มหาชาติ ฉบับล้านนา

1

ตงั ธรรมหลวง/เทศมหาชาติ

ประเพณี ตังธัมมห์ ลวง หมายถึงการฟังพระธรรมเทศนาเรืองใหญ่หรอื เรอื งสาํ คัญ เพราะธรรมหลวงทีใชเ้ ทศน์
มกั จะเป็ นเวสสนั ดรชาดก อนั เป็ นพระชาตสิ ดุ ทา้ ยของพระโพธิสตั วก์ อ่ นจะไดม้ าประสตู ิและตรัสรเู้ ป็ นพระพทุ ธเจา้ ในชาติ
ตอ่ มา มีทงั หมด ๑๓ กณั ฑ์ คาํ วา่ “ตงั ” แปลวา่ เริมตน้ การตงั ธรรมหลวง ก็อาจแปลว่าการสดบั พระธรรมเทศนาจาก
คัมภีรท์ จี ารขนึ ใหมเ่ ป็ นครังแรกดว้ ย ประเพณีนตี รงกบั งานประเพณีฟังเทศนม์ หาชาตขิ องภาคกลาง การตงั ธรรมหลวง
นี จะจดั ขนึ ในวนั เพ็ญเดอื นยี มีการเตรียมงานนบั ตงั แตก่ ารเตรียมสถานทีในการเทศนแ์ ละการเตรียมตวั ของผจู้ ะมาฟัง
เทศน์ ถือเป็ นพธิ ใี หญ่ค่งู านทานสลากภตั ต์ ดงั นนั จึงมคี ตินิยมว่า ในวัดหนงึ นนั ปี ใดทจี ดั งานทานสลากภตั ตก์ ็จะไมจ่ ดั
งานตงั ธรรมหลวง และปี ใดทีจดั งานตงั ธรรมหลวงก็จะไมจ่ ดั งานทานสลากภตั เพราะสองงานนีตอ้ งใชค้ วามเสียสละ
ความร่วมมือจากศรทั ธาชาวบา้ นอย่างมาก (มณี พยอมยงค์, ๒๕๔๓, หนา้ ๒๕๔; อดุ ม รงุ่ เรอื งศรี, ๒๕๔๒, หนา้ ๒๓๔๐-
๒๓๔๑)

“ตงั ธรรมหลวง” นอกจากเทศนม์ หาชาติหรือเวสสนั ดรชาดกแลว้ ธรรมหรือคัมภรี ท์ ีนาํ มาเทศนใ์ นงานตงั ธรรม
หลวงนี อาจเป็ นคมั ภรี ข์ นาดยาวเรืองใดเรอื งหนงึ ก็ได้ ซึงทางวัดและคณะศรัทธาจะชว่ ยกันพิจารณา โดยอาจเป็ นเรืองใน
หมวด ทศชาตชิ าดกปัญญาสชาดก หรือชาดกนอกนบิ าตเรืองอืน แต่ทีนยิ มกนั มากคือเรือง มหาชาต◌ิ หรือ เวสสันดร
ชาดก (เวสสนั ตระ) ซึงมคี วามเชือกันวา่ หากไดฟ้ ังเทศนม์ หาชาติครบ ๑๓ กณั ฑ์ จะไปเกดิ ในแผน่ ดินยคุ พระศรีอาริยะ
เมตไตรยในอนาคต และไดพ้ ละนสิ งสด์ งั ปรากฏในพระธรรมเทศนาอานสิ งสแ์ ห่งการสรา้ งหรือฟังมหาเวสสนั ดรชาดกไว้
ว่า

สงั คายนาจารย์เจา้ ทังหลายกล่าวดังนีแล้ว ก็กล่าวคาถามาวา่ ปูชา ปาเก เตชยนติ ทุคคติ เตน ปญุ ญสส ปาเก
ดงั นวี า่ อันว่าคนทงั หลายฝูงใด ไดบ้ ชู ามหาเวสสนั ดรชาตกะ ผนู้ นั ก็จะไดเ้ ป็ นเจา้ พระยาในเมืองคน ยศประวารบ่จนมีมาก
ชา้ งมา้ หากเนอื งนนั ต์ มกี ลองนนั ทเภรีเกา้ พนั ลกู เปี ยะพณิ ผกู เกา้ พนั เสยี ง สทั ทะสาํ เนยี งชมชืน สนกุ ตอ้ งตืนทกุ รวายตรี
ทิวา ทาสีทาสามีมาก พรอ้ มอย่แู วดลอ้ มเฝ้ าปฏิบตั ิ ทิพพสมั ปัตตลิ าํ เลศิ กก็ ลบั เกิดมตี าม เลม้ เงนิ เลม้ คาํ และเสือผา้ ทัง
ชา้ งมา้ และขา้ วเปลือกเขา้ สาร กจ็ กั มีตามปรารถนาทกุ เมือ จาํ เรญิ เชอื มงคล ยถา ในกาลเมือใดพระศรอี รยิ เมตไตรยมา
ตรสั ประยาและปัญญา เป็ นพระพายหนา้ บญุ แก่กลา้ ก็จกั ไดห้ นั หนา้ ทา่ นบส่ งสยั เหตไุ ดเ้ ป็ นปาเถยยะกบั ธมั มเ์ วสสนั ตระ
ชาตกะ อันยกมาทีนแี ลว้ ก็จกั เถิงเซิงเวียงแกว้ ยอดมหาเนรพาน บอ่ ยา่ ชะแล”

ในคมั ภรี ม์ าลยั สตู ร กล่าวเป็ นใจความว่า เมือครังมหาเถรขนึ ไปนมัสการพระเกศแกว้ จฬุ ามณีในสวรรคช์ นั ดาวดงึ ษ์
นนั ไดพ้ บพระอริยเมตไตรยเทพบตุ ร ท่านกไ็ ดส้ ังมหาเถรเจา้ มาวา่ “ใหค้ นทังหลายฟังธรรมมหาชาตใิ หจ้ บทัง ๑๓ กณั ฑ์
ในวันเดยี วคืนเดียว แลว้ จะไดร้ ว่ มกับศาสนาของเรา” ดงั นี เมอื พระมหาเถรเทพมาลยั กลบั จากสวรรคแ์ ลว้ ก็นาํ เรืองนมี า
บอกกบั ชาวโลกคนทังหลายไดฟ้ ังก็เลยพากนั ฟังเทศนม์ หาชาติจนถือเป็ นประเพณีสืบมา …

2

มหาเวสสนั ดรชาดก กณั ฑท์ ี 1 ทสพร
ฉบบั วิงวอนหลวง(ลา้ นนา)ทสพร 19 คาถา

...ขา้ แตพ่ ระมหาราชะเจา้ ผเู้ ป็ นใหญ่แก่เทวดาสองสวรรค์ พระราชะเจา้ หือพรแก่ขา้ ดังอนั ศรสี วสั ดีจงุ่ มีแก่พระราชะเจา้
เทอะ คนั ขา้ ตายจาก พรากพระเจา้ ไปแลว้ ขอหือขา้ ไดไ้ ปเกิดในตระกลู อันลาํ เลศิ คือตระกลู พระยามทั ราฐ มรี ปู โฉมองอาจ
สบิ หกขวบเขา้ วสั สา ขอหือไดม้ าเกดิ เป็ นอัคคมเหษีลาํ เลิศแหง่ พระยาสวี ริ าฐ ในปราสาทราชมณเฑยี ร เกดิ มาเป็ นฅนขอ
หือมตี าและคิวอนั เขยี วกอ่ งงาม ดจุ ดงั ตาลกู เนอื และขอหือขา้ มีชอื ว่าผสุ สด.ี ..

นโม ตสฺสตฺถุ ฯผสุ ฺสตี วรวณฺณาเภติ อทิ ํ กปิ ลวตฺถํ อปุ นสิ ฺสาย นโิ ครธาราเม วหิ รนฺติ โปกฺขรวรสฺสํ อารพฺภ กเถสิ สตฺถา
วาโห นายโกฯ ภควา

อันว่าพระพทุ ธเจา้ แหง่ เราตนเป็ นนายนาํ หมู่ นาํ สตั วเ์ ขา้ สอู่ มตมหาเนรพาน เมือพระยงั สถิตสาํ ราญ อาศยั ยงั เมอื งกปิ ล
วัตถรุ าชธานี เป็ นทีโคจรคามจระเดินปิ ณฑบาต ยังอรยิ าบททงั สีหือเป็ นไป ในนโิ ครธารามแลว้ กป็ รากฎเซิงกริ ยิ าอันตก
ลงมา แหง่ หา่ ฝนโปกขรวัสหือเป็ นเหตแุ ก่ญาณประญา แลว้ จงิ ประวตั ตเิ ทสนามหาเวสสนั ดรชาดกอนั นี อนั มคี าถาบาท
ตน้ ว่า ผสุ ฺสตี วรณฺณาเภ อปุ ตฺติ นทิ าน เหตกุ ารณอ์ นั พระพทุ ธเจา้ จักไดเ้ ทสนา ผมู้ ีประญาเพิงรดู้ ังนเี ทอะ

พระพทุ ธเจา้ แหง่ เรา คนั วา่ ดาํ รัสตรัสประญาสพั พญั ญ ◌ูเป็ นครแู กโ่ ลกแลว้ พระผ่านแผว้ กไ็ ปเทสนา ยงั ธมั มจกั กปั ปวตั น
สตู ร ในป่ าอสิ ิปตนะมิคทายวนั อนั มใี นเมืองพาราณสี ออกวัสสาแลว้ ก็เขา้ ไปส่เู มอื งราชคหนคร ยังอย่เู สียงฤดหู นาว เจา้
กาฬทุ ายกี ข็ ออาราธนา พระสตั ถามหี มขู่ ีณาสวชาติ อรหันตาสิบหมืนตนแวดลอ้ มเป็ นบรวิ าร พระก็เขา้ ไปส่เู มืองกปิ ละ
วัตถุ เพอื สงั คหะญาติพีนอ้ ง ดว้ ยเจา้ กาฬทุ ายีเถระ วนั นนั แลฯ

ในกาลนนั ทา้ วพระยาชาวสากยราช ก็พากนั ลีลาชมุ่ นมุ กนั ว่าเราจกั ไดห้ นั เจา้ สิทธาตถ์ อันเป็ นลกู หลานญาตอิ ันประเสรฐิ
แหง่ เรา แลว้ เขาก็พิจารณาหาทอี ยู่ อันควรคทู่ สี าํ ราญแหง่ พระพทุ ธเจา้ กแ็ ขวดกฎหมายวา่ สวนอทุ ยานแหง่ พระยาตนพ่อ
อันชอื ว่านโิ ครธสกั กะ ควรถกู เนอื เพงิ ใจวา่ อันแลว้ กก็ วาดเผียวประดบั ประดา มมี ือถือคนั ธมาลาดอกไม้ จกั ไปตอ้ นไปรับ
พระพทุ ธเจา้ จิงใชเ้ ด็กนอ้ ยชาวเมือง ประดบั ประดาดว้ ยเครืองทงั มวลหือไปกอ่ นแลว้ ก็ใชก้ มุ าระกมุ ารีหนมุ่ นอ้ ย ประดบั
ประดาชืนชอ้ ยดงี าม หือไปตอ้ นไปรบั พระพทุ ธเจา้ ถดั เด็กนอ้ ยลกู ชาวเมอื ง สว่ นตวั ทา้ วพระยาทงั หลายไปเมือพายลนู
ปูชาดว้ ยคนั ธมาลาดอกไม้ แลว้ นาํ พระพทุ ธเจา้ เขา้ สนู่ ิโครธาราม วันนนั แล ฯ

พระพทุ ธเจา้ มหี มอู่ รหันตาแวดลอ้ มเป็ นบรวิ าร ก็นงั เหนอื อาสนา อนั ทา้ วพระยาหากปูไว้ ในนโิ ครธารามทีนนั แล ฯ ทา้ ว
พระยาสากยราช มีมานะแข็งดว้ ยเชือชาติ มหาสมนั ตราชลงมาจากนั ว่า เจา้ สิทธาตถน์ ีนายังหนมุ่ หนอ้ ย ถา้ นเป็ นหลาน
นอ้ ยแหง่ เรา จิงจากบั กบั บตุ รลี กู เจา้ ว่าสเู จา้ จ่งุ ไหวพ้ ระพทุ ธเจา้ เทอะนา ส่วนตขู า้ จกั นงั อย่พู ายหลงั ว่าอันแลว้ เขากบ็ ไ่ หว้
พระพทุ ธเจา้ นงั อยวู่ ันนนั แลฯ

พระพทุ ธเจา้ กเ็ ล็งดอู ัชฌาศยั ใจแห่งทา้ วพระยาทงั หลาย จิงราํ เพิงในใจวา่ ญาติพีนอ้ งบไ่ หวก้ ู ควรตถาคตหือญาติทัง

3

หลายไหว้ ควรชะแล ฯ วา่ อนั แลว้ ตนแกว้ ก็เขา้ สจู่ ตตุ ถฌาน อนั เป็ นเหตแุ หง่ อภิญญาแลว้ กอ็ อกจากฌาน สยองขนึ ส่พู นื
ประตอู ากาศ เรียรายผายลงยงั ผงอนั ตดิ แปดพระบาททงั คู่ ตกลงสหู่ วั ทา้ วพระยาทงั หลาย แลว้ ก็ผายสาํ แดงอจั ฉรยิ ะ
อนั เป็ นลาํ นาํ ลาํ ไฟเป็ นค่กู นั ไป เหมอื นปางเมือพระกระทาํ ในเมืองสาวัตถี ทีใกลต้ น้ ไมม้ ว่ งชอื ว่าคัณฑามรกุ ขะ วนั นนั แลฯ

ในกาละนนั พระยาศรีสทุ โธทนะตนพ่อเล็งผอ่ หนั อัศจรรยอ์ นั นัน จิงกล่าวว่า ขา้ แห่งเจา้ กู ในเมือแมน่ มอมุ้ เจา้ กไู ป พอ่ จกั
หือไหวป้ าทะเจา้ ระสี ชือว่ากปิ ละในวันเจา้ กเู กดิ พอ่ กห็ นั พระบาททังคู่ กลบั ขึนขอี ย่เู หนอื หวั เจา้ ระสี พ่อก็ไหวพ้ ระบาทเจา้ กู
ทนี งึ แลว้ กรียาอนั พอ่ ไหวเ้ จา้ แกว้ เป็ นทตุ ยิ วนั ทา ในวนั ปลกู เขา้ พอ่ ก็เอาเจา้ ไปนอนอยเู่ หนอื อาสนา อนั มีศรีสวสั ดิใตร้ ม่ ไม้
ชมุ พเู สียงวันฅาํ ร่มไมอ้ นั นนั ก็บผ่ ดั ผนั หนไี ป พอ่ หนั อศั จรรยใ์ จเหลอื ขนาด พอ่ จิงไหวพ้ ระบาทเจา้ กู เป็ นตตยิ วันทาถว้ น
สาม

เมอื พระยาศรสี ทุ โธทน ไหวป้ าทะแหง่ พระพทุ ธเจา้ ตนวิลาส ทา้ วพระยาสากยราชทงั หลายก็บ่สมตั ถาอย่ไู ด้ จิงไหว้
พระพทุ ธเจา้ เสียงชตุ น พระทสพลยงั ญาติพีนอ้ ง ถอ้ งแถวเลือดอนั เดยี ว มาชมุ่ นมุ กนั ในนิโครธารามบ่นอ้ ย เป็ นยอดสดุ
จอมซอ้ ยญาตทิ งั มวล ฯ ส่วนวา่ บรษิ ทั มวลหมู่ อันมาอย่ทู ีนนั ก็ตงั อยใู่ นอารมณอ์ ันเดยี วกนั เพือจกั ฟังธมั ม์ วนั นนั แลฯ

ในกาละนนั หา่ ฝนชลเมฆธารา ไหลหลงั ถังตกลงมาซะซู่ เป็ นฝนโปกขรพสั อย่ปู ูนอัศจรรย์ นาํ ฝนนนั มวี ัณณะอันแดง
เหมือนดังนาํ ครัง มเี สยี งอันรอ้ งคังคัง แลว้ ก็ไหลหลงั ลงใตแ้ ผน่ ดิน ฅนทงั หลายฝูงใดบม่ ีใจใคร่ชมุ่ ใคร่รําดงั อนั มาตราว่า
ตอ่ มนาํ นงึ ก็บ่ตงั อย่ใู นตน เหมอื นดงั ตอ่ มนาํ บต่ งั อยใู่ นเหนือใบบวั นนั แล เหตดุ งั อนั ฝนอนั นนั ชอื วา่ โปกขรพสั บริษทั ทงั
หลายหันอัศจรรยน์ นั เกดิ เป็ นอนั งดื มากนกั หนา

ภกิ ขทุ งั หลายกบ็ งั เกดิ ยังคําจา ในธมั มสภาคะศาลาว่าสนั นี ดรู าอาวโุ ส หา่ ฝนโปกขรพสั ตกลงมา ในทีชมุ นมุ ญาตกิ าแหง่
พระพทุ ธเจา้ ก็ดว้ ยอานภุ าวะบญุ แห่งพระพทุ ธเจา้ นนั แล ควรงดื อศั จรรยใ์ จนกั แล

ทีนนั พระพทุ ธเจา้ ไดย้ นิ คาํ จาเจา้ ภกิ ขทุ งั หลาย ดว้ ยทิพพโสตวิญญาณแห่งตน มกั ปลงลงยงั หา่ ฝนแกว้ คอื ธัมมเทสนา
พระจิงลลี าคลาออกจาก พระคันธกฎุ พี รากลงมา ดว้ ยพทุ ธลีลาองอาจ เหมือนไกรสรราชออกจากคหู า นงั เหนอื อา
สนางามองอาจ แลว้ จิงประกาศถามภกิ ขทุ ังหลายว่า ภิกขเว ดรู าภิกขทุ งั หลาย ทา่ นทงั หลายมาชมุ่ นมุ กนั ดว้ ยคาถาอนั
ใดไป่ ทนั แลว้ บรมวล พระตถาคตะมาจวน ทา่ นทังหลายนนั ชา ฯ

