เรื่อง จีโนไทป์และฟีโนไทป์
3. การหาอัตราส่วนจีโนไทป์และฟีโนไทป์ 1. ศัพท์ที่ควรรู้ก่อนเรียน 2.จีโนไทป์และฟีโนไทป์ 4. ทบทวนความรู้ 2 เพจ : สอนวิทยาศาสตร์
การหาอัตราส่วนของ จีโนไทป์และฟีโนไทป์ต้องทราบค าศัพท์ต่างๆ มีดังนี้ 1.จีโนไทป์(genotype) คือ รูปแบบคู่ของแอลลีลที่มีอยู่ในเซลล์ ซึ่งเขียนแทนโดยใช้ตัวอักษรภาษาอังกฤษ เช่น TT ,Tt และ tt 2.ฟีโนไทป์ (phenotype) คือ ลักษณะที่ปรากฏออกมาซึ่งเป็นการแปรผลจากการควบคุมของจีโนไทป์ เช่น สูง เตี้ย ผมตรง ผมหยักศก ดอกสีม่วง ดอกสีขาว 3.โฮโมไซกัส (homozygous) คือ แอลลีลที่เหมือนกันกันจับคู่กัน เช่น TT หรือ tt (พันธุ์แท้) 4.เฮเทอโรไซกัส (heterozygous) คือ แอลลีลที่ต่างกันจับคู่กัน เช่น Tt (พันธุ์ทางหรือลูกผสม) 5.ยีนเด่น (dominant gene) คือ ยีนที่แสดงออกมาให้เห็นได้ในสภาพเฮเทอโรไซกัส เรียกที่ปรากฎว่า ลักษณะเด่น(dominant trait) 6.ยีนด้อย (recessive gene) คือ ยีนที่แสดงออกมาให้เห็นได้น้อยกว่าอีกยีนในสภาพเฮเทอโรไซกัสแสดงออกได้มาเมื่อมียีนด้อย 2 ยีน ในสภาพฮอมอไซกัส เรียกลักษณะที่ปรากฏว่า ลักษณะด้อย (recessive trait) 7.แอลลีล (allele) คือ รูปแบบของยีน(gene)ที่แสดงออกในแบบลักษณะต่าง ๆ ในลักษณะของทางพันธุกรรมหนึ่ง homozygous dominant homozygous recessive 3 เพจ : สอนวิทยาศาสตร์
จีโนไทป์ของลูก = : = 2 : 2 หรือ 1 : 1 การหาอัตราส่วนของจีโนไทป์และฟีโนไทป์ของรุ่นลูกมีหลากหลายวิธี แต่ส่วนใหญ่ ที่นิยมกัน สามารถหาได้ 2 วิธี คือ วิธีเขียนแผนภาพ (Diagram) และ วิธีใช้ตารางพันเนตต์(Punnett-square) แล้วน าผลที่ได้ มาค านวณหาอัตราส่วนของจีโนไทป์และฟีไนไทป์ได้ ดังนี้ ฟีโนไทป์ของลูก = สีม่วง : สีขาว = 4 : 0 จีโนไทป์ของลูก = : = 2 : 2 หรือ 1 : 1 ฟีโนไทป์ของลูก = สีม่วง : สีขาว = 4 : 0 (สีม่วงพันธุ์แท้) (สีม่วงพันธุ์แท้) (สีม่วงพันธุ์แท้) (สีม่วงพันธุ์ทาง) (สีม่วงพันธุ์ทาง) (สีม่วงพันธุ์ทาง) (สีม่วงพันธุ์แท้)(สีม่วงพันธุ์ทาง) 4 เพจ : สอนวิทยาศาสตร์
จีโนไทป์ของลูก = : = ฟีโนไทป์ของลูก = จีโนไทป์ของลูก = : = ฟีโนไทป์ของลูก = 5 เพจ : สอนวิทยาศาสตร์
