นครวัดนครธม 011

นครวดั นครธม

จดั ทําโดย
นางสาวสุธาทิพย์ อย่ยู นื

รายงาน
เรอ่ื ง นครวัด นครธม ประเทศกัมพูชา

จัดทำโดย
นางสาวสุธาทิพย์ อยู่ยืน
รหสั นกั ศกึ ษา 6310121228011
สาขาวิชาสงั คมศึกษา

เสนอ
ผศ.ดร.วรรณพร บญุ ญาสถติ ย์

รายงานฉบบั นเ้ี ป็นส่วนหนง่ึ ของวชิ าประวัตศิ าสตรส์ ากล (1642314)
มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนคร
ภาคเรียนที่ 1 ปีการศึกษา 2565

1

คำนำ
การศึกษาประวัติศาสตรข์ องนครวดั นครธม ประเทศกมั พชู า ซึ่งเปน็ การศึกษาเก่ยี วกบั ประวัติคความ
เปน็ มาของนครวดั นครธม สถาปัตยกรรม ประตมิ ากรรม ลกั ษณะรูปแบบปราสาทต่างๆ ของนครวดั นครธม
ในประเทศกัมพชู า
รายงานเล่มนี้เป็นสว่ นหน่งึ ของรายวชิ าประวัติศาสตร์สากล ข้าพเจา้ ได้สืบคน้ ข้อมูลจากเว็บไซตแ์ ละ
ขา้ พเจา้ ขอขอบพระคณุ ผู้ที่ให้ขอ้ มูลแก่ข้าพเจ้า ข้าพเจ้าหวงั วา่ รายงานเลม่ นี้จะเปน็ ประโยชนแ์ ละเปน็ แนวทาง
ในการศึกษาประวัติศาสตรส์ ากลแกผ่ ู้ทีส่ นใจไมม่ ากก็น้อย หากรายงานเล่มน้ผี ดิ พลาดประการใดข้าพเจา้ ขอ
อภัยมา ณ ท่ีน้ี

สุธาทิพย์ อยู่ยืน
ผูจ้ ัดทำ

2

สารบัญ
เรอ่ื ง หนา้ ที่
คำนำ…………………………………………………………………………………………………………………………………… ก
สารบัญ………………………………………………………………………………………………………………………………... ข
สารบัญรปู ภาพ……………………………………………………………………………………………………………………… ค
นครวดั …………………………………………………………………………………………………………………………………. 1
ประวตั ินครวดั ……………………………………………………………………………………………………………………….. 2

สถาปัตยกรรม……………………………………………………………………………………………………………. 5
งานประตมิ ากรรม……………………………………………………………………………………………………….. 6
นครธม………………………………………………………………………………………………………………………………….. 8
ปราสาทบายน………………………………………………………..………………………………………………….. 9
ปรางค์ปราสาทบายน……………………….…………………………………………………………………………. 9
ระเบียงคตช้นั นอก………………………………………………………………………………………………………. 10
ผนงั ดา้ นตะวนั ออก……………………………………………………………………………………………………… 10
ผนังด้านทศิ ใต้……………………………………………………………………………………………………………. 10
ผนังดา้ นทิศเหนือ………………………………………………………………………………………………………… 10
ผนงั ระเบียงคตชั้นใน…………………………………………………………………………………………………… 10
ปราสาทนครวดั นครธม……………………………………………………………………………………………………………. 14
อาณาจักรขอมโบราณ…………………………………………………………………………………………………. 15
อาณาจักรยุคแรก……………………………………………………………………………………………………….. 16
อาณาจกั รยุคเรอื งอำนาจ…………………………………………………………………………………………….. 16
อาณาจกั รสมยั พระนคร………………………………………………………………………………………………. 17
องค์เจก องค์จอม……………………………………………………………………………………………………….. 17
ปราสาทนครวดั ……………………………………………………………………………………………………………………. 18
สาเหตทุ ส่ี ร้างนครวัด………………………………………………………………………………………………… 19
ขนาดของปราสาทนครวดั …………………………………………………………………………………………. 19
หนิ ทีน่ ครวดั มาจากไหน…………………………………………………………………………………………….. 20
กำแพงชัน้ นอกปราสาท…………………………………………………………………………………………….. 20
ปราสาทหันหนา้ ทางทิศตะวันตก………………………………………………………………………………… 21
การกวนเกษยี รสมุทร………………………………………………………………………………………………… 21
การเดินขึน้ สู่สวรรค์ ท่นี ครวัด…………………………………………………………………………………..... 22
ปราสาทนครธม………………………………………………………………………………………………………………....... 22
ทางเข้าสู่ปราสาทนครธม…………………………………………………………………………………………… 23

3

เรื่อง หน้าที่
ประตูเมืองนครธม…………………………………………………………………………………………………….. 24
สนามหลวง……………………………………………………………………………………………………………… 25
ลานช้าง………………………………………………………………………………………………………………….. 25
ลานพระเจ้าขเ้ี ร้อื น…………………………………………………………………………………………………… 26
ปราสาทสุออร์ปรตั …………………………………………………………………………………………………… 27
ปราสาทบายน…………………………………………………………………………………………………………. 27
ปราสาทนาคพนั ………………………………………………………………………………………………………. 28
ปราสาทแปรรูป……………………………………………………………………………………………………… 28
ปราสาทพระขรรค์………………………………………………………………………………………………….. 29
ปราสาทพนมบาเค็ง……………………………………………………………………………………………….. 30
ปราสาทตาพรหม……………………………………………………………………………………………………. 30
เมืองหรหิ ราลยั ……………………………………………………………………………………………………….. 31
ปราสาทพระโค………………………………………………………………………………………………………. 32
ปราสาทบากอง………………………………………………………………………………………………………. 33
ปราสาทโลเลย………………………………………………………………………………………………………… 34
ปราสาทบนั ทายสรี………………………………………………………………………………………………….. 34
เขาพนมกเุ ลน…………………………………………………………………………………………………………. 35
ศวิ ลึงคใ์ ตน้ ้ำ…………………………………………………………………………………………………………… 36
นำ้ ตกพนมกุเลน…………………………………………………………………………………………………….. 36
วดั พระองค์ธม……………………………………………………………………………………………………….. 36

4

สารบญั รปู ภาพ

ภาพที่ หนา้ ที่
ภาพที่ 1………………………………………………………………………………………………………………………… 7
ภาพท่ี 2………………………………………………………………………………………………………………………… 12
ภาพที่ 3………………………………………………………………………………………………………………………… 12
ภาพท่ี 4………………………………………………………………………………………………………………………… 14
ภาพที่ 5…………………………………………………………………………………………………………………………. 15
ภาพท่ี 6………………………………………………………………………………………………………………………… 15
ภาพท่ี 7……………………………………………………………………………………………………………………….. 16
ภาพท่ี 8……………………………………………………………………………………………………………………….. 16
ภาพท่ี 9……………………………………………………………………………………………………………………….. 17
ภาพที่ 10……………………………………………………………………………………………………………………… 17
ภาพท่ี 11……………………………………………………………………………………………………………………… 18
ภาพท่ี 12……………………………………………………………………………………………………………………… 18
ภาพท่ี 13……………………………………………………………………………………………………………………… 19
ภาพท่ี 14……………………………………………………………………………………………………………………… 19
ภาพท่ี 15……………………………………………………………………………………………………………………… 20
ภาพที่ 16……………………………………………………………………………………………………………………… 20
ภาพท่ี 17……………………………………………………………………………………………………………………… 21
ภาพท่ี 18……………………………………………………………………………………………………………………… 21
ภาพท่ี 19……………………………………………………………………………………………………………………… 22
ภาพท่ี 20……………………………………………………………………………………………………………………… 22
ภาพที่ 21…………………………………………………………………………………………………………………….. 23
ภาพท่ี 22……………………………………………………………………………………………………………………… 23
ภาพท่ี 23……………………………………………………………………………………………………………………… 23
ภาพที่ 24……………………………………………………………………………………………………………………… 24
ภาพท่ี 25……………………………………………………………………………………………………………………… 24
ภาพที่ 26……………………………………………………………………………………………………………………… 24
ภาพท่ี 27……………………………………………………………………………………………………………………… 25
ภาพท่ี 28……………………………………………………………………………………………………………………… 25
ภาพที่ 29……………………………………………………………………………………………………………………… 26
ภาพท่ี 30……………………………………………………………………………………………………………………… 26

5

ภาพท่ี 31………………………………………………………………………………………………………………………… 27
ภาพที่ 32………………………………………………………………………………………………………………………… 27
ภาพที่ 33………………………………………………………………………………………………………………………… 28
ภาพที่ 34………………………………………………………………………………………………………………………… 28
ภาพท่ี 35………………………………………………………………………………………………………………………… 29
ภาพที่ 36………………………………………………………………………………………………………………………… 29
ภาพที่ 37………………………………………………………………………………………………………………………… 29
ภาพที่ 38………………………………………………………………………………………………………………………… 30
ภาพท่ี 39………………………………………………………………………………………………………………………… 30
ภาพท่ี 40………………………………………………………………………………………………………………………… 31
ภาพที่ 41………………………………………………………………………………………………………………………… 31
ภาพท่ี 42………………………………………………………………………………………………………………………… 31
ภาพที่ 43………………………………………………………………………………………………………………………… 32
ภาพที่ 44…………………………………………………………………………………………………………………………. 32
ภาพท่ี 45…………………………………………………………………………………………………………………………. 32
ภาพท่ี 46…………………………………………………………………………………………………………………………. 33
ภาพที่ 47…………………………………………………………………………………………………………………………. 33
ภาพท่ี 48…………………………………………………………………………………………………………………………. 34
ภาพท่ี 49………………………………………………………………………………………………………………………… 34
ภาพที่ 50………………………………………………………………………………………………………………………… 35
ภาพท่ี 51………………………………………………………………………………………………………………………... 35
ภาพที่ 52………………………………………………………………………………………………………………………… 35
ภาพท่ี 53………………………………………………………………………………………………………………………… 36
ภาพที่ 54………………………………………………………………………………………………………………………… 36
ภาพท่ี 55………………………………………………………………………………………………………………………… 37

6

นครวัด
เป็นหมู่ปราสาทในประเทศกัมพูชาและเป็นศาสนสถานที่ใหญ่ที่สุดในโลก ด้วยพื้นที่รวมกว่า 162.6
เฮกเตอร์ (1.6 ล้านตารางเมตร ซ่งึ เท่ากบั 402 เอเคอร)์ แรกเรมิ่ น้ันสรา้ งขน้ึ เปน็ เทวลัยในศาสนาฮินดูเพื่ออุทิศ
แด่พระวษิ ณุ ก่อนจะคอ่ ยๆเปล่ยี นแปลงกลายเป็นวดั ในศาสนาพุทธในช่วงปลายครสิ ต์ศตวรรษที่ 12[4] นครวดั
สรา้ งขนึ้ ในช่วงต้นของคริสศตวรรษท่ี 12 โดยพระเจา้ สูรยวรรมันที่ 2 แหง่ เมืองยโสธรปรุ ะ (ในปัจจุบันคือเมือง
พระนคร) ซึ่งเป็นเมืองหลวงของจักรวรรดิเขมร สร้างขึ้นเพื่อให้เป็นเทวลัยประจำรัฐและเป็นสุสานฝังพระศพ
ถือเป็นการเปลี่ยนแปลงการนับถือในลัทธิไศวนิกายของกษัตริย์องค์ก่อน ๆ เหตุเพราะนครวัดนั้นสร้างขึ้นเพ่ือ
อุทิศแด่พระวิษณุแทนที่จะเป็นพระศิวะ และเนื่องจากเป็นปราสาทที่ได้รับการอนุรักษ์ดีที่สุดในบริเวณที่ตั้ง
โดยรอบ นครวัดจึงเป็นปราสาทเพียงแห่งเดียวที่ยังคงความเป็นศูนย์กลางทางศาสนาที่มีความสำคัญมาตั้งแต่
เริ่มก่อสร้าง โดยนครวัดถือเป็นจุดสูงสุดของรปู แบบการสร้างสถาปัตยกรรมเขมรแบบดั้งเดิม และได้กลายเป็น
สญั ลกั ษณข์ องประเทศกัมพูชา มกี ารปรากฏอยู่บนธงชาติ และไดเ้ ป็นสถานที่ท่องเทีย่ วของประเทศกัมพูชาที่มี
ความสำคญั ที่สุดในหมูข่ องนกั ท่องเทย่ี ว

