หน่วยที่ 3 โภชนาการหญิงให้นมบุตร

แผนการสอนวชิ า อาหารบุคคลภาวะพเิ ศษ (2404 - 2119) โดย นางสาวรอซยี ๊ะ ปาแนม๊ะ สาขาวิชาอาหารและโภชนาการ วอศ.เพชรบรุ ี

หน่วยที่ 3 โภชนาการหญิงให้นมบตุ ร

โภชนาการหญงิ ให้นมบุตร
วนั แรกที่คลอด แมก่ จ็ ะมีนำ้ นมแล้ว โดยประมาณ 30 ซซี ี (หรอื เฉลย่ี ตั้งแต่ 7-123 ซซี )ี ต่อวนั ต่อมาจะ

ค่อยๆเพ่ิมข้นึ เปน็ 70-100 ซซี ี จนเปน็ วนั ละ 200-300 ซซี ี มากนอ้ ยตามความบอ่ ยของการกระตนุ้ ทส่ี ำคญั คือ การ
ดดู นมทีถ่ กู วธิ ีของลูก และความรวดเรว็ ของระยะเวลาในการเริ่มใหล้ ูกกินนมแม่ (เช่น ตัง้ แต่วนั แรกหลงั คลอด)
จนกระท่ังนมแม่เพ่มิ ปริมาณขนึ้ เปน็ ประมาณ 500 ซซี ตี อ่ วนั การให้ลูกกินนมบอ่ ยๆอยา่ งนอ้ ยวนั ละ 8-12
ครัง้ น้ำนมจะถูกถ่ายเท จนไมม่ กี ารคัดคงั่ อยูใ่ นเต้าใหป้ วดเต้านม และภายในช่วง 3-5 เดือน แมก่ จ็ ะสามารถผลิต
น้ำนมไดถ้ งึ ประมาณ 750 ซซี ีตอ่ วนั
ชนิดของน้ำนมแม่ นำ้ นมแม่หลงั คลอด มี 3 ชนิด หรอื 3 ระยะ คือ
1. นำ้ นมเหลือง (Colostrum) เปน็ น้ำนมทอ่ี อกมาในช่วง 2-4 วันหลงั คลอด ช่วงแรกจะมลี กั ษณะใส ตอ่ มาจะ

เป็นสีเหลือง นำ้ นมชนิดนีม้ แี รธ่ าตแุ ละโปรตีนมาก มคี วามสำคญั คือ มีสารทเ่ี ปน็ ภูมิคมุ้ กันต้านทานโรคจากแม่
มากกวา่ นำ้ นมชนดิ อน่ื ๆ มสี ารกระตุน้ การเจรญิ เตบิ โตของเนอื้ เย่ือร่างกายทารก มสี ารกระตนุ้ การขบั ขเ้ี ทา (ขี้
ท่คี ้างอยใู่ นลำไสเ้ ดก็ ท่ีคลอดใหม่ ซึ่งถา้ ไมข่ ับ ถา่ ยออกมา อาจทำใหท้ ารกมีอาการทอ้ งอืด/แน่นทอ้ งได)้ ทที่ ำให้
ทารกตัวเหลอื งถูกขับออก มา ทำให้อาการตวั เหลืองลดลง
2. นำ้ นมระยะปรับเปลย่ี น (Transitional milk) เปน็ น้ำนมทอี่ อกในชว่ ง 7-10 วันหลงั คลอดไปจนถึง 2 สัปดาห์
หลงั คลอด มีนำ้ ตาล ไขมัน วิตามนิ และพลังงานมากกวา่ นำ้ นมเหลอื ง
3. นำ้ นมแท้ (Mature milk) เปน็ น้ำนมทอี่ อกในวนั ท่ี 10 หลงั คลอด หรือ 2 สปั ดาหห์ ลงั คลอดเป็นตน้ ไป มีนำ้
เปน็ องคป์ ระกอบถึง 87% ดังนัน้ ลกู ทดี่ ูดกินนมแม่เพยี งอยา่ งเดยี วจงึ ไดร้ บั น้ำเพยี งพอ นอกจากนยี้ งั ประกอบ
ไปดว้ ยสารอาหารตา่ งๆ เชน่ โปรตนี ไขมนั คารโ์ บไฮเดรต วติ ามิน เกลอื แร่ และธาตุอาหารตา่ งๆ รวมทงั้ มีสาร
ท่ีกระตนุ้ การเจริญเตบิ โตของเซลล์ทารกดว้ ย

