BAB 6 - MURID

TEMA 2: PENYENGGARAAN DAN KESINAMBUNGAN HIDUP BP 6 : SOKONGAN, PERGERAKAN DAN PERTUMBUHAN

Standard Kandungan 6.1 Sokongan, Pergerakan dan Pertumbuhan Haiwan

Apa itu rangka? Sistem sokongan kepda semua jenis haiwan

Jenis sokongan  Rangka dalam

 Rangka luar

 Rangka hidrostatik

Rangka dalam

Jenis sokongan bagi semua vertebrata ( ikan, amfibia, reptilia, burung dan mamalia) termasuk manusia.

Rangka dalam terbina daripada tulang atau rawan.

Fungsi rangka dalam : menyokong berat badan, melindungi organ dalaman dan mengekalkan bentuk badan

selain dapat menjadi asas pautan otot untuk menggerakkan bahagian badan.

Rangka luar
Jenis sokongan bagi semua invertebrata (cth : labah-labah, udang, kala jengking dan ketam)
Rangka luar terdiri daripada lapisan keras kitin berlilin atau cangkerang
Fungsi rangka luar : menyokong berat badan, mengekalkan bentuk badan dan melindungi organ dalaman selain
menjadi tapak perlekatan otot

Rangka hidrostatik
Sesetengah haiwan invertebrata yang berbadan lembut seperti cacing tidak mempunyai tulang di dalam badan
Haiwan-haiwan ini disokong oleh rangka hidrostatik
Rangka hidrostatik terdiri daripada dinding berotot yang melitupi rongga badan yang diisi dengan bendalir
Bendalir ini mengenakan tekanan pada dinding berotot badan dalam semua arah menyebabkan badan haiwan
yang lembut menjadi tegar (cth : tapak sulaiman, cacing tanah, lintah dan obor-obor)
Fungsi rangka hidrostatik : membantu pergerakan haiwan tersebut

Latihan Prestasi (TP 1)
1 Namakan tiga jenis sokongan pada haiwan.

………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

2 Namakan jenis sokongan bagi haiwan berikut:

Udang : …………………………………………………….

Buaya : …………………………………………………….

Cacing tanah : …………………………………………………….

3 Nyatakan binaan bagi sistem sokongan berikut :

Rangka dalam : …………………………………………………………………………………………………………….

Rangka luar : …………………………………………………………………………………………………………….

Rangka hidrostatik : …………………………………………………………………………………………………………….

4 Nyatakan satu fungsi (berbeza) bagi jenis sokongan berikut:

Rangka dalam : …………………………………………………………………………………………………………….

Rangka luar : …………………………………………………………………………………………………………….

Rangka hidrostatik : …………………………………………………………………………………………………………….

6 Apakah jenis sokongan bagi ular dan cacing tanah dan terangkan? (TP 2)

………………………………………………………………………………………………………………………………………….…….

………………………………………………………………………………………………………………………………………….…….

………………………………………………………………………………………………………………………………………….…….

1

Saiz Rangka Luar dengan Pertumbuhan
1 Pertumbuhan boleh diukur dan dilihat dengan membina graf unit pertumbuhan melawan masa
2 Dinamakan sebagai graf lengkung pertumbuhan
3 Unit bagi pertumbuhan seperti tinggi (cm), isipadu (cm3), jisim segar (g) dan jisim kering(g)
4 Lengkung-lengkung yang terbentuk menunjukkan fasa-fasa pertumbuhan dan kadar pertumbuhan yang

dialami oleh organisma
5 Lengkung pertumbuhan bagi semua organisma pada asasnya berbentuk sigmoid, Cuma corak

pertumbuhannya berbeza mengikut jenis organisma, tetapi lengkung pertumbuhan bagi haiwan dengan
rangka luar adalah unik dan berbeza

6 Lengkung pertumbuhan bagi haiwan dengan rangka luar seperti lipas dan belalang adalah berperingkat
Hal ini disebabkan oleh rangka luar haiwan terbina daripada kitin yang bersifat keras dan tidak boleh
berkembang

7 Hal ini menyebabkan pertumbuhan bagi haiwan berangka luar terhalang kerana sifat kitin yang keras dan
tidak boleh berkembang

8 Untuk mengatasi masalah ini, haiwan ini akan menanggalkan rangka luar berulang-kali sehingga mencapai
peringkat dewasa

9 Proses penanggalan kulit ini dikenali sebagai ekdisis. Rangka luar yang baharu dan lembut telah terbentuk di
bawah rangka luar yang lama

10 Semasa ekdisis, haiwan berangka luar akan menyedut udara bagi mengembangkan badannya. Proses ini akan
memecahkan rangka luar yang lama dan keras. Pertumbuhan pesat akan berlaku untuk pertambahan saiz
organisma sebelum rangka luar yang baharu mengeras

11 Haiwan berangka luar akan mengalami beberapa peringkat ekdisis sebelum mencapai peringkat dewasa
12 Peringkat ekdisis ini menyebabkan graf lengkung pertumbuhan berperingkat berbentuk tangga

13 Pada peringkat nimfa, haiwan akan makan terlalu banyak untuk membina tisu-tisu baharu dan mengalami
pertambahan jisim.

2

Latihan Prestasi (TP 1)
1 Bagaimanakah cara untuk melihat atau mengukur sesuatu pertumbuhan organisma?

………………………………………………………………………………………………………………………………

2 Apakah unit bagi pertumbuhan?

………………………………………………………………………………………………………………………………

3 Apakah dapatan utama daripada graf lengkung pertumbuhan? TP 2

………………………………………………………………………………………………………………………………

4 Namakan jenis graf bagi organisma berikut TP 2

Kuda : ………………………………Belalang : ………………………………………………

5 Terangkan belalang mempunyai graf pertumbuhan berbentuk tangga berbanding kuda yang
berbentuk sigmoid. TP 2

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

6 Bagaimanakan haiwan berangka luar mengalami pertumbuhan?

………………………………………………………………………………………………………………………………

7 Namakan proses penanggalan rangka luar oleh haiwan invertebrate ini.

……………………………………………………………………………………………………………………………..

8 Bagaimanakah haiwan berangka luar ini menanggalkan rangka luarnya?

………………………………………………………………………………………………………………………………

9 Wajarkan tindakan belalang makan terlalu banyak pada peringkat nimfa. TP 2

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

10 Namakan jenis lengkung pertumbuhan (bentuk) dan nyatakan satu organisma berdasarkan bentuk
pertumbuhan berikut: TP 2

Pertumbuhan
Pertumbuhan

Masa Masa

Jenis bentuk: …………………………………………. Jenis bentuk: ………………………………………….

Organisma : …………………………………………. Organisma : ………………………………………….

3

Latihan Prestasi Struktur
1 Rajah 1 menunjukkan graf lengkung pertumbuhan bagi suatu organisma X.

Y :…………..

IV

III

II
I

R
Rajah 1

a) Namakan jenis lengkung pertumbuhan tersebut.

……………………………………………………………………………………………………………………

b) Berikan satu contoh organisma X.

……………………………………………………………………………………………………………………

c) Namakan proses yang berlaku di peringkat I hingga IV.

……………………………………………………………………………………………………………………

d) Terangkan proses yang dinamakan di(c).

……………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………

e) Terangkan alasan organisma X mempunyai lengkung seperti Rajah 1 berbanding organisma
yang lain iaitu berbentuk sigmoid.

……………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………

f) Apakah peringkat Y?

……………………………………………………………………………………………………………………

g) Di peringkat Y juga, terdapat peringkat pertumbuhan sifar iaitu dikenali sebagai instar.
Apakah yang berlaku di peringkat ini?

……………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………

4

2 Rajah 2. 1 menunjukkan satu lengkung pertumbuhan suatu organisma.
Lengkapkan lengkung pertumbuhan berikut menggunakan perkataan berikut:

instar ekdisis telur nimfa dewasa

Pertumbuhan P :…………………………. Peringkat : ……………………..