นครวัดได้รวมเอาการวางผังพื้นฐานในสถาปัตยกรรมเขมรสองแบบมาใช้ประกอบเข้าด้วยกัน ซึ่งก็
ได้แก่ ผังการสร้างปราสาทให้เสมือนภูเขา (ปราสาทบนฐานชั้น) และการสร้างปราสาทแบบมีระเบียงคดที่มี
ภาพสลัก การสร้างปราสาทรปู แบบน้ีได้สื่อถึงเขาพระสุเมรุ ซ่ึงเป็นสถานที่ที่สถิตของเทพเทวญั ในปกรณมั ของ
ศาสนาฮินดู ด้านนอกมีคูน้ำและกำแพงล้อม ความยาวรวมกว่า 3.6 กิโลเมตร โดยตัวปราสาทประกอบด้วย
ระเบียงคดสี่เหลี่ยมที่มีภาพสลักทั้งหมดสามชั้น แต่ละชั้นตั้งอยู่สูงกว่าชั้นล่าง ตรงกลางของปราสาทคือพระ
ปรางค์ที่มีท้ังหมด 5 ยอด นครวัดมีความแตกต่างจากปราสาทในพระนครปราสาทอื่น ๆ เนื่องจากมีการหัน
หนา้ ไปทางทิศตะวันตก ซง่ึ นักวิชาการตา่ งก็มีความเห็นที่แตกต่างออกไปในเร่ืองนัยยะของการสร้างในลักษณะ
นี้ นครวัดยังได้รับการยกย่องในด้านความงามและความกลมกลืนของตัวสถาปัตยกรรม เช่น ภาพสลักนูนต่ำท่ี
ใหญโ่ ต รวมถงึ ภาพเทวดาทมี่ ีการตกแต่งตามผนังเป็นจำนวนมาก

นครวัดและสิ่งก่อสร้างอื่น ๆ ที่อยู่ใกล้เคียงในจังหวัดเสียมราฐขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลกขององค์การ
ยเู นสโกในนาม "เมอื งพระนคร (องั กอร)์ " ใน ค.ศ. 1992

7

ประวตั ิ
พระเจ้าสูรยวรรมันที่ 2 ผู้สร้างนครวัด นครวัดตั้งอยู่ทางทิศเหนือของเมืองเสียมราฐในปัจจุบัน ห่าง
ออกไป 5.5 กิโลเมตรจากตัวเมือง แต่หากวัดจากเมืองหลวงก่อนหน้าซึ่งมีศูนย์กลางอยู่ท่ีปราสาทบาปวน นคร
วัดจะมีระยะห่างจากเมืองหลวงเดิมเพียงเล็กน้อยเท่านั้น โดยนครวัดจะตั้งอยู่ทางทิศใต้เยื้องไปทา งทิศ
ตะวนั ออกเลก็ นอ้ ย และถือเป็นปราสาททต่ี ง้ั อยูท่ างตอนใต้สดุ ของบริเวณเมืองพระนคร

ตามตำนานแล้ว การก่อสร้างปราสาทนครวัดนั้นสร้างขึ้นตามคำสั่งของพระอินทร์ ซึ่งต้องการสร้าง
ปราสาทนี้ให้เป็นวังที่ประทับของพระโอรสของพระองค์ ตามบันทึกในช่วงคริสศตวรรษที่ 13 ของนักเดินทาง
นามว่า โจว ตากวน ได้ระบุว่ามีผู้คนบางส่วนเชื่อกันว่าปราสาทแห่งนี้สร้างขึ้นโดยเทพแห่งสถาปัตยกรรม
ศาสตร์ในเวลาเพียงหนึ่งคนื

การออกแบบในขั้นต้นและการก่อสร้างตัวปราสาทเริ่มต้นขึ้นในช่วงครึ่งแรกของคริสต์ศตวรรษที่ 12
ในช่วงรัชสมัยของพระเจ้าสูรยวรรมันที่ 2 (ครองราชย์ในปี ค.ศ. 1113-1150) โดยสร้างขึ้นเพื่อเป็นปราสาท
ประจำพระองค์และประจำเมืองพระนคร เพื่ออุทิศให้แก่พระวิษณุ และเนื่องจากไม่มีการพบหลักฐานที่เป็น
จารึกสมัยการก่อสร้างหรือจารึกสมัยใหม่ที่ระบุว่าได้มีการสร้างปราสาทขึ้น จึงไม่สามารถทราบชื่อดั้งเดิมของ
ปราสาทได้ แต่อาจเป็นท่ีรู้จักกันในชื่อ “ปราสาทวิษณุโลก” ซึ่งเป็นชื่อที่ตั้งตามเทพองค์ประธานของปราสาท
คาดกันว่าการก่อสร้างน่าจะหยุดลงไม่นานหลังการสวรรคตของพระเจ้าสูรยวรรมันที่ 2 ทำให้ภาพสลักนูนต่ำ
บางส่วนนั้นยังแกะสลักไม่เสร็จสิ้น ในปี 1177 หลังการสวรรคตของพระเจ้าสุรยวรรมันที่ 2 ราว 27 ปี เมือง
พระนครถกู ยดึ ครองโดยชาวจามทเ่ี ป็นศัตรูเดมิ ของชาวเขมร ภายหลงั จึงมกี ารฟืน้ ฟูอาณาจักรขึ้นมาอีกครั้งโดย
พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ซึ่งได้สถาปนาเมืองหลวงและปราสาทประจำเมืองแห่งใหม่ขึ้นคือนครธมและปราสาท
บายน ตามลำดับ ซงึ่ อย่หู า่ งจากนครวัดไปทางเหนือไมก่ ่ีกโิ ลเมตร

ในช่วงปลายคริสต์ศตวรรษที่ 12 นครวัดได้ค่อย ๆ เปลี่ยนแปลงจากศูนย์กลางด้านจิตใจในศาสนา
ฮินดูไปเป็นศาสนาพุทธซึ่งก็ได้สืบเนื่องมาจนถึงปัจจุบัน นครวัดมีความแตกต่างจากปราสาทอื่นในเมืองพระ
นคร แม้ตัวปราสาทจะหมดความสำคัญลงไปหลังคริสศตวรรษที่ 16 แต่ตัวปราสาทกลับไม่เคยถูกทิ้งร้างอย่า
สมบรู ณ์เลย ซ่ึงต่างจากปราสาทหลงั อ่ืน ๆ ในเมืองพระนคร ปราสาทแหง่ นีไ้ ดร้ บั การปกป้องจากการรุกล้ำของ
ป่าเนื่องดว้ ยขอ้ เทจ็ จริงทว่ี ่าคนู ้ำรอบปราสาทนน้ั ไดส้ ามารถทำหน้าท่ีป้องกันตัวปราสาทได้

หน่งึ ในชาวตะวนั ตกคนแรก ๆ ทไ่ี ดพ้ บเห็นนครวดั คือ แอนโตนโิ อ ดา มาดาลนี า นกั บวชชาวโปรตุเกส
ผู้เดินทางมาถึงในปี 1586 และกล่าวเอาไว้ว่านครวัดคือ “ส่ิงก่อสร้างที่น่าพิศวง ซึ่งไม่สามารถอธิบายมัน
ออกมาผ่านปลายปากกาได้ ที่สำคัญคือ ปราสาทหลังนี้ไม่เหมอื นสิง่ ก่อสร้างใด ๆ บนโลกนี้เลย ปราสาทมียอด
หลายยอด มกี ารตกแต่ง และมคี วามวิจติ รทม่ี ีเพยี งคนอจั ฉรยิ ะเทา่ น้ันทจี่ ะสามารถสรา้ งสรรค์ออกมาได้เชน่ นี้”

8

ในช่วงคริสตศ์ ตวรรษท่ี 17 นครวัดไม่ได้ถูกท้งิ รา้ งโดยสมบรู ณ์ ยงั คงทำหนา้ ท่ีเป็นวดั ในศาสนาพุทธอยู่
เชน่ เดิม มกี ารคน้ พบศลิ าจารึกทมี่ ีอายอุ ยู่ในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 17 กว่า 14 หลักในบริเวณพน้ื ทีเ่ มอื งพระนคร
ระบถุ งึ ผแู้ สวงบญุ ชาวญี่ปุ่นซึ่งเป็นผูแ้ สวงบุญในศาสนาพุทธที่ไดม้ าตั้งชุมชนเล็ก ๆ ติดกับชาวเขมรท้องถิ่น โดย
ในตอนนั้นชาวญี่ปุ่นที่มาเยือนนครวัดคิดว่าปราสาทแห่งนี้คือสวนของวัดเชตวันมหาวิหารอันเลื่องชื่อของ
พระพุทธเจ้า ซึ่งแท้จริงแล้วตั้งอยู่ในแคว้นมคธ ประเทศอินเดีย โดยจารึกที่เป็นที่รู้จักกันมากที่สุดคือจารึก
เรื่องราวของอกู นดายุ คาซฟู ูสะ นักแสวงบุญผ้ไู ดเ้ ฉลิมฉลองวนั ขึ้นปีใหมเ่ ขมรทน่ี ครวัดในปี ค.ศ. 1632

ในช่วงกลางของคริสต์ศตวรรษที่ 19 อ็องรี มูโอ นักสำรวจและนักธรรมชาติวิทยาชาวฝรั่งเศสได้
เดินทางมาที่ปราสาทแห่งนี้ โดยมูโอได้ทำให้นครวัดเป็นที่รู้จักกันในหมู่ชาวตะวันตกผ่านบันทึกการเดินทางที่
ไดร้ ับการตีพมิ พข์ องเขา เขาไดเ้ ขียนไว้ว่า

หนึ่งในปราสาทเหล่านี้ ซ่ึงน่าจะเป็นคู่ปรับกับวิหารโซโลมอน ถูกสร้างสรรค์โดยมีเกลันเจโลแห่งยุค
โบราณ อาจจะเป็นสถานทท่ี ่ีนา่ ยกยอ่ งพอ ๆ กบั ส่งิ กอ่ สรา้ งท่ีงดงามของพวกเรา ย่งิ ใหญ่กว่าส่งิ ใด ๆ ท่ีกรีกหรือ
โรมนั ท้ิงเอาไว้ แต่กช็ ่างขดั แยง้ อย่างน่าเศร้ากบั ดินแดนที่เสอ่ื มอำนาจจนกลายเปน็ แดนป่าเถ่ือนไปแล้ว

เช่นเดียวกันกับชาวตะวันตกกลุ่มแรกที่พบเห็นนครวัด มูโอนั้นแทบจะไม่เชื่อว่าชาวเขมรจะสามารถ
สร้างปราสาทหลังนี้ได้ และได้กำหนดอายุสมัยของนครวัดเอาไว้อย่างผิดพลาด โดยระบุว่าน่าจะอยู่ในช่วงยุค
สมัยเดยี วกนั กับกรุงโรม ประวัติทีแ่ ท้จริงของนครวัดได้รับจากเพียงแค่หลกั ฐานด้านรูปแบบการสร้างและจารึก
ที่ถกู รวบรวมขน้ึ ในระหว่างการเกบ็ กวาดและบูรณะพ้ืนทีใ่ นช่วงหลังที่มกี ารดำเนินการในพื้นที่ท้ังหมดของเมือง
พระนคร ในการบูรณะพนื้ ที่นั้นไม่มีการค้นพบร่องรอยการตั้งถิ่นฐานหรอื ท่ีพกั อาศัยท่ัวไปเลย ทง้ั นยี้ งั รวมไปถึง
อปุ กรณป์ ระกอบอาหาร อาวธุ หรอื สง่ิ ของทเี่ ก่ียวขอ้ งกับการแตง่ กายซง่ึ มักจะพบเจอในบริเวณเขตเมอื งโบราณ
แต่ถึงอยา่ งนัน้ หลักฐานทีค่ ้นพบก็คอื ส่งิ กอ่ สร้างทัง้ หลายน่ันเอง