เมอื นนั เจา้ ภิกขทุ งั หลายจิงขานว่า ขา้ แดพ่ ระพทุ ธเจา้ ผขู้ า้ ทงั หลายมาชมุ่ นมุ กนั ดว้ ยคาํ จาเรืองนแี ลว้ พระตนแกว้
สพั พญั กู ลา่ ววา่ ดรู าภกิ ขทุ ังหลาย ห่าฝนโปกขรพสั ตกลงมา ในทีชมุ่ นมุ ญาตกิ าพระตถาคตะ ในชาตเิ ดียวนบี ม่ ีเลย แม้
ในชาติกอ่ น หา่ ฝนโปกขรพัสก็ตกลงในทีชมุ่ นมุ ญาตพิ ีนอ้ งพระตถาคตะ ปางเมอื เป็ นพระยาเวสสันตระวันนนั แลฯ
พระพทุ ธเจา้ กลา่ วเทา่ นนั แลว้ ตนแกว้ ก็หือโอกาสอาราธนาขอ ภกิ ขทุ งั หลายจิงยออัญชลุ ไี หวว้ ่า ภนฺเต ขา้ แต่พระพทุ ธเจา้
หา่ ฝนโปกขรพสั ตกลงมา ในทีชมุ่ นมุ ญาตแิ หง่ เจา้ กู บ่ห่อนปรากฏแกผ่ ขู้ า้ ทังหลาย ขอเจา้ กจู ่งุ ผายโปรด เทสนาหือแจง้
โสตแกผ่ ขู้ า้ ทงั หลายแดเ่ ทอะ ฯ

ทีนนั พระพทุ ธเจา้ จิงนาํ เอามา ยังมหาเวสสนั ตระชาดกธมั มเทสนาวา่ อตีเต ภกิ ฺขเว สวี ีรฏฺเฐ เชตตุ ฺตรนคเร สวี มิ หาราชา
นาม ธมฺเมน รชฺชํ กาเรสิ ดงั นเี ป็ นตน้ ว่า ฯ

ภกิ ขเว ดรู าภิกขทุ งั หลาย ในอดตี กาลล่วงขา้ มมาเสียงแลว้ จีรกาล มพี ระยาตนนงึ ชือวา่ สีวมิ หาราชา เสวยราชการ
บา้ นเมอื งโดยชอบดว้ ยราชธมั มส์ บิ ประการ ในเมืองเชตตุ รนคร อนั มใี นโขงเขตเมืองสวี ริ าช พระยาตนนันหากไดล้ กู ชายฅ
นนงึ ว่า สญไชยราชกมุ าร เมือเถิงกาลควรราชาภเิ ษก ทา้ วบรมเอกปิ ตา ก็นาํ เอามายงั ราชธดิ า ลกู สาวพระยามัททราฐ
ตนชือว่าผสุ สดี แลว้ ก็เวนเคนหือราชสมบตั ทิ ังมวล แก่สญไชยราชกมุ าร ตังยงั ผสุ สดีหือเป็ นอัคคมเหสี แห่งสญั ไชยราช
วนั นนั แล ฯ

ทนี จี กั จายังบญุ สมภาร แห่งนางราชผสุ สดี ผมู้ ีประยาเพงิ รสู้ นั นเี ทอะ ในเมือพระพทุ ธเจา้ ตนชือว่าวิปัสสี เกดิ มาสงั สอน

4

สตั วใ์ นโลกได้ 91 กปั นบั แตภ่ ทั ทกปั อันนฅี ืนเมือหลงั ยังมพี ระยาตนนึงชอื วา่ พนั ธมุ ตรี าช อันเป็ นปิ ตาธิราชแหง่ พระเจา้
วปิ ัสสี เสวยราชการบา้ นเมอื งชือพนั ธมุ ตนิ คร ในเมือพระเจา้ วิปัสสี อาศัยพนั ธมุ ตินคร เป็ นทีโคจระคามสาํ ราญดว้ ย
อริ ิยาบททงั สี ในทีป่ าชือมิคทายวัน อนั เป็ นทีหืออภยั แก่เนอื ทงั หลายดงั อัน ฯ

ยามนนั มพี ระยาตนนงึ กใ็ ชม้ ายังดอกไมค้ วรคา่ ไดแ้ สนฅาํ กบั แก่นจนั ทนแ์ ดงแกล่ กู สาวพระยาพนั ธมุ ตผิ พู้ ี และหือดอกไม้
ฅาํ แกน่ างผนู้ อ้ ง สองพนี อ้ งจิงจากนั วา่ สนั นี เราทงั สองบค่ วรบริโภคบรรณาการอันนี ควรเอาไปปูชาพระพทุ ธเจา้ กบ็ อก
แกพ่ ระยาตนพอ่ พระยาเจา้ ก็ว่าดีดี

ราชธิดาตนพีก็บดแกน่ จนั ทนแ์ ดงหืออ่อนสขุ มุ าล แลว้ เจือจานดว้ ยสคุ ัณโธทกะแกว้ สว่ นราชธดิ าผนู้ อ้ งเหนา้ ก็หือชา่ งฅาํ
ผฉู้ ลาด แตง่ แปลงเป็ นดอกไมฅ้ าํ แลว้ นางทงั สองกน็ าํ ไปถวายพระพทุ ธเจา้ นางผพู้ กี ป็ ูชาพระพทุ ธเจา้ ดว้ ยคันธะจวน
จนั ทน์ เหลอื แกน่ นั ก็ไลล้ าทาคนั ธกฎุ รี อดชกุ าํ

แลว้ จงิ ตงั คาํ ปรารถนาวา่ ดว้ ยเตชะบญุ อันผขู้ า้ ไดห้ ือคันธะจวนจนั ทนเ์ ป็ นทาน ขอหือไดเ้ ป็ นแมพ่ ระเจา้ ในอนาคตกาลพาย
หนา้ นเี ทอะ สว่ นราชธดิ าผนู้ อ้ งปูชาพระเจา้ ดว้ ยดอกไมฅ้ าํ อนั เป็ นเครืองประดับอก แลว้ ก็ยกคําปณิธานปรารถนาว่า ดว้ ย
เตชะกศุ ลอันขา้ ไดห้ ือดอกไมฅ้ าํ นเี ป็ นทาน ขา้ เกดิ มาในภวชาตกิ าํ เนดิ อันใด ตราบเท่าเทา้ เถิงอรหนั ตา เกดิ มาเป็ นฅน ขอ
เครืองประดบั อันเป็ นลายลกั ษณจ์ กั งามอนั นี อยา่ ไดพ้ ลดั พลากจากตวั ขา้ สกั ชาติจ่งุ มเี ทอะ ทีนนั พระวปิ ัสสีเจา้ จิง
อนโุ มทนาว่า มโนปณิธานปรารถนามกั ในใจ มีดว้ ยประการสนั ใด กข็ อใหส้ มฤทธเิ ทอะ ว่าอันวันนนั แลฯ

นางทงั สองไดก้ ระทาํ บญุ หือทานบไ่ ดข้ าด คันจตุ คิ ลาคลาด ก็ไดไ้ ปเกดิ ในปราสาทวิมานฅาํ อันมีในสวรรคเ์ ทวโลก นางผพู้ ี
ไดท้ ว่ นเทียวไปมาในวฏั ฏสงั สารหลายกาํ เนิด แลว้ ก็ไดบ้ งั เกิดเป็ นนางศรมี หามายา แมแ่ หง่ พระตถาคตาในกาลบดั นแี ล
พนั นางธิดาผนู้ อ้ งไดท้ ว่ นเทยี วไปมาในวัฏฏสงสารหลายกาํ เนดิ เมือพระพทุ ธเจา้ กสั สปะเกิดมา ก็ไดน้ าํ เอากาํ เนดิ เป็ นธดิ า
แหง่ พระยากงิ กิสราช มีองคะงามวิลาศ ประกอบดว้ ยลายลกั ษณจ์ ักอนั งาม เหมือนประดบั ดว้ ยฅาํ เหตดุ ังอนั ฯ ญาติพี
นอ้ งจงิ เบกิ บายรวายศรใี ส่ชือว่า นางอรุ จั ฉทาราชกมุ ารี เมือนางขนึ ใหญไ่ ด้ 16 ขวบเขา้ วัสสา ไดฟ้ ังภัตตานโุ มทนา
เซิงธมั มเสนาปตแิ หง่ พระเจา้ กสั สปะ ก็ไดต้ งั อย่ใู นโสดาปัตตผิ ล สว่ นพ่อพระยาก็ไดเ้ ถิงโสดาปัตติผล ในเมือนางราชธิดาได้
เถิงอรหนั ตาแลว้ นางแกว้ ก็ออกบวชลวดนพิ พานไปวนั นนั แลฯ

พระยากงิ กิสราชก็ไดล้ กู สาวเจ็ดฅนฝูงอืน ผนู้ งึ ชอื วา่ นางสมณี ผนู้ งึ ชอื วา่ นางสมณโคตตา ผนู้ งึ ชอื นางภกิ ขณุ ี เกิดมามี
รปู โฉมอนั งาม มตี น้ ดงั ไลท้ าจวนจนั ทนด์ อกไม้ ดว้ ยอานสิ งสอ์ ันนางไดห้ ือคันธะจวนจนั ทรป์ ูชา พระวปิ ัสสพี ทุ ธเจา้ วันนนั
แล จงึ ไดช้ ือว่าผสุ สดี นางท่วนเทียวไปมาในวัฏฏสงสารไจ้ ๆ ก็ไดไ้ ปเกดิ ในสวรรคเ์ ทวโลก เป็ นอคั คมเหษแี หง่ พระยาอนิ ท
เจา้ ฟ้ ากม็ แี ล

ในเมือปุพพนมิ ิตหา้ ประการ มปี ระธานผา้ เสือหม่นหมองเกดิ มากอ่ น เหตอุ ันจกั ผอ่ นเสยี อายแุ หง่ นาง เมือนนั พระยาอนิ ท์
ตนมอี าํ นาจ รแู้ จง้ เหตรุ าชเทวี จิงเอานางผสุ สดีไปส่สู วนอทุ ยาน กบั ดว้ ยบรวิ ารอนั มาก ยงั นางแกว้ ราชผสุ สดี หือนอน
เหนอื ทีอนั มีศรสี วัสดบี ไ่ ร้ ตนอนิ ทก์ ็นังอยใู่ กลแ้ หง่ นาง ทา้ วจงิ กล่าววา่ ดรู าผสุ สดี พีจกั หือพรดีสบิ ประการ จงุ่ เอาพรฝูง
นนั จากสาํ นกั กพู ีเทอะ วา่ อนั แลว้ ตนแกว้ กห็ ือพรสิบประการ จิงกล่าวเป็ นคาถา อนั มมี าในเวสสนั ตรชาตกะ มีตน้ ว่า ผสุ ฺ
สตี วรวณฺณาเภ วรสฺสทุ สธา วเร ปฐพฺยา จารปุ พุ ฺพคํ ิยํ ตยุ ฺหํ มนโส ปิ ย ◌ํ ดังนี

ดรู าผสุ สดี ผมู้ ีเนอื ตนอันประเสริฐ ประกอบดว้ ยองคะลาํ เลศิ เพิงใจนอ้ งหลา้ ใตล้ ่มุ ฟ้ าเหนอื หนา้ แผน่ ดิน เจา้ จงุ่ ถือพรสบิ
ประการนเี ทอะ คาถานี พระยาอนิ ทจ์ ากบั ดว้ ยนางผสุ สดใี นเมอื งฟ้ า เหตดุ งั อนั มหาเวสสนั ตรธมั มเทสนาอันนี ชอื วา่
ตงั อย่ใู นเทวโลก

นางผสุ สดรี สู้ ภาวะอันตนจกั ตาย จิงกล่าวคาถาทีสองวา่ เทวราชนโม ตฺยตฺถุ กึ ปาปปกตํ มยา ดงั นเี ป็ นตน้ ว่าขา้ แต่
มหาราชเจา้ กรียาอันไหวแ้ ห่งขา้ จ่งุ มแี กม่ หาราชเทอะ บาปกมั มอ์ ันใด อนั ขา้ ไดก้ ระทาํ ไป บ่ชอบหรทัยแห่งเจา้ จิงกาํ จดั
หือขา้ เจยี รจากพรากเทวโลก เหมอื นดังลมอนั เพกิ พดั ตน้ ไม้ อนั ไดเ้ กดิ เหนอื หนา้ พสธุ า หือท่าวไปนนั ชา พระยาอนิ ทร์ ู้

5

สภาวะอนั นางบป่ ระมาท บร่ คู้ ลาคลาดจากเมอื งสวรรค์ จกั เตือนสตนิ างดงั กก็ ล่าวคาถาสองอนั ว่า น เจว เต กตํ ปาป น
เม ตฺวมสิ อปปฺ ิ ยา ดังนเี ป็ นเคา้

ภทฺเท ดรู าราชผสุ สดี กมั มอ์ ันใดบช่ อบหรทยั กพู ี กบ็ ม่ สี กั อัน กรยี าอนั ราจักไดพ้ ลดั พรากจากกนั นี กจ็ กั มีแทแ้ ล นางจ่งุ
เอาพรบวรสบิ ประการแตส่ าํ นกั แหง่ กพู ี อันบอกแจง้ ถีแกเ่ จา้ ชอุ นั นเี ทอะ นางราชผสุ สดีไดย้ ินคาํ อนิ ทาธิราช ก็รภู้ าวะอนั
ตนจกั ตายเทียงแทบ้ ่สงสัย นางก็เลง็ แลไปเหนอื หนา้ ใตล้ มุ่ ฟ้ าชมุ พทู ีปเมืองฅน กห็ ันเวไชยนตป์ ระสาท มณเฑยี รพระยาสี
วิราฐ ดอู งอาจควรแก่ตน จกั ปรารถนาเป็ นอัคคมเหษีแหง่ พระยาสีวริ าฐ จิงอนวุ าทคาถาว่า วร ฺเจ เม อโท สกฺก สพฺพภู
ตานมสิ ฺสร ดงั นเี ป็ นตน้

ขา้ แต่พระมหาราชเจา้ ผเู้ ป็ นใหญ่แก่เทวดาสองสวรรค์ พระราชเจา้ หือพรแก่ขา้ ดงั อนั ศรสี วัสดีจ่งุ มีแกพ่ ระราชเจา้ เทอะ
คันขา้ ตายจากพรากพระเจา้ ไปแลว้ ขอหือขา้ ไดไ้ ปเกิดในตระกลู อันลาํ เลศิ คอื ตระกลู พระยามทั ราฐ มีรปู โฉมองอาจสิบหก
ขวบเขา้ วสั สา ขอหือไดม้ าเกิดเป็ นอัคคมเหษีลาํ เลิศแห่งพระยาสีวิราฐ ในปราสาทราชมณเฑยี ร เกดิ มาเป็ นฅนขอหือมตี า
และควิ อนั เขยี วก่องงาม ดจุ ดงั ตาลกู เนอื และขอหือขา้ มชี อื ว่าผสุ สดี อันนงึ ขอหือมลี กู ชายตนประเสริฐ อนั ควรเลศิ ในทาง
ทาน เป็ นทเี ขา้ ไปสหู่ าแห่งวณิพกฅนขอ เป็ นทีชมุ่ นมุ ปูชาทา้ วพระยา และลือชาปรากฎทรงยศมากนกั นงั เหนือหนา้
แผ่นดิน ประการนงึ เมือขา้ ทรงคัพภะลกู ขา้ ทา่ มกลางทอ้ งแห่งขา้ อย่าหือสวดพน้ ประมาณ เหมือนดังขาธนู อันชา่ งผู้
ฉลาดหากเหลาหือกลมเกลียงงาม อันนงึ ถานานมแหง่ ขา้ อย่าหือยานลงพน้ แพ่ง อนั นงึ ขอหือผมแหง่ ขา้ มันบัวรสิ ทุ ธิเป็ น
มันงาม ดจุ ดงั สปี ี กแทลงทบั ฅาํ อันนงึ ขอหือขา้ มีสเี นอื เกลยี งออ่ นสขุ มุ าล เป็ นประดจุ ดงั สฅี าํ งามผอ่ งแผว้ บม่ เี ศรา้
หมน่ หมอง อันนงึ ฅนมโี ทษทจุ ริตกมั ม์ อนั ทังราชทัณฑเ์ ขน่ ขา้ ขอหอื เขาไดป้ ล่อยพน้ จากอันตราย อนั พรบวรทงั หลายสิบ
ประการฝูงนี จงุ่ มีแด่ขา้ เทอะ

พระยาอินทเ์ จา้ ฟ้ า จิงกล่าววา่ เย เต ทส วรา ทนิ นา มยา สพฺพงฺค โสภณา ดังนเี ป็ นตน้ ว่าดรู าราชผสุ สดี ตนทรง
ลกั ษณะงามลว้ น งามถกู ถว้ นชปุ ระการ พรบวรสิบประการฝูงนนั อันนางปรารถนาเอาดงั อนั กพู จี กั หือพรฝูงนนั แกม่ ึง
นาง นางจกั ไดพ้ รสบิ ประการในมนสุ สโลกเมืองฅนชะแล วา่ อันวนั นนั แลฯ

ตมฺตถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห วตฺวาน มฆวา เทวราชาสชุ มฺปติ ผสุ สตยิ า วรํ ทตฺวา อนโุ มทติ ฺถ วาสโวติ ดังนี ภิกขเว ดรู า
ภกิ ขทุ งั หลาย อันว่าพระยาอนิ ทส์ รุ ินทะเจา้ ฟ้ า ไดช้ ือวา่ มฆั วาดว้ ยบพุ พโวหาร ตนเป็ นผวั นางสชุ าดางามสะอาด ไดห้ ือ
อาวาสเป็ นทาน คันว่าหือพรสิบประการ แก่นางผสุ สดเี ลศิ แลว้ ตนแกว้ กช็ ืนชมยนิ ดี กอ็ ยใู่ นเวไชยนตป์ ราสาท อันงาม
วลิ าศแห่งตน ก็มวี ันนนั แล ฯ

ทสวรคาถา นฏิ ฺฐติ า กรียาอนั กล่าวในทสพร อันประดับดว้ ยคาถาว่าได้ 19 คาถา ก็สาํ เร็จเสร็จบรมวล กาลควรแลว้
เทา่ นกี ่อนแลฯ …

