มหาชาติ ฉบับล้านนา

ขอหือเอาคาํ ดผือขา้ ไปบอกแกแ่ มม่ ทั ที ว่าพราหมณต์ ีปานจกั ขา้ ชกั พรากหนา้ นาํ ไป ผิวา่ แม่สายใจยงั รักลกู เตา้ กห็ ือแม่
เจา้ รีบมาทัน แมน่ ดงั รอื ก็จกั ไดห้ ันหนา้ ลกู กาํ พรา้ แม่ทงั สอง ชะแบะนา ฯ

หนทางเทยี วป่ าไม้ พอได่ไตต่ นี เดียว เทียวไปมาดว้ ยจอ่ ง ทดั ทีนปี ลอ่ งอาสรม ผิว่านางยังปรารมภร์ ักลกู ก็หือนางทา้ ว
ผกู อยา่ นาน ก็ยงั จกั พบพานลกู เตา้ หือแมอ่ อกเจา้ รบี เทยี วมา แมน่ ดงั รือก็จกั ไดห้ นั หนา้ ลกู กาํ พรา้ แม่กลางทาง ชะและนา
ฯ ดรู าเจา้ เทวดาทงั กหลายเฮย แมเ่ ผอื ขา้ ชือว่ามทั ที ทรงเกศหี มวดเกลา้ ไปป่ าแตเ่ ชา้ แสวงหา ยังผลาลกู ไม้ แมอ่ อกไธ้
หากนาํ มา เพอื วา่ จกั เลียงปุตตาลกู เตา้ กบั ทังออกเจา้ แมร่ าชา วนั นีแมจ่ กั มาหันศาลาอันเปล่า แมจ่ กั มาเล็งแลว้ เล่าแลดาย
แมจ่ กั มาฟายนาํ ตาเสยี แลว้ นงั ไห้ ทกุ ขห์ มาดไหมใ้ จนางชะและ ฯ ดรู าพีชาลีพอี า้ ย วันนเี คราะหร์ า้ ยก็จกั มาถกู ตอ้ งตนรา
พระมาดาก็มายามฅาํ เขยี วฅาํ พน้ เวลา แมร่ อยขงขวายหาได้ ยงั ลกู ไมม้ ากหลายพา บ่รวู้ า่ พราหมณบ์ าปหนาป่ ูเถา้ นาํ
ลกู เตา้ แมห่ นไี กลและนา ฯ

อโห วต โอ๋ยนอ…. อินดแู มม่ ัททีเป็ นเจา้ ผผู้ กู เกลา้ ไวเ้ ป็ นชฎา แม่เท่ามวั เมาหาลกู ไม้ หวังจกั ไดด้ ังชวุ ัน แมจ่ กั เอาหวั มนั มา
เสยี เปลา่ ละลกู ไมเ้ นา่ เสยี ดาย ไผพอ้ ยจกั มากนิ นนั ชา ฯ แมม่ ทั ทเี ฮยออกเจา้ เลียงลกู เตา้ ยากเสียดาย วนั นลี ่วงเวลาอนั ฅาํ
ตาวนั ตกตาํ ฅาํ แลว้ ก็ยังบม่ า รอยว่าแมพ่ ระยาหาได้ ยงั ลกู ไมห้ ากลืมมา พราหมณพ์ าลากม็ าตไี จๆ้ เขา้ ป่ าไมด้ งหนา แม่
พระยาบ่รไู้ ด้ เท่าขงขวายหาลกู ไมด้ ังชวุ ัน ๆ ขอหือแมม่ าทนั ยามฅาํ เขยี วฅาํ ดว้ ยเดือนดาวนเี ทอะ ฯ ของอนั ใดอนั แมไ่ ด้
คือลกู ไมแ้ ละหัวมนั เอามาปันพราหมณป์ ่ ูเถา้ อนั อยากเขา้ เลา้ โลมใจมัน คันมนั ไดก้ ินอิมแลว้ บ่หลา้ งจักบบุ ตีลกู แกว้ แมไ่ ป
พลนั และคา ฯ

สณุ า จ วต โน ปาทา บัดนตี นี เผือขา้ ทงั คู่ เจ็บเลือดอยพู่ ายใน พราหมณจ์ งั ไรจงู กว่า ดนั เขา้ ป่ าไมไ้ ปพลนั ชะและ ฯ

สณุ า จ วต โน ปาทา พาฬหํ ทีติ พราหมโณ อติ ิ วิลปึ สุ กมุ ารา มาตกุ ทิ ฺธโิ น ฯ ภกิ ฺขเว ดรู าภิกขทุ งั หลาย นยิ ายอนั นีจกั
กล่าว เถิงสองกมุ ารลกู เตา้ อนั พราหมณเ์ ถา้ ผกู พาไป ตหี ลังไสจาํ กวา่ ตีตอ่ หนา้ พ่อราชา ปูนกรณุ าใชน่ อ้ ย สองชนื ชอ้ ย
กระสด ดินฟ้ าบดมะเมฆ บร่ กู้ ีรอ้ ยอเนกอศั จรรย์ กบั ดว้ ยสองจอมขวัญพีนอ้ ง อันพราหมณผ์ กู ดว้ ยบ่วงคลอ้ งเร็วรดั
เครือเขามดั สองศอก เถา้ หัวหงอกนาํ ไป ยบั มอื ไสหลงั แลน่ สองเจา้ บ่แกว่นทางเทยี ว สองสรเี ยียะเหลียวหลงั รอ้ งไห้ เยยี ว
ว่าแมอ่ อกไธต้ นมา กณั หาไหอ้ ะแอ่ ไหร้ กั แมห่ มองเถิง เต็มว่าราฅนงิ เทิงก็หากแลว้ มือแกว้ ลบู นาํ ตา ทเี หยียบราทงั สอง ที
สกุ ก็สกุ เป็ นหนอง ทีพองก็พองเป็ นเลอื ด บ่แหง้ เหือดสกั ยาม พราหมณก์ ็เร่งตไี ปไจ้ ๆ

เต็มว่ารารอ้ งไหม้ นั ก็บว่ าง เต็มว่าราครางมนั ก็บ่อยา่ เครือเขาผา่ ตีไป เยียะพรากไกลออกเจา้ แมร่ าจกั โสกเสา้ โสกา
หนา้ ตาหมองเหลอื หลาก เพราะว่าราพนี อ้ งพรากไกลตา แม่ราจกั มาหนั ศาลาอนั เปลา่ แมร่ าจักมาเลง็ แลว้ เลา่ เล็งดาย แม่
จกั มาฟายนาํ ตาเสียบข่ าด เพราะบ่ไดห้ ันหนา้ นางนอ้ ยนาฎกณั หา วนั นีราหนีไกลตาบ่ทนั สงั บัดนแี มอ่ อกเจา้ นงั รือว่านอน
สองภธู รไหอ้ ะแอ่ ไหร้ ักแมไ่ ปมา ราํ ไรหาชะไจ้ แกป่ ่ าไมห้ ิมพานต์

อิติ วตุ ฺตปปฺ การเรน ดว้ ยประการดังกล่าวมานี แลเด ฯ กมุ ารปพฺพํ นฏิ ฺฐิตํ กรียาอนั สงั วณั ณนาหอ้ งเหตุ ธมั มเทสน์
กมุ ารบรรพ์ อนั ประดบั ประดาดว้ ยคาถาว่าได้ 101 คาถา นิฏฺฐิตา กแ็ ลว้ เท่านีก่อนแล …

51

มหาเวสสนั ดรชาดก กณั ฑท์ ี 9 มทั ที
ฉบบั วิงวอนหลวง(ลา้ นนา) มทั ที 90 คาถา

ลกุ มาเทอะแมม่ ทั ทผี วิ ออนพีเฮย แมค่ อกลมตกปลอ้ ง เต็มวา่ บห่ ยอ้ งก็หากดงู าม ทดั ทหี นเี ป็ นกลางดงรามป่ าไม้ บ่ใช่เป็ น
ทแี กว้ แก่นไทแ้ มค่ วรดีตาย มแี ตส่ องราดายอย่กู ลางเถือน จกั มีไผมาเป็ นเพือนพงิ เพา จกั มไี ผมาชว่ ยกพู เี อานางอาบนาํ ไผ
จกั มาชว่ ยคาํ สระสรง ไผจักมาหวผี มแมห่ มวดเป็ นเกลา้ ไผจกั มาเป็ นเพือนเฝ้ าแมจ่ อมสรี โอ๋ยนอ……. นางมาละทงั เสยี มคัน
รแี ละกระเชา้ มาละทงั ไมเ้ ทา้ และหนงั เสือ มาละทงั เปลือกไมเ้ จือเลือนลวาด มาละทงั สลาดและคันยู นางบ่อนิ ดพู สี กั หยาด
ดงั ฤานางมาขาดใจตาย ลกุ มาเทอะแมโ่ สมสายเฮยสรอ้ ยฟ้ า ลกุ มาเทอะเมียกาํ พรา้ ฅินเทียมองค์ ทดั ทนี เี ป็ นกลางดอยดง
เถือนถาํ เถิงย่านนาํ แกส่ ายธาร.

นโม ตสฺสตฺถฯุ ยํ ปนฺนตํ ร ฺญา มหาปฐวึ อนุ ฺนาเตตวา พราหมสฺสปิ ยปุตฺเตสุ ตินฺเนสุ ยาว พรหมโลกา เอกโกลาหลํ ชาตํ
อโหสิ ฯ

ลาํ ดบั ธรรมเทศนามาเถิงเทิงมทั ทกี ณั ฑถ์ ว้ นเกา้ อนั พระพทุ ธเจา้ หากเทสนา ส่วนประญาสพั พญั ตู ณั ญาณอนั ประเสรฐิ
อันโพธิสตั วเ์ จา้ ตนลาํ เลศิ หากปรารถนาเอา ในเมือพระยาเวสสันตระราช ไดป้ ระสาทหือลกู แกว้ เป็ นทาน แก่ชชู กะ
พราหมณผ์ เู้ ถา้ มใี นกาละเมอื ใดดงั อัน ในกาละนนั แผ่นดินก็ไหวหวนั สนนั กอ้ งไปมา โกลาหลเกดิ กอ้ ง เป็ นตน้ ว่าแผน่ ดนิ
รอ้ งดอยคราง ตราบเถิงโสฬสะมหาพรหมก็มแี ลฯ

เทวดาทงั หลายมวลหมู่ อนั ยายอยปู่ ่ าไมห้ ิมพานต์ ไดย้ ินเสยี งสานแหบไห้ แห่งแกว้ แก่นไทท้ ังสองพีนอ้ ง อันพราหมณผ์ กู
ดว้ ยบว้ งคลอ้ งจาํ ไป เทวดาทงั หลายมใี จดงั จกั แตก รอ้ นรา้ ยแรกกรณุ า จงิ จากนั ว่าดงั นี ผิวา่ ราชะมทั ทมี าสู่ ในแกว้ กู่
แคว่นวัน จกั บห่ ันลกู เตา้ นางจกั เขา้ ไปถามพระยาเวสสนั ตระราช คนั รวู้ า่ ทา้ วประสาทหือลกู รกั เป็ นทาน นางก็จักไปตาม
บาทยา่ งลกู แกว้ ดว้ ยกาํ ลงั พละสิเนหา นางพระยาก็จกั ไดท้ รงทกุ ขเ์ พงิ มีชะแล ฯ

เทวดาทงั หลายจากนั สนั นแี ลว้ จิงราธนาเทวบตุ รสามตน วา่ เจา้ ทงั สามจงุ่ จกั ไปเนรมติ เพศ พรรณวเิ ศษดีหลี ตนนงึ เป็ น
ดงั ราชะสีห์ ตนนงึ เป็ นดงั เสือโครง่ ตนนงึ เป็ นดงั เสือเหลอื ง ไปนอนเนอื งไขวข่ วา้ งหนทาง ทดั ทหี ลา้ งนางมทั ทีจกั มานนั
เทอะ ตราบแสงพระสรุ ยิ ะอาทติ ย์ ตาวนั บต่ กตาํ ฅาํ ลบั ดอยไปดงั อัน แมน่ วา่ หากนางมทั ทีหากขอหนทางไจๆ้ เจา้ ทงั หลาย
อยา่ ไดห้ ือหนทางแกน่ างพระยา จงุ่ หือนางมายามฅาํ เขา้ มาดว้ ยรัศมพี ระจนั ทรน์ นั เทอะ อนั นงึ เจา้ ทงั หลาย จ่งุ รกั ษานาง
มัททแี กเ่ นอื เบือคะนองของป่ า อยา่ หือคันกวา่ เอานางแดเ่ ทอะ ฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห พระพทุ ธเจา้ จักสาํ รองของไข อตั ถะบาลอี ันนนั มาหือแจง้ พระก็แสรง้ เทสนาว่า เตสํ
ลาลปิ ตฺต ◌ํ ดงั นเี ป็ นตน้ ภกิ ฺขเว ดรู าภิกขทุ ังหลาย ส่วนเทวดาหลายมวลมาก อันอยใู่ นป่ าหมิ พานต์ ไดย้ นิ เสียงสานแหบ
ไห้ แห่งสองแกน่ ไทก้ มุ าร ในดงดานป่ าไม้ เทวดาทงั หลายมใี จอนิ ดกู รณุ า จงิ เจยี รจาเซิงเทวบตุ รสามตน ว่าเจา้ ทงั หลาย

52

จ่งุ กลายกลบั เพศ พรรณะวิเศษเหมือนแทด้ หี ลี ตวั นงึ จงุ่ เป็ นดงั ราชะสีหป์ าวเปิ บชา้ ง ตวั นงึ อา้ งเป็ นเสอื โคร่ง รอ้ งเสยี งสง่
กนิ ฅน ตวั นงึ เป็ นเสอื เหลอื ง ไปนอนเนอื งไขว่ขวา้ ง ทดั ทีนางทา้ วมทั ที จกั หนมี านนั เทอะฯ

เจา้ ทงั หลายยายอยู่ อย่าหือนางมาสู่ ศาลาเมือยามวนั จงุ่ หือนางผนั มารอดยามฅาํ เขยี วฅาํ ดว้ ยแสงเดอื นดาวเทอะ ฯ
เนอื ทงั มวลในเถือน เขานนั เพอื นอาณา อย่าหือเขาทังหลายมาเบยี นรา้ ย แก่นางราชะมทั ที ผวิ ่าราชะสหี ต์ วั กลา้ หลอน
ปาวเปิ บขา้ นางเมือง เสือเหลอื งฅว่ นเฅา้ หลอนครบุ เขา้ นางทา้ วมทั ทีดงั อนั ยามนนั เจา้ ชาลสี รรี ตั นา กบั นางกณั หารขู้ า่ ว
สองหนอ่ ทา้ วจักมรณาตามแม่ชะแลฯ

เมอื นนั เทวบตุ รสามตน มใี จชมชืนยนิ บาน ก็เนรมิตเป็ นเนือเชยี งฅานสามสิง ใหญล่ าํ ยิงเพงิ กลวั หนงั หวั พองเฅืองคราบ
เป็ นดงั จกั คันคาบแทด้ หี ลี ฯ

มทฺทปี ิ โข สว่ นนางมทั ทีเยาวยอด นางฅะนงิ รอดคาํ ฝัน ปูนอศั จรรยเ์ ป็ นโทษ ฝันรา้ ยโสดแทด้ หี ลี ควรกรู าชะมทั ทหี าหือได้
ยังลกู ไมเ้ ร็วพลนั ยามตาวันบ่ตกตาํ ลงสฅู่ าํ ลบั ตา นางพระยาราํ เพิงสนั นแี ลว้ นางแกว้ มตี นสนั ปันไปมา รีบขงขวายหา
ลกู ไม้ เชด็ นาํ ตาอย่ไู จๆ้ นางแกว้ รอ้ งไหก้ ล่าวคาถาวา่ สหตฺถเนตฺโต ชนถิ ิกํ เม ปตติ ํ ดงั นี ว่าโอยนอ….

เสียมสบุ คันรจี อดบอ้ ง อนั กแู ตง่ ตอ้ งหวั มนั กหู ยบุ ผนั บพ่ ราก ก็หลดุ จากมอื ไป สายกระเชาั อนั ใส่ลกู ไม้ หอ้ ยบ่าไวบ้ ่ปลง
พอ้ ยหลดุ ไหลลงจากบ่า ขวาํ สะสว่าตกดิน ตาซา้ ยไหลรินละเลน่ เขมน่ ตอ้ งตาขวา ไมฝ้ ูงนหี าบไ่ ดใ้ นป่ า ก็เป็ นทนู ค่าหลวง
หลาย ไมท้ งั หลายอันมีลกู ก็เป็ นดงั หาลกู บไ่ ด้ ทิศะหนใตก้ ็แผเ่ ป็ นดังหนเหนอื ในเมือกไู ปยามฅาํ ตาวันตกตาํ คลอ้ ย ลง
ล่ามหอ้ ยลบั ดอยไป เนอื ทงั หลายก็มานอนไขวข่ วา้ ง ทัดทีหลา้ งนางจกั เมอื นแี ลฯ

อาศรมก็ยงั ไกลลิวลี ทีจกั รอดกบ็ ่ปรากฎหนั มา คันนางขงขวายหาลกู ไม้ ไดแ้ ลว้ นาํ เมอื เป็ นอาหารหอมหืน สามเจา้ ชมชืน
ดากิน พระพรหมนิ ทรห์ นอ่ ทา้ ว อย่ดู า่ นดา้ วดงหนา นอนศาลาเทศทอ้ ง รอยวา่ ทา้ วเหยียบหย่องคองทาน สองกมุ ารลกู
แม่ ละไวแ้ ต่ศาลา สองบวั ตราหนา้ หนอ่ ทกุ ขต์ อ้ งตอ่ เข็ญใจ ตาวันใสราํ หอ้ ย คลาคลาดคลอ้ ยลงแลง สองเพิงแพงพระแม่
รอยอยากเขา้ อยเู่ ววน ชะแลฯ

เต นนู ปุตฺตกา เมยฺหํ ดงั กนู างคดึ รอด ลกู แกว้ ยอดจอมใจ กหู นไี กลมาดว้ ยพ่อ เขญ็ ใจตอ่ เถิงตน ตาวันลงคลาดคลอ้ ย
ละหอ้ ยแกน่ ยามแลง สองเพงิ แพงอยากนาํ เต นนู พระราชะทงั คู่ ละไวอ้ ยศู่ าลา เข็ญใจมาดว้ ยแม่ อยดู่ า้ วแตด่ งดาน สอง
กมุ ารชอมทางแม่ แล่นตอ้ นแตไ่ กลตา ดงั ปุตตาลกู งวั งามแง่ ถา้ รับแมก่ นิ นมนนั แลฯ

พระนรินทรล์ กู แม่ อันอย่แู กศ่ าลา สองขาเป็ นกาํ พรา้ ตระหมอดหนา้ เข็ญใจ ดอมทางไกลคองแม่ ถา้ รับแตห่ นทาง ดังลกู
หงสารับแม่ แลน่ ตอ้ นแตเ่ หนอื ตม สองอดุ มลกู เตา้ อยดู่ ว้ ยพอ่ ออกเจา้ ตนงาม เขญ็ ใจมาดว้ ยแม่กาํ พรา้ แตส่ องฅน ลกู กบั
ตนเป็ นเพอื น อยกู่ ลางเถือนดอมทางชะแล ฯ หนทางเทยี วป่ าไม้ พอไตไ่ ดต้ นเดียว เทยี วไปมาดว้ ยจอ่ ง สองขอบขา้ งเหว
ผา กจู กั เทียวไดเ้ มอื รอด ยังสองลกู ยอดศรมณ์ นางจงิ ประนมมอื นอ้ มไหว้ ยังพระยาเนือรา้ ยสามตวั

จิงกลา่ วคาถาว่า มคิ า นมตฺถุ ราชาโน ดรู า เจา้ พระยาเนอื ทงั สาม กรียาอนั ไหวแ้ ห่งขา้ จ่งุ มแี ก่พระยาเนือทงั สาม อันมตี วั
งามพีใหญ่ เฝ้ าแฝงใฝ่ ดงขวาง ขออินดกู นู างหนอ่ ทา้ ว นอ้ งแหง่ สเู จา้ ชือว่ามทั ที เจา้ มแี รงดียิงกวา่ ชา้ งในป่ าหมิ พานต์ ขา้
ขอทางจะจอ่ ง จงุ่ ปลอ่ ยนอ้ งแมญ่ งิ เดยี ว เพือจกั เทยี วไปสู่ ในแกว้ กบู่ รรณศาลา

ขา้ เป็ นภริยาแฝงพระบาท แหง่ บรมนาถภมู นิ ทร์ พระนรนิ ทรต์ นยศยิง เป็ นเจา้ จอมมงิ ควรยาํ เป็ นพระยาธรรมยศเยือก
เป็ นเจา้ ชา้ งเผือกภบู าล ทรงญาณสิบสิง เป็ นลกู ทา้ วยิงชอื ว่าสญไชย ปราบเมืองไทยยอดฟ้ า เจา้ แผน่ หลา้ พสธุ า ขา้ พาํ
เรินผวั มาทกุ เมือ สรา้ งบญุ เผอื รักษา เหมือนนางสดี างามแง่ ปฏิบัตแิ กพ่ ระยารามนนั แล ตามธรรมดาอันชอบ
ประกอบดว้ ยเมตตา ขอจ่งุ กรณุ าโปรดขา้ แกว้ กาํ พรา้ ญงิ เดียว จ่งุ หือทางเทยี วแก่ขา้ อนั ใคร่หันหนา้ ลกู กาํ พรา้ วอนเมอื นี
แดเ่ ทอะ ฯ

53

อล เต เทวปุตฺตา เมือนนั เทวบตุ รสามตน ก็เล็งกาละปางนี ควรหือหนทางแกน่ างพระยาว่าอัน แลว้ ก็เอากนั หลกี ฟี กห
นทางไปวนั นนั แลนาฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อนั ว่าพระพทุ ธเจา้ ตนปราบเหงา้ ตโิ ลกาไตรโลก ยกสตั วข์ า้ มโอฆะสงสาร พระเล็งหนั อตั ถะ
บาลี พายหลงั มีไป่ แจง้ พระก็แสรง้ เทสนาเป็ นคาถาวา่ ตสฺสา ลาลปฺปมานาย ดงั นเี ป็ นประธาน วา่ ภิกขเว ดรู าภกิ ขทุ งั
หลาย ตนทรงศลี ใสบวั ริยาต เนือองอาจสามตวั คือราชะสีหเ์ สือโครง่ และเสอื เหลอื ง คันไดย้ ินคาํ จาอิงออ้ ยวอนขอไจๆ้
แหง่ แกว้ แกน่ ไทร้ าชะมทั ที อนั เป็ นลกู สาวสรีพระยามทั ทะราช อนั มาจาองอาจ เนอื ทงั หลายจงิ หลีกฟี กหนทาง

ก็เป็ นวนั อโุ ปสถศีลเดือนเพ็งส่องแจง้ ใสงาม ในเมือมิคาเนอื หนหี ลีก เตน้ เวน้ ฟี กมัคคา นางพระยานชุ นาฏ กย็ กยา้ ยบาท
ลีลา ท่องเทียวมาบอ่ ยู่ เขา้ ใกลอ้ อู่ าศรม เพือปรารมณเ์ ถิงลกู เตา้ ทงั พระเจืองเจา้ จอมธรรม นางก็พราํ มาทงั คาํ นางทา้ ว
พราํ เคยหนั สองจอมธรรมง์ ามแง่ แลน่ ตอ้ นแม่แตใ่ กลม้ า นางเล็งหาบ่หันอยู่ บห่ ันสองเจา้ ค่เู รียงกนั นางเคยหนั ลกู แกว้
แตท่ ีใด นางกไ็ ปในทีนนั ก็บห่ นั แหง่ หันแก่ตา นางโสภาหมาดไหม้ นางรอ้ งไหก้ ล่าวคาถาว่า อมิ มฺหิ น ปเทสมฺหิ ปุตฺตกา
ดงั นี

โอยนอ…. สถานทีนนี าวิเศษ ดา้ วประเทศศาลา เคยหนั ปุตตาแลน่ เหลน้ กาํ ฝ่ ุนเตน้ ผะผาย สองโสมสายงามแง่ แล่นตอ้ นแต่
ไกลมา กณั หางามผิวผอ่ ง เคยเหนยี วหน่องกินนม สองอดุ มงามอะเครือ เนอื กลวั ฝ่ ุนผบั ตน กเู ทยี วหนมาฅาํ ลกู นอ้ ย
พราํ เรรน ลกู สองฅนเมือกอ่ น เคยแลน่ ตอ้ นถามกิน ทงั หมากกวนิ และหมากมว่ ง วิงเตน้ ป่ วงชกั ถง กระเชา้ บท่ ันปลงแมช่ า้
ออกตอ้ น สองพนี อ้ งออ้ นชงิ กนั วันนอี ัศจรรยด์ หู ลาก สองกาํ พรา้ พรากไปไหนนีชา ฯ

ทีนนี าวิเศษ ดว้ ยประเทศอาราม แก่นดงู ามใชช่ า้ กเู คยหันหนา้ ลกู กทู งั สอง อนิ ดสู องบัวทองเจา้ แม่ คอื ดงั นกแผห่ วั หาง
อย่คู องทางตวั แม่ อา้ ปากแผห่ ากนิ แมเ่ รง่ บนิ มารอด อา้ ปากสอดเซาะหา แมไ่ ดใ้ ดมาคายออกป้ อน รอ้ งออดออ้ นหือแม่
ยินดี ปูนปรานใี จสนั หวั อกลนั ตนั ผิง ทกุ ขเ์ ต็มตงิ หมาดไหม้ อันนนั และไสม้ สี นั ใด กบู ่หันชาลีใสงามจะจ่อน กบั นาง
เนอื อ่อนกณั หา สองขาไปไหนชาบเ่ ตน้ กลิงเกลือกเหลน้ ดอนซาย ลกู ญงิ ชายเจา้ แม่ ตอ้ นแตไ่ กลมา คือดังลกู หงษาหันแม่
ดินผบั แผเ่ หนอื ตมนนั แล ฯ

อมิ มฺหิ น ปเทสมฺหิ อนั ว่าอารามเพยี งร่มไม้ อินทร์แตง่ ไวย้ ายใย ราบเพยี งใสขว่ งกวา้ ง ประเทศทา้ งปูนเคย ลมพดั เชย
ดอกไม้ หล่นเหลอื ไวด้ อนทราย ขากาํ ผายบิดเปล่า หอมรสเรา้ ตดิ ตน ลกู สองฅนแกน่ ไท้ ดังฤาบ่หันได้ แตใ่ ตร้ ่มไมแ้ ละ
ศาลานหี นอ อันวา่ รอยตีนลกู ชา้ ง เทยี วป่ างขา้ งดอนทราย เป็ นแถวยายถว้ นถี ทกุ ดา้ วทีหลวงหลาย ยังบห่ ายวอยวิง
บัดนลี กู แกว้ ยิงเสมอตา ไปไหนชาบม่ าเก็บมาลาแลสอ้ มดอก ฤาวา่ ไปแอว่ เหลน้ พายนอก แดนดา้ วขอกศาลา ฤาว่าไปขง
ขวายหาเครืองเหลน้ กาํ ฝ่ นุ เตน้ ลวดลมื มา ฤาว่าพระปิ ตาตนพอ่ หือสองหนอ่ หลบั ไป ในบณั ณะศาลาบ่ตืน หลบั บ่ชืนอยู่
วอนวอยอันชาฤา ฯ

ตนกดู งั แมน่ กทงั คู่ ละลกู อยใู่ นรงั ไปแสวงหายงั เหยือ ละลกู ไวเ้ พอื หากิน ฅนเทียวดนิ มมี าก หนั แลว้ หากเอาไป กนู างไป
ป่ าแตเ่ ชา้ ละลกู เตา้ อยศู่ าลา กฅู ืนมาหาลกู บ่ได้ เท่ารอ้ งไหอ้ ยดู่ อมดาย พระโสมสายยอดฟ้ า สองหนอ่ หลา้ แมไ่ ปไหนนีชา ฯ

อันว่ารอยตีนขาเทียวทอ่ ง เยยี ะหยดุ หย่องตามกนั คือดังรอยตีนลกู ชา้ ง เทียวทีขา้ งตนี ดอย อันค่อยหันมาปรากฏบ่ผอ่ น
เทา่ ว่าสองแมอ่ อ่ นนอ้ ยแมน่ ไี ปไหนชา ฯ อนั ว่าดินซายงามเพียงรอบ ลกู แกว้ กอบกาํ ปราย ดังลกู ควายหลายคู่ เหลน้ กนั
อยนู่ อนตม สองบญุ ชมพระแม่ บ่หันแลว้ แตศ่ าลานีและนา ฯ

อิตํ เนสํ เครืองเหลน้ มีเหลือแหล่ ลกู แกว้ แมท่ งั สอง หมากคับทองมหี ลายหลาก หมากไฟหากสกุ เหลอื ง หมากเฟื องมี
หลายพราํ หมากเกวนกาํ สกุ ดาํ หมากม่วงคาํ และหมากหาด กลิงคลอ้ ยคลาดจากมือขวา กเู ลง็ หารอดแลว้ บห่ นั ลกู แกว้
แมห่ นใดนชี า ฯ

อารามเพียงดา้ วขอก ดอกขดั หมอกบานเรือง จาํ ปาเหลืองและกณั ณิเกด สลดิ เทศและสะบนั งา มะลิลาหอมยิง ดอกซอ้ น

54

กลินเอาใจ สถานไกวกิงคอ้ ม ขาบดิ มาพรอ้ มทดั ทรง หอมทวั ดงแหลง่ ไหล้ ละดอกไวผ้ ยุ ผาย หันรอดดายหมองหมน่
ดอกไมห้ ล่นดรู าม กองซายงามจะจ่อน สองนอ้ ยอ่อนเหลน้ สะเบย หวั ใจเฮยลกู ทา้ ว ไปเหลน้ ดา่ นดา้ วแดนใด เคยหนั สอง
นงวัยบข่ าด สองเจา้ นอ้ ยราชเย็นวอย นีชานอ ฯ

เยสุ ปุพฺเพ ในกาละเมือก่อน ลกู นอ้ ยอ่อนสงสาร สองกมุ ารทงั คู่ เหลน้ ใกลก้ ศู่ าลา หนั แม่มาราแลน่ ตอ้ น รอ้ งเรียกนอ้ ง
ว่ากัณหา แมม่ าตาออกไท้ ไดล้ กู ไมม้ าหา ยงั สองเราแลว้ และวา่ อันชวุ ันด่าย ฯ บัดนี บ่หันสองจอมขวัญลกู แกว้ รอยว่า
ตายแลว้ จากกนู าง และนอฯ กนู างคือแมแ่ พะทงั คู่ อยากนาํ อยเู่ รรน สองลกู ตนยังอ่อน บ่หอ่ นรพู้ รากแม่ไปไหน กอู าลยั ลาํ
เลศิ ลกู แกว้ เกดิ กลางอก ยนิ ทกุ ขต์ กโศกไหม้ เพราะลกู แกน่ ไทบ้ ่หันมานแี ล ฯ

ในกาละเมอื กอ่ น ลกู แมบ่ ห่ ่อนไปไหน หันแมม่ าแตไ่ กลแลน่ ตอ้ น กบู ห่ ่อนกาํ ฆอ้ นไล่เลยตี บ่มวี จีจม่ ดา่ คาํ รา้ ยว่าหือเจ็บใจ
สองนงวัยลกู แกว้ มาขนึ ตกั แมแ่ ลว้ กนิ นม ถานานมกแู ม่ ก็พาํ เพ็งแตท่ ังถม เต็มดว้ ยนาํ นมทงั สองเตา้ เพราะบพ่ บลกู เตา้
ยินผลาญ เจ็บอกปานจักแตก รอ้ นรา้ ยแรกดังไฟลน ลกู สองฅนแวน่ ฟ้ า ไปลีหนา้ เสียไหนนชี า นางก็อะธะวาอยไู่ จๆ้ รอ้ ง
ราํ ไหก้ ล่าวคาถาว่า อยํ โส อสฺสโม ดังนี

อนั ว่าอาศรมบทนีนาเมือกอ่ น สองขาฟ้ อนอ่อนไปมา มเี สียงหนาเกดิ กอ้ ง ดังพาทยฆ์ อ้ งเมอื งสวรรค์ วนั นบี ่หนั สองโสภณั
พีนอ้ ง แกว้ ร่วมหอ้ งแมอ่ ดุ ม อาศรมบทกหู ันชแุ หง่ ดังภมรแกว้ แกวง่ กวัดไกว เป็ นสนั ใดเย็นเยอื ก บ่ไดย้ ินเสียงเรียกรอ้ ง
หากนั บไ่ ดย้ นิ เสยี งเนอื งนนั สกั หยาด ในหอ้ งอาวาสศาลาฯ

กาโกลาปิ แมน่ วา่ กาดาํ ๆในป่ า บ่บนิ ลา่ มากราย ดกั เสยี งหายดหู ลาก บ่ไดย้ นิ เสยี งปากจามไอ เป็ นสนั ใดดกั อยู่ ในแกว้ กบู่ ่
ปูนเคย สองลกู เฮยหนอ่ ทา้ ว ไปลีอยดู่ า่ นดา้ วแดนใดนชี า ในรวายตรีจกั ใกลร้ งุ่ ขา้ นอ้ ยมงุ่ ฝันหนั เกดิ มาทนั ตอ่ หนา้ เพราะ
บ่หนั ลกู กาํ พรา้ กลอยใจ นกในไพรหลายหมบู่ ่รอ้ งเป็ นคเู่ สยี งหวาน รอยวา่ สองกมุ ารมรณาต มว้ ยเมียนชาตติ ายไป สอง
จอมใจแก่นไท้ ละแมไ่ วบ้ ่หนาแหนง สองดวงแพงลกู เตา้ เนอื บเ่ ศรา้ ปูนชม ยินปรารมณด์ ว้ ยลกู รอ้ นรา้ ยถกู หวั ใจ กลาง
ดงไพรถว้ นถี ดสู งดั จีวอนใจ สัตวต์ วั ใดเฅงิ ฅาบ มาคันคาบไปกนิ นชี า ฯ

น อิติ วิลปนฺตี มหาสตฺตสฺส สนฺตกิ ํ กนฺตวา สว่ นราชะมทั ทแี กน่ ไท้ รอ้ งราํ ไหไ้ ปมา เขา้ ไปส่ศู าลายศยิง นางทา้ วจิงปลดถง
กระเชา้ ลงใส่ลกู ไม้ จากบา่ ไวเ้ พือจกั ฉัน นางเล็งหนั พระนกั ธรรมต์ นพ่อ บอ่ ว่ายหนา้ ล่อเจียรจา บห่ นั สองปุตตาลกู แกว้
งามผา่ นแผว้ บญุ หนกั ในสาํ นกั พระจอมจกั รแกน่ ไท้ นางก็รอ้ งไหก้ ลา่ วคาถาวา่ กิมิตํ ตณุ ฺหิภโู ตสิ อภริ ตฺเตว เม โน ดงั นี
เป็ นตน้ โอยนอ……

วนั นเี ป็ นสนั ใด พระจอมใจหนอ่ แกว้ ตนผอ่ งแผว้ งามผะหด มาทรงยศหนกั แก่ขา้ บ่อว่ายหนา้ ลอ่ สกั คาํ คาํ ฝันนยี าํ แทห้ นอ
ทา้ วบ่อวา่ ยหนา้ ลอ่ เจยี รจา กาดาํ ๆในป่ า ก็บ่ลา่ บนิ บน แกว้ กบั ตนแม่เฮยเจา้ หลา้ ลกู กาํ พรา้ รอยตายและนา ฯ

กมิ ิตํ ตณุ ฺหิ ภโู ตสิ วันนเี ป็ นสนั ใด พระราชะเจา้ บป่ าก ขา้ นอ้ ยฝันหลากเป็ นลาง นกกลางทางในเถือน บม่ ารอ้ งเลอื นขาน
ขนั สองจอมขวญั ลกู แกว้ รอยวา่ ตายแลว้ จากกนู าง ชะและนา ฯ

กจฺจิ อยฺย ปุตฺตเก ขา้ แตพ่ ระอย่หู วั เฮยเจา้ ขอ้ ย ไปเสยี ลกู นอ้ ยราไหน สตั วต์ วั ใดในป่ า ยบั เอาลกู แกว้ กวา่ หนไี กล นกในไพร
ถว้ นถี บ่ไดย้ นิ เสยี งมีนนั มา อันวา่ สตั วต์ วั ใดกลา้ หยาบ ปาวเปิ บคาบสองขา สตั วน์ านาเถือนถอ้ ง ยับเอาแกว้ รว่ มทอ้ งแม่
ไปกิน จะฤาฯ

อาตู เต ขา้ แตพ่ ระบญุ เรอื งเฮยเจา้ ฟ้ า ลกู กาํ พรา้ ไปไหน รอื วา่ เจา้ จาํ ไปรบี รอ้ น ไปสบื สอ้ นคาํ เมอื ง ฤาว่าใชไ้ ปหาพระบญุ
เรืองตนป่ ู หือหา้ งหมมู่ าเอา ฤาว่าสองนงเลาทงั คู่ ไปเหลน้ อย่นู อกศาลา ฤาว่าไปขงขวายหาเครืองเหลน้ ขบั ฟ้ อนเตน้ อยู่
งนั กนั บ่รเู้ วลาวนั และคาํ สองเจา้ พราํ ลมื มา กบู ห่ ันผมเขยี วแซมดอกไม้ แกว้ แก่นไทส้ องสรี รอื ว่าเสอื หมีและจะแฅ่ เดินดง
แก่ไพรสณฑ์ ปะลกู สองฅนติวกว่า นกหสั ดลิ ิงคล์ ่าบนิ บน บนิ เหินหนอากาศ ซดู ทึงยาดเอาไป ตกแดนไกลบ่หนั ซาก ละแม่
ไวท้ กุ ขย์ ากพายหลงั ชาฤา ฯ

55

นางมทั ทีสรหี นอ่ ไท้ รอ้ งราํ ไหโ้ ทมนสั ส่วนพระกระษัตริยต์ นทรงยศ อดบป่ ากเจียรจา กบั นางพระยาสกั คาํ ก็มหี ันแล ฯ

นางมทั ทีแกน่ ไท้ รอ้ งราํ ไหว้ งิ วอน นาํ ตาซอนผบั ผา่ ว รอ้ งไหก้ ล่าวคาถาว่า อถ นํ สาวกสฺมา เป็ นสนั ใด พระเหนอื หัวยอด
ฟ้ า มาเยยี ะหนา้ ปูนกลวั ตงั ตนตวั หนิมอยู่ บเ่ บ่นหนา้ สสู่ กั คาํ ขา้ กระทาํ กรรมอันใดเป็ นโทษ ขา้ ก็บ่โกรธทารณุ บ่หือ
พระองคข์ นุ แสบรอ้ น บ่หือเจา้ ขอดขอ้ นเจ็บใจ บก่ ระทาํ ทจุ รติ กรรมอนั ใดสกั หยาด บ่ไดป้ ระมาททา้ วบญุ เรือง ขา้ ยินเคอื ง
คังคดั นาํ ตาถังไหลตก ยินคดั อกเทา่ ฟ้ า พระฅินขา้ บ่เจยี รจา ฯ

อติ ํ ตโต ทกุ ฺขทร ◌ํ ขา้ ทรงทกุ ขล์ าํ บาก เพราะเจา้ บป่ ากเจยี รจา คอื ดงั ปื นยายาํ เหลม้ ใหญ่ ปักเสียบไหมส้ ันดาน ยินผลาญ
ใจแกข่ า้ บ่ไดห้ นั หนา้ ลกู กาํ พรา้ นงราม คือชาลงี ามชืนชอ้ ย กบั นางหนมุ่ หนอ้ ยกณั หา ทกุ ขอ์ นั นนี ารอ้ นรีบ ปานฟ้ าหนบี
กบั ดนิ ขดั ขนิ ใจยะยัน รอ้ นรา้ ยปันวอนซวง เพราะบห่ นั ทิพยด์ วงลกู แกว้ กบั พระผา่ นแผว้ บ่ปรานี บ่อินดเู มียมทั ทีกาํ พรา้
บ่อวา่ ยหนา้ ตอ่ ปราศรัย เจ็บหวั ใจสายสัน ดงั ปื นพษิ บันตา พระโสภาเฮยเจา้ ฟ้ า ผวิ า่ ท่านบ่ปากจิมขา้ เมอื ยามวนั คันรวาย
ตรคี นื นรี ่งุ สายฟ้ าพงุ่ เรืองราย ขา้ เทยี งจกั ตายมรณาต ใจขา้ ขาดเป็ นผี ยามพอดพี รกู เชา้ ตามพระราชะเจา้ หากจกั หัน บ่
อยา่ ชะแลนาฯ

อถ มหาสตฺโต เมือนนั พระมหาสตั วเ์ จา้ ฅนงิ ใจเลา่ ว่า นางมทั ทสี รหี นอ่ เหนา้ รกั ลกู เตา้ เหลือถนดั มากจู กั ตดั โสกาอนั
หยาบ จักกาํ ราบนางพระยา หือหายสิเนหาอนั ใหญ่ ก็ตา้ นถอ้ ยใส่หลายคาํ ว่า นนุ มทฺที วราโรหา ราชปุตฺตี ยสฺสสินี ดังนี
ว่า

ดรู า ราชะมทั ที ทรงโสมดีสกั สวาด เป็ นลกู ทา้ วราชลือชา นางหนไี ปป่ าแตเ่ ชา้ เทียวไตเ่ ตา้ ล่าตนเดียว มงึ จิงเขยี วมาคาํ ตา
วันตกตาํ พน้ เวลา ดงั พพี จิ ารณาดนู โี สด จกั เป็ นโทษแกก่ รู ือ ฤาวา่ จกั ไดแ้ ก่มึงนาง อันจะเดินกลางป่ าไม้ ทกุ แหลง่ ไหลด้ ง
ดาน ป่ าหิมพานตด์ งลา่ ดว้ ยพรานป่ ากนิ รอน ทงั ทิพพระยาธรและวเนจรเหลอื แหล่ ไปแอ่วเหลน้ แกร่ ะสี หลอนนางมีใจบ่
ตงั ไดส้ ลงั ผดิ ผวน กระทาํ การบค่ วรผดิ แผก ใจฟ้ ุงแตกเสยี สติ บัดนีตริมาวอนไห้ เดิกฅะไฅก้ พู ี จกั ดานอนนชี า ฯ

