วิชา โมดูลเทคนิคงานแกะสลักดุน

ชอ่ื มอดลู เทคนคิ งานสลกั ดนุ
ช่ือวิชา “การเขียนลวดลาย การสลักลวดลายบนรูปพรรณ”

ผจู้ ดั ทำ
นาย รณชยั มานพศิลป์

ครูพเิ ศษสอน
แผนก ศิลปหตั ถกรรม สาขางาน โลหะรูปพรรณเครอ่ื งถมและ

เคร่ืองประดบั
วทิ ยาลัยศลิ ปหัตถกรรมนครศรธี รรมราช

คำนำ

บทเรียนมอดลู หนว่ ยท่ี 3 เรอื่ งการเขยี นลวดลายสลักลวดลายบนรูปพรรณนี้ เป็นสว่ นหนง่ึ ของแผนการ
สอนเขยี นขน้ึ เพ่ือวางแผนและเตรียมการเรียนการสอนวชิ า “เทคนคิ งานแกะสลกั ดนุ ”หลกั สตู รประกาศนียบตั ร
วชิ าชพี พทุ ธศักราช 2563 ประเภทวชิ าศลิ ปหัตถกรรมหลกั ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพยี งตามแนวพระราชดำรมิ าใชใ้ น
การพัฒนาคุณภาพการศึกษาคณุ ภาพของนักเรยี นนกั ศึกษาและคุณภาพชวี ติ ของตนเอง รวมท้ังการสอดแทรก
ความรูเ้ กี่ยวกบั ประชาธปิ ไตยมาใชก้ บั การเรียนการสอนการอยูร่ ว่ มกนั ในสงั คมอยา่ งมคี วามสุขและเนน้ ผเู้ รยี นเป็น
สำคัญ โดยบรู ณาการคณุ ธรรมจรยิ ธรรมและคณุ ลกั ษณะอนั พงึ ประสงคพ์ รอ้ มทัง้ ประเมนิ ผลตามสภาพความเปน็
จริง

แผนการสอนเลม่ น้ไี ดก้ ำหนดกรอบการจดั การเรยี นการสอนโดยวเิ คราะหจ์ ุดประสงค์การเรยี นรแู้ ละ
สาระสำคัญเนอื้ หาของหลักสตู รวิเคราะห์หลกั สตู รกำหนดหน่วยการเรยี นร้สู มรรถนะรายวชิ าตามตารางการ
วิเคราะห์ คำอธิบายรายวชิ าท่ีเน้นผู้เรียนเป็นสำคัญ คือ วิธกี ารสอนทส่ี ามารถสร้างและพฒั นา “ผู้เรียน” ให้เกดิ
ความรูค้ วามสามารถประสบการณ์ตามท่ตี ้องการในวชิ าชีพศิลปหตั ถกรรมเพอ่ื ใหผ้ ูเ้ รียนมคี วามเข้าใจวิชา การทำ
เครื่องเงิน-เคร่ืองถมทอง ซ่ึงเป็นศิลปวตั ถอุ นั ล้ำคา่ และเอกลักษณค์ กู่ ับชาตไิ ทยมาแตโ่ บราณกาล