6

มหาเวสสนั ดรชาดก กณั ฑท์ ี 2 หิมพานต์
ฉบบั วิงวอนหลวง(ลา้ นนา) หิมพานต์ 134 คาถา

...พระองคจ์ กั ไดห้ ันยงั หมไู่ มท้ กุ ดา้ วขอกบานงาม คอื วา่ ไมม้ กู หลวง ไมเ้ สยี วไมเ้ หมอื ดไมข้ บั มอก เป็ นดอกบานงาม มกี ลิน
คนั ธะอนั หอมตรหลบไปในระดหู นาวในกาละอนั ใด มหาราชะเจา้ จกั ไดห้ นั ยังไมม้ ดี อกบานงาม ไดห้ ันดอกบัวบานทงั หลาย
อันมีกาบหลน่ ตกเหนอื ใบบวั ในระดหู นาวในกาละอนั ใด มหาราชะเจา้ จกั บร่ ะนกึ คึดเถิง ยังราชะสัมปัตตเิ รืองในกาละนนั ชะ
แล ฯ

นโม ตสฺสตฺถุ ฯ อติ ิ สา วเร คเหตว๎ า ตโต จตุ ตา มทฺท ฺโญ อคฺคมเหสิยา กจุ ฺฉมิ ฺหิ นพิ ฺพตฺติสฺส ผสุ ฺสตี ติ ฯ

ลาํ ดับธมั มเทสนามา สว่ นวา่ นางราชะผสุ สดีเทวีกญั ญา คันรบั เอาพรปรารถนาสบิ ประการ ในสาํ นกั แหง่ อินทาแลว้ ก็จตุ ิ
คลาดแกลว้ จากตาวติงสา กล็ งมาเอาปฏิสันธิกาํ เนิด เกดิ ในทอ้ งแห่งอคั คมเหสี แหง่ พระยามทั ทราชฯ

ผสุ สดรี าชะกมุ ารนี นั เกดิ มามีวณั ณะใสผอ่ งผิวงามนกั ประดจุ ดงั แผผ่ ายไป ดว้ ยจวนจนั ทรแ์ ละดอกไม้ เหตดุ งั อนั ญาตทิ ัง
หลาย จิงใสช่ อื ว่านางผสุ สดรี าชะธิดา กม็ ีแลฯ

นางกจ็ าํ เริญขนึ ใหญ่มาดว้ ยยสะปริวารอนั มาก เถิงเมืออายไุ ด้ 16 ปี ขวบเขา้ นางเหนา้ ก็ทรงรปู อันงามยิงนกั พระยาสีวิ
ราชตนเป็ นเจา้ แก่แผ่นดินเจตตุ ตระนคร ก็ใชย้ งั อามาตยท์ งั หลาย หือไปขอเอายงั นางผสุ สดีราชะธดิ า หือเป็ นอัคคมเหสี
หือเป็ นใหญ่กว่านางราชะกญั ญาทังหลายหมืนหกพนั นาง ฯ

เตน วตุ ฺตํ เหตดุ งั อนั พระพทุ ธเจา้ เทสนาพนั ธนะคาถา แก่ธมั มเ์ สนาสารีบตุ รว่า ตโต จตุ ฺตา สา ผสุ สติ ขตฺติเย ดังนี ดกู รา
สารบี ตุ ร สว่ นผสุ สดีราชะธิดา ลงมาเกดิ ในกระกลู มทั ทราช ก็จาํ เรญิ ขึนใหญไ่ ด้ 16 ปี ก็ไดม้ าเป็ นอัคคมเหสี แห่งสญไชย
ราช ในเวียงเจตตุ ตระนคร ก็เป็ นทีรักจาํ เรญิ ใจแกส่ ญไชยราชมากนกั ฯ

ในกาละยามนนั อนิ ทาธิราชกร็ าํ เพิงเถิงราชะผสุ สดี ดว้ ยทพิ พจักขญุ าณแห่งตนว่า คาํ ปรารถนาแหง่ นางมี 10 ประการ
สว่ นคาํ ปรารถนา 9 ประการนนั จกั สมฤทธแี ดน่ างยังพรถว้ นนงึ อนั นงึ นางปรารถนา ใคร่ไดล้ กู ชายผปู้ ระเสรฐิ นนั ก็จงุ่
สมฤทธเี ทอะ ฯ

ตตา ในกาละยามนนั โพธสิ ตั วต์ นวิเศษ ยงั อยเู่ สวยทพิ พสมั ปัตติ ในตาวตงิ สาสวรรคเ์ ทวโลก กเ็ ถิงเซิงอนั จักเสียงแลว้
อนิ ทาธริ าชรเู้ หตจุ กั เสียงแหง่ อายุ จิงเขา้ ไปส่สู าํ นกั แลว้ ก็อาราธนาว่า ดกู ราเจา้ ตนกหู าทกุ ขบ์ ไ่ ด้ บัดนเี จา้ กคู วรลงเมอื เอา
ปฏสิ นธิ กาํ เนดิ เกิดในทอ้ งนางราชะผสุ สดี ตนเป็ นอคั คมเหสีเทวีแหง่ สวี ริ าฐ ในเมอื งฅนพนุ้ ควรชะแล ฯ

โส มหาสตฺโต สว่ นมหาสัตวเ์ จา้ ตนเป็ นหนอ่ พทุ ธางกรู กร็ ับนมิ นตแ์ ห่งพระยาอินทาว่าดดี ี ว่าอัน พระยาอนิ ทาก็ไปเอา
ปฏิญาณแหง่ เทวบตุ รทงั หลาย ไดห้ กหมืนตนอนั มีอายจุ กั จตุ ินนั แลว้ ก็เมือส่ทู อี ยแู่ หง่ ตนก็มีวนั นนั แล ฯ

7

สว่ นมหาสตั วเ์ จา้ หนอ่ พทุ ธางกรู ก็จตุ ิจากสวรรคเ์ ทวโลก แลว้ ลงมาเอาปฏสิ นั ธกิ าํ เนดิ เกดิ ในทอ้ งแห่งนางราชะผสุ สดี ฯ
เสสา ส่วนเทวบตุ รหกหมืนตน ก็เอากนั ลงมาปฏสิ นั ธิกาํ เนิด เกดิ ในทอ้ งแห่งภริยาอามาตยท์ งั หลาย ไดห้ กหมืนตนก็มแี ล
ฯ

ในเมือมหาสัตวเ์ จา้ มาตงั อยู่ ในทอ้ งแห่งนางผสุ สดตี นเป็ นแมน่ นั นางกบ็ งั เกดิ ใครป่ ระสตู ิดว้ ยสวสั สดี อันนงึ ก็มกั ใคร่
หือฅนทังหลาย แปงสรา้ งศาลากวา้ นทาน 6 หลังในที 6 แห่ง คือวา่ ทีจิมใกลป้ ระตเู วยี งทังสี และทาํ กลางเวยี งแหง่ นงึ ที
จิมใกลป้ ระตฅู มุ้ หนอ้ ยหลงั นงึ แลว้ ก็สละจ่ายเขา้ ของเป็ นทาน วนั ละหกแสนฅาํ ฯ นางก็ใชข้ นุ อามาตยไ์ ปบอกฅวามอันนนั
แกส่ ญไชยะราชไดร้ ชู้ ปุ ระการ ฯ

ส่วนสญไชยะราชไดย้ นิ ฅวามมกั สองประการสนั นนั ก็หือพราหมณท์ ังหลายมาทวายแลว้ ถามดู ก็รยู้ งั เหตฅุ วามมกั สอง
ประการ วา่ ตนมบี ญุ เทียรย่อมมกั หือทาน กม็ าบงั เกดิ ในทอ้ งแห่งนางผสุ สดีเทวี กมุ ารผนู้ นั บอ่ ิมในอนั หือทานสกั ฅาบว่า
อนั ทา้ วก็มีใจชมชืนยินดมี ากนกั ลวดหือแตง่ แปงตามดงั นางขอชปุ ระการฯ

นางผสุ สดเี ทวีทรงคภั พะได้ 10 เดือนบัวรมวล ก็มีใจมกั ใคร่หันเวยี งทงั มวล จิงบอกหือสญไชยะราช ทา้ วก็หืออามาตย์
ประดับประดาเวียงทงั มวลหืองาม ดจุ จะดงั เวยี งตาวตงิ สาสวรรคเ์ ทวโลก แลว้ ก็อาราธนายงั ผสุ สดี ขนึ ส่มู งั คละรถเหลม้
ประเสริฐ หือไปทกั ขณิ ะเวียง ในเมอื นางผสุ สดีไปเถิงกลางทางพ่อคา้ ทงั หลายนนั ลมอันเกดิ แตก่ มั มะสวาด(กรรมชวาต)
ก็ขาํ เขอื กกิวในทอ้ ง ยามนนั สญไชยะราชกห็ ือแตง่ แปงเรือนอนั จกั ประสตู ิ ทีใกลห้ นทางพ่อคา้ หือฅนทงั หลายรักษารอดชุ
กาํ ชพุ าย ฯ

นางผสุ สดกี ็ประสตู ไิ ดล้ กู ชายผนู้ ึงในเรอื นทีนนั มหาสตั วเ์ จา้ ออกมาจากทอ้ งแม่ มีตนอนั บริสทุ ธิหามลทินทงั มวลบ่ได้ ก็
มืนตาทงั สองออกมาจากทอ้ งแม่ แลว้ ยนื มอื ไปว่า ดกู ราแมเ่ ป็ นเจา้ ขา้ ใครห่ ือทานนกั เขา้ ของแห่งแมย่ งั มีสกั เลก็ สกั หนอ้ ย
อันชา ฯ เมือนนั นางราชะผสุ สดตี นแม่ จิงตงั ไวย้ งั ถงฅาํ พนั นงึ อันมจี มิ ใกลม้ อื ตนหือแก่กมุ าร อนั ยืนมอื มาขอนนั ว่า เจา้ กู
จ่งุ หือทานตามอนั มักเทอะ ฯ

มหาสตั วเ์ จา้ ออกมาจากทอ้ งแม่ รปู้ ากตา้ นเจยี รจามี 3 ชาติ คอื ชาติอันเป็ นเจา้ มโหสถ ชาตอิ นั เป็ นพระเวสสนั ตระ และชาติ
อนั เป็ นเจา้ สิทธาตถน์ นั แลฯ ในกาละอันจกั ใส่ชือกมุ าร ญาติทงั หลายลวดใส่ชือว่าเวสสนั ตระ เหตวุ ่าเกิดในทาํ กลางหนทาง
พอ่ คา้ ทงั หลายนนั แลฯ น เมยฺหํ มาตกิ ํ น มํ ดรู าสารีบตุ ร ชือแหง่ พระตถาคตะปางเมือเป็ นเวสสนั ตระ บ่ตดิ เนอื งดว้ ยชอื
แหง่ พ่อแมแ่ ละกระกลู สกั อัน เหตเุ กดิ ในหนทางพอ่ คา้ นนั แลฯ

ในเมือเวสสนั ตระกมุ ารเกดิ มานนั ยังมีแมช่ า้ งตวั นงึ เทียรย่อมจะเดนิ ไปในอากาศ กน็ าํ เอามายังชา้ งหนอ้ ยตวั นึง มีตนขาว
เผือกทงั มวล ควรเป็ นชา้ งมงั คละดีนกั แตก่ ระกลู ชา้ งสทั ทันตะมาตงั ไวใ้ นทีใกลแ้ ลว้ กล็ วดหนไี ป ฅนทงั หลายจิงใส่ชอื ว่า
ชา้ งแกว้ ปัจไจย เหตเุ กดิ มาเป็ นปัจไจยคาํ ชมู หาสัตวเ์ จา้ ฯ

พระยาสญไชยะราชก็แตง่ หือแมน่ มทงั หลาย 69 ฅน มีนาํ นมอันหวานและมนี มบ่ยาน ปราสจากโรคทังหลายมีตน้ ว่า บส่ งู
พน้ ประหมาณ บส่ งู บ่ตาํ บด่ าํ บข่ าว บผ่ อมบพ่ ีพน้ ประหมาณ หือแกม่ หาสัตวเ์ จา้ เวสสนั ตระ เจา้ ก็จาํ เรญิ ขนึ ใหญม่ าดว้ ยย
สะปรวิ าร สญไชยะนรินทต์ นพอ่ ก็ปลงอาชญาแก่ชา่ งฅาํ ผฉู้ ลาด มาแตง่ แปงเครืองประดับควรคา่ ไดแ้ สนฅาํ กห็ ือประดบั
ยงั เวสสนั ตระเจา้ ฯ

ในเมือเจา้ ขึนใหญม่ าได้ 6 ขวบ เจา้ ก็ถอดยังเครืองประดบั ฝูงนนั หือแก่แมน่ มทงั หลาย พายลนู มาแมน่ มทังหลายก็
ถวายฅืนแกเ่ จา้ พระยาสญไชยะราชรยู้ งั คาํ อนั นนั กก็ ล่าววา่ เครืองประดับอันลกู กหู ากหือนนั จงุ่ เป็ นเครืองประดับแหง่
นางทงั หลายเทอะ แลว้ ทา้ วก็หือแตง่ แปงยังเครืองประดบั อันใหม่ แกม่ หาสตั วเ์ จา้ เล่าแลฯ มหาสตั วเ์ จา้ กมุ ารนอ้ ย หือยัง
เครืองประดบั ตนแกแ่ มน่ มทงั หลายวารและ 9 ทกี ็มแี ลฯ

8

เมอื ยามเจา้ อายไุ ด้ 8 ปี ก็ฅนงิ ใจวา่ กไู ดห้ ือทานวตั ถพุ ายนอกตวั ยงั บย่ ินดีเถิงเซิงอนั เตม็ ใจ กมู กั ใครห่ ือวตั ถอุ นั มพี ายใน
ตน ผิวา่ ยาจกฅนใดมาขอเนือตนและหัวใจแหง่ กดู งั อนั กกู ็จกั ผา่ ยังหัวอก จกเอายังกอ้ นชินหัวใจ ออกหือเป็ นทานแก่ฅน
ฝูงนนั แมน้ ผใู้ ดมาขอเอาตาทงั สอง กกู ็จกั ขวักออกหือเป็ นทานแกผ่ มู้ าขอนนั แลฯ ผใู้ ดใคร่ไดช้ ินเนอื แห่งกู ก็จกั ปาดเถือ
ออกหือเป็ นทาน ผใู้ ดและมาขอเอาเลอื ด กกู ็จกั หือเป็ นทานแก่ผนู้ นั ชะแลฯ ผใู้ ดมาขอเอากไู ปเป็ นขา้ ใชด้ ังอนั กกู ็จกั จาํ เนอื
สอนตนหือรแู้ ลว้ ก็จกั ไปเป็ นขา้ ชายแกผ่ มู้ าขอนนั แล

ในเมือเวสสนั ตระกมุ าร ฅนงิ ใจมักใครห่ ือทาน ดว้ ยสภาวะอันบป่ ลินแปรดังอนั แผน่ ดินหลวงลวงหนา ไดส้ องแสนสีหมนื
โยชนะ ก็รอ้ งกอ้ งไหวหวันไปมา ดจุ จะดังชา้ งสารตวั ลงนาํ มนั และรอ้ งแลน่ สะเฅียน เขาสิเนโรปัพพตากอ็ ่อนนอ้ มคอ้ มไปมา
ดจุ จะดงั ยอดหวายอันทา่ นหากลนไฟนนั กส็ ะเพาะหนา้ เซิงเวยี งเจตตุ ตระราชะธานแี ลว้ ก็ตงั อยู่ สาคโร นาํ สมทุ รสาครกข็ าํ
เขอื กเยอื กตีฟอง มหาเมโฆ หา่ ฝนกถ็ กู ตอ้ งฟัดฟาดกนั แลว้ กต็ กลงมาเป็ นหา่ ฝน กับดว้ ยเสยี งแหง่ แผน่ ดินและสายฟ้ า บ่
ใชก่ าละเมือแมบ ก็มาแมบมะเมอื งเรืองรอดชกุ าํ ชพุ าย พระยาอินทายนิ ดีนกั ตบตน้ แขนปูชา เสยี งสาธกุ ารนันนานนั เนอื ง
เป็ นอันนงึ อันเดียวแตป่ ฐวขี นึ ไป ตราบเถิงอกนฏิ ฐาพรหมโลก ก็มีวนั นนั แลฯ

ในกาละเวสสนั ตระเจา้ อายไุ ด้ 16 ปี สว่ นทา้ วสญไชยะราชเจา้ ฟ้ า มกั ใครห่ ือลกู หลา้ ตนเสวยสมั ปัตติ จิงจากันดว้ ยราชะ
ผสุ สดีตนเป็ นแม่ แลว้ กห็ ือนาํ เอายังราชะธดิ าตนนึง ชอื วา่ มทั ที อันเป็ นสายสรีแห่งลงุ แตม่ ทั ทราชกระกลู มาเป็ นอัคคมเห
สีแห่งเวสสนั ตระ เป็ นใหญแ่ กน่ างหมืนหกพนั แลว้ ก็อภิเสกยังมหาสัตวเ์ จา้ ก็สละเขา้ ของและฅาํ และหกแสนฅาํ หือเป็ นมหา
ทานชวุ ันฯ

พายหนา้ แตน่ นั ราชะมัททีกป็ ราสตู ิไดล้ กู ชายผนู้ ึง นางทงั หลายก็เอาขา่ ยแกว้ ขา่ ยฅาํ มารบั เหตดุ งั อนั จงิ เบิกบายสรีใสช่ อื
ว่า เจา้ ชาลีราชะกมุ ารว่าอนั ในเมือเจา้ ชาบลยี ่างเทยี วไปมาไดด้ งั อนั ราชะมทั ทกี ็ปราสตู ไิ ดล้ กู ญงิ ผนู้ ึง นางทงั หลายกเ็ อา
หนงั สตั วผ์ นื ดาํ มารบั เอานางธิดา เหตดุ งั อนั จงิ เบกิ บายใส่ชือว่า กณั หาชนิ าฯ

สว่ นมหาสตั วเ์ จา้ มปี กติขนึ ทรงชา้ งตวั ประเสรฐิ อนั ประดับดนี กั ไปเล็งดศู าลากวา้ นทาน 6 หลงั วนั และ 6 ฅาบแหง่ เดือน
ฯ