ค าถาม 1 : แมวขนสีด าพันธุ์ทางผสมกับแมวขนสีด าพันธุ์ทาง (ก าหนดให้ : B=ขนสีด า , b=ขนสีน้ าตาล) 1. อัตราส่วนของจีโนไทป์ของลูก = : : = 1 : 2 : 1 2. อัตราส่วนของฟีโนไทป์ของลูก = แมวขนสีด า : แมวขนสีน้ าตาล = 3 : 1 แมวขนสีด าพันธุ์ทาง แมวขนสีด าพันธุ์ทาง ดังนั้น : วิธีคิด : ตอบ : 3. โอกาสที่รุ่นลูกจะมีสีด าพันธุ์แท้ร้อยละ ร้อยละ 25 6 เพจ : สอนวิทยาศาสตร์
ค าถาม 2 : ชายหนุ่มมีเลือด AB หญิงสาวมีหมู่เลือด O แต่งงานกันจะมีโอกาสมีลูกหมู่เลือดใดบ้าง และมีอัตราส่วนเท่าใด 1. ลูกจะมีโอกาสมีหมู่เลือด หมู่ A และ หมู่ B 2. อัตราส่วนหมู่เลือดของลูก = 2 : 2 หรือ 1 : 1 ชายหนุ่มมีเลือด AB หญิงสาวมีหมู่เลือด O ดังนั้น : วิธีคิด : ตอบ : จีโนไทป์พ่อแม่ แอลลีลพ่อแม่ จีโนไทป์ลูก ฟีโนไทป์ลูก ลักษณะจีโนไทป์และฟีโนไทป์หมู่เลือดคน (ควรจ า!!) หมู่เลือด จีโนไทป์ ฟีโนไทป์ A B AB O I A I A I A i I B I B I B i I A I B ii เด่นแท้ เด่นข่มด้อย เด่นแท้ เด่นข่มด้อย เด่นร่วม ด้อย 7 เพจ : สอนวิทยาศาสตร์
1. ก าหนดให้ถั่วลันเตาที่มีแอลลีลควบคุมลักษณะเมล็ดกลม (R) เป็นแอลลีลเด่น และแอลลีลควบคุมเมล็ด ขรุขระ (r) เป็นแอลลีลด้อย ถ้าน าถั่วลันเตาเมล็ดกลมที่มีจีโนไทป์RR ผสมพันธุ์กับถั่วลันเตาเมล็ดกลมที่มี จีโนไทป์Rr ให้นักเรียนเขียนแผนภาพเพื่อค านวณหาอัตราส่วนของจีโนไทป์และฟีโนไทป์ในรุ่นลูก วิธีคิด แผนภาพการผสมพันธุ์ถั่นลันเตา เป็นดังนี้ จีโนไทป์ของรุ่นพ่อแม่ แอลลีลเซลล์สืบพันธุ์ จีโนไทป์ของรุ่นลูก ฟีโนไทป์ของรุ่นลูก 1. อัตราส่วนของจีโนไทป์ของรุ่นลูก 2. อัตราส่วนของฟีโนไทป์ของรุ่นลูก ตอบ : เมล็ดกลม (พันธุ์แท้) เมล็ดกลม (พันธุ์แท้) เมล็ดกลม (พันธุ์ทาง) เมล็ดกลม (พันธุ์ทาง) RR : Rr = 2 : 2 หรือ 1 : 1 เมล็ดกลม : เมล็ดขรุขระ = 4 : 0 8 เพจ : สอนวิทยาศาสตร์
2.น าต้นถั่วลันเตาที่มีดอกสีม่วงและต้นถั่วลันเตาที่มีดอกสีขาวมาผสมพันธุ์กัน ตามแผนภาพ (ก าหนดให้ P แทนแอลลีลควบคุมดอกสีม่วง และ p แทนแอลลีลควบคุมดอกสีขาว ให้นักเรียนเติมตัวอักษร และค าลงในแผนภาพให้ถูกต้อง) ตอบ จีโนไทป์ของรุ่นพ่อแม่ เซลล์สืบพันธุ์ จีโนไทป์ของรุ่นลูก ฟีโนไทป์ของรุ่นลูก ถั่วดอกสีม่วง ถั่วดอกสีขาว ดอกสี................ ดอกสี................ ม่วง ขาว 9 เพจ : สอนวิทยาศาสตร์
