บทความหลังคาเขียว_with_Ref_Cover

หลงั คาเขยี ว: ระบบนิเวศในสังคมเมือง มาตรการท่ี นามาใช้อย่างกว้างขวางคือการสร้าง
สวนสาธารณะ ซ่ึงในปัจจุบนั มีอยู่หลายแห่งท้งั ตามต่างจงั หวดั
อาจารย์ ดร. พงษช์ ยั ดารงโรจนว์ ฒั นา และในเขตกรุงเทพมหานคร สวนสาธารณะหลายแห่งมีขนาด
ภาควชิ าชีววทิ ยา คณะวทิ ยาศาสตร์ ใหญ่ ออกแบบโดยอาศัยหลักการทางวิชาการ มีการจัดวาง
จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั องค์ประกอบต่างๆ ท้ังส่ิ งมีชีวิตและส่ิงไม่มีชีวิตให้มีความ
หลากหลายและซับซ้อนใกล้เคียงกับในธรรมชาติ ทาให้
บทนา สวนสาธารณะเป็ นระบบนิเวศท่ีมนุษย์สร้างข้ึนแต่สามารถทา
เช่ื อ ว่าท่ าน ผู้อ่ าน ห ล าย ท่ าน ที่ ติ ด ต าม วารส าร ห น้ าท่ี ได้ใก ล้เคี ยงกับ ระ บ บ นิ เวศ ธรรม ชาติ น อ กจ าก
สวนสาธารณะแลว้ ยงั มีการสร้างสวนแนวต้งั (vertical garden)
วิทยาศาสตร์มานาน จะยงั คงนึกถึงวิถีชีวิตในวยั เด็กที่รอบบา้ น ตามบริเวณที่มีศักยภาพ ซ่ึงเชื่อว่าหลายท่านคงเคยเห็นการนา
หรือในชุมชนมีตน้ ไมน้ านาชนิด มีพ้ืนที่สีเขียวตามธรรมชาติท้ัง กระเช้าดอกไมไ้ ปแขวนตามเสาตอหม้อรถไฟฟ้าและตามป้าย
ไร่ นา สวนผกั สวนผลไม้ ให้เขา้ ไปวิ่งเล่นและหาของกินตาม รถเมล์ อย่างไรก็ตามสวนแนวต้ังน้ีมกั มีขนาดเล็กและมีความ
ประสาเด็กๆ รวมถึงมีกิจกรรมและพธิ ีกรรมตา่ งๆ ที่เป็ นกศุ โลบาย หลากหลายของชนิดส่ิงมีชีวิตน้อยกว่าสวนสาธารณะ จึงอาจทา
ให้ผูค้ นมีความเคารพต่อธรรมชาติท่ีเป็ นผูใ้ ห้ จากขอ้ มูลที่มีการ หนา้ ที่ไดไ้ ม่มากเม่ือเปรียบเทียบกบั สวนสาธารณะท่ีมีขนาดใหญ่
บนั ทึกไวใ้ นปี พ.ศ. 2504 หรือราวคร่ึงศตวรรษท่ีผา่ นมา ประเทศ และมีความซบั ซอ้ นมากกวา่
ไทยมีพ้ืนท่ีป่ าไม้ มากกวา่ ร้อยละ 50 ของพ้ืนที่ประเทศ ผูค้ นใน
สังคมมีวิถีการดารงชีวิตแบบพ่ึงพาและอยู่ร่วมกับธรรมชาติได้ วิธีการเพ่ิมพ้ืนท่ีสีเขียวในเมืองอีกวิธีหน่ึงที่เป็ นที่นิยม
อยา่ งกลมกลืน ในปัจจุบนั แต่อาจจะยงั ไม่แพร่หลายนกั ในประเทศไทย คือ การ
สร้างหลงั คาเขียว (Green roofs) หรือหลงั คานิเวศ (Eco roofs) ซ่ึง
แต่เม่ือเวลาผ่านไป การเพิ่มข้ึนอย่างรวดเร็วของ บทความน้ีจะนาเสนอท่านผูอ้ ่านถึงความหมายและความเป็ น
ประชากรมนุษย์ การพัฒนาทางเทคโนโลยีและการดาเนิน ระบบนิเวศของหลงั คาเขียวตามอาคารตา่ งๆ ในสงั คมเมือง
นโยบายของภาครัฐที่มุ่งพฒั นาทางดา้ นเศรษฐกิจ ทาให้ระบบ
นิเวศตามธรรมชาติท่ีเคยมีความอุดมสมบูรณ์ไดเ้ ปลี่ยนแปลงไป หลงั คาเขยี วคืออะไร
พ้ืนที่สีเขียวรอบบ้านเปล่ียนเป็ นถนนหนทาง เรือกสวนไร่นา เร่ืองของหลงั คาเขียวน้ีจดั วา่ ไม่ใช่เรื่องใหม่นกั โดยมีมา
เปลี่ยนเป็ นโรงงานและนิคมอุตสาหกรรม ป่ าชายเลนถูกทาลาย
เปล่ียนเป็ นนากุง้ รวมถึงมีการใชพ้ ้ืนที่ขนาดใหญ่ในการก่อสร้าง นานแลว้ ตวั อยา่ งเช่น สวนลอยบาบิโลน หน่ึงในเจ็ดสิ่งมหศั จรรย์
หมู่บ้านจัดสรร อาคารชุดและถาวรวตั ถุ ส่งผลให้สังคมที่เคย ของโลก ประเทศอิรัก หอศิลปะและนิทรรศการ เมืองบอนน์