Peringkat : …………… Q ………………………….
Peringkat : ……………. Masa

Rajah 2.1
a) Padankan keadaan yang berlaku di P dan Q.

P Rangka baharu yang lembut dibina di
bawah rangka lama

Udara disedut untuk mengembangkan
Q badan dan menanggalkan rangka luar

berulang kali

b) Namakan satu contoh organisma yang mempunyai lengkung seperti Rajah 2.1

………………………………………….………………………………………….…………………………

c) Tandakan (√) bagi jenis sokongan yang betul seperti lengkung pertumbuhan dalam Rajah
2.1

Rangka luar Rangka dalam Rangka hidrostatik

d) Rajah 2.2 menunjukkan suatu organisma X.

Rajah 2.2
Lakarkan lengkung pertumbuhan bagi organisma X.

Pertumbuhan

Masa

5

3 Jadual 3 menunjukkan pertumbuhan lima ekor limfa dan seekor belalang dewasa mengikut
masa.

Hari pertama hingga hari kelima Hari ke-6 hingga hari ke- 10

Panjang : …………………………cm Panjang : …………………………cm
Hari ke – 11 hingga hari ke – 15 Hari ke – 16 hingga hari ke -20

Panjang : …………………………cm Panjang : …………………………cm
Hari ke- 21 hingga hari ke-25 Hari ke- 26 hingga hari ke-30

Panjang : …………………………cm Panjang : …………………………cm

Rajah 3

a) Lengkapkan Jadual 3 dengan mengukur panjang organisma tersebut.
b) Plotkan dapatan panjang organisma tersebut kepada lengkung pertumbuhan.

Panjang
abdomen / cm

masa / hari
Nyatakan jenis lengkung pertumbuhan bagi belalang : …………………………………………

6

Soalan Mengkonsepsi – Bahagian C
4 a) Nyatakan dua perbezaan antara jenis sokongan rangka dalam dan rangka luar dan dua

contoh haiwan atau organisma
Jawapan:

Rangka dalam Rangka dalam





b) Rajah 4 menunjukkan haiwan-haiwan yang tergolong dalam jenis sokongan rangka dalam.
Buaya

Rangka dalam

Ikan paus

Helang

Kucing
Rajah 4
i) Berikan satu maklumat yang boleh diambil dalam Rajah 4.
……………………………………………………………………………………………………………………
ii) Nyatakan dua ciri sepunya bagi rangka dalam.
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
iii) Berikan satu contoh yang lain bagi rangka dalam.
……………………………………………………………………………………………………………………
iv) Berikan satu bukan contoh yang bagi rangka dalam.
……………………………………………………………………………………………………………………
v) Hubungkaitkan ciri sepunya untuk membina konsep rangka dalam.
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………

7

Mengubungkaitkan Rangka hidrostatik dengan pergerakan
Bagaimanakah cacing tanah bergerak?

Cacing tanah mempunyai rangka hidrostatik, iaitu ruang badannya dipenuhi bendalir. Cacing
tanah bergerak di atas tanah dengan bantuan keta, iaitu bulu kejur yang terdapat pada bahagian
sisi badannya. terdapat dua jenis otot pada dinding badan cacing, iaitu otot lingkar dan otot
membujur

Otot-otot pada cacing tanah ini juga bertindak secara berantagonis (berlawanan). apabila otot
lingkar mengecut, otot membujur mengendur menyebabkan badan cacing menjadi nipis dan
memanjang. apabila otot membujur mengecut dan otot lingkar mengendur pula, badan cacing
akan menebal dan memendek

Tindakan otot lingkar dan otot membujur secara berantagonis (berlawanan) menghasilkan tekanan
hidrostattik pada cecair di dalam badan cacing. Apabila badan cacing menipis dan memanjang,
tekanan hidrostatik memindahkan cecair di dalam badannya ke belakang badan. Apabila badan
cacing menebal dan memendek, cecair badan akan dipindahkan ke bahagian memendek ini oleh
tekanan hidrostatik dan menyebabkan bahagian belakang cacing ditarik ke hadapan.

Otot membujur Otot lingkar Otot lingkar Otot membujur
mengendur mengecut mengendur mengecut

Kepala  Cacing tanah bergerak
Hadapan dengan bantuan pengecutan
dan pengenduran otot lingkar
Keta dan otot membujur yang
berlaku secara berlawanan
Gelombang pengecutan daripada bahagian anterior
Arah pergerakan (hadapan)ke bahagian
posterior (belakang)

 Apabila otot membujur
mengecut dan otot lingkar
mengendur, segmen-segmen
pada bahagian badan
cacing aan memendek dan
menebal. Keta pada segmen
ini akan mencengkam tanah.

 Pada masa yang sama
segmen-segmen lain pada
badan cacing tanah akan
memanjang dan menipis. Hal
ini berlaku kerana otot lingkar
pada segmen ini mengecut
dan otot membujur
mengendur. Keta pada
segmen ini akan melepaskan
cengkaman untuk
membenarkan badan cacing
tanah memanjang dan
bergerak ke hadapan

8

Latihan Prestasi
1 Rajah 1 menunjukkan pergerakan seekor cacing di atas tanah.

Arah gerakan

P :………………

Rajah 1
a) Namakan jenis sokongan bagi seekor cacing.

…………………………………………………………………………………………………………………………..

b) Namakan bahagian yang berlabel P pada Rajah 1.

c) Apakah fungsi bahagian P?

…………………………………………………………………………………………………………………………..

d) Pada Rajah 1, tandakan arah gelombang pengecutan .

e) Tandakan (√) pada pilihan yang betul mengenai penyataan di bawah.

Badan cacing akan menjadi nipis dan memanjang,

Apabila otot lingkar mengecut, otot lingkar mengendur
otot membujur otot membujur mengendur

Badan cacing akan menjadi menebal dan memendek,

Apabila otot lingkar mengecut, otot lingkar
otot membujur otot membujur

f) Nyatakan dua jenis otot yang ada pada cacingmembantu dalam pergerakkannya.

…………………………………………………………………………………………………………………………..

g) Labelkan otot yang dinamakan di(f) pada keratan rentas di bawah.

T : ………………………………… S : …………………………………

9

Fungsi Rangka Dalam bagi Haiwan

1 Haiwan vertebrata yang mempunyai rangka dalam terbahagi kepada tiga iaitu haiwan

vertebrata darat, haiwan vertebrata akuatik dan burung

2 Haiwan vertebrata darat

Haiwan vertebrata darat memerlukan rangka yang kuat dan tegar untuk menyokong badan

Haiwan ini mempunyai rangka yang besar dan sepadan dengan saiz badan.

Berat badan vertebrata daratan ini disokong oleh lengkungan pektoral dan lengkungan pelvis

Gajah memerlukan lengkungan pektoral dan lengkungan pelvis yang kuat untuk menyokong

berat badannya.

Lengkungan pektoral

Lengkungan
pelvis

3 Haiwan vertebrata Akuatik
Haiwan vertebrata akuatik mempunyai rangka dalam yang lebih kecil berbanding dengan
badannya.
Lengkungan pektoral dan lengkungan pelvis pada haiwan akuatik adalah lebih kecil dan
lemah
Vertebrata akuatik seperti ikan paus boleh membesar lebih daripada saiz rangkanya.
Hal ini demikian kerana berat badan haiwan akuatik disokong oleh daya apungan air.

Lengkungan pelvis Lengkungan pektoral

4 Burung
Burung mempunyai struktur tulang yang
beradaptasi untuk terbang.
Tulang sternum (tulang dada) burung yang pipih dan luas
berfungsi sebagai tempat perlekatan otot untuk penerbangan
Tulang-tulang burung juga berongga dan ringan
Saiz tengkorak burung adalah kecil berbanding
tengkorak haiwan lain dan bertujuan untuk
memudahkan burung terbang

Sternum

10

Latihan Prestasi TP 1
1 Labelkan lengkungan pektoral dan lengkungan pelvis pada rangka haiwan berikut.

P:…………………………….