ในกาละนนั เมอื งกลงิ คราษฎร์ ฝนบต่ กก็เกิดแหง้ แลง้ ไร่นาเขา้ กลา้ บบ่ วั รมวล ไภยะทกุ ขย์ ากไร้ ดว้ ยเขา้ ยากนกั ฅนทัง
หลายบ่อาจจกั เลียงชีวิตดว้ ยอนั ชอบธมั ม์ ลวดเป็ นโจรลกั ฅบุ ชงิ กนั ปจนั ตคามบา้ นนอกขอกเมือง ทกุ ขภกิ ขภยั ยากไรม้ า
เบยี น เขาก็มาช่มุ นมุ กนั ทีใกลฅ้ มุ้ หลวงพระยาแลว้ ก็รอ้ งเอินกล่าวแกพ่ ระยากลงิ ครัฐ พระยาจิงกลา่ วว่าท่านทงั หลายเหย
เราหากจกั อธษิ ฐานหือฝนตก วา่ แลว้ ทา้ วก็สมาทานรักษาศีลพน้ 7 วัน ก็บ่อาจหือฝนตกได้ จิงช่มุ นมุ มายงั เสนาอามาตย์
ว่า ดกู ราทา่ นทงั หลาย เราอย่จู าํ เริญรักษาศีลแลว้ ฝนก็บต่ ก บัดนีเราทงั หลายจักควรกระทาํ สนั ใดชา

ขนุ เมอื งทงั หลายจิงไหวว้ ่า ขา้ แดม่ หาราชะเจา้ ยังมีพระยาเวสสนั ตระ อนั เป็ นลกู แหง่ พระยาสญไชยะราช อย่ใู นเมืองเจตตุ
ตระนครธานี เทียรย่อมหือทานมากนกั ทา้ วตนนนั มชี า้ งมงั คละตวั ขาวเผือก เป็ นชา้ งตวั ประเสรฐิ แห่งพระยาเวสสนั ตระ
ชา้ งตวั นนั อย่แู ละไปทีใด ฝนกต็ กลงทีนนั เหตดุ งั อนั พระราชะเจา้ ควรใชพ้ ราหมณท์ งั หลาย ไปขอแลว้ นาํ มาสเู่ มอื งเราควร
ชะแลฯ

พระยากลงิ ครัฐก็รับเอาคาํ ขนุ ทงั หลาย แลว้ กช็ ่มุ นมุ มายังพราหมณ์ 8 ฅน มชี อื ดงั นี ผนู้ งึ ชอื วา่ ราโม ผนู้ งึ ชือว่าธชะ ผู้
นงึ ชอื วา่ โชติ ผนู้ งึ ชอื ว่าโกณฑญั ญะ ผนู้ งึ ชอื วา่ ญาณโย ผนู้ งึ ชอื วา่ สชุ าตะ ผนู้ งึ ชอื วา่ สยุ ามะ ผนู้ งึ ชอื ว่ารามะหากเป็ น
ประธานแก่พราหมณท์ งั หลาย พระยากใ็ ชเ้ ขาไปขอเอาชา้ งเผอื กแห่งพระยาเวสสนั ตระเทอะ ฯ

เขาก็ไปดว้ ยหนทางบา้ นนอ้ ยเมอื งใหญ่ทังหลาย ก็ไปรอดเถิงเวยี งเจตตุ ตระนคร ก็เขา้ ไปส่ศู าลากวา้ นทาน กระทาํ ยังตน
ตวั หือกลวั เคลา้ ดว้ ยฝ่ ุนผงธลุ ี ในยามเชา้ รวายตรกี ็ไปสปู่ ระตเู วยี งกาํ วันออก ฯ

ในกาละยามนนั เวสนั ตระนริทรเ์ สวยโภชนะอาหารแลว้ ก็ขนึ ขเี หนอื ฅอชา้ งแกว้ ปัจไจยตวั ประเสริฐ เสด็จไปส่ปู ระตเู วียง

9

หนวนั ออก เล็งดศู าลากวา้ นทานแหง่ ตน ขณะยามนนั พราหมณท์ ังหลาย บไ่ ดโ้ อกาสจกั ขอชา้ ง เหตฅุ นทงั หลายคดั คัง
มากนกั จิงไปส่ปู ระตเู วียงหนใต้ ยืนอยทู่ ีสมควรแกต่ น พระยาเวสสนั ตระก็เสด็จไปส่ศู าลาหนใตเ้ ล่าแล พราหมณท์ งั หลาย
ไดโ้ อกาสก็ยอมอื ขึนไหวว้ ่า เทว ขา้ แดส่ มเด็จธมั มกิ ะราช เจา้ กจู งุ่ ผจญแพย้ งั ขา้ เสกิ อนั มใี นตนทังมวลเทอะวา่ อัน ฯ

พระยาเวสสันตระเจา้ จิงไสชา้ ง เขา้ ไปสทู่ ีอย่พู ราหมณท์ งั หลาย จิงกลา่ วว่าดรู าอามาตย์ พราหมณท์ งั หลายฝูงนี มขี นเคา้
แขนและเล็บมอื อนั ยาว มฟี ันอนั ขาว มตี วั ทงั มวลอนั กลัวเคลา้ ดว้ ยดว้ ยฝ่ ุนธลุ ีแลว้ ยกมอื ขนึ ขอเอาเขา้ ของอนั ใดกบั เรานนั
ชาฯ ยามนนั พราหมณท์ งั หลายจิงไหวว้ ่า รตนํ เทว ยาจามิ เทวะ ขา้ แดพ่ ระราชะเจา้ ผขู้ า้ ทงั หลายมาขอเอายังชา้ งเผอื ก
แกว้ ปัจไจยตวั ประเสริฐ เทียรย่อมหือบงั เกิดสขุ สวัสสดี วฒุ จิ าํ เริญแกบ่ า้ นเมอื งทงั มวล เซิงพระราชะเจา้ ดหี ลี ขอพระ
ราชะเจา้ จงุ่ ปลงกรณุ า หือทานยงั รัตนาเฅียรเผือกแกว้ ปัจไจยตวั ประเสริฐนัน แก่ผขู้ า้ ทงั หลายแด่เทอะ ฯ

มหาเวสสนั ตระเจา้ ตรัสรแู้ ลว้ ยังคาํ จาแหง่ พราหมณท์ ังหลาย จิงราํ เพิงว่ากมู กั ใครห่ ือองคะอันมีในตนทงั มวลเป็ นทาน
บัดนพี ราหมณท์ ังหลายฝูงนี พอ้ ยมาขอเอาชา้ งแกว้ อนั มพี ายนอกตนสันนี กจู ักหือพาํ เพ็งคาํ ปรารถนา แหง่ พราหมณท์ งั
หลายหือบัวรมวลเทอะ ฯ

ก็กลา่ วคาถาว่า ททามิ น วกิ มฺปามิ ยํ ยํ ยาจนฺติ พราหมณา ดกู ราเสนาอามาตย์ บดั นพี ราหมณท์ งั หลายมาขอเอาชา้ ง
แกว้ ตวั ประเสริฐ อดุ มยงิ กวา่ ชา้ งทงั มวล เราบ่เคยหวันไหวดว้ ยโลภะมจั เฉระธมั มส์ กั อัน เราจกั หือทานแกพ่ ราหมณฝ์ ูงนี
แลว้ ตนเจา้ ก็เสด็จลงจากฅอชา้ ง ปทกั ขณิ ะแวดสามรอบ เพือเลง็ ดอู นั ควรประดบั ก็บ่หนั อันทีจกั หลา้ งประดับแถมสกั แห่ง
ทา้ วจิงถือเอานาํ ตน้ คันทฅี าํ มาแลว้ กก็ ลา่ ววา่ ดรู าพราหมณ์ ท่านทงั หลายจ่งุ เขา้ มาส่ทู ีนี แลว้ เจา้ ก็วางไวย้ งั งวงชา้ งอนั
ขาวบริสทุ ธิ ดจุ จะดงั ลวดเงนิ เหนอื มือพราหมณ์ แลว้ ก็เหงยี งนาํ ตกเหนอื มือพราหมณ์ เป็ นหมายทาน แลว้ ก็หือชา้ งแกว้
ตวั ประเสรฐิ อนั ประดับดว้ ยเครืองทงั มวล เป็ นทานแก่พราหมณท์ งั หลายวันนนั แลฯ

เครืองประดบั ตีนทงั สีแหง่ ชา้ ง มีค่าไดส้ ีแสนฅาํ ผา้ กมั พละอนั ประดบั ทอ้ งชา้ ง ควรค่าไดแ้ สนฅาํ ขา่ ยสามผนื ประดบั ดว้ ย
มกุ ฅาํ และแกว้ ต่าง ๆ ขา่ ยสามผืนประดับอย่เู หนอื หลงั ชา้ งควรค่าไดส้ ามแสรฅาํ เครืองประดบั แกม้ ชา้ งทงั สองควรค่า
สองแสนฅาํ เครืองประดบั พ่มุ พ่วงชา้ ง ควรคา่ ไดแ้ สนฅาํ อนั ว่าเครืองประดับชา้ งปัจไจยทงั มวลนนั อา่ นนบั คา่ บ่ได้
เครืองประดบั หทู งั สอง ควรคา่ ไดส้ องแสนฅาํ เครืองประดับงวงชา้ ง ควรคา่ ไดแ้ สนฅาํ เครืองประดับงาทงั สองควรค่าได้
สองแสนฅาํ เครืองประดบั ตวั ชา้ งทงั มวล ควรค่าไดส้ องลา้ นสองแสนฅาํ คนั ไดก่ายขึนชา้ ง ควรค่าไดแ้ สนฅาํ อา่ งใสเ่ ขา้
หือชา้ งกิน ควรค่าไดแ้ สนฅาํ เขา้ ของประหมาณสนั นี รอมกบั กนั เป็ นสองลา้ นสีแสนฅาํ สว่ นแกว้ ประดับกระพ่มุ ฉัตร และ
แกว้ ประดบั ยอดจกิ ฉตั ร แกว้ แถวมกุ มาดอันเป็ นสรอ้ ยสงั วาลยป์ ระดับฅอชา้ ง แกว้ ประดบั พมุ่ พวงชา้ ง กบั ทงั ตวั ชา้ งเป็ น
ถว้ น 7 วตั ถฝุ ูงนมี ีค่าอ่านนบั บไ่ ด้

เวสสนั ตระราชก็หือเครืองประดบั ทงั มวล เป็ นทาน แก่พราหมณช์ าวเมอื งกลิงคราษฎรท์ งั มวล ดว้ ยมัญจเจตนาทานสิง
เดียวฯ ประการนึง ทา้ วก็หือสองรอ้ ยกระกลู อนั พาํ เรนิ รกั ษาชา้ งกับทงั ควาญชา้ ง และพอ่ หมอชา้ งหือเป็ นทานแก่
พราหมณท์ งั หลาย ก็มวี นั นนั แลฯ ยามนนั แผน่ ดนิ ไหวเกดิ กอ้ ง ดว้ ยเตชะทานอานภุ าวะ แห่งเวสสนั ตระธมั มิกะราชเจา้ ก็มี
วนั นนั แลฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห สตฺถา สพั พญั พู ระพทุ ธเจา้ จกั สาํ แดงอัตถะอนั นนั มาหือแจง้ พระจิงแสรง้ เทสนาว่า ตทา
สิ ยํ ภึสนกํ ตทาสิ โลมหสํ นํ หตฺถินาเค ปตนิ ฺนมฺหิ ดังนี

ภกิ ฺขเว ดรู าภกิ ขทุ งั หลาย ในเมือชา้ งแกว้ ปัจไจยตวั ประเสรฐิ อนั พระยาเวสสนั ตระตนบญุ ใหญ่ สละหือเป็ นทานแก่
พราหมณก์ ลิงครัฐ 8 ฅน ก็บนั ดลแผน่ ดินอันหนาไดส้ องแสนสหี มืนโยชนะ ก็รอ้ งกอ้ งสนนั หวันไหวไปมา อศั จรรยน์ นั
หนาพืสสะเพิงกลวั หนงั หัวพองยา้ วเยือก ขวําเขอื กขนฅิงบาน กม็ ใี นกาละบัดเดียวนนั แลฯ

ในเมือพราหมณท์ ังหลาย ขึนขเี หนอื ชา้ งมีหมฅู่ นอนั มากเป็ นปรวิ าร เขา้ มาในวิถีทางหลวงกลางเวียงนนั ฅนทงั หลายมาก
นกั หนั ชา้ งเผอื กอันพราหมณช์ าวเมืองกลงิ ครฐั ะ หากนาํ ไปดังอนั ก็กลา่ วว่าดกู ราพราหมณท์ งั หลาย ชา้ งเผือกแกว้ ปัจ

10

ไจยตวั นี หากเป็ นชา้ งตวั จาํ เริญแกบ่ า้ นเมืองแห่งตทู งั หลาย สไู ดแ้ ตท่ ีใดมาชา พราหมณท์ ังหลายก็ตอบว่าคาํ แขง็ ว่าพระ
ยาเวสสนั ตระตนใหญ่หากหือทานแกต่ ดู า่ ย แลว้ ก็ฅืดฅือผิดกนั พร่องกย็ อละคยุ พร่องซยุ สอเลาะ แลว้ ก็ออกหนไี ปดว้ ย
ประตเู วยี งหนเหนอื ฯ

ชาวเมอื งมวลมากอนั เทวดาหากบันดลเขา้ หวั ใจ ก็ลวดเคยี ดแก่โพธสิ ตั วเ์ จา้ ก็ไปชมุ่ นมุ กนั จิมใกลป้ ระตฅู มุ้ หลวงแหง่ สญ
ไชยะราช รอ้ งเอนิ กลา่ วติเตยี นพระยาเวสสนั ตระเป็ นโกลาหล ในเวียงทงั มวลก็ขาํ เขอื กยา้ วเยอื ก สะทา้ นตนื เป็ นอนั นงึ
เสยี งเดียว ก็จม่ ฟ้ องรอ้ งตเิ ตยี น โอระทกึ หึกหยาบซะราบไป ควรพสื สะเพิงกลวั มากนกั ว่า เทว ขา้ แดม่ หาราชะเจา้ บดั นี
พระยาเวสสันตระเจา้ ตนเป็ นลกู เตา้ นัน มาเบยี ดเบยี นกาํ จดั สถานบา้ นเมืองแหง่ เราหือฉิบหาย เสยี ชา้ งมงคละตวั ประเสริฐ
อนั เกดิ มาเป็ นทีปูชาแก่รฏั ฐาประชาทงั มวล ดังรือมาสละหือเป็ นทานนนั ชา

ชา้ งมงคละตวั นปี ระเสริฐยิงนกั งางอนงามดงั หวั ราชะรถ ประกอบดว้ ยกาํ ลงั เพยี รองอาจ รไู้ ชยภมู ิทีแพแ้ ก่ขา้ เสกิ สงฅ
วามทงั มวล ควรเป็ นราชะยานยิงนกั มตี วั ขาวบริสทุ ธิยิงนกั ดังดอยเงนิ มตี นเต็มไปดว้ ยเครืองประดบั วเิ ศษ
ประกอบดว้ ยลกั ขณะอันงามบัวรมวลชแุ ห่ง ประกอบดว้ ยชายมอนหางบวั ริสทุ ธิ ดจุ จะดงั จามรีควรจาํ เรญิ ใจยิงนกั พระ
ยาเวสสนั ตระพอ้ ยหือเป็ นทานนนั ชาฯ

มหาราชะเจา้ บก่ ระทาํ ตามชาวสีวิราฐดังอนั ดงั จกั ใส่ใจดนู ชี าวสวี ิราฐทังหลาย เหมอื นดงั จกั ทาํ รา้ ยแกม่ หาราชะเจา้ กบั
ทงั เวสสันตระตนเป็ นลกู หือเขา้ สเู่ งอื มมอื แหง่ เขาเพงิ มชี ะแลฯ

ตํ สตุ วา พระยาสญไชยะนรนิ ทรไ์ ดย้ ินคาํ อันนนั ก็แขวดกดหมายรดู้ ว้ ยคาํ ว่า ขนุ เมอื งทงั หลาย ใคร่ขา้ เจา้ พระยาเวสสนั
ตระลกู กู สนั นแี ลว้ จงิ กลา่ ววา่ ดกู ราทา้ วพระยาอามาตย์ นกั ปราชญแ์ ละขนุ เมอื งทงั หลาย ปัจจนั ตนิคมบา้ นใหญ่เมือง
นอ้ ยทงั หลาย จกั ฉิบหายก็จ่งุ ฉิบหาย บา้ นเมอื งแหง่ เราแมน่ จกั ฉบิ หาย ก็บค่ วรกระทาํ รา้ ยแก่เวสสนั ตระตนลกู ลกู กนู นั
เทียรยอ่ มประกอบดว้ ยราชะวัตร บรบัตใิ นคองอนั ดีแท้ ผิวา่ เรากระทาํ รา้ ยแก่เวสสนั ตระลกู กแู ทด้ ังอนั คาํ นนิ ทาจกั เกดิ มี
แกก่ พู ระองค์ ฯ

ยามนนั ชาวสีวิราฐทงั หลาย ไดย้ นิ คาํ อันนนั จงิ ไหวว้ า่ มาน ฑณฺเฑ น สฏฺเฐ นหิ โส คนฺธนา ดงั นี ขา้ แดม่ หาราชะเจา้ ดัง
พระยาเวสสนั ตระนนั ขอมหาราชะเจา้ อย่าเขน่ ขา้ บบุ ตีดว้ ยไมฆ้ อ้ นกอ้ นดนิ แมน่ จักผกู มดั ใส่โทษขงั ฅอกไวก้ ็บ่ดี ควรดีขบั
หนไี ปอยปู่ ัพพตาคริ ีพนุ้ เทอะฯ

