ชันโรงนราธิวาส

นิทรรศการงานวันลองกอง

ชันโรงนราธิวาส
ผึ้งจิ๋ว มหัศจรรย์

จัดทำโดย

สำนักงานเกษตรจังหวัดนราธิวาส
กรมส่งเสริมการเกษตร

1
1.1 ความเป็นมา/ความสำคญั
“ชันโรง” หรืออาจรู้จักในชื่อ ขี้สูด ติ้ง ขี้ตังนี อุง หรือ “ผึ้งจิ๋ว” มีชื่อเรียกแตกต่างกันไป
ตามแต่ละท้องถิ่น เช่น คนเหนือเรียก ขี้ตังนี ขี้ตัวนี หรือ ขี้ย้าแดง ภาคใต้เรียก แมลงอุง ทางอีสาน
เรยี ก แมลงขส้ี ดู ภาคตะวันออกเรยี ก ตัวตุ้งตงิ้
“ชันโรงหรือผึ้งจิ๋ว” (Stingless bees) คือ แมลงผสมเกสรตัวเล็กๆ จัดอยู่ในจำพวกผึ้ง
แตไ่ มม่ เี หล็กไนเหมือนผงึ้ “ชนั โรง” มวี ิวฒั นาการสูงกวา่ ผง้ึ ปา่ และผึง้ หงึ่ นอกจากนี้ ชนั โรงยังให้น้ำผ้ึง
อีกด้วย น้ำผึ้งและเกสรของชันโรงมีราคาแพงกว่าน้ำผึ้งทั่วๆ ไป เนื่องจากเชื่อกันว่ามีคุณค่า
ทางโภชนาการสูงกวา่ เพราะรังของชนั โรงหายาก และมีปรมิ าณน้ำผึง้ นอ้ ย ชันโรงมีพฤติกรรมการเก็บ
เกสรดอกไม้ 80 เปอร์เซน็ ต์ เก็บน้ำหวาน 20 เปอร์เซน็ ต์ อาศัยในโพรงไม้ โพรงใต้ดินและโพรงเทียม
ตามบ้านเรือน และท่เี กดิ จากมนุษย์ทำขึ้น อาศยั ในรังนานนบั สิบปี ปกตไิ มม่ ีนิสัยท้ิงรงั

วงจรชีวิตของชันโรง มี 4 ระยะ คือ ระยะไข่ ตัวอ่อน ดักแด้ และตัวเต็มวัย (เหมือนกับผึ้ง)
นางพญาของชันโรง จะวางไข่ในหลอดรวง โดยมีชันโรงวรรณะงาน คอยเลี้ยงตัวอ่อนจนพัฒนา
เป็นดักแด้ และเป็นตัวเต็มวัย ไข่จะพัฒนาไปเป็นชันโรงวรรณะใดนั้น ข้ึนอยู่กับว่าได้รับการผสม
จากน้ำเชื้อหรือไม่ ถ้าไม่ก็จะพัฒนาไปเป็นชันโรงเพศผู้ แต่ถ้าได้รับการผสมก็จะพัฒนาไปเป็น
ชนั โรงเพศเมยี คอื วรรณะงาน และนางพญา

ลำดับ

2

ด้วยความอุดมสมบูรณ์ของระบบนิเวศน์ในพื้นที่จังหวัดนราธิวาส เป็นเอกลักษณ์มี
ระบบนิเวศน์ครบครั้น ที่มีอยู่หนึ่งเดียวในประเทศไทย คือ ระบบนิเวศน์ป่า ระบบนิเวศน์ภูเขา
ระบบนิเวศน์พรุ ระบบนิเวศนท์ ้องทุ่งนา ระบบนิเวศน์ใกลท้ ะเล เรียกสั้นๆ ว่า ระบบนิเวศน์ ป่า เขา
พรุ นา เล ซ่งึ เป็นพื้นท่ีที่เหมาะสมตอ่ การเลยี้ ง

อาชีพเกษตรกรผู้เลี้ยงชนั โรง ได้เกิดการแลกเปลีย่ นความคดิ เหน็ สร้างเครือข่าย ด้านอาชพี
ทั้งองค์ความรู้และข้อมูลซึ่งกันและกันของเกษตรกรผู้เลี้ยงชันโรงในพื้นที่จังหวัดนราธิวาส เกิดเป็น
เครือข่ายกลุ่มผู้เลี้ยงชันโรงจังหวัดนราธิวาส ซึ่งมีเกษตรกรผู้เลี้ยงชันโรงจากทุกอำเภอ ทำให้เกิด
ผลติ ภณั ฑท์ ส่ี ามารถตอบโจทย์ความตอ้ งการของผูบ้ ริโภคน้ำผ้งึ ชนั โรงในประเทศ และต่างประเทศ

