คู่มือการปลูกผักเคล

คูม่ ือการปลกู

โครงการ “ครอบครวั เคลสวู้ กิ ฤติ
ตามหลักเศรษฐกจิ พอเพียง”

ภายใตก้ ารสนบั สนุนของ

มลู นธิ ริ างวัลสมเดจ็ เจา้ ฟ้ามหาจกั รี ปี พ.ศ. ๒๕๖๔

นายอภชิ าติ จาดคลา้ ย

สนับสนนุ โดยกองทุนเพอ่ื ความเสมอภาคทางการศึกษา (กสศ.)

คู่มือการปลูก “ผักเคล” เล่มนี้ใช้ประกอบการทำโครงการ
“ครอบครัวเคลสู้วิกฤติ ตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง” เพือ่ เป็นแนวทางให้ครู
เครือข่ายแกนนำและครอบครัวเครือข่ายได้ศึกษาเรียนรู้ ตลอดจนนำความรู้
ไปใช้ในการปลูกผักเคล เริ่มตั้งแต่การทำความรู้จักกับผักเคล ขั้นตอน
การปลูกผักเคล การดูแลรักษา การเก็บเกี่ยวผลผลิต การนำผลผลิตผักเคล
ไปประกอบอาหารและการแปรรูปต่อยอดผลผลิต นอกจากนำเสนอด้วย
ตัวหนังสือและรูปภาพแล้วโดยแต่ละขั้นตอนยังมีรายละเอียดอยู่ใน
คิวอารโ์ ค้ด สามารถเรียนรเู้ ชงิ ลกึ ผา่ นการชมวดี ิทัศน์ได้

ผู้รับผิดชอบโครงการต้องขอขอบคุณท่านอาจารย์ชัดเจน ไทยแท้
และท่านอาจารย์วิไล คชศิลา พี่เลี้ยงโครงการที่ให้คำแนะนำในการทำ
โครงการมาตลอด อีกทั้งขอขอบใจนายปรีชา ทรัพย์ย้อย นายวณัฐพล
สินภิบาล และนางสาวจีรวรรณ ศรบุญทอง ที่กรุณาช่วยบันทึกภาพและ
วีดิทัศน์ รวมทั้งขอบใจนายอรรถพล ศรีสังข์งามและนายวัทนพร บุญชู
ทช่ี ่วยรวบรวมและจดั ทำรูปเล่มใหเ้ ป็นคมู่ ือที่สมบูรณเ์ ชน่ น้ี

อภิชาติ จาดคล้าย
ผจู้ ัดทำ

จากครขู วญั ศษิ ย์...สู่ผลผลิต “ครอบครัวเคล” หน้า
ทำไมตอ้ งเปน็ “ผกั เคล”
“ผกั เคล” คอื อะไร ๑
ประโยชนจ์ าก “เคล” ๒
ขน้ั ตอนการปลกู เคล ๓
ตัวอย่างการประกอบอาหารและการแปรรูปจากเคล ๔
ก า ร บ ู ร ณ า ก า ร ห ล ั ก ป ร ั ช ญ า ข อ ง เ ศ ร ษ ฐ ก ิ จ พ อ เ พ ี ย ง กั บ ๕
โครงการครอบครวั เคลสูว้ ิกฤติ ตามหลักเศรษฐกจิ พอเพยี ง ๑๒
๑๘

จากครขู วัญศิษย์...ส่ผู ลผลติ “ครอบครวั เคล”

จากรางวัล “ครูขวัญศิษย์” ขยายผลและยกระดับคุณภาพ
การเรียนรู้เพื่อพัฒนาศักยภาพเด็กและเยาวชนด้อยโอกาสโดยครู รางวัล
มูลนิธิสมเด็จเจ้าฟ้ามหาจักรี ปี พ.ศ. ๒๕๖๔ สนับสนุนงบประมาณจาก
สำนักงานกองทุนเพื่อความเสมอภาคทางการศึกษา (กสศ.) ในการดำเนิน
โครงการขยายผลศักยภาพครรู างวลั มูลนิธิรางวัลสมเด็จเจ้าฟ้ามหาจักรีเพ่ือ
เสริมสร้างศักยภาพของครูรางวัลมูลนิธิรางวัลสมเด็จเจ้าฟ้ามหาจัก รี
รุ่นที่ ๔ ปี ๒๕๖๔ ผ่านโครงการ “ครอบครูเคลสู้วิกฤติ ตามหลักเศรษฐกิจ
พอเพยี ง”