(นายรณชยั มานพศลิ ป)์

สารบญั

คำช้ีแจงในการใชม้ อดลู สำหรับนกั เรียน

1. ศึกษาคำแนะนำการใช้บทเรียนและโครงสรา้ งบทเรียนโมดูล
2. ทำแบบทดสอบก่อนเรียนเพื่อตรวจสอบความรู้พื้นฐานของตนเอง
3. ศึกษาบทเรียนโมดูล นกั เรยี นสามารถศกึ ษาเป็นรายบคุ คลหรือรายกลุ่มยอ่ ย
4. ศกึ ษารายละเอยี ดของเนอ้ื หาแตล่ ะตอน พร้อมท้งั ทำตามกิจกรรมต่างๆ ทก่ี ำหนดใน
บทเรียน เช่น บนั ทึกเนื้อหาจากการบรรยาย ทำแบบฝกึ หดั หรอื กิจกรรมอ่ืนๆตามทก่ี ำหนดไว้
ในโมดลู
5. ตรวจแบบฝึกหัดหรอื กิจกรรม จากแนวคำตอบทา้ ยโมดูลเพื่อตรวจสอบวา่ นักเรยี นมคี วาม
เข้าใจในเนอื้ หานน้ั ๆหรอื ไม่ ถา้ ผิดนกั เรียนควรทำการศกึ ษาอีกคร้งั พร้อมทั้งปรกึ ษาเพื่อนใน
กล่มุ และซกั ถามครูผู้สอนให้เกดิ ความเขา้ ใจก่อนทำการศกึ ษาต่อไป
6. ทำแบบทดสอบหลังเรียน เพ่อื ตรวจสอบว่าตนเองมคี วามรู้ผา่ นเกณฑ์การประเมนิ โดยถา้
ทำแบบทดสอบได้ 8 ขอ้ จากแบบทดสอบ 10 ข้อ ถอื ว่าผา่ นเกณฑก์ ารประเมินรอ้ ยละ 80
และใหผ้ ่านไปเรยี นโมดลู ตอ่ ไป
7. นักเรยี นที่ไมผ่ ่านเกณฑก์ ารประเมินรอ้ ยละ 80 ใหน้ กั เรยี นเรยี นซ่อมเสริม และใหก้ ลับไป
ศึกษาเนื้อหาในโมดูลตามข้นั ตอนอกี ครัง้ พร้อมท้งั ปรกึ ษาและซักถามครจู นเกดิ ความเข้าใน
เนอื้ หาแลว้ จึงทำแบบทดสอบหลังเรียนชุดเดิมอีกคร้ังถ้าผ่านเกณฑก์ ารประเมนิ จงึ เรียนโมดูล
ต่อไป
8. ในขณะทกิจกรรมต้องมคี วามซอ่ื สตั ย์ต่อตนเอง โดยตอ้ งไมด่ ูแนวทางการตอบ เพราะจะไม่มี
ประโยชนใ์ ดๆ ตอ่ นกั เรยี น
9. การเรยี นรดู้ ้วยวธิ ีน้ีนกั เรยี นจำต้องซื่อสัตย์ตอ่ ตนเองและมีความเชอ่ื มัน่ ในตนเองว่าทกุ คนมี
สามารถในการเรียนและผา่ นเกณฑ์การประเมินผลท่ีกำหนดไวไ้ ด้หากมคี วามตงั้ ใจจริงและมุ่ง
ความมุ่งม่นั
10.

จุดประสงค์การเรียนรู้

1.นกั เรยี นเขา้ ใจถงึ หลักการเขยี นลวดลายบนรปู พรรณ
2.นกั เรยี นเขา้ ใจถงึ หลักการสลกั ลวดลายบนรปู พรรณ

สมรรถนะการเรียนรู้

1.สามารถเข้าใจถึงหลักการเขยี นลวดลายบนรูปพรรณตามหลกั การและขบวนการ
2.สามารถเข้าใจถึงหลกั การสลักลวดลายบนรูปพรรณตามหลกั การและขบวนการ

แบบทดสอบกอ่ นเรียน

คำช้ีแจง

1. แบบทดสอบมจี ำนวน 10 ขอ้ ข้อละ 1 คะแนน ใชเ้ วลา 10 นาที

2. ให้นกั เรยี นทำเครอื่ งหมายกากบาท (X) ทบั ขอ้ ท่ีถูกท่สี ดุ เพียงข้อเดียว ลงในกระดาษคำตอบ

...............………………………………………………………………………………………………………………

1โลหะที่ใชใ้ นงานสลักดุนท่ีมีราคาแพงทส่ี ดุ คือ
ก. ทองแดง
ข. ทองคำ
ค. เงนิ
ง. ดีบกุ

2. กรดที่ใชใ้ นการลา้ งทำความสะอาดแผ่นโลหะทองแดงเรียกว่า
ก. กรดเกลอื
ข. กรดกำมะถัน
ค. กรดดนิ ประสวิ
ง. น้ำประสานทอง

