คู่มือสำหรับงานผู้ช่วยทันตแพทย์

บทนำ

ทนั ตแพทยห์ ทนนั่วตยงาาภนิบทาลนั ตผกูช้ ร่วรยมทโนั รตงแพพยทาบยา์ นลกัเววียชิ งาแกกา่นรสปารธะากรณอบสดุขว้ กยาหรลทาายงวาิชนาใชหีพบ้ ทริ่ีทกาารงแานก่ผร่วมู้ มารกับนั บไรดิกแ้ ากร่
จะขาดบุคคลใดบุคคลหน่ึงไม่ได้ตอ้ งทางานร่วมกนั จึงจะสาเร็จลุล่วงไปได้ หากการทางานร่วมกนั มี
ปปจบดััันญญั เทรหหียึกาางตรทเาอค้่ีเยกงรงิดื่แอากบนงมไ้่อคขือยวเไาพไมมื่อดเ่ถสไแ้ ูกี่มยกทง่ใ่ ก่ีหR5าเ้Mรกคหิดรใ้คังยนติบวเด่อาเคมือเดรผนื่ืออดิ กนงพมนั ลแือยาลาใดะยหคกน้ทรา้ัง2นัรต5ทต6่อิ้งแ3ไข)พปยปทหะัญยตรผ์หืิอดิดาปเชเัหญม้ือลีมหไ่ามาานกเ่ถห้ีสสูกล่งุดท่าผถ่ีนล3ึง้นัใคห6ตรก้อค้้ังางรตร้ลัง่อทตดเาด่นองือเอ้าดนนยือลล(นอง่าชา้รแงา้อตอทง่ทิง้งัล้งจัหงนาตัมก้ียถาสงั กกพมาาบุดรร
และผมู้ ารับบริการ ควรไดร้ ับการแกไ้ ขอยา่ งเร่งด่วน ปัญหาส่วนใหญม่ าจากไม่ทราบชื่อ ประเภท ลกั ษณะ
เผโกผพรดิูาช้ ื่อรคพ่วใทตยลหาิดทางศ้ ดเนัาชึกเนห้ืแอษขพลใาอนง่าทนางโยนเ้ีรคเ์ ผพงรชู้พ่ืื่ออ่วยงลยมาดทบือคนัาวไลตามแมห่มพผนีมทิด่ีกวยพนาพ์ รลง้ืนทาาดนฐวานกทนาซนั รไ้าตดทชกอ้าื่อรงยเคราา่ งนมรเ่ือขยจงงาั้ ึงมใไไจมือดแ่มแจ้ลีแลดัะนะสทวกาาทมาคราาู่มไรงือมถเกส่ปท่ียาฏบวหิบทกรตับัวับินตสงาเ่ือานมนป้ือหผรหลูชะ้ ากั ก่วไปอยด้อทบท้ งนัุกคกเวตนมั าแื่อแมพกลเขทาะรา้คยทใวข์ จา้บึนงงคาามนนุมา





















เครื่องมือแซะเหงือก



เคร่ืองมือถอนรำกฟัน บน-ล่ำง

เคร่ืองมือถอนฟันแท้ล่ำง 151

เคร่ืองมือถอนฟันแท้บน 150





กำรขูดหินปูน

เคร่ืองมือท่ตี ้องเตรียม วธิ ีช่วยข้ำงเก้ำอี้
1.ชุดตรวจ เตรียมหลอดดูดน้าลายในช่องปากคนไข้
2.แกว้ น้าบว้ นปาก 2. ใชก้ ๊อซชุบแอลกอฮอลเ์ ชด็ คลาบเลือดและคลาบ
3.เคร่ืองขดู หินปูน หินปูนที่ติดเคร่ืองมือ
3. หลงั เสร็จแลว้ ทาความสะอาดยนู ิต นาเคร่ืองมือแยก
หลอดดูดน้าลาย แช่ทาความสะอาดตามข้นั ตอน
6.ผงขดั ฟัน

ถอนฟัน

เครื่องมือที่ต้องเตรียม วธิ ีช่วยข้ำงเก้ำอี้
1.เตรียมชุดถอนฟัน, ยาชา 1.คอยดูดน้าลายและเลือดในช่องปากคนไข้
2.หลงั จากการถอนฟันแนะนาใหค้ นไขป้ ฏิบตั ติ วั ตาม
2.เตรียมแกว้ น้า, หลอดดูด
น้าลาย, ก๊อซ คาแนะนาหลงั ถอนฟัน
3.หลงั เสร็จแลว้ ทาความสะอาดยนู ิต นาเคร่ืองมือแยก

