แบบสำรวจและจดั ฐานขอ้ มูลมรดกภมู ิปัญญาทางวัฒนธรรม
ของสภาวัฒนธรรมจงั หวัดเพชรบรู ณ์
๑. ชือ่ รายการมรดกภูมปิ ัญญาทางวัฒนธรรม
ชอ่ื รายการ ประเพณีก่อเจดยี ์ทรายกลบธาตุ
ชอื่ เรยี กในท้องถิน่ -
ช่ือภาษาอืน่ (ถา้ มี) -
๒. ประเภทมรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรม
รายการตวั แทนมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม (มีการปฏิบตั อิ ยา่ งแพรห่ ลาย)
รายการมรดกภูมปิ ัญญาทางวฒั นธรรมที่ต้องได้รับการสง่ เสริมและรักษาอย่างเร่งดว่ น
(เส่ียงตอ่ การสูญหาย)
๓. ลักษณะมรดกภมู ปิ ญั ญาทางวฒั นธรรม (ตอบได้มากกวา่ ๑ หัวขอ้ )
วรรณกรรมพื้นบา้ นและภาษา
ศิลปะการแสดง
แนวปฏิบัติทางสงั คม พธิ ีกรรม ประเพณี และเทศกาล
ความรู้และการปฏิบัตเิ กี่ยวกบั ธรรมชาตแิ ละจักรวาล
งานช่างฝมี อื ดัง้ เดิม
การเล่นพืน้ บา้ น กีฬาพืน้ บา้ นและศลิ ปะการต่อสปู้ ้องกันตัว
๔. ประวตั ิความเปน็ มาและรายละเอียดมรดกภูมปิ ัญญาทางวฒั นธรรม
เมืองเพชรบูรณห์ รือนคร “เพชบรุ ะ” เป็นเมอื งเกา่ แก่ท่ีมรี ากฐานทางวฒั นธรรมของตนเองที่บ่งบอกถึง
ความเจริญตดิ ตอ่ กันมาช้านาน ซ่งึ ประเพณีทเี่ ป็นส่วนหนงึ่ ของวฒั นธรรมท้องถ่นิ ท่ีทำให้คนเพชรบูรณอ์ ยู่ร่วมกัน
อย่างมีความสุข สงบร่มเย็นได้ ล้วนแต่ผูกพันด้วยวิถีแห่งพระพุทธศาสนาเป็นส่วนใหญ่
ประเพณีก่อเจดีย์ทรายกลบธาตุ เป็นอีกหนึ่งประเพณีทีช่ าวเพชรบูรณ์ ยังร่วมกันอนุรักษ์และสบื สานไว้จวบจน
ปัจจุบัน ประเพณีก่อพระเจดีย์ทรายกลบธาตุเป็นงานประเพณีของชาวตำบลในเมือง ตำบลสะเดียง
และตำบลต่าง ๆ ในเขตอำเภอเมืองเพชรบูรณ์ จัดขึ้นในช่วงเทศกาลตรุษไทย ตรงกับวันแรม 14 ค่ำ เดือน 4
ของทุกปี เป็นประเพณีเก่าแก่ที่เกือบจะสูญหายไปกับกาลเวลาแล้ว แต่ต่อมา นายวิศัลย์ โฆษิตานนท์
นายกเทศมนตรีเมืองเพชรบูรณ์ ได้เห็นความสำคัญของของประเพณีดังกล่าว จึงได้สนับสนุนและฟื้นฟู
ให้ประเพณีอันทรงคุณค่านี้ ให้คงอยู่คู่กับจังหวัดเพชรบูรณ์ตลอดไป ซึ่งในปัจจุบันนี้ ได้มีการฟื้นฟูการจัด
ประเพณนี ีท้ ว่ี ดั ทุง่ สะเดยี งและวัดชา้ งเผือก ในเมอื งเพชรบรู ณน์ นั่ เอง
การประกอบพิธีก่อเจดีย์ทรายกลบธาตุของเมืองเพชรบูรณ์นั้น จะแตกต่างไปจากการก่อพระเจดีย์