Q:……………….………… R:……………….………….…
…

S:……………….………….……
2 Haiwan vertebrata mempunyai rangka dalam yang terbahagi kepada tiga kumpulan iaitu:

……………………….……………………….……………………….……………………….……………………….
3 Nyatakan jenis kumpulan vertebrata yang mempunyai rangka yang kuat dan tegar untuk

menyokong badannya.
……………………….……………………….……………………….……………………….……………………….
4 Nyatakan jenis kumpulan vertebrata yang mempunyai rangka yang kecil dan lemah tetapi
berat badannya disokong oleh daya apungan air.
……………………….……………………….……………………….……………………….……………………….
5 Nyatakan jenis kumpulan vertebrata yang mempunyai tulang-tulang yang berongga dan
ringan.
……………………….……………………….……………………….……………………….……………………….
6 Namakan struktur X dan nyatakan fungsinya dalam haiwan vertebrata di bawah.

Fungsi struktur X:
………………………………………..….
………………………………………..…

X: ……………………….

7 Wajarkan saiz tengkorak bagi burung adalah lebih kecil. TP 2
……………………….……………………….……………………….……………………….……………………….

8 Terangkan alasan saiz badan seekor ikan paus lebih besar daripada rangkanya tambahan
rangkanya adalah lebih kecil dan lemah boleh meneruskan kemandiriannya di lautan.TP 2
……………………….……………………….……………………….……………………….……………………….

11

Sistem Rangka Manusia
1 Rangka manusia terdiri daripada 206 tulang yang pelbagai saiz dan bentuk
2 Rangka manusia boleh dibahagikan kepada dua bahagian

a) rangka paksi
b) rangka apendaj
3 Rangka paksi terdiri daripada tengkorak, turus vertebra, sternum dan tulang rusuk
Rangka apendaj terdiri daripada lengkungan pektoral, tulang tangan, lengkungan pelvis dan
tulang kaki
Latihan Prestasi 1 :

Rangka manusia

12

4 Rangka Paksi Penerangan
Tengkorak  Tengkorak manusia terdiri daripada dua
bahagian iaitu tulang kranium dan tulang
Turus vertebra muka
 Tulang kranium berfungsi melindungi otak
 Tulang muka berfungsi untuk memberikan
bentuk asas atau rangka muka dan
menyokong gigi

 Turus vertebra terdiri daripada 33 ruas
tulang kecil atau vertebra

 Tulang-tulang yang bersambung ini akan
membentuk satu turus yang kuat dan
boleh melentur

 Turus vertebra ini mempunyai satu fungsi
yang amat penting iaitu melindungi saraf
tunjang

Tulang rusuk dan sternum  Rusuk manusia dibentuk daripada 12
pasang tulang rusuk yang bersendi
dengan vertebra toraks di bahagian
belakang

 Tujuh pasang tulang rusuk bersendi
dengan sternum secara terus dan tiga
tulang rusuk lagi bersambung secara
tidak langsung oleh rawan

 Dua pasang terakhir tergantung bebas.
 Sternum dan tulang rusuk berfungsi untuk

melindungi organ utama iaitu jantung
dan peparu

Vertebra toraks

13

5 Rangka Apendaj  Terdapat sepasang lengkungan pektoral
Lengkungan pektoral di dalam badan manusia

Tulang tangan  Lengkungan pektoral ini menghubungkan
tulang tangan dengan rangka paksi
Falanks
Lengkungan pelvis  Lengkungan pektoral terdiri daripada
tulang klavikel dan tulang skapula

 Tulang tangan terdiri daripada humerus,
radius, ulna, karpus, metakarpus dan
falanks

 Hujung humerus yang berbbentuk bulat
bersendi dengan lengkungan pektoral

 Hujung humerus yang di sebelah bawah
bersendi dengan radius dan ulna

 Radius dan ulna bersendi dengan tulang
karpus yang membentuk pergelangan
tanagan

 Tulang metakarpus membentuk tapak
tangan dan bersendi dengan tulang
karpus

 Falanks yang membentuk jari akan
bersendi dengan tulang metakarpus

 Lengkungan pelvis ini bersendi dengan
rangka paksi

 Lengkungan paksi terbentuk daripada
sepasang tulang punggung

 Lengkungan pelcis menyokong berat
badan, melindungi pundi kencing dan
organ pembiakan

14

Tulang kaki  Tulang kaki terdiri daripada femur, tibla,
fibula, tarsus, metatarsusdan falanks

 Hujung tulang femur yang berbentuk
bulat bersendi dengan lengkungan pelvis

 Hujung sebelah bawah femur pula
bersendi dengan tulang tibia dan fibula

 Tibia dan fibula merupakan tulang pada
betis

 Hujung bawah tulang tibia dan fibula ini
bersendi dengan tulang tarsus, iaitu
tulang pergelangan kaki

 Tulang tarsus bersendi dengan tulang
metatarsus yang membentuk tapak kaki

 Metatarsus pula bersendi dengan tulang
falanks atau tulang jari kaki

Latihan Prestasi
1 Labelkan bahagian-bahagian rangka dalam bagi manusia

a)
d)

b)
c)
e)

f)

g)

15

Latihan objektif Sistem Rangka Dalam Manusia –Kenalpasti bahagian melalui soalan objektif
1 Rajah 1 menunjukkan bahagian rangka dalam bagi seorang manusia.

Rangka dalam manusia

Rangka paksi Rangka X

Rajah 1

Antara yang berikut, yang manakah tergolong dalam Rangka X?

I Tulang tangan II Turus vertebra

III Tulang rusuk IV Tulang kaki

A I dan II B II dan III
D III dan IV D I dan IV

2 Rajah 2 menunjukkan bahagian rangka dalam bagi seorang manusia.
Rangka dalam manusia

Rangka Y Rangka apendaj

Rajah 2

Antara yang berikut, yang manakah tergolong dalam Rangka Y?

I Tulang tangan II Turus vertebra

III Tulang rusuk IV Tulang kaki

A I dan II B II dan III
D III dan IV D I dan IV

3 Antara yang berikut, yang manakah tergolong dalam rangka paksi?

A Lengkungan pektoral B Lengkungan pelvis

C Tengkorak D Tulang kaki

4 Antara yang berikut, yang manakah bukan tergolong dalam rangka paksi?

A Tengkorak B Tulang rusuk

C Turus vertebra C Lengkungan pelvis

5 Antara yang berikut, yang manakah bukan tergolong dalam rangka apendaj?

A Lengkungan pektoral B Lengkungan pelvis

C Tengkorak D Tulang kaki

6 Antara yang berikut, yang manakah tergolong dalam rangka apendaj?

A Tengkorak B Tulang rusuk

C Turus vertebra C Lengkungan pelvis

7 Maklumat berikut ialah mengenai bahagian X bagi rangka dalam manusia.

 Bahagian yang menghubungkan tulang tangan dengan rangka

paksi

 Terdiri daripada tulang klavikel dan tulang skapula

Antara yang berikut, bahagian manakah yang tergolong dalam kumpulan yang sama

dengan X?

A Tulang rusuk B Turus vertebra

C Tengkorak D Tulang kaki

8 Maklumat berikut ialah mengenai bahagian Y bagi rangka dalam manusia.

16

 Bahagian yang terbentuk daripada sepasang tulang punggung
 Menyokong berat badan, melindungi pundi kencing

Apakah Y? B Tulang rusuk
A Tulang tangan D Lengkungan pelvis
C Lengkungan pektoral

9 Maklumat berikut ialah mengenai bahagian P bagi rangka dalam manusia.

 Tulang ini bersambung dengan membentuk turus yang kuat
 Boleh melentur
 Terdiri daripada 33 ruas tulang kecil

Apakah P? B Tulang kaki
A Tulang tangan D Turus vertebra
B Tulang rusuk

10 Bahagian manakah yang berfungsi melindungi otak?

A Kranium B Sternum

C Radius D Tarsus

11 Rajah 1 menunjukkan salah satu bahagian dalam rangka paksi.

P

Q

SR

Rajah 1

Bahagian manakah yang dikenali sebagai rawan?

