู

5.��เคยไดร้ บั กำรวินิจฉัยจำกแพทยว์ ่ำเปน็
����โรคเบำหวำน�หรือตรวจระดับนำ้ �ตำลในเลอื ด��
����หลังงดอำหำรและเคร่ืองดมื่ อยำ่ งน้อย�
����8�ชว่ั โมง�ไดค้ ำ่ �126�มลิ ลกิ รมั เปอรเ์ ซน็ ตข์ น้ึ ไป

6.��เคยไดร้ บั กำรวินจิ ฉยั จำกแพทยว์ ่ำมีภำวะไขมนั �
����ในเลอื ดผิดปกติ
7.�มญี ำติสำยตรง�(พอ่ �แม�่ พ�ี่ น้อง�ลกู )�ทแี่ พทย์��
���วนิ จิ ฉยั วำ่ เป็นโรคกลำ้ มเน้ือหัวใจตำย,�เคยได�้ ��
���รบั กำรผำ่ ตัดหลอดเลอื ดหัวใจ,�ใช้บอลลูน��
���ขยำยหลอดเลอื ดหัวใจ,�อัมพฤกษ�์ อัมพำต,���
���เสยี ชีวติ ไม่ทรำบสำเหตุ�หรือเสยี ชีวิตจำก���
���หลอดเลือดหัวใจ�ก่อนอำยุ�55�ปี�ในเพศชำย����
���หรอื ก่อนอำย�ุ 65�ปี�ในเพศหญิง

37

กำรแปลผลควำมเส่ยี งต่อ�
โรคหัวใจและหลอดเลือด�คือ

� หำกพบวำ่ มรี ำยกำรควำมเสยี่ งขำ้ งตน้ �1�ขอ้ �แปลวำ่
เสย่ี งนอ้ ย,�มรี ำยกำรควำมเสยี่ ง�2-4�ขอ้ �แปลวำ่ เสย่ี ง
ปำนกลำง�และหำกมรี ำยกำรควำมเสย่ี ง�5-7�ขอ้ �แปลวำ่

เสยี่ งสงู �หำกทำ่ นรวู้ ำ่ เสยี่ งถงึ แมจ้ ะเสย่ี งนอ้ ยอยกู่ ค็ วรทจ่ี ะเร่ิม
ดำ� เนนิ ชวี ติ ทส่ี มดลุ โดยใชเ้ คลด็ ลบั ชว่ ยจำ� �คอื

ใส่ ใจ�3�อ.�บอกลำ�2�ส.
ปอ้ งกนั โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด

สว่ นทำ่ นทม่ี อี ำย�ุ 35�ปขี น้ึ ไป�ควรตรวจสขุ ภำพประจำ� ทกุ ป�ี เพอ่ื เปน็ กำร
เฝำ้ ระวงั สขุ ภำพของตนเอง�หำกมคี วำมผดิ ปกตแิ มเ้ พยี งเลก็ นอ้ ย�
จะไดแ้ กไ้ ขไดท้ นั ทว่ งท�ี เพยี งเทำ่ นท้ี ำ่ นกจ็ ะปอ้ งกนั �ลด�
หรือชะลอกำรเปน็ โรคหวั ใจและหลอดเลอื ดได้
กำรประเมนิ ควำมเสย่ี งเบอื้ งตน้ ดว้ ยตนเอง�และกำรตรวจรำ่ งกำย
เมอ่ื จำ� เปน็ �สง่ ผลตอ่ ตวั ทำ่ น�และยงั ชว่ ยลดภำระของครอบครวั �
รวมไปถงึ ประเทศชำตดิ ว้ ย

38

กำ�ลงั ใจ

โรคหลอดเลอื ดสมอง

“ในทกุ ๆ 6 วนิ าที จะมี
คนเสียชวี ิตจากโรคอัมพาต 1 คน”
“ในคน 6 คน จะมี 1 คนทเี่ ป็น

โรคหลอดเลอื ดสมอง”

40

โรคหลอดเลือดสมอง
โรครา้ ยใกล้ตัวคุณ

ทำ�ไมต้องใส่ใจโรคอัมพฤกษ์ อมั พาต?