ดรู ามทั ที ทรงโสมดแี ลบลว้ น ลกั ขณะถกู ถว้ นพอตา นางไปหาหวั มนั ลกู ไม้ ทกุ แหลง่ ไหลด้ งไพร บม่ ฅี นใดจกั ไปรู้ แมน่ าง
ไปเหลน้ ชจู้ ักมีไผหนั ในหิมวนั ตป์ ่ ากวา้ ง ประเทศทา้ งดงดอน มที งั ทิพพระยาธรและระสีป่ า รอยนางไปเหลน้ ชลู้ า่ มายา
รอยนางบ่หนาคึดรอด จงใจจอดอันใด ลกู สายใจลืมคึดรู้ มวั ไปเหลน้ ชลู้ วดลมื ผวั สนกุ สมหนวั วอนยิง คาํ แลว้ จงิ ดามา
ชวดเวลาเดิกดืน ตรมิ าตืนราํ รนหา ยงั สองโสภาลกู เตา้ ตริมาเยยี ะโศกเศรา้ โสกา ตริมาราํ ศาลาและป่ าไม้ ตริมาเซาะไซ้
อาศรม ตริมาปรารมณห์ าลกู นอ้ ย ฅะฅอ้ ยราํ เรรนนนั ชา ฯ

ปุน สมเย ยามเมือนางหนไี ปเมือเชา้ ละลกู เตา้ อย่ศู าลา ผใู้ ดนาจกั หนั มงึ นางแม่ อนั ลีแก่ดงหนา มงึ นางจงุ่ มาหนี กจู กั บอก
ชีหือมงึ ฟัง

คาํ พายหลงั อันฅนเล่าไว้ กจู ักกล่าวใหม้ งึ ฟัง ชา้ งพลายพงั จกั หนีเสียเถือน เพราะวา่ ชา้ งผเู้ พอื นบม่ หี ลาย แกว้ ฅนชายร่วม
รู้ เมยี เหลน้ ชกู้ ็เพือผวั ใจดี ราชะสหี จ์ กั หนเี สยี ดอย ก็เพราะดอยอนั นันบ่มรี เู ปี ยวปล่องถาํ ปลาจกั หนเี สยี นาํ กเ็ พราะนาํ อนั
นนั บ่มตี ม ศรมณจ์ กั หนเี สยี ครู ก็เพราะครนู นั ใบ้ นกจักหนเี สียตน้ ไม้ ก็เพราะตน้ ไมบ้ ม่ ลี กู หลวงหลาย กวางทรายจกั หนี
เสียเหล่า ก็เพราะเสือโคร่งเถา้ ไตเ่ ทียวจง ราชะหงษจ์ กั หนเี สยี สระ ก็เพราะสระอันนนั บม่ ีดอกบวั ญงิ จกั หนเี สียผวั ก็เพราะ
ผวั ขไี ร้ หาเขา้ ของบไ่ ด้ ญิงรา้ ยหากดแู ควน เมยี ค่ายแคนแหนงหนา่ ย เพราะผวั บ่ชา่ งเบียงบ่ายขงขวาย คาํ โบราณฅนทัง
หลายกล่าวไว้ กม็ าไดแ้ ก่ตนกนู แี ละนานางเฮยฯ

มนสุ ฺสินี ฝูงญงิ ลามแถ่วเถา้ เพินกย็ ังอย่กู บั ลกู เตา้ และผวั ขวัญ พรอ้ มเพียงกนั เออื มขา้ ง ญิงฝูงเป็ นแมร่ า้ ง เพินกย็ ัง
อย่ฅู นเดียว ไผบ่หอ่ นเขยี วมาฅาํ ตาวนั ตกตาํ พน้ เวลา ฯ ม ฺเญ รอยนางบ่ราํ เพงิ หา ยงั สามขาพอ่ ลกู อันสรา้ งผกู
สมภาร ในดงดานป่ าไม้ จะใจอ้ ยดู่ อมดาย ตขู า้ ทงั หลายยนิ ลาํ บาก อดทกุ ขย์ ากเหลอื ใจ มงึ นางไปป่ าแตเ่ ชา้ จิงเขยี วเขา้ สู่
กฎุ ี ดว้ ยรศั มีพระจนั ทรช์ อ้ ยโชติ อนั นหี ลา้ งเป็ นโทษแก่มงึ นาง อนั เทียวกลางป่ าไม้ ทกุ แหล่งไหลด้ งหนา

56

เมอื กยู ังเป็ นพระยาแต่กอ่ น มีพวกนอ้ ยอ่อนมากนั ในสีวรี าชขณั ฑด์ า้ ว อยดู่ า่ นทา้ วเมอื งขวาง กจู ักตดั หวั มึงนางเป็ นเจ็ด
บังเจ็ดท่อน บล่ ะไวห้ ือหย่อนแกม่ ึงนาง กบู ่ทนั หือฅนมาขอไว้ คนั ยับไดเ้ ทียงจกั ฟัน ในนครสวรรคเ์ มอื งใหญ่ ตกี ลองหลวง
ไฅวก่ ลางเวียง จกั หือฅนมาเรียงกนั ชผุ ู้ เพอื บ่หือญงิ เหลน้ ชจู้ ากผวั ตน แมญ่ ิงและฅนหาไหนก็ได้ ญงิ บ่มีไรห้ ากเหลอื เมือง
และนา ฯ ยามนนั แมญ่ งิ ทงั หลาย ชดุ า้ ว กลวั แตอ่ าชญาทา้ วเทียงชวนกนั บ่หลา้ งจักกระทาํ ทจุ ริตกมั มอ์ นั เป็ นบาป ดังมึง
นางสกั ฅาบแทด้ ีหลี ฯ พระระสกี ลา่ วคาํ อบุ าย เพือหือนางหายโศกไหม้ ทา้ วไทใ้ สค่ าํ หลาย ดว้ ยอบุ ายผดิ แผก ใจจิงจกั แตก
หลายทาง

สว่ นนางมทั ที ไดย้ ินคาํ พระระสหี น่อทา้ ว ดา่ คาํ หา้ วเหลือใจ อกรอ้ นปานไฟวะวาด ทรงยศราชหนกั เท่าฟ้ า สงั บเ่ ยือนหนา้
และหฟู ัง ยังเสียงดงั มีกอ้ ง นนั ทวั ทอ้ งดงหนา ฝูงสัตวม์ าเหลอื แหล่ เพอื จกั มากนิ แกว้ แมส่ ายสรี คอื ราชะสีหต์ วั กลา้ เสือ
โคร่งถา้ หนทาง เสือเหลอื งครางกลางป่ า ขา้ ตกขะพา่ แทป้ ูนกลวั หนงั หวั พองยะเยือก ขา้ เลิกกระพมุ่ มอื ตงั ขนึ เหนอื หวั
กา่ ยเกลา้ คึดตอ่ เจา้ จอมใจ มันเป็ นสนั ใดแกข่ า้ ดินและฟ้ ามดื มวั ตา ทกุ ทศิ าเหลอื แหล่ ขา้ กห็ ันแผผ่ ิดผวน ทศิ าทังมวลดู
หลาก มัคคาวา่ หากเจา้ บร่ ู้ ว่าขา้ ไปเหลน้ ชจู้ ากพระเมอื ง คันพระบญุ เรืองบเ่ ชือขอ้ ย ขา้ นอ้ ยขอสาบท ตอ่ หนา้ พระทรงยศ
ผ่านเผา้ พระปิ นเกลา้ จอมขวัญ

ขออาราธนาขนุ สวรรคอ์ ินทาเจา้ ฟ้ า ทังพระกมุ ภกณั ฑแ์ กก่ ลา้ ทงั พรหมสามหนา้ จ่งุ เลง็ หัน ทงั เทวดาอันอยสู่ วรรคท์ ิพย์
เนตร ในโขงเขตชมุ พู อันอยรู่ กั ษาหว้ ยรแู มน่ าํ ทีย่านกวา้ งวังวน พายบนหนอากาศ พายใตล้ วาดธรณี จ่งุ เป็ นสกั ขแี ก่
ขา้ มัททีนชุ นาฏ ขอหมเู่ ทวราชจงุ่ เล็งเห็น ทังพระกมุ ภกณั ฑแ์ ละกมุ ภณั ฑน์ าคนาํ จ่งุ มารพู้ ราํ สอ่ งสญั ญา แสนโกฏิอมราจ่งุ
รู้ คนั ว่าขา้ ไปเหลน้ ชจู้ ากจอมธรรม ขอจงุ่ กระทาํ ตามโทษ หือขา้ นอ้ ยโสดสบิ หาย วอดวาํ วายวินาศ หือเมียนชาตอิ ินทรีย์
ตกอเวจตี าํ ใต้ ไฟนรกไหมแ้ ผผ่ ายผบั แสนแสงไขยกปั ป์ อยา่ เงยงอก อยา่ หือพน้ ออกดีหลี ในอเวจเี ทียงเทา้

แมน้ พระพทุ ธเจา้ โปรดสงสาร ตรัสสพั พญั ตู ณั ญาณเอนก ทงั พระปัจเจกและอรหันตา สงั ขยามากกวา่ เม็ดหินทรายใน
นาํ แสนโกฏิกาํ นที อยา่ มทั ทีไดห้ นั และไหว้ พระบาทไทส้ กั องค์ เพราะวา่ ใจจงคดเคียว ลดั เลียวแก่ผวั ขวญั

เทวดาจงุ่ เล็งหันชดุ า้ ว ทกุ เทศทา้ วดหี ลี คันขา้ มัททีบ่มโี ทษ เหมือนทา้ วไทโ้ จทนา ก็หือขา้ อายฑุ ฆี ายืนยิง พาํ เรนิ เจา้ จอมมิง
ราชา อยา่ หือมีอาพาธาเจ็บบาท อย่าหือมีพยาธิกงั วล ขอหือเทียมตนพระบาท แม่นเกดิ มาแสนชาติ ขา้ ม่อนขอเป็ นเทวี
ขา้ บ่รหู้ นเี สียจากเจา้ เทยี มพระนงั เกลา้ เพศเพียงเงา

คันขา้ บร่ กั องคเ์ ลายอดฟ้ า จกั หือขา้ รักแกฅ่ นใด ขา้ พาํ เรินพระสายใจฅินขอ้ ย แตเ่ มอื ยงั หน่มุ หนอ้ ยสาวจี ไดส้ ิบหกปี ปลาย
รอด ไป่ รแู้ จง้ จอดการญิง ขอพระจ่งุ ฅนงิ ดกู ่อน อย่ารบี กระทาํ รา้ ยขา้ มอ่ นมทั ที พระยังปองเป็ นชีอยปู่ ่ าไม้ โทษขา้ ไทบ้ เ่ คย
มี ขา้ แตพ่ ระระสเี จา้ ฟ้ า ขา้ จกั ไปออกหนา้ ดงั ฤาดี วา่ นางมทั ทีมชี ู้ ฉลาดรคู้ วามเขญ็ เพินจกั ทอื ว่าขา้ เป็ นญงิ ใจบาป เพนิ
จกั ทอื วา่ ขา้ เป็ นญิงรา้ ยหยาบมาตคุ าม เพินจกั ทือว่าขา้ นมี กั กามหลายหลาก เพินจกั ทือว่าขา้ นไี ปเหลน้ ชจู้ ากผวั ขวญั ชา
และนา ฯ

พระอย่เู หนอื หวั เฮยเจา้ ฟ้ า ขา้ บ่ว่าจักกม้ หนา้ สอู่ เวจี ใจขา้ มทั ทีไหววะวาด สะดงุ้ หยาดปูนกลวั มอื ทนู หวั กราบไหว้ กลาง
ป่ าไมเ้ รียงราย ยงั ทิศะทังหลายเหลือแหล่ ขา้ หันแผ่ผดิ ผวน ทิศะทงั มวลดชู อ้ มแควบ สายฟ้ าแมบมงุ เมอื ง ฝูงเสอื เหลือง
และเสือโคร่ง รอ้ งเสียงส่งกอ้ งคีรี ราชะสีหม์ าอย่เู ฝ้ า ทีขา้ จกั ไตเ่ ตา้ เทียวมา ขา้ ยอมอื สาหว่านไหว้ จะไจข้ อหนทาง พระยา
เนอื จงิ วางหลบหลีก เตน้ หลกี ฟี กทางเทยี ว ขา้ จิงเขยี วมายามฅาํ ตาวันตกตาํ พน้ เวลา ขอพระราชาผายโปรด อดโทษแก่
ขา้ เมียกาํ พรา้ พ่อปางเดยี วก่อนเทอะ ฯ

ขา้ แต่พระระสตี นบญุ กวา้ ง อย่ปู ระเทศทา้ งดีหลี อันวา่ ไกสรราชสีหเ์ หลอื แหล่ อยา่ ไดค้ ันแมท่ งั กลม สองอารมณท์ งั คู่
สตั วป์ ่ าลา่ ล่เู อาหนี ฝูงเสือหมแี ลจะแฅ่ อย่าไดก้ ระทาํ รา้ ยแก่ลกู แกว้ ทังสองแดเ่ ทอะ ฯ ขา้ วงิ วอนดังนไี จๆ้ จงิ รอ้ งไหว้ าง
วอน ขอหนทางมาทงั ฅาํ ขา้ นอ้ ยพราํ เขยี วมา ส่วนพระยาเสือโคร่ง คิวคอ้ มโก่งเสือเหลือง มานอนเนอื งสะพรัง ขา้ งคบั
คังมัคคา ในทศิ ากลางป่ า ขา้ รอ้ งไหว้ า่ วอนขอ เนอื มคิ ายอหวั หลีก เตน้ เวน้ ฟี กทางเทยี ว ขา้ จิงไดเ้ ขยี วมาทงั ฅาํ เขา้ สยู่ าํ

57

ศาลา ขอพระราชาอดโทษแกข่ า้ นอ้ ย ขอพระยอดสรอ้ ยปรานี กอ่ นเทอะ ฯ

อถ มหาสตฺโต สว่ นพระเวสสนั ดรหน่อทา้ ว บ่ตา้ นถอ้ ยกล่าวคาํ ดี เซิงราชะมทั ทสี กั คาํ นนั แล ฯ สว่ นรัศมพี ระอาทติ ยเ์ รอื ง
ใสส่อง ในแห่งหอ้ งยคุ นั ธร พระเวสสนั ดรเจา้ ฟ้ า บ่อวา่ ยหนา้ ลอ่ สกั คาํ ส่วนราชะมัททแี ก่นไท้ รอ้ งรําไหถ้ นดั ใจ นาํ ตาไหล
อาบหนา้ ทกุ ขเ์ ทา่ ฟ้ าเรรน เพราะรกั ลกู ตนไจๆ้ นางก็รอ้ งไหก้ ลา่ วคาถาว่า อหํ ปติ ฺจ ปุตฺเต จ อาจรยิ ามวิ มาณโว โอย
นอ….

ขา้ นนี าก็มาพาํ เริญการผา่ นเผา้ กบั ดว้ ยลกู เตา้ แมท่ งั สอง แมก่ ็ปองกระทาํ เพียรตดิ ตอ่ ปฏิบัติตามพอ่ ยาวยนื ทกุ
วันฅนื ฅาํ เชา้ พาํ เริญพระราชาเจา้ แทด้ หี ลี ขา้ บวชเป็ นระสีอยใู่ นเถือน อย่เู ป็ นเพอื นพระสรา้ งสมภาร พาํ เรินการเก่าเกือ
ผา้ เสอื ยอ่ มหนงั เสือ เอาใจเจอื ทกุ ขไ์ ร้ หาลกู ไมม้ าฉนั ขา้ ไปทังวันฅาํ เชา้ หาเลยี งลกู เตา้ สองสรี และนาฯ

อทิ ํ สวุ ณฺณหาลทิ ฺท อันว่าเขา้ หมินฅาํ งามชืนชอ้ ย แม่ก็เอามาหือนางนาฏนอ้ ยกณั หา หมากขะตมู ตนื ตอ้ ง แม่ก็เอาหือควิ
คอ้ มก่องชาลี ลกู ไมส้ กุ ดีแลว้ แมก่ ็เอามาหา สองโสภาเฮยแกน่ ไท้ จงุ่ มาเหลน้ ดอกไมอ้ ันกแู มน่ าํ มานเี ทอะ ฯ

อทิ ํ มลู ผลํ ดอกบวั ขาวงามจะจ่อน หมากออ้ ยอ่อนเอาใจ หมากซางใสบ่เศรา้ ทังหมากเตา้ และหมากฟ้ าเฟื องไฟ หมาก
กระจบั ใสลกู ใหญ่ ขนนุ สกุ ใหญม่ ียวง ลกู ไมพ้ วงหลายหลาก นาํ มนิ หากเจอื จาน อญั เชิญพระภบู าลเลศิ แลว้ จ่งุ เรียก
ลกู แกว้ มาเสวย แดเ่ ทอะฯ

ปทมุ ํ ชาลโิ น เทหิ อั นว่าดอกบัวบานเลิศแลว้ ทา่ นจงุ่ หือลกู แกว้ ชือชาลี ดอกโกมทุ ดีบานแบ่งสรอ้ ย ท่านจ่งุ หือแกน่ าฏ
นอ้ ยกัณหา จงุ่ เล็งขาทดั ทรงดอกไม้ ขบั ฟ้ อนแล่นใชพ้ อดี ทงั กนิ รเี ฟื อนฟ้ อน เหยาะเหยียบหยอ้ นลีลา ทดั บปุ ผาเกียวเกษ
คือดอกสลดิ เทศมะลวิ ลั ย์ กฤษณาตดั กันหอมหืน ปูนสนกุ ชืนเชยใจ ขบั เสียงใสตืนตอ้ ง สองพนี อ้ งจ่องจงู จาํ ชาลีนาํ ฟ้ อน
กอ่ น กณั หาอ่อนขบั ขาน ขบั เสยี งหวานใชช่ า้ ดังนางฟ้ าวมิ านสวรรค์ ขออัญเชญิ พระนกั ธรรมอ์ ย่เู กลา้ จงุ่ เรียกลกู เตา้
ออกมาพนั เชียวรา ฯ

อันว่านางกณั หางามชืนชอ้ ย ขบั อ่อนออ้ ยเสยี งใส ดังเสียงแมงใยและแมงวา้ ง รอ้ งทีขา้ งเขาฅาํ เป็ นระบาํ ถีถว้ น กลม
เกลียวลว้ นควรละเมา กับชาลเี อาลกู แกว้ กมู ารอดแลว้ บ่หันไหนนชี า ฯ

อโห วต ทกุ ขํ โอยนอ…. ราทังสองนนี า ก็มาทกุ ขโ์ ศกเศรา้ เสมอกนั เพราะว่าไพรอ่ าธรรมจ์ าํ จาก ขบั ราพรากเรรน อมุ้ ลกู
ตนเทียวไต่ ดนั ป่ าไมใ้ หญ่ดงตนั เกาะกมุ กนั พลดั พราก เพราะวบิ ากสองรามี ไพรร่ าวีทกุ ขย์ าก ขบั ราพรากเสยี เมือง พระ
บญุ เรืองเฮยเจา้ ขอ้ ย ไปเสยี ลกู นอ้ ยราไหน คือชาลีใสยอดแยม้ กบั แกว้ ยอดแตม้ กณั หานีชาฯ

สมเณ พราหมเณ ดังขา้ จกั ราํ เพิงดนู ี ชาติแลว้ ไดด้ า่ คาํ รา้ ยว่าลวงผดิ แกเ่ จา้ ตนกระทาํ พรหมจารีตทรงเพศ ตังใจเจตน์
เป็ นชี ถือคองดีใชช่ า้ หวังขนึ ฟ้ าเถิงสวรรค์ วมิ านมาทนั ฅืนครอบ ลบั เลียวลอบจงู นาํ เพราะวา่ อาธรรมไ์ ดด้ า่ ฤาไดก้ ระทาํ
กรรมวิบาก เอาลกู เนอื พรากเสยี กนั วบิ ากมาทนั ตอบทา้ จิงบไ่ ดห้ ันหนา้ ลกู กาํ พรา้ ทงั สองและนาฯ นางก็ยกมือสากราบ
ไหว้ เพราะบห่ นั สองลกู แก่นไท้ แสนโศกไหมว้ อนทรวงมากและนา ฯ

เอวํ วิลมานา นางมทั ทีเจียรจาฅะฅอ้ ย ทา้ วบ่ตอบถอ้ ยสกั คาํ นางมีตนอันสนั เซซัดปันไปมา เชด็ นาํ ตาจะใจ้ นางรอ้ งไห้
แลน่ ไปพลนั ดว้ ยรัศมีพระจนั ทรเ์ รืองใสส่อง นางแกว้ ท่องเทียวมา หาสองโสภาบเ่ วน้ เคยแล่นเหลน้ แตแ่ ดนใด นางกแ็ ล่น
ไปหาเซาะไซ้ เป็ นตน้ ว่าใตช้ มุ พู นางก็ไปเล็งดทู กุ สลอก ทีขา้ งขอกอาศรม รมิ จงกรมแลโรงนาํ ทีใกลก้ าํ โบกขรณี ทีนทีหว้ ย
หาด ทกุ ทีตาดเหวผา ทกุ รอมฅาเรือนฅ่มุ ทอ้ งหว้ ยล่มุ และบนดอย นางไปเล็งคอยรอดแลว้ บ่หนั ลกู แกว้ แม่ทางใด ทงั รม่
ไมโ้ พธิไทรและนโิ ครธ ไมแ้ กว้ โกฏิตกั กนั จกุ ยืนชนั ทกุ ที นางก็ไปทีเล็งหา บห่ ันสองปุตตาแกน่ ไท้ นางกร็ อ้ งไหก้ ลา่ วคาถา
ว่า อิเม เต ชมฺพกุ า เวติ โอยนอ…

อนั ว่าไมช้ มุ พมุ เี หลอื แหล่ ดา้ วนแี ตอ่ าราม ยางพรายงามสงู ยิงไมไ้ รกงิ สนู กนั ไมน้ าวกานและบนุ นาก เป็ นดอกหมากพู

58

พวง ในดงหลวงขา้ งขอก ไมข้ ดั มอกและจาํ ปา ดอกสะบันงาหอมยิง ขาเคยหนอ่ งกงิ เกาะแขน หนั ทกุ แดนทีเหลน้ กาํ ดอก
เตน้ ผยุ ผาย ไมท้ งั หลายพราํ พรอ้ ม หมากกวิดออ้ มดงเขยี ว สองสรีเทยี วฅาํ เชา้ หอมกลินเลา้ ติดตน ลกู สองฅนเฮยเจา้ แม่
บห่ นั แลว้ แตอ่ ันมานชี านอ ฯ

อสฺสตฺถา อนั ว่าหมากขนนุ เป็ นลกู เหนอื เจือคา่ หมากแป้ งป่ าเป็ นพวง นโิ ครธาหลวงชนื ชอ้ ย กวิดใหญ่นอ้ ยแกมกนั ไมอ้ กุ
ตนั กิงคอ้ ม อว้ นออ่ นนอ้ มไปมา ในดงหนาถว้ นถี กา้ นคอ้ มควีในไพร ไมย้ ายใยเป็ นหมู่ กยู งั หันพรอ้ มอย่ทู กุ อนั เท่าว่าบ่หนั
สองจอมขวัญลกู แกว้ ตายแลว้ แก่ทางใดนชี า ฯ

อเิ ม ตฏิ ?ฐนฺติ อารามา อันว่าอารามเพยี งระรืน ปูนสนกุ ชืนเย็นใจ นาํ เย็นใสทา่ กวา้ ง ไหลแตท่ า้ งสระมา ฝูงปูปลาเหนียง
เหนยี ว เหลน้ สอดเสียวไปมา ทังปลาฝาและเตา่ นาํ มสี ขุ ลาํ ชนื ชมฟอง สรบี ัวทองทงั ฅู่ เคยเหลน้ หมปู่ ูปลา หวา้ ยไปมาขนึ
ลอ่ ง อวา่ ยหนา้ จอ่ งจงู กัน ตาวันลงใกลฅ้ ํา สองพีนอ้ งราํ รนหา แมม่ าดากาํ พรา้ แล่นมาอย่ถู า้ ทางกู วนั นีพอ้ ยบม่ าชหู นว่ ย
หนอ่ ง จงู จอ่ งแมข่ า้ งศาลานชี า ฯ

วิวธิ านิ รกุ ฺขชาตานิ อนั ว่าดอกไมห้ ลายชืนชอ้ ย บานเบ่งสรอ้ ยพพู วง เกยี งเหมยหลวงและกณั ณิเกษ สลิดเทศหอมไกล
ดอกซอนใบกา้ นกงิ มที กุ สิงบปุ ผา ในดงหนาพราํ พรอ้ ม ยายหยาดออ้ มพลเู ขยี ว สองศรเี ทยี วเก็บดอก สองพีนอ้ งหยอก
ชิงกนั แถวดอกไมห้ วนั เกียวกอด หอมรอดเทา้ ติดตน ลกู สองคนแก่นแกว้ พลดั แมแ่ ลว้ รอยตายและนาฯ

ผลานิ อนั ว่าลกู ไมม้ หี ลายสิง เป็ นทกุ กิงเจอื จาน ทังหมากหาํ ฟานและหาํ รอก ทงั แหนหมอกและนมงวั กนิ หวานนวั สม้
ฝาด ทงั หมากหาดและหมากพนิ ลกู ไมด้ กี ินหลายชืนชอ้ ย ลกู อ่อนนอ้ ยแม่เคยบิดกิน สองนรินทรพ์ ีนอ้ ง ไปอย่แู หง่ หอ้ งหน
ใด นชี าฯ

อเิ ม โน หตฺถิกา อสฺสา โอยนอ …รปู ชา้ งไชยใสเลยแล่น รปู กวางทรายและหมเู ถือน ขาชกั เหลน้ เลือนเลยกัน ขาเคยหยบุ ผนั
บพ่ ราก นกจากะพากและยงู คาํ เจา้ ทรงธรรมตนพอ่ สลักหือลกู นอ้ ยหนอ่ จอมขวัญ เหลน้ ทกุ วันบ่ขาด กม็ ีหยาดยายกนั
พอ้ ยบห่ นั หนา้ สองบัวสวรรคเ์ ลศิ แลว้ บห่ ันลกู แกว้ แม่เทยี มใจนีชา

ปกฺขที ิชา เ เนอื นกมีหลายหมู่ ตืนเตน้ สะสเู่ ต็มไพร ดว้ ยเสียงนางเดนิ ไปและไห้ หาสองแกน่ ไทป้ ุตตา บห่ นั สองโสภาทงั คู่
เท่าหนั เนอื นกหมเู่ คยมา นางก็รอ้ งไหก้ ลา่ วคาถาวา่ อิเม สามา สลาลกู า ปหกุ า กทฺทลีมิคา โอยนอ…

ทรายฅาํ และกระตา่ ย วอกกา่ ยบนเครือ จ่อนแจเ้ จอื ค่าไม้ ลิงรอกใตส้ ะขี ทงั นางนแี ละแบว้ บา่ ง เนอื นกตา่ งๆนานา ทงั
หงษาและไก่นาํ แล่นชกุ าํ ชพุ าย เห็นอม้ ลายหรึงเหมน้ หกตืนเตน้ ไปมา สองโสภาเรืองระร่อย ละเนอื ปลอ่ ยเย็นวอย นชี าฯ

อิเม จ หสํ า จ โกญ?จา จ อันว่านกหงษบ์ ินอากาศ นกเขยี นอาดบินสงู นกยงู กางปี กฟ้ อน จากะพากหยอ้ นเหยียบหาง
โพนดกวางเสียงกอ้ ง นกเป็ ดป้ องรอ้ งเสียงหวาน สองกมุ ารเคยผนั ผกู เหลน้ นกตืนเตน้ เรียกวา่ กอๆ สองสอบอเฮยพระ
แม่ ขา้ บ่หันแลว้ แตท่ กุ อนั บห่ ันสองแพงพนั ลกู ทา้ ว ไปอยดู่ า่ นดา้ วแดนใด บห่ นั ในแห่งหอ้ งแกว้ แมร่ ่วมทอ้ งรอดตาย ชะแล
ฯ

นางบ่หนั สองพีนอ้ ง ในแหง่ หอ้ งอาศรม นางปรารมณ์สายสัน เซซดั ปันไปมา นางพระยาบ่อยู่ แล่นเขา้ สดู่ งหนา มรี กุ ขา
หลายหมู่ ตกสรอ้ ยกบู่ งั ใบ ในดงขวางป่ าไม้ บ่หันสองแกน่ ไทห้ นใด นางทกุ ขใ์ จบแ่ ลว้ นางแกว้ กลา่ วคาถาว่า อมิ า ทาว
กมุ ฺปาโย ปุปฺผติ า สปฺปการกิ า ดังนี โอยนอ…..

ป่ าไมน้ หี ลายอะทมุ้ เสียงฅะฅมุ้ นนั เนอื ง ดอกไมบ้ านเรืองงามเรือ หอมรสเรา้ เผือผบั ดง พเู่ ผิงชมเชยดอก บนิ เขา้ ออก
ชมเชย บ่หากหายเหยทกุ เทศ ดอกวเิ ศษหลายพนั ธ์ุ เขาชวนกนั เกาะหนอ่ ง ไมแ้ หมน้ จอ่ งบิดเอา วนั นีสองนงเลาละไว้ แกว้
แกน่ ไทแ้ มร่ อดทา้ ว สองโสมสายเฮยเจา้ หลา้ ละแมไ่ วเ้ ป็ นกาํ พรา้ อย่ลู นู หลงั โอยทกุ ขงั แทแ้ ละนอ

59

ทา้ วตนพ่อก็บ่ปราไสร ขา้ ถามอันใดก็บต่ า้ นต่อ เยียะหนา้ ฅักลอ่ ปนู กลวั วา่ ขา้ มัวกริวโกรธ กมุ ใส่โทษราวี วา่ ขา้ มทั ทีมชี ู้
จาอวดอโู้ กธา วา่ ขา้ ไปเหลน้ ชมู้ ายาจากเจา้ ตนเป็ นปิ นเกลา้ เหนอื หัว เป็ นผวั รักแหง่ ขา้ เป็ นดังแกว้ รอดฟ้ าผกู กบั ขวัญ คัน
วา่ เจา้ บ่ปากตอ่ ขา้ ไดห้ ันหนา้ ลกู เตา้ และไดห้ นั หนา้ เจา้ ปากจาดี แมน้ ทกุ ขเ์ ฅิงขขี ม่ ไหม้ ก็จกั ไดร้ าํ งบั กลบั หาย ชะแลฯ

ในเมือนางมทั ทีสรีแกน่ ไท้ รอ้ งราํ ไหโ้ ทมนสั ส่วนพระมหากระษตั ริยอ์ ยบู่ ่ปาก นางทกุ ขม์ ากหิวหน ทังตวั ตนสายสนั รอ้ น
รา้ ยปันกระหาย ดังฅนจกั ตายดินดา่ ว เปิ บป่ าวอยเู่ ววา กลิงไปมาขวา้ งไขว่ ดงั แมไ่ กไ่ ขบ่ จ่ าํ รัง เจา้ มนั ชงั เคียดใหญ่ กาํ ปัน
ใสส่ นั หลัง ทิงตนี ขะนงั ฟันฟาด ฟัดติวฅะฅาดผายผดั ก็เซซัดไปมา ดันดงหนาขาวเขยี ว บม่ ีเพือเทยี วหาลกู พอถา้ นถกู เถิง
ถนั อกคับตนั ดงั จกั แตก รอ้ นรา้ ยแรกเป็ นเปลียว กลางฅืนเทียวตอ่ ร่งุ นางทา้ วมงุ่ หันมา ซํามโนมนาไปเลา่ หาทีเกา่ หลาย
ปาง พายลนู กฅ็ ืนมาสู่ ในแกว้ ก่ศู าลา บห่ ันสองปุตตาพีนอ้ ง ในแหง่ หอ้ งหนใด นางจะเดินไปบ่ยัง ทกุ ขอกขา้ งอาราม ทกุ
ดงรามและป่ ากลว้ ย ทกุ สลอกหว้ ยและเครือหนาม ทกุ ดงงามป่ าไม้ ทกุ แหลง่ ไหลเ้ ขาเขยี ว ทกุ รเู ปี ยวปากถาํ ทกุ ท่านาํ และ
รอมคา ทกุ รผู าเหวหาด ทีทกุ ตาดเหวหนิ ทกุ รดู ินและจอมปลวก ทกุ บวกนาํ และสระหนอง ทกุ หินกองและหินก่อ ทกุ ผา
ชอ่ ผาชนั ดอยดงตนั มวั มืด นางก็ไปหยืดรอ้ งหา ก็บห่ ันสองบัวตราหนอ่ ทา้ ว ในดา่ นดา้ วแดนใด นางก็มีคาํ สงสัยไจๆ้
รอยวา่ สองหนอ่ ไทแ้ มเ่ มอื มรณ์ แทช้ ะฤาฯ

สา ปุตฺตโสเกน อนั วา่ นางมทั ทีสรรี กั ลกู เตา้ สองเจืองเจา้ เรรน บ่อาจจกั ทรงตนอย่ไู ด้ รอ้ งราํ ไหแ้ ลน่ ไปมา ดว้ ยวนั และ
เวลาสามฅาบ อนั นางหยาบแสวงหา ไปหาแลว้ ไปหาเล่า ซาํ ทีเกา่ หลายที หาสองสรีพีนอ้ ง บ่หนั ในแหง่ หอ้ งดงรี พอรวาย
ตรีเขยี วฅาํ นางทา้ วพราํ คณนา นบั เป็ นวาไดแ้ สนสีหมืนวา ก็มีแลฯ

น โข โน ทว ปสฺสามิ เยน เต นคิ ตา มตา ขา้ แด่มหาราชะเจา้ อนั ว่าลกู เตา้ หนอ่ สายใจ สตั ว์ตวั ใดเยยี ะบาป มาคันคาบกินขา
กาดาํ ๆในป่ า กม็ ารอ้ งว่ากาๆ สองกระษตั ราเฮยลกู แกว้ รอยวา่ ตายแลว้ จากกนู าง ชะแลนอฯ

เอวํ วตุ ฺเตปิ เมอื นางมทั ทเี จียรจาฅะฅอ้ ย ทา้ วบต่ า้ นถอ้ ยตอ่ สกั คาํ นางมทั ทสี รียศยิง นางทา้ วจิงอาวรณ์ เพราะบห่ ันสอง
ภธู รพนี อ้ ง แกว้ รว่ มทอ้ งแมเ่ ทวี พอรวายตรคี นื นนั รงุ่ พระสรุ ิยะพ่งุ สายแสง ตานางแดงดังเลือด เพราะไหบ้ เ่ หือดสกั ยาม
หาสองนงรามบ่ได้ นางทา้ วไหส้ ยบุ ทา่ วตาย ท่าวลวงหงายถะแบน่ แทบทอ้ งแท่นธรณี เพราะบห่ นั สองสรีลกู ไท้ นางทา้ ว
ไหข้ าดใจตาย วนั นนั แลฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห สา ตตฺถ ปรเิ ทวิตวา ปพฺพตานิ วนานิ จ ปุน เทวสฺมํ กนฺตวา สามิ กสฺสนฺติ โรตฺติ ฯ ภิกฺขเว
ดรู าภิกขทุ งั หลาย จ่งุ จกั ฟังนยิ ายอนั เกา่ จักเล่าหอ้ งนางทา้ วนงราม มอี งคะงามประเสรฐิ ดลู าํ เลศิ กวา่ ฝูงฅน ศกั ดิสม
งามซะแลม้ สองฝ่ ายแกม้ ยิงบวั จีน ตาเขยี วนลิ ดาํ ปลอด แขนสอ้ นสอดดอกไข ตนี มอื ใสจะจอ่ น เนอื อว้ นอ่อนผวิ นวล ทรง
ลกั ขณะควรสะอาด เป็ นเชอื ชาตทิ า้ ววงษา นางจะเดินหาลกู เตา้ ทกุ ขโ์ ศกเศรา้ กงั วล รําเรรนปันกวา้ ง เขา้ ส่ปู ระเทศทา้ งดง
หลวง ค่มุ เครอื พวงพงพ่มุ ทกุ ตน้ ไมค้ ่มุ รอมคา ทกุ รผู าเถือนถาํ ทกุ ท่านาํ หาดเหวผา บ่นุ หนามหนาเถือนถอ้ ง บ่หนั
ลกู แกว้ ร่วมทอ้ งสิเนหา ฅืนมาสศู่ าลารอ้ งไห้ ทีจิมใกลต้ นเป็ นผวั มอื ทนู หัวกราบไหว้

นางรอ้ งไหก้ ล่าวคาถาว่า น โข โน เทว ปสฺสามิ ขา้ แดพ่ ระเจา้ อย่หู วั เฮยเจา้ ขอ้ ย ไปเสียลกู นอ้ ยราไหน สัตวต์ วั ใดเคิงคาบ
ขา้ แลว้ คาบกนิ ไกล ว่านกในไพรถว้ นถี บไ่ ดย้ ินเสียงมีนนั เนอื ง รอยว่าสองบญุ เรืองตายจาก กาํ พรา้ พรากนมกู ชะแลนอฯ
ขา้ แด่พระอย่เู หนอื หวั เฮยเจา้ ฟ้ า ขอจงุ่ บอกขา้ รีบเร็วพลนั คันพระจอมขวญั บบ่ อกขอ้ ย ขา้ นอ้ ยเทียงแดนวาย สยบุ ตาย
ยามงายพกู เชา้ จกั ละพระบาทเจา้ อยคู่ นเดียว ในไพรเขยี วกลางเถือน บ่มไี ผเป็ นเพอื นพอสอง และนา ฯ

อิติ มทฺที วราโรหา ราชปุตฺตี สว่ นนางมัททสี รีแก่นไท้ รอ้ งรําไหผ้ อ่ เล็งหา ก็บ่หันสองปุตตาพนี อ้ งในอาศรม นางยอ
ประนมนบพระบาท มรณาตติงตาย ดินสะสายยะยัน ตากมุ้ ปันเป็ นผี ยามนนั ใจพระระสีสายสัน ใจเจา้ ปันไปมา ส่วน
พระราชาผา่ นแผว้ หนั นอ้ งแกว้ ทา่ วทังยืน โสกาวืนวไู่ หม้ ทา้ วอดบไ่ ดแ้ ตอ่ ันเป็ นสรมณ์ ยินปรารมณเ์ ดือดรอ้ น ทกุ ขย์ ิง
ขอ้ นโศกา ควรกรณุ ามีมาก อดลาํ บากเหลอื ใจ เพราะว่าอาลยั บ่แลว้ หนั นอ้ งแกว้ ท่าวมรณา ชลเนตรนาํ ตาตกซะซู่ เจา้ ก็
ผดุ ลกุ ไปยกหวั นางพระยา ขึนพาดไวเ้ หนอื ตกั ไหร้ าํ รักเมียมิง คดึ ทกุ สิงถนอมใจว่า

60

โอยนอ… มทั ทกี นู ตี ายเสยี แทแ้ ละนอ ว่าอันแลว้ เจา้ กฅ็ นงิ ใจวา่ มทั ทีกนู ตี ายแทฤ้ าวา่ ไป่ ตาย เป็ นสนั ใดพระจอมใจแก่นไท้ ก็
เอามือวางไวเ้ หนอื อก นางพระยากย็ งั ดอู ่นุ มะมนุ่ ตอ้ งมอื ตน ก็ถือเอานาํ ตน้ คณั ฑมี าประปรายลบู หนา้ เมียกาํ พรา้ จิง
ชายา พระราชาแก่นไท้ มาอย่ปู ่ าไมไ้ ดเ้ จ็ดเดือน หนเี สยี เรือนมาบวช สรา้ งผนวชเป็ นชี บ่หอ่ นถกู ตวั นางมทั ทีสกั เทือ ในเมือ
ความโศกทกุ ขบ์ ังเกดิ รอ้ นไหมเ้ ดือดเรรน บร่ วู้ ่าตนเป็ นนกั บวช สรา้ งผนวชภาวนา เจา้ มีตาทงั สอง อนั เต็มไปดว้ ยนาํ ตา
ก็ยอหวั พมิ พาแกน่ ไท้ ขึนพาดไวเ้ หนอื ตกั เจา้ ยนิ รักบ่แลว้ เหตวุ า่ เห็นนางแกว้ สยบตาย พระโสมสายแกน่ เหงา้ นังเฝ้ าดใู จ
เมยี

จิงกลา่ ววา่ มทั ทีเฮยเจา้ พี ทดั ทีนบี ใ่ ชท่ คี วรนางมาตาย เทา่ สองเราดายแก่นไท้ ดงั ฤามาละพีไว้ ตายไปนชี า ผวิ า่ นางเมอื
ตาย ในนครหลวงใหญ่กวา้ ง กรียาอันจกั สรา้ งสง่ สะการ ทงั ปริวารเชือชาติ ทงั ขตั ิยราชวงศา ทังหมเู่ สนาคับคัง ไพร่ฟ้ า
หลงั ถมถอง ชาวเมอื งทงั สอง จกั ไหวหวันสนนั กอ้ งโกลาหล ฝูงฅนนานาหลายหลาก พรอ้ มกนั มาเลิกซากสง่ สะการ ดา
เครืองบรขิ ารทานทอด อทุ สิ สรอดนางเมือง เสียงเนอื งนนั เกิดกอ้ ง ฝูงนอ้ งพีหมอู่ าวอา ญาตกิ าแหง่ เจา้ กจ็ กั มานงั เฝ้ า
เป็ นบริวาร ทกุ ประการแหนแห่ บใ่ ชว่ า่ จกั ละคราบแมห่ มองดาย และนา ฯ