พ่ึงพาตนเองไดด้ ว้ ยการอยรู่ ่วมกบั ธรรมชาติ กลายเป็ นสังคมเมือง ประเทศเยอรมนี อาคารศาลาว่าการนครชิคาโก สหรัฐอเมริกา
ท่ีมีขนาดใหญ่ตอ้ งพ่งึ พาวตั ถุและพลงั งานจากภายนอก โดยเฉพาะ และ ห าก สื บ ค้น ผ่าน อิ น เต อ ร์ เน ต ก็ จ ะ พ บ ตัวอย่างอี ก ม าก ม าย
พลงั งานไฟฟ้าและน้ามนั ปิ โตรเลียม มารักษาความเป็ นอยู่ของ สาหรับประเทศไทยสามารถพบเห็นหลังคาเขียวไดต้ ามโรงแรม
สงั คม ขนาดใหญ่และอาคารชุดพกั อาศยั หลงั คาเขียวที่วา่ น้ีมิใช่หลงั คาที่
ทาด้วยสีเขียว แต่เป็ นหลงั คาท่ีมีการประยุกต์หรือสร้างโดยใช้
ปัจจุบันพ้ืนที่สีเขียวได้ลดลงเป็ นอย่างมาก พ้ืนท่ีท่ี เทคโนโลยีใหม่ๆ เพื่อประโยชน์ด้านส่ิงแวดลอ้ ม ท้ังน้ีมีผูใ้ ห้
เหลืออยู่ส่วนใหญ่จะเป็ นเขตอนุรักษ์ เช่น อุทยานแห่งชาติ เขต ความหมายและรูปแบบของหลงั คาเขียวไวห้ ลากหลาย (Getter
รักษาพนั ธุ์สัตวป์ ่ า เป็ นตน้ จากการท่ีป่ าไม้ลดลง กลายเป็ นป่ า and Rowe, 2006; Oberndorfer et al, 2007) อย่างไรก็ตาม หาก
คอนกรีตท่ีขยายตวั ออกไปเรื่อยๆ และยงั คงรุกล้าพ้ืนที่สีเขียวตาม พิจารณาประโยชน์ด้านสิ่งแวดลอ้ มร่วมกับรูปแบบเทคโนโลยี
ธรรมชาติอย่างไม่ลดละ ก่อให้เกิดผลกระทบต่อส่ิงแวดล้อม สามารถจาแนกหลงั คาเขียว เป็ น 2 ประเภทใหญ่ ๆ ดงั น้ี
ตามมา มาตรการต่างๆ จึงถูกหยิบยกมาเพ่ือใชใ้ นการเพิ่มพ้ืนท่ีสี
เขียวในสงั คมเมืองท่ีนบั วนั จะห่างไกลจากพ้นื ท่ีสีเขียว

1. หลงั คาเขียวที่ไม่มีพรรณพืชปกคลุม เป็ นหลงั คาเขียวท่ีใช้ 2.2.1. ป ระเภท ป ล่ อ ย (Extensive green roofs) เป็ น
สถาปัตยกรรมเพื่อส่ิงแวดลอ้ มหรือสถาปัตยกรรมสีเขียว หลงั คาเขียวที่สร้างข้ึนเพือ่ บรรเทาความร้อนที่เขา้
(green architecture) โดยมีการเน้นท่ีการใช้วสั ดุก่อสร้างที่ มาทางหลงั คา เก็บกกั ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์
เหมาะสม วสั ดุรีไซเคิล เทคโนโลยีท่ีช่วยอนุรักษ์พลงั งาน และผลิตก๊าซออกซิเจน ไม่ไดม้ ีการใชส้ อยพ้ืนท่ี
รวมถึงพลังงานทางเลือก ยกตัวอย่าง เช่น อาคารหรื อ และไม่ตอ้ งการความสวยงามมากนัก พืชที่ปลูก
บา้ นเรือนที่มีการติดต้งั เซลสุริยะ (solar cell) บนหลงั คา หรือ จึงเป็ นพืชขนาดเล็ก มีความทนทานตอ่ ความแหง้
บา้ นที่สร้างโดยการใชก้ ล่องนมรีไซเคิลของโครงการหลงั คา แลง้ เช่น หญา้ และไมด้ อกขนาดเล็ก อาจทาการ
เขี ย ว เพื่ อ มู ล นิ ธิ อ า ส า เพ่ื อ น พ่ึ ง (ภ า ฯ ) ย า ม ย า ก ตดั แต่งดูแลเพียงปี ละ 1-2 คร้ัง เท่าน้ัน บางคร้ัง
(http://www.greenroof.in.th/project) เป็ นตน้ เรียกหลงั คาเขียวประเภทน้ีว่า หลงั คาเขียวแบบ
ทุ่ งห ญ้า (meadow green roof) และเนื่ องจาก
2. หลงั คาเขียวที่พรรณพืชปกคลมุ เป็ นหลงั คาที่เกี่ยวขอ้ งกบั พืช ไม่ไดม้ ีการใชส้ อยโดยมนุษย์ ช้นั ดินที่ปลูกจึงไม่
โดยตรง สามารถจาแนกเป็ น 2 ประเภทยอ่ ย ตามรูปแบบการ หนามาก มักอยู่ในช่วง 2-20 ซม. มีน้ าหนัก
ใชเ้ ทคโนโลยี คือ ประมาณ 300-1,000 กก./ตร.ม.