โรคหลอดเลอื ดสมอง หรือท่ีรจู้ ักกนั วา่ อมั พฤกษ์ อมั พาตนนั้

ปจั จุบนั เปน็ โรคทางระบบประสาทที่พบบอ่ ย และเปน็ ปญั หาสาธารณสขุ
ท่ีสำ� คญั ของท่ัวโลกและประเทศไทย ในปจั จุบนั สถานการณ์
โรคอมั พฤกษ์ อมั พาตท่ัวโลกมแี นวโนม้ ความรุนแรงมากขน้ึ

ในแตล่ ะปมี ผี เู้ สยี ชีวิตดว้ ยโรคอมั พาต 5.7 ลา้ นคน หรือกลา่ วไดว้ า่
เปน็ สาเหตกุ ารตายอนั ดบั ท่ี 3 ในประชากรไทยและมี
แนวโนม้ เพมิ่ สงู ขนึ้ อยา่ งตอ่ เนอื่ ง โดยขอ้ มลู ในปี 2552

พบวา่ มผี เู้ สยี ชีวิตดว้ ยโรคหลอดเลอื ดสมอง จำ� นวน 176,342 คน
หรือคดิ เปน็ 3 คน ในทกุ 2 ชว่ั โมง และมแี นวโนม้ ท่ีสถานการณ์

ความรุนแรงของโรคหลอดเลอื ดสมองในคนไทย
เพม่ิ ขน้ึ อยา่ งตอ่ เนอ่ื ง และในอกี 4 ปขี า้ งหนา้ (ปี 2558)

จะมคี นเสยี ชีวิตดว้ ยอมั พาตเพม่ิ เปน็ 6.5 ลา้ นคน
และผปู้ ว่ ยสว่ นใหญป่ ระมาณ 2 ใน 3 ของผทู้ ่ีทนทกุ ขท์ รมาน
จากการเปน็ โรคอมั พฤกษ์ อมั พาตอยใู่ นประเทศท่ีมรี ายได้
ปานกลางและรายไดน้ อ้ ย จงึ ขาดความสามารถในการดแู ลตนเอง

ตอ้ งตกเปน็ ภาระของครอบครัว ชุมชน และประเทศชาติ

41 หลอดเลอื ดสมอง

โรคหลอดเลือดสมองคอื อะไร
โรคอมั พฤกษ์ อมั พาต หรือโรคหลอดเลอื ดสมอง
(Stroke) หมายถงึ ภาวะทส่ี มองขาดเลอื ดไปเลยี้ ง
ซง่ึ เกดิ จากหลอดเลอื ดท่ีไปเลย้ี งสมองตบี ตนั หรือแตก
จนเกดิ การทำ� ลาย หรือตายของเนอ้ื สมอง ทำ� ใหส้ มอง
สญู เสยี ความสามารถในการควบคมุ การทำ� งานของอวยั วะ
ในรา่ งกาย อาการทเี่ กดิ ขนึ้ อยกู่ บั ตำ� แหนง่ ทข่ี าดเลอื ดไปเลย้ี ง
และความรนุ แรงขนึ้ กบั การทำ� ลายเนอ้ื สมอง

ประเภทของโรคหลอดเลือดสมอง
แบง่ เปน็ 2 ชนิด คอื

1
โรคหลอดเลือดสมองตบี หรือตัน
(Ischemic Stroke)
มกี ารอดุ ตนั ของหลอดเลอื ดในสมอง หรืออาจเกดิ จากโรคของ
หลอดเลอื ดสมองเองเกดิ การอดุ ตนั หรือภาวะท่ีมคี วามผิดปกตขิ อง
การแขง็ ตวั ของเลอื ด
42

สมอง

2

โรคหลอดเลอื ดสมองแตก (Hemorrhagic Stroke)

โดยสว่ นใหญม่ กั เกดิ ในผทู้ ่ีมภี าวะความดนั โลหติ สงู ทำ� ใหห้ ลอดเลอื ดใน
สมองโปง่ พองมานาน สง่ ผลใหเ้ กดิ ความผิดปกตทิ ี่หลอดเลอื ด
ขนาดเลก็ ในสมองและเกดิ การแตกได้

43 หลอดเลอื ดสมอง

ปจั จยั เสีย่ งต่อการเกดิ โรค

140/90
120/80
110/70

ภาวะความดันโลหติ สูง

ภาวะความดนั โลหติ สงู คอื มคี า่ ความดนั โลหติ
ตง้ั แต่ 140/90 มลิ ลเิ มตรปรอทขนึ้ ไป