3. อปุ กรณ์ทใี่ ช้ในการยึดแผน่ ทองแดงเวลาทำงานสลักดุนเรียกวา่
ก. เลา
ข. แผ่นชัน
ค. แผ่นไม้
ง. ขาหนีบ

4. อปุ กรณ์ใดตอ่ ไปนี้ไมเ่ กย่ี วกับการเขยี นลวดลาย
ก. ดนิ สอ
ข. ยางลบ
ค. ปากกา
ง. คมี

5.อุปกรณใ์ ดต่อไปนี้ท่ีไม่ใช่ในขั้นตอนการสลกั
ก. สิ่ว
ข .ค้อน
ค.แผน่ ชัน
ง. กรรไกร

6. . แผน่ ทองแดงทมี่ กั ใชใ้ นการทำงานสลักดนุ จะมีความหนาประมาณเท่าไร
ก. เบอร์14
ข.เบอร์ 16
ค.เบอร์ 18
ง. เบอร์ 20

7. โลหะทน่ี ำมาใช้ในงานสลกั ดุนขอ้ ใดถกู ต้องท้ังหมด
ก. ทองแดง ตะก่ัว อลมู ิเนียม
ข. ทองแดง ทองคำ เงิน
ค. ทองคำ สงั กะสี ทองเหลอื ง
ง. ทองคำ ตะกั่ว ดีบุก

8. ขอ้ ใดตอ่ ไปนีอ้ ธบิ ายถึงส่วิ สลกั ไดถ้ ูกตอ้ งท่สี ุด
ก. ปากส่ิวแหลม
ข. ปากสว่ิ คม
ค. ปากส่ิวหนา
ง. ปากสิ่วมน

9. งานข้ึนรปู พรรณสามารถทำไดก้ ่วี ิธี
ก. 1วิธี
ข. 2วิธี
ค. 3วิธี
ง. 4วิธี

10.ขัน้ ตอนแรกกอ่ นปฏิบัติงานสลักดุนคอื
ก. ออกแบบ
ข. สลกั ลาย
ค. ดุนสว่ นใหญ่
ง. รมดำ

เฉลย คำตอบ
ข
ข้อ ข
1 ข
2 ง
3 ง
4 ค
5 ข
6 ข
7 ค
8 ก
9
10

ความเป็นมาของลายไทย

ภาพที่ 1. ลายกาบ ภาพท่ี 2. ลายนกคาบ

ลายไทย นับไดว้ ่าเป็นศลิ ปะและวฒั นธรรมอนั มีคา่ ของชาติ เปน็ ทีเ่ ชิดหนา้ ชูตาและได้รบั คำ ชื่นชมจาก
นานาประเทศว่าเปน็ ศิลปะทวี่ ิจติ รสวยงามไมแ่ พช้ าติใดในโลก กำเนดิ ขน้ึ มาดว้ ยสติปัญญา ความคิด และฝีมอื
ศลิ ปินไทยทีค่ ดิ ประดิษฐส์ ร้างสรรคม์ าจากธรรมชาติ เชน่ ดอกบัว ใบไม้ เปลวไฟ ใหเ้ ปน็ ลวดลายตา่ งๆ จัดจังหวะได้
อยา่ งเปน็ ระเบียบเรียบรอ้ ยกลมกลนื กันเป็นอย่างดี ซึ่งดอกไม้ ใบไม้ นบั ว่าเป็นต้นแบบหนงึ่ ของลายไทยเพราะท้ัง
สองสิ่งน้ีเปน็ ที่เคารพและชอบทส่ี ดุ ของคนไทย ดงั น้ันเราจึงเห็นได้วา่ ดอกไม้ ใบไม้ จะไปปรากฏเป็นลวดลายตา่ งๆ
ใบไมท้ ี่พบบอ่ ยในลวดลายไทยไดแ้ ก่ ใบเทศ และใบพุดตาน สว่ นดอกไม้ ได้แก่ ดอกบัว ที่มกั เขยี นเปน็ รูปดอก
บัวตมู กอ่ นที่จะพลิกแพลงให้เป็นรูปพิสดารตอ่ ไป ลายบัวทป่ี รากฏเหน็ ในงานศิลปะลายไทย เช่น บวั ควำ่ บัวหงาย
เพราะดอกบวั เปน็ ดอกไมพ้ เิ ศษเปน็ พันธุท์ มี่ ีสกลุ คนไทยทวั่ ไปจงึ ถอื วา่ ดอกบวั เป็นดอกไม้ชนั้ สูง เป็นสญั ลกั ษณ์แห่ง
ความสะอาด สำหรับเปลวไฟกถ็ อื เป็นต้นบญั ญตั ิของลายไทยเชน่ กนั ลกั ษณะของเปลวไฟนั้นคดโค้งไปตามกำลงั ลม
ดังนัน้ ศิลปนิ เกิดแรงบันดาลใจจึงคิดดัดแปลงเป็นลายไทยทงี่ ดงามกลมกลนื ไปกบั สงิ่ ต่างๆ ได้หลายรปู แบบ ซึ่งเรา
สามารถเห็นได้จากลายกนกเปลวตา่ งๆ นั่นเอง