AP B Q
S
CR D

12 Rajah 2 menunjukkan salah satu bahagian dalam rangka paksi.
Bahagian manakah yang dikenali sebagai sternum?

A

B

D C
Rajah 2

17

13 Rajah 3 menunjukkan bahagian yang terdapat dalam rangka manusia.
A

B

CD
Rajah 3

Tujuh pasang tulang rusuk bersendi dengan X secara terus. Antara yang berikut, manakah
merujuk kepada bahagian X?
14 Rajah 4 menunjukkan bahagian yang terdapat dalam rangka manusia.

A

D

CB

Rajah 4
Tiga pasang tulang rusuk bersambung secara tidak langsung dengan bahagian Y. Antara
yang berikut, yang manakah merujuk bahagian Y?

15 Maklumat berikut mengenai tulang rusuk dalam rangka dalam manusia.

7 pasang tulang rusuk bersendi dengan P secara terus dan
tiga tulang rusuk lagi bersambung secara tidak langsung oleh
Q manakala dua pasang lagi tergantung bebas.

Apakah P dan Q? Q
P Vertebra toraks

A Klavikel Klavikel
B Rawan Rawan
C Sternum Sternum
D Vertebra toraks

16 Bahagian tulang manakah yang menghubungkan tulang tangan dengan rangka paksi?

I Klavikel II Femur

III Pungung IV Skapula

A I dan II B II dan III
D III dan IV D I dan IV

17 Bahagian manakah melindungi saraf tunjang? Tulang rusuk
Tulang kaki
A Lengkungan pektoral B

C Turus vertebra D

18

18 Rajah 5 menunjukkan sebahagian daripada rangka apendaj.
Rangka apendaj

Tulang tangan Tulang kaki

PQ RS
Bersendi dengan tulang karpus Bersendi dengan tulang tarsus

Pergelangan tangan Pergelangan kaki
Antara yang berikut , manakah betul bagi P, Q, R dan S?

P Q R S
A Radius Tibia Fibula Ulna
B Tibia Fibula Ulna Radius
C Fibula Ulna Radius Tibia
D Ulna Radius Tibia Fibula

19 Rajah 6 menunjukkan sebahagian dalam sistem rangka manusia.

P

Apakah P? B Skapula
A Pelvis D Kranium
C Toraks

20 Rajah 6 menunjukkan sebahagian dalam sistem rangka manusia.
A

B

C
Rajah 6

Antara yang berikut, yang manakah bukan tergolong dalam lengkungan pektoral?

19

Membandingkan Kekuatan Tulang yang padat dan Tulang yang berongga

Tulang Rongga

 Burung pula mempunyai
tulang-tulang berongga untuk
membolehkannya terbang

 Tulang berongga mempunyai
beberapa kelebihan iaitu
 Ringan dan kuat
 Membenarkan
vertebra bergerak
dengan lebih cepat
 Memerlukan kalsium
dan fosforus yang

kurang

Tulang Padat

 Vertebra darat seperti gajah
mempunyai tulang yang
besar, padat dan kuat

 Ini semua untuk menyokong
keseluruhan berat
badannya

Latihan Prestasi TP 1
1 Rajah 1.1 dan Rajah 1.2 menunjukkan dua jenis haiwan.

Rajah 1.1 Rajah 1.2

a) Nyatakan jenis sokongan pada kedua-dua organisma tersebut

………………………………………………………………………………………………………………
Merujuk kepada Rajah 1.1
i) Bagaimana organisma ini menyokong berat badannya?

………………………………………………………………………………………………………………

ii) Namakan jenis tulang yang dimiliki oleh organisma tersebut?

………………………………………………………………………………………………………………
Merujuk kepada Rajah 1.2
i) Namakah bahagian yang terdapat pada organisma ini yang berfungsi sebagai

tempat perlekatan otot untu penerbangan.

………………………………………………………………………………………………………………

ii) Namakan jenis tulang yang dimiliki oleh organisma tersebut?

………………………………………………………………………………………………………………
iii) Nyatakan satu kelebihan tulang yang dimiliki oleh organisma ini.

………………………………………………………………………………………………………………
…

20

Eksperimen 6.1

(Perbandingan kekuatan tulang yang padat dengan tulang yang berongga) – teks m/s 124

Tujuan : Untuk membandingkan kekuatan tulang yang padat dengan tulang yang

yang berongga

Penyataan masalah : Adakah tulang yang berongga lebih kuat daripada tulang yang padat?

Hipotesis :

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………
Pemboleh ubah

Dimanipulasikan : …………………………………………………………………………………………………

Bergerak balas : …………………………………………………………………………………………………

Dimalarkan : …………………………………………………………………………………………………

Bahan : Kertas A4, pita selofan, penutup kotak
Radas : Buku teks dan gunting
Prosedur : 1 Buatkan 4 silinder yang berongga dengan diameter 2.5cm dan lekatkan

bahagian atas dan bawah setiap gulungan kertas itu dengan pita
selofan
2 Lekatkan setiap silinder pada bahagian sudut penutup kotak (Model A)
3 Buatkan 4 silider yang padat dengan diameter 2.5cm dan lekatkan
bahagian atas dan bawah gulungan itu dengan pita selofan
4 Lekatkan setiap silinder pada bahagian sudut penutup kotak (Model B)
5 Letakkan buku teks satu demi satu setiap model yang dihasilkan sehingga
gulungan tersebut bengkok

Susunan radas : Model A Model B

Silinder Silinder
berongga padat

Keputusan : Bilangan buku teks yang boleh disokong
Model
Kesimpulan A
Perbincangan B

: …………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

: Apakah yang diwakili oleh meja Model A?
…………………………………………………………………………………………………
Apakah yang diwakili oleh meja Model B?
…………………………………………………………………………………………………
Cadangkan dua kelebihan sistem sokongan yang diwakili oleh gulungan
kertas meja model A
…………………………………………………………………………………………………

21

Latihan Prestasi : Soalan Bahagian A - KPS
1 Rajah 1 menunjukkan dua model meja A dan model meja B bagi mengkaji kekuatan tulang yang

padat dan tulang yang berongga

Silinder Silinder
berongga padat

Model A Model B

Rajah 1
Kemudian, model tersebut diuji dengan meletakkan buku teks satu demi satu sehingga gulungan
silinder kertas tersebut membengkok.
Keputusan eksperimen adalah seperti dalam Jadual1 berikut:

Model meja Bilangan buku teks yang boleh disokong
A 6
B 3

Jadual 1
Berdasarkan dapatan dalam Jadual 1,
a) Nyatakan satu pemerhatian yang dapat dibuat.

……………………………………………………………………………………………………………………….

b) Nyatakan satu inferens berdasarkan pemerhatian anda di (a).

……………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………….

c) Nyatakan pemboleh ubah berikut bagi eksperimen ini.

Pemboleh ubah dimanipulasikan : ……………………………………………………………………..

Pemboleh ubah bergerak balas : ……………………………………………………………………..

Pemboleh ubah dimalarkan : ……………………………………………………………………..

d) Nyatakan hipotesis bagi eksperimen ini.

……………………………………………………………………………………………………………………….

e) Apakah yang diwakilkan oleh

Model A : ……………………………………………………………………………………….

Model B : ……………………………………………………………………………………….

f) Nyatakan definisi secara operasi bagi kekuatan tulang.

……………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………….