1.2 สายพันธุ์ของชันโรง
ประเภทของชันโรงที่นำมาเพาะเลี้ยงเปน็ การค้าในประเทศไทยคือ กลุ่มชันโรงตัวเล็กขนาด
ไม่เกิน 4 มม. มีประมาณ 3-4 ชนิด เช่น ชันโรงขนเงินหรือผ้ึงจิ๋วขนเงิน นอกจากนี้ ยังมีพันธุอ์ ติ ามา
ซงึ่ พบมากในจังหวัดนราธวิ าส
ลักษณะประจำพันธุ์ของพันธุ์อติ ิมา คือ ชันโรงตัวค่อนข้างใหญ่มีนิสัยดุร้ายถ้ามีศัตรูรุกราน
มีลำตวั สีดำ ปากทางเข้าเปน็ กรวย มีความขยนั เปน็ พิเศษ ชอบอยู่ในขอนไม้ ที่มคี วามหนาตัง้ แต่ 1 นิ้ว
ขึน้ ไป บนิ หากนิ วงรศั มีเปน็ กิโล

3

1.3 การนำเทคโนโลยมี าใช้

- มกี ารประยกุ ตใ์ ชเ้ ทคโนโลยีใหมๆ่ ในการผลติ และการจัดการ
ในขน้ั ตอนการผลิต มีการปรบั เปลี่ยนการใชก้ ล่องเล้ียงชันโรงใหม้ ีถาดน้ำผง้ึ ที่มีขนาดใหญ่ข้ึน
ทำให้เกษตรกรผู้เลี้ยงชันโรงสามารถเก็บน้ำผึ้งได้มากกว่าการใช้กล่องแบบเดิม ช่วยลดการสูญเสีย
น้ำผ้งึ ระหว่างการเก็บ และลดอัตราการตายของชันโรงระหว่างการเก็บผลผลติ ได้

การแยกน้ำผ้งึ ออกจากถ้วยน้ำผ้ึง :
1) การเลือกผา้ กรอง ควรใชผ้ า้ ไนลอน ทีค่ วามละเอยี ด 60 ไมครอน สำหรับชันโรงตัวเลก็
สว่ นชันโรงตวั ใหญค่ วรใช้ 30 ไมครอน
2) สำหรับชนั โรงพันธ์ุตวั เล็ก การแยกนำ้ ผ้ึงออกจากถว้ ยนำ้ ผึง้ ไม่ควรใชว้ ิธบี ีบค้ัน ถ้าจะเฉือน
ถ้วยน้ำผึ้งก็ควรเฉือนให้น้อยที่สุดเท่าที่จำเป็น ให้เฉือนเฉพาะจุดที่ถ้วยน้ำผึ้งยังไม่แตก หลังจากนั้น
ปลอ่ ยใหน้ ้ำผึ้งไหลออกจากถ้วยนำ้ ผึ้งเอง อาจจะใชเ้ วลา 2-3 วนั กว่าถ้วยน้ำผง้ึ จะแห้ง
3) หลังจากไดน้ ้ำผึ้งชนั โรง ตอ้ งทิง้ ไว้ให้มกี ารแยกชัน้ ตะกอนกอ่ น (ตะกอนจะอยดู่ ้านบน) ดงั นี้