โภชนาการสำหรบั หญิงให้นมบตุ ร
สำหรบั คณุ แม่หลังคลอด การเตรยี มพรอ้ มรา่ งกายให้สมบูรณแ์ ข็งแรงมีความสำคัญไมแ่ พก้ ันกับชว่ งที่

ตั้งครรภ์เลยคะ่ คุณแมท่ ่มี ภี าวะโภชนาการท่ดี ี ยอ่ มทำให้สามารถผลติ นำ้ นมออกมาใหท้ ารกไดเ้ พียงพอและมี

แผนการสอนวชิ า อาหารบคุ คลภาวะพเิ ศษ (2404 - 2119) โดย นางสาวรอซยี ๊ะ ปาแนมะ๊ สาขาวชิ าอาหารและโภชนาการ วอศ.เพชรบรุ ี

คณุ ภาพทีด่ ี เปน็ การสง่ เสรมิ ให้ทารกมีการเจรญิ เตบิ โตทด่ี ี ซงึ่ จะสง่ ผลในอนาคตระยะยาวตลอดชีวิต โดยทีร่ ่างกาย
คณุ แมเ่ องก็ยงั แข็งแรงพร้อมกลับมาดำเนนิ ชวี ติ ได้อย่างปกติ
สภาวะร่างกายท่ีเปลี่ยนแปลงไปในช่วงท่ีมกี ารใหน้ มบุตร

- หญิงท่ีมีการใหน้ ำ้ นมบตุ รดว้ ยตวั เอง จะเปน็ การช่วยลดน้ำหนกั หลงั คลอดได้ น้ำหนกั ตัวทลี่ ดลง โดยเฉลย่ี
หลงั คลอดบุตรในชว่ ง 4-6 เดือนแรก น้ำหนักตวั จะลดลง 0.5-1.0 กโิ ลกรมั ตอ่ เดอื น (แตป่ ระมาณ 20%
ของหญงิ หลังคลอดบตุ ร ทพ่ี บวา่ น้ำหนกั ตัวคงทห่ี รอื อาจเพิ่มมากข้ึนไดเ้ ชน่ กัน)

- ความต้องการวิตามนิ และแรธ่ าตบุ างชนดิ เพ่ิมมากขนึ้ เชน่ วิตามินเอ วิตามินซี วติ ามินบี ( บี6 โฟแลต) คอป
เปอร์ เปน็ ต้น และ อาจพบวา่ แร่ธาตใุ นมวลกระดกู ลดลง (แคลเซียม ฟอสฟอรสั แมกนีเซยี ม)

- สารอาหารท่ีพบวา่ หญงิ ตงั้ ครรภ์มกั จะไดร้ ับในปริมาณทต่ี ่ำกว่าเกณฑค์ วามตอ้ งการท่คี วรไดร้ บั ประจำวัน
(RDAs) ไดแ้ ก่ แคลเซียม สงั กะสี แมกนีเซียม วติ ามนิ บี6 และโฟแลต

คณุ ภาพของนำ้ นม
โดยปกติแลว้ น้ำนมท่ีคุณแม่สร้างจะมีปรมิ าณและคณุ ภาพ คือ พลังงาน โปรตีนและสารอาหารจำเป็นที่

เพยี งพอกับทารก อย่างสมบรู ณโ์ ดยทีไ่ มต่ อ้ งใหอ้ าหารอ่ืนเพมิ่ เติม เว้นเสียแต่วา่ แม่มภี าวะขาดสารอาหารมาเป็น
ระยะเวลานาน หรอื ในบางกรณี เชน่ คณุ แม่ทท่ี านเจ หรือ มังสวริ ัติ อาจพบวา่ มปี รมิ าณของกรดไขมนั ไลโนเลอกิ สงู
กวา่ คนท่ที านเนื้อสตั ว์ปกติ