200
ระดบั คอเลสเตอรอลในเลอื ดสงู
คอื มคี า่ ระดบั ไขมนั ในเลอื ดมากกวา่
200 มลิ ลกิ รัมเปอรเ์ ซน็ ต์

คอเลสเตอรอลสงู

โรคเบาหวาน คอื มคี า่ ระดบั นำ�้ ตาลใน
เลอื ดมากกวา่ 126 มลิ ลกิ รัมเปอรเ์ ซน็ ต์

44 น้ำ�ตาลในเลอื ดสูง

ภาวะนำ้� หนกั เกนิ มคี า่ บหุ รี่
ดชั นมี วลกายมากกวา่
23 กโิ ลกรัมตอ่ ตารางเมตร

น้ำ�หนักเกิน

การสบู บหุ รี่/ยาสบู /ยาเสน้

เครอื ญาติเคยเป็นโรค

มปี ระวตั ญิ าตสิ ายตรงเคยเจบ็ ปว่ ย
ดว้ ยโรคหลอดเลอื ดสมอง

เลน่ หมากเกบ็ ขาดการออกกำ�ลังกาย
ที่เหมาะสม

ขาดการออกกำ� ลงั กายที่เหมาะสม
มวี ิถีชีวิตที่นงั่ ๆ นอนๆ

45 หลอดเลอื ดสมอง

อาการและสัญญาณเตอื น

อาการและสญั ญาณเตือน
F(ใบ=หนFา้ )ace เวลายม้ิ พบวา่ มมุ ปากขา้ งหนง่ึ ตก
A(แ=ขนA) rms ยกแขนไมข่ นึ้ 1 ขา้ ง
S(การ=ออSกเpสeยี eง)ch
มปี ญั หาดา้ นการพดู แมป้ ระโยคงา่ ยๆ
T (=เวลTา)ime พดู แลว้ คนฟงั ฟงั ไมร่ เู้ ร่ือง

ถา้ มอี าการเหลา่ นี้ ใหร้ ีบไปโรงพยาบาล
โดยดว่ น

เวลาเปน็ สง่ิ ทส่ี ำ� คญั มากเมอื่ มอี าการเตอื นตามทก่ี ลา่ วมา
ขา้ งตน้ ควรไปโรงพยาบาลเพอื่ เขา้ รบั การรกั ษา
ภายใน 3 ชว่ั โมง จะไดช้ ว่ ยรกั ษาชวี ติ และ

สามารถฟน้ื ฟกู ลบั มาปกตหิ รือใกลเ้ คยี งปกตมิ ากทส่ี ดุ

46

แนวทางการรักษาผปู้ ่วย
โรคหลอดเลอื ดสมอง

ตอ้ งพจิ ารณาจากคำ� วินจิ ฉยั ของแพทย์กอ่ นวา่ โรคอัมพฤกษ์ อัมพาตท่ี
เกดิ ขึ้นกับผูป้ ่วยนั้นเปน็ ประเภทใด และมีสาเหตุจากอะไร

หากมสี าเหตจุ ากการอดุ ตนั ของหลอดเลอื ด แพทยจ์ ะใหก้ ารรกั ษาโดยการใหย้ า
ซึง่ จะพจิ ารณาความเหมาะสมแล้วแต่กรณี ยาทน่ี ำ� มาใช้ในการรกั ษาได้แก่
ยาตา้ นเกลด็ เลอื ด ยาตา้ นการแขง็ ตวั ของเลอื ด ยาระบายลมิ่ เลอื ด นอกจากการใชย้ าแลว้
ยังตอ้ งแก้ไขปัญหาสมองบวมน�้ำ และการรกั ษาแบบประคบั ประคองตามอาการ

หากมีสาเหตจุ ากหลอดเลอื ดสมองแตก จะเน้นรกั ษาแบบประคับ
ประคอง แกไ้ ขปัญหาความดันในกะโหลกศรี ษะสงู ป้องกันภาวะ
แทรกซ้อนของโรค เชน่ ปอดอกั เสบ ทางเดนิ ปสั สาวะอักเสบ แผลกดทับ

บางรายอาจรกั ษาโดยการผ่าตดั เอาก้อนเลือดในสมองออก

กำ�ลงั ใจ กำ�ลังใจ สง่ิ ส�ำคัญมากในการรักษาผูป้ ่วยโรคนี้
กำ�ลงั ใจ นอกจากการรักษาจากแพทยแ์ ล้ว คือ