ดรู านางมทั ทสี รีสะอาด ปองว่าสองราไดเ้ สวยราชเมืองขวาง และมึงนางตายจาก ชีวติ พรากสันดาน กพู ีจกั หือสรา้ ง
วิมานปราสาท งามวลิ าศบวร แตแ่ มเ่ รือนนอนเหนอื แผน่ แทบทอ้ งแท่นปฐวี ปลอ่ งรชู สี ลอด ใสต่ งสอดขดั ขวาง เจอื แป้ น
วางลาดเลือน บห่ ือขดฅา้ ยเคลือนไปมา ดว้ ยอนั ชา่ งไมห้ ากรจนาตกแตง่ ทกุ ทีแหง่ ทาํ กลาง ตีนเจอื แป้ นวางตงหีด งาม
ประณีตสวุ รรณ เสาขอมยันถอ้ ยถี คงุ คา้ มทีตนี ผงั มนั เบ็งจะพาดผนั ขดั ไขว่ ชายหลวงใสม่ งุ ดี ตงั ยองปลแี ละกาบจวา้
แตง่ มขุ หนา้ ออกทกุ พาย ทงั ขนั หงายชายฅวบ รปู นาคอวบหลังจอง ยอหวั ยองหลงั กบู เอาอกอบู หลงั ชาย ขนั ควาํ หงาย
ยายเถียวถอด เรียวรดุ รอดเถิงปลาย ประดบั แดงดาํ ลายกา้ นกาบ เหลอื มมะมาบมวี รรณ

กระบานใบขนั แนวนดี จกั หือชา่ งขดี ลายลวง ลายดอกดวงเกียวรอด บเี บอ้ สอดบนิ ตอม เสาขอมประดบั ดว้ ยแกว้ เรอื ง
ร่างแลว้ ดว้ ยฅาํ แดง พรอ่ งพรายแสงดว้ ยโกฏิ งามสะโรจรังษี ประดับมณีแตง่ ตงั ทังสแี จ่งจตรุ า รปู เทวดายนื ถอ้ ยเถียบ
ตีนจบั เลียบประนมกร งามบวรซะแลม้ ลายชา่ งแตม้ สพั พะอันมี ทงั รปู กนิ รีแอ่นฟ้ อน รปู กนิ นรยอ้ นหลงั ถือปุบผงั ดวง
ดอก กิงกา้ นออกเพงิ พาว รปู เดือนดาวและอากาศ รปู ฟ้ าหยาดกลางหาว รปู นางสาวใสส่ รอ้ ย ขา่ ยหิงหอ้ ยประตโู ขง ผา้
พบั วงยาบยอ้ ย แขวนขา่ ยสรอ้ ยใบไร มีทงั ทงุ ไชยและทงุ ชอ่ ชา้ ง ยายแลบขา้ งฉัตรคาํ ขาวเขยี วแดงดาํ ด่าง หมน่ เหลือม
หยา่ งยายตาม สิวสองงามยะยาด

รปู นาคะบว้ งบาศกเ์ กียวตีนโรง เครือดอกดวงเกียวกา่ ย สิงหม์ อมม่ายหมาหนี ทังกนิ รแี ลเถือนถาํ ครฑุ นาคนาํ มงั กร รปู
มา้ อศั ดรตวั องอาจ รปู ชา้ งแกว้ ราชกญุ ชร งาเงยงอนเงา้ เงอื น ใหญ่หนอ้ ยเพือนพังพลาย รปู งวั ควายอสุ ภุ ราช รปู นกจา
กะพากแลหงสา รปู มิคาเทียวตนี ขา่ ย รปู ชา้ งมา้ ก่ายงวงงา รปู พยัคฆาตวั องอาจ รปู เสอื โครง่ หยาดยงั ยาย รปู ตวั กลาย
แลกระแตกระตา่ ย นกเขยี นมา่ ยหัสดลี ิงค์ อิงฅนงิ แลการวีก แขกเตา้ ปี กเขยี วจี สัพะสพั พีรปู งรู ีและงเู งยี ว แมบลินเกียว
เครือหนา ทงั ปักขที ชิ าแบว้ บ่าง บีเบอ้ ซวา่ งบนิ บน ดอกดวงสนเกียวกอด บนิ ดนั สอดไปมา นกปะทาและกาป่ า กานาํ ฝ่ า
เฟื องฟอง รปู ไก่หยองและเป็ ดพาบ รปู กาลาบและตระเหวา รปู นกเขาและนกขมุ้ มีเป็ นชมุ เป็ นหมู่ จบั ไมอ้ ยเู่ หนอื คอน รปู
กนิ รนี รอนมา่ ยฟ้ อน ยายเหยยี บหยอ้ นหากนั มหี ลายพรรณหลายหลาก รปู นาคนาํ นาคี อัสสหตั ถีชา้ งมา้ หลายหลาก
หนา้ เสอื สงิ ห์

รปู ผญู้ ิงโสมแสลม้ ชายจบู แกม้ เลา้ โลมใจ รปู เมฆะไหลเดระดาษ เครอื วัลยว์ าดสมตวั ดอกบัวบานสะอาด ดอกพา้ นพาดเจ
จน ดอกนโิ ลบลเขยี วอะทมุ่ ดอกแกว้ หนมุ่ แกมกนั เครือวลั ยห์ วันสะอาด ปราสาทแกว้ แววยงู กองหลวั สงู รอ้ ยชนั ไมแ้ กน่
ขนั จนั ทนแ์ ดง สมนุ แวง้ มนั ซวะซวาด ปราสาทแกว้ เรยี งราย มีเชงิ ชายงามสะอาด นาํ แตม้ หยาดเพงิ พาว ดาํ แดงขาวหยด
หวา่ ง แมงพซู่ วา่ งชมละออง เอนกนองแสนสิง ขา่ ยหิงแกว้ ทกุ พาย ตระบอมควาํ พจี กั ใสร่ ปู มา้ นาํ ตวั กลาย ตระบอมหงาย
พีจกั ใส่แกว้ แว่น ตนี แท่นหันพีจกั ใส่ลายวง ประตโู ขงพจี กั หือแตม้ รปู เทวดาถอื ดอกไม้ ประนมมอื ไหวอ้ ย่ซู อนลอน ลางฅน
พีจกั หือแตม้ รปู ทิพยาธรงามพน้ แป่ ง ลางฅนพีจกั หือถือจามรแกว่งกวดั ไกว ลางฅนพีจกั หือถือฉตั รใบไรหยาดยอ้ ย
ลางฅนพจี กั หือถือขา่ ยสรอ้ ยและหางยงู ฝ่ ายหลงั คามงุ พีจกั หือแตม้ ลายฟ้ า ฝ่ ายมขุ หนา้ พีจกั หือใสล่ ายคาํ ลายขะแจจาํ
ถว้ นถี ลายกาบควีบานใบ ยายยอ้ ยไกวยะยาบ เหลือมมะมาบสอ่ งแสงสี มที งั พดั วพี ดั พรา้ วและจามรดี ยู ิง ใตฟ้ ้ ากริง

61

สถาน เพอื ส่งสการนอ้ งแกว้ พี ทกุ ดา้ วทีแจจน ฝงู หม่ฅู นจกั มามว่ นเหลน้ ชกั เชอื กเตน้ หกกะโดง ฝูงฅนโถงจกั หือทีพาทย์
ฆอ้ ง เสียงตืนตอ้ งดว้ ยสพั พไชย สระไนจกั หือสนั สนนั ดว้ ยเบ็งตรา จากับดว้ ยเสยี งปี นนั ทกุ ทีออื ทอื ลางฅนพีจกั หือตบ
มือตางแส่ง จกั หือมเี รืองเหลน้ หลายประการ เป็ นประหมาณดงั กล่าวแลว้

พีจกั แตง่ ไฟมา้ แกว้ แล่นตามดิน พ่องก็พาบนิ เร็วแลน่ บอกไฟชา้ งแฮ่นเสียงคราง บอกไฟรปู มา้ ตกหางเตน้ ตว่าง บอกไฟ
รปู กวา่ งป่ วงจบั หลงั ชาย บอกไฟรปู งวั ผายเสียงส่ง บอกไฟรปู ควายจง่ จบั บน บอกไฟรปู แรดโยนปาวเปิ บ แลน่ ผะเผิบเลย
กนั แล่นพอมควันงะหงาด เป็ นดงั สายฟาดธรณี ฝ่ ุนผงธลุ ีพอมดื คมุ้ อากาศกมุ้ พายบน บอกไฟรปู ฅนก็ว่าจักแลน่ บอก
ไฟรปู มา้ กจ็ กั รแิ ฮ่นตามเสียง สตั ตะสาํ เนยี งเกิดกอ้ ง นนั ทัวทอ้ งสากล พายบนหนอากาศ ผจู้ กั หือชา่ งฉลาดแตง่ ไฟยงิ หน
ใตพ้ ีจกั หือแตง่ รปู สิงหไ์ วถ้ า้ ขนึ ขมี า้ ยาดยิงบน หนวันตกพีจกั หือแตง่ ไฟโยนรปู ชา้ ง แล่นขึนมา้ งกองฟอน หนเหนอื จกั หือ
แตง่ ทิพยาธรและนางฟ้ า ขนึ ขมี า้ อัศดร หวั ก็งอนนอ่ งก็อา้ ดงั ว่าจกั ขนึ ฟ้ าก็บห่ น แลน่ ขนึ สะสนสะสาด ขนึ เจาะโขงปราสาท
แกว้ เจาะแลว้ แลน่ ลงมา นางเทวดาพอ้ ยแลน่ ขนึ เจาะแตพ่ ืนลายวงโขงปราสาทแกว้ เจาะแลว้ แลน่ ลงมาบ่ตงิ นางสงิ หพ์ อ้ ย
แล่นขนึ เจาะแตพ่ ืนขนั หงาย ลงลวดยายกาบจวา้ ตดิ ชอ่ ฟ้ าและป้ านลม หนวันออกพีจักแตง่ ไฟเขา้ ตอก ทังไฟดอกและไฟข
วี รปู มอมพีตวั ใหญ่ ไตเ่ ชอื กขนึ จบั โขง รปู ไฟยนตห์ งษแ์ ละนกยงู ตวั มปี ี ก ขนึ ฟ้ อนฟี กกนั ลง ลือทวั โขงเมอื งใหญ่ สะทา้ น
ไฅว่ผนื ธร แกน่ ปูนวอนแกมโศก เป็ นทีเลา้ โลกสงสาร ดว้ ยประการดงั นแี ลว้

ไฟมา้ แกว้ แยกเป็ นเปลียว ควันไฟเขยี วมัวชะโชติ (ลางสาํ นวนวา่ -ควันไฟเขยี วติดซวะซวาด นาํ แตม้ หยาดกองหลวั ควันไฟ
มวั ชะโชติ) โสลดขนึ กลางหาว ปานดงั ดาวอย่ยู ังฟ้ า ยามนนั กพู ีจกั แหงนเหงยี งหนา้ ผ่อเล็งดู ขนึ พระพรตู่ กพระพรัง เป็ นคู่
หลงั ไหลตาม เป็ นไฟงามยอ้ ยดอก ปานเขา้ ตอกเตน้ ประปราย ไฟสะหงายดอกนอ้ ย ขวีดอกสรอ้ ยแจจน สะโพกลนลว่ น
แตก ไฟมา้ แยกแกว้ เป็ นเปลียว ควนั ไฟเขยี วตดิ ชอ่ ฟ้ า มานค่าอา้ ปานจกั บินบน ลมกดิ กวิ ปันเคา้ ปานดังจกั ยกเอาหอ
ปราสาทเจา้ แมเ่ มอื บน กระทาํ การสนั นีแลว้ จงิ จกั เป็ นโบราณ ส่งสการนางพระยามาแตก่ อ่ น และนา ฯ

ภทฺเท ดรู านางสายใจเฮยเจา้ พี บดั นมี ีแตก่ พู ีผเู้ ดียว อยกู่ ลางไพรเขียวป่ าไม้ กพู จี กั ไดอ้ นั ใดมาสง่ สการ นางนงคราญอัน
มาตายกลางป่ าไม้ นางเทา่ มาละกพู ีไวต้ นเดียว ผใู้ ดจักมากลางไพรเขยี วป่ าไม้ ผใู้ ดจกั มาชว่ ยกพู ีตมุ้ หัว นางหนนุ หมอน
และหม่ ผา้ ผใู้ ดพอ้ ยจกั มาตกั นาํ ซว่ ยหนา้ แมอ่ ดุ ม ผใู้ ดจกั มาสางผมแมห่ มวดเป็ นเกลา้ ผใู้ ดพอ้ ยจกั มาอมุ้ เจา้ ใสเ่ หนอื ตกั
ผใู้ ดพอ้ ยจกั มาวักนาํ ลบู ลา้ ง ผใู้ ดพอ้ ยจกั มาฝ้ านตา้ งใสส่ องหู ผใู้ ดพอ้ ยจกั มาอินดนู างนอ้ งไท้ ผใู้ ดพอ้ ยจกั มาสอ้ มดอกไม้
เหน็บเกศเกลา้ เกษา จกั มใี ผฅนใดชาจกั มาเอาจันทนม์ ณั ฑาลบู ไล้ ไผจกั มาเป็ นเพอื นไท้ กพู ีไหห้ าแมเ่ หิงนาน นนั ชาฯ

ภทฺเท ด ◌ูรานางสายใจพีเฮยผฉู้ ลาด ดงั ฤามาเสียตนเจา้ ขาดกลางดง กพู จี กั ไดป้ ลงซากเสยี กลางป่ าไม้ กพู ีเท่าจกั กม้
หนา้ ไหผ้ อ่ ดอมดาย ดว้ ยปรยิ ายปางเปล่า เอาสองหัวเขา่ เช็ดนาํ ตา เพราะวา่ กพู ีมาเสยี นางงามและหาบ่ได้ กพู จี กั กม้ หนา้
ไหอ้ ย่ดู อมดาย ชาและนา ฯ ดรู า นางสายใจพีเฮยกาํ พรา้ ตระหมอดหนาเข็ญใจ บ่วา่ กพู ีบ่อาลยั และแกลง้ นางไว้ ดันป่ าไม้
ตายไปนนั แลนา ฯ

พระมหาสตั วเ์ จา้ แสนโศกเศรา้ กงั วล บอ่ าจจกั ทรงตนอยไู่ ด้ ก็ราํ รอ้ งไหเ้ รยี กขวัญนางว่า 32 ขวญั นางอยา่ ไปลา่ ประเทศ
ทอ้ งทีพนาลัย ขวัญนางอยา่ ไปล่าดงไกลเหวหาดหว้ ย ทีนาํ ไหลหลงิ ดา่ นผาชนั 32 ขวัญนางอยา่ ไปอย่ปู ่ าไมจ้ วงจนั ทน์ ที
ดอยดงตนั หนาหลบื แหนน้ ขวัญนางอย่าไปคดั คังแคน้ มากมวั เมา ฯ บดั นกี พู ีเป็ นผวั กม็ ากม้ หวั เรยี กรอ้ ง 32 ขวญั นาง
มทั ทีนาฏนอ้ งจงุ่ รีบเร็วมา ว่าลกุ ขนึ มาเทอะยอดสิเนหาเทียมเทา้ เป็ นทีเหนาะหนอ่ งนา้ วชนื เชยใจ ลกุ มาเทอะแมส่ รีนงวัย
หนมุ่ เหนา้ ฐานะทีนบี ใ่ ชเ่ ป็ นทีเจา้ เมือมรณ์ ลกุ มาเทอะแมม่ ทั ทผี วิ ออนพีเฮย แมค่ อกลมตกปลอ้ ง เตม็ วา่ บ่หยอ้ งก็หากดู
งาม ทดั ทีหนเี ป็ นกลางดงรามป่ าไม้ บใ่ ชเ่ ป็ นทีแกว้ แก่นไทแ้ มค่ วรดีตาย มีแตส่ องราดายอยกู่ ลางเถือน จกั มีไผมาเป็ น
เพอื นพิงเพา จกั มไี ผมาชว่ ยกพู ีเอานางอาบนาํ ไผจกั มาชว่ ยคาํ สระสรง ไผจกั มาหวีผมแมห่ มวดเป็ นเกลา้ ไผจกั มาเป็ น
เพอื นเฝ้ าแมจ่ อมสรี โอย๋ นอ….

นางมาละทังเสยี มคนั รีและกระเชา้ มาละทงั ไมเ้ ทา้ และหนงั เสอื มาละทงั เปลอื กไมเ้ จือเลอื นลวาด มาละทงั สลาดและคันยู
นางบ่อินดพู สี กั หยาด ดงั ฤานางมาขาดใจตาย ลกุ มาเทอะแมโ่ สมสายเฮยสรอ้ ยฟ้ า ลกุ มาเทอะเมียกาํ พรา้ ฅินเทียมองค์
ทดั ทีนเี ป็ นกลางดอยดงเถือนถาํ เถิงยา่ นนาํ แกส่ ายธาร ลกุ มาเทอะแมส่ รีนาคารใจกวา้ ง ลกุ ขนึ มาเป็ นเพอื นกพู อี ยสู่ รา้ ง

62

ภาวนาธรรม กอ่ นเทอะ ฯ

ดรู า ราชะมทั ทีสรีจอมนาฏ เป็ นเมยี รกั ราชเทียมใจ สว่ นพระยาสญไชยตนพอ่ คดึ ใจตอ่ สิเนหา ราํ เพิงเถิงราพีนอ้ ง อนั เป็ น
เพอื นพอ้ งวงศา มาอาราธนาเอากพู ี เมอื เป็ นเจา้ ผืนธร เมือเสวยพระนครหลวงใหญ่กวา้ ง ชวนไพร่ฟ้ าสรา้ งเมอื งมลู คันกู
พีไดเ้ ป็ นขนุ เสวยราช เสด็จขนึ ส่ปู ราสาทนเิ วสน์ เสวยเมอื งตนดังเกา่ คันพีบไ่ ดเ้ ห็นหนา้ เจา้ หากยนิ ผลาญ หลา้ งชืนบาน
พอ้ ยโศก กพู เี ทียงจกั ไหว้ ะโวกหานาง ชะแลฯ

อโห วต ทกุ ข ◌ํ โอย๋ นอ… ทกุ ขก์ บู ใ่ ชห่ นอ้ ย ฅะฅอ้ ยอย่ตู นเดียว ฝูงฅนเทียวมมี าก พรอ้ มทกุ ปากถามหา เพราะว่ากพู ีมา
เสยี นางงามหาไหนบ่ไหน กพู ีจกั กม้ หนา้ ไหว้ ่า นางตาย นางตาย ว่าอันเพงิ มี ชะแลฯ

มทฺทปี ิ โข โลกํ วีตนิ าเมตฺวา สตึ ปฏลิ ฺภติ วา ในกาลนนั นางมทั ทีสรีอะเฅือ เนอื เกลียงอ่อนโสมสาย นางสยบตายไปหนอ้ ย
นงึ แลว้ นางแกว้ กต็ ืนชนื ไดส้ ตฟิ ื นฅืนมา นางพระยากลวั เป็ นบาป ดว้ ยบส่ ภุ าพควรละอาย จิงษมาถวายกราบไหว้ นบพระ
บาทไทร้ าชภธู ร

ว่าขา้ แดพ่ ระเวสสนั ดรเฮยเจา้ ขอ้ ย ขา้ ม่อนนอ้ ยขอขมา เหตวุ า่ พระราชามาถกู ตอ้ ง ยงั ขา้ นาฏนอ้ งราชนิ ี ผิดคองดีแหง่
พรหมจารีต ดว้ ยสภุ าษิตคลองธรรม พระมาหยบุ กาํ ตวั นอ้ ง ดว้ ยกองขอ้ งสเิ นหา กลัวมรณาตายจาก ขา้ นอ้ ยหากปูน
กลวั พระอยเู่ หนอื หวั ผายโปรด ขอจงุ่ อดโทษแกข่ า้ เมยี กาํ พรา้ ชอื มทั ที เพราะปรานลี กู รัก บ่รจู้ กั ความถกู และผดิ ขอพระ
จอมจิตจ่งุ อดโทษ พอผายโปรดแก่ขา้ เมยี กาํ พรา้ ปางเดียวนเี ทอะ ฯ

ขา้ แด่พระอย่เู หนอื หวั เฮยเจา้ ขอ้ ย ลกู นอ้ ยราไปทางใด เอาไปซ่อนไวไ้ หนบอกแก่ขา้ เอาไปลีหนา้ อย่ทู ดั ทีทางใด นนั ชาฯ

อถ มหาสตฺโต เมือนนั พระมหาสตั วเ์ จา้ จิงกลา่ ววา่ หือรขู้ า่ วอันมวี ่า ภทฺเท ดรู านางราชะมทั ที อนั ว่าสองสรหี นอ่ เหนา้ พีก็
ไดห้ ือลกู เตา้ เป็ นทาน แกพ่ ราหมณาจารยเ์ ถา้ แก่ อนั ลกุ แตบ่ า้ นมนั มา รอดศาลาพีนอ้ ง ขอเอาแกว้ รว่ มทอ้ งแมห่ นีไปในวนั
วานแี ละนาฯ พระมหาสัตวเ์ จา้ ก็บอกแก่นางหน่อเหนา้ ราชะมทั ที ตามอนั มแี ตเ่ คา้ ตามพระราชะเจา้ หากโอยทาน วนั นนั
และนาฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตมชฺช ปุตฺตํ ราชปุตฺตี อสฺสตฺถนฺนํ วฑิ ติ ฺวา นํ เอตทพฺรวิ ภกิ ฺขเว ดรู าภกิ ขทุ ังหลาย จงุ่ จกั
ฟังนยิ ายอันเก่า จกั เล่าหอ้ งนางทา้ วนงราม มอี งคะงามประเสรฐิ ดลู าํ เลศิ กวา่ ฝูงคน เหงา้ สมันตราชสบื สายมา ไปเดินหา
สองปุตตาผบั แผน่ นางทา้ วแล่นคนื มา สศู่ าลาดงั เกา่ ใกลพ้ ระบาทเจา้ เวสสนั ดร นางสยบเมือมรณใ์ จขาด ทีใกลพ้ ระบาท
ผวั ตน ทา้ วจงิ เอานาํ ตน้ คณั ฑี พระระสฟี ันฟัง เหงยี งนาํ หลงั ไหลตก มอื ลบู อกหือชืน นางแกว้ ตนื คนื มา จงิ ถามหาสองปุต
ตาแกน่ ไท้ ในทีใกลพ้ ระระสี ยออญั ชลุ ีใส่เกลา้ วา่ ขา้ แดม่ หาราชะเจา้ ท่านจะไปเสียลกู เตา้ ราไหน เมือนนั ทา้ วจงิ ขานไขตา้ น
ตอ่ อว่ายหนา้ ล่อเจียรจาว่า ดรู ามทั ทีเฮย อันวา่ สองสรีลกู เตา้ กพู ีก็ไดห้ ือสองขาเจา้ เป็ นทาน แกพ่ ราหมณาจารยผ์ นู้ ึง
แลว้ เพอื หือเป็ นขา้ แกว้ แกม่ นั ในวันวานีแลว้ กพู ีก็ไดบ้ งั ลบั ไว้ บบ่ อกแก่นไทเ้ มือยามมา เยียวว่านางจกั ไหห้ ิวรอดตาย พี
กลวั นางตายเสียกลางป่ าไม้ เยยี วว่านางบไ่ ดอ้ นโุ มทนา จิมพีและนาฯ

ทลทิ ฺโท พราหมโณ ยังมพี ราหมณผ์ นู้ งึ นาแม่ ไรน้ กั แกด่ หี ลี บ่มอี ันใดสกั สิง สดุ ทีขงิ ดอมดาย ขงขวายหาเลียงปาก เถา้
ลาํ บากโรยแรง คนเดียวแสวงกลางป่ าไม้ เพราะทกุ ขไ์ รบ้ ่กลวั ตาย จิงสะพายถงและขม่ เทา้ เดินเทศเขา้ มาขอ เอาสองสอ
บอพีนอ้ ง กบ็ เ่ ป็ นเพือนพอ้ งราสงั บใ่ ชว่ า่ กพู ีนชี งั บ่รักสกั หนอ้ ย กพู ีรักรอ้ ยเท่าเทยี มจิต กพู ปี องปิ ดความตระหนเี สยี แลว้
จิงหือลกู แกว้ เป็ นทาน พราหมณร์ ีบจบั สองกมุ ารเจยี รจาก เอาสองเจา้ พรากไปไกล บท่ นั นางสายใจมารอด บ่ทันนางมา
อมุ้ กอดเชยชม บท่ นั นางหือกินนมและสอนสงั บท่ นั นางมาอมุ้ นงั เหนอื ตกั สองจอมจกั รพนี อ้ ง พราหมณร์ ีบจอ่ งจงู ไป
นางจ่งุ ตดั อาลยั หมาดไหม้ อยา่ ไดไ้ หน้ กั กว่าเชน่ ดีหลี สองรายังเป็ นระสีอย่ปู ่ ากวา้ ง อดอย่สู รา้ งสมภาร ค่อยอย่สู าํ ราญ
ฅาํ เชา้ บโ่ ศกเศรา้ สขุ สบาย ตนเราบ่ตายพายหนา้ กจ็ กั ไดป้ ะลกู แกว้ กาํ พรา้ กลอยใจ แม่นสองขาไปทางใดเจยี รจาก บญุ อนั
นนั ก็หากนา้ วฅืนมา บอ่ ย่าชะแลนา ฯ

63

ว่าอันแลว้ ตนแกว้ กก็ ลา่ วคาถาว่า ปุตฺเต ปสุ ฺจ ธ ฺญ ฺจ อ ฺญํ ฆเร ธนํ ทชฺชา สปฺปุริโส ทานํ ทิสวา ยาจกมาคเต ดังนี
เป็ นตน้ ดรู าราชะมทั ที อนั วา่ สปั ปุริสะเจา้ ตนดีมปี ระญา คันว่ายาจกเขา้ มาสู่ ในทีอยถู่ ามหาขอ กเ็ พงิ หือยกยอดว้ ยงา่ ย
จกจ่ายหือเป็ นทาน ทงั ขา้ วสารและขา้ วเปลือก ทังชนิ เลือดและไขมนั ทงั เงนิ ฅาํ ชา้ งมา้ ทงั หมขู่ า้ ญิงชาย ควรขงขวายหือ
ดว้ ยงา่ ย จกจา่ ยหือเป็ นทาน นางจงุ่ มีใจบานคึดถกู ดว้ ยอันกหู ือลกู เป็ นทานนเี ทอะ ฯ

มทฺที ปิ โข ส่วนนางมทั ทสี รีนชุ นาฏ จกั โอกาสกล่าวคาํ ดี กบั ดว้ ยพระระสผี า่ นแผว้ อันประสาทหือลกู แกว้ เป็ นทาน เพอื
แลกเอาประญาสพั พญั ตู ณั ญาณอันเลศิ แลว้ นางแกว้ จกั อนโุ มทนา ก็กล่าวเป็ นคาถาว่า อนโุ มทามิ เต เทว ปุตฺตาเก
ทานมตุ ฺตมํ ตตฺวา จิตตํ ปสาเตติ ภิยโย ทานํ ตโต ภว ดังนี เทว ขา้ แด่มหาราชะเจา้ ขา้ อนโุ มทนาสาธกุ าร เซิงอตุ ตมะทาน
แหง่ เจา้ อนั ประสาทหือลกู เตา้ เป็ นทาน ส่วนว่าฝูงฅนมคี าํ ตระหนี หากมาครอบงาํ ไว้ บ่อาจหือลกู เตา้ เป็ นทานแทด้ หี ลี ฯ
โย ตฺวํ อ ◌ั นวา่ พระราชาเจา้ ตนใด ใหจ้ าํ เริญแกช่ าวสพี ีมวลมาก หากผจญแพเ้ สียยงั ความตระหนีเสยี แลว้ หือลกู แกว้ เป็ น
ทาน จงุ่ มใี จบานชมชืน ใจตอ้ งตืนยินดีเทอะฯ

พระมหาสตั วเ์ จา้ จิงกล่าววา่ ดรู าราชะมทั ทเี จา้ พี เจา้ กลา่ วคาํ สนั นเี หตดุ งั ฤา ผวิ า่ กหู อื ลกู รกั ทงั สองเป็ นทาน บ่มใี จผอ่ ง
แผว้ ยินดดี งั อนั อศั จรรยท์ งั หลายมวลฝูงนนั ก็บ่หลา้ งว่าจักเกดิ มชี ะแล ฯ วา่ อนั แลว้ พระผ่านแผว้ จิงบอกอศั จรรยท์ ัง
หลาย มีแผน่ ดินไหวเป็ นเคา้ แกน่ างหนมุ่ เหนา้ ราชะมทั ทีหันแล ฯ

ตโต ในกาละนนั นางมทั ทีตนเลศิ แลว้ นางแกว้ จกั กล่าวกติ ตนา จาสกั เสริญยงั อตุ ตมะทานแหง่ เจา้ จิงกลา่ วคาถาวา่ นนฺ
ทาทติ า เต ปฐวี สทฺโท เต ตทิ วิ คฺโค สมนฺเต วชิ ฺชลุ ฺตา อาคตู ิรีนวํ ปติสฺสตุ า ดงั นี เทส ขา้ แด่มหาราชะเจา้ มหาปฐวี อันว่า
แผน่ ดนิ หลวงหนา สงั ขยาว่าสองแสนสีหมืนโยชนะ ก็รอ้ งกอ้ งไหวหวันสะทา้ นลนั ไปมา กด็ ว้ ยเตชะทานแห่งมหาเจา้ ตนเลศิ
แลว้ อนั ประสาทหือลกู แกว้ เป็ นทาน อันว่าเสยี งกิตตลิ ือซา ปรากฎดว้ ยเตชะทานแหง่ เจา้ ก็ตราบตอ่ เทา้ เถิงพรหมโลก กม็ ี
วนั นนั แลฯ

อกาล วิชฺชลุ ตา อนั ว่าสายฟ้ าบ่ใชก่ าละควรแลบ กม็ าแมบมะเมอื ง สะเทอื นไปเรืองรอด ชกุ าํ จอดชพุ าย ฯ สาคโร อนั วา่ นาํ
สมทุ รสาครก็ขาํ เขอื ก ฟ้ ุงยะเยอื กตฟี อง เนอื งนะนองทีฝัง เสยี งสนนั นนั เนือง ยงั หิมวันตด์ งเถือน เป็ นดังจกั เลือนพังไป
และนาฯ อันว่าเทวดาสองหมู่ ยวา้ ยแยม้ อยหู่ ิมพานต์ กส็ าธกุ ารเกดิ กอ้ ง นนั ทวั ทอ้ งดงรี หมนู่ งึ ชอื ขนุ สรใี สนารอด ใจแจง้
จอดอนโุ มทนา ดว้ ยใจศรทั ธาชืนชอ้ ย ใจอ่อนออ้ ยชมทาน ดงั พระยมภิบาลตนสภุ าพ อันตกแตง่ บญุ และบาปตามตรา ก็
อนโุ มทนาสาธุ เซิงอตุ ตมะทานแห่งเจา้ อนั หือลกู เตา้ เป็ นทาน เป็ นมหาสมยั กาลปางใหญ่ เหตวุ า่ พระเวสสนั ตระใชส่ ามานย์
และนาฯ

อติ ิ มทฺที วราโรหา ราชปุตฺตี ยสสฺสนิ ี เวสสนฺตรสฺส อนโุ มติ ปุตฺตเก ทานมตุ ฺตมํ ภกิ ขเว ดรู าภิกขทุ ังหลาย ตนทรงศลี ใส
บัวริยาต เป็ นขณี าสวชาตอิ รหันตา ราชปุตฺต ◌ี อนั ว่านางมัทที ตนเป็ นลกู สาวสรพี ระยามตั ตะราช มียศอาจลอื ซา
โสภณาแลบลว้ น เนอื อ่อนอว้ นเชียงฅาน มีปริวารแวดลอ้ ม แหแ่ หนออ้ มไปมา นางก็อนโุ มทนาดว้ ยใจใสศรทั ธาบเ่ ศรา้ อนั
พระประสาทหือลกู เตา้ เป็ นทาน

อิติ วตุ ฺตปปฺ กาเรน ดว้ ยประการดงั กลา่ วมานแี ล ฯ มทฺทิปพฺพํ นฏิ ฺฐิตํ สงั วัณณนาหอ้ งเหตมุ ทั ที อันประดบั ประดาไปดว้ ย
คาถาว่าได้ 90 คาถาก็บงั คม สมเร็จ เสดจ็ ฯ (แลว้ เทา่ นกี อ่ นแล)…

64

มหาเวสสนั ดรชาดก กณั ฑท์ ี 10 สกั กปัพพ์
ฉบบั วิงวอนหลวง(ลา้ นนา) สกั กบรรพ์ 43 คาถา

...ขา้ มาส่สู าํ นกั แห่งมหาราชะเจา้ ก็เพือจกั คาํ ชปู ารมีแหง่ มหาราชะเจา้ หือเถิงจอมยอดทีสดุ ทีเมยี นแหง่ พระพทุ ธปรารถนา
ขา้ จกั หือพร 8 ประการแก่มหาราชะเจา้ อินทาธริ าชเจา้ เยียะจา ก็เยยี ะรงุ่ เรืองดว้ ยทพิ พสยองขนึ สอู่ ากาศ ดวู ลิ าศดงั
สรุ ยิ ะอันพงุ่ ขนึ มาเมือยามเชา้ เมือดงั อนั ...

นโม ตสฺสตฺถุ ฯ เอวนฺเตสุ อ ฺญม ฺญํ สมฺโมทนยี ํ กถํ กเถนเตสฯุ สกฺโก เทวราชา จนิ เตสิฯ ทวีสุ ทวิขตฺตเิ ยสฯุ

ในเมือขตั ตยิ ะทังสอง คือว่าเวสสนั ตระระสี และราชะมัททีระสนิ ี ยังผง้ ปากตา้ นเจียรจา เซิงกนั ไปมาดว้ ยอตุ มะทานและ
โมทนาทาน ว่ากรยี าอนั เราไดส้ ละหือลกู รกั ทังสองเป็ นทานอันอดุ ม เหตจุ กั เป็ นปัจจยั หือไดส้ พั พญั ตู ณั ญาณอนั
ประเสรฐิ แห่งเรานเี ทอะฯ ส่วนราชะมทั ทจี ิงกลา่ ววา่ เทวะขา้ แดพ่ ระราชะเจา้ ผขู้ า้ กข็ ออนโุ มทนา อันสละปุตตาลกู รกั หือ
เป็ นอตุ มทานอันประเสรฐิ แทแ้ ละฯ

สกฺโก สว่ นอินทาสกั กพราหมณต์ นอนั ไดค้ รบทานแลว้ ในเมอื ก่อนปรากฏไดช้ ือว่าสกั โก จงิ ราํ เพิงว่า อิทานิ ในกาละบดั นี
จกั มชี ายผใู้ ดผนู้ งึ มชี าตอิ นั ถ่อยชา้ เขา้ ไปสพู่ ระยาเวสสนั ตระแลว้ ขอเอานางแกว้ มทั ที ผปู้ ระกอบดว้ ยอติ ถีลกั ขณะงามชุ
แง่ มวี ัตรปฏบิ ตั ิแกผ่ วั ตน ก็เทียงจกั ละหนอ่ พระทสพลหืออยู่ ในแกว้ ก่กู ลางดงเขยี ว แตค่ นเดยี วในป่ าไม้ คันไดน้ างนาฏไธ้
ราชะมัทที จกั นาํ นางหนไี ปจาก พระยาเวสสนั ตรราชกจ็ กั บม่ ีผอู้ ปุ ฐาก ดว้ ยลกู ไมห้ มากหวั มนั คันกอู นิ ทรล์ งล่มุ ฟ้ า กลาย
กลบั เพศหนา้ เป็ นพราหมณ์ เขา้ ส่อู ารามพระระสีแลว้ ขอเอานางแกว้ มทั ที ยังยอดทานปารมอี นั ทา้ วตนนนั เขาะขงิ เอาแลว้
บค่ วรหือนางแกว้ นงคราญ เป็ นสาธารณแ์ กช่ ายผใู้ ดผนู้ งึ แลว้ จกั คืนนางแกว้ มทั ที หือแกพ่ ระระสีดงั เก่า เยยี ะแลว้ ควรฅืน
เลา่ เมอื งสวรรค์ หากเพิงแทแ้ ลฯ พระยาอนิ ทรร์ าํ เพิงดงั นแี ลว้ จิงลงมาสแู่ กง้ ดงรามพระบาท ยามขึนวะวาดแห่งรัศมี
พระสรุ ิยะรงั ษเี รืองรอด วงกฏยอดเขายคุ นั ธร วันนนั แล ฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ฯ พระพทุ ธเจา้ จกั สาํ แดงอัตถะ อันนนั มาหือแจง้ พระจิงแสรง้ เทสนาว่า ตโต รตฺตยิ า วิวส
เน สรุ ยิ คุ ฺคมนสมฺปตฺตโิ ก พราหมณวณฺเณ ปาโต เนสํ อตสิ ฺสถฯ ภกิ ฺขเว ดรู าภกิ ขทุ ังหลาย สว่ นราชะมัททรี ะสนิ ี อนั ยงั จะ
เดนิ ไปแอว่ หายงั ลกู รักทงั สอง ดว้ ยอันลกู รักทงั สอง บห่ นั ในทีใดทีนงึ สกั แหง่ สดุ วิสยั อนั จกั ไปแสวงหาฅืนมาแลว้ นางยงั
มพี ลวโศกทกุ ขห์ ากมาครอบงาํ กส็ ยบท่าวตายลมื ฅิง ทัดสอ่ งหนา้ แหง่ พระยาเวสสนั ตระตนสามกิ า ในฅืนอันใดฯ วิวสเน
ในเมือเสยี งกลางฅนื อันนนั และรงุ่ แจง้ อนิ ทาธริ าช จิงมเี พศดงั พราหมณ์ ก็เขา้ มาปรากฏทีสอ่ งหนา้ แหง่ ขตั ตยิ ระสที ัง
สอง ในกาละเมือยามเชา้

ทา้ วจิงธมั มะปฏสิ ันฐานกบั ดว้ ยเวสสนั ตระว่า กจฺจิ นุ โภโต กสุ ลํ กจฺจิ นุ โภโต อนามยํ กจฺจิ อญุ เฉน ยาเปถ กจฺจิ มลู ผลา
พหู ฯ ขา้ แดพ่ ระมหาระสเี ป็ นเจา้ สภาวะอนั หาเพียธบิ ่ได้ แหง่ พระระสเี จา้ ยงั มีอนั ชะรือ สภาวะอันหาทกุ ขล์ าํ บาก แห่งเจา้
ระสยี ังมอี นั ชะรือ ฯ ท่านยงั คอ่ ยหืออัตตะตนเป็ นไปดว้ ยมลู ะผลา อันเพงิ แสวงหาอันชะรอื มลู ะผาลานอ้ ยใหญ่ ยังมมี ากได้
บย่ าก ยงั เป็ นไปดว้ ยอันชารอื ฯ

65

เหลือกและยงุ ทงั หลาย มีงเู ป็ นตน้ บม่ ีอันชารือฯ การลาํ บากบบี เบยี นแหง่ เนอื ทงั หลาย บม่ ีแกพ่ ระระสอี ันชะรือ ฯ พระ
มหาสตั ว์ จกั กระทาํ ปฏิสนั ฐานกบั ดว้ ยอนิ ทาสกั กพราหมณ์ จิงกล่าวคาถาวา่ กสุ ลั ฺเจ วโน พราหมเณ อโถ พราหเม
อนามยอํ นุ เฉน ยาเปถ อโถ มลู ผลา พห ◌ู ดกู ราทา่ นพราหมณ์ สภาวะหาเพียธิบไ่ ดก้ ็ดี สภาวะหาทกุ ขบ์ ไ่ ดก้ ็ดี ก็บ่มีแกเ่ รา
และฯ เราก็ยงั คอ่ ยหืออตั ตภาวะตนเป็ นไปกบั ดว้ ยมลู ผาลา อันควรแสวงหา มลู ละผาลาก็มมี ากไดบ้ ย่ ากเป็ นไป เหลอื กและ
ยงุ สตั วท์ งั หลายมงี เู ป็ นตน้ ก็ยังมมี าก แมน่ ดงั อนั ก็ดี ก็บ่มาบบี เบยี นหือลาํ บากแก่เรา การอนั ลาํ บากดว้ ยเนอื กลา้ ฅะนอง
ทงั หลาย ก็บม่ าบีบเบยี นและฯ เรามาอย่ปู ่ าทีนี อนั อาเกยี นเต็มไปดว้ ยสีหมิคคราชเป็ นตน้ ฯ

ดกู ราพราหมณ์ สขุ อันใดแห่งเรา อันมาอยใู่ นป่ าทีนี เป็ นอนั มชี ีวติ ติดกบั ดว้ ยโศกทกุ ข์ เหตปุ ิ ยะวิปโยคบ่คลาดจากตนสัก
ยาม แต่อันไดพ้ ลดั พรากจากเมอื ง มาอย่ใู นป่ านานไดเ้ จ็ดเดือน ทกุ ขเ์ ป็ นนริ ันดรบข่ าดสกั ยาม หาความสขุ ใจบไ่ ดส้ กั อนั แล
ฯ เราหันทา่ นพราหมณม์ เี พศอันประเสริฐ เกิดเป็ นระสีมีตปั ปะอนั กลา้ มอี นิ ทรีย์ใจผจญแพด้ งั นี นงุ่ หนงั เสือถือไมเ้ ทา้ มี
วรรณะเหลอื งเรอื งงาม เหมือนดังหนอ่ ไมไ้ ผแ่ ละเขา้ มาสนั นี กรยี าอันมาหนั ทา่ นพราหมณม์ าปางนีเป็ นฅนถว้ นสอง แต่
อนั พราหมณผ์ นู้ งึ ในวนั วานนแี ลฯ

ดรู าทา่ นพราหมณ์ กรยี าอันมาแหง่ ท่าน จกั เป็ นเหตหุ ือบังเกิดโศกทกุ ขก์ ็บ่มสี กั อนั ความสวัสดจี งุ่ มีแกท่ ่านเทอะ ท่านจ่งุ
เขา้ ไปส่โู รงนาํ แลว้ ชาํ ระปาทะทงั ค่แู ห่งท่านเทอะฯ อนั ว่าลกู ไมท้ งั หลาย คอื วา่ หมากคบั ทองกินฝาด หมากหาดหมากซาง
หมากมว่ งมือฝูงนี ประกอบดว้ ยรสอันหวาน เป็ นดงั เจือจานดว้ ยนาํ เผิงนาํ มนิ ทา่ นจงุ่ เลอื กกินลกู อันสกุ เทอะฯ แมน่ ว่านาํ
กินอนั นใี สเย็นยิงนกั อนั มทั ทีระสินหี ากตกั ติวมาแตท่ อ้ งดอยมาไว้ ผิว่าทา่ นอิดพกั มกั ใคร่กนิ ใคร่ดดู ดงั อนั จงุ่ ดดู กนิ แต่
รางนาํ เราพนุ้ เทอะ ฯ