องค์ประกอบในน้ำนมแม่ สำหรบั สารอาหารอาจแตกต่างกันตามอาหารท่ีแมท่ าน เชน่ โปรตีน กรดไขมนั
แร่ธาตุ เช่น ซิลเิ นยี ม ไอโอดนี วิตามินบี6 บ1ี 2 เป็นต้น แร่ธาตุบางชนิดอาจถูกดึงมาจากปรมิ าณท่สี ะสมอยูใ่ น
รา่ งกายของแม่มาใช้ให้เพียงพอตอ่ ความต้องการของเดก็ ไดแ้ ก่ โฟแลต และ แคลเซยี ม (นำ้ นม 100 ml มพี ลงั งาน
67 kcal โปรตีน 1 กรมั )

นำ้ นมแมด่ ีกว่าอยา่ งไร
ทารกทีด่ ม่ื นมแม่ โดยเฉพาะในชว่ ง 6 เดือนแรก เดก็ จะได้รบั สารอาหารทค่ี รบถว้ นเหมาะสมกับการ

เจริญเตบิ โตโดยทีไ่ มต่ อ้ งทานอาหารหรอื นมอื่นเพ่มิ เตมิ เชน่ ธาตเุ หล็ก (*เว้นเสียแต่ ในกรณีทหี่ ญิงให้นมบตุ รไม่
คอ่ ยได้ออกไปเจอแสงแดด ซ่งึ อาจมผี ลตอ่ การไดร้ บั วติ ามนิ ดีไมเ่ พียงพอ หรอื ขาดวิตามนิ บี12 ถ้าหญงิ ใหน้ มบตุ ร
ทานอาหารเจ แบบที่ไมท่ านนมหรอื ไข่เลย) นอกจากน้เี ดก็ ทไี่ ดร้ บั นมแม่จะไดร้ บั โปรตีนในปรมิ าณทเ่ี หมาะสมกบั
ความตอ้ งการของทารก ไม่มากจนเกินไป จนมผี ลกระทบตอ่ ไตท่ยี งั ทำงานได้ไมเ่ ตม็ ที่ และในส่วนของไขมัน นมแม่
จะมีกรดไขมันจำเป็น EPA และ DHA ทชี่ ่วยส่งเสรมิ พฒั นาการทางสมอง และหากเปรยี บเทียบกบั นมอื่นๆท่วั ไป
แลว้ นำ้ นมแมจ่ ะมคี ณุ สมบัติท่ยี อ่ ยไดง้ า่ ยกว่าสำหรบั ในเด็กทารก และประโยชน์ทสี่ ำคัญการไดร้ ับน้ำนมจากแม่ คือ

แผนการสอนวิชา อาหารบุคคลภาวะพิเศษ (2404 - 2119) โดย นางสาวรอซยี ๊ะ ปาแนม๊ะ สาขาวชิ าอาหารและโภชนาการ วอศ.เพชรบรุ ี

เป็นการช่วยสง่ เสริมระบบภมู คิ ุม้ กัน ซง่ึ เป็นการช่วยลดความเส่ยี งตอ่ โรคและความผดิ ปกตติ า่ งๆ เช่น โรคทีเ่ ก่ยี วกบั
เลอื ดออกผิดปกติในเดก็ แรกเกิด โรคทเ่ี กยี่ วกบั การติดเชือ้ (ทั้งทางเดนิ อาหารและทางเดนิ หายใจ) ภาวะแพอ้ าหาร
และโรคเรอื้ รังตา่ งๆ เชน่ โรคอว้ น เบาหวาน
น้ำนมแม่ กบั ผลตอ่ ภาวะโภชนาการและการเจริญเตบิ โตของทารก

ในช่วง 2-3 เดือนแรก ทารกทีไ่ ดร้ บั น้ำนมจากแม่ อาจพบวา่ มนี ำ้ หนกั ตัวขนึ้ ไมเ่ ร็วเทา่ เดก็ ท่ีได้นมผงสตู ร
สำเรจ็ แตส่ ารอาหารที่ไดร้ บั มคี วามเพยี งพอตอ่ ความต้องการของเดก็
ความต้องการพลงั งานและสารอาหารที่ควรไดร้ ับระหว่างใหน้ ้ำนม