a) ตงั้ ท้งิ ไว้ 1 เดือน แลว้ ตักตะกอนด้านบนทเ่ี ป็นพรอพอลิสออกมา
b) ตั้งทิง้ ไวอ้ ีกประมาณ 1 เดอื น หรือรอจนกวา่ น้ำผ้งึ จะใส
c) นำน้ำผึ้งท่ไี ด้ไปเขา้ ตอู้ บลดความชืน้ คอยเช็คความชน้ื น้ำผ้งึ ใหไ้ ดต้ ามเกณฑ์มาตรฐาน
4) ความชื้นของผึ้งชันโรง ควรทำให้ต่ำกว่า 25% การตั้งอุณหภูมิตู้ลดความชื้น
ถ้าเป็นน้ำหวานของชันโรงตัวเล็ก ให้ตั้งอุณหภูมิที่ 35 องศาเซลเซียส ใช้เวลาประมาณ 48 ชั่วโมง
ถ้าเป็นน้ำหวานของชันโรงตัวใหญ่ให้ตั้งที่อุณหภูมิ 45 องศา ใช้เวลาประมาณ 48 ชั่วโมง
(คอยตรวจเช็คความชื้นให้ได้ตามเกณฑ์มาตรฐานที่ต้องการ) การเลือกซื้อตู้อบลดความชื้น
ควรจะเลอื กซอื้ ตทู้ ่ีทำอณุ หภูมิได้อยา่ งนอ้ ย 45 องศาเซลเซียส
5) หลังจากผ่านการอบ ลดความชื้น ให้กรองน้ำผึ้งอีกครั้งหนึ่ง น้ำผึ้งที่ผ่านการกรอง
คร้งั สดุ ทา้ ยนี้ จะเก็บไวใ้ นโถแก้วใบใหญ่หรือบรรจลุ งขวดพรอ้ มจำหนา่ ย
6) ถ้วยน้ำผึ้งหรือชันผึ้งที่เหลือให้นำมาล้างน้ำหวานและซากชันโรงที่ตายแล้วออกให้ได้
มากทีส่ ดุ แลว้ ป้นั เปน็ กอ้ นกลมๆ เท่ากับลกู ปิงปอง ต้งั ไวท้ ีร่ ม่ ใกลๆ้ แดดแตอ่ ย่าใหโ้ ดนแดด จนแห้งดี
เสรจ็ แล้วเก็บรกั ษาชนั โดยแช่ไวใ้ นตเู้ ยน็ (สามารถเกบ็ ไดเ้ ป็นป)ี เพอื่ รอนำไปใชป้ ระโยชนต์ ่อไป

4

- ผลผลติ ตอ่ พน้ื ที่
เกษตรกรจะเก็บน้ำผึ้งชันโรง ปีละ 2 ครั้ง โดยได้รับผลผลิต 3 กิโลกรัม/รัง/ปี มีการดำเนิน
กจิ กรรมในรปู แบบเกษตรแปลงใหญ่ โดยมีกลุ่มท่ีดำเนนิ การรวบรวมผลผลิต จะรบั ซ้อื น้ำผึ้งชันโรงสด
จากเกษตรกร ราคาเฉลีย่ กโิ ลกรัมละ 700 บาท คดิ เป็นรายได้ 2,100 บาท/รงั /ปี

1.4 เกษตรกรตน้ แบบ

- นายมูหัมมดั ซมั ซูดิน เซ็นมาด ประธานกลุม่ วสิ าหกิจชมุ ชนผู้เล้ยี งผง้ึ ชันโรงเพื่อการอนุรักษ์
และส่งเสริมอาชีพแบบวิถีเศรษฐกิจพอเพียง (ชันโรงบูโด ยี่งอ) ที่อยู่ 105/8 ม.4 ต.ยี่งอ อ.ยี่งอ
จ.นราธิวาส เบอรโ์ ทรติดต่อ : 093-747-6622

- นายมานพ จคี๋ ีรี ประธานกลมุ่ แปลงใหญ่จังหวดั นราธิวาส ที่อยู่ 127/10 ม.4 ต.โคกเคียน
อ.เมอื งนราธิวาส จ.นราธวิ าส เบอรโ์ ทรตดิ ต่อ : 083 – 1837809