ในช่วงศตวรรษที่ 20 นั้น นครวัดมีความจำเป็นต้องได้รับการบูรณะเป็นอย่างมาก ซึ่งเป็นการกำจัด
วัชพืชและกองดินเสียส่วนใหญ่ แต่งานบูรณะก็ต้องหยุดชะงักลงเนื่องจากเกิดสงครามกลางเมืองในประเทศ
กัมพูชาและกองกำลังเขมรแดงก็ได้เข้ามาควบคุมประเทศตลอดในช่วงปีทศวรรษที่ 1970 ถึงทศวรรษท่ี 1980
แต่ตลอดระยะเวลาน้ัน ตัวปราสาทก็ไดร้ บั ความเสยี หายไมม่ ากนัก กองกำลงั เขมรแดงทต่ี ้องพักแรมได้ใช้ไม้ทุก
ชนิดที่เหลืออยู่ในปราสาทเพื่อเป็นฟืน หนึ่งในโคปุระในพื้นที่นั้นถูกทำลายลงด้วยปลอกระเบิดของทหารฝั่ง
สหรัฐอเมริกา ในขณะที่การยิงตอบโต้กันของกองกำลังเขมรแดงและทหารเวียดนามก็ได้สร้างร่องรอยกระสุน
เล็กน้อยบนภาพสลักนูนต่ำ ความเสียหายที่รุนแรงกว่าเกิดขึ้นภายหลังสงครามยุติลง โดยเหล่าหัวขโมยงาน
ศิลปะทป่ี ฏบิ ตั ิการกนั นอกประเทศไทย ซึ่งในชว่ งปลายของทศวรรษที่ 1980 ถึงชว่ งตน้ ทศวรรษท่ี 1990 ไดอ้ า้ ง
สิทธิ์ครอบครองพระเศียรแทบทุกชิ้นที่สามารถตัดออกจากส่วนพระศอทั้งจากประติมากรรมและจากงาน
บูรณะได้

9

ปราสาทแห่งนี้ถือเป็นสัญลักษณ์ที่มอี ิทธิพลที่สุดของประเทศกัมพูชา และยังเป็นความภาคภูมิใจของ
ชาตทิ ี่มสี ว่ นช่วยในเร่อื งความสัมพนั ธ์ทางการทูตกบั ประเทศฝรงั่ เศส สหรฐั อเมรกิ าและประเทศเพ่อื นบา้ นอย่าง
ประเทศไทย ภาพลายเส้นของนครวัดยังถูกใช้เป็นส่วนหนึ่งของธงชาติกัมพูชามานับตั้งแต่ ค.ศ. 1863 ซึ่งเป็น
ธงรุ่นแรกที่ใชภ้ าพของนครวัดบนตัวธง อย่างไรก็ตาม หากดูจากมมุ มองทางด้านวัฒนธรรมข้ามชาติหรือแมแ้ ต่
ทางด้านประวัติศาสตร์ให้กว้างขึ้นก็จะพบว่านครวัดนั้นไม่ได้กลายมาเป็นสัญลักษณ์แห่งความภาคภูมิใจของ
ชาติกัมพูชาเพยี งชาตเิ ดยี ว แตน่ ครวดั ยงั ถูกจดจำดว้ ยกระบวนการด้านวฒั นธรรมการเมืองท่ีเกิดจากมรดกท่ีตก
ทอดมาของจักรวรรดิอาณานิคมฝรั่งเศส โดยได้มีการจัดแสดงปราสาทนครวัดที่จำลองไว้ในนิทรรศการของ
อาณานิคมฝรั่งเศสที่ปารีสและมาร์แซย์ระหว่างปี ค.ศ. 1889 ถึงปี ค.ศ. 1937 และความงดงามของนครวัดยงั
ถูกจัดแสดงในรูปแบบแม่พิมพ์ปูนพลาสเตอร์ที่พิพิธภัณฑ์ของหลุยส์ เดอลาปอร์ตที่ชื่อว่าพิพิธภัณฑ์อินโดจีน
แห่งตรอกาเดโร ซึ่งจัดแสดงอยูใ่ นวังพาริเซิน ตรอกาเดโล ใหช้ าวฝร่งั เศสได้ชน่ื ชมในความเกรียงไกรของการแผ่
ขยายอาณานิคมของตนตัง้ แตช่ ่วง ค.ศ. 1880 ถงึ ช่วงกลางทศวรรษที่ 20

ตำนานเกี่ยวกับความงามด้านศิลปะของนครวัดและสิ่งก่อสร้างอื่น ๆ ในเขตเมืองพระนคร ได้ส่งผล
โดยตรงต่อการที่ฝรั่งเศสเลอื กประเทศกัมพูชาเป็นรัฐในอารักขาเมื่อวันท่ี 11 สิงหาคม ค.ศ. 1863 และเริ่มบุก
รุกสยาม เพื่อหวังเข้ามาควบคุมและจัดการโบราณสถานต่างๆ การกระทำดังกล่าวได้ส่งผลให้ประเทศกัมพูชา
อ้างสิทธิ์ในการครอบครองดินแดนทางด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือของประเทศ คืนจากการครอบครองของ
สยามอกี ครงั้ หนึ่ง ซึง่ ดนิ แดนดงั กล่าวได้อยภู่ ายใต้การปกครองของสยามมานับต้ังแต่ปี ค.ศ. 1351 หรือต้ังแต่ปี
ค.ศ. 1431 ตามที่บันทึกบางชิ้นได้อ้างถึงกัมพูชาได้รับอิสรภาพคืนจากฝรั่งเศสในวันที่ 9 พฤศจิกายน ค.ศ.
1953 และได้เข้ามาดูแลปราสาทนครวัดมานับแต่นั้นเป็นต้นมา อาจกล่าวได้ว่านับตั้งแต่ช่วงที่ประเทศตกเปน็
อาณานิคมเรือ่ ยมาจนถงึ ชว่ งที่นครวัดได้รับการเสนอชื่อใหเ้ ปน็ มรดกโลกของยูเนสโกใน ค.ศ. 1992 ตัวปราสาท
นครวัดนั้นเป็นส่วนสำคัญในโครงสร้างแห่งยุคสมัยใหม่ และช่วยเผยแพร่แนวคิดเรื่องมรดกท างวัฒนธรรม
ประเภทสิง่ ปลกู สรา้ งได้อยา่ งค่อยเปน็ คอ่ ยไป

ในเดือนธันวาคม ค.ศ. 2015 ได้มีการประกาศว่าทีมวิจัยจากมหาวิทยาลัยซิดนีย์ได้ค้นพบกลุ่มซาก
ปราสาทฝังอยู่ใต้ดิน ซ่ึงยังไม่เคยมีการค้นพบมาก่อน โดยคาดว่ามกี ารสร้างและพังทลายลงในชว่ งการกอ่ สร้าง
นครวัดเช่นเดียวกับป้อมปราการที่ทำจากไม้และสิ่งก่อสร้างขนาดใหญ่ทางทิศใต้ที่ยังไม่รู้จุดประสงค์ของการ
สร้าง การค้นพบครั้งนี้ยังรวมไปถึงการค้นหลักฐานเรื่องการตั้งถิ่นท่ีอยู่ของผู้คนที่ไม่ได้หนาแน่นนัก รวมไปถึง
การตัดถนนแบบตาราง สระน้ำ และคันดิน ซึ่งได้ชี้ให้เห็นว่าบริเวณของปราสาทที่แม้จะมีการล้อมอาณาเขต
ด้วยคูน้ำและกำแพงนั้นก็อาจจะไม่ได้เป็นสถานท่ีท่ีถูกจำกัดเอาไว้ให้คนชนชั้นสูงที่เป็นนกั บวชเพียงอย่างเดียว
ดังที่เคยสันนิษฐานไว้ในตอนแรก ทีมวิจัยยังได้ใช้ไลดาร์ ให้สัญญาณเรดาร์ทะลุทะลวงลงไปในพ้ืนดินและพืน้ ที่
ขดุ คน้ ที่สนใจเพ่ือทำแผนท่ีของนครวัดข้ึน

10

สถาปัตยกรรม
นครวัดเป็นสิ่งก่อสร้างที่โดดเด่นด้วยการรวมเอาลักษณะการสร้างปราสาทให้เสมือนภูเขา (แบบแผน

ของการออกแบบปราสาทของอาณาจักร) เข้ากับแบบผังของอาคารในสมัยหลังที่มีการทำระเบียงคดล้อมจุด
ศูนย์กลาง การก่อสร้างนครวัดยังได้บ่งบอกให้ทราบว่าปราสาทยังมีนัยยะสำคัญเกี่ยวข้องกับท้องฟ้าเนือ่ งด้วย
องคป์ ระกอบบางสว่ นของตวั ปราสาท นยั ยะดังกล่าวคือในบรเิ วณดา้ นทิศตะวันออกและตะวันตกของปราสาท
ซึ่งระเบียงภายในได้มีการออกแบบให้เชื่อมต่อเข้าหากันโดยปราศจากสิ่งกำบัง ส่งผลให้ปราสาททั้งสองทิศ
ตั้งอยู่ในตำแหน่งเดียวกันกับพระอาทิตย์ที่ขึ้นช่วงวันอายัน ปราสาทแห่งนี้คืออาคารที่สื่อถึงเขาพระสุเมรุอัน
เป็นทีส่ ถิตของเทพเจ้า โดยปรางคป์ ระธานตรงกลางทั้งห้านนั้ เป็นสัญลักษณ์แทนถึงยอดห้ายอดของภูเขา ส่วน
กำแพงแต่ละชั้นและคูน้ำนั้นก็แทนถึงเขาสัตบริภัณฑ์และมหาสมุทร แต่เดิมพื้นที่ส่วนบนของปราสาทนั้นถูก
จำกดั สทิ ธกิ ารเขา้ ถงึ มาโดยตลอด ผูท้ ่เี ปน็ ฆราวาสจึงถูกจำกัดให้อยู่แคบ่ รเิ วณสว่ นล่างของปราสาทเท่านนั้

นครวัดมีความแตกต่างจากปราสาทเขมรหลังอื่นในเร่ืองของการวางทิศประธานที่หันไปทางทิศ
ตะวนั ตกแทนทจ่ี ะเปน็ ทิศตะวนั ออก ความต่างนี้ไดส้ ง่ ผลใหผ้ ู้คนจำนวนมาก (รวมไปถงึ มอรสิ เกรซ และ ยอร์ช
เซเดส์) ออกมาสรปุ วา่ พระเจา้ สุริยวรรมันนัน้ ประสงค์ที่จะสร้างปราสาทแห่งนี้ข้นึ ใหเ้ ปน็ ปราสาททีเ่ กบ็ พระบรม
ศพของพระองค์แนวคิดนี้ได้รับการสนับสนุนจากหลักฐานอื่นๆ ที่ได้จากการศึกษาภาพสลกั นูนต่ำที่เรียงลำดบั
เรื่องราวในทิศทวนเข็มนาฬิกา ซึ่งต่างไปจากเทวสถานฮินดูทั่วไป โดยพิธีกรรมต่างๆ ของพราหมณ์ในพิธีพระ
บรมศพก็ยงั จัดข้ึนแบบย้อนลำดบั อีกด้วย นกั โบราณคดี ชาร์ล ไฮแฮม ยงั ได้อธิบายถึงภาชนะชิ้นหนึ่งว่ามีความ
เปน็ ไปได้วา่ จะเป็นพระโกศบรรจุพระบรมอฐั ิ โดยภาชนะนถ้ี ูกขุดขนึ้ มาจากปรางคป์ ระธานตรงกลาง โดยบุคคล
บางกลุ่มได้เสนอแนวคิดที่ว่าปรางค์ประธานตรงกลางนั้นเหมาะสมที่สุดในการทำพิธีจัดการกับพระบรมศพ
เพราะเชื่อกันว่าเปรียบเสมือนศูนย์รวมของพลังอำนาจทั้งปวง อย่างไรก็ตาม นักวิชาการบางคนได้ระบุว่า
ปราสาทหลายหลงั ในเมืองพระนครเองกไ็ มไ่ ด้หนั หน้าไปทางทิศตะวันออกตามธรรมเนียมเสยี หมด และไดเ้ สนอ
ว่าการที่นครวัดมีการวางทิศเชน่ นี้ก็เพราะปราสาทหลังนี้สร้างขึ้นเพื่ออุทิศแด่พระวิษณุ ซึ่งเป็นเทพเจ้าประจำ
ทศิ ตะวันตก