1. พลงั งาน ตอ้ งการเพ่มิ ขึน้ ประมาณ 500 kcal/day ในช่วงหกเดือนแรกหลังคลอด และ 400 kcal/day ใน
เดอื นที่ 7-12

2. โปรตีน ตอ้ งการเพมิ่ ขนึ้ 25 กรัมตอ่ วัน เลือกโปรตีนคุณภาพดี ไขมนั ต่ำ เชน่ เนอื้ สตั วไ์ มต่ ดิ มัน ปลา ถ่ัว
เต้าหู้

3. วติ ามนิ และแรธ่ าตทุ ีส่ ำคญั วติ ามินเอ อี บี6 โฟแลต ธาตเุ หล็ก สงั กะสี ไอโอดนี แมกนีเซยี ม
4. แคลเซียม เชน่ นมและผลิตภัณฑ์จากนม ปลาตวั เล็กตวั น้อย เตา้ หู้ ถั่ว
5. กรดไขมนั โอเมก้าสาม แนะนำใหท้ านปลา เพอ่ื ให้ได้รบั กรดไขมนั จำเป็นอยา่ งครบถว้ น ซ่งึ จะชว่ ยในการ

พฒั นาระบบประสาทและสมอง ส่งเสริมพฒั นาการของเดก็ ได้ โดยควรทานปลา 12 ออนซ์ต่อสปั ดาห์ โดย
หลีกเล่ยี งปลาทมี่ ีสารโลหะหนัก เช่น สารปรอทปนเปอื้ น ได้แก่ ปลาฉลาม(shark) ปลาดาบ(swordfish)
ปลาคิงแมคเคอเรล (King mackerel) และปลาไทล์ (tile fish) โดยแนะนำเลอื กปลาทม่ี สี ารปรอทปนเปือ้ น
นอ้ ย เชน่ ปลาทูนา่ กระปอ๋ ง แซลมอน Pollock Catfish หรอื กงุ้ และพวกนำ้ จดื จะปลอดภัยกว่า
6. นำ้ อยา่ ลมื ดม่ื นำ้ ใหเ้ พียงพอ ตวั เลขทั่วๆ ไปกอ็ ย่ทู ีป่ ระมาณ 30 mL ต่อนำ้ หนักตัว 1 กโิ ลกรัมต่อวัน
โดยสรปุ คอื เนน้ การทานอาหารที่หลากหลาย ครบทุกหมวดหมู่ ไมว่ ่าจะเป็นผักผลไมห้ ลากสี ข้าวแป้งธัญพืชไม่ขัดสี
โปรตนี ไขมันต่ำ ไขมันดี ในปริมาณทสี่ มดลุ เหมาะสมเพียงพอคะ่
ส่งิ ที่ควรหลีกเล่ยี ง ระหว่างการให้นมบตุ ร
- การสบู บหุ รี่ หรือ ดมื่ แอลกอฮอล์ จะมผี ลทำให้นำ้ นมแม่มปี ริมาณลดลง และ ส่งผลทำให้เกดิ อนั ตรายตอ่
ทารกได้ โดยเฉพาะสตปิ ัญญาของเดก็ ในชว่ งขวบปีแรก
- การบริโภคคาเฟอีน มากเกินไป (มากกวา่ 2 แกว้ ต่อวนั )

แผนการสอนวิชา อาหารบุคคลภาวะพิเศษ (2404 - 2119) โดย นางสาวรอซยี ะ๊ ปาแนม๊ะ สาขาวิชาอาหารและโภชนาการ วอศ.เพชรบุรี

- การหลกี เลี่ยงการจำกดั การรบั ประทานอาหารบางชนิดอย่างเครง่ ครัด (ในกรณีทไี่ ม่ไดแ้ พอ้ าหารนนั้ ) โดยมี
จุดประสงค์เพ่อื ปอ้ งกนั การแพอ้ าหาร ไม่แนะนำสำหรบั หญงิ ทอี่ ยใู่ นระหวา่ งการใหน้ มบุตร เนอื่ งจากอาจ
ทำให้ขาดสารอาหารจำเป็นบางชนดิ ได้ แตห่ ากเปน็ การงดเพราะแพอ้ าหารนนั้ จำเปน็ ต้องหาแหลง่ อาหาร
ท่มี สี ารอาหารหลักนัน้ มารบั ประทานเปน็ การทดแทน