พระยาสญไชยะราชไดย้ นิ คาํ อันนนั จิงกล่าววา่ เอโก สเจ สิวินํ สนฺโต ดกู ราชาวสพี ีทังหลายมวลมาก คาํ แห่งสเู จา้ หากจกั
สมหมาย ขอหือลกู ชายเราเวสสนั ตระ อย่เู สวยปัญจกามคณุ ทงั หา้ ในปราสาทราชะมณเฑยี ร หือเสยี งฅืนนงึ ก่อนเทอะเจา้
วันพรกู เชา้ จงุ่ ขบั ลกู เราไปเทอะ ฯ ยามนนั ชาวสพี ีทงั หลาย ก็รบั เอาคาํ สญั ไชยะราชชปุ ระการ ก็มแี ลฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อฏุ เฐหิ กตฺเต ตรมาโน เวสสนั ตรํ วทสวี ิโย ภิกฺขเว ดกู ราภกิ ขทุ งั หลาย สญไชยะราชจงิ จา
กบั อามาตยผ์ ฉู้ ลาดดว้ ยโวหาร วา่ ดรู านายนกั การผแู้ กว่น จงุ่ ลกุ แลน่ ไปพลนั ไปบอกขา่ วสารอันเกดิ เหตุ แกล่ กู กเู จา้
เวสสนั ดร ว่าชาวนครนอ้ ยใหญ่ ทกุ ผใู้ ฝ่ โกธา จกั ขบั พระราชาเจยี รจาก หือพลดั พรากเมืองไชย หือไดไ้ ปในวนั พรกู สเู จา้
จงุ่ ไปบอกแกล่ กู กสู นั นเี ทอะฯ

ยามนนั นกั การผฉู้ ลาด ก็ลกุ ไปดว้ ยอาชญาพลนั จิงไหวถ้ วายสารบอกกล่าว แก่หนอ่ ทา้ วเวสสนั ดร ว่าขา้ แดม่ หาราชะเจา้
ตนปราบเหงา้ โลกา ผขู้ า้ จกั ถวายบอกกลา่ ว ยังขา่ วสารอนั เป็ นเหตแุ ห่งทกุ ขอ์ นั บเ่ พงิ ใจ ขอมหาราชะเจา้ อย่าไดเ้ คียดแกผ่ ู้
ขา้ อนั เป็ นฅนใชส้ บื คาํ เมอื ง นายนกั การผนู้ นั รอ้ งไหไ้ หวส้ นั นแี ลว้ ก็กล่าวแถมเลา่ ว่าชาวสีพที ังหลาย ก็เคยี ดแกพ่ ระราชะ
เจา้ คันว่าฅืนนรี ่งุ แจง้ แลว้ ชาวสพี ที ังมวลก็จกั พรอ้ มกนั ขบั ยังพระราชะเจา้ หือหนีออกจากเมอื งไปฯ

มหาสตั วเ์ จา้ จิงถามว่า ดรู าอามาตย์ เราก็บ่หนั ทจุ รติ กัมมอ์ นั ตนไดก้ ระทาํ แกบ่ า้ นเมอื งเยืองใดสกั อัน แก่ชาวสีวรี าฐทัง
หลายเคียดแก่เราดว้ ยนมิ ติ อันใด จกั ขบั หนจี ากเมืองดว้ ยเหตอุ นั ใดฯ อามาตยจ์ ิงไหวว้ า่ มหาราชะ ชาวสีวรี าฐทงั มวล

11

ประกอบดว้ ยโกธะตเิ ตยี นมหาราชะเจา้ เหตหุ ือชา้ งแกว้ ปัจไจยเป็ นทาน จิงจกั ขบั มหาราชะเจา้ ดว้ ยเหตสุ นั นีและฯ

ตํ สตุ วา มหาสตั ว์เจา้ ไดย้ ินขา่ วอันนนั ก็เลง่ ซาํ ยนิ ดีมากนกั ก็กล่าวว่า หทฺทยํ จกฺขหุ ทํ ชา กึ เม พาหิรกํ ธนํ ภเณ ดรู า
เพอื น เรากย็ งั มกั ใคร่หือกอ้ นชนิ หวั ใจเป็ นทานเขาดา่ ย เขา้ ของพายนอกมีเงนิ ฅาํ ชา้ งมา้ แกว้ มกุ แกว้ วฑิ รู ยแ์ กว้ คอ้ และ
แกว้ สามานยน์ นั จกั เพิงกลา่ วสนั ใดชา กกู ็หือทานชอุ นั บอ่ าลัย เรายนิ ดใี นอนั หือทานชเุ มอื ชาวสวี ีราฐจกั ขบั เราหนจี าก
บา้ นเมือง เหตอุ ันหือทานดงั อนั ก็จ่งุ ขบั หนตี ามอนั มกั เพิงใจเทอะ แมน่ จักขา้ พระองคเ์ ราก็ดี แมน่ จกั ตดั ตนเราหือเป็ นเจ็ด
บังเจ็ดทอ่ น กจ็ งุ่ กระทาํ ตามอนั มกั ชปุ ระการเทอะฯ

ทีนนั นายนกั การผฉู้ ลาด อนั เทวดาหากบนั ดล จิงกลา่ วนิพนธค์ าถาว่า เอวนฺตํ สวี ิโย อาห ดังนี เทว ขา้ แด่มหาราชะเจา้
ชาวสพี ีในนอก ทงั ขา้ งขอกนคิ ม ไดก้ ล่าวคาํ นิยมไวว้ ่า ทา้ วพระยาเมือก่อน ชาวเมืองสอ่ นวา่ บ่ดี พากนั ไล่ฅวขี บั ไล่ ยอ่ ม
ไปส่ฝู ังนาํ โกนติมารา อาไสรปัพพตาคีรีวงกฏ ขอพระราชเจา้ จ่งุ อดใจไปตามหนทางอันนนั เทอะฯ

มหาสตั วจ์ ิงกลา่ วว่า ดรู าอามาตยเ์ ราก็จกั ยาตรา ไปตามมคั คาหนทาง อนั ทา้ วพระยาไปแตก่ อ่ นนันและฯ ดรู าอามาตย์
ทา้ วพระยาอันผดิ ราชประเพณี ทา่ นขบั หนดี ว้ ยหนใด เราจกั ไปดว้ ยหนนนั จงุ่ หือโอกาสแกเ่ รา พอหือไดท้ านในวันพรกู เชา้
วนั รือเราก็จกั ออกหนไี ป ชะแลฯ

สว่ นทา้ วเวสสนั ตระราชา กห็ ือหามายงั เสนาผแู้ กว่น อันตนแตง่ ไวต้ างตา ว่าดรู าเสนาผแู้ กว่น วันพรกู นีเราจกั หือมหา
ทานเยืองและ 7 รอ้ ยชปุ ระการ ท่านจ่งุ แตง่ ดาไวถ้ า้ คอื ชา้ งมา้ และแมง่ วั นม ทงั รถและนางทงั หลาย ขา้ ญิงชายใหญ่นอ้ ย
ก็ 7 รอ้ ยชอุ นั ๆ เขา้ นาํ โภชนาหาร มีหลายประการตา่ ง ๆ จ่งุ แตง่ ไวแ้ กฅ่ นทงั หลาย มหาสตั วเ์ จา้ พจิ ารณามหาทานแลว้ ก็
เขา้ ไปสนู่ างแกว้ ราชะมทั ที จาคาํ ดกี บั อคั คชายาแหง่ ตน ก็มีวนั นันแลฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อามานตฺตยิ ตฺถะ ราชานํ มทฺทึ สพฺพํ โสรํ ยเํ ต กิ ฺจิ มยา ทินฺนํ ธนธ ฺญํ วจฺจติ ดังนี ภิกฺข
เว ดรู าภกิ ขทุ งั หลาย พระยาเวสสนั ตระราช เขา้ ไปสปู่ ราสาทแหง่ นางมทั ที ตนประกอบดว้ ยอิตถีลกั ขณะงามชแุ ห่ง ทา้ ว
จิงแตง่ คาํ จา วา่ ดรู ามทั ทเี หยเจา้ พี เขา้ ของทีอันเรามอี ันใดและดี บ่เลือกทังเขา้ เปลอื กเขา้ สาร ทงั เงนิ ฅาํ แกว้ แหวนแสนสิง
ชา้ งมา้ มงิ งวั ฅวาย เขา้ ของหลายเหลือแหล่ เขา้ ของอนั นางไดแ้ ตพ่ อ่ แมม่ า นางจงุ่ ฝังเขา้ ของนนั ไว้ ในทีหมนั แกใ่ จนางแด่
เทอะ ฯ

นางมทั ทจี ิงไหว้ พระบาทไธบ้ ญุ หนา ว่าขา้ แดม่ หาราชะเจา้ จกั หือขา้ เอาฝังไวท้ ีใดชาฯ พระยาเวสสนั ตระจิงกล่าววา่ สีลวนฺ
เต สทุ ชฺเชหิ ทานํ มทฺทิ ยถารหํ น หิ ทานา ดงั นี ดรู านางนอ้ งเหนา้ มทั ที นางจ่งุ หือทานแกผ่ มู้ ีสลี ใสสะอาด ตามพระราช
เจตนา ทีเพงิ แห่งสัตวน์ านาในโลก ผบู้ พ่ น้ จากโอฆะสงสาร เหมือนดังทานนกี บ็ ่มแี ลฯ

เวสสนั ตระราช จกั หือโอวาทคาํ สอน จงิ กล่าวคาถาวา่ ปุตฺเตสุ มทฺทิ ทเยสิ สสฺสยุ า ดรู านางมทั ที นางจงุ่ มีใจกรณุ าชะชอ้ ย
แกล่ กู นอ้ ยแหง่ สองรา คอื ชาลแี ละกณั หางามแง่ กบั ทงั พอ่ แมผ่ วั ตน ฅนชายใดและรกั ใฝ่ มกั ใส่ใจเป็ นผวั นางจ่งุ ปัดปัว
อปุ ฐาก อย่าละพรากหนไี กล นางอยา่ หมองใจเทอะฯ

นางมทั ทีนชุ นาถ จิงราํ เพิงว่า พระยาเวสสนั ตระราชสามิกา แตก่ อ่ นมาบ่เคยกล่าว คาํ รอ้ นรา้ ยขา่ วคาํ เฅอื ง วนั นีเพงิ มีเหตุ
เจา้ จอมเกษจิงกล่าวคาํ บด่ ี นางมทั ทถี ามวา่ เทว ขา้ แดม่ หาราชะเจา้ คาํ อันนบี ่ควรกล่าวแทด้ หี ลี เจา้ มีเหตสุ ันใดจิงกลา่ ว
ขา้ ขอรขู้ า่ วคาํ เฅืองนนั เทอะ ฯ

พระยาเวสสัตระราช จิงโอกาสคาํ จา วา่ ดรู ามทั ทีนอ้ งหลา้ ใตล้ มุ่ ฟ้ าบม่ ีไหน ชาวสีพใี นนอก ทงั ขา้ งขอกสีมา เขาโกธาเฅือ
งเคียด เหตกุ พู หี ือชา้ งเผือกแกว้ เป็ นทาน เขาบนั ดาลทกุ ที ขบั หือพีหนไี กล หอื พรากเมือไปอย่ปู ่ า วันพรกู นพี จี กั ดากว่าดง
ดาน จกั หือมหาทานสิงและรอ้ ย กอ่ นขา้ ขอ้ ยจกั พรากเมืองไปฯ ดรู านางสายใจนอ้ งแกว้ วนั พรกู นีแลว้ พีผนู้ งึ ผเู้ ดยี ว จกั
เขา้ ดงเขยี วป่ าไม้ ทกุ ขย์ ากไรแ้ ละเพิงกลัว ตวั ฅนเดยี วเขา้ ป่ า เนือรา้ ยล่าไปมา กพู นี นี าจกั ลาํ บาก เป็ นไปกับดว้ ยฅวาม
สงั กา บ่หลา้ งจกั ไดห้ ันหนา้ โสภานอ้ งพี รอยจกั ตายเสียทีในดง และนาฯ

12

นางมทั ทีจิงจากล่าว กบั หนอ่ ทา้ วผวั ตน วา่ ขา้ แด่หนอ่ ทสพลเจา้ พี คาํ อันนบี ่จาํ เริญใจ เจ็บเสียบในแกข่ า้ พระเจา้ ฟ้ าจกั ละ
ลกู เตา้ เมียตน เขา้ สดู่ อยดงป่ าไม้ บใ่ ชจ่ ารตี ประเพณี แมน่ เจา้ จกั หนไี ปทีดงใดดงั อนั ขา้ นอ้ งชนั มทั ทีกจ็ กั หนไี ปตาม กรียา
อันไดต้ ายกบั พระบาทเจา้ ยงั ดกี วา่ รอ้ ยเทา่ พันที อนั มีชวี ติ ไดพ้ ลดั พราก จากพระบาทเจา้ บญุ ใส ขา้ จกั หือเพอื นดงั ไฟกอง
ใหญ่ จกั ปาวตกใสก่ องไฟ ชา้ งเผือกอยใู่ นป่ า ยอ่ มไปเป็ นคลู่ า่ ดว้ ยชา้ งสาร สนั ใดก็ดี และขา้ มัทที ก็จักเอาลกู สองสรไี ปเป็ น
เพอื น เขา้ ดนั เถือนทวยไป พระบัวไขจกั เลียงตนบย่ าก บ่ลาํ บากกบั ขา้ ดหี ลี
นางมทั ทกี ลา่ วเทา่ นนั แลว้ นางแกว้ จิงพณั ณนาป่ าหิมพานต์ ดว้ ยประการเหมือนดงั ตนไดห้ ันแตก่ อ่ น เจา้ จิงผ่อนคาถาว่า
อิเม กมุ าเร ปสฺสนฺโต ม ฺจเุ ก ปิ ยภานเิ น ดังนี ขา้ แด่มหาราชะเจา้ คนั เจา้ ไดห้ นั ลกู เตา้ ราทงั สอง อนั ทัดทรงดอกไม้ ฟ้ อน
ขบั เหลน้ ส่ใู กลศ้ าลา ยามนนั พระราชาจกั หายทกุ ขโ์ สก อันวิปโยคจากเมอื งไป
จกั ไดห้ ันชา้ งสารตวั ประเสริฐ อันไดเ้ กดิ มาดกี บั องคต์ วั แม่ อายแุ ก่ไดห้ กสิบขวบเขา้ จิงถ่อยเถา้ โรยรา อนั เดนิ ไปมาตน
เดยี ว ในดงเขยี วป่ าไม้ อันรอ้ งไหแ้ ส่นสะเฅียน ดังเสยี งนกเขยี นดังมีกอ้ งดงดอน ทังกนิ รีนะรอนแลน่ ลงทา่ นาํ อันมีชือ
ว่าปัญจมะวารี จกั ไดห้ นั นทีหลายแม่ อนั ไหลมาแต่ทอ้ งดอยเลา จักไดย้ นิ เสียงนกเคา้ เขาและนกเคา้ แยก อันรอ้ งแขกหากนั
จกั ไดย้ นิ เสยี งมีนนั แห่งราชสีหแ์ ละเสือโคร่ง รอ้ งเสยี งส่งไปไกล และแรตชา้ งไพรกระทิงดง
พระองคจ์ กั ไดห้ นั ยังหมไู่ มท้ กุ ดา้ วขอกบานงาม คือว่าไมม้ กู หลวง ไมเ้ สยี วไมเ้ หมือดไมข้ บั มอก เป็ นดอกบานงาม มกี ลิน
คันธะอันหอมตรหลบ ไปในระดหู นาวในกาละอันใด มหาราชะเจา้ จกั ไดห้ ันยังไมม้ ีดอกบานงาม ไดห้ นั ดอกบัวบานทังหลาย
อันมกี าบหล่นตกเหนอื ใบบวั ในระดหู นาวในกาละอันใด มหาราชะเจา้ จกั บ่ระนกึ คึดเถิง ยงั ราชะสมั ปัตติเรืองในกาละนันชะ
แลฯ
นางราชะมทั ทีสรีสภุ ลกั ขณะตนงาม กล่าววัณณนาป่ าไมห้ ิมวันต์ เหมือนดังตนไดห้ นั แตก่ อ่ น ก็มีดว้ ยประการดังกล่าวมา
นแี ลฯ
กรียาอันสงั วณั ณนาจาหอ้ งเหตหุ ิมวนั ตา อันประดับประดาคาถาว่าได้ 134 คาถา ก็บังคมสมเร็จ เสด็จฯ …

13

มหาเวสสนั ดรชาดก กณั ฑท์ ี 3 ทาน
ฉบบั วิงวอนหลวง(ลา้ นนา) ทานกณั ฑ์ 109 คาถา

..อันนงึ ช่อนอ้ ยและทงุ ไชย ยกยา้ ยใยปกหวั รถ หือปรากฏหันแต่ไกล ไฟมีในทีใดก็ปรากฏหนั ฅวันมา ทา้ วพระยาก็ปรากฏ
แก่บา้ นเมอื งวา่ เป็ นใหญ่ ชายผเู้ ป็ นผวั ย่อมปรากฏแก่ญงิ ทงั หลายในโลก เมอื ผวั ทกุ ขโ์ สกยากไร้ หาเขา้ ของบไ่ ดเ้ ขญ็ ใจ ญงิ
ผนู้ นั ไปตามบข่ าด ยามเมือผวั เสวยราชะสมบตั ิ เป็ นกระษตั รยิ ์ตนใหญ่ ญงิ ผนู้ ันก็ปรากฏทรงยสเป็ นดีกบั ดว้ ยผวั ตนดงั
อนั ญิงผนู้ นั เทวดาก็สกั เสรญิ เยนิ ยอ วา่ นางกระทาํ การอันกระทาํ ยาก เมือผวั ทกุ ขย์ ากก็บล่ ะเสยี เหตนุ นั ขา้ ขอลาลดปลด
ผา้ กาสี ไปน่งุ ผา้ เปลอื กชตี ามผวั ..