22

Sistem Sokongan dengan Faktor Kestabilan Haiwan
1 Pusat graviti merujuk kepada titik keseimbangan suatu sistem sokongan atau objek
2 Titik keseimbangan ialah titik keseluruhan berat sistem sokongan atau objek itu bertindak untuk

mengeimbangi kedudukan sistem sokongan atau objek tersebut
3 Kedudukan pusat graviti memain peranan penting kepada haiwan

Haiwan yang mempunyai pusat graviti rendah lebih stabil daripada haiwan yang mempunyai
pusat graviti yang tinggi
4 Contoh:
Zirafah kurang stabil semasa berdiri kerana pusat graviti yang lebih tinggi berbanding buaya yang
mempunyai pusat graviti yang lebih rendah

Anggaran perbandingan pusat graviti zirafah
dengan buaya:

Kedudukan pusat graviti lebih tinggi berbanding
buaya

5 Faktor yang mempengaruhi kestabilan
Kestabilan bermaksud sesuatu objek mengekalkan kedudukan asalnya
Terdapat 2 faktor yang mempengaruhi kestabilan sesuatu objek atau sistem sokongan:
 Pusat graviti – Objek yang mempunyai pusat graviti yang lebih rendah mempunyai
kestabilan yang lebih tinggi berbanding objek yang mempunyai pusat graviti yang lebih
tinggi
 Luas tapak – Objek dengan luas tapak yang lebih besar mempunyai kestabilan yang
tinggi berbanding luas tapak yang kecil

Faktor yang mempengaruhi kestabilan suatu objek

Pusat graviti Meja Aa Luas tapak
AOOOO
Kedudukan pusat graviti Meja B
lebih tinggi
AOOOO

Kedudukan pusat graviti Keluasan tapak yang lebih besar , maka
lebih rendah , maka lebih stabil Meja A lebih stabil berbanding Meja B

23

6 Penyelesaian Masalah Kestabilan bagi Haiwan

Bagaimakah zirafah yang sangat tinggi untuk
mengekalkan kesatbilannya semasa menjalani
kehidupan?

 Zirafah terpaksa menambahkan luas taapk
sistem sokongan dengan mengangkangkan
kakinya untuk minum air

 Tindakan ini dapat merendahkan pusat
graviti zirafah supaya tidak tumban

Bagaimanakah kanggaru menambahkan luas
permukaan ketika tidak bergerak sedangkan kaki
hadapan tidak digunakan untuk berdiri?

 Kanggaru menggunakan ekornya sebagai
sistem sokongan bagi mengelakkan
daripada tumbang

 Tindakan ini menjadikan ekornya sebagai
tongkat dan menambahkan luas
permukaan kanggaru ketika tidak bergerak
dan mengelakkan kanggaru tumbang

Latihan Prestasi
1 Apakah pusat graviti?

……………………………………………………………………………………………………………………………

2 Apakah itu titik keseimbangan?

……………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………

3 Nyatakan dua faktor yang mempengaruhi kestabilan

……………………………………………………………………………………………………………………………

4 Nyatakan hubungan antara pusat graviti dengan kestabilan

……………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………

5 Nyatakan hubungan antara luas tapak dengan kestabilan

……………………………………………………………………………………………………………………………

6 Bagaimanakah tindakan kanggaru untuk menstabilkan dirinya daripada tumbang ketika tidak
bergerak?

……………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………

24

Latihan Prestasi 2 B
1 Haiwan manakah yang kurang stabil?

A

CD

2 Antara berikut, yang manakah faktor kestabilan bagi haiwan?

A Berat B Pusat graviti

C Usia D Jenis tulang

3 Rajah 1 menunjukkan seekor kanggaru.

P

Q

SR

Bahagian manakah yang membantu sistem sokongannya untuk stabil ketika tidak bergerak?

AP BQ

CR DS

4 Rajah 2 menunjukkan satu situasi di sungai.

Rajah 2

Bagaimanakah cara untuk mengatasi masalah tersebut bagi mengelakkan situasi di Rajah 2

tidak berulang lagi?

A Menambahkan beban dalam bot B Memakai jaket keselamatan

C Duduk ketika di dalam bot D Menggunakan pendayung sebagai

sokongan

25

Standard Kandungan 6.2 Pergerakan dan Pertumbuhan Manusia

1 Sistem rangka dan otot membolehkan manusia bergerak

2 Pengecutan dan pengenduran otot rangka akan menghasilkan pergerakan

3 Otot rangka bertindak secara berpasangan dan berlawanan antara satu sama lain

4 Setiap pasang otot yang bertindak secara berlawanan dikenali sebagai otot berantagonis

5 Pergerakan otot-otot ini membuatkan manusia boleh berjalan, melompat, berlari,

berenang,merangkak dan mengangkat barang

6 Pergerakan antagonis otot untuk membengkokkan dan meluruskan tangan

Apabila lengan dibengkokkan
Otot biseps mengecut, otor triseps mengendur
Apabila lengan diluruskan
Otot biseps mengendur, otot triseps mengecut

7 Fungsi sendi dan otot dalam pergerakan
Sendi ialah tempat pertemuan antara dua atau lebih tulang
Sendi yang membenarkan anggota bergerak dinamakan sendi bergerak (cth: sendi engsel pada
siku), manakala sendi yang tidak membenarkan bahagian anggota bergerak dinamakan sendi
tak bergerak (cth : sendi pada tengkorak)
Ligamen:

Tisu penghubung yang liat,

Otot biseps kenyal dan kuat yang

menyambungkan dua

tulang. Sifat yang kuat dan

Otot Tendon Radius kenyal membuatkan
triseps ligament dapat mengikat
dan memaut tulang serta
membenarkan pergerakan

Ligamen Otot:
Sendi engsel Tisu yang terdiri daripada
gentian yang selari antara
Ulna satu sama lain. Sel otot
mengandungi mitokondria
yang menjanakan tenaga
untuk pengecutan dan
pengenduran otot

26

8 Fungsi cecair sinoval, rawan dan tendon pada sendi Otot

Tulang

Cecair sinovial berfungsi untuk
melicinkan dan membekalkan
nutrient kepada rawan. Cecair
sinovial juga bertindak sebagi

pelincir di dalam sendi

Rawan atau tulang rawan Tendon ialah tisu penghubung yang
bertindak sebagai kusyen dan menyambungkan otot kepada tulang.

pelindung terhadap sendi. Tendon terdiri daripada gabungan
Rawan berfungsi untuk gentian yang bersifat kuat dan tidak
mengurangkan geseran kenyal. Daya pengecutan otot akan
dipindahkan ke tulang melalui tendon

Latihan Prestasi
1 Namakan dua bahagian yang membantu manusia untuk bergerak.

……………………………………………………………………………………………………………………………..

2 Apakah yang dikatakan sebagai otot berantagonis?

……………………………………………………………………………………………………………………………..

3 Tandakan (√) pada pilihan yang betul berdasarkan situasi di bawah:

Apabila lengan dibengkokkan,

otot biseps mengecut manakala otot triseps mengecut
mengendur mengendur

Apabila lengan diluruskan,

otot biseps mengecut manakala otot triseps mengecut
mengendur mengendur

4 Berikan maksud bagi istilah berikut:

Sendi : ………………………………..………………………………..……………………………………….

Tendon : ………………………………..………………………………..……………………………………….

5 Apakah fungsi bahagian berikut:

Rawan : ………………………………..………………………………..………………………………

Cecair sinovial : ………………………………..………………………………..………………………………

27

Latihan Prestasi
1 Labelkan rajah di bawah dengan menggunakan perkataan disediakan.

Sendi engsel Ligamen Tendon Rawan

P:………………

Q:……………………….

R:……………………….

2 Labelkan rajah di bawah dengan menggunakan perkataan disediakan dan nyatakan fungsi
bahagian tersebut dengan betul

Rawan Cecair sinovial Tendon

Tulang Otot

Nama bahagian S :
………………………………………

Fungsi:
………………………………………
………………………………………

Nama bahagian T : Nama bahagian U :
……………………………………… ………………………………………

Fungsi: Fungsi:

……………………………………… ………………………………………

……………………………………… ………………………………………

28

Latihan Soalan Objektif
1 Rajah 1 menunjukkan suatu aktiviti.

P

R

Q
Rajah 1

Apakah yang berlaku pada otot P dan otot R semasa melakukan aktiviti tersebut?

P Q
A Mengendur
B Mengecut Mengendur
C Mengendur Mengendur
D Mengecut Mengecut
2 Rajah 2 menunjukkan suatu aktiviti. Mengecut

R

S

Rajah 2

Apakah yang berlaku pada otot R dan otot S semasa melakukan aktiviti tersebut?

