จุ๊บผักไทยทรงดำ

แบบสำรวจและจดั ฐานขอ้ มูลมรดกภมู ิปัญญาทางวัฒนธรรม
ของสภาวัฒนธรรมจงั หวัดเพชรบูรณ์

๑. ชื่อรายการมรดกภมู ิปญั ญาทางวัฒนธรรม
ช่อื รายการ อาหารไททรงดำ
ชอื่ เรียกในท้องถน่ิ -
ชื่อภาษาอ่นื (ถ้ามี) -

๒. ประเภทมรดกภมู ปิ ญั ญาทางวฒั นธรรม
 รายการตัวแทนมรดกภมู ิปญั ญาทางวัฒนธรรม (มีการปฏิบตั ิอยา่ งแพร่หลาย)
 รายการมรดกภูมปิ ัญญาทางวฒั นธรรมที่ต้องไดร้ บั การส่งเสรมิ และรักษาอย่างเรง่ ดว่ น
(เส่ยี งต่อการสญู หาย)

๓. ลักษณะมรดกภูมิปญั ญาทางวัฒนธรรม (ตอบได้มากกว่า ๑ หัวขอ้ )
 วรรณกรรมพน้ื บา้ นและภาษา
 ศลิ ปะการแสดง
 แนวปฏบิ ตั ิทางสงั คม พิธีกรรม ประเพณี และเทศกาล
 ความร้แู ละการปฏิบัตเิ ก่ยี วกบั ธรรมชาตแิ ละจกั รวาล
 งานชา่ งฝีมือด้ังเดิม
 การเล่นพนื้ บา้ น กีฬาพน้ื บ้านและศิลปะการต่อส้ปู ้องกันตัว

๔. ประวตั ิความเป็นมาและรายละเอียดมรดกภมู ปิ ัญญาทางวฒั นธรรม
หมู่บ้านวัฒนธรรมไทยทรงดำ ตั้งอยู่ที่ หมู่ที่ 4 บ้านลำตะคร้อ ตำบลกันจุ อำเภอบึงสามพัน

จังหวัดเพชรบูรณ์ เดิมทีแล้วขาวไทยทรงดำหรือไตดำ (หรือที่คนสยามเรียกเขาว่า ไทยทรงดำหรือลาวโซ่ง)
เปน็ ชาตพิ ันธุ์ตระกูลไทหรือไต ท่เี คยมีดินแดนบา้ นเมืองเป็นของตวั เอง ในบรเิ วณที่เคยถกู เรียกวา่ แคว้นสบิ สองจุไท
ที่มีเมืองสำคัญคือ เมืองลอและเมืองแถน หรือเดียนเบียนฟู ที่อยู่ทางตอนเหนือของเวียดนามติดกับลาวในปัจจุบนั

ไททรงดำหรือไตดำ มีอัตลักษณ์ที่งดงามหลายอย่างโดยเฉพาะเครื่องแต่งกายที่ใช้แต่สีดำ ผู้ชายนุ่งโซ่ง
ผู้หญิงนุ่งซิ่นลายแตงโม มีลวดลายหัตถกรรมลายดอกผ้าปะสีสันสดใสประดับชุด และมีวัฒนธรรมประเพณี
อาหาร และภาษาเป็นของตัวเอง โดยจะนับถือผีแถนเป็นใหญ่สูงสุด และนับถือผีบรรพบุรุษ ไตดำได้อพยพ
และได้ถูกกวาดต้อนกระจายไปอยู่หลายพื้นที่ รวมทั้งถูกกวาดต้อนมาตั้งแต่สมัยกรุงธนบุรี ให้มาอยู่ที่เขาย้อย
จังหวัดเพชรบุรี และก็ยังถูกกวาดต้อนลงมาอีกหลายครั้ง อพยพย้ายถิ่นฐานลงมาจากจังหวัดเพชรบุรี
มาที่อยู่จังหวัดสุพรรณบุรี และกระจายย้ายมาอำเภอหนองบัว จังหวัดนครสรรค์ โดยสืบสาวราวเรื่องประวัติ
พบหลักฐานจากผู้เฒ่าผู้แก่ ปู่ย่า ตายาย ได้เดินทางจับจองหาถิ่นฐานบ้านเรือนตั้งแต่ราวปี พ.ศ. 2498 - 2500
ได้มาเลือกตั้งบ้านเรือนบริเวณหมู่บ้านยึดริมแม่น้ำป่าสัก บ้านลำตะคร้อ ที่มีลักษณภูมิประเทศ ดินดำ
น้ำชุ่ม สามารถทำการเกษตร เลี้ยงสัตว์ได้เหมาะสม ซึ่งในระยะแรกรวมตัวเป็นกลุ่มไทยทรงดำ (ไตดำ)
ที่นี่ มีครอบครัวตระกูลชาติพันธุ์ไทยทรงดำ ได้แก่ สุริวงศ์ สร้อยทอง จันทร์สวยดี คาวีทอง ตาลเพชร แก้วเพชร
มีดา เลียบใจดี อ้ัวคนซื่อ และอนื่ ๆ ซ่ึงกไ็ ดอ้ าศัยดูแลช่วยเหลือเกื้อกูลกันมา ใครมีก็แบ่งปัน ช่วยเหลือในยามทุกข์ยาก