ตสฺสตฺถฯุ ผสุ ฺสตปี ิ โข เทวี ปุตฺตสฺส เมกฏกสาสนํ อากตํ กนิ ฺนโุ ข กโรติ อหํ กตฺวา ชานสิ ฺสามตี ิ ปฏจิ ฺฉนฺนโยเคน กนฺตวา
สิริสยนคพฺภตวาเร ฐิตา เตสํ สลฺลาปํ สตุ ฺวา กลนู ํ ปลีเทวํ ปรเิ ทวติ ิ ฯ

ลาํ ดับเทสนามา ในเมือกระษตั ราสองพีนอ้ ง ยงั อยใู่ นหอ้ งเมือจากนั เบืองบันนางราชะผสุ สดี จงิ มีราชะรําเพงิ ว่า ขา่ วสาร
อันแสบเนอื รอ้ นใจเฅือง ไดม้ ารอดเทงิ ลกู กสู นั นี จกั เป็ นหตสุ ันใด ควรกไู ปหาจกั รแู้ ละ

วา่ อันแลว้ นางแกว้ กไ็ ปดว้ ยยัวยานฅาํ อันกางกังดีแลว้ ไส้ กไ็ ปยนื อย่ปู ระตใู กลห้ อ้ งนอน อนั บวรสรีสวัสสดีชืนชอ้ ย ก็ได้
ยนิ ยังถอ้ ยเจยี รจา แหง่ สองปุตตาจะไจ้ นางก็รอ้ งไหน้ กั หนา ควรขะสดกรณุ ามากนกั วันนันแลฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห เตสํ ลาลปิ ตํ สตุ ฺวา ดังนเี ป็ นเคา้ พระเจา้ วา่ ภกิ ฺขเว ดรู าภิกขทุ ังหลาย นางสายใจผสุ สดีตน
แม่ เชอื ทา้ วแตร่ าชะวงษา ไดย้ ินคาํ จาถีถอ้ ย จาอ่อนออ้ ยแหง่ ลกู ทงั สององค์ นางบอ่ าจจกั ทรงตนอย่ไุ ด้ ก็รอ้ งราํ ไหไ้ ปมา
วา่ ควรกกู ินยาพษิ งว้ นตายอนาถ อนั นึงก็ปาวตกปราสาททังหลาย อนั นงึ จกั ผกู ฅอตายดว้ ยเชือก ลกู กทู านชา้ งเผือกหตั
ถา ชาวพาราขาํ เขอื กขบั ลกู กหู นี ลกู กดู รี าํ เพงิ ทานจะไจส้ นั ดี หาฅวามตระหนบี ่ได้ เป็ นทีเขา้ ไปใกลแ้ ห่งยาจกฅนยาก
อปุ ฐากพอ่ แม่ ครบยาํ เถา้ แก่วงษา เป็ นใหญ่กว่าทา้ วพระยาและพีนอ้ ง บ่ผดิ แผกขอ้ งสนั ใด ชาวเมอื งทงั หลายดงั รอื มาขบั
ลกู กหู าโทษบไ่ ด้ หือหนจี ากเมืองไปนนั ชา ฯ

นางพระยาไหส้ ันนแี ลว้ ก็เลา้ โลมลกู แกว้ สายใจ แลว้ ไปสบู่ รมทา้ วสญไชยตนเป็ นผัวแลว้ นางแกว้ รอ้ งไหก้ ลา่ วคาถาว่า มธู
เนว ปลติ านิ อมฺพาว ปติตา ดงั นี ขา้ แดม่ หาราชะเจา้ รวงเผิงอันตวั แมม่ ีแหลม อนั แกเ่ ฝ้ าแหนมบ่ได้ ฅนเขา้ ใกลเ้ อากินงา่ ย
สนั ใด อันนงึ ไมม้ ว่ งตน้ ใดเป็ นลกู หาฅนผกู รักษาบไ่ ด้ เทียรย่อมเป็ นไปแกฅ่ นสาธารณส์ นั ใด บา้ นเมืองแหง่ มหาราชะเจา้
จกั เป็ นสาธารณะ แกท่ า้ วพระยาทังหลาย ตา่ งประเทศ เหตมุ หาราชะเจา้ ขบั ลกู เตา้ ตนหนี คนั พระบญุ มเี จา้ แก่เถา้ ถอยริ
พล หาลกู ตนจกั ครอบงาํ บไ่ ด้ กจ็ กั ซบเซาเหงาในองค์ เป็ นดงั ราชะหงษป์ ี กหกั ทงั คู่ ซบเซาอย่เู หนอื เปื อกตมนันแล ฯ บดั นี
มหาราชะเจา้ ขบั ลกู เตา้ หือพรากหนี เหตฟุ ังคาํ ชาวสีพีสนสอ่ ทา้ วบท่ ันตอ่ พจิ ารณาขอพระราชะเจา้ อยา่ ไดข้ บั ลกู เตา้ เรา
หนแี ดเ่ ทอะ ฯ

พระยาสรีสญไชยไดย้ ินดังอนั จิงกลา่ วว่า ดรู านางผสุ สดี ทา้ วพระยาตนใด ปฏบิ ตั บิ ช่ อบใจ ชาวเมอื งขบั ไล่หนไี ปตามจารีต

14

เราก็บร่ ีตตามโบราณ จกั อนขุ บั ตามชาวเมืองมากล่าว จกั ขบั ลกู เตา้ เราไป บใ่ ชเ่ กดิ แตใ่ จกตู นพอ่ ลกู รกั หนอ่ สายใจ กรู กั
เพียงหรทยั ฅะฅอ้ ย และนา ฯ

ส่วนนางราชะผสุ สดี ยินคาํ บด่ ีขะสดอยบู่ ไ่ ด้ ก็รอ้ งราํ ไหไ้ ปมา วา่ อนั หมชู่ ่อนอ้ ยทงุ ไชย หยาดยายใยไปก่อนหนา้ ฝูงหมมู่ า้
อานฅาํ รงุ่ เรืองงามดงั ดอดกณั ณิกา มาวังวาแวดลอ้ ม ยอ้ มยสะเจา้ ลกู กไู ป บัดนลี กู กจู กั ไดล้ ะหมชู่ อ่ นอ้ ยทงุ ไชย เขา้ สปู่ ่ า
ดงไพรตนเดยี ว ดงั รือนนั ชา ฯ

ลกู กเู คยอย่อู ดุ ม มฉี ากโฉมโนมอันงาม เขา้ เครืองแรเหลอื งดังปี กแมงฅ่อมฅาํ โยธาหาญลางพร่องเขา้ แรแดง เหมอื น
ดังรัสมแี สงพระอาทติ ย์ ออกมาเป็ นปรวิ ารแวดลอ้ ม ไปกอ่ นหนา้ และตามหลงั วันนลี กู กผู นู้ งึ ผเู้ ดียว จกั เขา้ ส่ดู งเขยี วป่ าไม้
ดังรอื จกั ไดน้ นั ชา ฯ

ปันดงั นางราชะมทั ทีสรีสะไภร้ าช เคยอย่หู อ้ งปราสาทอันมสี รี เคยนงุ่ ผา้ กาสีแพงคา่ บดั นีนางจกั ไปอย่ปู ่ า นงุ่ ผา้ เปลอื กไม้
ครองฅา ดังรือนางพระยาจกั อดได้ อินดสู ะไภส้ ายใจ นางเคยไปดว้ ยยัวยานสวี กิ าย(เสลียง) บัดนนี างจกั ไปดว้ ยตนี เปลา่
แทแ้ ล ฯ

อนั นงึ นางพระยาไปในทีใด ยอ่ มมนี างนาสนมตามไปบ่ขาด บัดนเี ป็ นทกุ ขอ์ นาถจกั เขา้ ป่ าไมด้ งเขยี ว สะไภแ้ มผ่ เู้ ดยี วดังรือ
จกั ไปไดน้ นั ชา แตก่ อ่ นมาคันนางไดย้ นิ เสียงจิงจอก อันออกมารอ้ งละแวก ไดย้ ินเสยี งนกเคา้ แยก อนั มารอ้ งแขวก
กลางฅืน นางตกใจตืนหนงั หัวพองใจสนั เป็ นดังแมม่ ดอนั ผเี ขา้ ทือฅิง ดังรือนางญิงจักอดได้ เสียงนกในป่ าไมป้ ูนกลวั นนั
ชา ฯ

ยามนนั นางนาสนมชาวแม่ นางเถา้ แกเ่ รือนหลวงทงั หลาย ไดย้ นิ เสียงสายแหบไห้ แห่งนางนาถไทผ้ สุ สดี ยนิ ตกใจบ่
ดขี ะพ่า กพ็ ากนั มาชมุ่ นมุ กนั มากนกั และ ฅนทงั หลายอันอย่ใู นกระกลู ทงั สอง บ่อาจจกั ทรงตนอย่ไู ด้ ก็รอ้ งราํ ไหต้ า่ วไป
เป็ นดงั ไมร้ ังอนั ลมมาเพิกพดั ก็รอ้ งไหม้ ากนกั หนาสนั นนั แล ฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตสฺสา ลาลปิ ตํ สตุ ฺวา สพฺพา อนฺเต ปุเร พาหา ปัคคยห ดังนเี ป็ นตน้ ภิกฺขเว ดรู าภิกขทุ งั
หลาย นางนาสนมชาวแม่ นางเถา้ แก่สวี ิกญั ญา ทงั ลกู เสนาและลกู ทา้ ว มาชดุ า้ วช่มุ นมุ กนั คันหันนางราชะผสุ สดีรอ้ งไห้
เขากอ็ ดบไ่ ดก้ ร็ อ้ งไหท้ า่ วไป เป็ นดงั ไมร้ ังอันลมเพิกพดั ไปมา ในราชะมณเฑยี รแห่งพระยาสวี ิราชนนั แล ฯ

อถ มหาสตฺโต เมือนนั พระมหาสตั วเ์ จา้ ตกวันลนู รงุ่ เชา้ กินงาย เจา้ ก็ขงขวายอาบองคส์ รงเกษเกลา้ น่งุ เครืองทา้ วพระยา
เสวยเขา้ นาํ โภชนาหาร อันมีรสหลายประการต่าง ๆ มหี มฅู่ นหลายแวดลอ้ มเป็ นปริวาร ก็ไปสกู่ วา้ นทานเมอื ยามเชา้ เพือ
จกั หือเขา้ ของเป็ นทาน จิงปลงอาชญาวางแก่อามาตยว์ า่

วตฺถานิ วตฺถกามานํ โสรทานํ เตถ วารณุ ี โภชนํ ดังนี ดรู าอามาตยท์ งั หลาย ฝูงฅนใดมใี จใฝ่ มกั ใคร่ไดเ้ สือผา้ ชินปลา
อาหาร ท่านจ่งุ ดาทานอย่าหือขาด อยา่ ไดต้ แี ละดา่ ยาจกทงั หลาย จ่งุ หืออิมดว้ ยเขา้ นาํ อาหาร ฯ

เตสมุ คฺคา กลิ นฺตาว ยาจกทงั หลายอดบไ่ ด้ ก็รอ้ งไหก้ ลิงเกลอื กไปมา ว่าในเมือมหาราชะเจา้ ตนบญุ แผ่ หือจาํ เรญิ แกช่ าวสี
พี จกั หนเี จยี รจากไปบอ่ ยู่ ผขู้ า้ ทังหลายจกั หาทีเพงิ บไ่ ด้ เป็ นดงั ตน้ ไมอ้ นั มีรม่ กวา้ ง อนั ท่านหากอา้ งตกั เสีย นนั และฯ โภณฺ
โต ดรู าชาวเราทงั หลาย ไมม้ ตี น้ ลกู ลว้ นดอกบานงาม มีร่มกวา้ งฉายา เกิดมาในทใี กลท้ าง เป็ นทีอาไสรแห่งฅนทงั หลาย
ผใู้ ดผนู้ ึงตดั ตน้ ไมน้ นั เสียสนั ใด ชาวเมืองสีพีมีโกธะอันมาก ขบั พระยาเวสสนั ตระราช หือพดั พรากเมืองไป กอ็ ปุ ไมยดังอนั
และ ฯ

ดรู าชาวเราทงั หลายมวลมาก กรียาอันขบั เจา้ พระยาเวสสนั ตระราช หือพลดั พรากจากพารา ดว้ ยคาํ ชาวเมอื งมาสนสอ่
แกท่ า้ วตนพ่อลวดขบั หนี เป็ นอนั บด่ บี ่ชอบ บ่ประกอบดว้ ยธมั ม์ ทา่ นหือทานชา้ งมา้ และรถ ปรากฏไดแ้ ละสิงและเจ็ดรอ้ ย
สตั ตมหาทานอนั นี ผแิ ละมเี มือใดดงั อนั ในกาละเมอื นนั อศั จรรยเ์ กดิ กอ้ ง เป็ นตน้ วา่ แผน่ ดินรอ้ งและดอยคราง เป็ นดงั วา่

15

จกั พงั ไป ควรพสื ะเพิงกลวั หนงั หวั พองเกดิ มี ดว้ ยเตชะฤทธแี ห่งปริจาคเจตนา แหง่ มหาสตั วเ์ จา้ นนั แลฯ

ในกาละนนั เทวดาทงั หลาย ก็ไปบอกกลา่ วแก่พระยาทงั หลาย ในสกละชมุ พทู ว๎ ปี วา่ พระยาเวสสนั ตระเจา้ ตนเป็ นใหญ่ จกั
ปลดไป่ หือเป็ นทานแลว้ ทา้ วตนแกว้ จกั เขา้ ส่ปู ่ าไมห้ ิมพานตว์ ่าอัน ฯ เหตนุ นั ทา้ วพระยาทังหลายมวลมาก ก็มารับทาน
จากเจา้ เวสสนั ตระบญุ เรอื ง แลว้ กก็ ลบั ไปส่บู า้ นเมืองแหง่ ตน ดว้ ยเหตเุ ทวดาบนั ดลนนั แล ฯ

พระมหาสตั วเ์ จา้ หือทานวนั นนั ก็เป็ นกาละอันฅํา ตาวันตกตาํ ลบั ดอยไป เจา้ ก็ไปสปู่ ราสาทราชมณเฑยี รแหง่ ตนแลว้ ตน
แกว้ จิงราํ เพงิ ว่า กจู กั ไปไหวส้ า สงั อาํ ลายังพ่อแมเ่ จา้ ดว้ ยราชะรถอนั ดี ส่วนนางราชะมทั ทีก็ฅนงิ ใจว่า กจู กั ไปตามพระยา
เวสสนั ตระราช จกั ขออนญุ าตโอกาสไปดี นางเทวีก็ไปกบั ดว้ ยพระมหาสัตวเ์ จา้ นนั แล ฯ สว่ นพระมหาสัตวเ์ จา้ ก็เขา้ ไปไหว้
ยงั พระราชะปิ ตา บอกกรียาอนั จกั ไปวันนนั แล ฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อามนฺตยิตฺถ ราชานํ ส ฺจยํ ธมฺมกิ ํ วรํ อวรทุ ฺธสิ มํ เทว วกํ ํ กจฺฉามิ ดังนี ภิกฺขเว ดรู าภิกขุ
ทงั หลาย พระยาเวสสนั ตระราช ก็เขา้ ไปส่ปู ราสาทพระราชปิ ตา ว่าขา้ ไดป้ ระสาทหือเป็ นทาน ยงั ชา้ งสารแหง่ ขา้ มหาราชะ
เจา้ ก็ว่าบ่ดี ขบั ขา้ กจ็ กั หนบี อ่ ยู่ จกั เขา้ ไปส่ปู ่ าหิมพานต์ อนั ว่าทา้ วพระยาตนใด บอ่ ิมในกามคณุ 5 ดังอนั ทา้ วพระยาฝงู นนั
ยอ่ มเขา้ อาํ นาจ แหง่ มจั จธุ มั มด์ ว้ ยอนั หลงนกั แล มีสนั ใด มหาราชะเจา้ ก็จกั เป็ นดังอันชะแล ฯ

สว่ นขา้ ผลู้ กู หากสขุ ยนิ ดี ดว้ ยสรีสัมปัตตแิ ห่งตน หือทานชา้ งมงคลตัวประเสริฐ อนั เกดิ มาแตบ่ ญุ สมพานแห่งขา้ พระเจา้
ฟ้ าฟังคาํ สนส่อ วา่ ขา้ จกั หลม้ หลอ่ เมอื งเสยี ขบั ขา้ หนไี กลสาํ ขา้ จกั ไปพาํ เพ็งบญุ รวายตรี คือเมตตาปารมใี นป่ าไม้ จิงไหว้
อาํ ลามหาราชะเจา้ วนั นชี ะแล ฯ

พระมหาราชะเจา้ กลา่ วอาํ ลา ยงั พระปิ ตาธิราชสนั นีแลว้ ตนแกว้ ก็ไปส่สู าํ นกั แหง่ พระราชะมารดา อาํ ลานางพระยาตนแม่
ขออนญุ าตแตน่ างผสุ สดี ว่าขา้ แดแ่ มเ่ ทวีเจา้ ฟ้ า ขออนญุ าตหือขา้ บวชเป็ นชี กรียาอนั บวชเป็ นระสีอย่ใู นป่ า เป็ นทเี พงิ ใจแก่
ขา้ พน้ ประมาณ ขา้ ไดห้ ือทานชา้ งแหง่ ขา้ พร่องก็วา่ ขา้ นีรา้ ยบด่ ี เหตชุ าวสพี มี าสนส่อ วา่ ขา้ จกั หลม้ หลอ่ เมืองเสีย จิงขบั ขา้
หนอี อกจาก หือพลดั พรากเมืองไป ขา้ จกั ไปเสพทกุ ขใ์ นป่ ากวา้ ง เป็ นทีอยแู่ หง่ แรตชา้ งเสอื หมี บวชเป็ นระสใี นป่ าไม้ จกั ได้
กระทาํ บญุ ไปไจ้ ๆทีนนั

นางราชะผสุ สดี ไดย้ ินคาํ ภมู ีตนลกู จิงตา้ นถอ้ ยถกู คาถาว่า อนชุ านามิ ตํ ปุตฺตา ดรู าเจา้ ลกู รักแกแ่ ม่ แม่ก็อนญุ าตแก่ปุต
ตา จกั ไปจาํ ศีลภาวนาในป่ าชา้ ง เพอื เสพสรา้ งเสวยบญุ อันจกั เป็ นคณุ แกเ่ จา้ ตราบตอ่ เทา้ ยาวชีวํ ดว้ ยมีแทด้ งั นางมทั ที
งามบเ่ สา้ จ่งุ หืออยกู่ บั ดว้ ยลกู เตา้ ทงั สอง นางจกั ปองกระทาํ ดังรือได้ ในป่ าไมห้ ิมพานต์ ฯ