แบบฝึกหัด
คำช้แี จง ให้ตอบคำถามตอ่ ไปน้ีให้ชดั เจนและถูกต้องทส่ี ุด

1. วนั แรกที่คลอด แมก่ จ็ ะมีนำ้ นมแลว้ โดยประมาณกซ่ี ซี ี
2. น้ำนมแมห่ ลงั คลอด มีกี่ชนิด
3. สารอาหารท่ีพบว่าหญงิ ตง้ั ครรภม์ กั จะไดร้ ับในปริมาณทตี่ ำ่ กวา่ เกณฑ์ความตอ้ งการท่คี วรได้รบั ประจำวนั

คือ
4. นมแมจ่ ะมีกรดไขมนั อะไร ทช่ี ่วยส่งเสริมพฒั นาการทางสมอง
5. สิง่ ท่คี วรหลีกเล่ยี ง ระหวา่ งการให้นมบตุ รคือ

แผนการสอนวชิ า อาหารบคุ คลภาวะพิเศษ (2404 - 2119) โดย นางสาวรอซยี ะ๊ ปาแนมะ๊ สาขาวิชาอาหารและโภชนาการ วอศ.เพชรบรุ ี

ใบงานท่ี 3 หนว่ ยที่ 3

หลกั สูตรประกาศนยี บตั รวชิ าชีพ พทุ ธศกั ราช 2556 สอนครั้งที่ 5

รหสั วิชา 2404-2119 วิชา อาหารบคุ คลภาวะพเิ ศษ ท-ป-น 1-3-2

ชือ่ เรอ่ื ง โภชนาการของหญิงใหน้ มบตุ ร ท. 1 ชม. ป. 3 ชม.

1.จุดประสงคเ์ ชงิ พฤติกรรม

1.มคี วามรแู้ ละความเขา้ ใจเกี่ยวกบั ความสำคัญของสารอาหารทจ่ี ำเป็นต่อหญงิ ใหน้ มบุตร

2.มคี วามรแู้ ละความเขา้ ใจเกย่ี วกบั การเปลี่ยนแปลงของเตา้ นมและอวัยวะอื่นๆของหญิงให้นมบตุ ร

3.มคี วามร้แู ละความเข้าใจเก่ยี วกบั ความต้องการพลังงานและสารอาหารของหญิงให้นมบตุ ร

2. สมรรถนะ
1. อธิบายความสำคญั ของสารอาหารตา่ งๆตอ่ ความตอ้ งการของหญงิ ใหน้ มบุตรได้
2. อธบิ ายความเปลี่ยนแปลงของเต้านม และอวัยวะอื่นๆของหญงิ ใหน้ มบตุ รได้
3. บอกความตอ้ งการพลงั งานและสารอาหารได้
4. สามารถคำนวณคณุ ค่าทางโภชนาการได้

3.ลำดบั ข้นั การปฏิบัตงิ าน
3.1 ใหน้ กั เรียนกำหนดรายการอาหารสำหรบั หญงิ ใหน้ มบุตรโดยใช้ธงโถชนาการ
3.2ให้นกั เรยี นปฏบิ ตั ทิ ำอาหารสำหรบั หญงิ ใหน้ มบตุ ร

แผนการสอนวชิ า อาหารบคุ คลภาวะพิเศษ (2404 - 2119) โดย นางสาวรอซยี ะ๊ ปาแนมะ๊ สาขาวชิ าอาหารและโภชนาการ วอศ.เพชรบรุ ี

ใบปฏบิ ัตงิ านท่ี 3 หน่วยท่ี 3

หลกั สตู รประกาศนยี บตั รวิชาชพี พุทธศักราช 2556 สอนครง้ั ท่ี 5

รหัสวิชา 2404-2119 วิชา อาหารบุคคลภาวะพเิ ศษ ท-ป-น 1-3-2

ชื่อเร่ือง โภชนาการของหญิงใหน้ มบุตร ท. 1 ชม. ป. 3 ชม.