เอเลนอร์ แมนนิกกาได้นำเสนอการตีความนครวัดในแบบที่แตกต่างออกไป โดยได้วิเคราะห์จากการ
วางทิศ มิติของอาคาร และจากลำดับการเล่าเรื่องและเน้ือหาของภาพสลักนูนต่ำ เธอได้แย้งวา่ ปราสาทแห่งน้ี
ได้อ้างถึงยุคสมัยใหม่แห่งความสงบสุขในรัชสมัยของพระเจ้าสุริยวรรมันที่ 2 โดยได้ระบุว่า “เนื่องจากมีการ
คำนวณวงจรเวลาการขนึ้ ของพระอาทิตย์และพระจนั ทร์ไว้ในพืน้ ที่ศักดิส์ ทิ ธ์ิของนครวัด ภาพเทพเทวดาผู้อยู่ใน
อาณัติของการปกครองจึงได้ปรากฏอยู่บนตัวเรือนธาตุและเฉลียง สื่อความหมายถึงปกปักษ์ให้อำนาจของ
กษัตริย์เป็นนิจนิรันดร เป็นการเฉลิมพระเกียรติและสร้างความสงบแก่เหล่าเทวดาที่ประทัพอยู่บนสรวง
สวรรค์” ข้อเสนอของแมนนิกกานั้นได้มอบทั้งความสนใจและข้อแคลงใจในแวดวงวิชาการ เธอได้ฉีกหนีข้อ
สันนิษฐานของนักวชิ าการคนอ่ืนๆ เช่น แกรแฮม แฮนคอก ดว้ ยขอ้ สนั นษิ ฐานที่ว่านครวัดน้ันคือสิ่งหน่ึงที่แสดง
ถึงกลุม่ ดาวมังกร

11

นครวัดถอื เปน็ ตวั อยา่ งของสถาปตั ยกรรมเขมรรูปแบบคลาสสิคทีส่ ำคัญทสี่ ดุ ซง่ึ ช่ือเรยี กรูปแบบศิลปะ
ในสมยั คลาสสิคน้ยี ังเรียกกันว่า “ศิลปะนครวัด” อีกด้วย ในชว่ งคริสตศ์ ตวรรษที่ 12 น้ัน สถาปนิกเขมรได้มีท้ัง
ทักษะความสามารถและความมั่นใจในการใช้หินทรายเป็นวสั ดุโครงสร้างหลกั ของอาคาร (จากเดิมที่ใชอ้ ิฐหรือ
ศิลาแลงในการก่อสร้าง) ส่วนของปราสาทที่มองเห็นได้นั้นทำมาจากหินทรายท่ีมีการตัดเป็นบล็อก ในขณะที่
กำแพงภายนอกและโครงสร้างภายในนัน้ ทำจากศิลาแลงแตใ่ ชบ้ ล็อกหินทรายปิดบังเอาไว้ภายนอก ยังไม่มีการ
ชี้ชดั ว่าวสั ดทุ ่ีใชเ้ ชือ่ มหนิ แตล่ ะกอ้ นใหต้ ิดกันนนั้ คืออะไร แม้จะมีจะมกี ารเสนอว่าเปน็ ยางไม้และน้ำปูนใสมาโดย
ตลอดก็ตาม

ปราสาทแห่งนี้ได้รับการยกย่องเหนือปราสาทหลังอื่น ๆ เนื่องด้วยความกลมกลืนของการออกแบบ
มอริส เกรซ นักอนุรักษ์ของปราสาทนครวัดในช่วงศตวรรษที่ 20 ได้ระบุว่า ปราสาทหลังนี้ “ได้บรรลุถึงความ
สมบูรณ์แบบที่คลาสสิกด้วยการเป็นอนุสรณ์แห่งองค์ประกอบที่มีความพอดีอย่างประณีต มีการจัดสัดส่วนที่
แมน่ ยำ เป็นผลงานท่ีเป่ยี มไปดว้ ยพลัง มีความเป็นหน่ึงเดียว และเตม็ ไปด้วยลลี า”

งานประติมากรรม
ทางด้านกำแพงชั้นนอกรอบปราสาทนั้น มีความยาวกว่า 800 เมตร มีงานแกะสลักเกี่ยวกับพระราช

กรณียกิจของพระเจ้าสุริยวรมันที่ 2 และเรื่องราวจากวรรณคดีเร่ือง รามายณะ รูปแกะสลักที่มีชื่อที่สุดคือรูป
แกะสลักการกวนเกษียรสมทุ รมีรูปแกะสลักนางอัปสรมากกว่า 1,796 นาง ที่ทั้งหมดมีเครื่องแต่งกายและทรง
ผมท่ีไมซ่ ำ้ กนั

12

ภาพที่ 1 สถานทตี่ ้ังในประเทศกัมพชู า

ทต่ี ้ัง เสยี มราฐ ประเทศกมั พูชา

พิกัด 13°24′45″N 103°52′01″Eพิกัดภมู ศิ าสตร์: 13°24′45″N 103°52′01″E

ค่าระดับความสงู 65 m (213 ft)

ความเป็นมา

ผสู้ ร้าง พระเจ้าสรุ ิยวรมันที่ 2

สรา้ ง ตน้ คริสตศ์ ตวรรษที่ 12[1]

วฒั นธรรม จกั รวรรดเิ ขมร

สถาปตั ยกรรม

รปู แบบสถาปัตยกรรม สถาปัตยกรรมเขมร (รปู แบบนครวดั )

มรดกโลกโดยยเู นสโก

ช่อื ทข่ี ้ึนทะเบียน เมืองพระนคร

ประเภท วฒั นธรรม

เกณฑ์ (i), (ii), (iii), (iv)

ขึน้ เมื่อ ค.ศ. 1992 (วาระการประชมุ มรดกโลกคร้งั ท่ี 16)

เลขอา้ งอิง 668

ภมู ิภาค เอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้

13

นครธม
นครธม เปน็ เมืองหลวงแห่งสุดทา้ ยและเปน็ เมืองท่เี ข้มแข็งที่สุดของอาณาจักรขะแมร์ ปัจจุบนั ตั้งอยู่ใน
จังหวัดเสียมราฐ ประเทศกัมพูชา สถาปนาขึ้นในปลายคริสต์ศตวรรษที่ 12 โดยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 มีอาณา
เขตครอบคลุมพื้นที่ 9 ตารางกิโลเมตร อยู่ทางทิศเหนือของ นครวัด ภายในนครมีสิ่งก่อสร้างมากมายนับแต่
สมัยแรก ๆ และท่สี ร้างข้ึนตอ่ โดยพระเจ้าชัยวรมันท่ี 7 และรัชทายาทใจกลางพระนครเปน็ ปราสาทหลักที่สร้าง
ขนึ้ ในสมัยพระเจ้าชัยวรมนั เรียกว่า "ปราสาทบายน" ซง่ึ ยังประกอบดว้ ยกลุ่มปราสาทและลานกลางแจ้งขนาด
ใหญโ่ ดยรอบ

สัญลักษณ์สำคัญที่โดดเด่นสำหรับนครธม คือ พระพักต์สี่หน้าของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 หรือตาม
แหลง่ ขอ้ มลู อืน่ เชื่อวา่ เป็น พระพักต์ของพระอวโลกเิ ตศวรโพธิสัตว์ ซึ่งปรากฏพบตามปราสาทบายน หรือ ตาม
ประตูเมืองทั้งสี่ด้าน นอกจากนี้ ประตูเมืองฝั่งเข้าสู่นคร จะพบถนนหลักที่ท้ังสองฝั่งเป็นแถวของยักษ์ (อสูร)
ในทางด้านขวา และเทวดาทางด้านซ้าย เรียงรายแบกพญานาคอยู่สองข้างสะพาน โดยบริเวณประตูด้านใต้น้ี
ได้รบั การอนรุ ักษฟ์ น้ื ฟไู ว้ได้ดกี วา่ บรเิ วณอนื่ ๆ

ศาสนสถานแห่งสุดท้ายที่ก่อสร้างข้ึนในนครธม คอื ปราสาทมังคลารัถถะ ในราวปี ค.ศ. 1295 โดยศา
สนสถานอื่น ๆ ในยุคหลงั จากนัน้ มักจะเป็นการปรบั ปรุง พัฒนาต่อจากปราสาทเดมิ แตว่ สั ดทุ ่ีใช้ในช่วงหลังน้ัน
มกั เปน็ วสั ดุท่เี ปล่อื ยสลายงา่ ย ทำใหไ้ ม่ปรากฏใหเ้ ห็นในปจั จบุ นั

ในรัชสมัย สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ 2 แห่งอาณาจักรอยุธยา ได้ขับไล่ชาวเขมรในสมัยพระบรม
ราชา ออกจากนครธม แล้วไดย้ า้ ยเมืองหลวงแหง่ ใหมไ่ ปตงั้ ท่ีกรงุ พนมเปญ

นครธม ได้ถูกทิ้งร้างในบางช่วงเวลา จนกระทั่งถึงปี ค.ศ. 1609 เมื่อชาวตะวันตกช่วงแรก ๆ ได้
เดินทางเข้ามาแลว้ พบกบั เมืองร้างแห่งนี้ และไดเ้ ขียนบรรยายเปรยี บเทียบกบั ตำนานนครแอตแลนติสของเพล
โต ซงึ่ เช่ือว่าอาจมปี ระชากรอาศยั ได้มากถงึ 80,000–150,000 คน

• นครธมมีความหมายว่าเมืองใหญ่ (ธม แปลว่า ใหญ่) เมืองพระนครหลวงมีพระราชวังและปราสาทต่างๆ
มากมาย และเป็นช่วงเวลาที่อาณาจักรขอมมั่งคั่งและรุ่งโรจน์เป็นที่สุด ไม่ว่าใครก็ตามที่เดินทางมาเยี่ยมชม
เมืองพระนครหลวง และนับตั้งแตก่ ้าวแรกที่จะต้องเดนิ ทางผ่านช่องประตูเขา้ มา้ ต้องตื่นตะลึงกับความโอฬาร
ของหนิ ทรายที่สลกั เป็นรูปพระพักตร์ของพระโพธิสัตว์อวโลกเิ ตศวร ดว้ ยสายตาที่ทอดลงมายังทีต่ ำ่ และรอยยิ้ม
ทเี่ ป็นสุขหรอื ยิ้มแบบบายนทเี่ ปี่ยมด้วยความเมตตา ทำให้ผ้พู บเห็นมอิ าจจะละสายตาไปได้งา่ ย
• ส่วนด้านข้างของกรอบประตูก็จะพบกับประติมากรรมลอยตัวพระอินทร์ทรงช้างเอราวัณ 3 เศียร คอย
ต้อนรับอาคนั ตกุ ะจากแดนไกลอีกเชน่ กัน

14

• สองข้างทางของสะพานที่ทอดข้ามคูเมืองด้านซ้ายเปน็ ศิลาทรายสลักลอยตัวของเหล่าเทวดาฉุดตัวนาค ส่วน
ดา้ นวาเปน็ บรรดายักษ์กำลังฉุดดึงลำตัวพญานาคอยเู่ ชน่ กนั ทัง้ ภาพสลักเทวดา นาค และยักษ์ นยิ มนำมาใหก้ ัน
มากในศลิ ปะยคุ บายนน้ี
• เมอื งพระนครหลวง นบั ได้วา่ เปน็ ราชธานีแหง่ ใหม่ทย่ี ้ายมาจากนครยโศธรปรุ ะท่ีมีมาต้ังแต่พุทธศตวรรษท่ี 15
อันเป็นพระราชดำริของพระเจ้าชัยวรมันท่ี 7 ที่ประสงค์จะขยายอาณาจักรขอมให้ยิ่งใหญ่ขึ้น เมืองพระนคร
หลวงมีคูเมืองล้อมรอบกว้างประมาณ 80 เมตร แต่ละด้านมีความยาวถึง 3 กิโลเมตรและมกี ำแพงล้อมรอบทงั้
ส่ีด้านด้วยกนั มีพืน้ ทมี่ ากถึง 9 ตารางกโิ ลเมตร หรอื 5,625 ไร่ กำแพงแตล่ ะด้านก่อด้วยศลิ าแลงสูง 7 เมตร
• ประตูด้นทิศใต้ของเมืองพระนครหลวงจัดได้ยังมีความสมบูรณ์ของรูปประติมากรรมลอยตัวของเทวดาและ
ยักษ์ยื้อยุดฉุดนาคเพื่อกวนเกษียรสมุทร อันเป็นตอนเริ่มจากนิยานปรัมปราที่พวกพราหมณ์เล่าถึงตอนกำเนิด
โลกมนุษยแ์ ละจักรวาล