รวมถึงการมีน้ำใจให้ความร่วมมือทุกด้านแก่ผู้ใหญ่บ้านลำตะคร้อ กำนันตำบลกันจุ จนเป็นที่ยอมรับ
แก่สังคม ชาวบ้านกลุ่มไทยทรงดำบ้านลำตะคร้อ ได้ร่วมกันอนุรักษ์ รักษาขนบธรรมเนียมวัฒนธรรมประเพณีไทย
ทรงดำของตนที่บรรพบุรุษสอนสั่งไว้เป็นอย่างดี ได้แก่ ภาษาไต (การพูด การเขียน) การเลี้ยงผี (ไหว้บรรพบุรุษ)
การเสนบ้านเสนเรอื น การแต่งงาน การละเลน่ ในประเพณีสงกรานต์ การแต่งกาย และอาหารการกิน

2

วัฒนธรรมดา้ นอาหารของไทยทรงดำบ้านลำตะคร้อ ตำบลกนั จุ อำเภอบงึ สามพนั จังหวัดเพชรบรู ณ์
ชาวไทยทรงดำนิยมรับประทานอาหารรสจัด เช่น เผ็ด เค็ม เปรี้ยว และในพิธีกรรม ส่วนใหญ่จะมี

แกงหนอ่ ส้ม เลอื ดต้า แกงผำ ผัดเผ็ดไส้หมู แจง่ เอือดด้าน แกงบอน แต่ทโ่ี ดดเด่นและแสดงถึงวฒั นธรรมด้านอาหาร
โดยแทข้ องไทยทรงดำ คือ ผกั จุบ๊

ผักจุ๊บ คนไทยจะเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า “ยำผัก” ซึ่งเป็นอาหารพื้นถิ่นของชาวไทยทรงดำ จะต้องทำทุกคร้ัง
เมอ่ื มีการทำพิธีกรรมในชมุ ชน

สว่ นประกอบ
1. ถ่วั ฝักยาว (ภาษาไทยทรงดำ เรียกว่า ถว่ั ฝกั มี)
2. ผักแวน่
3. ผกั บุง้ (ภาษาไทยทรงดำ เรยี กวา่ ผักบ้ง)
4. ตระไคร้ (ภาษาไทยทรงดำ เรียกวา่ ผักเจ่า)
5. ข่า
6. หอมแดง
7. กระเทียม
8. พริกแห้งคว่ั (ภาษาไทยทรงดำ เรียกว่า มะเออื ด)
9. พริกปน่ (ภาษาไทยทรงดำ เรยี กวา่ มะเออื ด)
10. มะแขวน่
11. นำ้ ปลาร้า (ภาษาไทยทรงดำ เรียกวา่ น้ำปลาแหละ)