ทรายธรรมดาของที่อื่น ๆ ทั่วไปที่มีรากฐานความเป็นมาจากการเป็นพิธีเพียงแค่ขนทรายเข้าวัดเพื่อชดเชยดิน
ทรายในวัดที่ผูค้ นได้นำติดเท้าออกมาจากวัด แต่ประเพณีก่อเจดยี ์ทรายกลบธาตนุ ั้นเป็นพิธีกรรมที่เพ่ิมเติมการ
ผูกโยงกับญาติพี่น้อง บรรพบุรุษที่ได้ล่วงลับไปด้วย พิธีจะเริ่มต้นโดยก่อนถึงวันงาน 1 วัน จะมีการตีฆ้อง
ร้องป่าวไปตามบ้านเรือนเพื่อประกาศให้ชาวบ้านเข้ามาร่วมงานประเพณีก่อเจดีย์กลบธาตุ ครั้นเมื่อถึง
กำหนดงาน ชาวบา้ นจะนำธาตุหรืออัฐิของญาติพี่น้อง บรรพบุรษุ ทเ่ี สียชีวิตมาทำพธิ ีกลบธาตเุ ป็นระยะเวลา 3 ปี
ติดต่อกัน โดยบรรดาญาติพี่น้องจะนำธาตุหรืออัฐิดังกล่าวไปล้างทำความสะอาดและใช้น้ำอบ น้ำหอม
มาประพรมให้สะอาดก่อน จากนั้นวันรุ่งขึ้น จะนำธาตุพร้อมกับทรายไปก่อเจดีย์ทรายกลบธาตุ โดยแต่เดิมน้นั
อัฐิจะถูกนำไปใส่ในหม้อใบเล็ก แล้วนำทรายมาก่อกลบหม้ออัฐิจนมิดหมดแล้วตกแต่งเป็นรูปเจดีย์
แตใ่ นปัจจบุ ัน ได้เปลยี่ นเป็นนำอฐั เิ ก็บใส่โกศและวางไว้ขา้ งเจดียท์ รายแทน
2
หลังจากถวายภัตตาหารเพลแด่พระภิกษุสงฆแ์ ล้ว ในช่วงบา่ ย ชาวบ้านจะนำโกศบรรจธุ าตุวางไว้ข้างเจดีย์ เปิด
ฝาพร้อมจุดธูปหนึ่งดอก ปักลงไปในโกศบรรจุธาตุ เพื่อให้ดวงวิญญาณได้รับทราบและอนุโมทนาบุญกุศลที่
บรรดาญาติได้ทำบุญอุทิศส่วนบุญกุศลให้ไว้ในชว่ งเทศกาลวันตรุษ หลังจากท่ไี ด้ก่อเจดียท์ รายกลบธาตุเสร็จสิ้น
พระภิกษุสงฆ์ ทำพิธสี วดบังกศุ ลและเจรญิ พระพุทธมนต์เย็น
เช้าวันรุ่งข้ึน ชาวบ้านจะมาร่วมทำบุญตกั บาตรทีว่ ัด ซ่ึงในอดีต งานประเพณีดังกล่าว ถือเป็นช่วงหยดุ
การทำงานของชาวบ้าน เนื่องจากเป็นช่วงเสร็จสิ้นการทำนา ย่างเข้าสู่ฤดูร้อน ชาวบ้านจะอยู่กรรม 3 วัน
คือ ทุกคนจะหยุดทำงานทุกอย่างทั้งนอกบ้านและในบ้าน พร้อมกับรวมตัวเล่นการละเล่นต่างๆ ในวัด
เช่น การร้องเพลงฉ่อยพื้นบ้าน การเล่นดึงหนงั การเล่นนางด้ง การฟ้อนแม่ศรี การเล่นลิงลม เป็นต้น ธาตุหรอื
อฐั ทิ ี่เกบ็ ไว้เกิน 3 ปีแลว้ จะไมน่ ำมาก่อเจดียท์ รายกลบธาตุอีก แต่ญาติจะนำไปลอยอังคารหรือนำไปบูชาท่ีบ้าน
หรอื บรรจไุ ว้ที่เจดีย์ในวดั ตอ่ ไป
ประเพณีก่อเจดีย์ทรายกลบธาตุ เป็นประเพณีที่ทรงคุณค่าทั้งทางด้านคติความเชื่อและภูมิปัญญา
ของคนเพชรบูรณ์ โดยชาวบ้านมีความเชื่อว่า มนุษย์ดำรงชีวิตอยู่ด้วยธาตุทั้ง 4 คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ เมื่อมนุษย์