2.1. หลงั คาเขียวอย่างง่าย เป็ นหลงั คาเขียวท่ีมีการใช้พืช
ปลูกในกระถางต่างๆ มาวางคลุมหลงั คา ท้ังแนวราบ 2.2.2. ประเภทก่ึงดูแล (Semi-extensive green roofs)
หรือแขวน โดยอาจครอบคลุมพ้ืนท่ีบางส่วนหรือท้ัง เป็ นหลงั คาเขียวที่คลา้ ยประเภทปล่อย มกั นิยมใช้
หลงั คาเพื่อเพิม่ พ้นื ท่ีสีเขียว หลงั คาเขียวรูปแบบน้ีไมไ่ ด้ ไมด้ อกท่ีมีสีสนั รวมถึงไมพ้ มุ่ ขนาดเล็กเพ่ือความ
อาศยั เทคโนโลยีซับซ้อน เป็ นที่นิยมท้งั ตามบา้ นเรือน สวยงาม จึงตอ้ งการการดูแลรักษาพอสมควร
และอาคารต่างๆ เน่ืองจากใชท้ ุนน้อย แต่สามารถคืน
ประโยชน์ให้กับส่ิงแวดล้อม สาหรับพืชที่ปลูกมัก 2.2.3. ประเภทดูแลมาก (Intensive green roofs) เป็ น
ข้ึนอยกู่ ับความสามารถในการดูแลของผูเ้ ป็ นเจ้าของ หลงั คาเขียวที่มีการออกแบบอยา่ งสวยงาม มนุษย์
แต่ส่วนใหญม่ กั เป็ นพชื ทนแลง้ และไม่ตอ้ งการการดูแล สามารถเขา้ ไปใชป้ ระโยชน์ โดยเฉพาะเพื่อการ
มากนกั พักผ่อนหย่อนใจและทากิจกรรมต่างๆ พืชท่ี
2.2. หลงั คาเขียวที่อาศยั เทคโนโลยใี นการปลูกพืช มีการใช้ นามาปลูกมักมีขนาดใหญ่ เช่น ปาล์ม ลีลาวดี
วสั ดุปลูก วสั ดุกันน้ ารั่วซึมและอาศัยระบบให้น้ า รวมถึงไมพ้ ุ่มท่ีมีขนาดรองลงมา เน่ืองจากมีการ
มากกว่าหลังคาเขียวอย่างง่าย (ภาพที่ 1) สามารถ ใช้สอยจึงต้องมีการรองรับน้ าหนักมาก ท้ัง
จาแนกไดเ้ ป็ น 3 ประเภท ตามลกั ษณะ การดูแล การใช้ น้าหนักมนุษย์ พืชที่นามาปลูกและน้าท่ีใช้ดูแล
สอยและชนิดพนั ธุ์พชื ปกคลุม ไดแ้ ก่ ตน้ ไม้ ช้นั ดินของหลงั คาเขียวประเภทน้ีจึงหนา
กว่า 2 ประเภทแรก มีน้ าหนักประมาณ 1,500-
ภาพที่ 1: โครงสร้างช้นั ต่างๆ ของหลงั คาเขียว 3,000 กก./ตร.ม. นอกจากน้ันยงั ตอ้ งอาศยั ระบบ
(ที่มา: ปรับปรุงจาก กนกวลี สุธีธร, 2548) การหมุนเวยี นน้า รวมท้งั การดูแลรักษาที่มากกวา่
เราอาจเรียกหลงั คาเขียวประเภทน้ีวา่ สวนหลงั คา
สวนลอยฟ้า สวนดาดฟ้า (ภาพที่ 2 )

มีบทความหลายบทความได้นาเสนอเร่ื องราวของ
หลงั คาเขียวในมุมมองของสถาปนิกและวิศวกร อย่างไรก็ตาม
หลงั คาเขียวท่ีมีพรรณพืชปกคลุม จัดว่ามีศักยภาพในการเป็ น
ระบบนิเวศขนาดย่อมในสังคมเมือง บทความน้ีจึงขอนาเสนอ
เรื่องราวของหลงั คาเขียวอีกมมุ หน่ึงซ่ึงเป็ นมมุ มองของนกั นิเวศ

ภาพท่ี 2: หลงั คาเขียวประเภทดูแลมาก บนอาคารมหิศตลาธิเบศ อาจจะทาหน้าที่ได้ไม่สมบูรณ์อย่างระบบนิเวศธรรมชาติแต่ก็มี
จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั หน้าท่ีหลายด้านท่ีมีนักวิทยาศาสตร์ทาการศึกษาไวแ้ ละมีความ
น่าสนใจ ซ่ึงขอนามาบอกเลา่ พอสงั เขป ดงั น้ี
หลงั คาเขยี ว: ระบบนิเวศในสังคมเมือง
เป็ นท่ีทราบกนั วา่ “ระบบนิเวศ” ประกอบดว้ ยปัจจยั ทาง หน้าที่ด้านการควบคมุ รักษาความปกติและสมดลุ ต่างๆ
(Regulation function)
ชีวภาพ ซ่ึงได้แก่ ส่ิงมีชีวิตต่างๆ และปัจจัยทางกายภาพ ได้แก่
แสง น้า อุณหภูมิ ฯลฯ ความสัมพนั ธ์ระหวา่ งปัจจยั กายภาพและ ใน ระบ บ นิ เวศ ธรรม ช าติ ห น้ าที่ ด้าน น้ี จัด ว่ามี
ชีวภาพก่อใหเ้ กิดโครงสร้างของระบบนิเวศที่มีความซบั ซอ้ น และ ความสาคญั มาก มีความเกี่ยวขอ้ งกบั การควบคุมวงจรของสสาร
ก่อให้เกิดกระบวนการการทางานต่างๆ และหากพิจารณาไปที่ และพลงั งานในระบบ สาหรับพ้ืนท่ีหลงั คาเขียวมีการศึกษาดา้ นน้ี