“กำ� ลงั ใจจากญาติพนี่ อ้ งและ
ท�ำกายภาพบำ� บัดอย่างต่อเน่อื ง

สม�ำ่ เสมอ”

ซ่งึ จะชว่ ยให้ผู้ป่วยฟ้นื ตวั เร็วขึน้ ปกตแิ ล้ว
อาการจากโรคหลอดเลอื ดสมองตอ้ งใชเ้ วลา
ในการฟน้ื ฟเู ป็นเดอื นหรือบางคนเปน็ ปี

กำ�ลังใจ กำ�ลงั ใจ

กำ�ลังใจ 47 หลอดเลอื ดสมอง

กำ�ลังใจ กำ�ลังใจ

คณุ เสยี่ งตอ่ โรคอมั พาต แคไ่ หน? คณุ รหู้ รือไม่

ตรวจสอบดว้ ยตวั คณุ เอง แลว้ คณุ จะไม่ใชห่ นง่ึ ในผปู้ ว่ ยดว้ ยโรคอมั พาต ตารางตรวจสอบ

ในแตล่ ะชอ่ งสมี คี า่ 1 คะแนน รวบรวมคะแนน แลว้ ตรวจสอบ วา่ “คณุ เสย่ี งแคไ่ หน”

ปจั จยั เสยี่ ง เสย่ี งสงู ควรระวงั เสย่ี งตำ�่

1. ความดันโลหติ 1. 140/90 หรือไม่ร ู้ 1. 120-139/80-89 1. 120/80
2. คอเลสเตอรอล 2. 240 หรือไมร่ ู้ 2. 200-239 2. 200
3. เบาหวาน 3. ใช ่ 3. เส่ียงเลก็ นอ้ ย 3. ไม่ใช่
4. สูบบหุ ร่ี 4. ยงั คงสบู บหุ รี่ 4. พยายามทจี่ ะเลกิ 4. ไม่สูบบุหรี่
5. หัวใจเตน้ ผิดจังหวะ 5. หวั ใจเตน้ ผดิ จงั หวะ 5. ไมร่ ู้ 5. หวั ใจเตน้ ปกตดิ ี
6. อาหาร 6. นำ�้ หนักเกิน อว้ น 6. คอ่ นข้างทว้ ม 6. นำ้� หนกั อย่ใู นเกณฑ์
7. ออกกำ� ลังกาย 7. ไม่ชอบออกก�ำลังกาย 7. บางเวลา 7. สมำ�่ เสมอ
8. มบี ุคคลในครอบครัว 8. ใช ่ 8. ไมแ่ น่ใจ 8. ไม่มี
เคยเปน็ อัมพาต

คณุ เสยี่ งตอ่ โรคอมั พาต แคไ่ หน? คณุ รหู้ รือไม่

การปฏบิ ตั เิ พอ่ื ลดปจั จยั เสยี่ ง และปอ้ งกนั โรคอมั พฤกษ์ อมั พาต

1. ควรทราบคา่ ความดนั โลหติ ของตนเอง หากสงู ตอ้ งปรบั เปลย่ี น ถา้ คณุ ไดค้ ะแนน ในสว่ นสแี ดง
การดำ� เนนิ ชวี ติ ใหม้ พี ฤตกิ รรมทส่ี ง่ เสริมสขุ ภาพ มากกวา่ หรือเทา่ กบั 3 คะแนน
2. ควรพบแพทย์ หากพบวา่ หวั ใจเตน้ ผดิ จงั หวะ คณุ ตอ้ งพบแพทยเ์ พอื่ ปรึกษา
3. หยดุ สบู บหุ รี่ หาหนทางในการปอ้ งกนั การ
4. ควรดมื่ เครื่องดมื่ แอลกอฮอล์ใหอ้ ยู่ในมาตรฐาน เกดิ โรค
5. ควบคมุ ปริมาณไขมนั ในเลอื ด หากสงู ควรพบแพทย์ ถา้ คณุ ไดค้ ะแนน ในสว่ น
6. ดแู ลตนเองในเรื่องการเลอื กรบั ประทานอาหาร สเี หลอื งท่ี 4-6 คะแนน
ออกกำ� ลงั กาย เพอื่ ควบคมุ ระดบั นำ้� ตาลในเลอื ด และ คณุ ตอ้ งพยายามดแู ลสขุ ภาพ
รบั ประทานยาตามแผนการรกั ษา มากขน้ึ เพอ่ื หา่ งไกลอมั พาต
7. ออกกำ� ลงั กายเปน็ ประจำ� และสมำ�่ เสมอ ถา้ คณุ ไดค้ ะแนน ในสว่ นสเี ขยี ว
8. ฝกึ นสิ ยั “ชมิ กอ่ นเตมิ กนิ อาหารรสชาตพิ อด”ี ที่ 6-8 คะแนน ยนิ ดดี ว้ ย !!
ลดหวาน มนั เคม็ คณุ ดแู ลตวั เองดี หา่ งไกล
9. ปรึกษาแพทย์ เพอื่ เฝา้ ระวงั การเกดิ โรคอมั พาต ความเสยี่ งของโรคอมั พาต
10. ศกึ ษาและรอู้ าการเตอื นของโรคหลอดเลอื ดสมอง
“FAST” ควรไปพบแพทย์โดยดว่ น ภายใน 3 ชวั่ โมง