พระมหาสตั วเ์ จา้ กระทาํ ปฏสิ นั ฐาน กบั ดว้ ยวรอินโทสกั กะพราหมณแ์ ลว้ จกั ถามหาเหตอุ นั มาแหง่ พราหมณเ์ ล่า จิงกล่าว
คาถาว่า อถ ตวํ เกน วณฺเณน วา พณฺณเหตนุ า อนปุ ตฺโต พราหมณร ฺญํ ทเํ ม อกฺขาหิ ปุจฺฉิโต ดกู ราท่านพราหมณ์ เรา
ถามทา่ นพราหมณม์ ารอดนี มักวา่ ดว้ ยคณุ อันใดเป็ นเหตุ หือบังเกิดปรมตั ถสขุ อันกวา้ งขวางพายหนา้ อันชะรอื ประการ
นงึ ดว้ ยเหตแุ ละปัจจยั อนั ใด คอื จกั ขอเอายังเขา้ ของสมบตั อิ ันใด ท่านจ่งุ บอกเหตแุ ละปัจจยั เยืองนนั หือแจง้ แกเ่ ราเทอะฯ

ในกาละยามนนั เทวินทาสกั กพราหมณไ์ ดโ้ อกาสอันขอแลว้ จกั กระทาํ ราชะสทั ธาแห่งมหาสัตวเ์ จา้ หือเป็ นอปุ มยั แลว้ สกั เส
รญิ ไปดว้ ยอปุ มาอันชอบ ประกอบดว้ ยพระมหาสตั วเ์ จา้ หือใจลง เพงิ หือปลงภริยาอัคคราชทานดว้ ยแตบ่ ห่ นั แกต่ นเป็ น
หมัน จิงกล่าววา่ ยถา วารวิ หา ปูโร สพั พะกาํ ลงั ดงั นี ขา้ แด่พระระสเี จา้ หมลู่ าํ นาํ อนั มใี นมหานที คอื คงคา ยมมนุ า อจิร
วดี สาลภู มหิ อนั สัตวท์ งั หลาย มาแตท่ ิสะตา่ ง ๆลงมาอาบกิน หาบติวไปพอแรงดว้ ยภาชนะอันหนอ้ ยอันใหญ่เทา่ ใดก็ดี ก็
ยังพาํ เพ็งเตม็ ไปบข่ าด บ่รแู้ หง้ เหือดเขนิ เสยี วัง ตงั อย่ตู ่อเทา้ เสยี งกปั ป์ อปุ มาสนั ใด คอื สทั ธาธรรมชาตแิ หง่ มหาระสีเจา้ ก็
อปุ มาดงั อนั แมน่ ดงั อนั กด็ ี ยาจกวนพิ กมาแตท่ สิ ะตา่ ง ๆหากมาขอเยืองใดก็ดี สทั ธาธรรมชาติดวงนนั ก็บห่ ดหยอ้ ทอ้
หวันไหว ยังบัวระมวลพาํ เพ็งเต็มในมหาปรจิ าคะ 5 ประการ เสยี งกาละทงั มวลบห่ อ่ นแหง้ สักเทือ มหาราชะเจา้ ตน
ประเสรฐิ อันประกอบดว้ ยสทั ธามีมากหาทีสดุ บ่ได้ ก็อปุ มาดงั อนั ขา้ มาอยสู่ าํ นกั แห่งมหาราชะเจา้ ก็เพือขอเอาภรยิ ารัก
แหง่ ทา่ น มหาราชะเจา้ ตนประกอบดว้ ยราชะสทั ธาอนั มาก เสมอดงั ปัญจมหานที อนั ขา้ หากขอจ่งุ ทานอคั คภริยาผมู้ วี ัตร
ปฏิบัตอิ นั ดีแกข่ า้ เถา้ อันขม่ เทา้ เขา้ มาขอ ( ขอ้ ความตรงนีจากตน้ ฉบบั ดไู ม่ตอ่ เนอื ง-ผคู้ ดั ลอก )

ราชะมทั ทีระสนิ เี ซิงเราสนั นี เราก็หือมทั ทีเป็ นทานแก่ท่านดงั อนั เทา่ จกั หลอแตเ่ ราผเู้ ดยี วกลางป่ าทีนี จกั เถิงภาวะอนั
ลาํ บาก เหตจุ กั หาผพู้ ําเรือนอปุ ฐากบ่ได้ เรากบ็ ่หือทานแก่ท่านไดแ้ ลฯ มหาสตั วเ์ จา้ กบ็ ก่ ลา่ วสนั นี หือพราหมณใ์ จหนอ้ ย
สกั อัน เหมอื นดงั จกั ตงั ไวย้ ังถงฅาํ พนั นงึ เหนอื มือพราหมณ์ อนั เหยยี ดยืนมาขอนนั ดว้ ยหือพราหมณย์ นิ ดีแลว้ ในภรยิ า
ทานแหง่ ตน บม่ ีใจหดหยอ้ สกั อัน เหมอื นดังจกั ปัพพตาคิรีรอ้ งกอ้ งสนนั หวันไหวดว้ ยภริยาทานแหง่ ตน ก็กลา่ วว่า ดู
กราท่านพราหมณ์ ทา่ นมาขอราชะมทั ทรี ะสินเี ซิงเราดงั อนั เราก็หือบัดนยี ังราชะมทั ทีตนนนั เป็ นทานแก่ท่านแล เรานบี ่
หวันไหวกงั บงั รบั ไวย้ ังแท้ เยียวผมู้ ีอนั ควรหือทานดว้ ยกาํ ลังเรา ใจแห่งเราเท่ายินดีในอันหือทานทกุ เมือแลฯ

มหาสตั วเ์ จา้ กล่าวดังนแี ลว้ กเ็ อานาํ ตน้ คัณฑมี าพลนั ก็หือยังทกั ขโิ ณทกา ตกเหนอื มอื พราหมณแ์ ลว้ ก็สละหือราชะมทั ที

66

เป็ นทาน แก่อนิ ทาสกั กพราหมณ์ ดว้ ยอนั อัศจรรยท์ ังมวล มีประการดังไดก้ ลา่ วมาแลว้ ในพายหลงั ก็ปรากฏเกิดมใี น
ขณะนนั สิงเดียวแลฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อนั วา่ พระพทุ ธเจา้ ตนเป็ นครเู คา้ แกฅ่ นและเทวดาทงั หลาย จกั สาํ แดงอัตถะอนั นันมาหือแจง้ ก็
เทสนาว่า มทฺทิ หตฺเถ คเหตฺวา ดงั นี ภิกฺขเว ดรู าภิกขทุ ังหลาย เวสสนั ตระตนเป็ นเจา้ แกบ่ า้ นเมือง หือวฒุ จิ าํ เริญแก่ชาวสี
พีราษฎรท์ งั หลายมาแลว้ ยงั นาํ ตน้ คณั ฑี อนั เต็มดว้ ยนาํ หยาดตกเหนอื มอื พราหมณแ์ ลว้ ก็หือราชะมทั ทเี ป็ นทานแก่อนิ
ทาสกั กะพราหมณ์ วันนนั แลฯ

เวสสนั ตระพทุ ธางกรู ตนประเสรฐิ คนั ไดห้ ือราชะมทั ทีเป็ นทานแกอ่ ินทาสกั กพราหมณด์ งั อนั ลวดไดถ้ อื เอายอดทาน
ปารมธี มั ม์ อนั เป็ นทีสดุ เมยี นแห่งอนั สรา้ งสมพารและฯ

ดกู ราภกิ ขทุ งั หลาย เวสสนั ตระสรีเจา้ สละยงั ราชะมทั ทเี ป็ นทานในกาละเมือใด อจฺจรยิ ํ ปูนกลวั หนงั หัวพองสยองเสน้ ก็มี
ในกาละเมอื นนั แล ฯ แผน่ พสธุ าลวงหนาได้ 2 แสน 4 หมืนโยชนะ บ่อาจจกั ตงั อยตู่ ามปกตไิ ด้ ก็รอ้ งกอ้ งสนนั หวันไหวไป
มา ดว้ ยเตชะภริยาทานอตุ ตมทานแห่งพระยาเวสสนั ตรราชแล ฯ

สว่ นนางราชมทั ทพี อ้ ยจกั ตาํ คลอ้ ยนอ้ ยใจและรอ้ งไหก้ บ็ ่มี เท่าเป็ นปกตอิ ยบู่ ป่ าก เล็งดหู นา้ แห่งมหาสตั วเ์ จา้ ดว้ ยอันราํ เพิง
วา่ กมั มอ์ นั ใดประเสริฐ อนั จกั บงั เกิดในอนาคตกาลดงั อนั พระยาเวสสนั ตรเจา้ สามแี ห่งกู กร็ ยู้ งั กมั มอ์ ันนนั แจง้ แลว้ จงิ
หือกมู ทั ทเี ป็ นทาน เจา้ ราํ เพงิ สนั นีแลว้ กอ็ ย่หู ันแล ฯ มหาสตฺโต ส่วนมหาสตั วเ์ จา้ ก็จากบั ดว้ ยอินทาสกั กพราหมณ์ ว่าดรู า
พราหมณ์ เท่ามสี พั พญั ตู ณั ญาณสิงเดียว เป็ นอันรักจาํ เริญใจแกเ่ รายิงกว่าราชมทั ทเี ทวี ดว้ ยอนั รอ้ ยเท่าพนั ปูน เหตุ
ดังอนั ปิ ยภรยิ าทานอนั นี ขอจงุ่ หือเป็ นปกตปุ นสิ ยั ปัจจยั อันจกั รอดแหง่ สพั พั ตู ณั ญาณแกเ่ ราเทอะฯ ส่วนมทั ทีเทวผี นู้ นั
ปราศจากอติ ถีโทษทังมวล เป็ นอติ ถีนางแกว้ ผปู้ ระเสริฐเกดิ กบั บญุ แท้ สขุ วาสี อย่กู ินกบั กนั สขุ สาํ ราญบานใจ เหตดุ งั อนั บ่
มคี าํ ควรหนา่ ยกนั บม่ ีคาํ ผิดเถียงกนั ไปมา ควรรกั และอินดกู รณุ าชเุ ยอื งชปุ ระการ จกั หาผญู้ ิงจกั เสมอและเปรยี บเทียมบ่
ไดแ้ ลฯ

ดกู ราสารบี ตุ ร ขตั ตยิ ะทังสามแม่ลกู ก็เป็ นผรู้ ักจาํ เริญใจ แหง่ พระตถาคตะมากนักดังนี เหตดุ ังอนั พระจงิ สละหือเป็ นทาน
ก็เพือแลกเอาประญาสัพพญั ตู ณั ญาณดวงประเสริฐนนั แลฯ อถา มหาสตฺโต กิตฺติ สา มัทฺทิ ในกาละยามนนั มหาสตั ว์
เจา้ เล็งดนู างเหนา้ มัทที อคั คเทวดี ว้ ยคาํ ราํ เพิงว่า ราชะมทั ทีเป็ นดังรือชา เคยี ดแก่กรู วู้ ่าบเ่ คียดอันชา ฯ

สาปิ ส่วนราชะมทั ทีก็กล่าววา่ มหาราชะเจา้ เล็งดหู นา้ ขา้ เจา้ ดังรอื อันชา กลา่ วดงั นแี ลว้ กก็ ล่าวสหี นาท จาองอาจบเ่ กรง
ขาม(เข็งขาม) ว่าขา้ แดม่ หาราชะเจา้ เมือขา้ เป็ นกมุ ารี อายไุ ด้ 16 ขวบเขา้ ก็ไดม้ าเป็ นปาทะบรจิ าคแหง่ มหาราชะเจา้ ตนใด
มหาราชะเจา้ ตนนนั กไ็ ดเ้ ป็ นผวั แหง่ ขา้ แตย่ ามเมือเป็ นกมุ ารี ก็หากเป็ นอสิ ระแกข่ า้ และมหาราชะเจา้ มกั หือทานขา้ แก่
ปุคคละผใู้ ด ก็จ่งุ หือทานแก่ปุคคละผนู้ นั เทอะ ฯ

อสิ สโร นาม ชือวา่ ปุคคละผเู้ ป็ นเจา้ เป็ นใหญน่ ี มปี ระโยชนะดว้ ยเขา้ ของ ก็เพิงขายยงั ขา้ ญิงแหง่ ตน คันประโยชนะดว้ ยชิน
เลอื ดไขมนั ก็เพิงขา้ (ฆา่ )ยังขา้ ตนญิง แมน่ ขา้ ญิงก็บค่ วรขดั ขนื เหตดุ ังอนั คาํ เยอื งใดเพิงใจแกม่ หาราชะเจา้ ดังอนั จงุ่
กระทาํ ยงั คาํ เยอื งนนั ขา้ บ่เคยี ดขดั ขนื ใจแก่มหาราชะเจา้ สกั อัน จ่งุ พาํ เพ็งมโนรสหือแลว้ บวั รมวลเทอะฯ

ราชะมทั ทีจาคาํ องอาจ ตามสภาวะอนั มแี ท้ ดว้ ยจิตใจอันบัวรสิ ทุ ธิใสงาม คาํ จาเป็ นสนั ใดใจก็เป็ นดังอนั แทส้ งิ เดียว ฯ ยาม
นนั อินทาธิราชอนั ทรงเพศเป็ นพราหมณอ์ ย่ใู นทีนนั รยู้ งั ปณิธานอชั ฌาสยะแหง่ ขตั ติยะทังสอง อนั เป็ นอัจฉริยะหายาก ก็
สกั เสิญมากนกั ตอ่ ส่องหนา้ แหง่ ขตั ตยิ ะทงั สอง วันนนั แลฯ

ภกิ ฺขเว ดกู ราภกิ ขทุ งั หลาย อนิ ทาธิราชตนเป็ นใหญ่แก่ฅนทงั หลาย รสู้ ภาวะหวั ใจแหง่ ขตั ตยิ ะทังสองก็สกั เสิญว่า ขา้ แด่
เจา้ ระสี ขา้ เสกิ ทังหลายฝูงใด คือวา่ อกสุ ลธมั มอ์ ันเป็ นลามกะ มีโลภะมจั เฉรธมั มเ์ ป็ นตน้ จกั หา้ มเสยี ยงั สมบัติในเทวโลกดงั
อนั ขา้ เสิกอนั นนั มหาราชะเจา้ ก็ไดส้ ละหือปิ ยะปุตทาน ก็ไดผ้ จญแพช้ อุ ันแทแ้ ลฯ แผน่ พสธุ าอนั หนาได้ 2 แสน 4 หมืน

67

โยชนา ก็รอ้ งกอ้ งสนนั หวันไหวไปมามากนกั เสยี งลือซาสาธกุ ารเซิงทานอนั ประเสริฐ แห่งมหาราชะเจา้ ก็เกิดแตท่ อ้ งพนื
ธรณีขนึ ไปเถิงพรหมโลกพนู้ ก็มแี ลฯ

วิชรุ ตา สายฟ้ าอันมากนกั ใชก่ าละอนั ควรแมบ ก็มาแมบมะเมงิ เรืองรอดชกุ าํ ชพุ าย ในประเทศทอ้ งหิมพานตอ์ นั ใหญ่ปูน
กลวั เหมือนจกั เกลือนจกั พงั ไปแหง่ ดอยหิมวันตท์ งั หลายกเ็ กดิ ปรากฏมแี ลฯ อโุ ภ เทวนกิ ายา หมเู่ ทวดาทงั หลาย 2 จาํ
พวก คอื นารทะเทวดามวี มิ านตงั อยบู่ นอากาศ ปัพพตาเทวดามีวมิ านเหนอื จอมดอย ก็ยนื อย่ทู ิพพวิมานแห่งตน ก็
อนโุ มทนาเซิงอตุ ตมทานแหง่ มหาระสเี จา้ ชหุ มเู่ จา้ เทวดาก็มแี ลฯ

อินทาธิราชก็ดี มหาพรหมก็ดี ราชาธิราชตนเป็ นใหญ่แกป่ ชาทงั หลายในกามธาตกุ ็ดี พระยายม พระยาเวสสวุ ัณณต์ น
เป็ นใหญแ่ ก่ยกั ษท์ งั หลาย ก็อนโุ มทนาเซิงอตุ ตมทานแห่งมหาราชะเจา้ ก็ลวดสกั เสญิ ว่า เวสสนั ตระราชาเจา้ อย่ใู นป่ าหือ
ทานภริยาแกพ่ ราหมณแ์ ลว้ หากอยปู่ ่ าไดก้ ระทาํ กมั มอ์ ันกระทาํ ยากนกั แทแ้ ลฯ ตา่ งฅนกต็ ่างอนโุ มทนาทานสนั นีเสียงแลฯ

อินทาธริ าช จกั ตงั ไวย้ ังทานแหง่ ปุคคละไวเ้ ป็ น 2 คือวา่ ใชป่ ุริสะและป่ ใชป่ ุรสิ ะก็กลา่ วว่า ขา้ แดม่ หาราชะเจา้ อันวา่ อสปั ปุริ
สะฝูงบม่ ปี ัญญา เขา้ อาํ นาจปาปธมั มโ์ ลภมัจเฉรธมั มเ์ ป็ นตน้ บ่อาจจกั กระทาํ ตามได้ ตามกมั มแ์ หง่ สัปปุรสิ ะทังหลายฝูง
ปรารถนาเอาสพั พญั ตู ณั ญาณ อนั หันมาปานดังมหาราชะเจา้ สนั นี อนั หือลกู รักเมยี แพงเป็ นทาน ไดช้ ือวา่ ทพุ ฺพการํ
ควรหือทานยากนกั สปั ปรุ ิสะทงั หลาย ฝูงปรารถนาเอาสพั พญั ตู ณั ญาณหือทานอันนนั บไ่ ดห้ ากเท่าดอมดายฯ อสนฺโต
สปั ปุริสะทงั หลาย บอ่ าจจกั กระทาํ ตามได้ ยงั กมั มแ์ ห่งสปั ปุรสิ ะทังหลาย อนั กระทาํ กมั มอ์ ันกระทาํ ยากแทแ้ ลฯ การอนั
สละลกู เมียเป็ นทาน ดว้ ยบอ่ าลยั ใจขอ้ ง ไดช้ อื วา่ ทกุ ฺกรํ กระทาํ ยากนกั แทแ้ ลฯ สปั ปุรสิ ะทงั หลาย ฝูงปรารถนาเอา
สพั พญั ตู ณั ญาณ กระทาํ การอันนนั อสปั ปุริสะทงั หลาย จกั กระทาํ การอนั นนั ตามบไ่ ด้ หากเท่าดดู ายฯ สตํ ธมฺโม
ปารมอี นั เป็ นสภาวะแห่ง สปั ปุริสะทังหลายฝูงเป็ นบญุ วนั ตา ปรารถนาสพั พญั นู นั ฯ โย อันวา่ ฅนหนาหนดื มดื ดว้ ย
ปาปธมั มจ์ กั ตรัสรยู้ าก หากบอ่ าจจกั รไู้ ด้ เหตดุ งั อนั พระยาเจา้ อันจกั จตุ จิ ากภาวะอนั นแี ลว้ ไปเอาปฏิสนั ธิในโลกพายหนา้
แหง่ สปั ปุรสิ ะและอสปั ปุริสะทงั หลาย เป็ นอนั ตา่ ง ๆกนั ไกลกันนกั ฯ

อสปั ปุรสิ ะทงั หลาย บห่ ือทาน บร่ ักษาศีล บภ่ าวนา เทา่ กระทาํ บาปไวก้ บั ตนหือแหนน้ หนาชวุ นั ยาม กระทาํ ทจุ ริตตามใจ
มัก คนั จตุ ติ ายก็ไดไ้ ปส่นู ริ ยนารกฯ ส่วนสปั ปุริสะฝูงดมี ีประญา หือทานรกั ษาศีลภาวนาพาํ เพ็งสจุ ริต 3 คันจตุ ิก็มีสวรรค์
เทวโลกเป็ นทีไปแล ฯ

อนิ ทาธิราชกล่าวดงั นแี ลว้ ก็กล่าวกบั ตนแกว้ ว่า มหาราชะเจา้ มาอย่ปู ่ าใหญ่ทีนี ไดห้ ือกมุ ารทงั สองเป็ นทาน แกพ่ ราหมณ์
ในวันวานแี ลว้ วันนพี อ้ ยไดห้ ือภริยาเป็ นทาน แก่ขา้ มหาสกั กะสนั นีเล่า ราํ บตุ ตะทานและภริยาทาน 2 ประการนนั ภริยา
ทานในวันนเี ป็ นพรหมยานอันประเสรฐิ จ่งุ นาํ เอามหาราชะเจา้ ขา้ มพน้ จากอบายทัง 4 แลว้ หือแกก่ ลา้ ยังวิปากะผละ จงุ่ หือ
ไดป้ ระญาสัพพญั ตู ณั ญาณ ในภาวะอนั สดุ ซอ้ ยแดเ่ ทอะฯ อนิ ทาธปิ ติ ก็กระทาํ อนโุ มทนาเซิงทานแห่งมหาสัตวเ์ จา้ ดงั นี
บัดนกี อู ยา่ ชา้ นาน ควรเฝี ยดฝื นขนื นางมทั ทีเทวี ไวแ้ ก่เวสสนั ตระราชระสีอย่างเก่าแตส่ ิงเดียว แลว้ ฅืนไปส่สู วรรคเ์ พิงชะ
แล ฯ

ราํ เพิงสนั นแี ลว้ ก็กลา่ วแกม่ หาราชะเจา้ ว่า ขา้ แดพ่ ระระสีเจา้ ขา้ ก็ขนื ยงั ภรยิ าคือมทั ทีเทวผี ปู้ ระกอบดว้ ยอิตถีลกั ขณะอัน
งามไวแ้ กม่ หาราชะเจา้ กส็ มควรแก่มทั ทีเทวี และมทั ทเี ทวีกส็ มควรแกม่ หาราชะเจา้ อันเป็ นสามี อันวา่ นาํ นมงวั ใหมแ่ ละ
หอยสงั ขอ์ นั ขดั ปัดดีแลว้ วัตถสุ องเยืองนมี วี ัณณะขาวพาวบริสทุ ธิกนั มเี สมอใด มหาราชะเจา้ และนางมทั ทีก็มีใจบรสิ ทุ ธิ
เสมอกนั และฯ มหาราชะเจา้ ทงั สองอันท่านหากขบั หนจี ากเมืองมาอยใู่ นป่ าไมท้ ีนี มหาราชะเจา้ ทงั สองเป็ นหนอ่ ทา้ ว
กษตั รยิ ์ เป็ นใหญ่แก่ไรน่ าคามะเขตประเทศ ดว้ ยโคตมะวเิ ศษกระกลู อนั งาม เกดิ มาดแี ตพ่ ่อแมเ่ สมอกัน จ่งุ ค่อยเอากัน
อตุ สาหะพาํ เพ็งทานะกสุ ละกมั มไ์ ปไจ้ ๆอย่าขาด อยา่ ประมาทละวาง กรยี าอันกระทาํ บญุ นนั วา่ เมยี นเทา่ นีกอ่ นเทอะ
อยา่ ไดว้ า่ อันจ่งุ หือยงิ กว่าเกา่ เล่าเทอะ

อนิ ทาธริ าชหอื มหาสัตวเ์ จา้ รับเอามทั ทีเทวีแลว้ จกั บอกตนหือรวู้ า่ เป็ นอินทา จิงกล่าวคาถาวา่ สกฺโก มหมสฺสมึ ดังนี ขา้
แดเ่ จา้ ระสี ส่วนตนผขู้ า้ ก็พาํ เพ็งวัตต์ 7 ประการ คอื มาตาปิ ตอุ ปุ ฏฺฐาน ◌ํ เลียงดพู ่อแมด่ ว้ ยคารวะครบยาํ กเุ รเชฏฺฐาปจฺ

68

จายนํ หือครบยาํ ผเู้ ถา้ ผแู้ กใ่ นกระกลู สจฺจาภาวนา กลา่ วคาํ หมนั เทียงแท้ มทุ ภุ าวน ◌ํ ปากมว่ นจาหวาน ปิ สณุ าวาจา
กล่าวถอ้ ยคาํ บส่ นส่อหือท่านผิดกัน มจฺเฉรวนยํ ละเสยี ยงั ความตระหนี อโกธํ บเ่ คียด วัตต์ 7 ประการฝูงนี ขา้ ก็ไดพ้ าํ เพ็ง
มาบข่ าด เป็ นบงั เป็ นท่อนในกาละเมือก่อนไดเ้ กิดเป็ นอนิ ทา อนั เป็ นใหญแ่ กเ่ ทวดาทงั หลายในสองสวรรคช์ นั ฟ้ า ฯ

ขา้ มาสสู่ าํ นกั แห่งมหาราชะเจา้ ก็เพอื จกั คาํ ชปู ารมีแหง่ มหาราชะเจา้ หือเถิงจอมยอดทีสดุ ทีเมียนแหง่ พระพทุ ธปรารถนา
ขา้ จกั หือพร 8 ประการแกม่ หาราชะเจา้ อนิ ทาธริ าชเจา้ เยียะจา ก็เยยี ะรงุ่ เรอื งดว้ ยทพิ พสยองขนึ สอู่ ากาศ ดวู ิลาศดงั
สรุ ิยะอนั พ่งุ ขนึ มาเมือยามเชา้ เมือดงั อนั

มหาสตั วเ์ จา้ รวู้ ่าเป็ นอินทรแ์ ทด้ งั อนั จักขอเอาพรจิงกล่าวคาถาว่า วร ฺเจ เม อโธ สกฺกสปฺปภตู า ดกู ราพระยาอนิ ทาธิ
ราช ตนเป็ นใหญแ่ กเ่ ทวดาทงั หลาย ผิว่ามหาราชะเจา้ จักหือพรแกเ่ ราดงั อนั ปิ ตา มํ อนโุ มเทยฺย ว่าขอสญั ไชยราชะตนพ่อ
แหง่ เราเพิงยินดีกบั เรา แลว้ มาอัญเชญิ เราออกจากป่ าทีนี อารธนาไปนงั แท่นแกว้ เลา่ สองทีเทอะฯ ปรุ สิ สฺส วฆํ น เจยฺย
ปางเมอื เราเป็ นทา้ วพระยา อยา่ ไดเ้ พงิ ใจในอนั จกั ขา้ (ฆา่ )ฅน เหมือนดังทา้ วพระยาฝูงอืนเทอะ ฯ แมน้ ผกู้ ระทาํ กมั มอ์ นั
หนกั เป็ นราชะปราชกิ ะ ผิดอาชญาทา้ วพระยาอนั ควรขา้ นนั กจ็ งุ่ ปลอ่ ยผนู้ นั พน้ จากกมั มอ์ นั นนั ไดอ้ ยสู่ วสั ดแี ดเ่ ทอะฯ

อนั นงึ คันขา้ เมือส่บู รุ ีรอดแลว้ ในเมืองแกว้ ใหญ่สีพี อยา่ หือขา้ มีใจมกั ใครข่ า้ ถว้ นหนา้ หมญู่ งิ ชาย ไดผ้ ดิ หลายแด่ทา้ ว
พวกดาบนา้ วไปพลัน ขอหือขา้ ไดป้ ันไดโ้ ปรด ปล่อยหือพน้ โทษทางตาย ฯ อันนงึ ฝูงฅนชายหนมุ่ เหนา้ ฝูงแถ่วเถา้ เด็กงาม
หือมฅี วามยินดีบ่หยาบชา้ ไดเ้ พิงบญุ ขา้ เลยี งชีวิต ฯ

อนั นงึ อย่าหือขา้ มใี จง่าย เหลน้ ชชู้ า่ ยเมยี ไผ รกั ษาใจหือรอด อยา่ ไดจ้ อดอิตถี แหนอินทรียอ์ ย่าขาด อยา่ ไดเ้ ขา้ อาํ นาจ
มาตคุ าม พรอันงามถว้ นถี ขา้ ขอไวท้ ีแหนใจ ชาลีใดงามองอาจ อนั ขา้ ปราสาทหือเป็ นทาน แกพ่ ราหมณาจารยผ์ เู้ ถา้
ลกู เตา้ อย่ยู ินดี จงุ่ หือมฤี ทธกี ลา้ แก่ ผจญแพแ้ ก่ฝูงฅนดว้ ยบญุ ตนหนอ่ ทา้ ว ปราบทัวดา้ วเหนอื ดิน ขอขนุ อินทรเ์ จา้ ฟ้ า พร
ถว้ นหา้ ของดี ไวป้ ันชาลีลกู พ่อ อนั เป็ นหนอ่ ราชะแดเ่ ทอะ ฯ

ในเมือขา้ ไปรอดแลว้ นงั แทน่ แกว้ บรุ ี ในรวายตรจี ักใกลร้ ่งุ คันขา้ คดึ กร่งุ ราํ เพงิ ทาน ขออนิ ทรบ์ ันดาลผายแผแ่ กว้ ฟ้ า ขอ
หือทา้ วฟ้ าชว่ ยขา้ วางลง ตกเต็มโขงเมอื งเทศ ของวเิ ศษนาํ ถวาย ปรายลงมาแตฟ่ ้ า แถวถังหนา้ ส่ธู รณี อนั นึง ขา้ หือทาน
นอ้ ยใหญ่ อย่าหือขา้ ใฝ่ กนิ แหนง ดว้ ยอนั แพงทานไปไจ้ ๆ อยา่ หือไดบ้ กบาง หือขา้ ไดเ้ ซิงทานปานใจ พรอันใดเจ็ดสิง ขอ
เจา้ ฟ้ าจงิ ปันทาน แด่เทอะฯ

คนั ขา้ ตายจากชาติ คลาคลาดอันเป็ นฅน จ่งุ หือเอาตนเมือเกิด ในหอ้ งเลศิ ตสุ ิตา คันตายคลาจากเมืองฟ้ า จงุ่ ไดอ้ ว่ายหนา้
ลงมา หือไดต้ รสั ประญาสพั พญั เู ลิศแลว้ นงั แทน่ แกว้ เทสนาธมั ม์ พรอันดีงามถว้ นแปด ขา้ ขอแขวดสงสารก่อนและนาฯ

ตสฺส วจฺนา สตุ ฺวา พระยาอินทรห์ นอ่ แกว้ ไดย้ ินแลว้ เซิงคาํ จา คาํ ปรารถนาแห่งพระยายสยิง ทา้ วไธจ้ ิงเจียรจา ว่าขา้ แด่
มหาราชะเจา้ ยสทวั เทา้ เวยี งไชย บเ่ หิงนานเทา่ ใด ทา้ วไธต้ นพอ่ ตังใจตอ่ สมพาร จกั เอารพิ ลโยธาหาญเอนก มาอภเิ ศกเจา้
แลว้ นาํ เมือเมอื ง สมบตั ิเรืองตงั ไว้ ตกแตง่ ใหเ้ ป็ นพระยา ฯ

คันพระยาอนิ ทรห์ ือโอวาท แกพ่ ระบาทเจา้ บญุ เหลือ ก็เสด็จเมอื ส่ปู ราสาท ทีนงั แกว้ อาสนว์ ไิ ชยนตร์ อันเป็ นทีอย่แู หง่ ตนก็
มวี ันนนั แลฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อทิ ํ วตฺวาน มฆวา เทวราชา สจุ มฺปติ เวสฺสนฺตรสฺส วรํ ทตวา สกกฺกายํ อปกฺกมิ ฯ ภกิ ฺขเว
ดรู าภิกขทุ ังหลาย ตนทรงศีลใสบวั รยิ าต อันว่าทา้ วไทร้ าชอินทา ชือว่ามัฆวาชาตกิ ่อน ใจอ่อนนอ้ มสทั ธา สรา้ งศาลาหลงั
ใหญ่ ตดั ไมใ้ สฅ่ าดี ทงั ยองปลีและกาบจวา้ ทังชอ่ ฟ้ าใส่บัวฅาํ เป็ นลาํ นาํ ใหญส่ งู มงุ เมฆ ขา้ งประเทศหนทาง มีบรวิ ารพรอ้ ม
คู่ ใจนอ้ มส่กู องกศุ ล ฅนทงั หลายเทียวหนอินลาํ บาก ยังภกั หากเย็นใจ ฅนผใู้ ดฝูงจอดแลว้ สขุ เพือเจา้ แกว้ มฆั วา คันตน
ตายคลาคลาด จากอายพุ รากเป็ นฅน จิงเอาตนไปเกดิ ชนั ฟ้ าเลศิ ตาวตงิ สา จิงไปเกิดเป็ นพระยาอินทรเ์ ลศิ แลว้ จอมเขา
แกว้ เกดิ เป็ นเมอื ง ปราสาทเรืองรอดแลว้ มแี ท่นแกว้ เป็ นศิลา มนี างกญั ญาแวดลอ้ ม แหแ่ หนออ้ มนอนแฝง

69

ทา้ วแถลงลงมาสู่ ยังทีอยเู่ จา้ เวสสนั ดร มางอนส่องหนา้ นางเหนา้ เพศพราหมณเ์ ถา้ แกช่ รา คันขอเอานางพระยาไดแ้ ลว้
ซาํ ฅืนนางแกว้ แกพ่ ระเวสสนั ดร ลวดถวายพรทงั แปด ทา้ วกแ็ ขวดหือเพยี งใจ ตาวนั ใสสอ่ งแลว้ ก็ขนึ ส่ชู นั ฟ้ าแกว้ เมอื งบน
อนั เป็ นทีอยแู่ หง่ ตน ก็มีวันนนั และฯ
สกฺก ปพฺพํ นฏิ ฺฐติ ํ กรียาอันกล่าวยังสกั กะปัพพถว้ นสิบ อนั ประดับประดาวา่ ดว้ ยคาถาว่าได้ 43 คาถา กบ็ ังฅมสมเร็จ
เสดจ็ …

70

มหาเวสสนั ดรชาดก กณั ฑท์ ี 11 มหาราช
ฉบบั วิงวอนหลวง(ลา้ นนา) มหาราช 69 คาถา

... มา้ อาชาไนยกร็ แิ ฮน่ ชา้ งก็แส่นสะเฅยี นถีบ กงเกียนรถดงั ซะซา้ ว ลือทัวดา้ วสีพี ฝ่ ุนผงธลุ กี ็พอกมุ้ อากาศกมุ้ พายบน
ปางเมอื ริพลท่านทา้ ว เจยี นจากดา้ วสพี ไี ป โยธาหาญบรมทา้ วสญไชย ยอ่ มหาญหาดหา้ ว เป็ นขา้ ทา้ วอาดอาสา ก็เอากนั
มาระวังแวดลอ้ ม ยอ้ มยสเจา้ ชาลีกมุ าร ตนเป็ นหลานมคั คเุ ทศก์ สาํ แดงเหตหุ นทางไปกอ่ นหนา้ เขา้ สปู่ ่ าหิมพานต์ ...

นโม ตสฺสตฺถุ ฯ โพธิสตั ฺโต จ มทฺที จ สมฺโมทมานา สกฺกขตฺตเิ ย อสฺสเม วสสึ ุ ชชู โกปิ กมุ าเร คเหตว๎ า สฏฺฐโิ ยชนมคฺคํ ปฏปิ จฺ
จิ เทวตา กมุ ารานํ อารกฺขํ กรึสุ ฯ

ลาํ ดับธรรมเทสนา ส่วนว่าพระมหากระษตั รา และราชะมทั ที ก็มใี จอภิรมณช์ มชืน ยนิ ดีเซิงกนั ไปมาแลว้ ก็อย่ใู นกแู่ กว้
ศาลา อันอินทาธิราชหากตกแตง่ ไวห้ ือแกต่ นวนั นนั แลฯ

ชชู โกปิ เบืองบันชชู กะพราหมณ์ กเ็ อาสองกมุ ารงามพนี อ้ ง เขา้ ส่หู อ้ งพนาลยั เสียงหนทางไกลลิวโลด ไดห้ กสิบโยชน์
คณนา เทวดาก็ตามรกั ษาบข่ าด ยงั สองนอ้ ยราชกมุ าร เมอื พระสรุ ิยะลงตาํ เขา้ สฅู่ าํ ลบั เหลียมเขา พราหมณก์ ็เอาสอง
กมุ ารหนอ่ ไธ้ ผกู กบั ฅมุ่ ไมใ้ หน้ อนเหนอื ดินทราย ตวั มันกลวั ตายแตเ่ นือเบอื มันบเ่ ออื สองลกู ภธู ร ก็ขนึ นอนเหนอื ค่าไม้
ทีมาไขว่สมุ กนั วันนนั และนาฯ

ตสมึ ขเณ ในขณะยามนนั มเี ทวบตุ รตนนึงงามวิเศษ เนรมิตเพศเหมอื นดี ดจุ ดังพระระสตี นพอ่ ก็อว่ายหนา้ ล่อเขา้ มา กบั
เทวดาตนนงึ วเิ ศษ เนรมิตเพศเหมือนนางมทั ที ก็เขา้ แกป้ ล่อยยงั สองสรีพีนอ้ ง หือพน้ จากบว่ งคลอ้ งเครือเขา กเ็ อากนั
นวดฟัน ยังหัตถบาททีเจ็บทีเมอื ย หือหายเหนอื ยอันพราหมณต์ ี สรงเกษีหมวดเกลา้ เขา้ เครืองทิพยเ์ ลา่ หลายประการ
หือกนิ อาหารมีรสหลายหลาก แลว้ หือนอนเหนอื อาสนา เป็ นอนั ผาสกุ มากยิง บ่ขอ้ นขงิ สวัสสดี ในรวายตรีฅืนนนั และร่งุ
สายฟ้ าพงุ่ ขนึ มา เทวดากห็ ือสองพีนอ้ ง เขา้ สบู่ ว้ งคลอ้ งเครือเขา หือสองนงเลานอนดงั เก่า ดงั พราหมณเ์ ถา้ ผกู ไว้ เทพะไธ้
ก็อนธะรายกลบั หายไป วนั นนั และฯ อันวา่ สองกมุ ารา อันเทวดาตามรกั ษาบข่ าด บ่มีพยาธิอนั ใด กไ็ ปตามพราหมณน์ นั
แลฯ

ส่วนชชู กะพราหมณ์ อนั เทวดาหากบันดาลหัวใจ ว่าจกั ไปเมอื งกลิงคราช อันเป็ นอาวาสแหง่ ตน ก็หลงไปเมืองเชตตุ ระ
นคร ดว้ ยอันนอนหนทางไดส้ บิ หา้ วัน ในฅนื อนั พราหมณจ์ กั ไปรอด ทา้ วไธย้ อดสญไชย นอนสาํ ราญในปราสาท ในเมือง
แกว้ ราชบรุ ี ในรวายตรีจกั ใกลร้ ่งุ ทา้ วก็ม่งุ ฝันหนั นิมติ ร(อา่ นมถิ ะ)ฝันมีดงั นี ว่าตนนงั อย่ทู พี ิจารณาคาํ หนั ชายผนู้ งึ ดาํ
ดาํ นาํ เอาดอกบวั สองดอก มาทนู ตงั ไวใ้ นพระหตั ถ์ พระกระษตั ริยต์ นนนั ทดั ทรงในหทู ังสอง ฝันว่าละอองไกสรฟ้ ุงขึน
เหนอื อก ตกลงมาเหนอื ตกั กม็ แี ลฯ

โส ปพชุ ฺฌติ ว๎ า ทา้ วสญไชยสะดงุ้ ตืนทังฝัน คันรงุ่ เชา้ ก็หือพราหมณห์ ลาย อันรทู้ าํ นวายทวายนมิ ิต มาสโู่ รงทีพจิ ารณาคาํ

71

จิงถามดยู ังเหตุ เพือหือแจง้ เจตนค์ าํ ฝัน ฝงู พราหมณอ์ ันจบเพท จิงบอกเหตถุ วายสารว่า เทว ขา้ แตพ่ ระภบู าลเป็ นเจา้
ญาติเผา่ วงศา แหง่ พระราชาตนบญุ มาก อนั พลดั พรากไปนาน บม่ หี ลานก็ลกู เตา้ จกั ไตเ่ ตา้ มาเถิงวันนี ชะแลฯ

ทา้ วสญไชยตนวิเศษ ก็ทรงเกลา้ เกษเกษี ดว้ ยนาํ มทุ ธาดอี าบแลว้ ทา้ วตนแกว้ ก็เสวยอาหาร อันมรี สหลายประการต่าง ๆ
แลว้ ก็ย่างสโู่ รงพจิ ารณาคาํ เทวดาก็นาํ เอาสองเจา้ กับพราหมณเ์ ถา้ ชรา ไปปรากฏแก่ทา้ วไธ้ ในทีใกลข้ ว่ งหลวง ทดั ที
ดวงเนตรแหง่ ทา้ วสญไชย ทา้ วจกั วรรณนาไขยังรปู จิงแสรง้ สรปู คาถาว่า กสฺเสตํ มขุ มาภาติ เหมํ เอว วตุ ฺตตฺต มคฺคินา
ดังนเี ป็ นตน้ โภณโต อามจฺจา ดรู าเสนาอามาตย์ อันมาเต็มหอ้ งราชสงิ สนาม อนั วา่ ขะเบ็ดหนา้ งามรงุ่ โรจน์ งามเทา้ โสดใส
งาม ดังตอ่ มฅาํ ชา่ งหลอมหลอ่ เบา้ เรืองเรือเรา้ ดว้ ยฟองไฟ จกั เป็ นกมุ ารนอ้ ยหนอ้ ยญิงใดนนั ชา กมุ ารทงั สองประกอบไป
ดว้ ยองคะนอ้ ยใหญเ่ สมอกัน กมุ ารนอ้ ยชายใดอันมากอ่ นหนา้ สงั มาเหมอื นหลานแกว้ กาํ พรา้ ชาลเี ชน่ และนาฯ ลกู ญิงใด
มาตามหลงั พี เลง็ ถีแทเ้ หมือนนางแกว้ กณั หาหลานกู มาเช่นและนา ฯ

เอวํ ราชา พระยาสญไชยราชา กล่าววรรณนาสองกมุ าร ดว้ ยคาถาสามประการสนั นแี ลว้ ตนแกว้ จิงปลงอาชญา อาณตั ิ
สญั ญาหอื อามาตยแ์ กว้ ว่าทา่ นจ่งุ ลกุ แลว้ ไปพลนั เกาะกมุ ผนั เอาพราหมณเ์ ถา้ กบั สงิ หนอ่ เหนา้ กมุ าร มาส่สู ถานโรง
หลวงรบี เทอะ ฯ