กิจกรรรที1่ ขั้นตอนการเขยี นลวดลายบนรูปพรรณ

จุดประสงค์ 1. นักศกึ ษาเขา้ ใจหลักการเขยี นลวดลายเพ่ืองานสลักดุนบนแผ่นโลหะ
คำชแ้ี จง ให้นกั ศกึ ษาเขยี นลวดลายเพอื่ งานสลักดุนในพน้ื ทวี่ า่ ง

งานสลักดุนโลหะ (Metal Embossed)

1. ความหมาย ความเป็นมาและประเภทของงานสลกั ดนุ

1.1 ความหมายของงานสลกั ดุนโลหะ (Mean of Metal Embossed)

งานสลักดุน เดิมเรียกกนั ว่างานบุดนุ เพราะจะใชโ้ ลหะเปน็ แผ่นบางๆ แลว้ ไปหมุ้ บนวสั ดทุ ่มี ีรูป
ทางแลว้ กล่าวคอื หุ้มข้างนอกวตั ถุเดมิ เพือ่ ใหเ้ กิดความพิเศษ เป็นเอกลกั ษณ์เฉพาะ อกสารประกอบการ
บรรยาย รายวิชาศลิ ปะไทย2 ปัจจุบันจึงพฒั นาเทคนิคจากงานบดุ ุนมาเป็นการสลกั ดนุ ซึง่ สามารถใชส้ ิ่ว
สลกั ตอกลงไป บนแผ่นโลหะและดนุ ข้นึ ใหส้ งู หรอื สร้างสรรค์งานได้ตามความตอ้ งการ

การสลกั หมายถงึ ทา้ ให้เป็นลวดลายหรือตัวหนังสือดว้ ยของมคี มโดยการใช้ส่วิ หรอื เครอื่ งมอื สลัก
ตอกดว้ ยค้อนลงไปบนแผ่นโลหะให้เปน็ ร่องลึกเพอ่ื ใหเ้ ห็นลวดลายหรือภาพชัดเจนโดยไม่ต้องใหเ้ นื้อของ
โลหะนั้นๆ หลดุ หรือสึกออกไป ดงั น้นั สลัก – ดนุ สลัก (สะหลัก) ก. ทา้ ใหเ้ ป็นลวดลายหรือรูปภาพดว้ ย
วิธีใช้ส่วิ สกัด ตัด ตอก ดุน เป็นตน้ เช่น สลักไม้ สลักลกู นิมิต หรือใช้สงิ่ อืน่ ขูด ขดี ให้เป็นตัวหนังสือเปน็
ต้นเชน่ สลักช่ือบนหบี บุหร.ี่ ดนุ ก. รนุ ,ท้าให้เคลอ่ื นทไี่ ปเรอ่ื ยๆดว้ ยแรงดนั ; ท้าให้ลวดลายบางอย่างนนู
ข้นึ เชน่ ดนุ ลาย. ว. เรยี กลวดลายท่ีมลี กั ษณะเช่นน้ันว่า ลายดนุ .