ปราสาทบายน
• ปราสาทบายนสร้างในปีพุทธศตวรรษที่ 18 รัชสมัยของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 เป็นศิลปะแบบบายน ศาสนา
พุทธนิกายมหายาน ปราสาทบายนเป็นปราสาทหลวงประจำรัชสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 และเป็นการปฏิวัติ
รูปแบบของการสรา้ งปราสาทท่ีมีภาพลกั ษณ์ต่างจากการสร้างรูปแบบเดมิ ๆ โดยสน้ิ เชิง เปน็ เพราะพระองค์ทรง
เลื่อมใสในพระพุทธศาสนานิกายมหายาน ซึ่งต่างจากกษัตริย์หลายพระองค์ที่ล้วนแล้วแต่นับถือศาสนาฮินดู
หรอื ศาสนาพราหมณท์ ส่ี ืบทอดมากกวา่ 415 ปี
• ปราสาทบายนถูกสร้างโดยการนำหินมาวางซ้อนๆ กนั ขึน้ เป็นรูปร่าง แมจ้ ะเป็นปราสาทไม่ใหญ่โตเท่านครวัด
แต่มีความแปลกและดูลี้ลับทั้งปราสาทมีแต่ใบหน้าคน หากขึ้นไปยืนอยู่ภายในปราสาทนี้ไม่ว่ามุมไหนก็หาได้
รอดหลุดพน้ จากสายตาเหล่านีไ้ ด้เลย
• นักเดินทางรุ่นเก่าที่เดินทางมายังปราสาทบายนรุ่นแรกๆ เช่น นายปิแอร์ โลตี ได้บันทึกไว้ว่า “ข้าพเจ้าแห
งานหน้าขึ้นไปยังปราสาทที่มีต้นไม้ปกคลุม ซึ่งทำให้ตัวเองรู้สึกเหมือนคนแคระและทันทีทันใด เลือดในตัว
ข้าพเจ้าก็เกิดแข็งเย็นขึ้นมา เมื่อมองเห็นรอยยิ้มขนาดมหึมาที่กำลังมองลงมาแล้วก็รอยยิ้มอีกด้านหนึ่งเหนือ
กำแพงอีกด้านหนึ่งแล้วก็รอยยิ้มที่สารทแล้วก็รอยยิ้มที่ห้า แล้วก็ที่สิบ ปรากฏจากทั่วสารทิศข้าพเจ้า รู้สึก
เหมอื นมีตาคอยจอ้ งมองอยทู่ ุกทิศทาง”

ปรางค์ปราสาทบายน
• ปรางค์ปราสาทบายนทั้ง 54 ปรางค์ถูกสลักเป็นภาพพระพักตร์ของพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร ผันพระพักตร์
ออกไปทัง้ สีท่ ศิ เพื่อสอดสอ่ งดแู ลความทุกขส์ ขุ ของเหลา่ พสกนกิ รของพระองค์ให้อยเู่ ยน็ เปน็ สุข รอยยมิ้ ที่ระเรื่อ
นี้เรียกว่ายิ้มแบบบายนเปี่ยมไปด้วยความเมตตากรุณา ใบหน้าเหล่านั้นหากนับรวมกัน 54 ปรางค์ปราสาท
ปรางคป์ ราสาทละ 4 หนา้ จะมีรวมถึง 216 หน้า แต่ปัจจุบนั ไดส้ กึ กร่อนพงั ทลายลงไปหลายหนา้ แล้ว
• รอบๆ ปรางคป์ ระธานประกอบดว้ ยระเบียงคต 2 ชั้น รูปทรงสเี่ หลี่ยมพ้ืนผ้า ชน้ั นอกมีขนาดกว้าง 140 เมตร
ยาว 160 เมตร ชั้นในมีขนาดกว้าง 70 เมตร ยาว 80 เมตร หน้าโคปุระทกุ ด้านมภี าพประติมากรรมลอยตวั รูป

15

สิงห์ทั้งสองข้างของบันได ปรางค์ประธานมีลักษณะเป็นทรงกรวยมีเส้นผ่าศูนย์กลางถึง 25 เมตร และสูง 43
เมตร เหนือจากระดับพื้น ตัวปราสาทโดยรอบแบง่ ออกเปน็ 3 ชนั้ ประกอบระเบียงคตดา้ นนอก ช้นั ระเบียงคต
ด้านใน และบนสุดเป็นชั้นของปรางค์ประธาน และปรางค์บริวารที่ทุกปรางค์จะมีภาพพระพักตร์ของพระ
โพธิสตั ว์อวโลกิเตศวร ผนิ พระพกั ตรม์ องออกไปทั้งส่ที ศิ

ระเบยี งคตช้นั นอก
• แต่เดิมมีหลังคาหินทรายมุงอยู่ แต่ธรรมชาติและป่าท่ีกลืนปราสาทนานนับร้อยปี รวมทั้งสงครามต่อเนื่องอีก
หลายทศวรรษ ทำให้หลังคาส่วนใหญ่พังทลายลงหมด ปัจจุบันหลังคาหินเหล่านี้กองอยู่ในบริเวณปราสาท
หลายกอง พบแตเ่ สาศลิ าทรายที่ทัง้ ส่ดี า้ นของเสามรภาพสลกั นนู ต่ำของนางอปั สรากำลงั ร่ายรำ

ผนงั ดา้ นทศิ ตะวันออก
• ตลอดความยาว 35 เมตรและสูง 3 เมตร ถูกสลักเป็นภาพนูนตำ่ ในภาพเป็นขบวนทหารและแม่ทัพนายกอง
ส่วนหน่ึงของขบวนทัพพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ภาพแบ่งออกเป็น 3 ชั้น คือภาพด้านบน กลางและด้านล่างง การ
จดั ขบวนทพั ใยสมยั นน้ั เปน็ รูปแบบขบวนทัพที่ใช้กันมาจนถึงปัจจุบนั ประกอบดว้ ยกองกำลังสอดแนม ทัพหน้า
ทัพหลวง กองสรรพวุธและกองเสบียง การแต่งกายของเหล่าทหารมีรูปแบบเป็นหมู่เป็นกองเห็นได้ชัด จาก
ลักษณะของหมวก เสื้อ ผ้ายันต์ และผ้านุ่ง ตลอดจนอาวุธที่ใช้ก็แตกต่างกันตามลำดับและยศของทหาร ทัพ
หน้ามีกองกำลังทหารจากประเทศราช บางเหล่าแต่งกายคล้ายทหารจีน ทัพหลวงมีกระบวนม้าและกระบวน
ช้าง มีพัดโบก และอาวุธครบ สุดท้ายเป็นกองเสบียงมีโคเทยี มเกวยี นที่บรรทุกสัมภาระไปกันมากมาย มีคนจูง
หมู แบกเต่าไปกับขบวนด้วย บางคนกำลังก่อไฟย่างปลา บางคนกำลังหุงข้าว ภาพสลักชุดนี้เล่าถึงชีวิตของ
ทหารในกองทัพพรอ้ มกับวถิ ชี วี ติ ของชาวบา้ นได้เปน็ อยา่ งดี

ผนงั ดา้ นทศิ ใต้
• เปน็ ภาพสลักยทุ ธภมู ิทางเรือของทพั ขอมและทัพจาม การปะทะกนั ทางเรือของสองทัพอยา่ งนองเลือด ทหาร
ท้งั ฝ่ายขอมและจามล้มตายลงเปน็ อันมาก บางคนกถ็ ูกจระเข้ในโตนเลสาบคาบไป ณ สมรภมู แิ ห่งน้ีเล่าถึงตอน
ท่ีกำลงั ทัพของพระเจ้าชยั วรมันท่ี 7 สามารถเอาชนะทัพของพวกจามไดอ้ ย่างราบคาบ

ผนังด้านทศิ เหนือ
• ภาพสลักเล่าเรื่องในรั้งในวังของเหล่าพระราชวงศ์ เช่น ตอนเสด็จพระราชดำเนินเยี่ยมเยียนประชาชน ภาพ
การประดับราชวังเพื่อต้อนรับพระราชอาคันตุกะ ภาพการซ่อมแซมปราสาท ภาพการแสดงกายกรรม
การละเล่น คนไตร่ าว การแสดงมายากล มวยปลำ้ และพวกสัตว์ทม่ี ากบั คณะละครสัตว์ เป็นต้น

16

ผนังระเบยี งคตชน้ั ใน
• ส่วนมากสลักภาพในพระราชพิธีต่างๆ เช่น ตอนประชุมเหล่าเสนนาบดี ภาพบางตอนเล่าถึงกฤษดาภินิหาร
ต่างๆ ของพระเจ้าชยวรมันท่ี 7 ก่อนขึ้นครองราขย์ ในขณะที่มหาปราสาทนครวัดมภี าพสลักในศาสนาฮินดูตา
ที่พระเจ้าสุริยวรมนั ที่ 2 ทรงนับถือ แต่ที่ปราสาทบายนภาพสลกั ในยุคพระเจ้าชัยวรมันท่ี 7 ได้แสดงให้เห็นถงึ
วิถีชีวิตของขอมโบราณเมื่อ 829 ปีก่อน หากจะเปรียบเทียบภาพสลักระหว่างสองปราสาทนี้แล้วจะพบว่า ท่ี
ปราสาทบายนมลี ักษณะเรง่ รีบ และมีความงามด้อยกว่าท่ีนครวดั อยู่บ้าง และยงั พบได้ว่ามีบางพน้ื ท่ซี ง่ึ ภาพสลัก
ไม่เสร็จ เช่น บริเวณผนังทิศใต้ฝั่งตะวันตก เป็นเรื่องขบวนทัพของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 แต่อย่างไรก็ตาม
ปราสาทบายนนบั เป็นปราสาททีม่ คี วามแปลกท่สี ดุ ทัง้ ดา้ นศลิ ปะ และการกอ่ สร้าง

17

ภาพที่ 2 แผนผงั นครธม

ช่ืออนื่ ภาพที่ 3 ตำแหนง่ ในแผนทีก่ มั พูชา
ทีต่ งั้
ภูมิภาค องั กอร์ธม
พกิ ดั เสียมราฐ, กมั พูชา
ประเภท เอเซยี ตะวันออกเฉยี งใต้
สว่ นหน่ึงของ 13.443302°N 103.859682°E
ความยาว โบราณสถาน
ความกวา้ ง เมืองพระนคร
พน้ื ท่ี 3 km (1.9 mi)
เสน้ ผ่านศูนย์กลาง 3 km (1.9 mi)
ปริมณฑล 9 ตร.กม. (3.4 ตร.ไมล)์
3 km (1.9 mi)
12 km (7.5 mi)

18

ความเปน็ มา

ผสู้ รา้ ง พระเจ้าชยั วรมนั ที่ 7

วสั ดุ หนิ ทราย, ศลิ าแลง

สรา้ ง ปลายศตวรรษที่ 12 (ไม่ได้รวมโบราณบางแห่งภายใน ซ่ึงสรา้ งหลงั จากนัน้ )

ละทง้ิ ราวตน้ ศตวรรษที่ 17

สมัย ยคุ กลาง

หมายเหตเุ กยี่ วกบั สถานท่ี

สภาพ ไดร้ ับการบูรณะ

ผู้บริหารจดั การ เอพเี อสเออารเ์ อ (APSARA)