มวลความรู้และประสบการณ์ในการทำการเกษตร ตั้งแต่
จำความได้ รวมทั้งเป็นครูแกนนำในการจัดตั้งศูนย์การเรียนรู้ตามหลัก
ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง โรงเรียนวัดเกาะวังไทร (กิตติวัฒนาคาร)
นับเป็นสิบปีจึงเลือกการปลูกผักเคลแบบเกษตรอินทรีย์มาจัดทำโครงการ
ครงั้ น้ี

๑

“ทำไมตอ้ งเป็น ”

ผักเคลมีคุณค่าทางโภชนาการสูงจนได้รับยกย่องเป็น

“ราชนิ ผี ักใบเขียว”

ผักเคลปลูกหนึ่งครั้งสามารถเก็บเกี่ยวผลผลิตได้
นานนับปี

ผักเคลมีราคาสงู ตลอดปี

ผักเคลสามารถนำไปประกอบอาหารและแปรรูปได้
อย่างหลากหลาย

๒๑

ผักเคล (Kale) หรือคะน้าใบหยิก จัดเป็นพืชผักในวงศ์
Brassicaceae เช่นเดียวกับคะน้า กะหล่ำปลี บร็อคโคลี่และ
กะหล่ำดอก มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Brassica oleracea
L. Acephala group และมีชื่อสามัญหลายชื่อ ได้แก่ Kale,
Curl Leaf Kale และ Leaf Cabbage

ผกั เคล มหี ลายสายพันธ์ุดว้ ยกัน ซึง่ จะมีลักษณะของต้นท่ี
แตกต่างกนั ออกไป เชน่ ใบเรยี วยาวสเี ขยี ว ใบหยกั สีเขยี วหรือ
มว่ ง ขอบใบเรียวหรือขอบใบลอน ลำต้นเป็นสเี ขยี วหรือลำต้น
เป็นสีม่วง ขนึ้ อย่กู ับสายพนั ธุ์ เปน็ ต้น

นอกจากนี้ ผักเคล ถูกขนานนามว่าเป็นราชินีแห่งผัก
ใบเขียวทั้งมวล (Queen of Greens) และได้รับการยอมรับ
ว่าเป็น Super Food หรืออาหารที่มีคุณค่าทางโภชนาการสูง
และหลากหลาย เมื่อเทียบกับผักประเภทอื่น ๆ ในปริมาณที่
เทา่ กัน1

1งานปรบั ปรุงและขยายพันธุพ์ ชื และสตั ว์ สำนกั วิจยั และส่งเสริมวิชาการการเกษตร. (๒๕๖๔). ราชานีแหง่ ผกั ๓
ใบเขยี ว (The queen of green ). เชียงใหม่: มหาวิทยาลยั แมโ่ จ้.

๑ ๒ ๓

เคลมไี ฟเบอรส์ ูง เคลมลี ูทนี และ เคลมีสารตา้ น
ช่วยลดความเส่ียง ซแี ซนทนี สูง อนมุ ูลอสิ ระสูง

“โรคเบาหวาน” ชว่ ยปกป้องดวงตา ปอ้ งกนั มะเรง็

๔ ๕

เคลช่วยลดไขมัน เคลมคี ลอโรฟิลลส์ งู

ในเสน้ เลือด ช่วยดกั จบั สารกอ่ มะเรง็

ปอ้ งกนั โรคความดนั สงู จากอาหารประเภทป้ิงยา่ ง

๖ ๗๘

ผักเคลมีโพแทสเซยี ม เคลอาจช่วย เคลมีเบตา้ แคโรทนี และ

ช่วยส่งเสริม ลดนำ้ หนกั ไดด้ ี วิตามินเอ ช่วยบำรงุ
สุขภาพหวั ใจ ผวิ หนังและเสน้ ผม
เพราะแคลอรตี่ ่ำมาก
และมีไฟเบอร์สูง