1.2 ความเปน็ มาของงานสลกั ดุนโลหะ (Background of Metal Embossed)

ความเปน็ มาของงานบดุ ุนโลหะไว้วา่ งานบุดุนโลหะของไทยนั้นไดม้ หี ลกั ฐานทางศลิ ปวตั ถยุ ืนยนั
ว่ามีมานานแล้ว ดงั ปรากฏศิลปะการบดุ นุ โลหะพระพมิ พบ์ ุเงินบทุ องในศลิ ปะหรภิ ุญชยั และศลิ ปวัตถุอืน่ ๆ
ในศลิ ปะลพบุรี ในสมยั สโุ ขทัยมีความในจารกึ บนหลักศิลาบางหลกั ระบุเรอ่ื งการตโี ลหะแผ่เป็นแผ่นแล้ว
น้ามาหุ้มพระพทุ ธรูปอยูห่ ลายแห่ง อาทิ ศลิ าจารึกวดั ชา้ งลอ้ ม ในสมัยกรุงศรีอยธุ ยา พบวา่ งานชา่ งบดุ ุน
โลหะจะไดร้ บั ความนยิ มมาก ดังหลักฐานโบราณศลิ ปวัตถุทเี่ ปน็ เครอื่ งทองจา้ นวนมากท่ีขุดพบได้จากกรุ
พระปรางค์วดั ราชบูรณะและวดั มหาธาตุ จงั หวัดพระนครศรีอยุธยา ตลอดจนความนิยมใชโ้ ลหะห้มุ
พระพทุ ธรูปให้เกิดความสวยงาม เช่น องค์พระพทุ ธปฏมิ าพระศรีสรรเพชญ์ทีไ่ ดร้ บั การหมุ้ ด้วยทองคา้ เป็น
ต้น อาณาจักรล้านนาซ่งึ มีอายรุ ่วมสมยั กบั สโุ ขทยั และกรงุ ศรอี ยุธยา กเ็ ปน็ ดนิ แดนอกี แห่งหนึง่ ทง่ี านช่างบุ
ดนุ โลหะไดร้ บั ความนยิ มเป็นอนั มาก ดงั ปรากฏใหเ้ ห็นว่าองค์พระธาตุเจดีย์ที่สำคัญๆ แทบทุกแห่งใน
ลา้ นนานนั้ จะถูกหุ้มหรือบุดว้ ยแผน่ โลหะ ซง่ึ จะเรยี กกันว่า ทองจังโก หรือ สุวรรณจงั โก และประดับด้วย
ฉัตรโลหะอันงดงามทีเ่ กดิ จากงานชา่ งบุดนุ และฉลุ

ดังตวั อย่างผลงานที่ร้จู ักกันเปน็ อยา่ งดีท่อี งคพ์ ระบรมธาตุดอยสเุ ทพ ซ่ึงมีการหมุ้ ดว้ ยแผน่ ทองสวุ รรณจงั โก
ตลอดทงั้ องค์ นอกจากนก้ี ย็ งั มเี ครอ่ื งเงนิ เชยี งใหม่ อนั ถือไดว้ า่ เปน็ ประณตี ศลิ ปท์ ม่ี ชี อ่ื เสยี ง ซง่ึ จดั เป็นงานบุ
ดนุ โลหะอีกประเภทหน่งึ ดว้ ยสมยั รัตนโกสนิ ทร์ งานชา่ งบดุ ุนยงั ได้มกี ารสืบทอดต่อมาอยู่ในหม่ชู ่างหลวง
ผลงานสำคัญๆ ของช่างหลวงทป่ี รากฏในสมยั รัตนโกสนิ ทร์ จะเป็นงานบุดุนโลหะเป็นเครอื่ งประดตั กแต่ง
ต่างๆ เช่น ฐานเบญจาพระลองประกอบพระโกศ ธารพระกร ฝักพระแสง ฝักดาบ และบษุ บกช้นิ สำคญั
ไดแ้ ก่ บษุ บกทปี่ ระดิษฐานพระพุทธมหามณรี ัตนปฏมิ ากรณ์ เอกสารประกอบการบรรยาย รายวิชาศลิ ปะ
ไทย2