แช่ทาความสะอาดตามข้นั ตอน

อุดฟันอมัลกมั
(Amalgam Filing)

เคร่ืองมือท่ีต้องเตรียม วธิ ีช่วยข้ำงเก้ำอี้

1. เตรียมชุดอุด AF,กระจก 1. ช่วยดูดน้าลายและก้นั ลิ้นเวลาทนั ตแพทยก์ รอฟัน

2. แกว้ น้าหลอดดูดน้าลาย 2. เตรียมกอ็ ซซุบแอลกอฮอล์ คอยเชค็ คราบฟันผทุ ี่ติดหวั กรอ

3. อมลั กมั , วสั ดุรองพ้นื GI , 3. เตรียมผสมวสั ดุอุดรองพ้นื ฟันอมลั กมั

ไดแคล (Dycal) 4. ทาความสะอาดยนู ิตดา้ มหวั กรอนาเคร่ืองมือแยกแช่ทาความ

4. กรณีคลาสทู (Class II) ใหเ้ ตรียม สะอาด

เพ่ิมเติม-เมททิกแบนด์ (Matrix band),

เวดจ์ (Wedge), ไหมขดั ฟัน, สาลีกอ้ น

อดุ ด้วยวสั ดสุ ีเหมือนฟัน
(Light Cure filling)

เครื่องมือท่ีต้องเตรียม วธิ ีช่วยข้ำงเก้ำอี้

1. เตรียมชุดอุด LC 1. ช่วยดูดน้าลาย

2. แกว้ น้า, หลอดดูด 2. เตรียมกอ๊ ซชุบแอลกอฮอลค์ อยเชค็ เคร่ืองมือ

3.น้าลายก๊อชชุบแอลกอฮอล์ 3. เตรียมวสั ดุอุดส่งใหท้ นั ตแพทยแ์ ละช่วยฉายแสง 4. ทาความ

4. กลอ่ งชุดอุด LC สะอาดยนู ิตดา้ มหวั กรอเครื่องฉายแสงนาเครื่องมือแยกแช่ทา

5. เคร่ืองฉายแสง ความสะอาด

6. วสั ดุรองพ้ืน GI

7. เพ่ิมเติม Blade No .12, matrix

ใสเวต pop on disc

กำรรักษำรำกฟันเดก็
(Pulpotomy, Pulpectomy)

เคร่ืองมือทีต่ ้องเตรียม วธิ ีช่วยข้ำงเก้ำอี้

1.ชุดตรวจ+อุดฟัน, แกว้ น้า, หลอดดูดน้าลาย 1.ช่วยดูดน้าลาย และก้นั ลิ้นขณะทนั ตแพทย์

2.Syringe+ยาชา, รถเขน็ เอน็ โด,ตลบั แกว้ สาลี, paper point กรอฟัน

3.แกว้ น้าเกลือพร้อม syringe น้าเกลือ หรือ 2% 2.เตรียมกอ๊ ซชุบแอลกอฮอลค์ อยเชด็ คราบท่ีติด

Chlorhexidine, ก๊อซแอลกอฮอล์ หวั กรอ

4.น้ายาฟอร์โมครีซอล, Vitapex, IRM, วสั ดุอดั ฟัน 3.ช่วยส่งตลบั สาลีลนไฟ เปิ ดใหท้ นั ตแพทย์

5.กรณี Pulpectomy เพ่มิ เติม file 21 mm. no.08-40, 4.ช่วยผสมวสั ดุ อุดครองรากฟัน

Lentulo, Barb broach, ซิงคอ์ อกไซด,์ Clove oil, T-band, 5.ทาความสะอาดยนู ิต หกั รอ นาเคร่ืองมือไป

แบบตดั , เวต, ไหมขดั ฟัน และกระดาษเชค็ สูง แยกแช่ทาความสะอาดตามข้นั ตอน

กำรรักษำรำกฟัน
(RCT : Root canal treatment

เคร่ืองมือท่ีต้องเตรียม วธิ ีช่วยข้ำงเก้ำอี้
1. ชุดรักษารากฟัน RCT 2. กระจกแกว้ น้าหลอดดูดน้าลาย 1. ช่วยดูดน้าลาย
3.Syringe ยาชา + ยาชา 2.เตรียมก๊อชุบแอลกอฮอล์ คอยเชด็ คาบที่ติดหวั
กรอ
4.รถเขน็ เอน็ โด 3.เตรียมตลบั สาลีลนไฟเปิ ดใหท้ นั ตแพทย์
5. ตลบั สาลี น้าเกลือลา้ งรากฟัน6.ก๊อซชุบแอลกอฮอล์ 4.ช่วยผสมวสั ดุอุดครองรากฟัน
6.File ฟันหนา้ ยาว 25 mm พนั หลงั ยาว 21mm no 08-40 5.ทาความสะอาดยนู ิต หกั รอ นาเครื่องมือไปแยก
แช่ทาความสะอาดตามข้นั ตอน
Lentulo, Barb broach