1.5 การแปรรูป
ชันโรงมคี วามสำคัญทางเศรษฐกิจ คอื เป็นผ้ึงที่ใหน้ ้ำผ้ึงที่มีราคาแพง ชันโรงเปน็ ผึ้งชนิดเดียว
ที่สามารถผลิตน้ำผึ้งอินทรีย์ น้ำผึ้งที่ได้จากชันโรงเป็นน้ำผึ้งคุณภาพ เชื่อกันว่าเป็นน้ำผึ้งสมุนไพร
เนื่องจากมีส่วนผสมของชันผึ้ง (พรอพอลิส) ที่ชันโรงนำมาสร้างเป็นถ้วยเก็บน้ำผึ้ง จึงมีส่วนผสม
ของชันผึ้งละลายอยู่ในน้ำผึ้งด้วย ผลิตภัณฑ์จากชันผึ้งหรือพรอพอลิส สามารถนำมาแปรรูป
เปน็ ผลติ ภัณฑ์ต่างๆ ได้ เชน่
– ใช้ในทางการแพทย์นำมาสกัดสารที่ต่อต้านเชื้อราและเชื้อแบคทีเรีย เป็นส่วนประกอบ
ในการทำยารักษาโรคมนุษย์และสัตว์ ใช้รักษาโรคที่เกิดจากเชื้อไวรัส ใช้ผสมเป็นยารักษาโรคทางหู
คอ จมูก รักษาโรคผิวหนัง
– ใช้เป็นส่วนผสมในการทำเครื่องสำอาง เพื่อรักษาโรคผิวหนัง และเสริมสร้างเซลล์ผิวหนงั
ทร่ี บั ผลกระทบจากเช้ือรา เชอื้ แบคทเี รยี เข้าทำลาย
– ใชท้ ำยารักษาโรคเกยี่ วกบั ระบบโลหติ การหายใจ โรคฟัน และโรคผิวหนัง เช่น น้ำร้อนลวก
เกดิ บาดแผล เป็นต้น
– ใช้เป็นสมุนไพร มีการใช้ชันผึ้งเป็นสมุนไพรในทวีปยุโรป และแอฟริกาในการสมานแผล
ซึง่ ใชก้ ันมาต้ังแต่สมยั อียิปต์ กรกี และโรมัน ในศตวรรษที่ 12 มีการนำชันผ้งึ มารักษาโรคฟนั ผุและเจ็บคอ
– ใช้ในเทคโนโลยีการอาหาร โดยนำชันผึ้งมาเป็นส่วนผสมในการถนอมอาหาร ยับยั้ง
การหมักบูดท่ีเกิดจากเชื้อราและแบคทีเรียในอาหาร นอกจากนี้ ยังนำมาใช้ในโภชนาการอาหารสัตว์
โดยผสมในอาหารสัตวไ์ ด้

5

1.6 ความยั่งยืน (การเพิม่ มูลคา่ ผลผลิต)

การควบคุมคุณภาพมาตรฐานการผลิตน้ำผึ้งชันโรง ก่อนจำหน่ายออกสู่ตลาด ทำให้น้ำผึ้ง
ชนั โรงเปน็ ที่ยอมรับในวงกว้าง อกี ทั้งในขนั้ ตอนการรวบรวมการผลิตน้ำผ้ึงชันโรง นอกจากจะได้น้ำผึ้งแล้ว
ยงั สามารถใชท้ กุ สว่ นของชนั โรงมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ตา่ งๆ ไดอ้ ีกด้วย (Zero Waste)

ปจั จุบนั เครือข่ายชันโรงจังหวดั นราธวิ าส มกี ารรวมกลมุ่ เลี้ยงชนั โรง ประมาณ 5,000 รัง
อยู่ระหวา่ งดำเนินการขอจดตราสัญลักษณ์สิ่งบง่ ช้ีทางภูมศิ าสตร์ (GI) “ชนั โรงนราธิวาส”

1.7 ตน้ ทนุ การผลิต

- คา่ แม่พันธ์ุผึ้งพร้อมรัง ราคา 2,700 บาท/รัง
- ค่าเสาปนู 180 บาท
- คา่ กระเบ้ืองจำนวน 2 แผน่ ราคาแผ่นละ 35 บาท เป็นเงิน 70 บาท
- ค่าขวดพรอ้ มสติกเกอร์ รวมแรงงาน 35 บาท/ขวด
1.8 การขยายผลสู่ส่วนรวม
ปัจจุบันมีการรวมกลุ่มเกษตรกรผู้เลี้ยงชันโรงในรูปแบบเกษตรแปลงใหญ่ ส่งเสริมให้มี
การเลี้ยงในพื้นที่เพิ่มมากขึ้น มีการคัดคุณภาพ ก่อนรวบรวมใส่บรรจุภัณฑ์จำหน่ายออกบูทใน
งานกจิ กรรมตา่ งๆ

จดั ทำโดย จังหวัดนราธวิ าส
1. สำนักงานเกษตรอำเภอเมืองนราธิวาส สำนกั งานเกษตรจังหวัดนราธวิ าส
2. คณะทำงานฝ่ายนทิ รรศการงานวนั ลองกอง’65