หมดลมแล้ว รา่ งกายจะถูกนำไปเผาดว้ ยไฟ คงเหลอื แต่อัฐเิ ท่านน้ั ฉะน้นั ในช่วงแรกของการเสียชีวิตไป จึงต้อง
สร้างสมดุลโดยการนำอัฐิมาสัมผัสกับธาตุทั้ง 4 เป็นระยะเวลา 3 ปีติดต่อกันเสียก่อน กล่าวคือ ธาตุลม
คือ การเปิดให้สัมผัสกับอากาศ ธาตุน้ำคือ การประพรมน้ำอบ น้ำหอม ธาตุไฟคือ ธูปเทียนที่นำมากราบไหว้
และธาตุดินคือ กองทรายที่นำมากลบนั่นเอง ประเพณีก่อเจดีย์ทรายกลบธาตุ จึงกลายเป็นสัญลักษณ์แห่งการ
รำลึกถึงคุณงามความดี ความผกู พันต่อบรรพบรุ ษุ และความกตญั ญูกตเวทีต่อบพุ การีผลู้ ่วงลับไปแลว้
นอกจากนั้น การที่แต่ละคนได้มาสัมผัสกับกระดูกหรือธาตุของญาติพี่น้องที่เคยใช้ชีวิตอยู่ร่วม
กันมาก่อน ยังเป็นการสื่อคติสอนใจถึงความไม่เที่ยงของสังขาร เพื่อให้ผู้มีชีวิตอยู่ได้ตระหนักถึงความไม่เที่ยง
ของชวี ิต และควรดำรงตนอยดู่ ว้ ยการมีสตแิ ละไม่ประมาทอีกด้วย
ภูมิปัญญาที่สำคัญอีกประการหนึ่งที่แฝงอยู่ในประเพณีนี้คือ การรวมตัวกันของญาติพี่น้องของผู้ตาย
ไม่ว่าจะอยู่แห่งหนตำบลใด ก็จะต้องกลับมารวมตัวกันทั้งหมดเพื่อประกอบพิธีกลบธาตุร่วมกันอย่างอบอุ่น
อีกทั้งยังมีการแบ่งงานกันทำในครอบครัวตามความถนัดของแต่ละคน เช่น ผู้ชายจะไปขุดหาและขนทราย
เพื่อนำมาไว้ก่อเจดีย์ ส่วนผู้หญิงก็จะทำหน้าที่ตระเตรียมดอกไม้ ธงทิว และเครื่องตกแต่งต่าง ๆ ในระหว่าง
การก่อกองทรายก็จะได้มีการปรึกษาหารือในทุกขั้นตอนตั้งแต่การกำหนดรูปแบบจนถึงการประดับประดาให้
สวยงาม แล้วก็ได้ทำบุญร่วมกัน อันเป็นประเพณีที่สร้างปฏิสัมพันธ์ในครอบครัวก่อให้เกิดความร่วมมือ
ความรักความสามัคคีเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกันในครอบครัว ทรายแต่ละเม็ดที่ก่อรวมกันเป็นเจดีย์ในประเพณี
ก่อเจดีย์ทรายกลบธาตุ จึงเป็นสิ่งที่แสดงให้เห็นถึงความกตัญญูกตเวทีและผูกพันโยงใยในครอบครัว
และเครือญาติอันเป็นอตั ลกั ษณป์ ระการหน่ึงของคนเพชรบรู ณ์ โดยปรากฏออกมาเป็นรูปธรรม คือ เจดียท์ ราย น่นั เอง
๕. พื้นที่ปฏิบัติมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม (พื้นที่ที่ปรากฏหรือชุมชนที่มีการปฏิบัติมรดกภูมิปัญญาทาง
วฒั นธรรม)
วดั ชา้ งเผอื ก ตำบลในเมือง อำเภอเมอื งเพชรบูรณ์ จังหวดั เพชรบูรณ์