7. วสั ดุไวตาเพก็ (Vitapex)

8.เพ่มิ เติม Main Cone, Glick Noi, spreader, Plugger, Clove
oil, Root canal cement (Sealer), IRM, asjana

กำรผ่ำฟันคุด

เครื่องมือท่ีต้องเตรียม วธิ ีช่วยข้ำงเก้ำอี้
1. ชุดตรวจ, กระจก
2. Syringeยาช, ยาชา 4% Articaine with 1: 1. เตรียมผชู้ ่วยเตรียมหวั กรอหลอดดูดน้าลายจดั เรียงเคร่ืองมือ
100,000 epinephrine 2.ใชห้ ลอดดูดน้าลายดูดน้าลายตามลอยกรีดมีดของทนั ตแพทย์
3. แกว้ น้าหลอดดูดน้าลาย 3.คอยฉีดน้าเกลือใหต้ รงหวั กรอเวลาหมอกรอแบ่งฟันพร้อมดูดน้าตาม
4 .ชุดผา่ ฟันคุด 4. ถือก๊อซคอยเช็ดเศษเน้ือและคราบเลือดที่ติดเครื่องมือ
5. Blade เบอร์ 15, น้าเกลือลา้ งแผล 5.ช่วยตดั ไหมใหท้ นั ตแพทยเ์ มื่อเยบ็ เสร็จ

6.แนะนาผปู้ ่ วยใหป้ ฏิบตั ิตวั ตามคาแนะนาหลงั ถอนฟัน

7.ทาความสะอาดยนู ิตหวั กรอนาเครื่องไปแยกแช่ทาความสะอาด

กำรผ่ำเจำะหนอง

เครื่องมือท่ตี ้องเตรียม วธิ ีช่วยข้ำงเก้ำอี้

1. ชุดตรวจ, กระจก 1. ช่วยดูดเลือดตมลอยกรีดมีดของทนั ต

2. Syringe ยาชา, ยาชา แพทย์

3 .แกว้ น้าหลอดดูดน้าลาย 2. ทาความสะอาดยนู ิตนาเครื่องมือไป

4. ดา้ ม Blade บอร์ละ 15 แยกแช่ทาความสะอาด

5. Crutte ชุดเยบ็

6. ท่อเดรนหนองน้าเกลือลา้ งแผล

กำรทำฟันเทยี มชนิดถอดได้

เคร่ืองมือทต่ี ้องเตรียม วธิ ีช่วยข้ำงเก้ำอี้
1. ชุดตรวจเกา้ อ้ี 1. เตรียมผสมผงพิมพป์ ากส่งใหท้ นั ตแพทย์
ถาดพมิ พป์ ากผงพมิ พป์ าก 2.นาแบบพิมพป์ ากลา้ งน้าแช่น้ายาไฮเตอร์
(Alginate) 3. นาแบบพิมพป์ ากลา้ งเน้ือเป่ าลมใหแ้ หง้ เทปูน
3.Shade Guide แผงเลือกสีฟัน 4. แกะแบบพมิ พป์ ากเขียนใบส่งแลบบนั ทึกสมุด
ส่งแลบ
5.ทาความสะอาดยนู ิตนาเคร่ืองมือไปแยกแช่ทา
ความสะอาด

กำรทำฟันเทยี มชนิดตดิ แน่น
(ครอบฟัน, สะพำนฟัน)