วิธกี ารทำ
1. นำผักทกุ ชนิดมานึง่ ใหส้ ุก (ผักไม่จำเป็นต้องเอาเอาตามสูตร แตส่ ามารถใช้ผกั ได้ทุกชนดิ ตามใจชอบ)
2. เมอ่ื ผกั สุกแล้ว นำมาซอยให้ละเอยี ด
3. ควั่ หวั หอมและคว่ั กระเทยี ม ใหม้ กี ลนิ่ หอม
4. นำข่าและตะไคร้มาฟักให้ละเอยี ด
5. นำขา่ ตะไคร้ หัวหอม กระเทยี ม นำไปคัว่ ใหห้ อม และนำมะแขว่นมาตำรวมกนั
6. เสรจ็ แลว้ นำสว่ นผสมทุกอยา่ งท่เี ตรยี มไว้คลุกเคล้าใหเ้ ข้ากัน ปรุงรสดว้ ยน้ำปลารา้ ใสพ่ รกิ

และเกลอื เพือ่ ชรู สความอร่อย

๕. พื้นที่ปฏิบัติมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม (พื้นที่ที่ปรากฏหรือชุมชนที่มีการปฏิบัติมรดกภูมิปัญญาทาง
วัฒนธรรม)

หมู่ 4 บา้ นลำตะคร้อ ตำบลกันจุ อำเภอบึงสามพนั จังหวดั เพชรบูรณ์
15.831793104393613, 101.060471166285

๖. คณุ ค่าและความสำคัญของมรดกภูมปิ ญั ญาทางวัฒนธรรมในแต่ละระดับ
 ระดบั ปจั เจกบุคคล
 ระดบั ครอบครัว
 ระดบั ชุมชนท้องถน่ิ
 ระดบั ประเทศ

3

7. รายชอ่ื ผู้สืบทอด / ผูค้ รอง / ผ้ทู ่ีเกีย่ วขอ้ งหลักในปจั จุบัน

รายขอ่ื บุคคล/หวั หน้าคณะ/ อายุ/อาชีพ ทอ่ี ยู่ (สถานที่ติดต่อ) / หมายเลข
กลุม่ /สมาคม/ชุมชน โทรศพั ท์

นายฉลวย จนั ทร์สวยดี ประธานกลุ่มวฒั นธรรมไททรงดำ บา้ นเลขที่ 160/2 หมู่ 4 ตำบลกันจุ

บา้ นนลำตะคร้อ อำเภอบึงสามพัน จงั หวดั เพชรบูรณ์

เบอรโ์ ทรศัพท์ 092 - 4286997

นางบญุ เรือง จันทร์สวยดี ชาวบ้านวัฒนธรรมไททรงดำบา้ นนลำ บ้านเลขท่ี 160/2 หมู่ 4 ตำบลกนั จุ

ตะคร้อ อำเภอบึงสามพัน จังหวัดเพชรบรู ณ์

เบอรโ์ ทรศัพท์ 092 - 4286997

8. ปัจจุบันรายงานมรดกภมู ิปัญญาทางวฒั นธรรมไดร้ บั การประกาศข้ึนบญั ชีในระดบั ใด
 ยังไมเ่ คยไดร้ บั การประกาศขึ้นบญั ชี (รายการสำรวจและจดั เก็บใหม่)
 ระดบั จงั หวดั (รายการเบ้ืองต้นมรดกภูมปิ ัญญาทางวฒั นธรรม)
 ระดับชาติ
 ระดบั นานาชาติ (ยูเนสโก)

9. จากขอ้ 8 ควรจะเสนอรายการมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมไดร้ ับการประกาศข้ึนบัญชีในระดบั ใด
 สำรวจและจดั เก็บเทา่ น้ัน (ยังไม่ควรได้รบั การประกาศขึ้นบญั ชี)
 ระดับจงั หวัด (รายการเบ้ืองต้นมรดกภูมิปญั ญาทางวฒั นธรรม)
 ระดับชาติ
 ระดบั นานชาติ (ยูเนสโก)

10. เอกสารอ้างองิ และ/หรือผลงานทเี่ ก่ียวข้องในการส่งเสรมิ และรกั ษามรดกภูมปิ ัญญาทางวัฒนธรรม
สัมภาษณ์ นายฉลวย จันทรส์ วยดี ประธานกลมุ่ วฒั นธรรมไททรงดำบ้านนลำตะคร้อ เม่ือวันท่ี 10 เมษายน 2565
สมั ภาษณ์ นางบญุ เรือง จันทร์สวยดี ชาวบา้ นไททรงดำบา้ นนลำตะคร้อ เม่ือวนั ที่ 10 เมษายน 2565