หลงั คาเขียวก็จะพบวา่ มีคุณสมบตั ิเหล่าน้ีเช่นกนั เน่ืองจากมีดิน มากเช่นกัน โดยเฉพาะด้านการจัดการน้ าฝน (storm-water
เป็ นองค์ประกอบ จึงเป็ นแหล่งของสารอาหารของพืช มี management) การบรรเทาความร้อนในเมืองและการบรรเทาภาวะ
โครงสร้างของสังคมพืชท่ีมีความหลากหลายแตกต่างกันตาม โลกร้อน เน่ืองจากในสงั คมเมืองพ้ืนท่ีที่ปกคลุมดว้ ยคอนกรีต ทา
ประเภทของหลงั คาเขียว หากเป็ นประเภทปล่อยหรือก่ึงปล่อย ให้ยากแก่การซึมผ่านของน้าลงสู่ช้นั ดิน ท้ังยงั สะสมความร้อน
ความหลากชนิดอาจไม่มากและมีจานวนช้นั เรือนยอดเต้ียๆ 1-2 จากดวงอาทิตยเ์ ป็ นอยา่ งมากในเวลากลางวนั และปลอ่ ยความร้อน
ช้ัน แต่ถ้าเป็ นประเภทท่ีตอ้ งดูแลมาก มักมีความหลากชนิดสูง ออกมาในเวลากลางคืน ทาให้เกิดปรากฏการณ์เกาะความร้อนใน
และมีความหลากหลายของการจดั ช้นั ตามแนวด่ิง โดยมีหมู่ไม้ เมือง (urban heat islands effect)1
หลายช้ัน ประกอบกับการท่ีมีพ้ืนท่ีกวา้ งพอสมควร ไม่เล็ก
จนเกินไป ส่งผลให้มีสิ่งมีชีวิตกลุ่มต่างๆ สามารถเข้ามาใช้ ในระบบนิเวศธรรมชาติท่ีมีตน้ ไมห้ นาแน่น เมื่อฝนตก
ประโยชนไ์ ด้ ทาใหเ้ กิดความสลบั ซบั ซอ้ นบนหลงั คาเขียวมากข้ึน ลงมา น้าจะซึมลงในดินประมาณร้อยละ 60 และอีกร้อยละ 40 จะ
ระเหยกลบั สู่บรรยากาศผ่านกระบวนการคายน้าของพืช ทาให้มี
De Groot (2002) นักนิเวศ-เศรษฐศาสตร์ ได้จาแนก น้าผิวดิน (surface water) น้อยมาก ซ่ึงเป็ นการควบคุมวงจรน้ า
หน้าท่ีของระบบนิเวศ (Ecosystem functions) ออกเป็ น 4 ด้าน ของระบบนิเวศ แต่ในสังคมเมือง น้าฝนสามารถซึมลงไปในดิน
ไดแ้ ก่ การควบคุมรักษาความปกติและรักษาสมดุลต่างๆ การเป็ น ได้ประมาณร้อยละ 5 เท่าน้ัน และจะมีปริมาณน้าผิวดินมากถึง
แหล่งท่ีอยอู่ าศยั อนุบาลและหลบภยั การใหผ้ ลผลิตและการเป็ น ร้อยละ 75 ซ่ึงเป็ นสาเหตุของน้าท่วมในสังคมเมืองเมื่อฝนตกหนกั
แหล่งข้อมูลและแหล่งศึกษาเรียนรู้ สาหรับหลังคาเขียวน้ัน (กนกวลี สุธีธร, 2548)

หลงั คาเขียวซ่ึงเป็ นระบบนิเวศที่มนุษยส์ ร้างข้ึนสามารถ
ช่วยลดปริมาณและปรับสภาพน้าฝนที่ไหลจากดาดฟ้าหรือหลงั คา
ได้ โครงสร้างของหลงั คาเขียวในส่วนที่เป็ นช้นั ดินจะช่วยอุม้ น้า
ไวโ้ ดยเฉพาะช่วงที่มีฝนตกหนกั ช่วยบรรเทาความรุนแรงของการ
ไหลบ่าของน้าลงสู่ทางระบายน้าสาธารณะ น้าฝนบางส่วนยงั ถูก
ดูดซบั ไวต้ ามกิ่ง กา้ นและใบของตน้ ไม้ จากน้นั เมื่อฝนหยดุ ตก น้า
ท่ีอมุ้ ไวใ้ นดินและท่ีอยตู่ ามตน้ ไมจ้ ะคอ่ ยๆ หมนุ เวยี นน้ากลบั สู่ช้นั
บรรยากาศผ่านการระเหย ซ่ึงเป็ นการรักษาสมดุลน้าไดอ้ ยา่ งดี มี
รายงานว่าหลงั คาเขียวที่มีช้ันดินหนา 20 ซม. สามารถอุม้ น้าฝน
ช่วง 15 นาทีแรกไดร้ ้อยละ 93.2, 76.6, 64.4 และ 54.4 ของปริมาณ

1 หมายถึง การเพม่ิ ข้ึนของอณุ หภูมิอากาศทว่ั ไปในบริเวณเขตเมืองท่ีสูงกวา่
บริเวณชานเมืองหรือชนบทในตอนกลาง

น้าฝน 25, 50, 75 และ 100 มม. ตามลาดับ (เดชา บุญค้า, 2551) ไม่มีกระดูกสันหลงั ทาให้เป็ นแหล่งรวบรวมความหลากหลาย
และสามารถชะลอการเกิดน้าผิวดินไดน้ าน 95 นาที ถึง 4 ชวั่ โมง ทางชีวภาพเขา้ ไวด้ ว้ ยกนั สาหรับพืชน้นั จดั วา่ เป็ นองค์ประกอบ