เคร่ืองมือทีต่ ้องเตรียม วธิ ีช่วยข้ำงเก้ำอี้
1. ชุดตรวจ, กระจก 1. ช่วยดูดน้าลายเตรียมวสั ดุใหท้ นั ตแพทย์
2. แกว้ น้า, หลอดดูดน้าลาย 2.ช่วยผสมผงพิมพป์ าก
3. Spoon, syringe 8707
4. Cord แยกเหงือก, ดว้ ยแยกเหงือก 3. น้าแบบพิมพป์ ากไปเทปูน velmix
5. ผงพมิ พป์ าก, วสั ดุพิมพป์ าก, เทพมิ พป์ าก 4. แกะแบบพิมพป์ ากเขียนใบส่งแลบบนั ทึกสมุด
6. วสั ดุ Fix ฟันปลอม (ตามทนั ตแพทยเ์ รียกใช)้ ส่งแลบ
7. หวั กรอฟันปลอม vi, แผงเลือกสีฟัน
5. ทาความสะอาดยนู ิตนาเครื่องมือไปแยกแช่ทา

ความสะอาด



หลกั การสาคญั ของผชู้ ่วยในการเขา้ ถึงและ
เขา้ ใจทนั ตแพทยเ์ วลาทางานร่วมกนั

1. ศึกษาเรียนรู้จกั เครื่องมือ วสั ดุทนั ตกรรมตา่ ง ๆ และข้นั ตอนการทางานท่ีถูกวธิ ี
2. เตรียมเครื่องมือใหพ้ ร้อมใชง้ าน เพอื่ ความสะดวกรวดเร็วเวลาทางาน
3. สังเกตการทางานของทนั ตแพทย์ ทนั ตแพทยแ์ ต่ละท่านมีลกั ษณะการทางาน เทคนิคท่ีแตกตา่ งกนั เพอ่ื ให้
ช่วยหตั ถการไดค้ ลอ่ งแคลว่
4. มีความรับผดิ ชอบตอ่ หนา้ ท่ีที่ไดร้ ับหมอบหมาย
5. หมน่ั เรียนรู้สิ่งท่ีแปลกใหม่และมีความกระตือรือร้น
6. มีมนุษยส์ ัมพนั ธ์และทกั ษะในการสื่อสารกบั ผปู้ ่ วยและญาติ
7. มีการวางตวั ที่เหมาะสม (บุคลิก, ความประพฤติ)

การ Suction น้าลาย

1. ควรวาง Suction บนกอ๊ ซก้นั น้าลายเพอื่ ไม่ใหด้ ูดเน้ือเยอ่ื ช่องปากโดยตรง
2. ขณะ Suction ไม่ควรลากผา่ นลิ้นคนไขโ้ ดยตรง อาจจะทาใหค้ นไขอ้ าเจียนได้
3. ไม่ควรนา Suction ขดู กด หรือกระแทกปากคนไขแ้ รง
4. ไม่ควรนาหลอดดูดน้าลายขวางการทางานของทนั ตแพทย์
5. หากมองไม่เห็นสามารถยนื Suction ได้

การใหบ้ ริการแก่ผมู้ ารับบริการ

1. เรียกชื่อ-สกลุ ผมู้ ารับบริการใหถ้ ูกตอ้ ง
2. เตรียมเคร่ืองมือ/อุปกรณ์ใหพ้ ร้อม
3. แนะนาข้นั ตอนการทางานคร่าวๆ ก่อนทนั ตแพทยใ์ หบ้ ริการทางทนั ตกรรม
4. ช่วยทนั ตแพทยส์ ่ือสารกรณีท่ีไม่เขา้ ใจในภาษา อธิบายความเขา้ ใจใหแ้ ก่ผมู้ ารับบริการ
5. หลงั เสร็จเคสแลว้ เกบ็ เคร่ืองมือ ทาความสะอาดใหเ้ รียบร้อย



แนว 1. การทาความสะอาดมือ เป็นการปฏิบตั ิที่ดีท่ีสุดเพอ่ื กาจดั เช้ือโรค ก่อน-หลงั สมั ผสั ผปู้ ่ วยทุกคร้ัง
ทำง หรือก่อนทาหตั ถการฉีดยา ทาแผล ฯลฯ ใหถ้ ูกตอ้ งตามกิจกรรมที่ปฏิบตั ิ
กำร 2. การสวมเส้ือคลุม เพอื่ ปูองกนั ร่างกายจากการกระเดน็ ของเลือดและสารคดั หลงั่ และปูองกนั การ นา
ป้องกนั เช้ือโรคสู่ผปู้ วุ ย สวมเส้ือคลุมถูกตอ้ งตามกิจกรรม
เชื้อแบบ 3. การใชแ้ วน่ ป้องกนั ตาและผา้ ปิ ดปากและจมูก ไดถ้ ูกตอ้ งกบั กิจกรรมท่ีปฏิบตั ิงาน สวมแวน่ ปูองกนั
มำตรฐำน ตา และผา้ ปิ ดปากและจมูกชนิด surgical mask เมื่อใหก้ ารพยาบาลผปู้ ่ วยที่คาดวา่ จะมีการกระเดน็ ของ
เลือด สารคดั หลงั่ จากอวยั วะภายในร่างกายของตวั ผปู้ ่ วยสู่ใบหนา้ ปาก จมูก ตา ของบุคลากรสุขภาพ
และสวมผา้ ปิ ด ปากและจมูกเพือ่ ปอู งกนั การแพร่กระจายเช้ือโรคจากบุคลากรสู่ตวั ผปู้ ่ วย

