Brochure (1).docx

Teleskop i planete

2

Teleskop i planete

Teleskop (grčki: tele = daleko, skopein = gledati)
je instrument koji omogućava posmatranje
udaljenih objekata u celom spektru
elektromagnetnog zračenja tako da stvara
povećanu sliku ili pojačani signal posmatranog
izvora koji se proučava.

3

Prvi teleskopi su po konstrukciji bili refraktori, a
pojavili su se početkom 17. veka u Holandiji.
Hans Liperšej je 1608. godine prijavio patent za
otkriće teleskopa, ali je odbijen jer su slične
instrumente prezentirali i drugi optičari -
Zaharijas Jansen i Jakob Metius. Galileo Galilej,
iako nije izumitelj prvog teleskopa, unapredio

4

mu je optičku konstrukciju 1609. te ga je

među prvima upotrebio u astronomiji.

5

6

Teleskop i planete

Planeta je nebesko telo koje se kreće
eliptičnom putanjom oko zvezde. Za razliku od
zvezda, planete nemaju vlastiti izvor energije, tj.
u njihovoj unutrašnjosti ne dolazi do nuklearne
fuzije. Budući da postoji mnoštvo tela koja
kruže oko zvezda, planetama smatramo samo
one značajnijih masa. Oko planeta kruže manja

7

tela koja nazivamo mesecima, pratiocima ili
prirodnim satelitima.

Do početka 1990-ih bilo je poznato 9 planeta,
sve u našem Sunčevom sistemu. Krajem 20.
veka razvijene su metode pronalaženja planeta
oko drugih zvezda u bliskom galaktičkom
susedstvu, na udaljenostima od nekoliko
svetlosnih godina. Početkom 21. veka

8

tehnologija je velikom brzinom napredovala i
planete se uz pomoć svemirskih teleskopa
pronalaze i na daleko većim udaljenostima.

Smatra se da planete nastaju iz
protoplanetarnog diska, u procesu formiranja
zvezdanog sistema. Gas i prašina koji kruže oko
protozvezde zgušnjavaju se u rotirajući disk u
kojem se stvaraju skupine čestica. Ove skupine
povećavaju masu pod uticajem gravitacije,

9

sudaraju se i formiraju veća tela — asteroide i

planete.

10

Osim Zemlje (koju drevni ljudi nisu smatrali
planetom), sve ostale poznate planete u
Sunčevom sistemu su dobile naziv prema
grčkim i rimskim mitskim božanstvima. Ipak,
neki neevropski jezici, poput kineskog, koriste
drugačije nazive. Sateliti su takođe dobili nazive
prema božanstvima i likovima iz drevne

11

mitologije ili prema Šekspirovim dramama.
Asteroidi su dobijali nazive, prema nahođenju
onih koji su ih otkrivali, po bilo kome ili bilo
čemu (ali pod uslovom da se usaglasi sa
komisijom Internacionalne Astronomske Unije
za nomenklaturu). Čin imenovanja planeta i
njihovih karakteristika je poznat kao planetarna
nomenklatura.

12

13

Sunčev sistem ima osam planeta, svrstanih u
dve grupe:

● Unutrašnje — stenovite planete (manjih
dimenzija): Merkur, Venera, Zemlja i Mars;

● Spoljašnje — gasovito-ledene planete (većih
dimenzija): Jupiter, Saturn, Uran i Neptun.

Na 26. godišnjoj skupštini Međunarodne
astronomske unije (engl. International
Astronomical Union), održanoj 24. avgusta
2006. glasanjem o Rezoluciji 5A usvojena je
nova definicija i kategorizacija planeta
Sunčevog sistema.

14

Po njoj:

● Planeta je nebesko telo koje:
○ se nalazi u orbiti oko Sunca,
○ ima dovoljnu masu da sopstvenom
gravitacijom nadvlada sile čvrstog tela
tako da uspostavi hidrostatičku
ravnotežu (gotovo okruglog) oblika,
○ i koje je očistilo okolinu svoje orbite,
○ nema sopstvenu svetlost i toplotu.[9][10]

● Patuljasta planeta je nebesko telo koje:
○ se nalazi u orbiti oko Sunca,
○ ima dovoljnu masu da sopstvenom
gravitacijom nadvlada sile čvrstog tela

15

tako da uspostavi hidrostatičku
ravnotežu (gotovo okruglog) oblika (s
tim da će dalje odluke propisati
precizniju granicu i svrstavati telo ili u
ovu ili u neku drugu kategoriju),
○ nije očistilo okolinu svoje orbite,
○ i koje nije satelit.
● Svi drugi objekti, osim satelita, koji kruže
oko Sunca će se zajednički zvati mala tela
Sunčevog sistema.