RS

A Mengendur Mengendur

B Mengecut Mengendur

C Mengendur Mengecut

D Mengecut Mengecut

3 Maklumat di bawah merujuk kepada bahagian T yang membantu dalam pergerakan manusia.

 Merupakan penghubung otot kepada tulang
 Memindahkan daya pengecutan otot ke tulang

Apakah T? B Ligamen
A Cecair sinovial D Tendon
C Rawan

4 Maklumat di bawah merujuk kepada bahagian X yang membantu dalam pergerakan manusia.

 Bertindak sebagai kusyen kepada sendi
 Mengurangkan geseran

Apakah X? B Ligamen
A Cecair sinovial D Tendon
C Rawan

29

Pola Pertumbuhan Manusia
1 Pertumbuhan manusia ialah satu proses berlakunya perubahan dari segi saiz, jumlah bilangan

sel, berat, bentuk tubuh, fungsi badan dan merupakan satu proses yang kekal dan tidak
berbalik
2 Pertumbuhan ini berlaku disebabkan oleh pertambahan bilangan sel pada tubuh
3 Pertumbuhan manusia berlaku pada seluruh badan dan berlainan mengikut jantina dan
peringkat umur
4 Peringkat pertumbuhan manusia

bayi Kanak-kanak Remaja Dewasa Tua

5 Penerangan setiap peringkat pertumbuhan Kanak-kanak

Bayi  Kadar pertumbuhan kanak-kanak
lelaki lebih tinggi berbanding kadar
 Bermula daripada 0 – 3 tahun pertumbuhan kanak-kanak
 Bayi lelaki dan perempuan perempuan

mengalami pertumbuhan yang sama  Keseimbangan makanan adalah
 Pertumbuhan bayi ketika ini adalah penting bagi pertumbuhan sel yang
seimbang
sangat pesat kerana pembahagian
sel berlaku dengan pesat
 Keseimbangan makanan adalah
penting bagi pertumbuhan yang
seimbang

Dewasa Remaja

 Lelaki dewasa lebih tinggi dan besar  Pada peringkat awal remaja 13
daripada perempuan dewasa hingga 15 tahun, kedua-dua jantina
mengalami pertumbuhan yang pesat
 Ini kerana pertumbuhan lelaki lebih
lama berbanding pertumbuhan  Pertumbuhan bagi lelaki perlahan
perempuan berbanding perempuan

 Pada peringkat ini, pertumbuhan  Perubahan ciri-ciri seks sekunder
manusia akan malar dan hampir sifar bagi remaja mula berlaku

 Pertumbuhan manusia akan terhenti  Pada umur 16 – 18 tahun, kepesatan
kecuali bahagian-bahagian tertentu pertumbuhan akan berkurang bagi
seperti kuku, kulit dan rambut remaja perempuan dan seterusnya
berhenti
Peringkat tua
 Pertumbuhan bagi remaja lelaki
 Pertumbuhan manusia hampir akan terus berlaku sehingga umur 18
terhenti sepenuhnya – 20 tahun

 Tubuh badan manusia mula  Remaja lelaki kelihatan lebih besar
menyusut dan mengecil di bahagian- daripada remaja perempuan
bahagian otot serta kulit mula
mengering 30

A Graf Lengkung pertumbuhan manusia

Ketinggian (cm)

Remaja Dewasa Tua

Kanak-kanak Pertumbuhan
minimum
Pertumbuhan negatif
Pertumbuhan pesat – saiz badan
Pertumbuhan perlahan berkurang

Bayi

Pertumbuhan pesat

Masa (tahun)

 Pertumbuhan manusia
Kadar pertumbuhan manusia adalah cepat pada peringkat awal, (peringkat bayi)

 Kadar pertumbuhan menjadi perlahan pada peringkat kanak-kanak
 Kadar pertumbuhan menjadi cepat semula pada peringkat remaja
 Kadar pertumbuhan menjadi perlahan semula pada peringkat dewasa
 Corak pertumbuhan ini membentuk stu lengkung S (sigmoid)
 Pertumbuhan terhenti apabila mencapai tahap kematangan
B Graf lengkung pertumbuhan untuk lelaki dan perempuan

lelaki POLA PERTUMBUHAN ANTARA LELAKI
DAN PEREMPUAN

 Kadar pertumbuhan lelaki adalah

Ketinggian (cm) perempuan berbeza daripada kadar
Fasa bayi
Fasa pertumbuhan perempuan
Fasa remaja dewasa
 Pada peringkat bayi dan awal

Fasa kanak-kanak,membesar dengan
tua kadar yang sama

 Lelaki membesar lebih cepat

sedikit bermula umur 4 tahun

Fasa  Perempuan mengalami akil
kanak
-kanak baligh lebih cepat antara umur 12

hingga 14 tahun

 Pada peringkat ini, perempuan

membesar lebih sedikit daripada

Masa (tahun) lelaki , lebih tinggi dan lebih berat

 Selepas umur 14 tahun, lelaki

mengalami pertumbuhan yang

lebih pesat berbanding

perempuan

31

Latihan Prestasi
1 Labelkan peringkat pertumbuhan manusia berdasarkan lengkung pertumbuhan di bawah. TP 2

Ketinggian / cm

R: S: T:

Q:

P:

2 Labelkan jenis kadar pertumbuhan bagi lengkung di bawah: Umur /tahun
Pertumbuhan perlahan
Pertumbuhan pesat Pertumbuhan minimum

Pertumbuhan negatif

Ketinggian / cm

P:

Rajah 2 Umur / tahun
3 Terangkan mengenai lengkung pertumbuhan pada peringkat P. TP 2

…………………………………………………………………………………………………………………………

4 Nyatakan peringkat yang pertumbuhan lebih pesat. TP 2

…………………………………………………………………………………………………………………………

32

Latihan Prestasi T
1 Rajah 3 menunjukkan graf lengkung pertumbuhan bagi manusia.

Ketinggian / cm
RS

Q

P

Umur / tahun

Rajah 3
a) Nyatakan dua parameter yang boleh digunakan untuk mengukur kadar pertumbuhan

manusia
……………………………………………………………………………………………………………………
b) Nyatakan bentuk lengkung yang terhasil.
……………………………………………………………………………………………………………………
c) Tandakan (√) pada Rajah 3 yang menunjukkan peringkat yang berlaku kepesatan
pertumbuhannya
d) Nyatakan satu jenis makanan yang diperlukan pada peringkat P dan wajarkan. TP 3
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………
e) Pada peingkat manakah, pertumbuhan dikatakan semakin malar dan hampir sifar?
……………………………………………………………………………………………………………………
f) Terangkan alasan bagaimana corak lengkung pada peringkat T semakin menurun. TP2
……………………………………………………………………………………………………………………
g) Pada peringkat R, nyatakan jantina yang mengalami pertumbuhan yang cepat pada usia
12 hingga 14 tahun? TP 2
……………………………………………………………………………………………………………………
h) Nyatakan peringkat pertumbuhan bagi R dan T
……………………………………………………………………………………………………………………

33

2 Rajah 4 menunjukkan graf lengkung pertumbuhan bagi manusia.

Ketinggian / cm X

Y
Q

P

Umur / tahun

Rajah 3
a) Nyatakan jenis bentuk graf yang ditunjukkan dalam Rajah 3.

……………………………………………………………………………………………………………………

b) Nyatakan dua parameter yang digunakan untuk mengukur kadar pertumbuhan manusia

……………………………………………………………………………………………………………………

c) Nyatakan jantina bagi X dan Y?

……………………………………………………………………………………………………………………

d) Terangkan alasan bagi jawapan anda di (c).

……………………………………………………………………………………………………………………

e) Huraikan perbezaan bagi peringkat P dan Q bagi X dan Y.

……………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………

f) Pada peringkat Q, didapati Y lebih cepat pertumbuhannya berbanding X ketika umur 12-14
tahun. Terangkan alasan.

……………………………………………………………………………………………………………………

g) Namakan peringkat pada usia 0 hingga 2 tahun.