ทนี นั นกั การอามาตย์ ลกุ ดว้ ยอาชญาพลนั ไปยบั ยังพราหมณเ์ ถา้ กบั สองเจา้ หน่อกมุ าร มาส่สู ถานโรงราช จิงมศี ภุ สาร
จงโจทย์ ไขพระโอษฐเ์ จียรจาวา่ กโุ ต นุ ตว๎ ํ ภารทว๎ าโช อเิ ม อาเนสิ ทารเก ดังนี ดรู าท่านพราหมณ์ ทา่ นไดส้ องกมุ ารพี
นอ้ ง แต่แห่งหอ้ งเมอื งใด เมืองเราไกลบใ่ ชใ่ กล้ พราหมณแ์ ขกไดม้ าเถิง รอดเทิงทีนแี ลว้ จกั เอาหลานแกว้ กไู ปทีใดชาฯ

ชชู กะพราหมณ์ ไดย้ ินพระโองการเทา้ ใหญ่ หนา้ ไขม่ า้ นทลู สารว่า เมยฺหํ เต ทารกา เทว ติณณา ชติ ฺเตน ดังนี เทว ขา้ แด่
พระเทพินทร์ สญไชยนรินทรเ์ จา้ เจือง แผ่นดินฟ้ าเฟื องเคารพ ขา้ ขอนบพระบาท อนั ว่าสองเจา้ ราชกมุ าร อันเป็ นวงศว์ าน
พีนอ้ ง เกิดร่วมทอ้ งแมเ่ ดียวมา อนั พระนราธิเบศร์ ทา้ วเวสสนั ตรราชระสี อย่ยู ังคิรปี ่ าไม้ ไดห้ ือลกู แกว้ แก่นไธเ้ ป็ นทาน
ดว้ ยใจบานชมชืน หอมหืนดว้ ยสทั ธา สองกมุ ารนนี าขา้ ได้ จากป่ าไมเ้ มือเดอื นเพ็งมา นบั แตน่ นั มาดนู านซะรํา สบิ หา้ ฅาํ
เดือนดบั นแี ละฯ

พระยาสรีสญไชย จกั ไขศภุ สารโอวาท เพือบ่หอื พราหมณ์คลาดคาํ จา จิงกลา่ วคาถาว่า เคน วาจาย ป ฺเญน สมฺมา
ญาเณน สทฺทเห ดังนี ดรู าพราหมณห์ ินะชาติ ดงั กรู าชพิจารณา รอยทา่ นมคี าํ จาเผาะผอ่ ย กลา่ วคาํ เกลียงระร่อยโลมเอา
ยงั สองนงเลาเดนิ เทศ เดินดนั เขตเทยี วหน บ่อันท่านมีมนตรด์ ลอันนึงเป่ าแท้ ไปเป่ าแกก้ มุ หนี คาํ ใดดเี ชือแท้ เชิญทา่ นแก้
หือกฟู ัง อนั ฅนใดในโลก ยงั หวังหวา้ ยโอฆะสงสาร จกั ปันทานโดยงา่ ย หือลกู รักจา่ ยเป็ นทานนนั ชา ฯ

ชชู กะพราหมณ์ ไดย้ นิ คาํ พระภบู าลจงโจทย์ เยยี ววา่ เป็ นโทษแกต่ วั จิงกม้ หัวกราบไหว้ พระบาทไธภ้ ธู รว่า โย ยาชติ ํ
ผติฏฺฐาหิ สภุ ตู ํ ธรณีริว ขา้ แดส่ มมตุ นิ รนิ ทรเ์ ป็ นเจา้ อันว่าแผน่ ดนิ หลวงใหญ่กวา้ ง เป็ นทีอา้ งอาไสร แห่งสัตวท์ ังหลาย
หลายโกฏิ อนั นนั โสดมสี นั ใด พระบัวไขนรนาถ ประกอบดว้ ยราชสทั ธา เป็ นทีเขา้ ไปหาแห่งยาจกวนพิ กเขญ็ ใจ กม็ ีอปุ ไมย
ดังอนั ฯ ประการนงึ ดังนาํ มหาสมทุ รสาครใหญ่กวา้ ง เป็ นท่าทา้ งทีไหลไป แห่งนาํ นอ้ ยทังหลาย ดงั อนั และมีสนั ใด พระยา
เวสสนั ตรระสีใสใจกวา้ ง เป็ นท่าทา้ งไหลไป แหง่ ฅนเข็ญใจก็ดังอนั พระระสมี กั ใคร่สรา้ งโพธญิ าณ จิงใหส้ องกมุ ารแกข่ า้
เถา้ อนั ขม่ เทา้ เขา้ ไปขอ ทา่ นยกยอหือดว้ ยงา่ ย สละจ่ายดว้ ยสัทธาดหี ลี นคิ มคาํ มีบค่ ลาด ขา้ พระบาทขอถวาย อัญชลุ ีใส่
เกลา้ ไหวพ้ ระบาทเจา้ สาธกุ าร ใหป้ ฏิญาณสภุ าพ สขุ ยอ้ นราชสมพาร ขอพระภบู าลอย่ามมี โนปะโทษแกข่ า้ อนั อวา่ ยหนา้
เขา้ มาหานเี ทอะ ฯ

ตํ สตุ ว๎ า อามจฺจา ฆรเมสนิ า ดังนเี ป็ นตน้ ดรู าชาวเราทังหลายเฮย กมั มอ์ นั บด่ ี พระยาเวสสนั ตรระสีพอ้ ยกระทาํ เล่า เรา
ขบั เจา้ ออกจากปุรี กป็ ุนดีหลา้ งหลาบ ใจเจา้ นนั หยาบในบญุ เราทงั หลายมาชมุ่ นมุ กนั ทีนี ทดั ทนี มี ีเท่าใดจงุ่ ฟัง ขา่ วไขอนั นี
หือรถู้ ีคาํ มี ทา้ วอย่คู ิรีป่ าไม้ ยงั หอื ลกู แกน่ ไธเ้ ป็ นทาน แกพ่ ราหมณาจารยช์ นิ ะเพศ อันเดนิ เทศสนั ฐี ตาสาตาสชี ว่ ยใช้ เพงิ
ทา้ วตนนนั ปลดไป่ ใหเ้ ป็ นทาน มา้ เทยี มอานและรถกงแกว้ เพงิ แตง่ แลว้ ใหเ้ ป็ นทาน ชา้ งพงั พลายสารตวั ใหญ่ เพงิ ทา้ วตน
นนั ยกใหเ้ ป็ นทาน ลกู รักปานปันหล่อ ดงั ฤาทา้ วตนพอ่ หือทานนนั ชา ฯ

72

ชาลกี มุ าโร เจา้ ชาลตี นองอาจ ไดย้ ินคาํ อามาตยแ์ ละปุโรหิต อันตเิ ตียนปิ ตาธริ าช เจา้ บอ่ าจจกั อดยังคาํ บห่ มดนนั ได้ จกั กงั
คาํ นนั ไวบ้ ห่ ือฅนจา เหมอื นเทวดาตนสกั สวาด กงั เขาสเิ นรรุ าชปัพพตา เมือลมหลวงพดั มาบ่หย่อน บห่ ือดอยอ่อนไปมา
เอาแขนขวากงั ไวก้ ่อน เพือหือลมอ่อนหายไป เจา้ จิงผายสีหนาท กล่าวคาํ องอาจกลางสนามวา่ ยสฺส นาสฺส ฆเร ทาโส อสฺ
โส วาสฺสตรรี โถ ปิ ตามห ขา้ แด่พระยาเป็ นเจา้ ขา้ จกั กล่าวเถิงพระปิ ตา เมือชาวเมืองมาสนสอ่ ขบั พระพ่อไสหนี ไปอย่เู ป็ นชี
ในป่ าไม้ ทกุ ขย์ ากไรห้ ลอตาย ชอื ว่าขา้ ญิงชายช่วยใช้ กห็ าบ่ไดส้ กั ฅน มา้ มงคลควรขี มา้ ตวั ทีเทียมอาน ชา้ งพลายสารตวั
โสด พ่อเผอื ขา้ ไรโ้ หดทกุ อัน เมือพราหมณล์ กุ ไกลมาผนั หย่อง หนอ่ งเหนียวเขา้ ขอทาน จกั ไดอ้ นั ใดมาหือได้ หนั แตห่ ลาน
แกน่ ไธท้ งั สอง ทา้ วบ่ปองเอาไว้ จิงจกจ่ายใหเ้ ป็ นทาน บใ่ ช่พ่อบ่รกั หลานป่ ูพระยาเจา้ หากจนแทเ้ ลา่ สดุ ฅะนงิ และป่ ูพระยา
เฮยฯ

เมอื นนั พระยาสญไชยนรินทร์ ไดย้ ินเจา้ ชาลีกมุ าร กราบทลู สารไขขา่ ว จิงไดก้ ลา่ วเป็ นถอ้ ยคาถาวา่ ดรู าเจา้ ชาลีกมุ าร
หลานรักแก่ป่ ู ฅนทงั หลายมวลมาก ยอ่ มออกปากยกยอ สกั เสิญพ่อเจา้ ไผบ่ไดเ้ ลา่ ตเิ ตยี น พอ่ เจา้ ตนมเี พียรบญุ มาก ป่ ูจกั
ออกปากขอถาม เมือพ่อหือทานเขอื เจา้ ยงั ฅวามโสกเสา้ สนั ใด

เจา้ ชาลไี ขคาํ พระอยั ยิกาธิราช จิงสวาดเป็ นคาถาว่า ทกุ ฺขสฺส หทยํ อาสิ ขา้ แดป่ ่ ูพระยาเป็ นเจา้ พอ่ พระยาเผือขา้ มีโสก
หมองทกุ ขร์ อ้ น หายใจขอ้ นไปมา พระชลเนตรตาทา้ วทงั คู่ พอแดงพดู่ ังดวงไฟ นาํ ตาไหลบ่ใช่หนอ้ ย ปางเมือหือขา้ ขอ้ ย
พรากเป็ นทาน เจา้ ชาลีสาํ แดงอาการเป็ นทกุ ขแ์ หง่ พ่อ ทีนจี กั ส่อคาํ มี อนั นางสรนี อ้ งแกว้ กณั หา ไหเ้ อินจาสงั พอ่ ไว้ ในป่ าไม้
ดงหนา แกป่ ่ ูพระยาเป็ นเจา้ จิงกล่าวคาถาว่า ยนฺตํ กณฺหาชินาโว จ อยํ มํ ตาต พราหมโณ ขา้ แดพ่ อ่ พระยาเป็ นเจา้
พราหมณเ์ ถา้ ผหู้ ยาบชา้ ตีเผือขา้ ดว้ ยเงอื นเชือกเครือรี เครอื เขาผง้ มยี างหยาด สนั หลังขา้ ขาดเป็ นลาย เหมอื นดังตีญิง
ชายปลอ่ ยไว้ เกิดเกา่ ใชก้ ลางเรือนมนั นันแล ขา้ แด่พ่อพระยาเป็ นเจา้ เถา้ ฅนนบี ่ใชพ่ ราหมณด์ ี บม่ ีใจปรานสี กั ฅาบ ใจกลา้
หยาบเหมอื นผี ชาตพิ ราหมณด์ ีแตก่ อ่ น ย่อมมใี จอ่อนกรณุ า ยงั ทารกาเด็กนอ้ ย เหมอื นดังขา้ ขอ้ ยหลานป่ ูพระยา
พราหมณผ์ นู้ นี ารอยเป็ นยักษเ์ ปรต กลายกลบั เพศเพงิ เกรงขาม เขา้ มาตอ่ ตามขอตอ่ เอาลกู นอ้ ยพอ่ ไปกิน พระนรินทรย์ งั
อย่จู ะกวา้ ย บ่ยินรา้ ยโสกเสา้ โสกา ยงั ไกวตาผอ่ ดไู ด้ ลกู นอ้ ยหนอ้ ยไหพ้ ่อก็บก่ รณุ านชี า ฯ

อถ ในกาละยามนัน ทา้ วสญไชย เล็งหนั สองสายใจกาํ พรา้ บ่พน้ จากขา้ ชพี ราหมณ์ จกั เอาคาํ งามมาโลมเลา้ สองหนอ่ เจา้
หลานตน จิงนพิ นธค์ าถาว่า ราชปุตฺตี จ โว มาตา ราชปุตฺโต จ โว ปิ ตา ปุพฺเพ เม อคํ มารยุ ฺห กึ นุ ติฏฺฐถ ทารกา ดรู าเจา้
ชาลีหลานรักแกป่ ่ ูเฮย แมเ่ ขอื เจา้ ตนองอาจ ก็เป็ นเชือชาตนิ างเมือง พระบญุ เรืองตนพอ่ ก็เป็ นเชือทา้ วหนอ่ กระษตั รา อนั
เกดิ มาแตอ่ กป่ ู เจา้ เคยนงั อยเู่ หนอื ตกั จกั เพาเอาใจป่ ูดหี ลี บดั นีเจา้ ทงั สองเอากนั หนหี ลีก นงั พน้ ฟี กแดนไกล นนั ชาฯ

เจา้ ชาลขี านคาํ ป่ ูว่า ขา้ แตป่ ่ ูพระยาเป็ นเจา้ อันวา่ พระมารดาเผือขา้ ก็เป็ นเชือเจา้ ฟ้ านางพระยา ส่วนพระปิ ตาธิราช กเ็ ป็ น
เชอื ชาตกิ ระษตั รา เท่าวา่ บดั นสี องหลานหนอ่ เหนา้ ไดเ้ ป็ นขา้ ตา่ งวงศา สายตาตกตาํ ใต้ อยเู้ ภไ้ หวย้ ืนยงถวาย ยินละอายมี
มาก มานงั หนกี ็หากทงั ขามเสยี แลว้ และป่ ูพระเฮยฯ ทีนนั

ทา้ วพระยาสญไชยนรนิ ทร ไดย้ ินหลานตนกล่าว จิงไขขา่ วคาํ เฅิงว่า มา สมฺเมวํ อวจตุ ฺถ ดรู าเจา้ ชาลหี ลานรักแกป่ ่ ูเฮย เจา้
อยา่ กล่าวคาํ ฟ้ อง ใหถ้ กู ตอ้ งหัวใจ หรทัยกปู ่ ู รอ้ นวะว่เู หมอื นขนึ นงั กองไฟ การอันใดเป็ นทา้ วราช นงั เหนอื อาสนา หาฅ
วามผาสขุ บไ่ ดแ้ ลหลานเฮยฯ กมิ คฺคยิ ํ ดว้ ยมีแทส้ องหลานเป็ นค่า นกั หนอ้ ยว่าเทา่ ใด จงุ่ บอกไปหือแจง้ ป่ ูจกั แสรง้ ฟังดู
พระบญุ ชตู นพ่อ แหง่ ลกู นอ้ ยหนอ่ สองหลาน เมือจกั หือทานเขอื แกน่ ไธ้ ยังกฏคา่ ไวส้ นั ใด เจา้ อยา่ ขามใจป่ ู จงุ่ กลา่ วหือรชู้ ุ
อันมี เขา้ ของเราบ่มไี ร้ จกั แตง่ ใหช้ ีพราหมณ์ และนาฯ

กมุ าโรปิ เจา้ ชาลีกมุ าร ไดย้ นิ พระโองการตนป่ ูทา้ ว ชมชืนยา้ วบานใจ จิงทลู สารกราบไหวว้ ่า ขา้ แดป่ ่ ูพระยาเป็ นเจา้
ขา้ นอ้ ยผเู้ ดยี วเป็ นค่า พอ่ ขา้ กฏคา่ ไวเ้ ป็ นสจั จะ ว่าพนั ฅาํ นกิ ขะ(ลิม แท่ง)หนกั ใหญ่ ปลดไป่ ใหแ้ กช่ ีพราหมณ์ ฯ สว่ นกณั หา
งามนอ้ งขา้ หลานกาํ พรา้ ป่ นู นั คา่ แฅวนแพง ชา้ งมา้ แสรง้ อ่านพอรอ้ ย ขา้ ญงิ ชายใหญ่นอ้ ยงวั ดี ฅาํ สิงครี อ้ ยนงึ เป็ นขนาด
เป็ นค่านางนาฏกณั หา พระปิ ตาสงั ไวแ้ ลว้ จงิ หือลกู แกว้ เป็ นทาน แกพ่ ราหมณาจารยแ์ กเ่ ถา้ อันขม่ เทา้ เขา้ มาขอนนั แลฯ

73

ตโต เมือนนั ทา้ วสญไชยราช จกั ปลงอาชญาอาณตั อิ ามาตย์ ผฉู้ ลาดในราชการ ใหป้ ลงราชทานลงเลา่ แกเ่ ถา้ ชชู กะ
พราหมณ์ จิงกล่าวคาํ งามว่า ดรู านายนกั การอามาตย์ ผฉู้ ลาดแตง่ ดา ท่านจงุ่ ไปพจิ ารณาของรางวลั พราหมณแ์ ขก ชา้ ง
มา้ สแู ตง่ และอันและรอ้ ย ญิงชายใหญ่นอ้ ยและงวั ราม ฅาํ แดงงามพนั รอ้ ยนึง ไถเ่ อาหลานกมู ารบี เทอะ ฯ

ทีนนั นายนกั การอามาตย์ รบั พระราชอาชญา ไปพจิ ารณาชา้ งมา้ ทงั หมขู่ า้ ชายญิง และสิงและรอ้ ยบ่คลาด ทังงวั อสุ ภุ
ราชและงวั นม ฅาํ แดงอดุ มพนั รอ้ ยนงึ เป็ นขนาด ไถเ่ อาสองราชออกเป็ นไทรบี หันแลฯ

ทีนนั พระยาสญไชยราช ก็หือปราสาทหลังนงึ เจ็ดชนั ตกแตง่ ตงั อาสนา หือพราหมณาสมบตั มิ าก ผพู้ รากเมืองมา
พราหมณพ์ าลายามหนมุ่ นันไส้ ทกุ ขย์ ากไรน้ กั หนา จะเดินหาตา่ งประเทศ เถิงชนั เขตมชั ฌมิ วยั โชคไชยมมี วลมาก นางใช้
หลากญิงชาย ชา้ งมา้ ยายเป็ นถอ้ ย บร่ กู้ ีรอ้ ยประหมาณ ยสะปรวิ ารมีเหลือแหล่ พราหมณแ์ กเ่ ถา้ เป็ นดี กม็ ใี จยินดีชมชืน
ถงหนกั หมนื ชอุ นั ไดป้ านดงั ฝังขมุ ได้ จิงลาํ ดบั ไวเ้ ป็ นอันดี แลว้ ลีลาขนึ ส่ปู ราสาท อันทา้ วปลงราชทาน กินอาหาร
หลายหลาก คัดทอ้ งมากเวทนา นอนเหนอื อาสนามะมนุ่ เป็ นสขุ อนุ่ อารมณ์

ทา้ วสญไชยบรมนาถ คันถามไถห่ ลานรกั ราชะวงศ์ ก็อาบองคส์ รงเกษ ผา้ วิเศษใหท้ รง ใหก้ นิ อาหารตา่ ง ๆแลว้ ตนแกว้ ก็
อมุ้ เอาเจา้ ชาลี นางผสุ ดตี นย่า ก็อมุ้ เอาหนอ่ หลา้ กณั หา ย่าพระยาชมไป่ ทนั แลว้ ป่ ูพระยาแกว้ ลชู่ ิงชม ก็มีวนั นนั แลฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห นกิ ฺกมติ ว๎ า นหาเปตว๎ า โภชยติ ว๎ าน ทารเก สมลกํ ริตว๎ า ภณฺเฑน อจุ ฺจเํ ก อปุ เวสยงุ ฯ ภกิ ข
เว ดรู าภกิ ขทุ งั หลาย อันวา่ สองกระษตั ราภบู าล คันถ่ายหลานตนออกแลว้ ก็ใหห้ ลานแกว้ ราชวงศ์ อาบองคส์ รงเกษเกลา้
อาบนาํ วิเศษมทุ ธาดี หือกินอาหารหลายหลาก ชินปลามากงวั ฅวาย เขา้ หนมหลายอันหลายเยือง นบั ว่าไดเ้ ครืองกนิ ดี ให้
เขา้ เครืองสรตี า่ งเทศ ยอ่ มของวิเศษอดุ ม อภิรมยท์ วั เทา้ หดสองเจา้ สองสรี กล่าวว่ามงั คละดีมวลหมู่ หือหลานแกว้ อยู่
ทีฆา หือไดเ้ ป็ นพระยาเอกอา้ ง เป็ นเจา้ ชา้ งสบื แทนเมอื ง พระบญุ เรืองตนป่ ู อมุ้ เอาหลานแกว้ อย่เู หนอื ตกั คนั ว่าสองกมุ าร
สรงเกษ ผา้ วิเศษใหท้ รง กณุ ฑลฅาํ ประดบั ต่างแกว้ สบุ สอดแลว้ ใบหู ทรงมงกฏุ เภณีกระโจมโลมสอดเกลา้ เขา้ มานงั อยู่
เหนอื ตกั ทา้ วตนป่ ูรักบ่แลว้ จิงถามหาขา่ วลกู แกว้ อันพรากไปนาน จิงไขสารพระโอษฐ์ แยม้ ยวา้ ยโจทยเ์ จยี รจาว่า

ดรู าเจา้ ชาลีสรีหลานรกั แกป่ ่ ูเฮย อันว่าพอ่ แมส่ องหลาน ยงั อยสู่ าํ ราญในป่ าไม้ บ่เจ็บเมือยไขโ้ รคา ยงั แสวงหาหวั มนั และ
ลกู ไม้ ก็ยังไดพ้ อฉนั สตั วต์ วั อันนอ้ ยหนอ้ ย คอื เหลือบและยงุ ชกั เข็บและแมงป่ อง งนู อ้ ยและงใู หญ่ ยังบ่มาตอมไตข่ บตน
ในไพรสณฑป์ ่ ากวา้ ง มที งั แรตชา้ งเสอื หมี บเ่ ขา้ มาราวกี ระทาํ โทษ แก่พอ่ แมเ่ จา้ สรา้ งโสดสมพาน อันชารือฯ

ชาลกี มุ าโร อาห เจา้ ชาลกี มุ าร กข็ านคาํ พระยาตนป่ ูว่า ขา้ แดป่ ่ ูพระยาเป็ นเจา้ พ่อแมเ่ ผือขา้ ยงั อยสู่ าํ ราญในป่ าไม้ หาพยาธิ
บ่ไดอ้ ย่สู วสั สดี ยังเลียงชวี ิตอนิ ทรียไ์ จ้ ๆ ดว้ ยอันแสวงหาลกู ไมแ้ ละหวั มนั ก็ยังพอฉนั พอปาก บท่ กุ ขย์ ากปานใด สตั วท์ งั
หลายนอ้ ยหนอ้ ย คือว่าเหลือบและยงุ ยังมสี ะนอ่ ย เขาบ่ค่อยเบียนรา ในดงพนารกเรือ เตม็ ไปดว้ ยเนอื เ้ บือฅะนอง เขาก็บ่
ปองกระทาํ โทษ แก่ผขู้ า้ อันสรา้ งโพธิสมพาร ฯ

ขณนฺตาลกุ ลมฺพานิ จ ขา้ แตป่ ่ ูพระยาเป็ นเจา้ สว่ นแมม่ ทั ทีสรีสะไพป้ ่ ูพระยาเจา้ คนั ลกุ เชา้ กวาดเผียวศาลา แลว้ กแ็ ต่งดา
นาํ กินนาํ ใช้ ทงั นาํ ซ่วยหนา้ และไมส้ ฟี ัน หือแก่พระนกั ธรรมน์ งั เกลา้ แม่เป็ นเจา้ ก็ถอื เอา ยงั เสียมคันเลาจอดบอ้ ง ดาแตง่
ตอ้ งหัวมนั แมก่ ็ผนั ไปขดุ เอาเหงา้ บวั หวั พา้ น ทงั มันแดงแฝงฝังราก ทงั ออ้ นชวากและมนั เครือ มนั มือเสอื หวั ใหญ่ มนั ตนี
ไก่และตีนนก มนั หวั เขานกงาบงา้ ง มนั ตีนชา้ งมากเหลือหลาย ทงั มนั ลายและมันไข่ แมข่ ดุ ไดแ้ ลว้ นาํ มาชวุ ัน ทงั หมาก
กะทันและหมากกอก หมากแหนมหมอกและนมงวั ทงั ฝักบวั และม่วงไข่ ขนนุ ใหญ่และสทิ ธสิ อ หมากซางดอและหมาก
ม่วงสว่ายกา้ น แมบ่ ค่ รา้ นบเ่ ซา กไ็ ปหกั เอาหนอ่ ไมไ้ ผ่ ทงั หนอ่ ไล่และบงซาง ทังหมากปรางและแตงเตา้ แม่เป็ นเจา้ ไดแ้ ลว้ ก็
พามาส่ศู าลาทงั ฅาํ แมจ่ งิ ไดย้ าํ ศาลา ผขู้ า้ เอากันมานงั ลอ้ ม สามสพี รอ้ มเพรยี งกนั กลางฅืนสันลกู ไม้ บ่ห่อนไดก้ นิ เมือยาม
วนั สกั เทือและนาฯ

แมม่ ทั ทีเมือก่อน มผี วิ อ่อนเกลียงงามนกั หนา บัดนแี ม่เดินหาลกู ไม้ ในแหลง่ ไหลด้ งเขยี ว ตวั ตอ้ งเปี ยวแดดผวิ แมก่ ็ดแู กด่ ู
หมอง คอื ดงั ดอกบัวทองผวิ ออ่ น ผิวพรรณผ่อนเสยี วรรณ ซาํ บ่หนั เผอื ขา้ แถมเล่า อกแมเ่ ปลา่ ตรอมใจ อยอู่ าลยั วา่ งวา้

74

อนิ ดแู มข่ า้ เหลอื ใจ อย่กู ลางไพรลาํ บาก เพราะว่าเลียงตนยากนกั หนา พระเกษาเมือกอ่ น มีปลายก่องเกียวตระหวดั ขนึ บน
ชเุ สน้ ดหี ลี บัดนแี มม่ ทั ทีเผือขา้ เป็ นกาํ พรา้ อย่กู ลางดง หนามก็มาจงจ่องขอดเกลา้ สะไพป้ ่ ูพระยาเจา้ ก็เสยี สรี ในคิรีดา้ ว
ป่ า เนอื รา้ ยลา่ เนืองนนั เสือเหลอื งผนั ผกผา่ แรตชา้ งลิงลา่ หมาหนี ไกสรราชสหี เ์ สอื โครง่ รอ้ งเสยี งโกง่ ครางกราย แม่ก็
เถิงปางตายนกั หนอ่ ขา้ คึดใจต่อแมท่ กุ วนั มา แมพ่ ระยาอย่ปู ่ าไม้ ขอดเกลา้ ไวเ้ ป็ นชะฎา จะเดนิ หาลกู ไม้ เหือและไคลไหลยวั ะ
ยว่าง ถงั เตม็ เคา้ แรแ้ มอ่ อกมา แมพ่ ระยานงุ่ หนงั เสอื นอนอยเู่ หนอื เฟื อยไม้ ไหวช้ าติเปี ยวไฟทกุ ฅาํ เชา้ เป็ นทกุ ขด์ ว้ ยสะไพป้ ่ ู
พระยาเจา้ เหลือหลาย เชน่ และนาฯ

เอวํ ชาลีกมุ าโร เจา้ ชาลีกมุ าร สาํ แดงอาการเป็ นทกุ ขแ์ ห่งเจา้ แม่ เจา้ ใคร่แผโ่ จทนายโุ ยงป่ ูเจา้ พระยา ยังรักลกู เตา้ อนั อย่ใู น
ไพร รอื ว่าบอ่ าลยั เสยี แลว้ เจา้ หนอ่ แกว้ กล่าวคาถาวา่ ปุตฺตา ปิ ยา มนสุ ฺสานํ โลกสฺมึ อปุ ฺปชฺชิตงุ ขา้ แดป่ ่ ูพระยาเป็ นเจา้ ชือ
วา่ ลกู ญงิ ชายสายสบื เชือ เทียรยอ่ มเป็ นทีรักเอืออาลัย แหง่ ฅนทงั หลายในโลก ดังผขู้ า้ อาโภคราํ เพิงมา ควรสเี นหาในลกู
ป่ ูพระยาบผ่ กู ใจตดิ ยงั พระบพติ รพ่อแมข่ า้ อันชาวเมืองว่ารา้ ยบด่ ี ขบั ไสหนไี ปอย่ปู ่ าไม้ เท่ากินหวั ไมแ้ ละหวั มนั เอามาสนั
ตา่ งเขา้ รอยป่ ูพระยาเจา้ บบ่ งั เกดิ สิเนหา ชะและนาฯ

ทีนนั ทา้ วบรมสญไชยนรินทร์ ไดย้ นิ คาํ เจา้ ชาลีกมุ าร อันไขสารแจง้ โจทย์ จกั แกโ้ ทษอันตนกระทาํ ผดิ ในอดตี ติดแตต่ น้
เพอื หือพน้ อันตนไดป้ ระทาํ ผิด อันบพิตรบไ่ ดพ้ ิจารณา จิงกล่าวคาถาว่า ทกุ ฺท ฺจ หิ โน โปตฺภนู หจฺจํ กตํ มยา โยหํ สวิ ีนํ
วจนา ปพฺพาเชสึ อทู สกํ ดรู าเจา้ ชาลหี ลานรกั แกป่ ่ ูเฮย สว่ นป่ ูอนั เถิงปัจฉิมวยั ลงตาํ ชินะฅาํ ชรา เขา้ อาํ นาจโทษโมหา
กระทาํ อนั ใดบ่พิจารณาถองถดั รยู้ ังคณุ และโทษ มีใจกริวโกรธโกธา ขบั พอ่ แม่พระยาหลานแก่นไธ้ ผหู้ าโทษบไ่ ดห้ ือหนี
เพราะฟังคาํ เจา้ สีพีมาสนส่อ ว่าพอ่ เจา้ จกั หลม้ หล่อเมืองเสีย ป่ ูก็มาอาเฅยี ใจฟัง ขบั พอ่ เจา้ หนที ังฅืนและนาฯ ภนู หจฺจํ วฑุ ฺฒิ
ฆาตกมฺมํ มักว่ากมั มอ์ ันบไ่ ดบ้ ําบดั ตดั เสยี ยังสรียสลาภพอ่ เจา้ ป่ ูผเู้ ฒา่ ก็ไดก้ ระทาํ แทด้ หี ลี เป็ นกมั มบ์ ด่ ีบช่ อบ เหตบุ ่
ประกอบดว้ ยราชะสทั ธา ดรู าเจา้ ชาลี เขา้ ของเงนิ ทองของเลอื ก ทงั เขา้ เปลือกและเขา้ สารทงั หลาย ทงั งวั ฅวายและชา้ งมา้
ทังหมขู่ า้ ญงิ ชาย อันมใี นอาณารัฐไขเขต ประเทศทอ้ งสพี ี กปู ่ ูนจี กั เวนเคนหือพ่อเจา้ มาเสวยเล่าพอสอง ขอเชฐิ เจา้ บัวทอง
หลานหนอ่ ไปนมิ นตเ์ จา้ พอ่ มาเสวยเมือง หือยสรวายเรืองดงั เก่า สอนชาวสพี เี ล่าสองที เทอะฯ

เมอื เจา้ สญไชยไขศภุ สาร เจา้ ชาลีกมุ ารยสใหญ่ พิจารณาแลว้ ไป่ ควรไป ป่ ูเจา้ ก็ไขคาํ ตนว่า น เทว เมยหํ วจนา เอเตห ◌ิ
ขา้ แด่พระอัยกาธริ าช ผขู้ า้ บ่อาจปฏบิ ตั ติ าม พระราชโองการถีถอ้ ย ดังขา้ ผนู้ อ้ ยจาคาํ เมือง เยยี วบเ่ ปื องบถ่ กู หากใชข้ า้ ผู้
ลกู ไปอาราธนา บเ่ ป็ นธรรมดาอันชอบ เป็ นคาํ ตาํ ยอบเบาบาง บ่เป็ นปางหนกั ใหญ่ ลกู ทา้ วไป่ จกั ฅนื มา เชิญป่ ูพระยาเสด็จ
ยาตราไปหลา้ งแลว้ อสุ สาภิเษกลกู แกว้ ตนแลว้ ลวดนาํ มา เหมือนจกั ควร ชะแลฯ

ตโต พระยาสรีสญไชยนรินทร ยนิ คาํ เจา้ ชาลไี ขขา่ ว หลานทา้ วกลา่ วคาํ ควร ก็ใหป้ ่ าวเสนามวลทงั สีจาํ พวก จงิ ไขพระโอษฐ์
โองการ ปลงราชะสารสิทธวิ าท วา่ ดรู าเสนาอามาตยท์ งั หลาย อันปรากฎยายทรงยสแตช่ าติ ทา่ นจงุ่ ใชร้ าชะสาร ไปอยา่
นานทกุ แหง่ หือรบี แตง่ พลมา คอื เสนาชา้ งและเสนามา้ เทียวบ่ชา้ ทนั ใจ เสนารถไววะแวน่ เสนาตนี แล่นแฅวนไว เสนาในทกุ
แหง่ หือเขาแตง่ หา้ งตามกไู ป นคิ มไกลเมอื งขอก หือเขาออกมาพลนั พราหมณท์ รงธรรมจ์ บไตรเพท ทงั ทา้ วเทศและ
หมอฅวาย โยธาหลายหกหมืน หนา้ ชอ้ ยชืนสมงาม เกิดมาวันยามทันลกู เรา เจา้ พระยาเวสสันตระราช ใหเ้ ขามาประดบั
อาจดงู าม หือรีบไปตามกอู ยา่ ขาด โยธาหลวงราชลางพร่อง หือเขาแต่งหยอ้ งเครืองอาจผืนดาํ ลางพอ่ งเขา้ เครืองเหลือง
งามสะพรัง ดจุ ดงั ดอกกณั ณิกา ลางพรอ่ งใหเ้ ขา้ เครืองแดงแสงงาม ดจุ ดังกลางวันจิงออกมา โยธาลางพร่องงามลาํ เลศิ
ใหเ้ ขานงุ่ ผา้ เผือกผืนขาว ดจุ ดังดาวยงั ฟ้ า ใหเ้ ขามาก่อนหนา้ และตามหลงั กู พลนั นกั เทอะฯ

เขาหิมวนั ตป์ ่ ากวา้ ง มีทังนาํ ฅา้ งและหมอกเหมยลง เป็ นทีทรงแห่งคัณธะทงั หลายตา่ ง ๆ ดาดเต็มไปดว้ ยไมส้ องจาํ พวก
คอื ผง้ เป็ นดอกและดอกบานงาม เป็ นทีอยแู่ หง่ ผีเสอื กบั ทงั นกเนอื หลายอย่างนานา อบตระลบไปดว้ ยยาทิพยพ์ รายเพรดิ
งามลาํ เลิศในทศิ ะทงั หลาย และมสี ันใด โยธาทงั หลาย ใหเ้ ขา้ เครืองงามองอาจ ดวู ลิ าศแกต่ า ในทิศาพรายเพรดิ เสือผา้
เกิดตระลบ ดว้ ยคณั ธะอบตา่ ง ๆ ก็อปุ มาดงั อนั แล จงุ่ ไปตามกเู ทอะฯ

ถัดนนั หตั ถาจารย์ควานชา้ ง จ่งุ ใหเ้ ขาแตง่ หา้ งชา้ งสีหมนื สีพนั ตวั ชา้ งพลายสารตวั ใหญ่ กาํ ลงั ใฝ่ สตั ตนั ชา้ งฝูงอนั เกิดมา
จากองั คะตวั แม่ หนมุ่ บ่แกถ่ า้ นมชั ฌมิ วยั มสี ายฅะพดั แลว้ ดว้ ยฅาํ ฅาด มผี า้ ลวาดหวั ชา้ งแลว้ ดว้ ยฅาํ ควานชา้ งมีถือยงั ขอ

75

และฅอ้ น ขนึ ขพี รอ้ มชตุ วั แลว้ ดาไปตามกเู ทอะ ฯ

ถัดนนั สารถีนายมา้ จ่งุ หือหา้ งมา้ หมนื สีพนั อนั รยู้ ังเหตอุ นั เป็ นมงคล แกเ่ จา้ ตนงามลาํ เลิศ อันเกิดมาแตข่ า้ งแมน่ าํ สินธวุ า
สงิ คาวาหนาท อาจนาํ เจา้ ตนไปพลนั สารถีฝูงนนั มมี อื ถือแสแ้ ละธนสู งิ ยงิ แมน่ เป็ นนายมา้ แกว้ แกวน่ อาสา ขนึ ขอี าชามา้
แกว้ มงคล สาํ แดงตวั ตนเหนอื หลังมา้ แลว้ จงุ่ ดามากอ่ นหนา้ และตามหลังกเู ทอะ ฯ ประการนึงสารถีนายรถ จ่งุ หา้ งรถ
หมืนสีพัน รถฝูงนนั มีกบี กงกรอบ ครอบดว้ ยแผน่ เหล็กดี มีขา้ งประจิตรแ์ ลว้ ดว้ ยฅาํ มีชอ่ กงั กางหวั รถชเุ หลม้ ลวาดเจือ
ไปดว้ ยหนงั เสือโครง่ และเกาะก่ายทงั หลาย นายสารถีมีมือถือธนแู ข็งเขา้ เนอื พาด ปื นเงอื งาดเอาตาย แมน่ หางทรายทงั
แทง่ ถอ้ งแถกแลง่ เถือไป หา้ งรถไปอยา่ ชา้ จงุ่ ก่อนหนา้ ตามกพู ลนั นกั เทอะ ฯ

ภกิ ขเว ดรู าภิกขทุ งั หลาย ตนทรงศลี ใสเสพสรา้ ง กิเลสมา้ งกระจดั กระจาย สตั รหู ลายมวลหมู่ ราํ งบั อยเู่ สวยผล จ่งุ
ฟังทาํ พลนรนาถ ปางเมือเจา้ ปะระมะนาถเจา้ สรีสญไชย ไถเ่ อาหลานไทยกลินแกว้ เบกิ บายแลว้ หือสมฤทธิ ใครห่ ือบพิตร
ตนลกู มานงั เมอื งผกู ไวเ้ ป็ นตรา ทา้ วจิงปลงอาชญาถีถว้ น ราชะการลว้ นสนทิ แกร่ าชะอโนชิตสมสวาท ผเู้ ป็ นอามาตย์
ตา่ งตา ว่าดรู าเสนาผฉู้ ลาด จงุ่ มารับราชอาชญามี ไปตีกลองเคาะคอ้ งป่ าว หือรขู้ า่ วราชการเสน้ กา้ น ลือสะทา้ นทวั เมือง
เสนาเนืองชดุ า้ ว ทงั ลกู ทา้ วและหลานไทย ทงั เสนาในและเสนาออก ป่ าวทกุ สลอกทกุ พาย พณิ ธะลอ้ หลายหลาบ…. ไมอ้ ะ
ซ่อมไซค้ ราวไชย นายแถวไกลและใกล้ เร็วรบี ไดพ้ รอ้ มสพั แตง่ เครืองประดบั สหี มู่ ใหค้ รบคทู่ งั กมุ เสนาชมุ แสนชา้ ง จ่งุ
แตง่ หา้ งเติมตาม สายชะนกั งามถา่ ยหือหมนั สายกบั ชา้ งและหาง ป่ วงฅาํ งามยัวะยวาด เอาธงกางกงั คาดหม่ทู งุ ไชย หอก
หลามไหลคันไมร้ วก งา้ วชา้ งฅวักแฅวนแพง ขอฅาํ แฅวนศกั ดิใหญ่ ขอเงนิ ไต่เติมตาม ขอทองงามยะยวาด ขอเหล็กพาด
พาวเพงิ ชา้ งไชยเทิงผา่ นผอก ถว้ นหกศอกเมือบน สบุ เพาเพงิ ถ่อมถา้ ถอดฅวําหนา้ ชิงชาย วิทรู นายถอ่ มถา้ ย ตนี ซา้ ยบ่
หอ่ นถอยไกล ชมุ ชา้ งไชยเขม้ ขนื สงั ขยาว่าไดห้ มืนหกพนั มีชืออนนั ตอ์ เนก ควรสงั เกตไวเ้ ป็ นตรา

ตวั นงึ ชอื วา่ ปราบทอ้ งแท่นจกั รวาล ตวั นึงชอื วา่ สตั รวู านขอกราบ ตวั นงึ ชอื วา่ ปราบตราตริง ปื นไฟยงิ บ่เฟื อง ตวั นงึ ชอื
ว่าเอราวัณเนอื งพิมาน ตวั นงึ ชอื ว่าทรงสมพารเจือจา้ น ตวั นึงชอื วา่ พา้ นพลแสน ตวั นงึ ชอื วา่ ตาแหลวแมนจนแมน่ ตวั นึง
ชือวา่ เพ็กนารายณแ์ กว้ แกวน่ สงฅวาม ตวั นงึ ชอื ว่าไชยกาลเหล็กคา้ น ตวั นงึ ชอื วา่ ไตรจกั รแกลว้ กลา้ ตวั นงึ ชอื ว่าเปี ยว
ป่ องฟ้ าใจไว ตวั นงึ ชอื ว่าไชยะฟ้ าเลือนปราการ ชา้ งพลายสารหาญบห่ ยา้ น และตวั ถกู ถา้ นลมุ่ ซาว งางอนยาวสอดเสียว
จาํ ลองเลียวตราตริง คนั ผง้ เมามนั พน้ เพ็ก แกลว้ กลา้ เอกสงฅวาม ชา้ งพงั ตามเทยี มออก หา้ งใสค่ รอบครวั หลวง ชา้ งพงั
พวงฅาํ หยาด จ่งุ หือนางนาฏทรงไปเทอะเพือนเฮยฯ