(Getter and Rowe, 2006) อย่างไรก็ตามความหนาของช้ันดิน พ้ืนฐานของหลังคาเขียวอยู่แล้ว แต่อย่างไรก็ตามเราสามารถ
ความลาดชนั ของหลงั คาและชนิดพืชที่ปลูกมีผลต่อการควบคุม ออกแบบหลงั คาเขียวให้เป็ นแหล่งรวบรวมพนั ธุ์พืชทอ้ งถิ่นและ
อตั ราเร็วในการไหลของน้า (Mentens et al, 2006) พนั ธุ์พืชหายากต่างๆ เขา้ ไวด้ ว้ ยกนั หรือออกแบบให้มีโครงสร้าง
ที่มีความซบั ซอ้ น เช่น ปลูกไมพ้ ุ่มเต้ีย ไมพ้ ุ่ม ไมย้ นื ตน้ และไมผ้ ล
ในส่วนของการบรรเทาความร้อนในเมือง พบว่าใน ทาให้สามารถชกั นาให้สัตว์ต่างๆ ในละแวกใกลเ้ คียงเขา้ มาใช้
สังคมเมืองจะมีการสะสมความร้อนตามโครงสร้างอาคารท่ีเป็ น ประโยชน์
คอนกรี ต ทาให้อุณ หภูมิสู งกว่าในระบบนิ เวศธรรมชาติ
นอกจากน้ันการใช้พลงั งานต่างๆ ทาให้เกิดความร้อนจากการ มีการศึกษาพบวา่ บนหลงั คาเขียวมกั มีสตั วม์ ีกระดูกสัน
เปลี่ยนรูปของพลงั งาน ตลอดจนการปลดปล่อยก๊าซเรือนกระจก หลงั กล่มุ นกเขา้ มาใชป้ ระโยชน์หลากหลายชนิด โดยใชเ้ ป็ นแหล่ง
โดยเฉพาะก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ ส่งผลให้เกิดปรากฏการณ์ พกั อาศัยและสืบพันธุ์ เช่น นกหัวโตเล็กขาเหลือง Charadrius
ภาวะโลกร้อน ซ่ึงการติดต้งั หลงั คาเขียวบนอาคารจะช่วยลดความ dubius น กกระแตห งอน Vanellus vanellus (Baumann, 2006)
ร้อนที่เกิดข้ึนได้ โดยเฉพาะในช่วงฤดูร้อน เน่ืองจากโครงสร้าง หรือในบริเวณอาคารมหิศตลาธิเบศ จุฬาฯ พบวา่ มีนกหลายชนิด
หลงั คาเขียวช่วยลดความร้อนท่ีผา่ นเขา้ มาทางหลงั คาได้ ท้งั ยงั ช่วย เขา้ มาใชป้ ระโยชน์ เช่น นกกินปลีอกเหลือง Cinnyris jugularis
เพิ่มความอบอุ่นในฤดูหนาว (Liu and Minor, 2005) นกกางเขนบา้ น Copsychus saularis อีกา Corvus macrorhynchos
เป็ นตน้ รวมท้ังมีการสร้างรังของกระรอกหลากสี Callosciurus
สาหรับการบรรเทาภาวะโลกร้อน พบวา่ หลงั คาเขียวมี finlaysonii ซ่ึงการที่สิ่งมีชีวิตเขา้ มาใชป้ ระโยชน์ได้จนถึงระดับ
ศักยภาพใกล้เคียงกับระบบนิเวศธรรมชาติ โดยพืชท่ีปลูกบน การใชเ้ ป็ นแหล่งสืบพนั ธุ์น้นั อาจเป็ นเพราะพ้นื ท่ีหลงั คาเขียวส่วน
หลังคาเขียว จะทาหน้าท่ีดูดซับก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ท่ีมี ใหญม่ กั มีการรบกวนค่อนขา้ งนอ้ ยนนั่ เอง
ปริมาณมากในสงั คมเมือง มาเปลี่ยนเป็ นคาร์บอนที่อยใู่ นรูปของ
เน้ือไม้ มีการศึกษาพบวา่ หลงั คาเขียวแบบปล่อยในสหรัฐอเมริกา สาหรับสตั วไ์ ม่มีกระดูกสนั หลงั ที่เขา้ มาใชป้ ระโยชน์ใน
สามารถสะสมธาตุคาร์บอนไดเ้ ฉลี่ย 0.16 กก./ตร.ม.(Getter et al, พ้ืนท่ี ไดแ้ ก่ ผีเส้ือ ผ้ึง และแมลงท่ีช่วยผสมเกสรต่างๆ นอกจากน้ี
2009) และจากการศึกษาเบ้ืองตน้ บริเวณหลงั คาเขียวแบบมีการใช้ ดินท่ีใชป้ ลูกพชื บนหลงั คาเขียวจดั วา่ เป็ นแหลง่ ท่ีอยอู่ าศยั ของสตั ว์
สอย อาคารมหิ ศตลาธิเบศ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย พบว่า ขนาดเลก็ ต่างๆ เช่น แมงมุม ไร มด ผ้ึง ผีเส้ือ แมลงปี กแขง็ ไดม้ ีผู้
สามารถสะสมธาตุคาร์บอนได้ 3.05 ตัน ในพ้ืนท่ี 5,720 ตร.ม. ทาการศึกษาหลงั คาเขียวแบบต่างๆ ในกรุงลอนดอน สหราช
(0.54 กก./ตร.ม.) นอกจากน้ัน พืชท่ีปลูกยงั ช่วยเพิ่มปริมาณก๊าซ อาณาจักร พบว่าร้อยละ 10 ของแมลงท่ีพบบนพ้ืนท่ีศึกษาเป็ น