48กำ�ลงั ใจ กำ�ลงั ใจ
กำ�ลงั ใจ

ผปู้ ว่ ยโรคหลอดเลอื ดสมองถงึ แมจ้ ะไดร้ บั การ
รกั ษาแลว้ แตพ่ บวา่ 1 ใน 4 ของผปู้ ว่ ย

โรคหลอดเลอื ดสมอง มีโอกาสเกดิ ซำ�้ ได้ใน 5 ปี
ยง่ิ กวา่ นน้ั การเกดิ โรคหลอดเลอื ดสมองซำ้�
จะทำ� ใหม้ ีโอกาสเกดิ ภาวะสมองเสอ่ื ม
ตามมาในภายหลงั
ดงั นนั้ ผปู้ ว่ ยจะตอ้ งทานยาอยา่ งตอ่ เนอ่ื ง

ดแู ลตนเองและควบคมุ ปจั จยั เสย่ี งดงั กลา่ วขา้ งตน้
เพอ่ื คณุ ภาพชวี ติ ทด่ี ยี งิ่ ขนึ้

กำ�ลงั ใจ

กำ�ลังใจ

49 หลอดเลอื ดสมอง

เอกสำรอำ้ งองิ

1. ประเดน็ สารวนั หวั ใจโลก ปี 2554. ส�านกั โรคไม่ตดิ ต่อ
กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสขุ .

2. ประเด็นสารวนั เบาหวานโลก ปี 2554 ปงี บประมาณ 2555.
ส�านกั โรคไม่ตดิ ตอ่ กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสขุ .

3. ประเดน็ สารวนั อมั พาตโลก ปี 2554. ส�านักโรคไมต่ ิดตอ่
กรมควบคมุ โรค กระทรวงสาธารณสุข.

4. ประเดน็ สารวันความดันโลหติ สงู ปี 2554. ส�านักโรคไมต่ ิดต่อ
กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข.

3. รายงานประจ�าปี 2554. สา� นกั โรคไมต่ ิดตอ่ กรมควบคมุ โรค
กระทรวงสาธารณสุข.

4. สถาบันเวชศาสตร์ผู้สูงอายุ กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสขุ .
แนวทางเวชป¯บิ ัติการดูแลโภชนบ�าบัดในโรคเบาหวาน
โรคความดันโลหติ สงู และภาวะไขมนั ในเลอื ดผิดปกติ
สา� หรับผู้สูงอาย.ุ กรุงเทพÏ : ชุมนมุ สหกรณก์ ารเกษตรแหง่ ประเทศไทย
จา� กัด, 2549.

5. สมาคมโรคเบาหวานแหง่ ประเทศไทย. แนวทางเวชป¯บิ ตั ิสา� หรับ
โรคเบาหวาน. กรุงเทพÏ : ศรีเมืองการพิมพ,์ 2554.

6. แผนยทุ ธศาสตร์สุขภาพดีวิถีชีวิตไทย พ.ศ. 2554 – 2563.
ส�านกั นโยบายและยุทธศาสตร์ ส�านักงานปลดั กระทรวงสาธารณสุข.

7. ข้อมลู สถติ สิ �านักนโยบายและยุทธศาสตร์ ส�านกั งานปลัดกระทรวงสาธารณสุข.
8. รายการผลการสา� รวจสขุ ภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกาย คร้ังท่ี 4

พ.ศ. 2551-2552.

50