ถัดนนั ชมุ เสนามา้ ใช้ นบั ว่าไดห้ มืนสีพนั ตวั เป็ นขนาด ยอ่ มอาชาไนยชาติชมขวัญ มีหลายพรรณตา่ ง ๆผวิ สอ้ สวา่ งแซม
ซอน กาแกพอนมา้ เผอื ก มา้ หอ้ เลิกพานเฅิง ดาวเสด็จเชงิ ผิวกาํ ผิวดา่ งพราํ ผิวสอ ผิวกอลอตนี เทา้ มา้ มณีราคเจา้ สทุ ธนู
มา้ ดีดลู าํ เลิศ มา้ หอ้ เกดิ หนองแส มา้ แกว้ แกตนี ขา่ ย มา้ หอ้ ม่ายมาแมน แฅมฅาํ แฅวนศักดิใหญ่ขนนั ใสไ่ หมฅาํ อกทอทาํ
มอนมาด จกั รฅ์ าํ ฅาดติดหาง อานฅาํ วางชามแส่ว อานเงนิ แส่วทอทาํ แถบลายฅาํ แหง่ หอ้ ย ดาวเสด็จยอ้ ยจามรี นายมา้ ดี
สกั สวาด ขมี า้ ควาดคองแล ขมี า้ แนยิงแมน่ มา้ แลน่ แกวน่ รักนาย มา้ ไชยทางกวดั แกว่ง สลบั เสลียวแล่นไปฅืน ขีมา้ ยืน
หย่องเทียง เยยี ะบดิ เบียงเมอื บน มา้ เศิกสนเชิงหอก อันนงึ ชอื ว่าแมม่ อดเกียวเสาโรงทอง เป็ นดวงคองหมากเตา้ สามสมุ้
เสา้ ฅะเชิงชิดช่อง นางเหยียมปล่องลงแทง ผา่ ฟองแรงรบี รอ้ น ฟองเฟื องลงสน ๆ เกลา้ กลางพลสดั สวาด ชะฎาแม่นมาด
ส่งสสู่ องแสน ตาแหลวแมนเชิงถี ชอ้ งนางควีขะแจจาํ พลจาํ ชา้ งมา้ ขนุ ใหม่ หมากเซ็กฅ่ายขนุ แสน ทา่ นหือรางวัลอมสมเสยี
นางกนิ เมืองขวางแขง่ ฟ้ า ศกั ดิใหญ่หมา้ ปรากฏ เมือนนั และนาฯ

ถดั นนั เสนารถไชยชมุ แตง่ หา้ ง เหลม้ ใหญ่กวา้ งเท่าพมิ าน ทมุ ทานเพ็กพาด ขม่ ขา้ งพาดหวายทรง ดมุ ฅาํ กงเหล็กแขบ ตี
เพิงแฅบไชชมุ ถ่ายเพลาดมุ ไมใ้ หม่ เครืองรถใส่เหลอื หลาย หนงั เสือลายหมุ้ หอ่ หนงั ราชสีหพ์ ็อกอีสาน แลน่ ปูนปานทิพา
วาส ตงั ปราสาทโขงไข กางทงุ ไชยวะวาด ชอ่ ใหญก่ วาดลงสน เครืองเศกิ ขามขนขนึ ใส่ หนา้ ไมใ้ หมแ่ ละธนสู ิง ปื นพษิ ยงิ และ
สนิ าท อะม็อกอาดตรา จงุ ดากวา่ ชไู ชยโชค เครืองบรโิ ภคสปั ปัตถะ รถทงั หลายมีมาก ลางเหลม้ ชอนดว้ ยอสุ ภุ ราชตวั ใหญ่
ลางเหลม้ ก็มาใสก่ วางฅาํ ลางลาํ กม็ าใส่แพะพลู้ ากซยุ ซาย รถทังหลายสพั พเรศ ควรสังเกตไวห้ ือเป็ นตรา เหลม้ นงึ ชอื วา่
สรุ ยิ าทณั ฑราช เหลม้ นึงชอื วา่ จนั ทมาสมาน เหลม้ นงึ ชอื วา่ อังคารพลวเิ ศษ เหลม้ นงึ ชอื วา่ พทุ ธเพศเพาสรี เหลม้ นงึ ชอื ว่า
ผสั สวดีครโู ลก เหลม้ นงึ ชอื ว่าสกุ รโชคเพาพมิ าน เหลม้ นงึ ชอื ว่าโสรสี ถานสงั โสด เหลม้ นงึ ชอื วา่ ราหโู คตรผวิ เขยี ว เหลม้ นงึ

76

ชือว่าเปี ยวป่ องฟ้ า เหลม้ นึงชอื วา่ อสั สวดีมา้ หางหอน เหลม้ นงึ ชอื วา่ ผรณีวอนใจโลก เหลม้ นงึ ชอื วา่ กติ ติโชคชมุ สรี เหลม้
นงึ ชอื วา่ โรหิณีแดงเพรดิ เหลม้ นงึ ชอื วา่ มคิ ะสริ เลิศฤาไชย เหลม้ นงึ ชอื ว่าอทั ธพไิ ชยประสาท เหลม้ นงึ ชอื วา่ ปุณณสรุ าช
พิมาน เหลม้ นงึ ชอื วา่ ปุสสะบัวบานอมุ้ ตมุ้ ราชรถหมุ้ กระฏกั เหลม้ นึงชอื วา่ หสั สเรศ มาฆวเิ ศษสลายลมุ ปุพพคณุ คามยศ
ยิง อตุ ตระพระทรงคณุ สิงใสสรี เหลม้ นงึ ชอื ว่าหัสสวดีชมชืน จติ ระหืนหอสาร ศาสตระมาณไนดวู ิลาศ วิสาขาสจุ จนาถนา
ตาวิฆาต เหลม้ นงึ ชอื วา่ อนรุ าชราชา เชฏฐาวดีแถวถัง ธรณีสพั พะคบั คังถวายเถิง สตั ตพติ เพงิ ควรฅาด ปุพพาอาจเพงิ
พอ อตุ ตระพระทรงตนยสยิง เหลม้ นงึ ชอื ว่าเรวตมิ ิงไขสรี เหลม้ นงึ ชอื ว่ามาตลุ ไี ขโลกหลา้ ขนึ ขฟี ้ าเสวยผล เหลม้ นงึ ชอื
ว่าเวไชยนตย์ สซะราบ พระยาอินทรข์ ีปราบไอศวร รถทงั มวลยสเยียง เยยี ะบดิ เบียงผา้ ชไู ชย ชงิ กนั ไปเยยี ะซะซาดซะซา้ ว
เยียะอะอาดอะอา้ วอือทอื เสยี งดงั นนั ลอื ฅะฅ่มุ เฅงฅว่ น เสียงระรดระราดร่วนลอื นนั เยียะตะตมุ ตะตาม
เสียงฅะฅมุ ฅะฅามฅะฅาด เยยี ะอะอาดอะอา้ วอดื อือทือ เสยี งนนั ลอื นนั กอ้ งอากาศ หกหอ้ งฟ้ าฟาดเถิงพรหม ปางเมือ
บรมสญไชยยอ้ ยเยิง พอรถทิพยเ์ ฟื องเปิ งพิมาน อาสาการบอ่ า้ ง รางวัลกวา้ งกนิ เมือง ฯ

ถัดนนั ฅนตนี เนอื งไวแว่น ใชส้ อยแกว่นรางวัล เร่งจดั สรรสรุ ะพา่ ง เศรษฐีห่างเมืองมลู ขนุ กนิ เมืองหือป่ าวชาวบา้ น ชา่ ง
เสน้ กา้ นขางยามงั ใคร่ไดย้ ังหวงั กินเมืองกวา้ ง เครืองเศิกหา้ งอาสา สบุ วอ่ มหนงั หนาและว่อมเงยี ว จากดั เขยี วตะลนั ๆ
ปื นธนคู ันยัวะยวาด หนา้ ไมป้ าดปื นยา สโี รกะราตา่ งดาบ ดา้ มคดั คาบปลายสอง ผาลาทองไวแว่น เสนาแกวน่ กบั ปื น หอก
ยิงยอยหยดหยอก หอกชาวหอกหลอ่ นคลอน ดาบกบั ลากนู ีถือเอาหอก ดา้ มยาวศอกสามฝู เชิงกลิงดไู ววะวาด
ฅะฅบุ ฅาบเยยี ะตะริงตะราย จะเลยดายเชิงจา้ น แมส้ ีดา้ นเลยไป เชิงชายไวทรงแทบเชิงหอก อันนงึ ชอื วา่ แมห่ มดั นอนแกลบ
กองวาง แมเ่ สือลากหางเหนนอก ชา้ งงาทอกตวงเต็ก กาํ แพงเพ็กดินตาย พาดพลกิ แวดไวเวียน อินทรท์ ือเทยี นถอ่ มถา้
เกนิ ก่ายฟ้ าเอาพระยาอนิ ทร์ นางเกียวเกลา้ ชิดชนิ เถิงถี ชอ้ งนางควีเวียนวน อีเพก็ ชายสนกนิ หยาบ ใจเฅิงฅาบปานไฟ ตนี
มือไวเทยี งเทา้ เขานนั ละเลา้ จากนั ว่าจกั บนิ เบียงฟ้ าเอาอินทร์ ฅนหาญชินชดชนั สีหมปู่ ันเป็ นชมุ นายสิบหมุ แหห่ มู่ นาย
ซาวอยสู่ ันเดียว ฅนสลับเสลยี วกวดั แกวง่ ลกุ ขึนแลน่ ทนั นาย ลกู หาบยายอยกู่ อ่ นหนา้ ยังอยถู่ า้ หยุ หาย ชาวเด็กชาย
มหาด ชาวเมอื งราชชไู ชย หลา้ งการใดหากการนนั อดหมันหมนั ขอขนั ราชะการรางวัลเสือผา้ กนิ นอ้ ยถา้ ถมแถม นาง
นมแนมอนุ่ เอือ เมอื งใหญ่เงอื มกินกม ปางพระบรมสกั สวาด ทา้ วธิราชสญไชย รอมริพลไปวนั นันแลฯ

เอวํ ราชา ทา้ วสญไชยพจิ ารณา จตรุ งคะเสนาสีจาํ พวกนแี ลว้ ทา้ วตนแกว้ จกั ปลงอาชญา ใหป้ ระดับประดาราชะมคั คา
ทางใหญ่ อนั กวา้ งไดอ้ สุ ภคณนา นบั ได้ 50 วาเป็ นขนาด แตฅ่ มุ้ นอ้ ยราชเวยี งไชย จตรุ นกรไปชจุ อด ตอ่ ทา้ วรอดเขต
วงกตปัพพตาคิรี มปี ระหมาณ 60 โยชนะคณนา ใหป้ ระดับประดาทกุ สิง ทา้ วจงิ ปลงราชโองการ อาชญาสารจาเทิก ให้
อามาตยเ์ บิกบรบตั ิ วา่ จงุ่ รบั เอาราชอาชญาสาร เอาฅนการมามวลมาก หือเผียวถากชวากทางไป หือเหมอื นหนา้ กลอง
ไชยเรียบราบ บล่ าํ กว่าอามาตยจ์ กั กระทาํ แทด้ ีหลี จิงกล่าวเสาวนยี ค์ าถาว่า ราชา โอโลกิยา ปุปฺผามาลาคณฺธ วิเลปนา
ดังนี

โภณฺโต อามจฺจา ดรู าอามาตย์ อนั มาเต็มราชสิงสนาม จงุ่ ปฏบิ ัตติ ามใหว้ เิ ศษ ลกู กเู จา้ พระยาเวสสนั ดร จกั เดินจรไตเ่ ตา้
ยาตราเขา้ มาเมอื ง สจู งุ่ ประดับประดาเรืองรอด หนทางจอดราชมคั คา ปัญจมาลาหา้ สิง ดอกไมย้ ิงหา้ ประการ คอื ดอก
ตายหานดอกพดุ ดอกซอ้ น ดอกหญา้ แพรกขอ้ นเขยี วเย็น ดอกผกั กาดเป็ นถว้ นหา้ ขนั เขา้ ตอกถา้ ดาผาย จวงจนั ทน์
มัณฑายายไว้ ชมุ นมุ ดอกไมย้ ายทาง นาํ อา่ งและไหอยา่ หือขาด ไหเหลา้ เป็ นขนาดและไห เต็มแบกไปยายใกลห้ ัน ไหฝูงนนั
เต็มไปดว้ ยเมรัย เขม้ แข็งชไุ หชแุ ห่ง ตอกและแป่ งเมาซะเรซะราํ

อนั นงึ ท่านทงั หลายจ่งุ แปงเขา้ หนมถัว เขา้ ตม้ อัวชนิ ยาํ เขา้ หนมแดกงาราํ และชินปลาทกุ อย่าง ยายไวส้ องตราบขา้ งมคั
คา นาํ กะธนิ าํ มนั งาใหม่ สปั ปิ ใส่นมงวั เขา้ หนมหนวั และเขา้ ป้ าง กองเท่าแฅง่ ชา้ งชาวไรส่ รา้ งยาเมา ตงั เตม็ เลาไวต้ อ้ น ฅ
นฟ้ อนรอ้ นหลมุ้ กินไป พอ่ ครัวในและพอ่ ครัวนอก ใหเ้ ขาออกมาไว

ฅนทงั หลายฝูงขบั ชา่ ง และชา่ งฟ้ อนสังสลืดยอ้ นตีนมือไว ฅนชา่ งตีกลองใหห้ มุ้ ปาก มรี สหลายหลากยังยาย ชา่ งขบั นยิ าย
ลวงโลก หือหายโสกมายา อาหยนฺตุ สพฺพาวินาโย พวกพิณตราชาํ หนดี ใหเ้ ขาดีดเป็ นชมุ ฅนฝงู หม่ตู กี ลองหลวงและ
กลองหนอ้ ย เสยี งละหอ้ ยเป่ าหอยสงั ข์ เสียงโดง่ ดงั ดีดสตี ีเป่ า มือนบั เลา่ สอนใจ เภรใี ดดงั ด่วน หนา้ ใดมว่ นผตู้ ไี ป ฅนฝูงใด
ชา่ งเป่ าวนุ่ และปัณเฑาะว์ และตสี ังขท์ งึ ชกั เขธ้ ะลอ้ จงุ่ หือตีตอ่ ทางเดิน ชา่ งตกี ลองฅาํ กลองเงนิ และชา่ งหมุ้ จงุ่ ตีแตฅ่ มุ้ เราไป

77

เทอะฯ

ดรู าเสนาอามาตยท์ งั หลาย จ่งุ มาดดี พิณเราอนั มซี าวหกสาย อนั มแี ซว่ หลายกง มที งั รปู ฅนและราชหงษ์องคแ์ อน่ มีทงั รปู
มา้ แกว้ แกว่นอาชาไนย มที งั รปู ไกรสรคชุ ชราช พณิ แกว้ อาจแจจดั แสนกระษัตริยใ์ คร่รู้ พณิ สายนึงนนั เสียงเนืองนนั
สะสว่า ปานดงั ฟ้ าผา่ ตอ้ งสมทุ รสาคร สายนึงชอื วา่ มธรุ สหวานยิงกวา่ ออ้ ย สายนึงชอื ว่าสาวหนอ้ ยไหห้ ือแมห่ าผวั สาย
นงึ ชอื ว่าสาวใคร่หวั เมอื เชา้ สายนงึ ชอื ว่าหนา้ เถา้ เหียวแลว้ พอ้ ยชืนเชยบาน สายนงึ ชอื ว่าทา้ วไปอืนนางคอง สายนงึ ชอื ว่า
รทุ ธทองทงั แทง่ สายนงึ ชอื ว่าแตง่ เอาใจ สายนงึ ชอื วา่ แสนตาสาวไหลเหยียมปลอ่ งหอ้ สายนึงชอื วา่ ป้ อสมบตั ิ สายนงึ ชอื
วา่ ปัดฅาํ เต็มแขนนางสนถี สายนงึ ชอื ว่าชอ้ งนางควีซะดาน สายนงึ ชอื วา่ ถา้ นสมบัติในเมืองฟ้ า สายนึงชอื วา่ อย่ถู า้ เมือง
พรหม สายนงึ ชอื วา่ ชมสมบัตใิ นโลก สายนึงชอื ว่าอย่ถู า้ เนรพานเป็ นทีแลว้ สายนงึ สจู งุ่ ดีดไปนาํ เอาลกู แกว้ พอ่ มาเมอื ง
เทอะเพอื นเฮย ทา้ วปรมสญไชยพิจารณาหอ้ งราชะมัคคาอลงั การ ดว้ ยประการฉะนีก็มวี ันนนั แลฯ

ชชู โกปิ ส่วนชชู กะพราหมณป์ ่ ูเถา้ อันเดินมา หือทงั ปราสาทปิ นเจ็ดชนั ทังอาสนาอนั เชยชม อภริ มยผ์ ะโหด เขา้ นาํ โสด
โภชนาหาร มีรสหวานหลายยิง กนิ เสียงทกุ สิงเหลือประหมาณ ตามอันกลนั อันอยาก ทอ้ งพราหมณพ์ รากมานาน มากนิ
อาหารตามอนั มกั อาหารคัดคังในไส้ ไฟทอ้ งไหมบ้ ท่ ัน ทอ้ งเต็มตนั อน้ ยน้ พน้ ปากพราหมณ์ ฅวามอันอยากจกั กินชอุ ัน
เมอื มนั อย่เู รือนบา้ นเก่า เทา่ กินผกั บงุ้ ใส่กงุ้ และตัว พราหมณเ์ ถา้ กนิ ทางหัว เมียมนั กลัวเถา้ อยาก มนั ก็หากกินทางหาง
ทาํ กลางขาไวก้ นิ เมือแลง บดั นไี ดพ้ บของกนิ แพงตา่ ง ๆ ชินสม้ คา่ งกบั มนั หมู สองมือถเู ขา้ ปาก เยยี ะชะชบุ ชะจาบซะซยุ ซะ
ซาย กินทงั ลาบฅวายและแกงแฅเป็ ด แกงแฅเห็ดเผ็ดวะวีวะวี กนิ ทังปิ งจีและปลาเผา แฅบหมมู ันเอาใสร่ ะรันระรนั เถา้ ยนิ
มันค่อยเคียว ปากพราหมณเ์ บียวเมอื บน กนิ ทงั แกงอ่อมตม้ จนดงั ซะซบู ปิ งไกร้ ดู ทงั ตวั กินทงั ขางวั และหา่ นตม้ กินทังชนิ
สม้ และปลาเจยี ว แกงหนงั เหนยี วใส่สม้ ออ่ ย เคียวบย่ ่อยสกั อัน พราหมณม์ นั เยียะมนึ ตาอยู่ พราหมณเ์ ถา้ ป่ ูค่อยเคียวงะ
งนั งะงนั กนิ ทงั แมงมนั และอึงหยา้ ง กินทงั กา้ งและดกู ทงั มวล กนิ ทงั หมากไฟและลกู สม้ กินทงั ชนิ สม้ และปลาจืน เยียะมะ
มนึ มะมา้ วมะมา้ ว กินทงั หมากพรา้ วและหมากตาล กินทังนาํ หวานและหวั เผอื ก กนิ บเ่ ลือกบแ่ ยง กินทงั แตงและเตา้ กนิ ทัง
เขา้ สาลี ของกินมีหลายหลาก ปูนพลหู มากนางสาวใชถ้ วาย นางทงั หลายพรอ้ มกนั เขา้ ใกล้ เยาะหยอกยวา้ ยสาํ แดงองค์
หือพราหมณห์ ลงอาํ นาจ เขา้ บว้ งบาศกฝ์ งู ญิง เขาเพาพิงป้ อนปาก พราหมณเ์ ถา้ อยากระรอน กนิ มะมอนมะมดั สองแกม้
คดั มะไม่ ทอ้ งพราหมณเ์ ถา้ ใหญ่เทา่ ไหตาล ท่านพราหมณย์ นิ ลาํ บาก อมุ้ ทอ้ งรอ้ งปากทงั ฅืน กลิงผับผนื อย่บู นสาด ทะลกุ
ทะลาดเรอื นไป ไปเอาไฟมาส่อง ขดหาช่องอย่รู ะรวาน ระรวาน ขดหาชานก็บ่ออก หวังจกั ถอกหือเบาใจ กนิ ยาประจใุ นก็บ่
แพ้ กินยาแกก้ ็บล่ ง กินยาผงก็เสียงสามไต้ ทอ้ งพราหมณไ์ ค่ปูมพงิ ฝูงเดก็ ญิงชายทงั หลาย จิงจงู แขนปกลกุ เล่า เถา้
หายใจเส่าอยยู่ ะหยกยะหยก หวังจกั ตกพอ้ ยซาํ พองมาแถมเลา่ ซาํ รา้ ยกว่าเก่าแถมและนา ฯ

ธ เอายามาลบู ไล้ หวังจกั ไดเ้ บาใจ พราหมณห์ ายใจสะอืน เสลดขึนรฅู อ ปานงวั มอซะซา้ ว หายใจเส่าคางคับ ตาบห่ ลบั
เหลอื กขนึ ตาเหลือกฟื นเมอื บน ตากวนตนี มือเป็ นเกียว หันบิดเบียวรางา ฝูงเขารกั ษาอยเู่ ฝ้ า หนั พราหมณเ์ ถา้ ดังจกั ตาย
เขาทงั หลายพราํ พรอ้ ม ใจหลิงนอ้ มเป็ นเกลียวเดียว เขาจงิ เทียวไปหาหมอชแุ ห่ง เพือจกั แตง่ หือพราหมณห์ าย ไปส่หู มอ
หวั ฝายกว็ า่ ขดิ ขวง ไปสหู่ มอหวั หลวงก็วา่ บไ่ ดอ้ ยู่ ไปหาเถา้ ป่ ูก็ว่ายายาํ ยงั อย่กู มั มบ์ ่ออก ไปสหู่ มอหวั หงอกก็ว่าสมู า
เทอะหลาน ไปส่หู มอชา่ งตาลกว็ า่ ตายเสียแลว้ ไปส่หู มอปากมากก็ว่าอยา่ สมู้ าถาม ไปส่หู มอสานไภก็วา่ บร่ ทู้ ี ไปสหู่ มอยีก็
ว่าจกั รา้ ย ไปสหู่ มออา้ ยกว็ ่ามนั ตายแลว้ ไปสหู่ มอชา่ งแกว้ ก็ว่าผดิ เมยี มนั ไปสหู่ มอฅาํ พนั ก็ว่าไปการแขก ไปส่หู มอหัวแตก
ก็ว่าไปสรา้ งสวนมนั ไปสหู่ มอขวัญก็ว่าเป็ นพยาธิ ไปสหู่ มอหวั กาดกว็ ่าไอ ไปส่หู มอฅาํ ใบก็วา่ ไปลอ้ มรัวบม่ า ไปส่หู มอคลู
วากว็ ่าหนไี ปไร่ ไปส่หู มอใสก็ว่าหนไี ปนา ไปสหู่ มอโหรากว็ ่าหลม้ พง ไปส่หู มอสวนหงษห์ มาก็ว่าไล่ขบ เขาจิงหลบฅืนมาดงั
เก่า เขามาแปงยาประจตุ า่ ง ๆ หือกินหมากขา่ งก็เสียงสามถง หือกนิ ยาผงกเ็ สียงสามไต้ ทอ้ งพราหมณเ์ ถา้ ไค่แตกเสียง
ตมุ ฝูงฅนนนั อย่งู ะงุ มงะงา้ ว นนั อย่ซู ะซา้ วเสยี งซาว วา่ พราหมณเ์ ราตายเสยี แลว้ บางพอ่ งกเ็ บียวปากแลว้ ใคร่หัว พรอ่ ง
ก็เยียะกลวั บ่เขา้ ใกล้ พร่องก็รอ้ งไหร้ ะวานระวาน พรอ่ งก็ดา่ ถา้ นหนาํ ใจ พรอ่ งตกี ลองสะบัดไชยไปทะทาด ตีหือพราหมณ์
ขาดใจตาย เขาทงั หลายจิงหามพราหมณไ์ วเ้ หนอื แท่น เขากว็ ่าเราจกั ไดผ้ า้ แผน่ ไหนมาปก พร่องก็พกเอาเบียไปซือยงั กาด
ไดผ้ า้ ขาดผืนนงึ ดงั ย่องวั เอามาปกหัวกบ็ ่กมุ้ หนา้ กบ็ ่หมุ้ เขาก็บห่ นาเขนิ สองตาหลับหลิว พรอ่ งก็ว่าอิวหลิวกนู ยี ินกลวั
หนงั หัวพองเยียะระร่าย เด็กนอ้ ยพา่ ยนะนนู เขากลวั ปูมพราหมณแ์ ตก เถา้ ใบแ้ บกกนิ ผิด เสียงชวี ิตอินทรียก์ ินเขา้ ในราช
มณเฑียรพระเจา้ ยอดสญไชยโสดและนาฯ

78

ทา้ วบรมสญไชยก็หือรบี สง่ สการพราหมณป์ ่ ู บห่ ืออย่พู อยาม ฝูงขาหักหือมาหามพายหนา้ ฝูงขาหา้ นยา่ งชา้ หือมาหาม
พายหลัง ผตู้ าฟางหือตกี ลอง ผตู้ าพองหือตคี อ้ ง ผชู้ า่ งฟ้ อนหือตีแส่ง ผปู้ ากแหว่งหือเป่ าปี แตแ้ ตรมือ ผแู้ ขนซือหือถือระ
แอฉัตรกงั พร่องวา่ ยังพร่องวา่ ไป หันหัวไหวอยนู่ ะนมุ่ นะนมุ่ ผตู้ าซมุ่ หือมานาํ ทาง ผตู้ าฟางหือมาแบกไมไ้ ต้ ผหู้ หู นวกใบ้
หือมาตีกลอง ผเู้ ป็ นพองหือมาตพี าทย์ นงุ่ ผา้ ขาดซยุ ซาย ผแู้ ขนลายหือฟ้ อนหลบหลงั ผแู้ ขนหกั หือตแี สง่ ผตู้ ีนแหยง่ หือ
ตบมือ ผเู้ ถา้ หือถือวีกับสาด ผปู้ ากเบยี วหือดงั ไฟ เขาราํ ไรโสกตอ้ ง พรอ่ งก็ฟ้ อนราํ สาผด ฝูงหลงั ขดหือถือทงุ ฝูงเป็ นลงุ
หือถือช่อ ผไู้ หม้ อ่ หือค่อยรวายไป เขาราํ ไรโสกเสา้ หามพราหมณเ์ ถา้ กาลกิณี เถา้ บ่ดีชา่ งสบั ปะหลี พรอ่ งว่าพราหมณผ์ นู้ ี
เอนนกั พร่องว่ายังพกั ถา้ หมู่ พร่องว่าอย่าเอาอยเู่ ทา่ ลไู่ ป หนั ซากป่ ูพราหมณไ์ หวอยรู่ ะรอก พรอ่ งกางศอกเหนอื หัว
พร่องกม็ วั ฟื นบา่ พรอ่ งรอ้ งดา่ ว่าเวยเวย พร่องว่าชาวเราเฮยคืนเคา้ เราจกั เสยี พราหมณเ์ ถา้ ทีใดชา

จกั เสยี ยังนาํ ก็จกั กนิ ปลา จกั กนิ เสยี ยงั นากจ็ กั กนิ ยังเหนียวเหนยี งและฮวก จกั เสียยงั จอมปลวกก็วา่ จกั ไวห้ ากินเห็ด จกั
เสยี ยังเคา้ ผกั เผ็ดก็ว่าจกั ไวก้ ินดอก จกั เสียยังป่ าผกั หนอกกว็ ่าจักไวก้ นิ ใบ จกั เสยี ทีใกลบ้ า้ นก็ว่ากเิ ลยี ดวาง จกั เสียใกล้
ทางก็เยียวว่าจกั กลวั จกั เสียใกลห้ วั ขวั ก็ว่าจกั เอาไวไ้ ตเ่ ตา้ จกั เสยี ใกลต้ น้ พรา้ วกก็ ลวั พรา้ วบห่ วาน จกั เสยี ใกลเ้ คา้ ตาลก็
กลวั ตาลบใ่ หญ่ จกั เสยี ทีใกลเ้ คา้ ไผก่ ็วา่ เอาไวก้ ินหาง จกั เสยี ทีใกลเ้ คา้ ซางกว็ า่ จกั เอาไวก้ นิ หนอ่ จกั เสียทีใกลน้ าํ บ่อก็จกั
เอาไวต้ กั กิน จกั เสยี ทีใกลส้ วนผกั ก็ขเี หลียด เจา้ สวนก็เคยี ดอย่มู ะมงมะมง จกั เสยี ทีใกลเ้ คา้ บงก็บห่ นา้ จกั เสียทีป่ าหญา้ งวั
ก็จกั กดั จักเสยี ทีวดั ก็กลวั จกั หลอก จกั เสียทีใกลเ้ คา้ กอกก็ว่าจกั เป็ นยา จกั เสียทีป่ าฅากว็ า่ จกั เกียว จกั เสียทีป่ าเฮียวผกี ็
จกั ชงั จกั เสยี ยงั วังนาํ ก็จกั หากินปลา เท่าว่าเสียทีดินแดนขอก พน้ พายนอกแฅวนไกล ประเทศใดทีดินโปดทีนนั โสดบด่ ี
กาลกิณีพายซา้ ย ดินจกั งวา้ ยห่างหา พายป่ างขวาดนิ จกั ไหม้ ทสิ ะหนใตด้ นิ ก็จกั เหลือง หนเหนอื ลวงเมอื งดินกว็ ่ามา้ น ทงั
สีดา้ นกค็ วรวางทีทาํ กลาง ตกเสยี เท่าดีเสียพราหมณเ์ ถา้ ชือยงั ควร เขาจิงชวนกนั สซู่ ะซา้ ว เตม็ ทกุ ดา่ นดา้ วคราวทาง เถิง
ทีวางพราหมณป์ ่ ู เขาจิงอย่เู จียรจากนั เพือจกั ผนั หาเล่า

นมิ นตส์ วาธเุ จา้ มาปังสกุ ลุ เพือจกั หือเป็ นคณุ แก่พรามหณเ์ ถา้ เขาไปอาราธนาสวาธเุ จา้ วัดนอ้ ยก็วา่ ขิดขวง ไปนมิ นตพ์ ระ
วดั หลวงกว็ ่าเราไปบไ่ ด้ ไปนมิ นตพ์ ระวดั ใตก้ ็ว่าเราบเ่ คยมือ ไปนมิ นตพ์ ระวัดเหนอื ก็ว่าเราเป็ นตมุ่ ไปนิมนตพ์ ระวดั ลมุ่ กว็ ่า
เราเกรง ไปนมิ นตพ์ ระวัดเม็งก็วา่ บ่ไปและท่าน ไปนมิ นตพ์ ระวัดมา่ นก็ว่าบต่ ะวา ไปนมิ นตพ์ ระอโยธยิ าก็ว่าบ่หลา้ งบห่ ลา้ ง
ไปนมิ นตพ์ ระลา้ นชา้ งก็ว่าเราตา่ งภาษา เขาไปไดพ้ ระคลู วาตนหนึงดหู ลาก หนั หนา้ กห็ ากปูนใคร่หัว ทงั ตนตวั ยอ่ มเป็ นขี
เขยี นขกี ราก ริมปากก็เสา้ เคา้ คางก็หยบุ ปูมก็แทบหนงั เกบิ ก็ดที ือ สองมอื ก็โผกเยียะโสกโกกผิดคอง สองตาพองหลบั
หลวิ อกก็กิวแถวแนว แอวก็คดหลงั ก็โกง่ ขดงอปูนกลัว หวั ก็ซาํ มาเพบิ หนา้ เทิบเยบิ บป่ ูนดีดู สองหกู ็หนวก คาํ จากส็ วกบ่
เจียมตวั เอาผา้ มาปกหวั ฅอมฅ่อ เยยี ะบ่ปากล่อเจยี รจา ค่อยลีลายา่ งยาตร ทีแทผ้ า้ ยอ้ มฝาดหนมู ากดั ตาลปัตรก็ขาด
สายสนกุ บาตร(สลก)กเ็ ป็ นเห็ด หนา้ ก็เป็ นเกลด็ บ่หอ่ น ขมอ่ มก็อง(เถิก) กน้ ถงก็รัว เขาวา่ ชชี วั บเ่ ชยี ง ก็ยนื ซะเมียงสองตา
ไกว่แขนไปมาเยียะยะย่ยุ ยยุ ่าง มายนื เทยี มป่ างขา้ งกองหลวั ปูนดใี ครห่ วั นกั กว่าเชน่ เบน่ หนา้ เยียะจหิ ลดจิหลดว่า อปุ าสก
เฮยเราจักปังสกุ ลุ สะนอ่ ย เอาไมเ้ ทา้ ตอ่ ยกองหลวั เยยี ะกะกกกะกาก คาํ ปากก็ลวดว่า นอมอตอสอ นะมอตาสงั กุ
สลาธมั มงั อกสุ ลาธมั มงั ป่ ูพราหมณต์ ายคายงั ว่าคาํ หลังแถมเล่าซาํ คาํ เกา่ ไปมา กสุ ลาก็บ่ไดเ้ สียง เหมียงในปากก็บห่ ยดุ
มลู ขี สี ดุ ก็บ่ฅว่าง ถงขาหย่างกส็ ะพาย แลว้ ก็ปันพรหลายหือพราหมณป์ ่ ู ว่าหือพ่อออกไปอย่อู เวจี อยา่ ไดห้ นไี ปเมืองฟ้ า
จ่มุ กม้ หนา้ รบั บาปกมั มเ์ วร หือไปอยกู่ บั เถรเทวทตั ลมุ่ ใต้ อย่าหือไดเ้ กิดมาเป็ นฅนซาํ พอสอง วา่ อันก็มีวนั นนั แลฯ

เมอื นนั พระยาสรีสญไชย คันว่าหือสง่ สการพราหมณแ์ ลว้ ตนแกว้ ก็หือฅนทงั หลาย ตคี อ้ งยายรอ้ งป่ าว ถามหาขา่ วญาติ
วงศา แห่งพราหมณาหวั หงอก ทกุ สลอกทกุ คอง คนทงั หลายตีกลองปานหนา้ กลองจกั ขาด กบ็ ห่ ันเชือชาตพิ ราหมณม์ า
เมอื นนั ของนานาบ่มฅี นเฝ้ า เชือพราหมณเ์ ถา้ เปลา่ เสยี สญู กข็ นฅนื มามลู มัง ในราชะโกฐาคาร เลม้ ฉางแหง่ ทา้ วสญไชยดงั
เกา่ ก็มีวนั นนั แลฯ

ส่วนว่าเสนาโยธามวลหมู่ เขากม็ าสชู่ มุ่ นมุ กนั ในวนั ถว้ นเจ็ดบ่ขาด ทา้ วไทร้ าชสญไชยภมู ี กก็ ระทาํ เจา้ ชาลีกมุ าร อนั เป็ น
หลานแหง่ ตน หือเป็ นเจา้ นาํ พลไปก่อนหนา้ หลานพระเจา้ ฟ้ าก็ออกไป ดว้ ยยสปรวิ ารหลายมาก เสด็จพรากนครไป หยาด
ยายใยชา้ งมา้ รถราช ชาวมหาดถมกนั ไปก็มีวนั นันแลฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห สา เสนา มหตี อาสิ อยุ ยตุ ฺตา สิวิพาหินี ชาลนิ า มคฺคนเยน วคํ ํ ปายาสิ ปพฺพตํ ฯ ภกิ ฺขเว

79

ดรู าภกิ ขทุ งั หลาย อันว่าริพลสกลเสนาโยธา แหง่ ทา้ วปรมสญไชยตนใหญ่ มีประหมาณวา่ ไดส้ ิบสองอโขเภณี มีเจา้ ชาลีนาํ
ทางไปกอ่ นหนา้ ทงั ชา้ งมา้ หยาดยายใย ออกจากเวียงไชยเชตตุ ตระนครเมอื งใหญ่ อนั สนกุ ใชส่ ามานย์ เขา้ สปู่ ่ าหิมพานต์
เก่าเกอื อนั เป็ นทีอย่ผู ีเสือ นกเนอื ทงั หลาย อันเป็ นทีอย่สู บายแหง่ พระยาเวสสนั ตระ ชือว่าเขาวงั กฏะปัพพตาคิรี ก็มวี ันนนั
แลฯ

ตตา ในกาละนนั พราหมณท์ งั หลาย อันอยใู่ นเมืองกลิงคะราช กน็ าํ ชา้ งแกว้ ราชปัจไจย ไปรอดเมอื งตนแลว้ ห่าฝนแกว้ ชล
ธารา ก็ไหลหลงั มาบข่ าด จิงนาํ ชา้ งแกว้ ราชฅืนมาถวาย แก่พระยาสญไชยดังเก่า ชา้ งตวั นนั เล่าก็ยนิ ดี ปี ตมิ บี เ่ สา้ ดว้ ยใส่
ใจวา่ จกั ไดห้ นั หนา้ เจา้ แห่งตน ก็รอ้ งรนไปมาดว้ ยเสียงสะเฅียนอนั มาก

ตํ สนฺธาเยตํ คาถาพนั ธนะอันนชี ืนชอ้ ย พระยอดสรอ้ ยสวสั สดา เทียวรตั นาจงกรมแกว้ กา่ ยหวา้ ยฟากฟ้ าจกั รวาล อาศยั
ชา้ งแกว้ ปัจไจยใหเ้ ป็ นเหตุ พระจิงเทสนาในจรยิ าปิ ฎกะ แกท่ า่ นธรรมเสนาในจรยิ าปิ ฎกะ ดังนเี ป็ นตน้ ดรู าสารบี ตุ ร ผบู้ วั ริ
สทุ ธิดว้ ยปัญญา ชา้ งแกว้ ปัจไจยนนั นาประเสริฐ อันเกดิ มาแต่องคะตวั แม่ หนมุ่ บ่แกถ่ า้ นมชั ฌิมวัยอายไุ ดส้ ิบขวบเขา้ จิง
ถ่อยเถา้ โรยแรง อตั ถะแสรง้ หลายหลาก อัตถะไขว่ สฏฺฐิกายโน ยงั ชา้ งสารไดส้ ิบหกตวั องอาจ อาจผจญแพโ้ ดยงา่ ย กจฺ
จายโน ในเมือเชอื กสายฅะพดั อนั ฅวาญชา้ ง ดาใส่สายชะนกั ไป่ ทนั แลว้ ชา้ งแกว้ ตวั นนั ใจชมชนื ยินดี จิงรอ้ งกอ้ งดว้ ยเสียง
สะเฅยี น เหมือนดังเสียงนกกระเรยี นรอ้ งกอ้ ง ก็มวี ันนันแลฯ

อาชานยิ า หสสิ ฺสนฺติ มา้ อาชาไนยก็รแิ ฮน่ ชา้ งก็แสน่ สะเฅียนถีบ กงเกยี นรถดงั ซะซา้ ว ลือทัวดา้ วสีพี ฝ่ ุนผงธลุ กี ็พอกมุ้
อากาศกมุ้ พายบน ปางเมือรพิ ลท่านทา้ ว เจียนจากดา้ วสีพไี ป โยธาหาญบรมทา้ วสญไชย ย่อมหาญหาดหา้ ว เป็ นขา้ ทา้ ว
อาดอาสา กเ็ อากนั มาระวงั แวดลอ้ ม ยอ้ มยสเจา้ ชาลีกมุ าร ตนเป็ นหลานมคั คเุ ทศก์ สาํ แดงเหตหุ นทางไปกอ่ นหนา้ เขา้ สู่
ป่ าหิมพานต์ กระษตั รยิ ป์ ่ ูหลานสีพระองค์ ก็เขา้ ไปส่ไู พรพงป่ ากวา้ ง อันเป็ นทีอยแู่ รตชา้ งเสือหมี อันมผี กั และนาํ มาก ดา
ดาดเตม็ ไปดว้ ยไมส้ องจาํ พวกเรียงราย คอื มดี อกไมแ้ ละลกู หลายสิง บางพร่องก็จงิ บานจมุ จีแตกซอ้ นกา้ น บางพร่องบาน
เรืองเรือเรา้ แมเ่ ผิงเคา้ ค่ชู มดวง บางพรอ่ งลกู สกุ พวงสามสู่ ลกู เคา้ กมุ แกมใบ บางพร่องกส็ กุ ใสอะทา้ ม เหลืองแหม้ ร่าม
ยทุ ่างกินป่ าหิมพานต์ ประกอบดว้ ยนกทงั หลายตา่ ง ๆพรอ่ งก็ดา่ งดาํ แดงขาวเขยี ว จบั อย่เู หนือเรียวป่ าไม้ ในป่ าอันเป็ น
ชอบระดู ก็เกดิ กอ้ งรอ้ งกนั ไปมา แหง่ สกณุ าอนั เป็ นผวั เป็ นเมยี แหง่ ตน กม็ ีวนั นนั แล ฯ

เต กนฺตว๎ า ทฆี มทฺธานํ อโหรตฺตา นปจฺจเย ปเตเสนฺตํ อปุ าร ฺฉงุ ยตฺถา เวสฺสนฺตโร อาหุ ฯ ภิกขเว ฯ ดรู าภกิ ขทุ งั หลาย
ปางเมอื พระตถาคตะ เป็ นพระยาเวสสนั ตระ นราธิบดีธัมมิกระสี อย่ใู นคิรปี ่ ากวา้ ง ประเทศทา้ งแดนใน กระษัตรยิ ท์ งั สตี น
ป่ ูยา่ หลาน ทงั บริวารสบิ สองอโขเภณีอนั ใหญ่ ก็เอากนั ไปชจุ อด ตอ่ เทา้ รอดป่ าหิมพานต์ อันเป็ นสถานทีอย่แู หง่ พระยา
เวสสนั ตรนนั ดว้ ยอันนบั วนั และฅืนอันมาก กม็ ีวันนนั แลฯ

อติ ิวตุ ฺตปฺปกาเรน ดว้ ยประการดงั กล่าวมานแี ลเด ฯ มหาราชปพฺพํ นฏิ ฺฐิตํ กรียาอนั กลา่ วหอ้ งมหาราช อนั ประดับประดา
ดว้ ยคาถาว่าได้ 69 คาถา ก็บงั คมสมเร็จ เสด็จ (แลว้ เท่านกี ่อนแล) ฯ …

80

มหาเวสสนั ดรชาดก กณั ฑท์ ี 12 ฉกษตั ริย์
ฉบบั วิงวอนหลวง(ลา้ นนา) สคั คติ 36 คาถา

... ....ว่าควรกอู นิ ทาหดหล่อ หือฝนตกตอ่ เสนา กบั ทงั พระยาหนอ่ ไธ้ หือทวั ดา้ วอาสรม เนรมติ ฝนตกลงสะสอด หือเป็ น
โบกขรวสั ทอดทาลงมาทัวดา้ ว กลางชมุ่ นมุ ทา้ วขตั ตยิ ราชหกพระองค์ ในเมือฝนตกลงถกู ตอ้ ง ทวั แห่งหอ้ งอาสรม ฅนฝูง
ใดบ่มกั ใคร่ชมุ่ นาํ ฝน ก็ปลิวแตบ่ นหนพี ราก กลบั จากเวน้ หนไี กลไปพลนั บ่ตอ้ ง บ่ถกู ตอ้ งสกั ฅน ฝนตกลงไปพลนั ดหู ลาก
เป็ นดงั นาํ กลบั จากใบบัว ลวดไดช้ อื ว่าโปกขรพสั ว่าอัน.. ...