การเปิดให้เข้าชม เฉพาะชาวตา่ งชาตทิ ่ตี ้องซ้ือตวั๋ ก่อนเข้า

สถาปัตยกรรม

รูปแบบสถาปัตยกรรม บายน (รูปแบบสถาปัตยกรรมที่เด่นที่สุด; แต่ภายในนครธมก็มีรูปแบบ

สถาปัตยกรรมท่ีหลากหลาย)

โบราณสถานต่างๆ ภายในนครธม : ปราสาทบาปวน ปราสาทบายน ปราสาทคะเลียง ปราสาทมัง

คลารัถถะ ปราสาทพิมานอากาศ ปราสาทจรุง ปราสาทซัวปรัต ปราสาทพระป่าลิไลย์ หมู่ปราสาทปิตุ วัดเทพ

พนม พระลานจญดำรี พระลานเสดจ็ ข้เี รอื้ น ทีต่ ง้ั บรเิ วณพระราชวงั หลวงนครธม

19

ภาพท่ี 4 ปราสาทนครวดั นครธม

ปราสาทนครวัดนครธม
สร้างขึ้นในสมัยพระเจ้าสุริยวรมันที่ 2 ผู้ปกครองอาณาจักรขอมช่วง พ.ศ.1656-1693 ซึ่งขณะนั้น

พราหมณ์ฮินดนู ับถือพระวิษณุ (พระนารายณ์) เป็นมหาเทพ รุ่งเรือง สุริยวรมันที่ 2 ซึ่งได้ทรงเปน็ เทวาลัยบูชา
และให้เป็นทีเ่ ก็บพระศพของพระองค์ (ทรงไดพ้ ระนามภายหลังสน้ิ พระชนม์ว่า ”บรมวษิ ณุ” ทำให้นครวัดมีอีก
ช่ือวา่ “บรมวษิ ณุมหาปราสาท”) นครวดั จึงแตกต่างกบั ปราสาทอ่ืนๆ ตรงทหี่ ันหนา้ ไปทางทิศตะวันตก ซงึ่ เป็น
ทิศของผู้ตาย แทนที่จะหันไปทางทิศตะวันออกตามขนบธรรมเนียม ในสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ทรงเปลี่ยน
นครวัดเปน็ ศาสนสถานพทุ ธนิกายมหายาน

ช่วงเร่ิมสรา้ งกลางพุทธศตวรรษท่ี 17 (พ.ศ.1650-1693) ทีเ่ ปน็ เทวสถานฮนิ ดู ครน้ั ถึง พ.ศ.1720 พระ
ชยั วรมนั ที่ 7 ต้องทรงยา้ ยไปเมืองเมืองหลวง ใหส้ ร้างเมอื งนครธมและปราสาทบายน เปน็ เมืองหลวงใหม่ และ
กว่าจะเปน็ ปราสาทนครวัด ต้องใช้หินปริมาตรหลายลา้ นลกู บาศก์เมตร โดยมีหินทรายเปน็ วัสดุกอ่ สรา้ งหลัก ใช้
แรงงานช้างนับหมื่นเชือกประกอบกับแรงงานคนนับแสน ขนและชักลากหินมาจากเขาพนมกุเลนชึ่งอยู่ห่าง
ออกไปกว่า 50 กโิ ลเมตร มาสรา้ งปราสาทมีเสา 1,800 ต้น หนกั ตน้ ละกวา่ 10 ตัน นครวดั ไม่ไดเ้ ป็นเพียงศาสน
สถานเท่านน้ั ยงั เป็นราชธานอี ีกดว้ ย อาณาบรเิ วณจึงกว้างใหญ่ไพศาล มคี วามยาว 1.5 กม. กว้าง 1.3 กม. รวม
พื้นที่ 1,219 ไร่ หรือราว 200,000 ตรม. มีปราสาท 5 หลัง ตง้ั อย่บู นฐานสงู ตามคติฮนิ ดู คือเป็นศูนย์กลางของ
โลกและจักรวาล มีน้ำลอ้ มรอบตามแบบมหาสมุทรลอ้ มเขาพระสุเมรุ

20

ภาพที่ 5 รูปนางอปั สรทอี่ ยตู่ ามผนังซงึ่ แตล่ ะนางจะมีลักษณะที่แตกต่างกนั

กำแพงชั้นนอกรอบปราสาทแสนสุดอลังการด้วยงานสลักหิน เหนืออื่นใดคือภาพเล่าวรรณคดี รามายณะ รูป
แกะสลักที่มีชื่อที่สุดคือรูปเทวดากับอสูรกวนเกษียรสมุทรด้วยเขาพระสุเมรุ รวมถึงนางอัปสร หรืออัปสราที่มี
ทั้งหมด 1,635 นาง ที่มีทรงเครื่องและทรงผมไม่ซ้ำกันเลย และมีภาพจำหลักหินด้านหนึ่งเป็นภาพกองทัพ
สยามที่ส่งไปช่วยรบกับพวกจาม เคยมีอักษรจารึกกำกับเหนือภาพไว้ว่า “สยำ กุก” (ปัจจุบันถูกเอาออกไป
แลว้ ) ไดส้ ันนิษฐานว่านา่ จะหมายถงึ ทัพสยามจากทางลุม่ แมน่ ำ้ กก คือเชียงราย เชียงแสน หรือจากสพุ รรณบรุ ี
อาณาจักรขอมโบราณ

เมื่อราว 4,000 ปี มีชนชาติหนึ่งไม่ปรากฏที่มาแน่ชัด ได้เข้ามาตั้งถิ่นฐานอยู่ในเขตบริเวณที่ราบลุ่ม
แม่น้ำโขง เชื่อกันว่าชนกลุ่มนี้น่าจะเป็นหนึ่งในบรรพบุรุษของชาวกัมพูชาในปจั จุบัน แม้เรื่องราวและที่มาของ
ชนกลุ่มนี้ยังคงเป็นปริศนาอยู่ แต่พอจะแน่ใจได้ว่าพวกเขาเหล่าน้ีรู้จักทำภาชนะดินเผาเพื่อเป็นภาชนะใส่น้ำ
หมักเหลา้ จากนำ้ ตาลสดและหาปลามาทำปลาแห้ง เน่ืองจากบรเิ วณนอี้ ุดมสมบูรณ์ มนี ้ำมากทำให้น้ำท่วมทุกปี
ผู้คนจงึ สรา้ งบา้ นเรอื นทอ่ี ยู่อาศยั เปน็ เรือนใตถ้ นุ สงู

ภาพท่ี 6 บา้ นพักอาศัยแบบใตถ้ ุนสูงเพอ่ื ป้องกนั น้ำในฤดูนำ้ หลาก

21

อาณาจักรยคุ แรก
อาณาจกั รขอม เป็นหน่ึงในอาณาจักรโบราณเร่ิมจากอาณาจักรทช่ี ื่อว่าฟนู นั อยู่ทางตะวันออกเฉียงใต้

ของกัมพชู าในปจั จบุ ัน อาณาจักรทีช่ ื่อว่าฟนู ัน เริ่มต้นขึ้นราวพทุ ธศตวรรษที่ 6 จนถงึ พุทธศตวรรษที่ 11

ภาพทท่ี 7 สว่ นหนง่ึ ของอาคารที่ปราสาทนครวัด

อาณาจักรยุคเรอื งอำนาจ
เม่ืออาณาจักรฟูนัน เสื่อมอำนาจลง ก็มีกลุ่มชาวเขมรได้ก่อต้ังอาณาจักร์ขึ้นไกล้กับที่แม่น้ำโขงกับ

แม่น้ำซาบไหลมาบรรจบกัน(บรเิ วณที่เป็นกรงุ พนมเปญในปัจจุบัน) ชื่อว่าอาณาจักรเจนละราวพุทธศตวรรษที่
13-14 อาณษจักร์ขอมแยกเป็น 2 ส่วน คือเจนละบกและเจนละน้ำผู้คนพูดภาษามอญ-เขมร โดยมีพื้นที่
ครอบคลุมบางส่วนของไทย ลาว เวียดนามในปัจุบันนับเปน็ อาณาจกั รทีย่ งิ่ ใหญท่ ีส่ ดุ ในอษุ าคเนย์

ภาพท่ี 8 ส่วนหน่งึ ของภาพผนงั แกะสลักในสว่ นของลานข่ีเรอื้ น

22

อาณาจักรสมยั พระนคร (หริหราลยั )
ประวตั ศิ าสตร์สมยั พระนครเริม่ ต้นขน้ึ ราวปี พ.ศ.1345-1896 ก่อนการสถาปนาเมอื งพระนครเป็น

เมอื งหลวงชาวเขมรไดเ้ ข้ามาต้ังถิน่ ฐานบรเิ วณแถบน้นี านแล้วและเมอ่ื มีการย้ายเมอื งหลวงมายงั กรุงพนมเปญ
เมืองพระนครก็ไม่ไดถ้ ูกท้งิ ร้างและชว่ งเวลา 500 ปี ถอื วา่ เป็นยคุ ทเี่ รืองอำนาจและมีอทิ ธิพลสงู ในภมู ิภาคเอเชยี
อาคเนย์

ภาพที่ 9 ปราสาทบากอง ปราสาทสมัยหรหิ ราลัย

องคเ์ จก องคจ์ อม
สิง่ ศกั ด์สิ ทิ ธิ์คูบ่ ้านคู่เมืองของเสยี มเรียบ เปรียบเสมือนศาลพ่อหลักเมอื งซึ่งชาวเสียมเรยี บและ

นกั ทอ่ งเที่ยวนยิ มมากราบไหว้สักการะขอพร

ภาพท่ี 10 ส่วนดา้ นหนา้ ทางเขา้ ศาลา องค์เจก องคจ์ อม

23

ภาพท่ี 11 บางทา่ นกไ็ ปอธษิ ฐานไกล้ๆเพอื่ ความศกั ดสิ์ ิทธ์ิตามความเชือ่ ของแต่ละคน

ปราสาทนครวัด
สุดยอดปราสาทขอมปราสาทหินที่ยิ่งใหญ่ที่สุด เป็นโบราณสถานที่เก้าแก่ที่มีค่ายิ่งของกัมพูชา และ

เปน็ เทวสถานที่มขี นาดใหญ่ทส่ี ดุ ในโลก มหี นิ ทรายเปน็ วัสดุก่อสรา้ งหลักโดยตัดหินเป็นก้อนส่ีเหล่ียมนำมาเรียง
ก่อสรา้ งเปน็ ปราสาทขนาดใหญแ่ สดงให้เห็นถึงอารยธรรมและความเจรญิ ของมนุษย์สมยั นั้น

ภาพที่ 12ทางเดนิ ทางเข้าด้านขา้ งจะเหน็ ความสวยงามของปราสาทอีกแบบหนึ่ง

24

ภาพที่ 13 สว่ นของกำแพงด้านนอกตวั ปราสาท

สาเหตทุ ่ีสรา้ งนครวัด
เหตทุ ่ีพระเจา้ สุริยวรมนั ที่ 2 ทรงสร้างปราสาทนครวดั ขน้ึ มานน้ั มีความเห็นเปน็ หลายอย่าง เช่น สรา้ งเปน็ เมือง
หลวงของอาณาจักรพระนคร สร้างขึ้นเพื่อถวายแด่พระวิษณุ สร้างเพื่อเป็นที่บรรจุพระอัฐิหรือสุสานของ
พระองค์ เนื่องจากนครวัดหนั หนา้ ไปทางทิศตะวันตกอนั เป็นทิศแห่งความตาย

ภาพท่ี 14 ทางเดินผ่านคนู ้ำซ่ึงมคี วามกวา้ งประมาณ 200 เมตร

ขนาดของปราสาทนครวดั
ปราสาทมีขนาดใหญถ่ ึง 200,000 ตารางเมตร ตัวปราสาทสงู 65 เมตร ยาว100 เมตร กวา้ ง 80 เมตร

มคี ูนำ้ กวา้ ง 200 เมตร กำแพงด้านนอกยาวดา้ นละ 1.5 กโิ ลเมตรและมีคูน้ำล้อมรอบ

25

ภาพที่ 15 อีกความสวยงามเมื่อเหน็ เงายอดปราสาทสะทอ้ นในสระนำ้

หินทีส่ รา้ งนครวดั มาจากใหน
เป็นหินที่ชักลากมาจากเขาพนมกุเลนซึ่งอยู่ห่างออกไปกว่า 50 กิโลเมตร โดยใช้หินกว่า 6000,000