เมอื นนั พระยาเวสสนั ตระบญุ กวา้ ง จิงกล่าวอา้ งกบั มารดา วา่ ขา้ แดแ่ ม่พระยาเป็ นเจา้ ขา้ บ่มกั ชวนผอู้ ืนใดไป แมน่ ขา้ ญงิ
ชายชว่ ยใช้ ขา้ ก็จกั บ่ไดเ้ อาไป ผิว่านางมทั ทมี ใี จมกั ใคร่ ติดตามไตเ่ ขา้ ไป ก็จ่งุ ตามใจนางเป็ นใหญ่ ผวิ ่าบ่มกั ใคร่ไปทวย ก็
จงุ่ อยกู่ บั ดว้ ยพระแมเ่ จา้ และลกู เตา้ ทงั สองแด่เทอะ ฯ

ตโต ราชา เมอื นนั ทา้ วสญไชยตนป่ ู จกั ขอหือสะไภอ้ ยกู่ บั หลาน จิงกลา่ วคาํ หวานออ่ นออ้ ย จาถีถอ้ ยคํางาม วา่ ดรู านางนง
รามมทั ทสี รสี ะไภ้ นางเคยไลล้ าทาดว้ ยจนั ทนท์ กุ ฅาํ เชา้ บดั นเี จา้ ว่าจกั ไดท้ รง เหือไฅลไหลลงยะยวา่ ง อันนงึ นางเคยน่งุ ผา้
กาสีแพงค่า บัดนเี จา้ จกั เขา้ สปู่ ่ า นงุ่ ผา้ เปลือกไมแ้ ละครองฅา ดังรือนางจกั อดได้ ทกุ ขใ์ นป่ าไมเ้ ทียงจกั มี เชญิ เจา้ มทั ทอี ด
อยู่ คอ่ ยเลยี งหลานป่ ูในเมอื งเทอะ ฯ

ทีนนั นางมทั ทีจงิ ไหว้ พระบาทไธป้ ิ ตา วา่ ขา้ แดม่ หาราชะเจา้ คนั ว่าขา้ ไดพ้ ลดั พราก จากลกู เจา้ ราชชือว่าเวสสนั ดร แมน่ ได้
นอนบนปราสาทแลว้ ดว้ ยฅาํ มนี างนาสนมแวดลอ้ ม แหนแห่ออ้ มเป็ นปริวาร กห็ าฅวามสาํ ราญบไ่ ด้ ขา้ จกั ไปสปู่ ่ าไม้ เป็ น
เพอื นพระเหงา้ ไธร้ าชะสามี ชะแล ฯ

เมอื นนั พระยาสญไชยจิงกลา่ ว ว่าดรู าเจา้ มทั ที ในคิรปี ่ าไม้ อันเป็ นป่ าใหญด่ งหนา มกี าํ ลงั อตุ สาหะยาก เป็ นทีลาํ บากแท้

16

ดีหลี สตั วใ์ นดงรีปูนกลวั ฅือแมงบง้ ยอยง่ หวั เตน้ ไตข่ บเจ็บ มีทงั ชกั เขบ็ และแมงป่ อง เหลอื กและยงุ บนิ ยะย่องยะไย แม่เผิง
ไตต่ อมตน ประการนงึ งเู หลือมตวั ใหญ่ หาพษิ บ่ไดอ้ ย่ใู นดงไพร ประการนึงมนั มกี าํ ลงั มากนกั หนา นอนขวางคาอย่ขู า้ ง
แมน่ าํ หันสตั วใ์ ดมาถกู บว้ ง ยอ่ มกระหวัดเกียวลว้ งลอบลนื กนิ อนั นึงหมเี ถา้ ดาํ ใหญห่ มา้ เป็ นเนอื กลา้ ฅะนอง มนั ปอง
ขบฅนเลยไล่ คาบควา้ ไดห้ ือตาย แมน่ ผชู้ ายแลน่ ขนึ ตน้ ไม้ ก็บ่พน้ ไดส้ กั ฅน อนั นงึ ฅวายเถือนดงเป็ นหมู่ ลีอย่ขู า้ งแมน่ าํ โสตุ
มนที มเี ขารีปลายเหลียมขวดิ แมน่ หนั ฅนแลน่ เขา้ ขวิดมาทอด อันนึงจกั ไดห้ นั แมง่ วั เถือน อันขางลกู ไจ้ ๆ หันฅนมาใกล้
แล่นเขา้ ขวดิ ดงั รอื ชีวิตเจา้ จกั รอดได้ ประการนงึ เจา้ จกั ไดห้ นั หมคู่ า่ งและวอก อนั รหู้ ลอนหลอกหนา้ ฅน มนั อย่บู นคา่ คบ
ไม้ ควรกลวั ไดเ้ ป็ นภยั ลกู พ่อมขี วัญออ่ นนกั หนา มาตรว่าไดย้ นิ เสยี งสงิ คาระจิงจอก ออกมารอ้ งในเมอื ง เจา้ ยอ่ มเฅอื
งตกใจสะดงุ้ จติ ซวา่ นฟ้ งุ ขวัญหนี ฯ

ยามนนั นางมทั ทีจิงไหว้ พระบาทไธส้ ญไชย ว่าขา้ แดพ่ ระจอมใจหนอ่ ฟ้ า เจา้ ไดบ้ อกขา้ เถิงภยั ขา้ จกั อดใจบอ่ ยู่ จกั ไปเป็ นคู่
พระราชะเจา้ เวสสนั ดร ขา้ จกั เพิกเสยี ใบฅาและหย่อมหญา้ ทงั แขมแฝกหญา้ ฅมบาง จกั นาํ ทางไปกอ่ นหนา้ ลกู เจา้ ฟ้ าเทียว
ไปและนา ฯ

ขา้ แด่พระราชะเจา้ กมุ ารีสรหี น่มุ เหนา้ จกั ไดผ้ วั ผเู้ สมอใจ อนั จกั ไดน้ นั ดว้ ยยาก กระทาํ ปฏบิ ตั ิมากหลายประการ มี
ประธานวา่ ผา้ เกียวทอ้ งนอ้ ยหือแอวกลม รักษาถานานมบห่ ือหยอ่ น อาบนาํ เมือเชา้ กอ่ นงาย ยามเมือรอ้ นกระหายซาํ ผิง
ไฟเล่า เนอื บเ่ สา้ จงิ ไดผ้ วั ดีเสมอใจ สภาวะอันเป็ นแมร่ า้ งลามผวั เป็ นทีกลวั แกญ่ ิงในโลก เหตอุ นั ไดท้ กุ ขโ์ สกเหลือใจ ขา้ จกั ไป
บ่อยู่ ขอไปเป็ นคลู่ กู พระยาพอสอง ฯ

ขา้ แด่พระราชะเจา้ ชายผใู้ ดมีเชือชาตอิ นั ถ่อย บค่ วรกนิ ซากเขา้ นางทา้ วพระยา พายลนู มาเขารวู้ า่ นางนนั เป็ นแมร่ า้ ง ทกุ
ปากอา้ งชงิ กนั ชายผถู้ ่อยมาผันเป็ นชู้ แมน่ มันบ่สกู้ ็กมุ กอดลากเอาไป สภาวะอนั เป็ นแมร่ า้ งนที กุ ขถ์ นดั ใจแกฝ่ ูงญงิ ในโลก
เหตดุ งั อนั ขา้ ขอไปบ่อยู่ ฯ

ขา้ แด่พระราชะเจา้ ชายทงั หลายย่อมดแู ฅวนญงิ อันหาผวั บ่ได้ คันเขา้ ใกลย้ อ่ มสวมจบั เอาผม ยอทอดกมุ คดั กอด เยยี ะตอ่
หนา้ ฅนทงั หลาย หือละอายขายหนา้ เหตนุ นั ขา้ อย่ผู เู้ ดียวบ่ได้ จกั เขา้ ป่ าไมต้ ามผวั ชะแล ฯ

อันนงึ ผชู้ ายทังหลาย ฝูงมีใจจงใฝ่ มกั ใจใคร่ไดแ้ มห่ มา้ ยแมร่ า้ ง เขาย่อมขดั ลา้ งเลาเอาผิว นงุ่ ผา้ เสือดีอนั ใหม่ ใส่ใจว่าตวั
เขาดีงาม มเี ขา้ ของสะเลก็ สะหนอ้ ย ก็เอามาออ่ ยหือแกญ่ ิง คันเขา้ ใกลก้ ็มา่ ยเป็ นชู้ แม่นบ่สเู้ ขาก็ชกั ท่าวเหนือดิน เหมือนดัง
กาตอมนกเคา้ ชา้ ง ชา่ งล่ปู ากอา้ งชิงกนั นนั และ ฯ อปิ ญาติกเุ ล ทเิ ต อนั นงึ ญิงอนั หาผวั บ่ได้ แมน้ อยใุ่ กลพ้ ีนอ้ งกระกลู มี
เครืองเงนิ ฅาํ ทนู ตงั ไว้ กย็ ังไดย้ ินคาํ ดา่ หยอ้ ทอ้ มา แกญ่ าตกิ าพีญิงนอ้ งชาย ทังมติ รสหายเพือนบา้ น ท่านเทียรย่อมตา้ น
ดแู ฅวน ขา้ ขอไปทวยพระบาทไธ้ เขา้ ป่ าไมต้ ามผวั และนา ฯ

นคฺคา นที อนตู กา แม่นาํ ใดหานาํ บไ่ ด้ โลกกล่าวไวว้ า่ แมน่ าํ เปล่าดาย บา้ นเมอื งใดหาเจา้ นายเมอื งบ่ได้ เมอื งนนั ไสท้ ่าน
กล่าววา่ เป็ นเมอื งเปล่าเสียสรีมสี นั ใด ญงิ ทงั หลายฝูงใดมีพีชายไดแ้ ละสบิ ฅน พอ้ ยหาผวั บ่ได้ ญงิ ทงั หลายฝูงนนั ท่าน
กลา่ วว่าแมร่ า้ ง ทกุ ปากอา้ งชงิ กนั เอา ธโช รถสฺส อันนงึ ช่อนอ้ ยและทงุ ไชย ยกยา้ ยใยปกหัวรถ หือปรากฏหันแตไ่ กล ไฟมี
ในทีใดก็ปรากฏหนั ฅวันมา ทา้ วพระยาก็ปรากฏแกบ่ า้ นเมืองว่าเป็ นใหญ่ ชายผเู้ ป็ นผวั ย่อมปรากฏแก่ญงิ ทงั หลายในโลก
เมอื ผวั ทกุ ขโ์ สกยากไร้ หาเขา้ ของบ่ไดเ้ ข็ญใจ ญงิ ผนู้ นั ไปตามบ่ขาด ยามเมือผวั เสวยราชะสมบัติ เป็ นกระษัตรยิ ต์ นใหญ่
ญิงผนู้ นั ก็ปรากฏทรงยสเป็ นดกี บั ดว้ ยผวั ตนดงั อนั ญงิ ผนู้ นั เทวดาก็สกั เสริญเยินยอ ว่านางกระทาํ การอนั กระทาํ ยาก
เมอื ผวั ทกุ ขย์ ากก็บ่ละเสีย เหตนุ นั ขา้ ขอลาลดปลดผา้ กาสี ไปนงุ่ ผา้ เปลอื กชตี ามผวั

สภาวะอนั เป็ นแมห่ มา้ ยรา้ ง ทกุ ขอ์ า้ งวา้ งถนดั ใจ แกญ่ ิงทงั หลายในโลก คนั ขา้ ไดพ้ ลดั พรากจากลกู พระเจา้ ฟ้ า แมน่ ไดเ้ ป็ น
ใหญเ่ หนอื หนา้ แผ่นดิน แมน่ มนี าํ สมทุ รถีบเป็ นแดน แมน่ มเี งนิ ฅาํ แกว้ แหวนกองใหญ่ กห็ าสขุ บ่ไดส้ กั อัน ญงิ ผใู้ ดเมอื ผวั ตน
ดีใสขุ บพ่ รากขา้ ง ยามเมือไดร้ า้ งจากสมบัติ มใี จบเ่ ออื ไปเพอื ท่านผอู้ ืน มักตนื สขุ สนกุ แกต่ วั ขา้ กลวั ใจแมญ่ ิงฝูงนนั เป็ นอัน
กลา้ หยาบนกั หนา ขา้ จกั ขบั ตามเขาบ่ได้ จกั ตามเขา้ ป่ าไมต้ ามผวั ชะแล ฯ

17

มหาราชา มทฺทึ สพฺพคํ โสภณํ เมือนนั ทา้ วสญไชยตนพอ่ จิงจาตอ่ นางมทั ทีว่า พอ่ จาคาํ ดตี า้ นตอ่ เจา้ บม่ ใี จมอ่ ขบั ตาม จกั
เขา้ ดงรามป่ าไม้ พ่อก็บห่ า้ มไดต้ ามใจ เท่าว่าสรีนงไวยหลานป่ ู เจา้ จ่งุ ละหือไวอ้ ย่ปู ราสาทมณเฑยี ร พอหือพ่อไดห้ นั หลาน
กาํ พรา้ เหมอื นดงั ไดห้ นั หนา้ เจา้ ทงั สองนนั เทอะ ฯ ราช ปุตฺตี เมอื นนั นางมทั ทีจงิ ไหว้ พระบาทไธป้ ิ ตา วา่ ขา้ แดม่ หาราชะ
เจา้ ลกู เตา้ ขา้ รกั เหมือนชวี ิต บอ่ าจจกั ปิ ดไป่ ไวไ้ ด้ เผอื ขา้ ทงั สองจกั ยินดีในป่ าไม้ เพราะไดห้ นั หนา้ ลกู ไธท้ งั สอง และนา ฯ

เมอื นนั ทา้ วปรมสญไชยจิงกล่าว ว่ากมุ ารหลานทังคู่ เคยอย่เู สวยเขา้ นาํ อาหาร มรี สหวานหลายประการ เจือจานดว้ ยชิน
ปลาอาหารดีดา่ ย หลานกดู งั รือจกั ไปกนิ ได้ ยังลกู ไมแ้ ละหัวมนั ประการนึง หลานกเู คยไปแอ่วเหลน้ ดว้ ยยวั ยาน
สวี กิ ายฅาํ บพ่ ราก ราชะรถมา้ ลากชอนไป หลานกจู กั เทยี วทางดังรือได้ ในกลางป่ าไมห้ นามหนา อันนึง หลานกเู คยนอน
ในปราสาท อันองอาจดว้ ยชอ่ ฟ้ าและยองปลี มปี ล่องดหี ับไว้ บดั นีหลานกจู กั ไปนอนแก่เคา้ ไมด้ งั รอื ชา ฯ

อนั นงึ หลานกเู คยนอนบนแท่นฅาํ วิลาศ มเี สอื สาดลาดดว้ ยโกเชาว(์ ผา้ ขนแพะ)อนั อ่อนสขุ มุ าลย์ บัดนหี ลานทงั สองจกั ได้
นอนเหนอื หญา้ แข็งหยาบชา้ ชาชิง ดังรอื จกั นอนไดน้ นั ชา ประการนงึ หลานกเู คยลบู ไล้ ทดั ดอกไมท้ าจนั ทนม์ นั มีทงั วันบ่
ขาด ในปราสาทมณเฑียร บดั นหี ลานกทู ังสอง จกั ไปทรงเหือไคลไหลหลงั เต็มตน ประการนงึ หลานกเู คยมีนางนาสนม
แวดลอ้ ม อย่พู ดั ออ้ มดว้ ยจามรี วปี ระหวดั กวัดไกวไปมา บัดนหี ลานกจู กั ไปอย่ปู ่ าไม้ หาฅนจกั พดั วีบ่ได้ เหลอื กและยงุ ไต่
ตอมตน ชะแล ฯ

เอวํ ในเมอื ทา้ วปรมสญไชยกระษัตริย์ ยังผง้ เจยี รจาดังอนั ฅืนนนั ก็เถิงเซิงอันรงุ่ สายฟ้ าพงุ่ ขนึ มา ฯ เมอื นนั นายสารถี
จิงแตง่ หา้ งราชะรถ ดว้ ยมา้ สินธสุ ีตวั ใหญ่ กน็ าํ ไปไวท้ ีใกลร้ าชะมณเฑยี ร ฯ สว่ นราชะมทั ทสี รีสะไภ้ ไหวพ้ อ่ ผวั แลว้ สงั อาํ ลา
นางนาสนมชาวแม่ นางเถา้ แกเ่ รือนหลวง แลว้ ก็เอาลกู แกว้ ทงั สอง ขนึ ขกี อ่ นถา้ มหาสตั วเ์ จา้ ก็มีวันนนั แล ฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตมฺปรวิ ราชปุตฺตี มทฺที สพฺพคํ โสภณา ดังนเี ป็ นเคา้ พระเจา้ ว่า ภิกฺขเว ดรู าภกิ ขทุ งั หลาย
สว่ นางราชะมทั ที ตนเป็ นลกู สาวสรพี ระยามทั ทราช มียสะอาจลือซา งามโสภาแลบลว้ น เนืออ่อนอว้ นสขุ มุ าลย์ คันอาํ ลา
พ่อแมผ่ วั ตนแลว้ ก็เอาลกู แกว้ ทงั สองฅน ไปขึนขรี าชะรถ ถา้ มหาสัตวเ์ จา้ ตนเป็ นผวั นนั แล ฯ

ส่วนพระยาเวสสนั ตระผทู้ รงยส ก็เสด็จขึนขรี ถดาไป ทีใดฅนทังหลายมีแฅวนมาก เจา้ ก็หือสญั ญาณรถราชไปขอสงั อาํ ลา
ว่าดรู าเถา้ แก่ พ่อแมท่ งั หลาย ตทู งั หลายพอ่ แมล่ กู จกั เอากนั ไปอย่ปู ่ าหิมพานต์ ทา่ นทังหลายจ่งุ เอากนั อยู่ หาพยาธบิ ่ได้
สวสั สดี จงุ่ อย่ามฅี วามประมาท อย่าไดข้ าดการกระทาํ บญุ จกั เป็ นคณุ เมอื หนา้ ในฟากฟ้ าเมอื งสวรรค์ ว่าอันแลว้ ตน
แกว้ ก็ออกจากเวียงไป ฯ