16.418983715133518, 101.14775149698215
วดั ทุ่งสะเดียง ตำบลในเมอื ง อำเภอเมืองเพชรบรู ณ์ จังหวัดเพชรบรู ณ์
16.418810523979193, 101.13898764116223
3
๖. คณุ คา่ และความสำคัญของมรดกภมู ิปญั ญาทางวฒั นธรรมในแต่ละระดับ
ระดบั ปัจเจกบคุ คล
ระดบั ครอบครัว
ระดบั ชุมชนท้องถนิ่
ระดบั ประเทศ
7. รายชื่อผู้สืบทอด / ผคู้ รอง / ผ้ทู ่เี ก่ยี วขอ้ งหลกั ในปัจจบุ ัน
รายข่อื บุคคล/หวั หนา้ คณะ/ อายุ/อาชีพ ท่อี ยู่ (สถานทีต่ ิดต่อ) / หมายเลขโทรศัพท์
กลุ่ม/สมาคม/ชมุ ชน
เจา้ อาวาสวัดท่งุ สะเดียง ตำบลสะเดียง
พระครูสถติ พชั รเขต 51 ปี อำเภอเมืองเพชรบูรณ์ จงั หวัดเพชรบรู ณ์
67000
นายวศิ ลั ย์ โฆษิตานนท์ ประธานสภาวฒั นธรรมจังหวดั เพชรบรู ณ์
105 ถนนเพชรรตั น์ ตำบลในเมือง
นางพฒั นา ทองมา อำเภอเมืองเพชรบรู ณ์ จงั หวัดเพชรบรู ณ์ 67000
ประธานสภาวฒั นธรรมเทศบาล
เมืองเพชรบรู ณ์ ถนนพรพัฒนา ตำบลในเมือง
อำเภอเมืองเพชรบูรณ์ จงั หวัดเพชรบรู ณ์ 67000
8. ปจั จุบนั รายงานมรดกภมู ิปัญญาทางวฒั นธรรมได้รบั การประกาศข้นึ บญั ชีในระดบั ใด
ยังไมเ่ คยได้รบั การประกาศขน้ึ บัญชี (รายการสำรวจและจัดเก็บใหม่)
ระดับจงั หวัด (รายการเบื้องต้นมรดกภมู ปิ ญั ญาทางวฒั นธรรม)
ระดบั ชาติ
ระดับนานาชาติ (ยูเนสโก)
9. จากข้อ 8 ควรจะเสนอรายการมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมไดร้ บั การประกาศขนึ้ บัญชีในระดบั ใด
สำรวจและจดั เกบ็ เท่าน้นั (ยังไม่ควรไดร้ ับการประกาศข้นึ บัญชี)
ระดบั จงั หวัด (รายการเบื้องตน้ มรดกภมู ปิ ญั ญาทางวฒั นธรรม)
ระดบั ชาติ
ระดับนานชาติ (ยเู นสโก)
10. เอกสารอ้างอิงและ/หรอื ผลงานทเ่ี กยี่ วข้องในการส่งเสริมและรกั ษามรดกภมู ิปัญญาทางวัฒนธรรม
สัมภาษณ์ ดร.วิศัลย์ โฆษิตานนท์ ประธานสภาวัฒนธรรมจังหวดั เพชรบูรณ์ เมื่อ 27 มนี าคม 2565
ประวัตคิ วามเป็นมาประเพณีกอ่ เจดยี ์ทรายกลบธาตุ/ภาพท่ี 1
www.facebook.com/photo/?fbid=10150352230302168&set=a.10150326694802168
ภาพท่ี 2-12
https://www.facebook.com/photo/?fbid=3188701291360949&set=pcb.318870209136
0869
4
11. รูปภาพ พร้อมคำอธบิ ายใต้ภาพจำนวน 10 ภาพ
ภาพที่ 1