๔๑

ขั้นตอนการปลกู

การเตรยี มดิน
การเพาะกลา้

การยา้ ยกล้าปลกู
การดูแลรกั ษา

การเกบ็ เก่ยี ว

๕

การเตรียมดนิวีดทิ ศั น์ เร่อื ง การเตรยี มดนิ

สว่ นผสมของดินปลูก

ข้นั ตอนการผสมดินปลูก ๑. หนา้ ดิน ๑ ส่วน
๒. ดนิ จากใบไมห้ มกั ๑ สว่ น
๓. ปุย๋ อินทรยี ์หมกั ๑ สว่ น
๔. กาบมะพรา้ วสับ
๕. น้ำหมักชีวภาพ

๑. นำหน้าดิน ดินจากใบไม้หมัก ปุ๋ยอินทรีย์หมัก และ
กาบมะพรา้ วสบั เทรวมกนั จากนัน้ คลกุ เคล้าให้เขา้ กนั

๒. เมื่อคลุกเคล้าส่วนผสมเข้ากันดีแล้ว เทน้ำหมักชีวภาพใส่
ภาชนะ เติมน้ำลงไปคนให้เข้ากันและตักส่วนผสมน้ำหมักเทราดบน
กองดิน

๓. ใช้สแลนหรือผ้าใบคลุมบนกองดินเพื่อเป็นการหมักหรือ
บม่ ดนิ ประมาณ ๓ - ๗ วนั แล้วจงึ นำดนิ ไปปลูกผักได้

๖๑

การเพาะกลา้วดี ิทศั น์ เร่ือง การเพาะกล้า

ข้นั ตอนการเพาะกล้าผักเคล

๑. เตรียมดินที่ผสมไว้ใส่ในแปลง นำดินจากใบไม้หมักมาโรยหนา้

ดนิ ผสมปลูกหนาประมาณ ๑ เซนตเิ มตร แลว้ โรยฟางคลุมดิน

๒. นำเมล็ดผักเคลเทใส่ผ้าขาวบาง รวบผ้าขาวบางมัดให้แน่น

จากนั้นแช่ในภาชนะที่ใส่น้ำผสมน้ำหมักชีวภาพ แช่ไว้ประมาณ ๒-๓

ช่ัวโมง แลว้ จึงนำขนึ้ มาแขวนไว้ ประมาณ ๒๔ ชวั่ โมง

๓. นำเมล็ดผักเคลไปโรยบนแปลงเพาะกล้าท่เี ตรียมไว้

๔. ดแู ลรดน้ำกล้า ๒ ครง้ั ตอ่ วัน คือ เวลาเช้าและเวลาเยน็

๕. เมอื่ ตน้ กลา้ มีใบ ๕-๗ ใบ จึงแยกตน้ กล้า ไปชำไว้ในถว้ ยชำ

๖. เมื่อต้นกล้ามีความแขง็ แรงดีแล้ว จึงนำไปปลูกในกระถางหรอื

แปลงปลูก ๗

การย้ายกล้าปลกูวดี ิทัศน์ เรื่อง การยา้ ยกลา้ ปลูก

ข้ันตอนการย้ายกล้าปลูก

๑. เตรยี มกระถางปลูก ก้นกระถางใสก่ าบมะพร้าวสับสงู ๒ - ๓ นิว้
๒. ตักดินผสมพร้อมปลูกใส่กระถาง ประมาณ ๒ ใน ๓ ส่วนของ
กระถาง
๓. นำกล้าผักเคลออกจากกระถางชำ วางลงในกระถางปลูก
ที่เตรียมดินไว้ แล้วเติมดินผสมพร้อมปลูกให้ต่ำกว่าปากกระถาง
๒ เซนติเมตร ด้านบนใช้กาบมะพรา้ วสบั โรยปิดสว่ นบนแล้วจึงรดน้ำใหช้ ุ่ม
๔. นำกระถางผักเคลไปไว้ในที่ตั้งที่เตรียมไว้ (ที่ ๆ จะตั้งกระถาง
ผักเคลตอ้ งให้ไดร้ บั แสงแดดอยา่ งน้อย ๕๐ เปอรเ์ ซน็ ตข์ องแต่ละวนั )