16

17

Merkur je osma po veličini planeta. Od Sunca je
udaljen 57 miliona kilometara te oko njega
obiđe za 88 dana, puno brže nego Zemlja, a oko
svoje ose za 55,7 dana. Temperature na površini
se kreću od +430°C po danu do -170°C noću.
Nema satelita. Merkur ima prilično veliko jezgro

18

što može biti posledica udara nekog tela u
Merkur koji mu je u sudaru „oduvao“ gornje
slojeve površine.

Merkur je najmanja od 4 terestričke planete u
Sunčevom sistemu čiji ekvatorijalni radijus
iznosi 2.439,7 km, što je tek za oko 40% više od
radijusa Meseca. Po svojim dimenzijama,

19

Merkur je čak manji i od najvećih prirodnih
satelita u Sunčevom sistemu, kao što su
Ganimed (Jupiterov mesec) i Titan (Saturnov
mesec), iako je zbog znatno veće gustine
masivniji od njih.

Površina Merkura je najsličnija površini Meseca,
i prekrivena je brojnim udarnim kraterima i
basenima, što navodi na zaključak da je ova
planeta u geološkoj fazi mirovanja milionima
godina. Tlo Merkura je razmrvljeno usled udara
meteorita i erozije tla zbog naglih dnevnih
varijacija temperature. Celokupna znanja o
geologiji i geomorfologiji Merkura zasnovana su

20

za sada jedino na istraživanjima svemirske
sonde Mariner 10 iz 1975. i na teleskopskim
snimcima sa Zemlje.

Venera je jedna od 8 planeta Sunčevog sistema,
i druga je planeta po udaljenosti od Sunca, sa
prosečnom udaljenošću od oko 0,72 AJ (ili
108.200.000 km). Oko Sunca se kreće gotovo
kružnom orbitom, a jednu rotaciju obavi za
224,7 zemaljskih dana. Nema prirodnih satelita
u svojoj orbiti. Drugo je po sjaju nebesko telo na
noćnom nebu gledano sa Zemlje, odmah posle

21

Meseca, sa vrednostima prividne magnitude
od -4,9 do -3,8.

Ime je dobila po starorimskoj boginji ljubavi i
lepote Veneri (grčki ekvivalent je Afrodita) i
jedina je planeta koja je dobila ime po nekom
ženskom mitološkom božanstvu. Gledano sa
Zemlje najuočljivija je u sumrak i u ranu zoru, te
se često u narodu naziva i Zvezdom Danicom i
Zvezdom Večernjačom.

22

23

Zemlja je treća planeta po udaljenosti od Sunca
i jedina poznata planeta u svemiru na kojoj
postoji život. Prema radiometrijskom računanju
i mišljenju da je ceo Sunčev sistem nastao u
jednom procesu, procenjuje se da se Zemlja
formirala pre više od 4,5 milijardi godina,] što je
utvrđeno određivanjem vremena poluraspada
urana i torijuma. Vreme poluraspada U238 je

24

4,51 × 109 godina, a Th232 je 1,39 ×
1010godina. Gravitacija Zemlje međusobno
deluje sa drugim objektima u svemiru, posebno
sa Suncem i Mesecom, jedinim prirodnim
satelitom Zemlje, koji je počeo da kruži oko
Zemlje pre 4,53 milijardi godina. Gravitaciono
delovanje između Zemlje i Meseca uzrokuje
okeanske plime i oseke, stabilizuje orijentaciju
Zemlje oko svoje ose i postepeno usporava istu.
Zemlja je najgušća planeta u Sunčevom
sistemu i najveća od četiri terestričke planete.

25

26

Mars je četvrta planeta po udaljenosti od
Sunca i druga najmanja u Sunčevom sistemu,
nakon Merkura. Dobila je ime po rimskom bogu
rata — Marsu. Takođe se naziva i „Crvenom
planetom”, jer na površini preovladava
gvožđe(III) oksid koji planeti daje crvenkastu
boju. Mars je terestrička planeta sa tankom
atmosferom, i površinskim odlikama koje
podsećaju na Mesec — udarni krateri, i na
Zemlju — vulkanske kupe, doline, pustinje i
polarne ledene kape. Period rotacije i godišnja
doba na Marsu su takođe slična onima na
Zemlji, a sličan je i nagib ose rotacije planete

27

koji uslovljava godišnja doba. Na Marsu se
nalazi Olimp (Olimpus Mons) — najveći vulkan i
za sada druga najviša planina u Sunčevom
sistemu (najviša na nekoj od planeta),[b] kao i
Dolina Marinera — jedan od najvećih kanjona u
Sunčevom sistemu. Depresija Borealis na
severnoj polulopti zauzima 40% površine
planete i moguće je da je nastala velikim
udarom drugog nebeskog tela u Mars tokom
formiranja Sunčevog sistema.[9][10] Mars ima
dva prirodna satelita — Fobos i Dejmos, koji su
malih dimenzija i nepravilnog oblika. Moguće je

28

da su oni u stvari uhvaćeni asteroidi, nalik
asteroidu 5261 Eureka koji je Marsov trojanac.