ออกซิเจนอีกดว้ ย ชนิ ดพันธุ์ท่ี หายาก (rare species) และเป็ นชนิ ดพันธุ์ท่ี พบ
เฉพาะถิ่น (endemic species) บางชนิ ดพบเป็ นคร้ังแรก (first
นอกเหนือจากการรักษาสมดุลน้ าและก๊าซคาร์บอน- record) ในกรุงลอนดอน (Kadas, 2006) จึงนบั วา่ หลงั คาเขียวเป็ น
ไดออกไซด์ หลงั คาเขียวยงั มีส่วนช่วยในการจบั โลหะหนกั และ แหล่งอนุรักษค์ วามหลากหลายทางชีวภาพไดเ้ ป็ นอยา่ งดี อยา่ งไร
ฝ่ นุ ละอองท่ีปนเป้ื อนอยใู่ นอากาศให้กลายเป็ นดิน ทาให้อากาศดี ก็ตามมีขอ้ แนะนาวา่ การใชด้ ินในบริเวณท่ีใกลเ้ คียงกบั พ้ืนท่ีสร้าง
ข้ึนและบรรเทาปัญหามลพิษทางอากาศได้ ตลอดจนสามารถปลูก ห ลังค าเขี ยวจะ เห ม าะ สม ต่ อ ก ารอ ยู่อ าศัยกับ ส่ิ งมี ชี วิต ท้อ งถิ่ น
พืชท่ีสามารถใชบ้ าบดั น้าเสียไดอ้ ีกดว้ ย จึงกล่าวไดว้ า่ หลงั คาเขียว มากกวา่ ดินที่นามาจากพ้ืนท่ีอื่น (Brenneisen, 2006)
เป็ นระบบนิเวศในเมืองที่สาคญั อยา่ งยง่ิ
หลงั คาเขียวตามอาคารต่างๆ ยงั มีหนา้ ท่ีในการเป็ นทาง
หน้าที่ด้านการเป็ นแหล่งท่ีอย่อู าศยั (Habitat function) เชื่อม (habitat corridor) ระหว่างพ้ืนที่สีเขียวแห่งต่างๆ ในสังคม
หลงั คาเขียวท่ีมีขนาดเหมาะสม สามารถทาหนา้ ที่เป็ นที่ เมือง เช่น สวนสาธารณะและสวนหย่อม สิ่งมีชีวิตหลายชนิด
สามารถเคลื่อนยา้ ยไปมาจากประชากรหน่ึงไปยงั อีกประชากร
อยอู่ าศยั ของสิ่งมีชีวิตหลายชนิด ท้งั พืช สตั วม์ ีกระดูกสันหลงั และ

หน่ึง ทาให้ไม่เกิดการผสมพนั ธุ์ในประชากรเดียวกนั ซ่ึงในทาง หน้าที่ด้านการเป็ นแหล่งข้อมลู (Information function)
อนุรักษว์ ิทยาจัดว่ามีประโยชน์ต่อการอนุรักษค์ วามหลากหลาย หนา้ ท่ีดา้ นการเป็ นแหล่งขอ้ มูลน้ี เก่ียวขอ้ งกบั การเป็ น
ทางชีวภาพในสงั คมเมืองอีกทางหน่ึง
แหล่งศึกษาทางวิทยาศาสตร์ การพกั ผ่อนหยอ่ นใจ การให้คุณค่า
หน้าที่ในด้านการให้ผลผลิต (Production function) ทางวฒั นธรรมและจิตใจ มีมนุษยจ์ านวนมากใช้ประโยชน์จาก
ระบบนิเวศธรรมชาติสามารถใหผ้ ลผลิตไดท้ ้งั ในรูปของ ห น้าท่ี ด้าน น้ี จ าก ระบ บ นิ เวศ ธรรม ช าติ โด ยเฉ พ าะ ต าม แ ห ล่ ง
ท่องเท่ียวต่างๆ อย่างไรก็ตาม หลังคาเขียวเองก็มีคุณบัติของ
อาหารของสิ่งมีชีวิตชนิดต่างๆ และในรูปของวตั ถุดิบ (raw ระบบนิเวศดา้ นน้ีดว้ ยเช่นกนั
materials) ที่มนุษยส์ ามารถนามาแปรรูปและใชป้ ระโยชน์ต่อไป
โดยเฉพาะปัจจยั ส่ี หลงั คาเขียวท่ีมีพืชชนิดต่างๆ ปกคลุมนอกจาก หลงั คาเขียวของสถานศึกษาหลายแห่ง มีวตั ถุประสงค์
เป็ นแหล่งอาศัยแลว้ ยงั มีหน้าท่ีในการเป็ นแหล่งอาหารให้กับ เพือ่ ใหเ้ ป็ นแหล่งเรียนรู้และทาวจิ ยั เช่นหลงั คาเขียวของ Michigan
ส่ิงมีชีวิต พืชบนหลงั คาเขียวมีบทบาทเป็ นผผู้ ลิต (producer) โดย State University (www.hrt.msu.edu/greenroof/) หรื อ University
การเปล่ียนพลงั งานแสงให้เป็ นพลงั เคมีสะสมในมวลชีวภาพ ซ่ึง of Florida (www.facilities.ufl.edu/sustain/Green_Roof.htm) ที่
ผบู้ ริโภค (consumer) ชนิดต่างๆ จะเขา้ มาใชป้ ระโยชน์ ตามลาดบั เปิ ดให้บุคคลทวั่ ไป นักเรียน นักศึกษาเขา้ ไปใชป้ ระโยชน์ และ
ข้นั การกิน ทาใหเ้ กิดการถา่ ยทอดพลงั งานและสสาร เมื่อผบู้ ริโภค จากการสืบคน้ ผลงานวิชาการผา่ น www.scholar.google.com โดย