……………………………………………………………………………………………………………………

34

Standard Kandungan 6.3 Sokongan, Pertumbuhan dan Kestabilan dalam Tumbuhan

1 Kepentingan tumbuhan memerlukan sistem sokongan
 Mendapatkan cahaya matahari untuk menjalankan proses fotosintesis
 Menampung berat tumbuhan
 Menyediakan kekuatan untuk menentang tiupan angin

2 Apakah bahagian utama sokongan bagi tumbuhan?

 Batang  Akar batang
akar
3 Bagaimana bahagian utama membantu dalam memberikan

sokongan?
 Batang tumbuhan menyokong berat batang itu sendiri

dan berat daun, bunga dan buah
 Akar memberikan sokongan kepada tumbuhan dengan

mencengkam tanah dan bagi yang mempunyai akar

di atas tanah juga adalah untuk memberikan sokongan kepada tumbuhan

Sistem Sokongan Tumbuhan Darat dan Akuatik

4 Tumbuhan darat boleh dibahagikan kepada dua kumpulan iaitu:
 Tumbuhan berkayu
 Tumbuhan herba (tidak berkayu)

5 Tumbuhan berkayu biasanya besar dan tinggi
 Sistem sokongan ialah tisu berkayu yang keras, kuat dan tegar
 Tisu ini dibina daripada lignin iaitu bahan kompleks yang tegar dan keras

6 Tumbuhan tidak berkayu bergantung pada air yang tersimpan di dalam sel batang untuk

sokongan
 Mendapat sokongan daripada kesegahan sel
 Batang tumbuhan tidak berkayu adalah lembut, dan layu jika kekurangan air

7 Sokongan tambahan atau struktur khas untuk memberikan sokongan tambahan atau untuk

memanjat pada sokongan lain mendapatkan cahaya matahari

Contoh bagi tumbuhan berkayu Contoh bagi tumbuhan tidak berkayu (herba)
 Akar banir  Sulur paut
 Akar sokong  Akar cengkam
 Akar jangkang  Batang berongga

8 Akar banir Akar sokong

Akar yang terdapat pada pokok yang besar Akar yang tumbuh daripada batang atau dahan
dan tinggi contohnya pokok durian dan ke dalam tanah untuk menyokong tumbuhan. Akar
pokok angsana ini ada pada pokok banyan, pokok pandan dan
Akar jangkang pokok ara
Sulur paut

Akar jangkang Struktur halus dan berlingkar
menyokong yang melilit tumbuhan lain
pokok bakau yang atau objek untuk
hidup dalam sokongan. Sulur paut pada
kawasan berpaya pokok timun, peria dan labu

Akar cengkam
Akar yang mencengkam pada tumbuhan atau struktur lain untuk sokongan dan terdapat pada
pokok orkid dan poko deduit

35

Latihan Prestasi
1 Nyatakan tiga kepentingan tumbuhan memerlukan sistem sokongan.

……………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………….

2 Namakan dua bahagian utama bagi tumbuhan dalam sistem sokongannya

……………………………………………………………………………………………………………………………….

3 Bagaimanakah bahagian yang dinamakan di (2) membantu dalam sistem sokongan?

……………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………….

4 Lengkapkan carta berikut:

Tumbuhan darat

5 Nyatakan ciri-ciri sistem sokongan bagi tumbuhan berkayu
……………………………………………………………………………………………………………………………….

6 Nyatakan ciri-ciri sistem sokongan bagi tumbuhan tidak berkayu
……………………………………………………………………………………………………………………………….

7 Sesetengah tumbuhan membentuk struktur khas untuk memberikan sokongan tambahan.
Nyatakan sokongan tambahan bagi tumbuhan berikut:
a) Tumbuhan berkayu
…………………………………………………………………………………………………………………………
b) Tumbuhan tidak berkayu
…………………………………………………………………………………………………………………………

8 Namakan jenis akar tumbuhan berikut yang dijadikan sebagai sokongan tambahan

P

R
Q

36

Sistem sokongan Tumbuhan Akuatik
1 Tumbuhan akuatik tidak mempunyai tisu berkayu untuk sokongan
2 Sistem sokongan utama bagi tumbuhan akuatik ialah daya apungan air
3 Tumbuhan akuatik juga mempunyai batang dan daun yang mempunyai tisu aerenkima
4 Tisu aerenkima ialah terdiri daripada sel yang berdinding nipis dan membentuk ruang-ruang

udara di dalam tumbuhan akuatik
5 Keapungan tumbuhan dibantu dengan adanya runag-ruang udara
6 Bagi sesetengah tumbuhan akuatik, tumbuhan itu membengkak dan mempunyai batang

berongga dan besar bagi menambah daya apungan seperti pokok keladi bunting dan teratai
Keratan rentas bagi tisu aerenkima

Pokok teratai Pokok keladi bunting

Latihan Prestasi
1 Nyatakan sokongan utama bagi tumbuhan akuatik.

……………………………………………………………………………………………………………………………

2 Namakan tisu yang terdapat pada batang bagi tumbuhan akuatik

……………………………………………………………………………………………………………………………

3 Apakah tisu aerenkima?

……………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………

4 Rajah 1 menunjukkan sejenis tumbuhan.

Rajah 1
Bagaimana tumbuhan ini terapung di permukaan air?
……………………………………………………………………………………………………………………………
Lukiskan tisu (dalam bulatan yang disediakan) yang terdapat pada batang tumbuhan tersebut
dalam membantu sokongan terhadapnya

37

Menentukan Usia Tumbuhan Berkayu
1 Terdapat beberapa cara untuk menentukan usia tumbuhan berkayu

Kaedah 1: Mengira gelang pertumbuhan yang dilihat di dalam batang tumbuhan berkayu
yang telah ditebang

Rajah 1
1. Pokok yang ingin ditentukan usianya akan ditebang
2. Pokok dipotong merentasi batang seperti Rajah 1
3. Gelang yang terdapat pada batang pokok dikira
4. Satu gelang mewakili satu tahun
2 Kaedah 2 : Mengira gelang pertumbuhan yang terdapat di dalam batang yang ditebuk

Rajah 2
1. Pokok tidak ditebang tetapi dikorek menggunakan gerudi khas
2. Pokok digerudi sehingga 75% mata gerudi atau separuh ukur lilit pokok
3. Mata gerudi dikeluarkan dan gegelang pertumbuhan dikira
4. Cara ini menyelamatkan pokok daripada ditebang

38

Latihan Prestasi
1 Rajah 1 menunjukkan sejenis tumbuhan.

Rajah 1
a) Tandakan (√) bagi jenis tumbuhan tersebut dengan betul.

Tumbuhan berkayu Tumbuhan herba

b) Nyatakan ciri-ciri sistem sokongan yang dimiliki oleh tumbuhan itu.

……………………………………………………………………………………………………………………

c) Nyatakan struktur khas yang dimiliki oleh tumbuhan tersebut.

……………………………………………………………………………………………………………………

d) Nyatakan kepentingan bagi struktur khas yang dinyatakan dalam (c).

……………………………………………………………………………………………………………………

e) Adakah tumbuhan tersebut mempunyai tisu aerenkima? Terangkan.

……………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………

f) Bagaimanakah kaedah untuk menentukan usia tumbuhan tersebut tanpa
merosakkannya? Terangkan kaedahnya dengan lengkap.

……………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………

39

2 Rajah 2 menunjukkan sejenis tumbuhan.

Rajah 2
a) Tandakan (√) bagi jenis tumbuhan tersebut dengan betul.

Tumbuhan tidak berkayu Tumbuhan akuatik

b) Nyatakan ciri-ciri sistem sokongan yang dimiliki oleh tumbuhan itu.
……………………………………………………………………………………………………………………

c) Nyatakan struktur khas yang dimiliki oleh tumbuhan tersebut.
……………………………………………………………………………………………………………………

d) Nyatakan kepentingan bagi struktur khas yang dinyatakan dalam (c).
……………………………………………………………………………………………………………………

e) Lukiskan struktur khas yang dimiliki oleh tumbuhan itu.

e) Adakah tumbuhan tersebut mempunyai tisu aerenkima? Terangkan.
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………

f) Adakah kaedah menentukan usia tumbuhan ini adalah seperti tumbuhan berkayu?
Terangkan?
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………

40

Latihan Prestasi (Objektif)
1 Antara padanan berikut yang manakah betul tentang haiwan dan jenis rangkanya?