11. รปู ภาพ พร้อมคำอธบิ ายใตภ้ าพจำนวน 10 ภาพ
ภาพที่ 1

ชาวไทยทรงดำผู้เช่ยี วชายและคดิ ค้นการทำผกั จุ๊บ

4
ภาพท่ี 2

วตั ถดุ บิ ทีใ่ ช้ในการทำผักจบุ๊ ของหมบู่ ้านไทยทรงดำ
ภาพท่ี 3

พริกค่วั และพริกปน่ ภาษาไทยทรงดำเรียกวา่ มะเอือด

5
ภาพที่ 4

ตระไคร้ (ภาษาไทยทรงดำ เรียกวา่ ผักเจ่า)
ภาพท่ี 5

น้ำปลารา้ (ภาษาไทยทรงดำ เรยี กว่า นำ้ ปลาแหละ)

6
ภาพที่ 6

มะแขวน่
เมล็ดแห้งมาประกอบอาหาร รวมถึงใช้ทำเป็นยาสมุนไพร เนื่องจากผลแห้งมีกลิ่นหอมแรง
และมรี สเผด็ ร้อน ทำใหช้ ่วยดับกล่นิ คาว และเพมิ่ รสชาติของอาหารให้อร่อยมากข้นึ

ภาพที่ 7

ผักจุ๊บ
คนไทยจะเรยี กอีกชื่อหน่ึงว่า “ยำผัก” ซง่ึ เปน็ อาหารพ้ืนถ่ินของชาวไทยทรงดำ จะตอ้ งทำทุกครั้งเม่ือมีการ
ทำพธิ กี รรมในชมุ ชน

7
ภาพที่ 8

ไททรงดำหรอื ไตดำ มีอัตลกั ษณ์ท่ีงดงามหลายอยา่ งโดยเฉพาะเครื่องแต่งกายทีใ่ ช้แต่สดี ำ
ภาพที่ 9

งานหตั ถกรรมลายดอกผ้าปะของกลุ่มชาติพันธ์ุไทยทรงดำ แนวคิดการปะผา้ เพื่อต้องการให้เครื่องแต่งกาย
และเครอื่ งใชม้ ีความสวยงามจงึ นำผา้ มาย้อมสี่สีหลักประกอบด้วย สเี ขยี ว สขี าว สีแดง สเี หลอื งหรอื สีส้มแล้วตัดเป็น
ชิน้ เลก็ ๆเยบ็ ตดิ กนั เปน็ ดอก รูปแบบของดอกผ้าปะมีลกั ษณะลายเลขาคณติ

8
ภาพท่ี 10

ปัจจุบันประธานสภาวัฒนธรรมจังหวัดเพชรบูรณ์ มีการอนุรักษ์และฟื้นฟูวัฒนธรรมไทยทรงดำ
โดยการนำผ้าหัตถกรรมลายไทยทรงดำ บ้านลำตะคล้อ ฝีมือนางบุญเรือน จันทร์สวยดี ที่ประยุกต์จาก
ลายดอกแปดและลายขอเกี่ยว ไปติดตั้งไว้ที่หอโบราณคดีเพ็ชรบูรณ์อินทราชัย ห้องวิถีเพชรบูรณ์
มมุ จดั แสดงชาตพิ ันธุต์ า่ ง ๆ ในจงั หวัดเพชรบูรณ์
12. ขอ้ อมูลภาพถา่ ย ขอ้ มูลภาพเคล่ือนไหว หรอื ข้อมูลเสยี ง (ระบปุ ระเภทของสื่อทแี่ นบไฟลม์ าพร้อมคำอธบิ าย)

 ข้อมลู ภาพถ่าย ได้แก่ 10 ภาพ
 ขอ้ มูลภาพเคลอื่ นไหว
 ข้อมูลเสียง
13. ข้อมลู ผู้สำรวจและจัดเก็บ
ช่อื – สกลุ นางสาวณฐั ธยาน์ กางถ่ิน
หน่วยงาน สภาวัฒนธรรมจงั หวัดเพชรบูรณ์

เลขท่ี 999 อาคาร 2 ชนั้ 4 ตำบลสะเดียง อำเภอเมืองเพชรบูรณ์
จังหวดั เพชรบูรณ์ 67000
โทรศัพท์ 096 179 3686
อเี มล์ [email protected]