๘๑

การดูแลรกั ษาวดี ทิ ศั น์ เรอื่ ง การดูแลรกั ษา

ขน้ั ตอนการดแู ลรกั ษา

๑. รดน้ำต้นผักเคลวันละ ๑-๒ ครั้งตามความเหมาะสมของสภาพ

อากาศ

๒. ดูแลบริเวณแปลงหรือที่ตั้งกระถางผักเคลให้สะอาด ไม่มีวัชพืช

ซง่ึ เปน็ ท่อี ยอู่ าศยั ของแมลงหรือศตั รพู ืชตา่ ง ๆ

๓. หมั่นสังเกตและตรวจดูตันผักเคลอยู่เสมอ หากพบหนอนหรือ

แมลงศตั รูพชื ใหก้ ำจดั ทงิ้

๔. ป้องกันด้วยการใช้กาวดักแมลงหรือผีเสื้อที่จะมาวางไข่ซึ่งจะ

ทำลายตน้ ผักเคล

๕. ใช้น้ำหมักชีวภาพ ฮอร์โมนชนิดต่าง ๆ หรือน้ำหมักจุลินทรีย์

สังเคราะหแ์ สงผสมน้ำเพือ่ รดตน้ ผกั เคลสปั ดาหล์ ะ ๑ ครัง้ ๙

การดแู ลรกั ษา (ต่อ)

๖. ใช้น้ำส้มควันไม้หรือสารชีวภัณฑ์ผสมน้ำเพื่อรดต้นผักเคล
สปั ดาหล์ ะ ๑ คร้ัง

๗. หากพบเพลี้ยอ่อนระบาดตามใบ ใช้น้ำยาล้างจานผสมน้ำและ
นำ้ มนั พชื ฉดี พน่ ตามใบได้

๘. ใส่ปุ๋ยคอกหรือปยุ๋ หมกั ทยี่ อ่ ยสลายแล้วสกั ๑๕ วนั ต่อ ๑ คร้งั
๙. เมื่อเก็บเกี่ยวผลผลิตแล้วพบว่าก้านใบหรือต้นผักเคลมีอาการ
เน่าใหใ้ ช้ปูนแดงทาบริเวณแผลหรอื ผสมปนู แดงกบั น้ำเพอ่ื ใช้ฉดี พ่นได้

๑๐ ๑

การเก็บเก่ียววดี ทิ ศั น์ เรอ่ื ง การเกบ็ เกี่ยว

ขัน้ ตอนการเกบ็ เกี่ยว

หลังจากที่ปลูกผักเคลมีอายุได้ประมาณ ๕๐ วัน ก็เริ่มที่จะเก็บเกี่ยว

ผลผลิตได้ การเกบ็ เกยี่ วผลผลิตอาจใชม้ ีดตดั หรือใช้มือหกั ก้านใบ ต้งั แต่ใบทอี่ ยู่