ในอดีตประเพณกี ่อพระเจดยี ์ทรายกลบธาตเุ ป็นงานประเพณขี องชาวตำบลในเมือง ตำบลสะเดียง
และตำบลตา่ ง ๆ ในเขตอำเภอเมืองเพชรบรู ณ์และชาวบา้ นได้รว่ มกันอนุรกั ษ์และสืบสานไวจ้ วบจนปัจจบุ ัน
ภาพท่ี 2
ปัจจบุ นั ทุกปีได้มีการฟื้นฟูการจดั ประเพณีน้ีที่วดั ทงุ่ สะเดยี งและวดั ชา้ งเผือก ในเมืองเพชรบูรณ์
ประเพณกี ่อพระเจดยี ท์ รายกลบธาตุเป็นงานประเพณี จดั ขึ้นในชว่ งเทศกาลตรุษไทย
ตรงกับวนั แรม 14 ค่ำ เดือน 4
5
ภาพท่ี 3
ประเพณกี ่อเจดีย์ทรายกลบธาตนุ นั้ เปน็ พธิ กี รรมทีเ่ พิ่มเตมิ การผกู โยงกบั ญาติพนี่ ้อง บรรพบุรุษท่ไี ด้ลว่ งลบั ไป
ด้วย พิธีจะเริม่ ตน้ โดยก่อนถงึ วนั งาน 1 วนั จะมีการตีฆ้องร้องป่าวไปตามบา้ นเรือนเพ่ือประกาศใหช้ าวบา้ นเขา้
มาร่วมงานประเพณีก่อเจดีย์กลบธาตุ
ภาพที่ 4
ครนั้ เมื่อถึงกำหนดงาน ชาวบา้ นจะนำธาตหุ รืออฐั ขิ องญาติพีน่ อ้ ง บรรพบุรุษท่เี สียชวี ติ มาทำพธิ กี ลบธาตเุ ป็น
ระยะเวลา 3 ปี ติดต่อกัน โดยบรรดาญาตพิ นี่ ้องจะนำธาตุหรืออฐั ดิ งั กล่าวไปล้างทำความสะอาดและใชน้ ำ้ อบ
น้ำหอม มาประพรมใหส้ ะอาดก่อน จากนน้ั วันรุ่งขึน้ จะนำธาตุพร้อมกับทรายไปก่อเจดีย์ทรายกลบธาตุ โดยแต่
เดมิ นนั้ อฐั จิ ะถกู นำไปใส่ในหม้อใบเล็กแล้วนำทรายมากอ่ กลบหมอ้ อัฐิจนมิดหมดแลว้ ตกแต่งเปน็ รูปเจดยี ์
6
ภาพท่ี 5
ในปัจจุบนั ไดเ้ ปลีย่ นเปน็ นำอัฐิเก็บใส่โกศและวางไว้ขา้ งเจดีย์ทรายแทน
ภาพที่ 6
ชาวบา้ นจะนำโกศบรรจธุ าตุวางไว้ข้างเจดยี ์ เปิดฝาพร้อมจุดธปู หนงึ่ ดอก ปักลงไปในโกศบรรจธุ าตุ
เพอ่ื ให้ดวงวิญญาณได้รับทราบและอนุโมทนาบญุ กศุ ลที่บรรดาญาตไิ ด้ทำบุญอทุ ิศส่วนบุญกศุ ล
ให้ไวใ้ นชว่ งเทศกาลวันตรษุ หลงั จากท่ีไดก้ ่อเจดีย์ทรายกลบธาตุเสร็จสิ้น พระภิกษุสงฆ์ ทำพิธีสวดบงั กุศล
และเจรญิ พระพุทธมนตเ์ ยน็
7
ภาพท่ี 7
ประเพณกี ่อเจดียท์ รายกลบธาตุ เป็นประเพณีที่ทรงคุณคา่ ทั้งทางดา้ นคตคิ วามเชอื่ และภมู ิปัญญา
ของคนเพชรบรู ณ์ โดยชาวบา้ นมคี วามเช่อื ว่า มนุษย์ดำรงชีวิตอยู่ด้วยธาตทุ ั้ง 4 คอื ดิน น้ำ ลม ไฟ เม่ือมนุษย์
หมดลมแลว้ ร่างกายจะถูกนำไปเผาดว้ ยไฟ คงเหลือแตอ่ ัฐเิ ทา่ นน้ั ฉะน้ัน ในช่วงแรกของการเสียชวี ติ ไป จึงต้อง
สรา้ งสมดลุ โดยการนำอัฐิมาสัมผัสกับธาตทุ ้งั 4 เป็นระยะเวลา 3 ปีตดิ ตอ่ กนั เสียก่อน กล่าวคอื ธาตลุ ม