ตายลง ผูย้ ่อยสลาย (decomposer) ก็จะเข้ามามีบทบาทในการ ใชค้ าสาคญั วา่ “green roof” พบวา่ มีงานวจิ ยั กวา่ 330,000 รายการ
เปลี่ยนอินทรียสารใหเ้ ป็ นอนินทรียสาร สสารจากสิ่งมีชีวติ จะถูก
เปลี่ยนเป็ นสารอาหารกลบั สู่ดิน ทาให้การหมุนเวียนสสารครบ หลงั คาเขียวบางแห่งสร้างข้ึนเพ่ือคุณค่าดา้ นจิตใจ เช่น
วงจร ส่งผลใหห้ ลงั คาเขียวดารงความเป็ นปกติอยไู่ ด้ และบนพ้ืนที่ หลังคาเขียวขนาดใหญ่ติดอันดับโลกของบริษัท Ford Motor
หลังคาเขียวท่ีมีขนาดใหญ่หลายแห่งท่ีมีการสร้างมายาวนาน ( http://www.greenroofs.com/projects/pview.php?id=12) ที่ มี
พบวา่ มีกระบวนการทดแทนของสงั คมพืชเกิดข้ึนดว้ ย แต่อยา่ งไร ขนาด 40,860 ตร.ม. ไดส้ ร้างข้ึนเพื่อแสดงถึงความรับผิดชอบต่อ
ก็ตามเนื่องจากสารอาหารในดินเป็ นปัจจยั จากดั จึงยงั คงตอ้ งการ สังค ม ใน ด้าน สิ่ งแวดล้อม ขอ งบ ริ ษัท (Cooperative social
การนาเขา้ ของสารอาหารในรูปของป๋ ุยจากมนุษยใ์ นระดับหน่ึง responsibility) นอกจากน้ี หลงั คาเขียวของบริษทั หลายแห่งมีการ
(Oberndorfer et al, 2007) ออกแบบเพ่ือใชป้ ระโยชน์ดา้ นการพกั ผอ่ นหยอ่ นใจ เมื่อพนกั งาน
หรือผูบ้ ริหารเกิดความเหน็ดเหนื่อยเม่ือยลา้ ก็สามารถใชห้ ลงั คา
นอกจากการให้ผลผลิตแก่สัตวต์ ่างๆ มนุษย์สามารถ เขียวเป็ นพ้ืนที่ผ่อนคลายความเครียดจากการทางานได้ รวมถึง
ออกแบบหลงั คาเขียวให้ใชป้ ระโยชน์ดา้ นผลผลิตอ่ืนๆ ข้ึนอยกู่ บั หลงั คาเขียวของโรงแรมตา่ งๆ ที่มีการออกแบบอยา่ งสวยงาม เพ่ือ
วตั ถุประสงค์ ซ่ึงระบบท่ีสร้างข้ึนน้ีอาจจะไมส่ ลบั ซบั ซอ้ นนกั พืช ดึงดูดลูกคา้ ใหเ้ ขา้ มาใชบ้ ริการ
ท่ีปลูกอาจมีจานวนชนิดไม่มากแต่เน้นการใชส้ อย เช่น หลงั คา
เขียวในประเทศญี่ป่ ุน มีการปลกู ผกั ในรูปแบบปลอดสารพษิ หรือ บทส่งท้าย
ผกั อินทรีย์ หรืออาจออกแบบหลงั คาเขียวให้เป็ นสวนสมุนไพร จากหน้าที่ดา้ นต่างๆ ของหลงั คาเขียวท่ีกล่าวถึงขา้ งตน้
หรือปลูกไมป้ ระดบั ท่ีสามารถนามาใชป้ ระโยชน์ดา้ นการตกแต่ง
เพ่ือสร้างความสวยงามตามบริเวณต่างๆ ของอาคาร ซ่ึงการใช้ แสดงให้เห็นถึงความเป็ นระบบนิเวศของหลงั คาเขียวในสังคม
ผลผลิตจากหลงั คาเขียวนบั วา่ เป็ นการใชป้ ระโยชน์จากพ้ืนที่อยา่ ง เมือง แมว้ า่ จะเป็ นระบบที่มนุษยส์ ร้างข้ึนและตอ้ งอาศยั การดูแล
มีประสิทธิภาพ โดยเฉพาะในสงั คมเมืองท่ีมีพ้ืนท่ีจากดั ท้งั ยงั ช่วย ของมนุษยอ์ ยบู่ า้ งไม่มากก็นอ้ ย แต่ก็มีความสาคญั เป็ นอยา่ งยิ่งต่อ
ประหยดั พลงั งานที่ตอ้ งใชใ้ นการขนส่งผลผลิตจากแหล่งอ่ืนที่อยู่ สังคมเมืองในปัจจุบัน เนื่องจากการสร้างระบบนิเวศที่ใกลเ้ คียง
ห่างไกลมาใช้ กบั ธรรมชาติน้ันทาไดย้ ากภายใตส้ ถานการณ์ท่ีท่ีดินสาธารณะมี
อยู่อย่างจากดั การสร้างระบบนิเวศบนหลงั คาอาคารจึงเป็ นอีก
ทางเลือกหน่ึงที่มีคุณประโยชน์ต่อท้งั มนุษยแ์ ละส่ิงมีชีวิตท่ีอาศยั
ในเขตเมือง

ในขณะที่ต่างประเทศมีความต่ืนตวั ในการออกกฎหมาย Getter, K.L., and Rowe, B., 2006. The role of extensive green
บงั คบั ใชใ้ ห้อาคารใหม่ตอ้ งสร้างหลงั คาเขียวเพ่ือประโยชน์ดา้ น roofs in sustainable development. HortScience 41(5):
สิ่งแวดลอ้ ม แต่ในประเทศไทยความต่ืนตวั ในเร่ืองดังกล่าวยงั มี 1276-1285.