นโม ตสฺสตฺถุ ฯ ชาลกี มุ าโร มจุ ฺจลนิ ฺทสรตเี ร ขนฺธวรํ นวิ าสาเปตฺวา จทุ ฺทสรถหสฺสานิ อาคตมคฺคาภิมขุ า เนว ฐเปตฺวา
ตสฺมึ ปเทเสสิ หพฺยคฺฆทีปิ ขคฺคาทีสุ อารกฺขํ สสุ วํ ิทหฯิ

ลาํ ดบั เทสนามา ส่วนวา่ เจา้ ชาลีสรหี นมุ่ เหนา้ อนั เป็ นนายหม่เู จา้ นาํ พล กเ็ ขา้ ไปสไู่ พรสณฑป์ ่ ากวา้ ง จิงหือตงั ทบั ทขี า้ งมจุ จ
ลนิ ทสระ สพั พตั ถเครืองพรอ้ ม นะน่มุ นอ้ มดงู าม ยามเมือรถยงั ผง้ อว่ายหนา้ ลกู เจา้ ฟ้ าแตง่ มาควร รถทงั มวลมีมีหมืนสี
พนั เหลม้ กห็ ือบา่ ยหนา้ สะเพราะเซิงมคั คา หือฅนรกั ษาอย่บู ข่ าด เพอื บ่หือเนอื รา้ ยราชสีหส์ ิงห์ ทงั หมกู่ ระทิงและแรดชา้ ง
เสือโครง่ อา้ งกินฅน บ่หือกระทาํ รา้ ยแกร่ พิ ลมวลหมู่ หือฅนไดอ้ ย่สู บาย อันว่าเสยี งริพลหลายเกดิ กอ้ ง นนั ทวั ทอ้ งหิม
พานต์ ดจุ ดงั แผน่ ดินดานจักแอ่น เป็ นตน้ ว่าชา้ งรอ้ งแส่นสะเฅียน ตวั แรงเวียนสอนยาก มา้ มณีกากอานฅาํ สองมือกาํ หิ
แหน่ ชา้ งแกว่นแกว้ สงความ พลหลามไหลตามชจุ อด ลางพร่องก็กอดกาํ แฅม กบุ ละแอแอมหอ้ ยบ่า รอ้ งสวะสว่าชฅุ น
ชา้ งมา้ สนกนั ไปฅะฅืด เสียงรถดงั อะอืดทัวดงรี ฝ่ ุนผงธลุ มี ืดกมุ้ อากาศคมุ้ พายบน ชอ่ ทงุ สนหลายสาํ มีพรอ้ มพราํ หลาย
สาํ มีพรอ้ มพราํ หลายสี กม็ แี ละฯ

เมอื นนั พระมหาสัตวเ์ จา้ ไดย้ ินเสยี งคลืนเคลา้ แหง่ รพิ ล เสยี งหมฅู่ นโหร่ อ้ ง ดงั สนนั กอ้ งดงไพร เจา้ ก็ตกใจเหลือหลาก
รอยว่าขา้ เสิกมากเหลอื หลาย ไดข้ า้ ตายเสยี แลว้ ยงั ตนแกว้ สรีสญไชย แลว้ พรอ้ มกนั มาทังหมู่ เขา้ มาสศู่ าลา เพอื จกั ขา้
สองราพีนอ้ ง อนั อยแู่ หง่ หอ้ งดงรี ยามนนั พระระสเี วสสนั ตระราช จิงชวนอคั คราชนงเลา ขนึ ไปสจู่ อมเขาสงู ใหญ่ สองเจา้
ค่อยไตบ่ นดอย แลว้ ชวนนางมทั ทีเล็งคอยผกผอ่ ยงั ริพลพระเจา้ พ่อแห่งตน ก็มแี ล ฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห เทสํ สตุ ฺวาน นคิ ฺโคสํ ภโี ต ดังนี ภกิ ฺขเว ดรู าภิกขทุ งั หลาย อนั วา่ พระยาเวสสนั ตระราชา ได้
ยนิ เสยี งโยธาตบึ แถบ รอ้ งไหแ้ หบกงั วล มีตวั ตนอันสนั รอ้ งไหป้ ันกลวั ตาย เพราะตวั เดียวดายไรห้ มู่ ไหส้ ะสเู่ จียรจา ว่า
ดรู ามัททีนอ้ งเหนา้ อนั วา่ เสียงฅะเฅา้ โกลา ริพลโยธาหนาหนดื ปูนดีงดื เพิงกลวั ฝ่ ุนผงมวั มืดฝ้ า หนั ฅนและชา้ งมา้ หลงั กนั
มา บอ่ าจคณานบั ได้ ดังป่ าไมเ้ ถือนจกั พงั ชอ่ ทงุ ยังยายยืนซอ้ ง เต็มทวั ทอ้ งหิมพานต์ ฯ

ดรู านางนงคราญเจา้ พี เราทังสองนเี หมอื นดงั เนอื ในดง อนั พรานป่ าจงใจจอด หือเมียนมอดมรณา ลอ้ มกนั มาทกุ ชอ่ ง
หือตกปล่องรขู มุ แลว้ กร็ มุ กันแทงดว้ ยหอกเถียนกลา้ ฟันดว้ ยพรา้ อนั ฅม หือชีวติ จมมว้ ยมอด บ่หือรอดทางตาย
ชาวเมืองทงั หลายปองกระทาํ โทษ เขากริวโกรธว่าเราบ่ดี ขบั สองราหนมี าอยปู่ ่ า กพู ีนนี าหากาํ ลงั บไ่ ด้ ตระหมอดไรห้ มู่
โยธา บดั นสี องราพีนอ้ ง จกั ถกู ตอ้ งอนธะราย ขาดใจตายในป่ า บ่หลา้ งว่าจกั ฅืนไปเมือง ฯ

81

ส่วนนางบญุ เรอื งมทั ที ไดย้ ินพระระสีกลา่ ว นางกเ็ ลง็ ถีจนั หม่เู สนา ริพลโยธาหลายบห่ นอ้ ย ยายเป็ นถอ้ ยดงู าม นางก็รฅู้
วามว่าเสนาตนแตก่ ่อน จกั มาโลมพระหม่อนเจา้ จอมหวั บห่ ือตกใจกลัวสะดงุ้ จติ แตกฟ้ ุงเวทนา จิงกลา่ ววา่ ขา้ แดพ่ ระจอม
เหงา้ เจา้ อยา่ ไดส้ ลงั ในปารมี ตนเจา้ ก็จกั ไดต้ รสั ประญาสพั พญั บู ่พราก นาํ สตั วจ์ ากโอฆะสงสาร เขา้ ส่นู พิ พานเวียงแกว้
ขา้ เสิกใดมาพาลปองรา้ ย กจ็ กั พา่ ยปารมี ดังอคั คีไฟอนั หนอ้ ยนงึ จกั มาเผาเซิงนาํ มหาสมทุ ร บห่ ลอนจกั หลดุ แหง้ ได้ ไฟ
อันนนั ไสก้ ็จกั ดบั ไป เจา้ หนอ่ ไทม้ คี ณุ เนรนาถ ดจุ ดังเขาสิเนนรุ าชปัพพตา อนั นงึ รอยว่าพระปิ ตาธิราช จกั ยรุ ยาตรโยธา
เขา้ ส่อู รญั ญาป่ าไม้ มาอัญเชญิ พระเหงา้ ไธเ้ มอื เมอื ง และคาฯ ยามเมือมหาระสีไดย้ นิ นางมทั ทีกลา่ วแก้ เจา้ กว็ ่าแทบ้ ่ผดิ
ผวน จิงชวนนางงามลว้ นถว้ นถี เขา้ สทู่ ีปัณณศาลาก็มแี ลฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห นวิ ตฺติยิตฺวาน รถํ วฏุ ฺฐา เปตฺวา ภกิ ฺขเว ดรู าภิกขทุ งั หลาย ตนทรงศีลใสเกา้ พนั โกฎิ ผู้
รงุ่ โรจนด์ ว้ ยสมาธิญาณ พระยาสญไชยผา่ นแผว้ จิงจากบั ดว้ ยนางแกว้ ผสุ สดี ว่าเราทงั สองจกั เขา้ สพู่ ระระสีลกู ไธ้ ก็จกั
รอ้ งไหข้ าดใจตาย กพู จี กั ผนั ผายเขา้ ไปกอ่ น หือเจา้ ผอ่ นทวยไป สว่ นหลานนงไวยทังคู่ คอ่ ยเขา้ ไปส่พู ายหลงั กระทาํ สงั ปิ
รกั ษาแด่ เจา้ กล็ งจากฅอชา้ งแกว้ เร็วพลนั รีบผนั ผายเขา้ สู่ ยงั ทีอย่เู วสสนั ตระระสี เพืออภเิ ษกสองสรลี กู เตา้ หอื ปราบ
ดา้ วสีพี หือยสเรอื งมีดงั เกา่ เป็ นทา้ วเล่าพอสองฯ

มหาสตฺโต พระมหาสตั วเ์ จา้ กบั นางเหนา้ ราชะมทั ที ราํ เพงิ ดีคึดรอด ว่าพอ่ พระเจา้ ยอดสญไชย จกั คลาไคลมาสู่ ในแกว้ กู่
ศาลา ลวดหายภยั ยาอนั กลวั บ่ได้ สองแก่นไธอ้ ยศู่ าลา หันพระปิ ตาธริ าช ยรุ ยาตรเทยี วมา กแ็ ล่นไปตอ้ นปิ ตาแกน่ ไธ้ ยก
มอื ไหวแ้ ทบปาทา นางมทั ทกี ็วันทาตนี ตนพอ่ กม้ เกลา้ ตอ่ ปาทา แลว้ เจยี รจาเสียงหวาน วา่ ขา้ แดพ่ ระภบู าลเจา้ ขอ้ ย
ขา้ นอ้ ยชือมัทที ทรงเกษีหมวดเกลา้ ขอไหวต้ นี พ่อเจา้ ชอบตามคลอง

ในเมือทงั สองไหวก้ ราบ พระบาทเจา้ สญไชย ยินดีใจรกั ลกู ทา้ วก็ลบู หลังปุตตา มนี าํ ตานองหลงั ไหลตอ่ ลกู รักพอ่ สิเนหา
ในเมือโสการาํ งบั แลว้ ตนพอ่ แกว้ พระยา จกั ปราไสรกับลกู ทา้ ว จิงตา้ นกลา่ วคาถาวา่

กจฺจิ นุ กสุ ลํ ปุตต อนามยํ ดรู าเจา้ ทงั สองพีนอ้ ง ยังอย่บู ต่ อ้ งโสกอนั ใด บม่ ีภยั อาพาธ บม่ ีพยาธิหวดั ไอ สองจอมใจลกู รัก
พ่อ ยงั ค่อยเลยี งชีวติ ตอ่ สบาย หวั มนั หลายเหลอื แหล่ ยงั ค่อยไดน้ กั แกพ่ อสนั ในอรญั มหี ม่รู นิ ยงุ ปี กปลินเป็ นชอ่ บม่ า
หลม้ ล่อขบตน งสู ิงสนในป่ า บม่ าผกผา่ มคั คา ในดงหนาป่ าใหญ่ เสอื โคร่งใชส่ ามานย์ บ่พบพานลกู แลว้ กลบั หลีกแลว้ หนี
ไกล อันชาฯ

ยามนนั พระมหาสัตวเ์ จา้ จกั เลา่ คาํ มา จิงกลา่ วคาถาว่า อตฺถิโน ชีวกิ า เทว สา ยาทิสิ จ กีทิสา ดังนี ขา้ แดพ่ อ่ พระยาเป็ น
เจา้ อันว่าสองลกู เตา้ อย่ดู งไพร ไกลเมืองเราแฅวนมาก เผือขา้ หากดอมดาย เหตขุ งขวายหาลกู ไม้ หาไดจ้ งิ เอามากนิ ขดุ
หวั มนั ดินและหวั ชวาก ขดุ ไดห้ ากนาํ มา เลียงตนราพายหนา้ ชวี ิตเผอื ขา้ จิงหนั มา มีอาการหลายหลาก กระทาํ ไดย้ ากหนกั
หนา เผอื ขา้ เป็ นตาปสาระสที กุ ขย์ าก เหตไุ ดพ้ ลดั พรากสมบัติ ไรถ้ นดั ใจโสกตอ้ ง ก็มาสอนใจเผือพีนอ้ ง หือรเู้ ยืองถอ้ ง
คลองดี คอื ดงั สารถีถว้ นหนา้ มาสอนหือมา้ อยใู่ นคาํ และพอ่ เฮยฯ

ขา้ แต่พ่อพระยาตนยสมาก แตเ่ มือเผอื ขา้ พรากสพี ี ไพรข่ บั หนมี าอยู่ เทา่ มคี พู่ อสองฅน ตนขา้ ผอมเหลืองหลายหลาก
เพราะไดพ้ รากหนา้ พระปิ ตา และนางพระยาตนแม่ ทกุ ขน์ กั แกน่ านหนั เผือขา้ สนั ลกู ไม้ ทกุ ขโ์ สกไหมห้ ัวใจ เหตบุ ห่ นั นางสรี
ไวยออกเจา้ ทกุ ฅาํ เชา้ ตระหมอดใจและพ่อเฮยฯ

เยปิ เต สวิ ิ เสฏฺฐสฺส ขา้ แดพ่ อ่ พระยาเป็ นเจา้ ขา้ ลกู เตา้ พ่อพระยา มีคาํ ปรารถนาใคร่ได้ ยงั ไมไ้ ตแ้ กโ่ ลกา คอื ประญาอันรู้
ยิง รชู้ สุ ิงเญยธมั ม์ ขา้ ก็ไดก้ ระทาํ เจา้ ชาลแี ละนางกณั หา หือเป็ นปารมบี แ่ ผก แลกเอาประญาสพั พญั ู ลกู ขา้ เป็ นสายสืบ
เชอื เป็ นทีเออื ใจเทิง ไป่ ไดเ้ ถิงมทุ ธาภเิ ษก อดเิ รกราชา พราหมณบ์ าปหนานาํ กว่า ตแี ลว้ ดา่ จาํ ไป ตีหลงั ไสจาํ แล่น ดังชาย
นอ้ ยแกว่นตงี วั พราหมณห์ ลงั โคโลภลน้ ใจบาปพน้ ประหมาณ มนั นาํ หลานทา้ วกวา่ พน้ ป่ าไมด้ งรี ยงั บ่รวู้ ่าชาลีกณั หาลกู
รักขา้ ไปรอดแจง่ ฟ้ าเมืองใดนนั ชา หลอนพอ่ พระยาเป็ นเจา้ ยงั รลู้ กู เตา้ ไปรอดเมืองใด สองสายใจทังคู่ ผวิ ่าพอ่ ยังรขู้ า่ ว
สองสรี จ่งุ นาํ เอาขา่ วสารดีมาเลา่ หือลกู เตา้ รสู้ บั พลัน เผอื ขา้ คองหนั บ่หนอ้ ย พระยอดสรอ้ ยสองสรี โสกทกุ ขม์ ีใชช่ า้ ฅนงิ

82

หาลกู กาํ พรา้ ยนิ ผลาญฯ

เมอื นนั ทา้ วองคฅ์ านสญไชย จกั ไขขา่ วสารนทิ านหือแจง้ จิงแสรง้ สวาดคาถาวา่ อโุ ภ กมุ ารา นคิ คิตา ดังนเี ป็ นตน้ ดรู าลกู
รักแก่พ่อ อนั ว่าลกู นอ้ ยหนอ่ สองเขือ พราหมณน์ าํ เมอื รอดแลว้ หลานแกว้ ป่ ูเถิงเมือง พอ่ บ่หือเฅืองใจเจา้ ลวดไถ่เอา
ลกู เตา้ ออกเป็ นไท ของอนั ใดบห่ นอ้ ย และอันและรอ้ ยไถก่ มุ ารตาม ดงั อาการแหง่ เจา้ สงั ไว้ บัดนีพอ่ ก็ไดห้ ลานทังสอง ยัง
มาชอมหลงั ลกู กู อนั จักเขา้ ล่อศาลานแี ละฯ

มหาสตฺโต พระมหาสตั วเ์ จา้ ไดร้ ขู้ า่ วสาร นิทานลกู ตนพน้ จากขา้ อว่ายหนา้ ออกเป็ นไท เจา้ มใี จชมชืนแลว้ ตนแกว้ จิงกล่าว
คาํ จา วา่ ขา้ แดพ่ อ่ พระยาเป็ นเจา้ ยสทัวทา้ วสพี ี พอ่ แมย่ ังคอ่ ยอย่ดู บี ่ไข้ ยงั บ่ไดต้ อ้ งโสกการใด ยังสขุ ใจพรอ้ มพราํ บ่ลาํ
บากการใด อันนงึ นางสรนี งไวยตนแม่ บเ่ ถา้ แกป่ านใด สองตาใสแผผอด ยังคอ่ ยเหลือมปลอดทงั มวล อันชาฯ

ทา้ วปรมสญไชยตนพอ่ ตงั หนา้ ตอ่ ไขขาน ว่าดรู าเจา้ ลกู รักแกพ่ ่อ พ่อก็ยงั คอ่ ยอยู่ สขุ สวัสสดีทกุ ฅาํ เชา้ บ่ลาํ บากดว้ ยโรคา
พระมารดาตนแมเ่ จา้ บ่ถ่อยเถา้ เสยี วัย ตายงั ใสไวยิง งามสมสิงเสมอดแี ละลกู เฮยฯ

พระมหาสตั วเ์ จา้ ฅนงิ แลว้ เล่าหันควร จกั ใคร่ถามหายานทงั มวลกบั พ่อ ทา้ วจงิ ถอ้ ยตอ่ คาถาวา่ ขา้ แด่พ่อพระยาเป็ นเจา้
รถงามเลามหี ลายคู่ ยังตงั อยเู่ ป็ นดี ชา้ งสารงารีตวั ใหญ่ มา้ ตวั ใสอ่ านฅาํ ยงั จาํ นาํ ดีรอื เลา่ เป็ นดงั เกา่ อนั ชา ฝงู โยธาถี
ถว้ น ยังค่อยตงั มว่ นอยเู่ ป็ นสนั ดี ฝนมีหลายแตฟ่ ้ า ไพรฟ่ ้ าอยกู่ ระทาํ นาและรือฯ

พระยาสญไชยเป็ นเจา้ กก็ ล่าวตา้ นสบั พลนั วา่ ดรู าเจา้ จอมธรรมล์ กู รักแกพ่ อ่ เป็ นทา้ วหนอ่ สีพี รถเรายังมหี ลายสาํ บห่
ลฅุ าํ สกั อัน ชา้ งพลายสารตวั ใหญ่ มา้ ตวั ใส่อานฅาํ ยงั ค่อยจาํ นาํ ดถี ว้ นถี หือพอ่ ขเี ทียวไป หมไู่ พร่ไทยสขุ มาก เขา้ ของหาก
เจือจาน ฝนตกดีบช่ า้ ไพรฟ่ ้ าอย่ยู ินดี มากนกั แล ฯ

ในเมือทา้ วทงั สามพอ่ ลกู ยงั ผง้ ผกู จาไขไป่ ทนั แลว้ สว่ นนางแกว้ ราชะผสุ สดี จิงมใี จคึดจอด เถิงทา้ วยอดทงั สาม วา่ จกั
บันเทาฅวามโสกเสา้ หือนอ้ ยถ่อยเบาบาง บัดนคี วรกนู างเขา้ ไปสู่ ยงั ลกู แกว้ กแู่ หง่ ตน นางแขวดรสู้ นั นแี ลว้ นางแกว้ ราชะ
ผสุ สดี มียสดบี รวิ ารมวลหมู่ ก็เขา้ ไปส่ลู กู แหง่ ตน ยอประนมมือใสเ่ กลา้ อินดสู องเจา้ เป็ นทกุ ข์ หนเี สียสขุ มาลาํ บาก ไพร่
ฟ้ าหากขบั หนี หือลกู พรากสีพีแหลง่ หลา้ หือลกู พลดั ไพร่ฟ้ าและเสนา หือลกู กมู ากลางดงพรากแม่ หือลกู กมู าแผอ่ ยสู่ นั นี
หือลกู กมู าเป็ นระสที กุ ขย์ าก หือไดพ้ รากจากกนู าง คันลกู กบู ห่ ลา้ งหนมี ่อ ไพรฟ้ าก็บเ่ พงิ ใจ นางมีนาํ ตาไหลอาบหนา้ หัน
ลกู กาํ พรา้ ตระหมอดตายฯ

ยามนนั พระระสที งั สองพีนอ้ ง อันอย่แู หง่ หอ้ งศาลา คันหนั พระมารดาออกเจา้ อันคตริ ักลกู เตา้ เทียวมา สว่ นพระยา
เวสสนั ตระราช ก็รีบยวั รยาตเทยี วมา นางมทั ทพี ิมพาตนองคแ์ อ่น ก็ลดุ แล่นตามผวั เอามือทนู หวั ใสเ่ กลา้ ชวนกนั กม้
เกลา้ กราบตีนออกเจา้ นางผสุ สดี นางมทั ทีงามแง่ หนั เจา้ แมเ่ หนอื หวั อันเป็ นแมผ่ วั มาสู่ อย่บู ไ่ ดล้ กุ ไป นางสรีนงไวยงาม
แง่ ไหวต้ นี แมผ่ วั ตน วา่ ขา้ เป็ นฅนสะไพแ้ มเ่ จา้ ขา้ ขอกราบกม้ เกลา้ ปลายตนี คนั นางมทั ทีไหวแ้ ลว้ สว่ นลกู แกว้ ชาลีและกณั
หา อนั เทยี วมาตามหลงั แมฅ่ ะฅอ้ ย มเี ด็กออ่ นนอ้ ยเป็ นปริวาร กเ็ ขา้ มาส่อู ารามตนแม่ ดว้ ยสวัสสดีแตไ่ กลตา นางมทั ทียัง
อยู่ ในแกว้ ก่ศู าลา นางไกวตาเล็งแลว้ ยงั หนทางอนั ลกู แกว้ จกั มา ก็หันสองปุตตาออ่ นออ้ ย มหี มเู่ ด็กนอ้ ยเป็ นปริวาร นาง
บอ่ าจจกั ตงั ตนอย่ไู ด้ กร็ อ้ งไหแ้ ลน่ เขา้ ไปหา เหมือนดังแมง่ วั นมลกู ออ่ น อันวิงไปตอ้ นลกู แหง่ ตน ส่วนกมุ ารสองฅนงามแง่
หนั แมม่ าแตท่ ีไกล ก็แล่นเขา้ ไปหาตนแม่ รอ้ งไหแ้ ผป่ ูนปรานี นางมทั ทีมีนาํ ตาไหลหลงั ไหส้ ะอืนคดั คังตกใจมาก พรากลกู
นอ้ ยหากฅืนสม นางปรารมภเ์ ถิงแลว้ เล่า หนั ลกู แกว้ เก่าจอมขวญั นางก็รีบพลันไปรับลกู เตา้ แลว้ กน็ าํ เขา้ ส่อู าสรม นาง
อารมณร์ กั ลกู รอ้ นรา้ ยถกู เถิงใจ ตนนางไหวยะยัน ดังแมม่ ดอนั ผเี ขา้ ปันหัวใจ มีนาํ นมไหลออกมานอกตนนาง ไหลแผ
วคางรอดทอ้ ง เยียะรอ้ งไหก้ ็เยยี ะไหลหลงั แลนาฯ

นางแกว้ แมม่ ทั ที นางมีเสียงแหบไห้ ตนแกน่ ไธน้ กั หนา คมุ้ ตาดาํ มืดเสา้ สยบุ ทา่ วทงั ชนั ทอดตนพลันลวงแหนน้ เหนอื พืน
แผน่ ธรณี สว่ นเจา้ ชาลแี ละนางกณั หางามแง่ หนั นางแกว้ แมส่ ยบุ ตาย ทา่ วนอนหงายถะแบ่น สองเจา้ แลน่ มาพลนั ท่าว
กองกนั เหนอื แม่ เจา้ นอ้ งแผต่ นตาย เมอื สองโสมสายกลิงเหนอื อกแม่ นาํ นมแผน่ องไหล เขา้ ไปในปากลกู แกว้ ชมุ่ รอดแลว้

83

หวั ใจ ผิวา่ นาํ นมบไ่ หลหลาก เขา้ สปู่ ากสองนงไวย แดนวา่ หวั ใจหมองแหง้ แลว้ สองหนอ่ แกว้ แดนตาย เหตนุ าํ ลายไขแ่ หง้
หิวหอดแลง้ ตายไป ในเมือลกู รักสยบุ ท่าวแลว้ ทา้ วเวสสนั ดร มีใจอาวรณโ์ สกไหม้ บอ่ าจจกั ตงั ตนไวไ้ ด้ ทา้ วก็แล่นเขา้ ไป
ใกลท้ ่าวสยบุ ตายวันนนั แลฯ

มาตาปิ ตโร อันว่าพระยาพอ่ แมเ่ ลศิ แลว้ หันสองลกู แกว้ และหลาน หัวใจบานผอ่ งแผว้ สยบุ แลว้ ทา่ วกองกนั สองจอม
ธรรมบ์ ่อาจจกั ตงั ตนอย่ไู ด้ ก็รอ้ งไหส้ ยบุ ตาย ฯ

ตโต ในกาละยามนนั เสนาหลายหกหมืนฅน หันเจา้ ตนสยบุ ทา่ วแลว้ อามาตยแ์ กว้ ก็สยบุ ทา่ วไปพลนั ฅนทงั หลายอนั เขา้
ไปสู่ ทแี กว้ กอู่ าสรมบท บอ่ าจจกั อดตนอยู่ ก็รอ้ งไหส้ ยบุ ท่าวไปทงั มวล ควรกรณุ ามมี าก อาสรมบทหากเย็นวัง ดงั ป่ าไม้
รังสงู องอาจ อันลมยคุ นั ธราชมาพดั หือท่าวไป ก็มแี ละนาฯ

ตสฺสมึ ขเณ ในขณะยามนนั โกลาหลหลายหลาก ก็เกิดมมี ากนกั หนา ทัวปัพพตาและแมน่ าํ ทงั เถือนถาํ และครี ี มหาปัฐพี
ไหวหวนั กอ้ ง สนนั รอ้ งปูนกลวั เขาสิเนโรกอ็ อ่ นนอ้ ม ไหวหวันคอ้ มไปมา นาํ สมทุ รคงคาก็ขาํ เขอื ก ยะยา้ วเยือกตฟี อง สอง
สวรรคแ์ ดนชนั ฟ้ า ทกุ ถว้ นหนา้ รอดมหาพรหม ก็เป็ นโกลาหลใหญ่หมา้ สะเพราะหนา้ เซิงทา้ วพระยา และเสนาหกหมืน
ทา่ วบ่ชืนสกั ฅนก็มแี ล ฯ

สกฺโก ส่วนวา่ พระยาอนิ ทรท์ ิพยเ์ ทศ ทา้ วไธเ้ วทนา ว่าควรกอู ินทาหดหล่อ หือฝนตกตอ่ เสนา กับทังพระยาหนอ่ ไธ้ หือทวั
ดา้ วอาสรม เนรมิตฝนตกลงสะสอด หือเป็ นโบกขรวัสทอดทาลงมาทวั ดา้ ว กลางชมุ่ นมุ ทา้ วขตั ตยิ ราชหกพระองค์ ในเมือ
ฝนตกลงถกู ตอ้ ง ทัวแหง่ หอ้ งอาสรม ฅนฝูงใดบม่ กั ใคร่ชมุ่ นาํ ฝน ก็ปลิวแตบ่ นหนพี ราก กลบั จากเวน้ หนไี กลไปพลนั บ่
ตอ้ ง บ่ถกู ตอ้ งสักฅน ฝนตกลงไปพลนั ดหู ลาก เป็ นดังนาํ กลบั จากใบบวั ลวดไดช้ อื วา่ โปกขรพสั วา่ อัน ฯ

ฝนนนั ตกลงมาชมุ่ ทา้ วขตั ติยา กบั หมเู่ สนาหกหมืน เขานนั ชนื แลว้ ลวดอัศจรรย์ เหตบุ ่เคยหนั ปางก่อน ใจออ่ นดว้ ยสม
พาร ในพระภบู าลตนวเิ ศษ ในหอ้ งเขตอาราม วันนนั แล ฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห สมาคตานํ ญาตนี ํ มหาโฆโส อชายถ ดังนเี ป็ นตน้ ภิกฺขเว ดรู าภกิ ขทุ งั หลาย ตนทรงศีลใส
สะอาด ในเมือพระยาเวสสนั ตระราชราชา ก็ชมุ่ นมุ ยังญาติกาพีนอ้ ง ในแหง่ หอ้ งอาสรมบท ฝนหลวงตกไหลหลงั ถังทวั
ทอ้ งธรณี ในคริ ไี หลชกุ าํ แม่นาํ ใหญ่ตีฟอง แผ่นดินรอ้ งไหวหวัน ผบั ทวั แควน้ กอ้ งจกั รวาล ฝนตกนนั มีกอ้ ง ฟ้ าร่วนรอ้ ง
เสยี งกม ปางเมือพระอดุ มสมสู่ ชมุ่ นมุ หม่เู สนา กบั ทงั ญาตกิ าพีนอ้ ง ในแหง่ หอ้ งหิมพานต์ เมือนนั และนาฯ

ในกาละนนั ทา้ วขตั ติยราชหกตน คอื พระยาสญไชยตนพอ่ มาตา้ นตอ่ ผสุ สดี เวสสนั ตรระสอี ะครา้ ว นางหน่อทา้ วแมม่ ทั ที
ทังชาลสี รีงามแง่ นางแกว้ แก่กณั หา มาชมุ่ นมุ่ ในศาลาแกว้ กู่ อันมีอย่ยู ามใด พระยาสญไชยะราช พระบาททา้ วบญุ เรอื ง
และนางเมอื งตนแม่ อามาตยแ์ กเ่ สนา กบั ทงั โยธาพรอ้ มคู่ อันเขา้ มาสอู่ าสรม ก็ประนมมอื ใสเ่ กลา้ ไหวก้ ืนเคา้ ชฅุ น ๆ ก็
อาราธนาตนพระเจา้ ขอเชญิ ลกู เตา้ เมอื เมือง เสียงนนั เนอื งไหวก้ ราบ กม้ หนา้ ราบอาราธนา

ว่าขา้ แดพ่ ระปุตตาตนวิเศษ เจา้ จ่งุ ละเพศระสี เจา้ อยา่ อดเป็ นชีลาํ บาก อยา่ อดอยากกินลกู ไมใ้ นดง อยา่ ทรงหนงั เสือลาย
เหม็นสาบ เจา้ อย่าหึกหยาบภาวนา จงุ่ ไปเป็ นพระยาเสวยราช เป็ นเจา้ ชา้ งเผือกอาจลือซา จ่งุ เป็ นพระยาตนใหญ่ หือไพร่
ฟ้ าชมบาน เป็ นเจา้ ชา้ งสารงามเลศิ แลว้ เป็ นเจา้ มา้ แกว้ ใสอ่ านฅาํ ทงั เกวียนกาํ มา้ ลาก อศั ดรหากเทยี มไป เป็ นเจา้ แกไ่ พร่
ไทยไพรฟ่ ้ า ขออาราธนานางมัททีเมอื แด่ ควรแกเ่ จา้ มทั ที จงุ่ ละขอคนั รีวางไว้ กบั ทงั กระเชา้ ลกู ไมใ้ สผ่ ลา ละไวท้ งั เสียมคนั
เลาจอดบอ้ ง ขออาราธนาเจา้ พนี อ้ งดาเมอื แดเ่ ทอะ วา่ อันกม็ วี นั นนั และเดฯ

สคฺคตติ ฺตยิ ปพฺพํ นิฏฺฐิตํ กรียาอนั สงั วณั ณนาหอ้ งเหตสุ ัคคติ อนั ประดับประดาดว้ ยคาถาวา่ ได้ 36 คาถา กบ็ ังฅมสมเร็จ
เสด็จฯ …

84

มหาเวสสนั ดรชาดก กณั ฑท์ ี 13 นครกณั ฑ์
ฉบบั วิงวอนหลวง(ลา้ นนา) นครกณั ฑ์ 48 คาถา

ทา่ นจงุ่ ลีลาไปกอ่ น เราจกั ผอ่ นไปตาม ฅนตนี ชามไหลหลัง หมมู่ า้ ถังแถวไป หมรู่ ถแกว้ แกว่งกวัดไกว ไปตามชา้ งลามแหน
แห่ ขนุ นางแวดแว่ทาํ กลาง เจา้ ชาลีนาํ ทางไปก่อน นางกณั หาแกว้ หย่อนไปชอม พระเวสสนั ดรจอมนาถ ถดั นนั หม่นู าง
แกว้ ราชกณั หา หมนู่ างมทั ทีงามใชช่ า้ ไปถดั เจา้ ฟ้ าเวสสนั ดร หมพู่ ระภธู รไอยกาตนป่ ู ไปถัดหมนู่ างแกว้ ราชมทั ที หมนู่ าง
ผสุ สดีตนแม่ ไปชอมแกท่ ่านทงั หลาย หมเู่ ดก็ ชายไปตามหลงั หมู่ ไปสะสสู่ ะแสน เตม็ ขอกแดนชิงกนั ยา่ ง เมือนนั และฯ ...

นโม ตสฺสตฺถุ ฯ ตํ สตุ ฺวา มหาสตฺโต ปิ ตรา สทฺธึ สลฺลปนฺโต อมิ ํ คาถามห ฯ สาธโว

ฟังราสปั ปุริสสะทังหลาย จ่งุ จกั ฟังนยิ ายอันวิเศษ อันจาหอ้ งเหตนุ ครกณั ฑ์ สว่ นพระนกั ธมั มต์ นสกั สวาด เวสสันตระราช
บวั บาน ไดย้ ินขา่ วสารสภุ วาท อนั ปชานะราษฎรถ์ วายเมือง เพือหือตนบญุ เรอื งเลศิ แลว้ เมอื นงั แท่นแกว้ อัคคสถาน ตาม
โบราณขตั ตยิ ชาติ หือเป็ นทา้ วราชพอสอง ทา้ งปองเจยี รจากบั ทา้ วตนพ่อ กลา่ วถอ้ ยตอ่ พายหลงั ว่า ธมฺเมน รชฺชํ
กาเรนฺตํ รฏฺฐา ปพฺพยิตฺถ มํ ตว ฺจ ชานปทาเยว เนคมา สมาคตา ดังนี

ขา้ แต่พระปิ ตาธิราช ขอเชญิ ปรมนาถดาฟัง ปางเมอื ขา้ ยงั เสวยราช ตามขตั ตยิ ชาตคิ ลองธัมม์ ตามโปรณากมั มอ์ นั ชอบ
บล่ กั เลียวลอบแทด้ หี ลี เยียววา่ โทษขา้ นมี ีขาํ เขอื ก เพราะหือชา้ งเผือกเป็ นทาน บ่ใชก่ ารอนั ไพร่ดปี าก ชา้ งแกว้ หากของเรา
เกิดเทียมเงาร่วมขา้ ปานหยาดฟ้ าลงมา บ่ใชช่ า้ งพระยาแตเ่ ก่า ชา้ งแกว้ เกา่ กบั เมือง หากเป็ นของเบืองฅินขอ้ ย เมือยงั
นอ้ ยหนอ้ ยเกิดกบั มือ ดังรือเขาพอ้ ยเคียด จาสม้ เสยี ดบ่นยิ ม ชาวนคิ มเมอื งนอก บา้ นนอ้ ยขอกพนั นา ทงั ขนุ เสนาอา
มาตย์ ปชานราษฎรเ์ รียงราย แลน่ หาขนุ นายทกุ หมู่ มาสะส่สู ะสน มาระรนระราก ขบั ขา้ นอ้ ยพรากเมืองมา อยศู่ าลาเถือน
ถอ้ ง เผอื ขา้ พีนอ้ งหากเอากนั มา จาศลี ภาวนาเสพสรา้ ง ในประเทศทา้ งดงหนา ดงั รือพอ้ ยมาอาราธนาขา้ เมอื เล่า หือเป็ น
ทา้ วเก่าเสวยเมือง ขา้ ยนิ เฅืองใชช่ า้ ยนิ เผดิ หนา้ แกฝ่ ูงฅน ขอพระปิ ตาเอาริพลฅืนเมือสู่ ทีทา้ วอย่เู สวยรมณก์ อ่ นทะราฯ

ตโต ในกาละเมือนนั ทา้ วสญไชยนรินทร์ ไดย้ ินคาํ ลกู กล่าวรอ้ นผ่าวหนกั อก ทา้ วทรงยศชดุ า้ ว จกั หือทา้ วโอรสา หือขมา
เสียยงั โทษ อันไดโ้ กรธกระทาํ ผดิ ในพระบัวพิตรา(อ่านบวั พิตถรา)ตนลกู จิงตา้ นถอ้ ยถกู คาถาว่า ทกุ ฺต ฺจ หิ ปุตฺต
ภนู ฺหจฺจํ ดงั นเี ป็ นเคา้

ดรู าลกู รกั แกพ่ อ่ เฮย พ่อนคี ลาคลาดจากปัญญา เหตวุ า่ ไดฟ้ ังคาํ จาสนส่อ เป็ นคาํ มอ่ แห่งชาวเมอื ง ไดข้ บั พระบญุ เรอื ง
เจียรจาก หือพลดั พรากเมอื งมา พระปุตตาบ่มีโทษ พอ่ นีโสดกระทาํ ผดิ เป็ นทจุ รติ อนั ใหญ่ สิงนใี ชจ่ ักดี หือเสียสรีตนลกู
เป็ นทีดถู กู แกฅ่ นทงั หลาย พอ่ นหี ลงดายเสยี เปลา่ เยยี ะแกเ่ ถา้ กเ็ ยียะเสยี สติและลกู เฮยฯ

ดรู าเจา้ ลกู รักแกพ่ ่อ อันว่าลกู นอ้ ยหนอ่ ญงิ ชาย เกิดเป็ นสายสืบเชือ เป็ นทีเอือแกว่ งศว์ าน ยอ่ มบันดาลยงั ทกุ ขโ์ ทษ อัน
รา้ ยโสดกังวล อันเกดิ เถิงตนแก่พ่อแม่พีนอ้ งแกล่ งุ ตา ทงั นา้ อาวอาป้ าป่ ู ครบู าหมมู่ ติ รสหาย แมน้ ควรตายก็หลา้ งตายได้
ละพอ่ แมไ่ วเ้ ป็ นคณุ เชญิ เจา้ ตนบญุ ลกู พ่อ สกิ สรา้ งกอ่ ไปกินเมือง หือยศเรืองดงั เก่า เป็ นทา้ วเล่าสองทแี ดเ่ ทอะฯ

85

มหาสตฺโต สว่ นมหาสตั วเ์ จา้ ตนองอาจ แมน่ ใคร่เสวยราชะสมบตั ิ เจา้ ก็จดั คาํ จา เป็ นคาถาคาํ เกา่ แสรง้ ชกั มาเลา่ แก่ปิ ตา ฯ
ส่วนพระยาสญไชยขตั ติยชาติ ซาํ อาราธนา ยังปุตตาลกู หนอ้ ย กลา่ วออ่ นออ้ ยคาํ ควร ฯ เมือนนั อามาตยท์ งั มวลหกหมืน
หนา้ ชอ้ ยชนื ชฅุ น เกิดมาตามตนพระบาท เขาก็รวู้ า่ เจา้ จะรับราชะนมิ นต์ อนั เป็ นมงคลวเิ ศษ ทรงเกลา้ เกษราชา สว่ นพระ
บญุ หนาตนสกั สวาด ก็กลา่ วสหี นาทคาถาว่า ดรู าเสนาหลายชืนชอ้ ย สจู งุ่ ยงั หนั หนอ้ ยก่อนทะรา ฯ

ปณฺณสาลํ ปวิสติ ฺวา พระนรนิ ทรต์ นใจมอ่ ก็อว่ายหนา้ ลอ่ ศาลา ก็แกเ้ ครืองระสมี าเรียงแลบไว้ ยงั ผา้ เปลอื กไมค้ องฅา นงุ่
ผา้ ผนื ขาวงามสะอาด หอยสงั ขว์ าดมีเพยี ร เจา้ เสด็จเวยี นพรากออก ยังพายนอกศาลา ก็กลา่ วคาถาว่า อทิ ํ ปัณณศาลา
อันนวี ิเศษ ประเทศทอ้ งวงกฎ เป็ นทีกมู าอดอย่สู รา้ ง มา้ งกเิ ลสภาวนา เจ็ดเดอื นตรานานซะราํ อย่สู รา้ งพราํ ปารมีญาณ
หือทานเจา้ ชาลสี รสี ะอาด ทงั นางกณั หานาฏดวงดี ทงั นางมทั ทีสรีออ่ นหนา้ แกเ่ จา้ ฟ้ าชือขนุ อินทร์ แผน่ ดินดานไหวหวัน
สะทา้ นลนั ไปมา พระราชาถวายแลว้ ทา้ วตนแกว้ นรินทร์ ก็ปทักสินสามรอบ ไหวน้ บนอบอาํ ลา ปัญจงั คาตดิ ตอ่ อว่าย
หนา้ ลอ่ อาสรม ชา่ งตดั ผมผฉู้ ลาด กม็ าแปลงเกลา้ ราชราชา หมเู่ สนาแลพราหมณจ์ บเพท ก็มาสรงเกษราชา นาํ อบมา
หลายหลาก ไหเงนิ มากนานา ไหฅาํ ตราพรอ้ มกู่ ไหแกว้ หมสู่ ระสรี ประดบั ดีภิเสก เป็ นทา้ วเอกราชา ดงั อนิ ทาแหลง่ หลา้
เสวยฟากฟ้ าแดนสวรรคน์ นั แลฯ