ลกู บาศก์เมตร ใชแ้ รงงานช้างกวา่ 40,000 เชอื ก แรงงานคนนับแสนขนหนิ และชักลาก

ภาพที่ 16 ระเบยี งทางเดินดา้ นนอกจะมีภาพแกะสลักอยู่ตลอดทางเดนิ

กำแพงชั้นนอกปราสาท
กำแพงชน้ั นอกมีความยาวกว่า 800 เมตร มงี านแกะสลักเกยี่ วกับพระราชกรณีย์กจิ ของพระเจา้ สุริยวร

มันที่ 2 และวรรณคดีเรื่องรามายณะและรูปแกะสลักนางอัปสรอีก1,635 นางซึ่งทั้งหมดมีทรงผมแต่งกายที่ไม่
ซ้ำกัน

26

ภาพที่ 17 ร่องรอยของอารยธรรมท่ีมคี ุณคา่ อย่างย่งิ

ภาพที่ 18 รูปนางอปั สรถึงแม้จะสร้างขนึ้ ในสมยั เดยี วกนั แต่กม็ ีความแตกต่างในรายละเอยี ด

ปราสาทหันหนา้ ทางทิศตะวันตก
ปราสาทนครวัดไม่เหมือนที่ใดจะหันหน้าสู่ทางทิศตะวนั ตกและเป็นทางเข้าทีส่ วยที่สุด (มีทางเขา้ ไดท้ ั้ง

4 ทศิ ) ท่สี ร้างทางเขา้ ทางทิศตะวนั ตกดว้ ยความเชื่อ 3 อย่างคอื
1. เชอ่ื ว่าสร้างเปน็ ทเี่ ก็บอัฐิของพระเจ้าสรุ ิยวรมันที่ 2
2. หันหนา้ ไปทางพนมบาเค็งซง่ึ เป็นเมอื งหลวงในอดีต
3. การลำเลยี งหินใชท้ างแมน่ ้ำซ่ึงเริม่ สร้างจากทางทิศตะวนั ตกจะง่ายกวา่

การกวนเกษียรสมทุ ร
เป็นการกวนน้ำอมฤทธิ์ ซึ่งเกิดขึ้นเพราะการต่อสู้ระหว่างเทพกับอสูร เมื่อฝ่ายเทพต่อสู้แล้วพ้ายแพ้แก่อสูรอยู่
ตลอดจึงต้องมีการเสริมฤทธิ์ดว้ ยการดื่มน้ำอัมฤทธิ์ แตก่ ารจะไดน้ ้ำอมั ฤทธ์ิต้องรว่ มกัน 2 ฝ่ายโดยฝ่ายเทพออก
อุบายให้อสรู มาชว่ ยสัญญาวา่ จะแบง่ กนั คนละคร่ึง และการกวนใชเ้ วลานบั พันปีจึงจะสำเรจ็ เมอ่ื สำเร็จฝ่ายเทพ
เบี้ยวฮุบไปเป็นของตัวฝ่ายเดียวจึงเกิดการทะเลาะแก้แค้นกันไปมา และพระศิวะเลยเข้ามาถ่วงดุลย์เพื่อไม้ให้
ทงั้ สองฝา่ ยเอารดั เอาเปรียบกันสงครามระหว่างเทพกับอสรู จงึ สงบลง

27

ภาพท่ี 19 การกวนเกษยี รสมทุ รในสว่ นของพวกอสูรซง่ึ เปน็ ดา้ นหัวพญานาค

ภาพท่ี 20 สว่ นฝ่ังนเ้ี ปน็ ฝา่ ยเทพ

การเดินขนึ้ ส่สู ววรค์ ท่นี ครวดั
การเดินทางข้ึนสู่ปรางค์องค์กลางของปรางค์ทัง้ ห้าเป็นการข้ึนสวรรค์ตามความเช่ือของพราหมณ์ เมื่อ

ขึ้นถึงด้านบนแล้วจะมองเห็นทิวทัศน์มุมสูงที่สวยงามของปราสาทอันยิ่งใหญ่แห่งนี้และปรางค์องค์กลางมีนาง
อปั สรสวยงามในหลากหลายหน้าตา ทรงผม การแต่งกาย อริยบท ใหไ้ ดช้ ม
ปราสาทนครธม

คำว่าธม แปลว่าใหญ่ ดังนั้นนครธมจึงแปลว่านครอันกว้างใหญ่ เป็นเมืองหลวงแห่งสุดท้ายที่เข้มแข็ง
และร่งุ เรอื งสูงสุดของขอม เพราะหลงั ยุคพระเจ้าชยั วรมนั ที่ 7 แล้วอาณาจกั รพระนครก็เส่ือมลงตามลำดับนคร
ธมมหานครแห่งปราสาทประกอบด้วยปราสาทหลายหลังมอี าณาเขตครอบคลุมพ้ืนที่กว้างถงึ 9 ตารางกิโลเมตร
มคี วามยาวกำแพงโดยรอบประมาณ 12 กิโลเมตร

28

ภาพท่ี 21 สว่ นยอดของปราสาทบายน

ภาพท่ี 22 ตวั สงิ หท์ ่เี ฝา้ อยหู่ น้าทางขึ้นของปราสาทบายน

ภาพท่ี 23 ภาพเศยี รแกะสลักเปน็ พระพักตร์พระะโพธิสัตวอ์ วโลกิเตศวรผนิ พระพกั ตรไ์ ปท้ังสี่ทิศ

ทางเขา้ สปู่ ราสาทนครธม
การเดนิ ทางเขา้ สูน้ ครธมนั้นจุดเดน่ ทส่ี ุดคือประตูทางเข้าด้านใต้กอ่ นทจ่ี ะเข้าภายในบริเวณจะพบกบั

สะพานหินท่ีทอดยาวผ่านคนู ้ำเขา้ สู่กำแพงและซุม้ ประตเู มือง บนราวสะพานทัง้ 2 ฝงั่ สรา้ งเป็นเรือ่ งราวของ
การกวนเกษยี รสมุทรซงึ่ ท้งั 2 ฝ่ายต่างดงึ ยคุ พญานาคกันข้างละ 54 องค์และตน

29

ภาพท่ี 24 ทางเขา้ ด้านซา้ ยมอื เปน็ การกวนเกษยี รสมุทรข้างฝา่ ยอสรู

ภาพท่ี 25 ทางเข้าด้านขวามอื เปน็ การกวนเกษยี รสมุทรขา้ งฝ่ายเทพ

ประตูเมอื งนครธม
จุดเด่นที่สุดคือประตูทางเข้าด้านใต้ โดยเฉพาะกำแพงและประตูเมืองด้านบนของซุ้มประตูสร้างเป็น

รปู สลกั พระโพธสิ สตั ว์อวโลกเิ ตศวร 4 ดา้ น

ภาพท่ี 26 สว่ นยอดซุ้มประตจู ะเปน็ ภาพพระอวโลกเิ ตศวรทัง้ สี่ทศิ

30

ภาพท่ี 27 สว่ นทางเขา้ ซุ้มประตู

สนามหลวง
หรือสนามหน้าจักรวรรดิ อยู่ใจกลางของเมืองนครธม เป็นลานโล่งๆเพื่อเป็นที่จัดกิจกรรมที่เกี่ยวข้อง

กบั พระราชพธิ ี และเป็นท่ชี มุ นุมของทหารก่อนจะทำการออกศึก

ภาพที่ 28 ลานพลับพลาสำหรบั กษัตรยิ ป์ ระทบั เวลามงี านพระราชพธิ ี

ลานชา้ ง
สร้างในต้นพุทธศตวรรษที่ 18 ในรัชสมัยของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 และมีการบูรณะเพิ่มเติมสมัยของ

พระเจ้าชยั วรมันท่ี 8 เป็นศลิ ปะแบบบายน ตั้งอยู่บรเิ วณกลางเมอื งพระนครหลวง

31

ภาพท่ี 29 สัญญาลักษณข์ องพลับพลาท่ีประทับ ณ.ลานช้าง

ลานพระเจา้ ขเ้ี รอ้ื น
ลานจะเป็นส่วนต่อเนื่องจากลานชา้ งในสว่ นต่อจากพลับพลาตรงนี้จะเปน็ กำแพง 2 ชั้นตามกำแพงจะ

เปน็ รูปแกะสลักนางอัปสรและนาค ท่ไี ด้ชื่อวา่ ลานพระเจ้าข้ีเร้ือนอาจเป็นเพราะรปู นางอัปสรที่แกะสลักน้ันมีร้ิว
รอยตะปุ่มตะป่ำเต็มตัว หรือบ้างก็ว่าในยุคพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 มีโรคเรื้อนระบาด พวกช่างจึงได้สลักรูปพวก
นางอปั สรเปน็ โรคเรอื้ นเอาไว้

ภาพท่ี 30 ภาพแกะสลกั ทช่ี า่ งแกะจงใจให้มรี อยตำหนิคล้ายโรคเรือ้ น

32

ภาพท่ี 31 ภาพจำหลกั นางอัปสรทีม่ ีตำหนผิ วิ ขรขุ ระคลา้ ยคนเป็นโรค

ปราสาทสอุ อร์ปรตั
เป็นปราสาทที่อยู่ฝั่งตรงกันข้ามกับพระเจา้ ขี้เรื้อนจะเป็นปราสาทหลังเลก็ ๆ 12 หลังกระจายอยู่สร้าง

ขน้ึ ไวเ้ พอ่ื ให้นางสนมมาเฝา้ กษตั ริย์ในระหวา่ งการทำพธิ ตี ่างๆ

ภาพที่ 32 ปราสาทเลก็ ๆสำหรบั นางกำนัลที่ตามเสดจ็ กษตั รยิ เ์ วลามงี านพระราชพธิ ี

ปราสาทบายน
บายน มาจากคำว่าไพรชยนต์ ซึ่งเป็นที่ประทับของพระอินทร์หรือมาจากคำว่าบรรยงค์ อันหมายถึง

พระทน่ี ่งั ในพระมหาราชวงั สรา้ งในปีพทุ ธศตวรรษท่ี 18 รชั สมยั ของพระเจา้ ชัยวรมนั ท่ี 7 เปน็ ศลิ ปะแบบบายน
ศาสนาพุทธนิกายมหายาน ปราสาทบายนเป็นปราสาทหลวงประจำรัชสมยั พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 และเป็นการ
ปฏิวัติรูปแบบของการสร้างปราสาทที่มีภาพลักษณ์ต่างจากการสร้างรูปแบบเดิมๆ เป็นเพราะพระองค์ทรง
เลื่อมใสในพระพุทธศาสนานิกายมหายาน ซึ่งต่างจากกษัตริย์หลายพระองค์ที่ล้วนแล้วแต่นับถือศาสนาฮินดู
หรอื ศาสนาพราหมณ์

33

ภาพท่ี 33 ภาพแกะะสลักพระพักตรพ์ ระโพธสิ ัตวอ์ วโลกเิ ตศวรผินพระพกั ตรไ์ ปทั้ง 4 ทศิ

ปราสาทนาคพัน
ปราสาทนาคพันสร้างอยู่กลางสระสี่เหลี่ยมจตุรัสขนาดใหญ่มีบ่อน้ำขนาดเล็กตั้งอยู่โดยรอบทั้ง 4 ทิศ

แต่ละบ่อมีส่วนที่เชื่อมต่อกับสระใหญ่ตรงกลางเพื่อให้น้ำจากสระใหญ่สามารถไหลไปสู่บ่อเล็กได้การก่อสร้าง
ปราสาทนาคพันจะเกย่ี วข้องกบั คตคิ วามเชื่อทางศาสนา

ภาพท่ี 34 ปราสาทนาคพนั จะเป็นปราสาทหลงั เลก็ อย่กู ลางสระนำ้

ปราสาทแปรรปู
คำว่าแปรรูปมาจากการที่ชาวบ้านตั้งโดยการเล่าต่อกันมาว่าเห็นกล่องหินสี่เหลี่ยมผืนผ้าที่ต้ั งอยู่หน้า