ภาพท่ี 3. ชดุ สวิ่ สลักดุน ภาพที่ 4. ขน้ั ตอนการสลกั
เรียบเรยี งโดย อาจารย์ ดร.สุชาติ สุขนา

กิจกรรมท่ี 2 ขั้นตอนการสลักลวดลายบนงานรูปพรรณ

จุดประสงค์ 1. นักศกึ ษาสามารถอธิบายหลักการการสลักลวดลายบนแผน่ โลหะ

คำช้แี จง นักศกึ ษาอธบิ ายการสลักลวดลายเพือ่ งานสลักดนุ ทถี่ ูกตอ้ งตามกระบานการ

…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………

แบบทดสอบหลังเรียน
คำชีแ้ จง
1. แบบทดสอบมีจำนวน 10 ขอ้ ข้อละ 1 คะแนน ใช้เวลา 10 นาที
2. ให้นักเรียนทำเคร่อื งหมายกากบาท (X) ทบั ขอ้ ทถี่ ูกทสี่ ดุ เพยี งข้อเดยี ว ลงในกระดาษคำตอบ
...............………………………………………………………………………………………………………………

1โลหะทใ่ี ชใ้ นงานสลักดนุ ท่มี ีราคาแพงทีส่ ดุ คือ
ก. ทองแดง
ข. ทองคำ
ค. เงนิ
ง. ดีบุก

2. กรดทใ่ี ชใ้ นการล้างทำความสะอาดแผ่นโลหะทองแดงเรยี กว่า
ก. กรดเกลอื
ข. กรดกำมะถนั
ค. กรดดนิ ประสิว
ง. น้ำประสานทอง

3. อปุ กรณท์ ใี่ ช้ในการยึดแผน่ ทองแดงเวลาทำงานสลักดนุ เรยี กวา่
ก. เลา
ข. แผน่ ชนั
ค. แผ่นไม้
ง. ขาหนีบ

4. อปุ กรณใ์ ดตอ่ ไปน้ีไม่เก่ียวกับการเขียนลวดลาย
ก. ดินสอ
ข. ยางลบ
ค. ปากกา
ง. คมี

5.อุปกรณ์ใดต่อไปนี้ทีไ่ ม่ใชใ่ นข้นั ตอนการสลัก
ก. สิ่ว
ข .ค้อน
ค.แผน่ ชนั
ง. กรรไกร

6. . แผ่นทองแดงทมี่ ักใช้ในการทำงานสลักดุนจะมีความหนาประมาณเท่าไร
ก. เบอร1์ 4
ข.เบอร์ 16
ค.เบอร์ 18
ง. เบอร์ 20

7. โลหะทีน่ ำมาใชใ้ นงานสลกั ดนุ ขอ้ ใดถกู ตอ้ งท้ังหมด
ก. ทองแดง ตะก่ัว อลูมิเนยี ม
ข. ทองแดง ทองคำ เงิน
ค. ทองคำ สงั กะสี ทองเหลอื ง
ง. ทองคำ ตะก่ัว ดบี ุก

8. ขอ้ ใดต่อไปนอี้ ธิบายถงึ ส่ิวสลักได้ถูกตอ้ งทส่ี ดุ

ก. ปากส่วิ แหลม
ข. ปากสิว่ คม
ค. ปากสิ่วหนา
ง. ปากสิว่ มน
9. งานข้นึ รูปพรรณสามารถทำได้กว่ี ิธี
ก. 1วธิ ี
ข. 2วธิ ี
ค. 3วธิ ี
ง. 4วธิ ี
10.ข้นั ตอนแรกกอ่ นปฏิบตั งิ านสลกั ดนุ คอื
ก. ออกแบบ
ข. สลกั ลาย
ค. ดนุ สว่ นใหญ่
ง. รมดำ

เฉลย

ข้อ คำตอบ
1ข
2ข
3ข
4ง
5ง
6ค
7ข
8ข
9ค
10 ก