แนว การแยกประเภทขยะเป็น 4 ประเภท
ทำง 1. ขยะทว่ั ไป ถงั สีน้าเงิน
กำร 2. ขยะติดเช้ือ บรรจุถุงสีแดง
ป้องกนั 3. ขยะอนั ตราย ถงั สีแดง
เชื้อแบบ 3. ขยะรี ไซเคิล ถงั สีเหลือง
มำตรฐำน

แนวทำงกำรป้องกนั เชื้อแบบมำตรฐำน

การแยกประเภทผา้ เป้ื อนเป็นผา้ ติดเช้ือ ไดแ้ ก่ เป้ื อนเลือด / สารคดั หลง่ั อุจจาระ /ปัสสาวะ
และมีภาชนะใส่ผา้ เป้ื อนที่มีลกั ษณะเหมาะสม โดยภาชนะใส่ผา้ เป้ื อนแขง็ แรงปูองกนั การฉีก
ขาดปูองกนั การรั่ว/ ซึม ผา่ นของสารเหลวทุกชนิด และมีป่ วยติดภาชนะสาหรับทิ้งผา้ ติดเช้ือ
ชดั เจน และมีการแยกผา้ เป้ื อนหง่ือไคล ต่างหาก

การป้องกนั อุบตั ิเหตุจากของมีคมทิ่มแทงขณะปฏิบตั ิงาน ไม่สวมปลอกเขม็ คืน ปลดและทิ้ง
เขม็ ใน ภาชนะท่ีมีอปุ กรณ์ช่วยปลดเขม็ กรณีท่ีไม่มีอุปกรณ์ช่วยปลดเขม็ ใหส้ วมปลอกเขม็ คืน
ดว้ ยมือขา้ งเดียว (onehand method) และวางเขม็ /ของมีคมลงบนภาชนะ ก่อนส่งใหผ้ อู้ ่ืน (no
touch technique) ไม่ส่งจากมือสู่ มือโดยตรง one-hand method no touch technique

แนวทำงกำรป้องกนั เชื้อแบบมำตรฐำน

แนวทางการปฏิบตั ิอุบตั ิเหตุจากของแหลมคมท่ิมตา
เมื่อบุคลากรเกิดอุบตั ิเหตุของมีคมที่เป้ื อนเลือดหรือสารคดั หลง่ั บาด ทิ่มแทง

กระเดน็ เขา้ ปาก ตาหรือบาดแผล ใหป้ ฏิบตั ิดงั น้ี
1. กรณีถูกของมีคมที่เป้ื อนเลือดหรือสารคดั หลง่ั บาด ทิ่มแทง หรือผวิ หนงั ที่มีบาดแผล

สมั ผสั เลือดหรือสาร คดั หลง่ั ใหร้ ีบลา้ งแผลดว้ ยน้าสะอาดและน้าสบู่ เช็ดดว้ ย 70%
alcohol
2. 2กรณีกระเดน็ เขา้ ปาก ใหบ้ ว้ นน้าลายทิ้งโดยเร็ว แลว้ ลา้ งกล้วั ปากดว้ ยน้าสะอาดจานวน
มากที่สุด
3. กรณีกระเด็นเขา้ ตา ใหล้ า้ งตาดว้ ยน้าสะอาดหรือ normal saline ใหม้ ากท่ีสุด
4. พจิ ารณาความเสี่ยงต่อการติดเช้ือเอดส์หรือไวรัสตบั อกั เสบบี จากการเกิดอุบตั ิเหตุสัมผสั
เลือด สารคดั หลงั่

อ้ำงองิ

• คูม่ ือปฏิบตั ิงานผชู้ ่วยทนั ตแพทย.์ (2551). เชียงราย: โรงพยาบาลเวยี งแก่น
• แสงนาง แสงงาม. ผชู้ ่วยทนั ตแพทย.์ สัมภาษณ์. 31 สิงหาคม 2563