3. การมีติ่งหูและไม่มีติ่งหูของมนุษย์เป็นลักษณะที่สามารถถ่ายทอดทางพันธุกรรมได้ การมีติ่งหูเป็นลักษณะ เด่นโดยมีแอลลีลควบคุมลักษณะการมีติ่งหู (E) เป็นแอลลีลเด่น ส่วนแอลลีลควบคุมลักษณะไม่มีติ่งหู (e) เป็นแอลลีลด้อย นักเรียนคิดว่าเป็นไปได้หรือไม่ว่าพ่อแม่ที่มีติ่งหูทั้งคู่จะให้ก าเนิดลูกที่ไม่มีติ่งหู ให้นักเรียนอธิบายค าตอบ โดยเขียนแผนภาพแสดงการถ่ายทอดลักษณะการมีติ่งหูและไม่มีติ่งหูจากพ่อแม่ไปสู่ลูก * จีโนไทป์ของรุ่นพ่อแม่ แอลลีลเซลล์สืบพันธุ์ จีโนไทป์ของรุ่นลูก ฟีโนไทป์ของรุ่นลูก มีติ่งหู (พันธุ์แท้) มีติ่งหู (พันธุ์ทาง) มีติ่งหู (พันธุ์ทาง) ไม่มีติ่งหู (พันธุ์แท้) มีติ่งหู มีติ่งหู เฮเทอโรไซกัส ตอบ เป็นไปได้ เพราะถ้าทั้งพ่อและแม่มีจีโนไทป์เป็นเฮเทอโรไซกัสทั้งคู่ โอกาสที่จะมีลูกที่ไม่มีติ่งหูเท่ากับ 1 : 4 10 เพจ : สอนวิทยาศาสตร์
4 . ชายปกติแต่งงานกับหญิงปกติแต่เป็นพาหะของโรคตาบอดสี ลูกที่เกิดมาจะมีลักษณะอย่างไร (ก าหนดให้ : = แอลลีลตาปกติ, = แอลลีลตาบอดสี ) 1. อัตราส่วนของจีโนไทป์ = : : : = 1 : 1 : 1 : 1 2. อัตราส่วนของฟีโนไทป์ของลูก = ตาปกติ : ตาบอดสี = 3 : 1 ดังนั้น : วิธีคิด : ตอบ : 3. ลูกชายมีโอกาสตาบอดสีคิดเป็นร้อยละ ร้อยละ 50 ลูกหญิง ตาปกติ ลูกชาย ตาปกติ ลูกหญิง ตาปกติ เป็นพาหะ ลูกชาย ตาบอดสี พ่อปกติ แม่พาหะ เซลล์อสุจิ เซลล์ไข่ 4. ลูกหญิงมีโอกาสตาบอดสีคิดเป็นร้อยละ ร้อยละ 0 5. ลูกทุกคนมีโอกาสเป็นพาหะตาบอดสีคิดเป็นร้อยละ ร้อยละ 25 11 เพจ : สอนวิทยาศาสตร์
ค าถาม 5 : สัตว์ชนิดหนึ่งเพศผู้มีจีโนไทป์แบบ Bb ผสมพันธุ์กับเพศเมีย จีโนไทป์Bb รุ่นลูกจะมี จีโนไทป์ได้กี่แบบ ก. 1 แบบ ข. 2 แบบ ค. 3 แบบ ง. 4 แบบ 12 เพจ : สอนวิทยาศาสตร์
ค าถาม 6 : ถ้านายบอมมีเลือดกรุ๊ป O นางบีมมีเลือด กรุ๊ป AB ลูกจะมีโอกาสมีเลือดกรุ๊ป A กี่เปอร์เซ็นต์ ก. 0 % ข. 25 % ค. 50 % ง. 100 % 13 เพจ : สอนวิทยาศาสตร์
ค าถาม 7 :พันธุ์ทาง (heterozygous) คือลักษณะใด ก. ลักษณะจีโนไทป์ที่มียีนทั้งคู่ต่างกัน ข. ลักษณะจีโนไทป์ที่มียีนทั้งคู่เหมือนกัน ค. ลักษณะฟีโนไทป์ที่มียีนทั้งคู่ต่างกัน ง. ลักษณะฟีโนไทป์ที่มียีนทั้งคู่เหมือนกัน 14 เพจ : สอนวิทยาศาสตร์