ด้านล่างขึ้นมาด้านบน และให้เหลือใบส่วนยอดติดกับต้นไว้ประมาณ ๕ – ๗

ใบ

ถ้าควบคุมการเก็บเกี่ยวผลผลิตผักเคลได้ตามกำหนดเวลาที่เหมาะสม

สามารถนำผักเคลมาใช้ประโยชน์ได้ทัง้ หมด เช่น ใบที่อยู่ด้านล่างสุด ค่อนข้าง

แก่อาจจะนำไปทำชาผักเคลหรือเคลผง ใบที่แก่ปานกลาง เหมาะที่จะนำมา

ประกอบอาหาร เช่น ต้ม ผัด ทอด หรือนำไปทำน้ำปน่ั ผักเคล สว่ นใบด้านบนที่

ค่อนข้างอ่อน เหมาะสำหรับการรับประทานสด เช่น รับประทานกับลาบ

ส้มตำ สลัด สลัดโรล เป็นต้น เพราะฉะนั้นการเกบ็ ผลผลิตจากผักเคล ควรเก็บ

เกี่ยวให้เหมาะสมกับความต้องการที่จะนำไปใช้โดยไม่ต้องทิ้งส่วนใดของ

ใบผักเคลเลย ๑๑

ตวั อย่างการประกอบอาหาร
และการแปรรปู จาก

๑๒ ๑

ผกั เคลผง
ชาผกั เคล

๑๓

เคลเส้นบะหมแ่ี ละแผน่ เกย๊ี ว
เคลเค้ก หนา้ น่ิม

๑๔ ๑

นำ้ ปั่นเคล
เคลทอดกรอบ

๑๕

เคลเปาะเป๊ียะผกั
แกงออ่ มผักเคล

๑๖ ๑

ราดหนา้ ผกั เคล
สลดั โรลผักเคล

๑๗

กับการบูรณาการหลกั ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง
โครงการครอบครวั เคลสวู้ กิ ฤติ ตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง
๒ เง่อื นไข

เงื่อนไขความรู้ - ผักเคลคืออะไร
- ผักเคลมีประโยชน์อยา่ งไร
- วธิ กี ารปลูกผกั เคล
- การดูแลผักเคลแบบเกษตรอินทรีย์
- การเก็บเก่ยี วผกั เคล
- การประกอบอาหารจากผกั เคล
- การแปรรปู ผลผลิตผกั เคล

เงื่อนไขคุณธรรม - ความรับผิดชอบ
๑๘ - ความขยัน
- ความอดทน
- ความซอ่ื สตั ย์
- ความสามคั คี
- ใฝเ่ รียนรู้

๑

กับการบูรณาการหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพยี ง
โครงการครอบครวั เคลสู้วกิ ฤติ ตามหลักเศรษฐกิจพอเพียง

๓ หลักการหรือ ๓ ห่วง

- ความเหมาะสมของวัสดอุ ุปกรณท์ ่ีใชใ้ นโครงการ
- จำนวนผกั เคลทป่ี ลกู เหมาะสมกบั ครอบครัว
- เวลาท่ใี ช้ดูแลผกั เคล สถานท่ปี ลูกผกั เคล
- จำนวนผ้รู บั ผิดชอบของครอบครัวเคล

ความพอประมาณ

ความมเี หตผุ ล การมีภูมคิ ุ้มกัน
ในตัวทด่ี ี

๑๙

กับการบูรณาการหลกั ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง
โครงการครอบครวั เคลสวู้ กิ ฤติ ตามหลกั เศรษฐกจิ พอเพียง
นำไปสู่ ๔ มติ ิ

- การลดรายจ่าย เพ่ิมรายได้
มิติวัตถุ - การใชแ้ นวทางเกษตรอนิ ทรีย์ในการดูแลสขุ ภาพอย่างย่ังยืน

มติ ิสังคม - การแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในกลุ่มครอบครัวเครือข่ายผักเคลของ
โครงการและสมาชิกในครอบครัว
- การรู้จกั แบง่ ปนั ในชุมชน

มติ ิสงิ่ แวดล้อม - กระบวนการผลิตผักเคลแบบเกษตรอินทรีย์เป็นการดูแล
ส่ิงแวดลอ้ มอยา่ งยงั่ ยืน

มิติวัฒนธรรม - การบ่มเพาะการร่วมคิดร่วมทำในกระบวนการทำงาน
สานความรัก ความผูกพันด้วยกิจกรรมของครอบครัวซึ่งเป็นวิถี
๒๐ ชวี ิตของคนไทยในสมยั ก่อน

๑

“ทกุ ย่าgงก้าวของรอยเท้าพอ่ ...พัฒนาต่อส่ชู วี ิตครูพอเพยี ง”

- อภชิ าติ จาดคลา้ ย -

ตดิ ตอ่ ๐๙๙ ๑๓๕ ๘๓๒๔