Haiwan Jenis rangka
A Cicak Rangka luar
B Paus Rangka hidrostatik
C Beluncas Rangka dalam
D Udang Rangka luar

PMR 2005

2 Rajah 1 menunjukkan pengelasan sistem sokongan dalam haiwan.
Sistem sokongan dalam haiwan

Vertebrata Invertebrata

Rangka dalam Rangka luar P

Rajah 1
Antara contoh haiwan berikut, yang manakah boleh mewakili haiwan dalam kumpulan P?

AB

CD PMR 2006
3 Rajah 2 menunjukkan sistem sokongan bagi seekor serangga.

Rajah 2

Apakah yang menyokong badan serangga tersebut? PMR

2007

A Rangka luar B Rangka dalam

C Abdomen bersegmen D Rangka hidrostatik

4 Rajah 3 menunjukkan pengelasan haiwan. Invertebrata
Haiwan

Vertebrata

Buaya Belalang Cacing tanah
Rajah 3 41

Apakah jenis sistem sokongan bagi haiwan-haiwan ini?

Buaya Belalang PMR 2011
A Rangka luar Rangka dalam Cacing tanah
B Rangka dalam Rangka hidrostatik
C Rangka hidrostatik Rangka luar Rangka hidrostatik
D Rangka dalam Rangka dalam Rangka luar
Rangka hidrostatik Rangka luar

5 Rajah 4 menunjukkan keadaan suatu tumbuhan tak berkayu. PMR
2008

Rajah 4

Apakah kekurangan yang dialami oleh tumbuhan tersebut?

A Karbon dioksida B Cahaya

C Baja D Air

6 Rajah 5 menunjukkan dua jenis sistem sokongan tumbuhan X dan Y. PMR
2007

Rajah 5

Pasangan manakah yang menunjukkan ciri-ciri yang betul?

XY

A Akar cengkam Mempunyai sulur paut

B Akar sokong Akar cengkam

C Mempunyai sulur paut Akar sokong

D Akar cengkam Mempunyai sulur paut

7 Tumbuhan manakah yang dipadankan dengan betul kepada sistem sokongannya?

Tumbuhan Sistem sokongan Tumbuhan Sistem sokongan

AC

BD
42

8 Rajah 6 menunjukkan graf lengkung pertumbuhan manusia. PMR
2006

Rajah 6
Pilih kadar pertumbuhan yang betul pada bahagian P dan Q.

PQ

A Pertumbuhan minima Pertumbuhan negatif

B Pertumbuhan perlahan Pertumbuhan minima

C Pertumbuhan pesat Pertumbuhan perlahan

D Pertumbuhan negatif Pertumbuhan perlahan

9 Rajah 7 menunjukkan graf lengkungan pertumbuhan manusia. PMR

2007

Rajah 7

Bahagian manakah menunjukkan pertumbuhan paling pesat?

A Q dan R B Q dan S

C P dan S D P dan R

10 Antara keperluan berikut, yang manakah adalah untuk memastikan pertumbuhan normal bagi

seseorang kanak-kanak?

A Senaman dan sedikit karbohidrat B Lebih nutrien dan lebih gula

C Nutrien yang mencukupi dan D Nutrien seimbang dan lebih lemak

pemakanan seimbang

11 Antara yang berikut, yang manakah benar tentang pertumbuhan manusia?

Jisim Saiz Fungsi Bentuk

A Bertambah Berkurang Tidak berubah Berubah

B Bertambah Bertambah Berubah Berubah

C Berkurang Berkurang Berubah Tidak berubah

D Berkurang Bertambah Tidak berubah Tidak berubah

43

Eksperimen 6.2

(Pola pertumbuhan anak benih kacang hijau) – teks m/s 137

Tujuan : Untuk mengkaji pola pertumbuhan anak benih kacang hijau

Penyataan masalah : Apakah pola pertumbuhan anak benih kacang hijau?

Hipotesis :

…………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………
Pemboleh ubah

Dimanipulasikan : …………………………………………………………………………………………………

Bergerak balas : …………………………………………………………………………………………………

Dimalarkan : …………………………………………………………………………………………………

Bahan : Biji benih kacang hijau, kapas , air
Radas : Piring petri, penyepit dan pembaris
Prosedur : 1 Rendamkan tiga biji kacang hijau di dalam priring petri berisi air sampai

kembang
2 Simpan radas di tempat gelap selama satu malam
3 Pindahkan anak benih kacang hijau yang telah tumbuh ke dalam piring

perti lain yang berisi kapas lembap
4 Ukur panjang setiap anak benih kacang hijau menggunakan pembaris
5 Ulangi langkah 4 setiap hari sehingga tujuh hari dan rekod ketinggian

anak benih kacang hiaju dalam jadual
6 Hitung purata ketinggian anak benih kacang hijau dan catat dalam

jadual di bawah
7 Plotkan graf ketinggian anak benih pokok kacang hijau (mm) mealawan

masa (hari)

Keputusan :
Ketinggian (mm)
Purata
Masa (hari)
Anak benih 1 Anak benih 2 Anak benih 3

0
1
2
3
4
5
6
7

Kesimpulan : …………………………………………………………………………………………………
Perbincangan …………………………………………………………………………………………………

: Berikan ulasan tentang bentuk graf yang diplotkan
…………………………………………………………………………………………………
Kaitkan pertumbuhan anak benih dengan bentuk graf
…………………………………………………………………………………………………

44

Latihan Prestasi
1 Rajah 1 menunjukkan peringkat-peringkat percambahan biji benih.

Rajah 1
a) Tulis satu hipotesis mengenai perubahan fizikal biji benih daripada Hari 1 ke Hari 5.

……………………………………………………………………………………………………………………….
45

b) Bandingkan saiz kotiledon semasa perubahan fizikal biji benih pada Hari 1 dan Hari 5.
……………………………………………………………………………………………………………………….

c) Jadual 1.1 menunjukkan data pemerhatian bagi aktiviti ini.

Masa / masa 1 35 7
Ketinggian perubahan fizikal biji benih / cm 0.0 1.2 2.8

Jadual 1.1
i) Dalam Jadual 1.1, rekodkan ketinggian perubahan fizikal biji benih pada hari ke -7.

ii) Pada kertas graf yang disediakan, lukis satu graf garis menggunakan data dalam Jadual
1.1

Ketinggian perubahan fizikal biji benih / cm

7

5

3
1

1

13 5 7 Masa / hari

d) Ramalkan ketinggian perubahan fizikal biji benih pada hari ke-10

………………………………………………………………………………………………………………………..

e) Nyatakan pemboleh ubah yang terilbat dalam eksperimen ini.

Pemboleh ubah dimanipulasi : ……………………………………………………………………

Pemboleh ubah bergerak balas : ……………………………………………………………………

Pemboleh ubah dimalarkan : ……………………………………………………………………

46

Latihan Prestasi (Mengeksperimen)
1 Kaji penyataan di bawah:

Gajah yang bersaiz besar mempunyai tulang yang besar, padat dan kuat kerana berat
badannya disokong oleh rangka dalam berbanding burung yang mempunyai tulang
berongga yang lebih kuat berbanding tulang padat seperti dimiliki oleh gajah.

a) Cadangkan satu hipotesis untuk menyiasat penyataan di atas.
……………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………

b) Menggunakan Kertas A4, pita selofan, penutup kotak, buku teks dan radas yang lain.
Huraikan satu eksperimen untuk menguji hipotesis di (a) berdasarkan kriteria berikut:
i) Tujuan eksperimen
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
ii) Mengenal pasti pemboleh ubah
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
iii) Senarai bahan dan radas
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
iv) Prosedur atau kaedah
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
v) Penjadualan data
………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………
~MODUL BAB 6 TAMAT~

47