Jupiter (lat. Iuppiter; grč. Δίας) predstavlja
jednu od 8 planeta Sunčevog sistema[a] i
ujedno najmasivnije nebesko telo u celom
Sunčevom sistemu posle Sunca. Sa masom od

29

oko 1,8986×1027 kg i do 2,5 puta je masivniji
od preostalih 7 planeta zajedno, odnosno
njegova masa čini nešto više od hiljaditog dela
mase Sunca, ili 317,8 Zemljinih masa.

Peta je planeta po udaljenosti od Sunca i
pripada grupaciji planeta poznatih kao gasoviti
džinovi (u literaturi poznate i kao Planete
Jupiterovog tipa ili Jovijanske planete), zajedno
sa Saturnom, Uranom i Neptunom. Od Sunca je
udaljen u proseku oko 5,20 AJ, odnosno oko
778.330.000 km.

Sa vrednostima prividne magnitude od −1,6 do
−2,94 četvrto je najsjajnije nebesko telo gledano

30

sa površine zemlje (posle Sunca, Meseca i
Venere). Njegovo postojanje utvrdili su još
drevni astronomi antičkog perioda, a ime
planete potiče od vrhovnog starorimskog
božanstva Jupitera (starogrčki ekvivalent je bog
Zevs).

31

Saturn je šesta planeta u Sunčevom sistemu.
Saturn je udaljen 9,54 AJ ili 1.429.400.000 km
od Sunca, ima prečnik 120.536 km (ekvator) i

32

masu 5,68 × 1026 kg. Saturn je po veličini
druga planeta Sunčevog sistema nakon
Jupitera. Obiđe Sunce za 29,5 godina na
srednjoj udaljenosti 1,426 · 109 km. Telo mu je
znatno spljošteno (ekvatorski prečnik 120 536
km, polarni prečnik 108 728 km), tako da je
najspljošteniji među planetama. Masa mu je 95
puta veća od Zemljine. Jedina je planeta čija je
gustina manja od gustine vode (690 kg/m3).

Saturn se sastoji pretežno od vodonika i
helijuma (jednak odnos kao kod Jupitera).

33

34

Uran je sedma planeta od Sunca, treća
najveća i četvrta najmasivnija planeta u
Sunčevom sistemu. Dobio je ime po
starogrčkom božanstvu neba Uranu, ocu Hrona
(Saturna) i dedi Zevsa (Jupitera). Uran je prva
planeta otkrivena u modernim vremenima. Iako
je vidljiv golim okom kao i ostale ranije
otkrivene planete, posmatrači ga nisu priznavali
za planetu zbog njegove slabe vidljivosti.
Vilhelm Heršel je objavio njegovo otkriće 13.
marta 1781, proširivši poznate granice
Sunčevog sistema po prvi put u novijoj istoriji.

35

Uran je takođe prva planeta otkrivena

teleskopom.

36

Neptun je osma planeta u Sunčevom sistemu.
Udaljen je 30,06 AJ ili 4.504.000.000 km od
Sunca, i ima prečnik od 49.532 km (ekvator) i
masu od 1,0247×1026 kg. Po prečniku Neptun
je četvrta planeta po veličini, posle: Jupitera,
Saturna i Urana. Planetu Neptun opasuju
prstenovi, njih ima 4: 1989N3R, 1989N2R,

37

1989N4R, 1989N1R. Neptunovi prstenovi su
slabije izraženi nego kod Saturna ili Urana.

Galileo Galilej je primetio Neptun 28. decembra
1612. i 27. januara 1613. Neptun je tih dana bio
u gotovo nepomičnom stanju na nebu, tako da
Galilej nije mogao da zaključi da je u pitanju
planeta, već je mislio da je to zvezda. Položaj
Neptuna je matematičkim kalkulacijama
odredio Irben Leverije, a po tim proračunima ga
je na nebu 23. septembra 1846. spazio
astronom Johan Gotfrid Gale uz pomoć
Hajnriha Darea. Ime je dobio po rimskom bogu
mora i njegov je simbol trozubac.Do sada je

38

otkriveno 14 Neptunovih prirodnih satelita.

Najveći je Triton.

39

HVALA NA PAŽNJI

40

41