เทน วตุ ฺตํ เหตดุ งั อนั พนั ธนอนั วเิ ศษ พระพทุ ธเจา้ เทสนา ในจรยิ าปิ ฏกะวา่ ตโต เสสนฺตโร ราชา รโช ชลฺลํ ปวาหยิ ดรู าสารี
บตุ ต์ อันวา่ พระยาเวสสนั ตระนรนิ ทร์ ไดย้ นิ ขา่ วสารเรียงราบ ชาวเมืองมากราบนมิ นต์ ก็ชาํ ระตนผา่ นเผา้ ละเครืองเจา้
ระสี ทรงเพศดีชืนยา้ ว เขา้ เครืองทา้ วลวดดงู าม เสนาหลามไหลหลาก ชดุ า้ วคังกนั มา หมพู่ ราหมณามวลมาก พรอ้ มทกุ
ปากถวายพร ตรุ ิยนนตรดี ังซะซา้ ว ผบั ดา่ นดา้ วปูนฟัง เสียงดงั ครางเกิดกอ้ ง ดังเมฆรอ้ งทีสาคร นายกญุ ชรผา่ นแผว้
ประดบั ชา้ งแกว้ เรยี งราย นาํ มาถวายบาทไธ้ ทีจิมใกลพ้ ระนรนิ ทร์ พระภมู นิ ทรเ์ ลศิ แลว้ สะพายดาบดา้ มแกว้ สรีกัญไชย
รงั ษใี สหลายสิง เป็ นเจา้ ยงิ สามานย์ ขนึ นงั ชา้ งสารตวั องอาจ กระพมุ่ ฉัตรด์ าดมงุ บน อันว่าตนอามาตยห์ กหมืน หนา้ ชอ้ ย
ชืนชฅุ น สหชาตาอันเกิดมากบั ตนพระบาท เขา้ เครืองอาจดฅู าน เป็ นปริวารแวดลอ้ ม ออ้ มตนี ชา้ งทกุ พาย นางสรีวิ
กญั ญา พรอ้ มทกุ ภาคนานา ชวนกนั มาชดุ า้ ว ทงั ลกู ทา้ วและพระยา นายเสนาและอามาตย์ ประชานราษฏรเ์ ศรษฐี ก็
นมิ นตม์ ทั ทสี รีหน่มุ เหนา้ อาราธนาเจา้ สกิ ลง แลว้ สรงเกลา้ เกษ อันว่าราชาภิเสกเบกิ บายสรี หดหล่อดีเลศิ แลว้ ควรเป็ น
นางแกว้ เทียมเมือง และนาฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห สสิ ณฺกาโต สจุ วิ ตฺโถ สพฺพลกํ ารภสู ิโต ปจฺจยํ นากมามยุ ฺห ขกฺกํ พนฺธิ ปรนฺตปํ ภิกฺขเว ดรู า
ภกิ ขทุ งั หลาย อนั ว่าพระยาเวสสนั ตระบัวบาน ชาํ ระองคฅ์ านเกลา้ เกษ ทรงผา้ เทศผืนฅาน เครืองอลังการสบุ สอดแลว้
สะพายดาบดา้ มแกว้ กัญไชย รงั ษใี สมะมาบ ขา้ เสกิ กราบขนื วาน ขชี า้ งพลายสารตวั ใหญ่ งามแทใ้ ชส่ ามานย์ อามาตย์
หาญหกหมืน หนา้ ชอ้ ยชืนเชียงฅาน เป็ นปรวิ ารแวดลอ้ ม แหแ่ หนออ้ มถวายพร วา่ พระเวสสนั ดรตนสกั สวาด จ่งุ เป็ นเจา้
ชา้ งอาจเสวยเมือง ในกาละยามนันนางสีวิกญั ญา กเ็ ขา้ มาอภิเสก นางแกว้ เอกมทั ที ย่อมนางดใี สสว่าง เจยี รจาชา่ งถวาย
พร แก่พระเวสสนั ดรผา่ นเผา้ วา่ สมเด็จเจา้ จงุ่ รักษา นางหน่มุ เหนา้ แมเ่ ทวี สว่ นเจา้ ชาลกี ณั หาทงั คู่ จงุ่ ค่อยอยรู่ ักษา ยัง
นางพระยาตนแม่ อยา่ หือโสกแตอ่ ันใด สว่ นพระยาสญไชยตนพอ่ กบั ทังนางหนอ่ ผสุ สดี จ่งุ รักษาแมเ่ ทวีเป็ นเจา้ ยิงกว่า
เก่าแสนดแี ด่เทอะฯ

อิท ฺจ ปจฺจยํ ลทฺธา สองโสภานอ้ ยนาฏ ไดเ้ สวยราชเมอื งขวาง ราํ เพงิ เถิงปางลาํ บาก เสวยทกุ ขย์ ากในไพร ในกาลเมือ
ปางกอ่ น ใจเจา้ อ่อนยินดี ดว้ ยสมั ปัตติสรีอันตนได้ เจา้ จิงใชต้ กี ลองไชยปกป่ าว กล่าวหือเหลน้ มหรสรัพ เพอื หือดบั ทกุ ข์
ไหม้ ในป่ าเขาวงกฏนนั แลฯ สองกระษัตรยิ ไ์ ดเ้ สวยเมืองเก่า ปราบโลกเล่าสองที เจา้ ยินดีชืนชอ้ ย ไดป้ ะลกู นอ้ ยสองสรี
สว่ นนางราชะมทั ที ไดป้ ะสองสรลี กู นอ้ ย หนา้ ชืนชอ้ ยยินดี จกั เจยี รจาเซิงลกู แกว้ จบู ชมแลว้ กล่าวคาถาว่า เอกภตฺตํ ปุเร
อาสิ นจิ ฺจํ กณฺฑลิ ฺยาสนิ ี อิตอ เม ตํ วตฺตํ อาสิ ดงั นี

ดรู าเจา้ ลกู รกั แม่ เมอื พราหมณเ์ ถา้ แกน่ าํ ไป สดุ วสิ ยั ซะราํ แมจ่ กั ไปชอมก็พราํ ยนิ ไกล เมอื สองลกู ไปแมก่ ็ยนิ ทกุ ขย์ าก กนิ
ลกู ไมห้ มากเพลางาย นอนเหนอื ดินทรายบม่ สี าด ใบไมล้ วาดรองเจอื หนงั เสอื เหลืองหมุ้ หอ้ ย หนาวจะจอ้ ยถนดั ใจ ลกู สาย
ใจเฮยเจา้ แม่ เมือพราหมณเ์ ถา้ แก่นาํ ไป สองนงไวยพรากหอ้ ง เอาสองพีนอ้ งพรากไคลคลา แมก่ ม็ าอธวานงั ถา้ คึดเถิงลกู

86

กาํ พรา้ ทกุ ฅนื วัน แมห่ าหวั มนั และลกู ไม้ มาบไ่ ดเ้ ป็ นลาง เหตเุ สอื สงิ หส์ างมานงั ถา้ จกั ดาคนั คาบขา้ หือแมม่ รณา เขา้ สู่
ศาลาก็เป็ นอันเย็นเยือก แมก่ ็มารอ้ งเรียกหาสองเขอื แลน่ ไปใตเ้ หนอื ทกุ ที เย็นสงดั จีบ่หนั ไหน อกแมล่ กุ เป็ นไฟผะผ่าว บร่ ู้
ขา่ วว่าลกู แม่อยหู่ นใด แมเ่ ยียววา่ ตายเสือขา้ (ฆา่ ) เยียววา่ ราชะสหี ค์ วา้ เอาไปกิน เยียวว่านกหสั ดลี ิงคล์ งซดู แม่เยียววา่
ชา้ งรา้ ยผดู ผกแทง ฝูงหมาฝูงแมงงงู อด คันเคียวกอดตนตาย กลางกองทรายและป่ าไม้ แมไ่ ปเซาะไซผ้ นั หา ทกุ พผู าแมก่ ็
ขนึ ผอ่ บห่ ันแกว้ หน่อทางใด แมก่ ็ซาํ ฅืนไปแถมเล่า ฅมุ่ ไมแ้ มก่ ็ไต่ไปเล็งดู บห่ นั สองบญุ ชพู ีนอ้ ง ในแห่งหอ้ งหนใด แมก่ ็เยียว
ว่าสองเขอื ไปส่ทู า่ เงอื กคาบควา้ ตกวงั แมเ่ ทยี วหายงั บ่ยัง แมจ่ งิ ตงั สจั จะ ว่าดว้ ยผละบญุ อันแมไ่ ดส้ รา้ ง ขอหือลกู พระเจา้
ชา้ งฅนื มา แม่ซาํ ไปหาแถมเลา่ ครบทีเกา่ หลายที ฅนื มาส่กู ฎุ ีรอ้ งไห้ ยกมอื ไหวท้ า้ วพระยา นาํ ตาแมน่ ีนาอาบหนา้ ทกุ ขเ์ ท่า
ฟ้ าอาลยั นอนกลางฅืนไหลคลงั คา้ ไหห้ าลกู กาํ พรา้ ยามนอน ลางฅาบดงั จกั มาเปิ ดผา้ แม่กนิ นม ลางฅาบดังเป็ นมาอยอู่ า
สรมเทาะตอ่ ย ล่าเหลน้ ออ่ ยกบั กนั ลางฅาบเป็ นดังมารอ้ งเรียกนนั ซะซา้ ว ว่าพีนางแกว้ แมร่ ามา จัดแทห้ าบ่ได้ เต็มแม่
รอ้ งไหห้ อดหิวตายฯ สองสายใจเฮยพระแม่ เคราะหร์ า้ ยแก่จ่งุ หายสญู ผละบญุ อันเกิดมาแตพ่ อ่ แม่ ไดส้ รา้ งแผแ่ ก่สองรา
อยา่ ไดม้ ีโรคาโสกเสา้ อายยุ นื เทยี งเทา้ ทีฆา อยา่ ฟังชราแกเ่ ถา้ หือยืนเทียงเทา้ แทนเมอื งแดเ่ ทอะฯ

ผสุ ฺสตปิ ิ โข เทวี ส่วนนางผสุ สดีตนไวแว่นฟ้ า กเ็ ลือกแผน่ ผา้ ผืนแพง ค่าแสนฅาํ แดงเป็ นขนาด ควรแกส่ ะไพร้ าชเคยทรง
แหวนธาํ มรงคส์ บุ สอด ตา่ งแกว้ สอดดดู ี สอ่ งแสงสรใี ชช่ า้ สมแก่หนา้ แมม่ ทั ที นางผสุ สดแี มแ่ กว้ แตง่ แลว้ ใส่ขะอบู ฅาํ หือ
สาวจาํ นาํ แล่นใช้ ไปหือแกว้ แก่นไธม้ ทั ทแี ละนา ฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห กปฺปาสิก ฺจ โกสยฺยํ โขมฺโกมทุ ปรานิ ดงั นี ภกิ ฺขเว ดรู าภิกขทุ งั หลาย ตนทรงสลี ใสสกั
สวาด เป็ นขณี าสวชาตอิ นั ดี บดั นจี กั กล่าวเถิงปุตตแี มท่ า้ ว ชมชืนยา้ วยินดี กบั ดว้ ยนางมทั ทีสรสี ะไพ้ แกว้ แกน่ ไทจ้ ิงนาํ มา
ยังวัตถามวลมาก ผา้ หลายหลากนานา คือผา้ กปั ปาสกิ าใสส่องซาํ เสน้ แลบลาํ ใยบัว เชงิ ชายหัวสนแส่ว เหลือมฅะแฅว้
แสนฅาํ โกไสยยังงามแพพ้ อด แลว้ ดว้ ยยอดใยไหม มาแตเ่ มืองไกลเทศทา้ ว ควรคา่ ไดแ้ สนเมอื ง ผืนนงึ ชอื อทุ มุ พราเรือง
รา่ มฟ้ า ดหู ลากผา้ ทงั หลาย เป็ นตายายใยรอด ปูนดีดาสอดแยงดู ตานงึ ชอื วา่ สเี นรหู มายทวีป ตานึงนาํ สมทุ รถีบตฟี อง
ตานงึ รปู อดุ รขทู วีปใหญ่ ตานงึ ชอื ว่ารปู บปุ ปะวเิ ทหะใส่ปูนดู ตานงึ รปู ชมพยู าวยา่ นกวา้ ง ตานงึ รปู อมรโคยานสรา้ ง
สมบัติ ตานงึ ชอื วา่ พระยาจกั กวตั ติเสวยราช ตานงึ ชอื วา่ เทวดาอยปู่ ราสาทแกว้ วมิ านฅาํ ตานงึ ชอื ทา้ วจตโุ ลกบาลอาจ
หนา้ ตานงึ รปู อินทรเ์ จา้ ฟ้ าอย่เู สวยรมย์ ตานงึ รปู พระยาพรหมตนสกั สวาด ตานงึ รปู รามาธิราชปราบปรนิ มิ มติ ตาวสวดี
ตานงึ รปู กนิ นรีไล่เลยชม ตานงึ รปู ญิงชายชมสมสสู่ รา้ ง ตานึงรปู แมร่ า้ งถอื แว่นแยงเงา ตานงึ รปู แมก่ าํ ลงั เอาขอชา้ ง ตา
นงึ รปู บ่าวสาวสรา้ งการเรือน ตานงึ รปู พ่อคา้ เดินเทียวเทศ ตานงึ รปู แมน่ าํ เดนิ เขตแดนเรา ตานงึ รปู สะเพาฅาํ หวา้ ยทา่ ตา
นงึ รปู ชา้ งล่าดงไพร ตานงึ รปู เนอื ไปเป็ นหมู่ ตานึงรปู มา้ อยศู่ าลา ตานงึ รปู เสือสิงหด์ าแอ่วเหลน้ ตานงึ รปู กระตา่ ยเตน้ เดิน
ดง ตานึงรปู ราชะหงษบ์ ินอากาศ ตานงึ รปู กญุ ชราชเมามนั ตานงึ รปู เสตพณั ณช์ า้ งเผือก ตานงึ รปู ฤกษเ์ ดอื นดาว ตานึง
รปู พระจนั ทรข์ าวใสส่อง ตานงึ รปู นางเหยยี มปล่องคองชาย ตานงึ รปู แมห่ มา้ ยไหห้ าผัว ตานงึ รปู งวั อสุ ภุ ราช ตานงึ รปู
กวางทรายและนาคนาํ ตานงึ รปู ไก่เถือนถาํ และราชะหงษา ตานึงรปู สตั วน์ านาและนาคนาํ ตานงึ รปู อกนางชาํ ตานงึ รปู
แมน่ าํ ไหล จิงไขวตั ถาผา้ วิเศษ อนั เกิดแตโ่ ขมราชจีบผา้ ผนื แพง เพงิ ใส่ขะอบู ฅาํ แดงเลิศแลว้ แมจ่ ิงใชไ้ ปถวายแก่แกว้ มทั ที
สมนางดีใชช่ า้ เยียะทะรงผา้ ผนื กเ็ ยียะดงู ามแลนาฯ

ตโต โขม ฺจ แหวนธาํ รงสบุ สอดนิวนางนาฏ แอวนางแกว้ ฅาดใบสรี สรอ้ ยสงั วาลยด์ ีสบุ สอดแลว้ ประดับดว้ ยแกว้ มาก
มวลมี นางผสุ สดสี รีอะครา้ ว เป็ นแมท่ า้ วบรม มใี จชมชืนแลว้ อนั ว่านางแกว้ มทั ที ทรงผา้ ผนื ดงี ามสะอาด ควรแก่นางทา้ ว
ราชเทวแี ละนาฯ ส่วนนางผสุ สดีตนแม่ ก็ใชไ้ ปถวายแก่มทั ที คือหมากปัดฅาํ ดีแลบรอ้ ย ประดบั สรอ้ ยสงั วาลย์ ดเู ชยี งฅาน
ใชช่ า้ ใสสอ่ งหนา้ จาํ นาํ เกบิ ฅาํ รองรับบาท ควรแกน่ างราชอดุ ม สองนางนมฅาํ ฅาด แกว้ มกุ มาดสะแอว เป็ นของแพงนาง
นาฏ อันลกู สะไพห้ ากเคยทรง ประดบั องคใ์ หต้ ลอด บ่หือคา้ งรอดหลอไฉน ตามเพงิ ใจจะไจ้ แก่ลกู สะไพม้ ทั ที สมนางดีชืน
ยา้ ว แขนสอดมา้ วงามฅม นางนาฎสนมรับใช้ ก็นงั ใกลถ้ วายสาร เป็ นปรวิ ารแวดลอ้ ม ทกุ ปากพรอ้ มยนิ ดี

ส่วนทา้ วสรีสญไชยบรมนาถ จกั หือโอกาสแก่มนตรี สิบสองอโขเภณีสกั สวาด ทา้ วก็ปลงราชรางวัล แบ่งปันกนั หลายสิง
เหลน้ มโหรสพยิงเมอื งสวรรค์ พรอ่ งฟ้ อนฟันเชงิ ดาบ พร่องคาบของลืน ลางพร่องก็กลนื เรอื ลาํ ใหญ่ ลางพร่องก็ไต่
สะเบยี งหนงั ลางพรอ่ งกส็ งั สะหลืด ขนึ พืนอากาศกลางหาว ลางพร่องกป็ าวชนดาบ ลางพร่องก็ปราบฟันแทง ลาง
พร่องก็แทงฅอหอก ลางพร่องก็ตอกปาวลง ลางพร่องกข็ บั สนเป็ นระบาํ อือมาด ลางพรอ่ งก็สวาดอสุ สา ลางพร่องก็ตก

87

สกั กาลกู ใหญ่ ลางพร่องก็ซอใส่ขบั ขานกนั พร่องก็ขบั สบั สนั ลองมาด พร่องก็ดีดเพียะพาทยเ์ สยี งหวาน หลายสิงอัน
พาทยป์ ี เป่ า เมือนนั เลา่ ปูนดฟี ัง อภิเสกบญุ ธมั มเ์ มอื เมือง รพิ ลเรืองเต็มเถือน พดู อยเกลือนผาพงั ในดงตนั ป่ าไม้ นบั ว่าได้
สบิ สองอโขเภณี เบิกบายสรีพระบาท พอขนาดเตม็ เดอื นและนา ฯ ตมตฺถํ ปกาเสนโต สตฺถา อาห สพฺพมฺหิ ตํ อร ฺญมฺหิ
ภกิ ฺขเว ดรู าภกิ ขทุ งั หลาย ตนทรงสลี ใสบัวริยาต เป็ นขณี าสวชาตอิ รหนั ตา อันว่าหมมู่ คิ คามวลมาก เต็มทกุ ภาคป่ าหิม
พานต์ มีใจชมบานยอยืน ตัวใหญน่ อ้ ยชืนยินดี บ่ราวีเคียดกลา้ บก่ ระทาํ โทษขา้ เบยี นกนั ดว้ ยเตชะเมตตาธัมมท์ า้ วทอด
ไมตรรี อดทกุ ชมุ เขายนิ ดหี มุ กว่า เหลน้ ทัวป่ าหมิ วา นกทงั หลายมวลหมู่ รอ้ งสะส่สู ะสน จบั สาขาพายบนจิมใกล้ เหนอื หมู่
ไมน้ านา ดว้ ยเมตตาธมั มม์ วลมาก ทกุ ตวั หากเสถียร บ่บีบเบียนเคยี ดกลา้ บก่ ระทาํ รา้ ยล่าหิงสา ปางเมอื พระยาเวสสัน
ตระราช เจียรจากอาวาสมาเมอื ง เตชะเรืองไรเรือ สขุ ทกุ เมือลืมการ ทา้ วสญไชยบานผา่ นเผา้ ก็หือเหลน้ ทวั เทา้ หิมพานต์
พรอ้ มสพั พะการทกุ สิง เดอื นนงึ จงิ บวั ระมวลเล่า กเ็ อาลกู เตา้ เมอื งเมือง

แลว้ ตนบญุ เรอื งศกั ดิใหญ่ ก็แต่งใชไ้ ปหา ยงั เสนาผฉู้ ลาด อนั ทา้ วราชใสไ่ วแ้ ทนตา ว่าดรู าเสนา ทา่ นจงุ่ ลลี าไปกอ่ น เราจัก
ผ่อนไปตาม ฅนตีนชามไหลหลงั หมมู่ า้ ถังแถวไป หมรู่ ถแกว้ แกวง่ กวัดไกว ไปตามชา้ งลามแหนแห่ ขนุ นางแวดแว่ทาํ กลาง
เจา้ ชาลนี าํ ทางไปก่อน นางกณั หาแกว้ หยอ่ นไปชอม พระเวสสนั ดรจอมนาถ ถัดนนั หมนู่ างแกว้ ราชกณั หา หมนู่ างมทั ที
งามใชช่ า้ ไปถัดเจา้ ฟ้ าเวสสนั ดร หมพู่ ระภธู รไอยกาตนป่ ู ไปถดั หมนู่ างแกว้ ราชมทั ที หมนู่ างผสุ สดีตนแม่ ไปชอมแก่ทา่ น
ทังหลาย หมเู่ ด็กชายไปตามหลงั หมู่ ไปสะส่สู ะแสน เต็มขอกแดนชงิ กนั ยา่ ง เมือนนั และฯ

สนฺฐิโยชนมคฺคํ สว่ นพระยาสญไชยตนใหญ่ ไปดว้ ยมัคคาไกลบ่โหด ไดห้ กสิบโยชนค์ ณนา สองเดือนตราจิงรอด เวียงแกว้
ยอดนคร พระภธู รผา่ นเผา้ ก็เสด็จเขา้ เวียงไชยเมือนนั และนาฯ

สว่ นชาวสพี ไี พรฟ่ ้ า เขาก็มากวัดแกว่งผา้ ปูชา พากนั มากราบไหว้ วา่ พระแก่นไทป้ ราบชมุ พู จ่งุ มสี ขุ ทหี าเทียงเทา้ เป็ นเอก
ราชเจา้ ศกั ดิใหญ่ เป็ นเจา้ ใหมแ่ ดนเมืองแด่เทอะ ฯ

ในกาละนนั ทา้ วกห็ ือตีกลองรอ้ งป่ าว ในเขตดา้ วแดนเรอื น วา่ อาชญามหี ือเตอื นไพร่ไว้ ว่าอย่าไดข้ า้ สตั ว์ อยา่ ผกู มดั ตีต่อย
แม่นควรขา้ กห็ ือปล่อยกรณุ า ฅนผิดอาชญาอยฅู่ อก ฝงู ผกู ตอกคังคา จ่งุ หือปล่อยออกมาหือเสยี ง อยา่ หือเขาเฅืองวโิ ยค
บห่ อื เสา้ โสกกงั วล ฝูงหมฅู่ นอย่าไดป้ ระมาท จงุ่ ฟังโอวาทของเราเทอะฯ ส่วนพระยาเวสสนั ตระราช ก็ขนึ นงั เหนอื อาสนา
มีปัญญาคึดขงุ่ ใจหอ้ ยมงุ่ เทิงทาน วา่ วนั พรกู เวลากาลเมือเชา้ ยาจกจกั เขา้ มาขอ กจู กั ยกยออนั ใดหืองา่ ย จกจ่ายหือเป็ น
ทานนนั ชาฯ

เมอื นนั หินปัณฑกุ ทั พลสีลาอาสน์ แห่งทา้ วราชอินทา ก็อณุ หารอ้ นกระดา้ งแข็ง สาํ แดงหือเป็ นเหตุ แก่พระยาเวสสันดร
อนั มีใจวอนตดิ ตอ่ คึดใจลอ่ เถิงทาน พระยาอินทาตนผา่ นแผว้ ก็หือหา่ ฝนแกว้ เจ็ดประการตกลงมาระรานระรม ย่อมแกว้
อดุ มแฅวนยิง บ่ใชแ่ กว้ กริงชดั แหว ยอ่ มเป็ นแกว้ เมอื งควรคา่ ตกแตฟ่ ้ าลงมา ตกในราชนเิ วสนฅ์ มุ้ นอ้ ย ตกถีถอ้ ยหลาย
แถว ตกเพยี งแอวบม่ ีหวา่ งและนา ฯ

ในวันลนู พร่งุ เชา้ ก็หืออามาตยท์ งั หลาย ไปหมายยงั หม่แู กว้ วิเศษ ตกเขตฅมุ้ ฅนใด จงุ่ ไวห้ ือแกฅ่ นผนู้ นั แลว้ ทา้ วตนแกว้
ราชา หือฅนนาํ มายงั แกว้ อนั ตกแลว้ พายนอก แดนดา้ วขอกหนทาง เอามาไวใ้ นเหลม้ ฉางอันใหญ่ เขา้ ของเกา่ ใหม่ถมถอง
ฯ ส่วนเหลม้ ฉางแห่งพระเวสสนั ดรมเี จ็ดหลงั และหลงั และเจ็ดวา เหลม้ ปฐมาอันก่อน บห่ อ่ นไดบ้ กบาง เทยี รย่อมเตม็ ฉาง
หลายสาํ เงนิ ฅาํ พราํ ชนื ทอง หลงั ถว้ นสองมีมาก เหลม้ ฅาํ หากดงู าม หลงั ถว้ นสามเลศิ แลว้ เต็มไปดว้ ยแกว้ มกุ ดาหาร
ของเชยี งฅานถว้ นถี หลงั ถว้ นสเี ชียงชิน มีแกว้ มหานลิ ใชช่ า้ หลงั ถว้ นหา้ แกน่ ดดู ี มีแกว้ มณีชืนชอ้ ย แถวมกุ นอ้ ยรอ้ ยพนั
พก หลงั ถว้ นหกนนั นา เต็มไปดว้ ยแกว้ พาวาลาํ เลศิ วชริ ะเพ็กเกดิ กบั บญุ หลงั ถว้ นเจ็ดคณุ วเิ ศษ วทิ รู เทศเชียงฅานและนา
ฯ

ตโต เวสฺสนฺตโราชา ทานํ ตตฺวาน ขตฺตโิ ย เมือนนั พระยาเวสสันตระราช เกิดในขตั ตยิ ชาติวงษา อย่พู าํ เพ็งปารมีธมั มไ์ ปไจ้
ๆ ตราบไดอ้ ายรุ อ้ ยซาวปี คนั เมียนอนิ ทรยี ค์ ลาคลาด ก็ไปเกดิ บนปราสาททิพวิมาน เทวสถานกาญจนวิโรจน์ ชือว่าชนั
สนั ตสุ ิตเทวราช อตุ มวรเทศ ในหอ้ งเขตดสุ ติ าสวรรคก์ ็มแี ลฯ

88

สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหรติ วา ชาตกํ สโมธาเนสิ สพั พญั พู ระพทุ ธเจา้ นาํ เอายงั มหาเวสสนั ตรชาดก อันประดับคาถา
ไดพ้ นั นงึ แลว้ ทีนพี ระตนแกว้ จกั นคิ ม หลบสมธมั มเ์ ทสนห์ ือแจง้ พระจิงแสรง้ เทสนาว่า

ภกิ ฺขเว ดรู าภกิ ขทุ งั หลาย อันว่าหา่ ฝนโบกขรวัสนนี า ตกลงในทีชมุ่ นมุ ญาตกิ ายามนี บใ่ ชต่ กแตท่ ีหนโี ครธาราม ห่าฝน
งามกเ็ คยไหลหลังถังตกลงมา ในชมุ่ นมุ ญาตกิ าลว่ งแลว้ ในเขตป่ าแกว้ หิมพานต์ ดว้ ยประการดงั กลา่ วมาแลว้ นแี ลฯ

ชาตกํ สโมธาเนนฺโต พระพทุ ธเจา้ จกั สาํ แดงชาดก อนั เป็ นอดีตและปัจจบุ ัน มาเทยี มกนั หือแจง้ พระก็แสรง้ เทสนาว่า โลเภ
นเุ ปนฺโต ชชู โก เทวทตฺโต อโหสิ ฯ

ภกิ ฺขเว ดรู าภกิ ขทุ งั หลาย อันว่าชชู กพราหมณ์ ผเู้ ถิงชรารามเกา่ เกือ ไปรังเรือแรมขอ ในเมืองกลิฏฐาพอถ่อยเถา้ เซซาทวั
เทา้ ชพุ ายพราหมณท์ งั หลายมาสะพรู่ พร่องกว็ ่าป่ ูพรอ่ งก็วา่ พ่อลงุ บาปมาจงู ใจลอ่ คึดติดต่อวนั ดี อัคคทิ ตั ตะมนั กป็ ูชาไฟ
ผบี เ่ พงิ ใจเยยี ะบาป ไฟววู่ าบไหมเ้ รือนมนั ฅนหนั พอเรืองร่งุ ชกุ ลาํ หมฅู่ นซาํ ตงั ชอื มันวา่ ชชู ก ตกมาในบัดนคี ือมาไดท้ ่าน
เทวทตั พแี มเ่ จา้ ราหลุ เป็ นลกู พระยาสปุ ปพทุ ธะ ออกบวชในสาสนาพระตถาคตะไดอ้ ิทธิฤทธิแลว้ พอ้ ยบงั เกดิ ใจผดิ เป็ น
เหตุ มา้ งสงั ฆเภทและโลหิตตปุ ปบาท แผน่ ดินบอ่ าจจอดอยไู่ ด้ ยะจอ่ งไวล้ วดกลนื กนิ ไปตกไวใ้ นอเวจีนารก คันพน้ วิบาก
อนั นนั แลว้ จกั ไดม้ าเกดิ เป็ นพระปัจเจกพทุ ธตนนึงชอื วา่ อตสิ สโร อยไู่ ด้ 7 วนั ก็จกั นพิ พาน กาลหมนื ชะแลฯ

สว่ นนางอมติ ตาพันนา ไปมากไ็ ดม้ าเป็ นขา้ พราหมณค์ ่มุ ควา้ เอาเป็ นเมีย จกั ปองหนเี สยี ก็บไ่ ด้ เงนิ ท่านแพไ้ หวว้ อนตา เป็ น
เมยี สายจิตเจตน์ ทังพราหมณเ์ ถา้ เพศชรา นางกลบั มาไดเ้ กิด เอากาํ เนดิ ปัจจบุ นั ดังเราหันมานไี ส้ หากไดน้ างจญิ จามานวิ
กาผมู้ กั สนส่อ อมุ้ ทอ้ งลอ่ พระตถาคตะในกาลบัดนีแล ฯ

อันว่าพรานป่ าเจตบตุ ร อนั ชาวเจตราชใช้ รดู้ ว้ ยกลวั พดู อย คอยหนทางป่ าไม้ วันนนั คือหากไดฉ้ ันนะอามาตย์ เป็ นนายมา้
แกว้ ราชกณั ฐกั เกาะหางมา้ ชกั ปี นเปี ยง มาตามพระตถาคตะในกลบัดนแี ล ฯ

อนิ ทราชา ส่วนพระยาอนิ ทาธิราช อันอยเู่ หนอื เขาสเุ มรรุ าชเขาทอง เสวยสองสวรรคช์ นั ฟ้ า กลายกับเพศหนา้ เป็ น
พราหมณ์ มาขอชายางามท่านทา้ ว ในด่านดา้ วหิมพานต์ บดั นีกลบั สงสารมาเล่า เกดิ ในเชอื เผา่ ภบู าล ชือวา่ อนรุ ทุ ธะ
กมุ ารผนู้ อ้ ง เกิดรว่ มทอ้ งตดิ ตาม พระยามหานามะผเู้ ป็ นพี ชดั ถีแทก้ ็เชือตถาคตะในกาละบัดนีแลฯ

อจตุ ตระสีวันนนั โสด สรา้ งพระโหดสมณธมั ม์ บดั นบี ญุ จาํ นาํ เกดิ กวา้ ง ไดม้ านงั ป่ างขา้ งหนขวา คอื พระธมั มเ์ สนาสารี
บตุ ตเถรในกาละบัดนีแลฯ

ส ฺชโย ราชา ส่วนพระยาสญไชยพระยาเกิด เป็ นทา้ วเลศิ โลกา คือปิ ตาธิราช แหง่ พระยาเวสสนั ตรราชโอรส บดั นีปรากฏ
มา คือพระยาสรสี ทุ โธทนะพอ่ แหง่ กพู ระตถาคตะบดั นีแลฯ

อันว่านางผสุ สดีตนแม่ ไดส้ รา้ งบญุ แตป่ างหลงั มา นางไดป้ ูชาพระพทุ ธเจา้ ดว้ ยจวงจนั ทร์ บญุ มาทนั ยอดไธ้ ปรารถนาได้
สมพร เป็ นแมพ่ ระเวสสนั ดรทา่ นทา้ ว บเ่ กิดดา่ นดา้ วแดนใด คอื ไดน้ างสรีมหามายาตนฉลาด สมองอาจเหนอื ฅน ประสตู ิ
ตนพระสมเด็จ อยนู่ านไดเ้ จ็ดวนั ลวดจตุ พิ ลนั ไปเกิด ในหอ้ งเลศิ ตสุ ติ า แผ่เพศมาบวั รสิ ทุ ธิ ชอื ว่าสรมี หามายาเทวบตุ ร ใน
กาละบัดนแี ล ฯ

มทฺทีปิ โข อันวา่ นางราชมทั ที สรโี สภาอะครา้ ว ดหู ลากเล่าเหลือฅน บ่มกี งั วลใจลอ่ บ่หยิวหนา้ ตอ่ ตาชงั บ่มหี วังอิงอา้ ง
นางนนั สรา้ งบญุ มา บ่ใชใ่ ครใดไทยตา่ งหนา้ บดั นไี ดแ้ กน่ างยโสธราพมิ พางามแง่ ตนเป็ นแมเ่ จา้ ราหลุ ในกาละบดั นแี ลฯ

ชาลกี มุ าโร สว่ นลกู ชายสายสบื เชือ งามอะเฅือชอื ชือชาลี มีคณุ ดอี ันงาม ย่อมติดตามชว่ ยสรา้ ง บ่หือหอ่ นรา้ งปารมี บ่ใช่
ใครต่างหนา้ บดั นคี ือลกู หลา้ เกดิ เทยี มเงา เอากาํ เนดิ มาเป็ นโอรสราช แหง่ มนุ นี าถชือวา่ ราหลุ ในกาละบัดนแี ลฯ

89

กณฺหาชินา ส่วนนางกณั หาลกู พอ่ ลกู นอ้ ยหนอ่ สงสาร พ่อเททานบ่ไว้ ลกู นอ้ ยไหร้ าํ รกั ว่าพอ่ เฮยผียักษเ์ ปรต มันกลบั
กลายเพศเป็ นฅน เอาตวั ตนเผือขา้ พราก คนั มนั อยากก็จกั กนิ เมือนนั พระนรนิ ทรท์ า่ นทา้ ว ยินเยือกยา้ วกระสด บ่อาจจกั
อดอย่ไู ด้ อกรอ้ งไหโ้ กธา วา่ จกั ไปตามเอาฅืนมาดงั เก่า จกั ขา้ พราหมณเ์ ถา้ หือตาย เพราะนางสายใจชา่ งฟ้ อง เป็ นลกู นอ้ ย
หนอ่ งนางมทั ที บักนกี ็ไดเ้ กดิ มาเป็ นนางอปุ วัณณา ลกู สาวเศรษฐีสมั ปัตติมีบ่โหด ในเมอื งสาวตั ถีโสดเมืองขวาง ในกาละ
บัดนแี ลฯ

เสสา ปรสิ า อันวา่ ปรษิ ทั อนั เหลือนไี ส้ คือหากมาไดป้ รษิ ทั สาม คือภกิ ขุ อปุ าสกะ อปุ าสิกา บัดนแี ลฯ
เหตใุ ดว่าปริษทั สามอันชา หิดว้ ยมีแทแ้ ละ ยามนนั นางปชาปตโิ คตมียังไป่ ทนั บวชเทือและ จิงไดป้ ริษทั สามจาํ พวกเพอื นนั
แล ฯ
เวสฺสนฺตโร ราชา โลกนาโถ เอวํ ธาเรถ ภกิ ฺขเว ดรู าภิกขทุ งั หลาย อนั ว่าพระยาเวสสนั ตรราช เป็ นนกั ปราชญ์หนอ่
พทุ ธางกรู เป็ นวงศข์ นุ เอกราช คนั ออกจากคัพภาวาสไคลคลา รจู้ กั ปากจากบั ดว้ ยแม่ บท่ นั แก่เท่าใด
ยงั มแี ม่ชา้ งตวั นงึ ไปในอากาศ เป็ นลกู ชา้ งชาติกระกลู ขาวเผอื กปูนปานไกรลาศ เป็ นชา้ งราชมงคล ไปในทีใดฝนตกละลมุ่
บา้ นเมอื งช่มุ เย็นใจ ชา้ งตวั นไี ดฅ้ ืนหนี เป็ นหนซี ีกเงนิ เดียว แตช่ าติหลงั มามากแลว้ แหง่ หนอ่ แกว้ ธรณี ปางเมอื เป็ นคหบดี
กฎมุ พกี บ่หลีกฟี กหมายแทนไป เท่าบ่มอี นั ใดแทนใช้ หลอนตายไปดว้ ยงา่ ย วิบากนนั มาก่ายสนอง มาเป็ นชา้ งรองทนี งั
หนสี ินมงั มลู มี มาตอบคณุ เจา้ หนี วบิ ากอนั นบี ่ห่อนหาย เมอื นนั เมืองกลิงคราษฎรต์ ายเกดิ แลว้ พีชะเขา้ กลา้ เหียวแหง้
ตายฝอย ฝูงพราหมณพ์ อ้ ยมาขอเอาชา้ ง ทา้ วก็แตง่ หา้ งเป็ นทาน ชาวเมืองก็มาสนสอ่ หือทา้ วตนพ่อขบั หนี
เพราะวบิ ากมมี าแตก่ อ่ น หือทา้ วขอ้ นหมองใจ ปางเมอื เป็ นพระยาสญไชยราช พาอามาตยแ์ ละปรวิ าร ไปเหลน้ สวน
อทุ ยานสะสู่ ยามเมือฅนหม่หู ยาดยายใย หวั หนา้ เขา้ ไปแล่น พวกดาบงา้ วลองแทง ปะเจา้ ระสสี างตนนงึ วิเศษ จบแจง้ เจตน์
ญาณงาม อนั มาตามหนทางแหง่ นนั เขาเร่งซันอาชญา หือเจา้ ระสคี ลาหนพี ราก เพราะอาชญาหนบี แตง่ มี เจา้ ระสกี ็รีบ
หนงี ะงวั เพราะกลวั ฅะฅดู ก็หยดุ อยโู่ ทมนสั บาปอนั นนั และฅืนมาครอบ พอ้ ยมาตอบสนอง ทางชา้ งปองเป็ นโทษ ทา่ นขบั
มะโมดจากเมอื งไป อนั นงึ เจา้ ไปพรางพระจอมใจนอ้ งนาฏ เมือนางฝันรา้ ยหลากตกใจ พระจอมใจรแู้ ลว้ ว่าพราหมณจ์ กั
มาขอเอาลกู แกว้ ทงั สอง ทา้ วยงั ปองจลุ ่ายแลว้ หือนางแกว้ หลงใจ วา่ สรีนางไวยเคยทกุ ขย์ าก บ่เคยทกุ ขย์ ากการใด บัดนี
มาอย่ใู นดงไพรยากไร้ กินลกู ไมใ้ สเ่ หนอื ตอง หากเป็ นคลองหันนมิ ิตอนั ถ่อยยอบ ประกอบดว้ ยอันกลวั ทา้ วไดพ้ รางนาง
เท่านี วิบากกคี รอบสนอง เมอื เสนานองสะพรู่ ชา้ งมา้ หมโู่ ยธา แหง่ พระปิ ตาตนพ่อ เขา้ มาลอ่ ในไพร โมหะใจยินมืด หายใจ
ฝื ดกลวั ตาย หากเอาพรดายล่าหลง ไดล้ ่ายพระองคท์ า้ วพอ่ นางมทั ทียนื ผ่อดู จิงเลา้ โลมพระชมพหู นอ่ ทา้ ว เวสสนั ดรว่า
เจา้ จงุ่ ฅนิงดพู รเมือกอ่ น ปางเมอื หือขา้ มอ่ นเป็ นทาน วา่ บ่นานทา้ วตนพอ่ จกั ราํ เพิงตอ่ เอารพิ ลโยธา เขา้ มาอาราธนาเมอื
เล่า เสวยเมืองเก่าถว้ นสอง พระยาอินทรก์ ็สนองกล่าวไว้ ราอยา่ ไดเ้ กากลวั จิงพาพระจอมหัวลงมาส่ทู ีเก่า วิบากอันนเี ลา่
คอื ไดล้ า่ ยนางมัทที เมอื ฝันบ่ดไี ปแก้ ทา้ วเพยี รแพไ้ ปมา ทา้ วนนั ใชใ่ ครใดไทยตา่ งหนา้ อหํ เอว คอื หากไดก้ พู ระตถาคตะตน
ประเสริฐ ตนเป็ นทีจงั ทีเพงิ แก่โลกาในกาละบัดนแี ลฯ
ตมุ ฺเห ภวนฺตา สทู ่านทงั หลาย อนั ปรารถนาหือไดส้ ขุ สามประการ มนี พิ พานอันเป็ นทแี ลว้ ดงั อัน จงุ่ ตงั โสตาปราสาทหดู า
ฟังดว้ ยคารวะครบยาํ และทรงจาํ ไวห้ ือหมนั แลว้ พากนั ปฏิบตั ติ าม ไปยังมหาเวสสนั ตระชาดกอนั นี ดว้ ยดงั กตู ถาคตะ
หากเทสนามานเี ทอะ ดว้ ยอันพาํ เพ็งทานะสลี ะภาวนาไปไจ้ ๆ ก็จกั ไดเ้ สวยสขุ สามประการ มีนิพพานเป็ นทแี ลว้ ชตุ นชฅุ นบ่
อยา่ ชะแลนาฯ

นครกณฺฑํ นฏิ ฺฐติ ํ กรียาอันกล่าวยังนครกณั ฑป์ รเิ ฉท อนั ประดบั ประดาคาถาว่าได้ 48 คาถา ก็บงั คมสมเร็จ เสดจ็ ฯ …

เอวงั กม็ ีดว้ ยประการชนี สาธ ุ สาธ ุ สาธ ุ ...

90