คือ การเปิดให้สัมผสั กับอากาศ ธาตุนำ้ คือ การประพรมน้ำอบ นำ้ หอม ธาตุไฟคอื ธปู เทียนทน่ี ำมากราบไหว้
และธาตดุ นิ คือ กองทรายท่นี ำมากลบน่นั เอง ประเพณีกอ่ เจดยี ท์ รายกลบธาตุ จึงกลายเป็นสัญลกั ษณ์แห่งการ
รำลึกถึงคุณงามความดี ความผกู พันต่อบรรพบรุ ุษและความกตัญญูกตเวทตี ่อบุพการผี ูล้ ่วงลับไปแล้ว
ภาพท่ี 8
ภมู ิปัญญาท่สี ำคัญอีกประการหนง่ึ ท่ีแฝงอยู่ในประเพณนี ้ีคอื การรวมตวั กนั ของญาติพี่นอ้ งของผ้ตู าย
ไมว่ ่าจะอย่แู หง่ หนตำบลใด ก็จะตอ้ งกลบั มารวมตัวกนั ท้ังหมดเพื่อประกอบพธิ ีกลบธาตรุ ่วมกันอยา่ งอบอนุ่
8
ภาพท่ี 9
นอกจากน้นั การท่ีแต่ละคนได้มาสัมผสั กบั กระดูกหรือธาตุของญาตพิ น่ี ้องท่ีเคยใช้ชีวิตอยรู่ ว่ มกันมาก่อน ยังเป็น
การสื่อคติสอนใจถงึ ความไม่เทีย่ งของสังขาร เพื่อใหผ้ ู้มชี วี ติ อยไู่ ด้ตระหนกั ถึงความไม่เทยี่ งของชวี ิต และควร
ดำรงตนอยู่ด้วยการมีสติและไม่ประมาทอีกด้วย
ภาพที่ 10
ธาตุหรอื อฐั ิท่เี กบ็ ไวเ้ กิน 3 ปแี ล้ว จะไมน่ ำมาก่อเจดยี ท์ รายกลบธาตอุ ีก แต่ญาติจะนำไปลอยองั คาร
หรอื นำไปบชู าที่บา้ นหรอื บรรจุไวท้ ่ีเจดยี ์ในวัดตอ่ ไป
9
ภาพที่ 11
ในระหวา่ งการก่อกองทรายก็จะได้มีการปรึกษาหารือในทุกขนั้ ตอนตง้ั แต่การกำหนดรปู แบบจนถึงการประดับ
ประดาให้สวยงาม แล้วก็ได้ทำบญุ รว่ มกนั อันเปน็ ประเพณที ่ีสร้างปฏสิ ัมพนั ธใ์ นครอบครัว
กอ่ ให้เกิดความร่วมมือ ความรักความสามัคคเี ป็นนำ้ หน่ึงใจเดยี วกันในครอบครัว
ภาพที่ 12
ประเพณีก่อเจดียท์ รายกลบธาตุ จึงเปน็ สง่ิ ท่แี สดงให้เห็นถึงความกตัญญกู ตเวทีและผูกพันโยงใยในครอบครวั
และเครอื ญาติอนั เป็นอัตลกั ษณป์ ระการหนง่ึ ของคนเพชรบรู ณ์ โดยปรากฏออกมาเป็นรปู ธรรม คอื เจดีย์ทราย นัน่ เอง
10
12. ข้ออมูลภาพถ่าย ข้อมูลภาพเคลื่อนไหว หรือข้อมูลเสียง (ระบุประเภทของสื่อที่แนบไฟล์มาพร้อม
คำอธบิ าย)
ข้อมลู ภาพถ่าย ได้แก่ 12 ภาพ
ข้อมูลภาพเคลอ่ื นไหว
ข้อมลู เสียง
13. ข้อมูลผู้สำรวจและจัดเก็บ
ชอ่ื – สกลุ นางสาวณัฐธยาน์ กางถิ่น
หน่วยงาน สภาวัฒนธรรมจงั หวดั เพชรบูรณ์
เลขที่ 999 อาคาร 2 ชั้น 4 ตำบลสะเดยี ง อำเภอเมืองเพชรบรู ณ์
จงั หวดั เพชรบรู ณ์ 67000
โทรศพั ท์ 096 179 3686
อเี มล์ [email protected]