นอ้ ย หน่วยงานภาครัฐเองก็ยงั ไม่ดาเนินการให้เป็ นแบบอยา่ ง เรา
จึงเห็นหลงั คาเขียวตามหน่วยงานเอกชนเป็ นส่วนใหญ่ ดงั น้นั จึง Getter, K.L., Rowe, B., Roberton, G.P., Cregg, B.M., and
ควรหามาตรการส่งเสริมให้มีการสร้างหลงั คาเขียวท่ีมีความเป็ น Anderson, J.A. 2009. Carbon sequestration potential of
ระ บ บ นิ เวศ ม าก ข้ ึ น โด ยก ารน าห ลัก ก าร ท างนิ เวศ วิท ยาเข้าม า extensive green roofs. Environmental Science and
ประกอบกบั หลกั การทางสถาปัตยกรรมและวิศวกรรม เพ่ือให้เกิด Technology 43(19): 7564-7570
ประโยชนส์ ูงสุด
Kadas, G. 2006. Rare invertebrates colonizing green roofd in
สุ ดท้าย แม้ว่าหลังคาเขียวบางประเภทจะต้องใช้ London. Urban Habitat 4(1): 66-86.
ค่าใชจ้ ่ายสูงในการก่อสร้าง แต่หากพิจารณาความคุม้ ทุนในระยะ
ยาวแ ละ ป ระโ ยชน์ ต่ อ ส่ิ งแวด ล้อม นับ ว่ามี ค วาม คุ ้ม ค่ าอ ย่างยิ่ง Liu, K. and Minor, J. 2005. Performance evaluation of an
(Getter, 2006) และสาหรับผทู้ ่ีมีใจรักษส์ ่ิงแวดลอ้ มก็สามารถร่วม extensive green roof. Paper presented at the 3rd Annual
แรงร่วมแรงสร้างหลงั คาเขียวอยา่ งง่ายได้ ถา้ มีหลงั คาเขียวหลาย Greening Rooftops for Sustainable Communities
แห่ง สิ่งแวดล้อมก็จะดีข้ึน สังคมเมืองก็จะมีความน่าอยู่และมี Conference, Awards and Trade Show: 4-6 may 2005,
ความสุขมากยงิ่ ข้ึน Washington, DC.

เอกสารอ้างองิ Mentens J., Raes, D. Hermy, M. 2006. Green roofs as a tool for
กนกวลี สุธีธร. 2548. หลงั คาเขียว: ทางเลือกเพ่อื การจดั การน้าฝน. solving the rain water runoff problem in the urbanized 21st
century? Landscape and Urban Planning 77: 217-226.
วารสารวชิ าการคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์(ฉบบั งานบริการ
วชิ าการสู่สงั คม ภาควชิ าภมู ิสถาปัตกรรม) 1: 125-137. Oberndorfer, E., Lundholm, J., Bass, B., Coffman, R.R., Doshi,
เดชา บุญค้า. 2551. หลงั คาเขียวกบั ภาวะโลกร้อน. เอกสาร H., Dunnett, N., Gaffin, S., Köhler, M., Liu, K., and Rowe,
ประกอบการบรรยาย วนั ที่ 4 พฤศจิกายน 2551, B. 2007. Green Roofs as Urban Ecosystems: Ecological
ณ หอ้ งประชุมราชบณั ฑิตยสถาน. Structures, Functions, and Services. BioScience 57(10):
Baumann, N. 2006. Ground-nesting birds on green roofs in 823-833.
Switzerland: Preliminary observations. Urban Habitat 4(1):
37-50. พงษช์ ยั ดารงโรจนว์ ฒั นา. 2555. หลงั คาเขียว:
Brenneisen, S. 2006. Space for urban wildlife: Designing greens ระบบนิเวศในสงั คมเมือง. วารสารวทิ ยาศาสตร์
roofs as habitats in Switzerland. Urban Habitat 4(1): สมาคมวทิ ยาศาสตร์แห่งประเทศไทย
27-36. ในพระบรมราชูปถมั ภ.์ 66(1): 76-81.
De Groot, R., Wilson, M.A., and Boumans, R.M.J. 2002.
A typology for the classification, description and valuation
of ecosystem functions, goods and services. Ecological
Economics 41: 393-408.