1.จดุ ประสงคเ์ ชงิ พฤติกรรม

1.มีความรู้และความเขา้ ใจเก่ยี วกบั ความสำคัญของสารอาหารทจ่ี ำเป็นตอ่ หญงิ ใหน้ มบตุ ร

2.มีความรแู้ ละความเข้าใจเกยี่ วกบั การเปลี่ยนแปลงของเต้านมและอวัยวะอื่นๆของหญิงให้นมบตุ ร

3.มีความรู้และความเข้าใจเก่ียวกบั ความต้องการพลังงานและสารอาหารของหญิงใหน้ มบตุ ร

2. สมรรถนะ
1. อธบิ ายความสำคญั ของสารอาหารตา่ งๆตอ่ ความตอ้ งการของหญงิ ให้นมบตุ รได้
2. อธบิ ายความเปล่ียนแปลงของเตา้ นม และอวัยวะอ่ืนๆของหญงิ ให้นมบุตรได้
3. บอกความตอ้ งการพลงั งานและสารอาหารได้
4. สามารถคำนวณคุณค่าทางโภชนาการได้

3.ลำดบั ขั้นการปฏบิ ตั ิงาน
3.1 ให้นักเรยี นกำหนดรายการอาหารสำหรบั หญงิ ให้นมบตุ รโดยใช้ธงโถชนาการ
3.2ใหน้ กั เรยี นปฏิบตั ทิ ำอาหารสำหรบั หญิงใหน้ มบุตร

4.การประเมนิ ผล
ตรวจงานทม่ี อบหมาย

แผนการสอนวิชา อาหารบุคคลภาวะพเิ ศษ (2404 - 2119) โดย นางสาวรอซยี ะ๊ ปาแนมะ๊ สาขาวิชาอาหารและโภชนาการ วอศ.เพชรบุรี

ใบมอบหมายงานที่ 3 หนว่ ยที่ 3

หลกั สูตรประกาศนียบตั รวิชาชีพ พุทธศักราช 2556 สอนครัง้ ท่ี 3

รหัสวิชา 2404-2119 วชิ า อาหารบคุ คลภาวะพิเศษ ท-ป-น 1-3-2

ชื่อเรอ่ื ง โภชนาการของหญงิ ให้นมบตุ ร ท. 1 ชม. ป. 3 ชม.

1.จดุ ประสงคเ์ ชงิ พฤติกรรม

1.มคี วามรูแ้ ละความเข้าใจเก่ยี วกบั ความสำคญั ของสารอาหารทจ่ี ำเป็นตอ่ หญงิ ให้นมบตุ ร

2.มคี วามรแู้ ละความเข้าใจเกย่ี วกบั การเปลี่ยนแปลงของเตา้ นมและอวยั วะอน่ื ๆของหญงิ ใหน้ มบุตร

3.มีความรู้และความเขา้ ใจเกย่ี วกบั ความต้องการพลังงานและสารอาหารของหญิงให้นมบุตร

2. สมรรถนะ
1. อธิบายความสำคญั ของสารอาหารตา่ งๆต่อความตอ้ งการของหญงิ ให้นมบุตรได้
2. อธิบายความเปล่ียนแปลงของเตา้ นม และอวยั วะอ่ืนๆของหญงิ ให้นมบุตรได้
3. บอกความต้องการพลงั งานและสารอาหารได้
4. สามารถคำนวณคณุ คา่ ทางโภชนาการได้

3.รายละเอยี ดของงาน
3.1 ให้นักเรียนกำหนดรายการอาหารสำหรับหญงิ ให้นมบตุ รโดยใช้ธงโถชนาการ
3.2ให้นกั เรียนปฏบิ ัตทิ ำอาหารสำหรบั หญิงให้นมบุตร

4.กำหนดเวลาส่งงาน
สปั ดาหท์ ่ี 6

5.การประเมนิ ผล
ประเมินผลจากการตรวจงานของผู้เรียนแตล่ ะคน

แผนการสอนวิชา อาหารบคุ คลภาวะพิเศษ (2404 - 2119) โดย นางสาวรอซยี ะ๊ ปาแนมะ๊ สาขาวิชาอาหารและโภชนาการ วอศ.เพชรบุรี