บันใดทางขึ้นด้านทิศตะวันออก ขนาดความกว้างยาวพอให้คนลงไปนอนได้เข้าใจว่าเป็นสถานที่ทำพิธีแปรรู ป
พธิ เี ผาศพแล้วนำกระดูกมาเรยี งเปน็ โครงรา่ งกายคนใหม่อีกครง้ั เรียกวา่ แปรรปู ซ่ึงปัจจุบันพิธีนย้ี งั ทำกันอยู่

34

ภาพท่ี 35 ด้านหน้าทางขึ้นส่ปู ราสาทดา้ นบน

ปราสาทพระขรรค์
จากหลกั ฐานทางการจารึกปราสาทหลงั น้สี รา้ งโดยพระเจ้าชยั วรมนั ท่ี 7 เมื่อพ.ศ.1734 อุทศิ ถวายพระบิดาของ
พระองค์คือพระเจ้าธรณินทรวรมันแล้วสถาปนาพระบิดาเปรียบเสมือนพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร หนึ่งใน
รตั นตรยั มหายานพระบิดาแหง่ พระพุทธเจ้าทั้งมวล เรยี กปราสาทหลงั นี้วา่ ราชัยศรี

ภาพท่ี 36 เป็นทางเข้าปราสาททด่ี ูอลงั กาลกว่าปราสาทอื่นๆของนครธม

ภาพท่ี 37 ความสวยงามของภาพแกะสลักพราหมณ์ทยี่ งั คงสมบูรณ์

35

ภาพทื่ 38 บางสว่ นของบางอาคารกเ็ สอ่ื มพุพังไปตามกาลเวลาแตก่ ย็ งั คงศิลปะท่ีสวยงามไวใ้ หไดช้ มกนั

ปราสาทพนมบาเคง็
ตั้งอยู่บนเขาพนมบาเค็ง สร้างขึ้นในพุทธศตวรรษที่ 15 เป็นเทวสถานในศาสนาฮินดูลัทธิไศวนิกาย

สร้างด้วยหินทรายสูงประมาณ 65 เมตรมีด้วยกนั 5 ชั้นชั้นบนสุดมีองค์ปรางคป์ ราสาท 5 องค์ ใจกลางปรางค์
ปราสาทขององค์กลางใช้เป็นที่ประดิษฐานศิวลึงค์ มีภาพจำหลักของนางอัปสร รูปปั้นหินศิวนาฏราช โคนนทิ
พาหนะของพระอศิ วรตั้งอยู่ดา้ นหนา้ ปราสาท

ภาพที่ 39 ภาพแกะสลักนางอัปสรและรูปอนื่ ๆบรเิ วณยอดปราสาท

ปราสาทตาพรหม
สรา้ งข้ึนในปีพ.ศ.1729 ในศาสนาพทุ ธนิกายมหายาน ถอื เป็นวดั ประจำพระองคข์ องพระเจา้ ชยั วรมันท่ี

7 ทรงโปรดให้สรา้ งขน้ึ เพื่ออทุ ิศถวายแด่พระมารดาเปน็ วัดในพระพุทธศานาทใี่ หญ่มาก มรี ปู แบบโดยรวมไม่ทำ
เป็นชั้นลอหลั่นกันมีชื่อเดิมว่าปราสาทราชวิหาร เป็นปราสาทหินในยุคท้ายๆของอาณาจักรขอม ลักษณะเด่น
ของปราสาทคอื มีตน้ ไม้ใหญต่ น้ สะปงหรือตน้ สำโรงข้ึนคลมุ ตัวปราสาทเปน็ จำนวนมาก

36

ภาพที่ 40 ทางเขา้ สวยงามไม่แพ้ปราสาทพระขรรค์

ภาพที่ 41 ต้นสะปงทีข่ ึ้นคลุมตัวปราสาทบางส่วน

เมอื งหรหิ ราลยั
ตั้งอยู่ทีต่ ำบลโรลั้วะห่างจากเมืองเสียมเรียบไปทางทศิ ตะวันออกประมาณ 15 กิโลเมตร บริเวณนีเ้ ดมิ

ชื่อว่าเมืองหริหราลัยที่ปรากฎอยู่ในจารึกสต๊กก็อกธมตำว่าหริหระ+อาลัยหมายถึงที่อยู่ของพร ะวิษณุและพระ
ศิวะ เมืองนีพ้ ระเจ้าชัยวรมันที่ 2 ทรงเป็นผ้สู ร้างและมาประทับในปลายรัชกาล

ภาพท่ี 42 ปราสาทบากององคก์ ลางยังคงความสวยงาม

37

ภาพท่ี 43 ปราสาทบริวาลแม้จะดเู ล็กๆแตศ่ ลิ ปทค่ี งเหลือมีคณุ ค่าย่งิ

ปราสาทพระโค
สร้างโดยพระเจ้าอินทรวรมันที่ 1 ซึ่งครองราชย์ในปี พ.ศ.1420-1432 เพื่อเคารพดวงวิญญาณของระ

ราชบดิ า พระราชมารดา และพระปิตุลากบั พระปติ ุฉาของพระองค์ สร้างข้ึนเม่ือปี พ.ศ. 1422 และเพ่อื ถวายให้
พระศิวะในภาษาเขมรปราสาทพระโคหมายถึงววั ศักดส์ิ ิทธซิ์ งึ่ ท่นี ี่จะมีพระโคนนทิหมอบเฝ้าอยู่ด้านหน้า

ภาพท่ี 44 เปน็ ปราสาทกลมุ่ มีทั้งหมด 6 หลงั

ภาพท่ี 45 ภาพแกะสลักทยี่ งั เหลืออยู่ไม่ว่าจะเป็นทับหลงั หรอื มมุ ผนงั ละเอยี ดคมชัด

38

ปราสาทบากอง
เป็นปราสาทในกลุ่มปราสาทโลเลยที่ตั้งอยู่กลางเมืองหริหราลัย สร้างขึ้นเพื่ออุทิศให้กับเทพเจ้าใน

ศาสนาฮนิ ดไู ศวนกิ าย เปน็ เทวสถานท่ีเคารพบูชาสงู สุดของพระมหากษตั รยิ ์และประชาชนในพุทธศตวรรษที่15
บากองนับเปน็ ปราสาทในยุคแรกๆของอาณาจกั รขอมเป็นวัดบนเขาแห่งแรกและเป็นวัดประจำรัชกาลของพระ
เจ้าอินทรวรมันที่ 1

ภาพที่ 46 ตวั ปราสาทท่มี องจากดา้ นทางเข้ายงั คงรกั ษาสภาพไวไ้ ด้ดมี าก

ภาพที่ 47 สว่ นนีน้ ่าจะซอ่ มแซมแทนของเกา่ เพราะสีแตกตา่ งจากของเดิม

39

ภาพที่ 48 ภาพนจี้ ะเหน็ ถงึ การเรียงหนิ ในการก่อสรา้ งตัวปราสาท

ปราสาทโลเลย
กลุ่มปราสาทโลเลย เป็นปราสาทที่มีลักษณะเหมือนเกาะซึ่งพระเจ้ายโศวรมันที่ 1 โปรดให้สร้างขึ้น

อญู่กลางบารายอินทรตฏากะ เพื่อถวายเป็นพระราชกุศลแด่พระราชบิดา (พระเจ้าอินทรวรมันที่ 1) มีการ
ตกแต่งด้วยภาพสลักเทพธิดาที่งดงาม มีการต่อท่อน้ำออกจากกลางปราสาทมายังข้างนอกเพื่อให้ชาวบ้านรับ
น้ำศักดส์ิ ิทธิท์ เี่ รยี กว่าปากนาคราชทงั้ 4 ทศิ

ภาพที่ 49 ปราสาทน้ดี จู ะเล็กกวา่ 2 ปราสาทในกลุม่ หริหราลยั

ปราสาทบนั ทายสรี
หรือเรียกแบบเขมรว่าบันเตยี ไสร หมายถงึ ปราสาทสตรหี รือป้อมสตรี (บนั ทายแปลว่าปอ้ ม สรี แปลวา่

ผู้หญิง) เป็นปราสาทหินที่งดงามที่สดุ ของกัมพูชา สร้างด้วยหินทรายสีชมพูมีความปราณีตและเป็นฝีมือชั้นสูง
หาชมยากเป็นปราสาทที่เชื่อว่าสร้างให้พระสนม เป็นปราสาทที่ไม่ใช่กษัตริย์สร้างแต่สร้างโดยปุโรหิตผู้เป็น
พราหมณ์ชื่อยัชญวราหะในตอนปลายสมัยพระเจ้าราเชนทรวรมันที่ 2 พ.ศ. 1487-1511 และเสร็จในสมัยพระ
เจา้ ชยั วรมันท่ี 5 ปี พ.ศ.1511-1544

40

ภาพที่ 50 ใหเ้ หน็ ความละเอยี ดออ่ นของลายปราสาท

ภาพที่ 51 หนึง่ ในหลายๆปราสาทท่บี ันทายสรี

เขาพนมกเุ ลน
พนมกุเลนเปน็ เทอื กเขาสงู ทอดยาวเป็นหน่ึงในยอดเขาท่ีมีความสำคัญของกัมพูชาเพราะเปน็ แหลง่ หนิ

ทรายทนี่ ำไปสร้างปราสาทหนิ ชมุ ชนท่พี นมกเุ ลนมีการตดั หินตั้งแต่สมัยโบราณโดยจะทำการตดั หินกนั บนภูเขา
กอ่ นท่ีจะใช้ช้างลากและต่อลงแพล่องหนิ มายังเสียมเรยี บ

ภาพที่ 52 ส่วนหนงึ่ ของการแกะสลักศวิ ลึงคใ์ ตล้ ำธารที่พนมกเุ ลน

41

ศวิ ลึงค์ใตน้ ้ำ
เขาพนมกุเลนได้ชื่อว่าเป็นดินแดนแห่งเทพเจ้า ด้วยบนเขาพนมกุเลนซึ่งเป็นต้นแม่น้ำที่เก็บรับน้ำมา

จากฟ้าไหลเปน็ ลำธารลงมาผ่านแผ่นทบั หลังรูปสลักซ่ึงมีศวิ ลงึ ค์นับพันองคถ์ ูกสลักไวใ้ ตน้ ้ำ ดังนั้นน้ำในลำธารนี้
ชาวกมั พชู าเช่อื วา่ เป็นแมน่ ำ้ ทศ่ี ักดส์ิ ิทธ์ิ

ภาพท่ี 53 หลากหลายขนาดของศิวลึงคท์ ่ีลำธารเขาพนมกุเลน

น้ำตกพนมกุเลน
เนื่องจากเขาพนมกุเลนหรืออุทยานแห่งชาติพนมกุเลน มีธรรมชาติที่ยังอุดมสมบูรณ์ ทำให้เก็บกักน้ำ

ไว้ได้และเกิดความชุม่ ชืน้ มีนำ้ ตกสวยงามตลอดทั้งปี

ภาพท่ี 54 เมอื่ ป่าที่อดุ มสมบรู ณก์ ท็ ำใหน้ ำ้ มีมากนำ้ ตกกส็ วยงาม

วดั พระองค์ธม
หรือโบถส์ลอยฟา้ มีพระนอนแกะสลักจากหินส่วนยอดของหินก้อนใหญ่ หน้าตาใกลเ้ คียงศิลปทวาราว

ดีประดษิ ฐานอยู่ โดยจะมีน่ กั ท่องเทย่ี วและชาวกัมพชู าเองข้ึนไปกราบไหว้ขอพรกันไม่ขาดสาย

42

ภาพท่ี 55 บันใดทางข้นึ วดั เพ่อื ไปสวู่ ิหารลอยฟา้

43

บรรณานุกรม
วกิ ิพเิ ดีย. (2565.ตลุ าคม 17). นครวัด. https://th.wikipedia.org/wiki .
วิกพิ ิเดีย. (2565.ตลุ าคม 17). นครธม. https://th.wikipedia.org/wiki/110yc
วกิ พิ เิ ดีย. (2565.ตุลาคม 18). เทีย่ วกัมพูชา นครวดั นครธม. https://www.atsiamtour.com/gallery/160
Manasya . (2565.ตุลาคม 20). ปราสาทนครวัดนครธม.https://www.angelstartravel.com/content-
detail1.php?id=81