เบอื งบนั นางราชะผสุ สดีตนแม่ กห็ ือฅนทังหลาย พาํ เพง็ เกยี นหือเต็มไปดว้ ยแกว้ 5 สิง ประดบั ยิงเต็มเกยี น กใ็ ชไ้ ปสอง
ตราบขา้ ง หือลกู กวู างตามใจเทอะ ฯ พระมหาสตั วเ์ จา้ กล็ าลด ปลดเครืองประดบั ทงั หลาย หือทานไป 18 ฅาบ แลว้ ก็
ออกจากเวยี งไป มีใจมกั ใครเ่ หลยี วดู ปราสาทราชะมณเฑียร ฯ ยามนัน แผน่ ดนิ หนา หาเจตนาบไ่ ด้ เหมอื นดังมจี ติ ใจ
กระหวดั ฅืน หือรถเหลยี วยืนต่อ อว่ายหนา้ ลอ่ เวียงไชย เล็งแลไปยงั ปราสาท อนั เป็ นราชะมณเฑยี รพอ่ แมแ่ หง่ ตน ฯ

ยามนนั อัศจรรยเ์ กดิ กอ้ ง เป็ นตน้ ว่าแผน่ ดินรอ้ งดอยคราง ก็เกิดมดี ว้ ยกรณุ าอินดพู ระยาจกั พราก หนอี อกจากกนั ไป วัน
นนั แล ฯ พระมหาสตั วเ์ ล็งแลดดู ว้ ยตนแลว้ จกั หือนางแกว้ มทั ทีเล็งแลดเู ล่า จิงกล่าวเป็ นคาถาวา่ องิ ฺฆ มทฺทนิ ิ สาเมหิ ดัง
นี ดรู าราชะมทั ทีนชุ นาฏ อนั วา่ ปราสาทมณเฑียร อันควรสนกุ เสถยี รถกู เนือ เป็ นทีอาไสรแห่งพอ่ แมร่ าตนประเสรฐิ งาม
ลาํ เลศิ ดงั เวไชยนต์ เราจกั เอาตนพลัดพราก หนลี ะจากไปไกล ยามนนั พระมหาสัตวเ์ จา้ จักยังอามาตย์ อันเกดิ สหชาติตาม
ตน ไดห้ กหมืนฅนเป็ นขนาด เจา้ จงิ หือเขาลลี าศฅืนสเู่ มอื ง แลว้ ตนแกว้ ก็ขบั รถจากกนั ไป จิงจากบั นอ้ งเหนา้ ว่าดรู าเจา้ มทั
ที ผวิ ่ายาจกฝูงใด มาตามขอราดังอนั นางจ่งุ พิจารณายาจกฝูงนนั กพู ีจกั หือทาน

ว่าอันแลว้ นางแกว้ ราชะกญั ญา กเ็ ลง็ หายงั ยาจก อนั จักมาขอทาน ยามนันพราหมณ์ 6 ฅนเป็ นขนาด บอ่ าจจกั หือเมือ
ยามมหาทาน เขาจงิ ติดตามมาพายลนู นางมทั ทหี นั ยาจกมาจิมใกล้ จงิ บอกพระเหงา้ ไธร้ าชา วา่ ยาจกมาว่าอัน เจา้ ก็เอา
รถยังถา้ ยาจกเขา้ ไปทนั แลว้ กข็ อเอามา้ แกว้ 4 ตวั มหาสตั วเ์ จา้ ก็หือทาน แก่พราหมณฝ์ งู นนั ก็มีวนั นนั แล ฯ

18

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตํ พราหม อนฺวาคน(ุ ง) เต ตํ อสฺเส อยาจสิ (ุ ง) ดังนี ภกิ ฺขเว ดรู าภิกขทุ ังหลาย พราหมณ์
ทังหลาย 6 ฅนไปทันแลว้ กข็ อเอามา้ แกว้ 4 ตวั พระยาเวสสนั ตระราช กห็ ือปราสาทเป็ นทาน ฯ
ในเมือมหาสัตวเ์ จา้ หือทานแลว้ หัวรถแกว้ ก็บ่ตกดนิ ยังตงั อย่ใู นอากาศสิงเดียว ยามนนั เทวบตุ ร 4 ตน กม็ าเนรมิตเพศ
เหมือนดังละมงั 4 ตวั เอาหวั มาซอนแอกแลว้ ลากชอนไป พระบัวไขกาบอา้ จิงจากบั หนอ่ หลา้ มทั ทวี า่ ดรู าเทวีนอ้ งพี เจา้
จงุ่ เล็งดถู ียงั ละมงั 4 ตวั อนั มรี ปู งามดงั รปู ฅาํ ก็นาํ เอารถเราไป เหมือนดังมา้ อาชาไนยชอนลาก ในกาละเมือเทวบตุ ร 4
ตน นาํ เอาหวั รถลากชอนไปดงั อนั ยามนนั พราหมณผ์ นู้ งึ ก็แลน่ มาตามหลงั มาทนั มหาสตั วเ์ จา้ แลว้ กข็ อเอายงั ราชะรถ
แหง่ เจา้ กย็ ังลกู เตา้ และเมียตน หือลงจากรถแลว้ ก็ปลดไป่ หือเป็ นทาน แกพ่ ราหมณไ์ ปวันนนั แล ฯ
คนั ทา้ วหือรถเป็ นทานแลว้ ก็หือนางแกว้ ราชะมทั ที กับสองสรลี กู รักราช ก็หือคลอ้ ยคลาดลงดนิ ทา้ วพระยาทงั หลายพ่อ
แม่ลกู ก็เอากนั ไตท่ างไป พระมหาสตั วเ์ จา้ จิงจากบั ดว้ ยเจา้ ราชกญั ญา วา่ เจา้ จ่งุ เอากณั หาผนู้ อ้ ง ยงั ปองว่ายงั แฅวนเบา
ส่วนตวั เราจกั เอาชาลตี นพี อนั ยงั แฅวนหนกั พระมหากระษตั รยิ จ์ ากนั สนั นีแลว้ ก็พากนั อมุ้ ลกู แกว้ ทงั สองไปวนั นนั แล ฯ
ตมตฺถํ ปกาเสนฺดต สตฺถา อาห ราชา กมุ ารํ อาทาย ราชปุตฺติจ ทาริกํ สมฺโมตมานา ปกฺกาม(ุ ง) ภกิ ฺขเว ดรุ าภิกขทุ ังหลาย
ปางเมอื พระตถาคตะเป็ นพระยาเวสสนั ตระราช ไดพ้ ลดั พรากจากไพร่ฟ้ า ก็อมุ้ เอาลกู กาํ พรา้ ชอื วา่ ชาลี ส่วนราชะมทั ทีก็
อมุ้ เอานางกณั หา เจียรจาถอ้ ยคาํ ชมชืนยินดชี ะไจ้ ก็เขา้ ส่ปู ่ าไมห้ ิมพานต์ ดว้ ยประการดงั กล่าวมานีแล ฯ
ทานกณฺฑํ นฏิ ฺฐติ ํ กรียาสงั วณั ณนา ยังทานะขนั ธป์ ริเฉท อนั ประดับประดาคาถาว่าได้ 209 คาถา ก็สมเร็จ เสด็จ ฯ …

19

มหาเวสสนั ดรชาดก กณั ฑท์ ี 4 วนปเวศน์
ฉบบั วิงวอนหลวง(ลา้ นนา) วนปเวศน์ 57 คาถา

ดรู าเจา้ แม่เทวี เจา้ เคยอย่ดู สี ขุ มาก บ่ทกุ ขย์ ากอนั ใด เคยไปไหนดว้ ยยัวยานบ่พราก สีวีกายฅาํ หากนาํ ไป บัดนเี จา้ เทียว
ทางไกลดว้ ยตนี เปล่า บเ่ อาเกิบรองไป เทียวทางไกลในป่ า เจา้ มาทีนดี ว้ ยเหตอุ นั ใดชา ฯ ฅนทังหลายมวลมาก หนั ทา้ วสี
ตนพรากเมืองมา หาปรวิ ารบ่ได้ หายานชา้ งยานมา้ ใชบ้ ่มี เขาก็ลีลาไปสู่ ยงั ทีอยพู่ ระยาเจตราชรัฏฐา บอกกรียาอันมา
แหง่ พระยาเวสสนั ตระเจา้ ฯ

ตสฺสตฺถุ เต ปฏิปเถ อากจฺฉนฺเต มนสุ เส ทสิ วา กหึ วงฺกฏปพฺพโต ปุจฺฉนฺตตี ิ ฯ

ลาํ ดบั ธมั มเทสนามา สว่ นมหากระษตั รา 4 ตน กเ็ อากนั ออกจากเมอื งไป หนั ฅนทงั หลายพายหนา้ เจา้ จิงถามว่าดรู า
เพอื นทังหลาย เขาวงกฏปัพพะตาคิรีมที ีใดชา

มนสุ ฺสา ฅนทังหลาย แขวดกฏหมายรวู้ ่า พระยาเวสสนั ตระเจียนจากพรากเมืองมา จิงยอหตั ถานอ้ มไหวว้ ่า เทว ขา้ แด่
พระแก่นไธบ้ ญุ มี เขาวงกฏคริ ีไกลนกั และวา่ อัน ฯ

ฅนทงั หลายฝูงนนั หนั กระษัตรยิ ์ 4 ตน ตอ่ งเทียวหนทางมาทีใด มีใจกรณุ ณาอดบ่ได้ ก็รอ้ งไหบ้ อกทางอันไกลมาก
นกั หนา วา่ ขา้ แดม่ หาราชะเจา้ หนทางเขา้ สวู่ งกฏคริ ไี กลนกั แทแ้ ละ ฯ

เต ทารกา อนั ว่าเจา้ ชาลแี ละกณั หาทงั คู่ หนั ดอกไม่ตงั อยตู่ ราบขา้ งทางไป กม็ ีใจใคร่ได้ จิงรอ้ งไหว้ อนขอ รกุ ขเทวดาก็อิน
ดสู องแก่นไธ้ จิงหือกงิ ไมค้ อ้ มออ้ มลงมา พอยอหตั ถาหยบุ ถือเอาได้ มหาสตั วเ์ จา้ กบ็ ิดเอาดอกไมแ้ ละหนว่ ยไม้ หือแก่ลกู ไธ้
สองรา ฯ สว่ นนางราชะมทั ที ตนทรงลกั ขณะอิตถีบ่หยอ่ น หนั กิงไมค้ อ้ มลงมา ปูนอัศจรรยล์ าํ เลิศ กห็ ือบงั เกดิ สาธกุ าร
วา่ อโห โอย๋ นอ ดว้ ยมแี ทไ้ มท้ งั หลายอันหาจติ ใจบไ่ ด้ อาไสรเซิงอันไหแ้ หง่ กมุ าร ก็บนั ดาลคอ้ มออ้ มลงมา ก็ดว้ ยอานภุ าวะ
แหง่ พระยาเจา้ จอมเจืองเหงา้ พระราชา อัศจรรยน์ นี าบเ่ คยมมี าแตก่ ่อน ควรขนหวั พองสยองเสน้ ขนลกุ ก็เกิดมใี นโลกนี
แลวา่ อัน ฯ

ทีนจี กั จาดว้ ยมคั คาอันบ่ใหญ่ อันมหาสตั วเ์ จา้ ไตเ่ ทียวไป ยังมดี อยนงึ ชอื วา่ สวุ ณั ณครี ี อันไกลได้ 5 โยชนะคณะนา วา่ แต่
เวยี งเจตตุ ตระนครไป มีแมน่ าํ ชือว่าโกนทีมารา มีพายหนา้ ได้ 5 โยชนะคณะนา ยังมีบา้ นพราหมณอ์ นั นึงชอื วา่ มารัญจระ
คีรี ไกลก็ได้ 4 โยชนะคณะนา ยงั มบี า้ นพราหมณอ์ ันนงึ ชอื ว่านารีกณั ฑคาม เป็ นสนามทียังใจก็มีไกลได้ 5 โยชนา เวียง
มาตตุ ระนครมีไกลบา้ นพราหมณไ์ ด้ 10 โยชนะ เหตนุ นั ไปสเู่ วียงเจตตุ ตระนคร บไ่ ดน้ อนคราวทางไปวันเดียวกร็ อด สี
กระษตั ริยอ์ อกจากเจตตุ ตระนครยามงาย เจา้ ทังหลายกไ็ ปรอดประเทศ อนั เป็ นเขตเจตราชปุรี อนั อดุ มสมฤทธี
ดว้ ยฅนมาก ดาดเต็มไปดว้ ยบา้ น นอ้ ยใหญ่เหลือประหมาณ บัวรมวลดว้ ยชินปลาอาหารเขา้ เหลา้

สีมหากระษตั ริยบ์ เ่ ขา้ สเู่ วียงไชย ก็ยังอย่ศู าลาใกลป้ ระตเู วียง เมือนนั ราชะมทั ที กป็ ัดฝ่ ุนผงธลุ อี ันตดิ ปาทาทงั คู่ แห่งพระ

20

อย่เู หนอื หวั จิงฅนงิ ใจว่ากจู ักหือฅนทังหลายรเู้ หตุ อันพระยาเวสสนั ตระมาเทอะวา่ อัน นางกไ็ ปยืนอยใู่ กลป้ ระตศู าลา เพือ
สญั ญาหอื ชาวเจตราช รขู้ า่ วอนั ตนคลาคลาดจากเมืองมา

ชาวเมอื งเจตราชหันนางนาฏไธม้ ทั ที ผมู้ ีลกั ขณะงามดชี แุ ง่ เขาก็มาออ้ มแห่เป็ นปรวิ าร ก็กลา่ วโวหารถอ้ ยขา่ ว ว่าดรู าเจา้
แม่เทวี เจา้ เคยอยดู่ ีสขุ มาก บท่ กุ ขย์ ากอนั ใด เคยไปไหนดว้ ยยวั ยานบพ่ ราก สีวกี ายฅาํ หากนาํ ไป บัดนเี จา้ เทียวทางไกล
ดว้ ยตนี เปลา่ บ่เอาเกิบรองไป เทียวทางไกลในป่ า เจา้ มาทีนดี ว้ ยเหตอุ นั ใดชา ฯ

ฅนทงั หลายมวลมาก หันทา้ วสีตนพรากเมืองมา หาปริวารบไ่ ด้ หายานชา้ งยานมา้ ใชบ้ ่มี เขาก็ลลี าไปสู่ ยงั ทีอยพู่ ระยา
เจตราชรฏั ฐา บอกกรียาอันมาแหง่ พระยาเวสสนั ตระเจา้ ฯ

ยามนนั ทา้ วพระยาหกหมืนตน ไดย้ ินฅนมาบอกกล่าว ไดร้ ขู้ า่ วอนั มา แหง่ พระยาเวสสนั ตระแกน่ ไธ้ เขาก็รอ้ งไหร้ าํ ไรไปมา
ก็มาส่ศู าลาทา่ นทา้ ว รอ้ งไหก้ ล่าวปราไสร ว่าขา้ แดพ่ ระเหงา้ ไธเ้ ทวราช สภาวะอนั หาพยาธิบ่ได้ บม่ โี สกไหมเ้ ฅืองขี ก็ยังมี
แก่เจา้ อนั ชารือ ฯ

ประการนงึ ชาวสีพีในนอก ทงั ขา้ งขอกสมี า ทงั ประชาชนะราษฎร์ บ่พยาธิโรคา บม่ ีโสกาเดือดรอ้ น บท่ กุ ขข์ อ้ นใจอันชารือ
ฯ ประการนงึ หมรู่ ิพลมวลมาก ชา้ งมา้ รถลากมีหลาย ไปทีไหนบเ่ ทียมเจา้ ราช รือเจา้ คลาคลาดเมืองมา เพราะขา้ เสิกหนา
เหลือแหล่ มาปราบแพแ้ ก่เจา้ ราชา ขบั เจา้ ไคลคลาออกจาก หือพลดั พรากเมืองมาอันชา ฯ

มหาสตฺโต สว่ นพระมหาสตั วเ์ จา้ จิงบอกขา่ วเหตอุ ันมา แก่พระยาเจตราช จิงโอกาสคาถาว่า กสุ ล ฺเจว เม สมฺมา อโถ สมฺ
มา อนามยํ ดงั นเี ป็ นตน้ ดรู าเพือนเจา้ ทังหลาย เราอยใู่ นเมอื งสขุ มาก บ่ทกุ ขย์ ากอนั ใด บ่มภี ยั อาพาธ บม่ พี ยาธิกงั วล กบั
ทังปิ ตาตนธริ าช ทงั ประชาชนะราษฎรส์ พี ี ดว้ ยมีแทเ้ ราหือชา้ งมงคลตวั ประเสริฐ ตวั ลาํ เลิศงางอน ทานชอบไปแก่
พราหมณก์ ลิงคราษฎร์ ชาวเมอื งเขา้ อาํ นาจโกธา จิงขบั หือเราไคลคลาออกจาก หอื พลดั พรากเมอื งมา เราจกั พากนั ไปอยู่
ยังเขาวงกฏพนุ้ แลฯ

เมอื นนั ทา้ วพระยาเจตราชทงั หลาย จิงโอกาสคาํ งามว่า ขา้ แดม่ หาราชะเจา้ บดั นเี จา้ มาแลว้ ดว้ ยดี บ่มมี ารอ้ นรา้ ย ขอเจา้
อยา่ ฅา้ ยหนไี กล จ่งุ อย่ใู นเมืองเจตราช เสวยอาํ นาจเมืองมลู เป็ นทา้ วขนุ ตนใหญ่ แกห่ มไู่ พร่ชาวเรา เจา้ จกั บนั เทาทกุ ขร์ อ้ น
บโ่ สกขอ้ นโสกา ชินปลาอาหารและเขา้ สาลีมีมาก นาํ เผิงนาํ มนิ หากเหลือหลาย เชญิ ท่านอยสู่ บายเทอะเจา้ ว่าอัน ฯ

เวสสนฺตโร อาห ยามนนั พระยาเวสสันตระเจา้ จิงตา้ นกล่าวคาํ ดีวา่ ดรู าเจา้ ทงั หลาย สงิ อนั ใดมวลมาก อันเจา้ ทงั หลาย
หากนาํ มา เรากป็ ฏคิ หารับเอาแตแ่ รก (ปฏิคหิต-รับเอา)เป็ นของแขกปูชา องคพ์ ระปิ ตาธริ าช ไดข้ บั เราคลาคลาดจาก
เมอื งมา เราจกั พากนั ไปอยเู่ ขาวงกฏปัพพตาพนุ้ และ ฯ เราทงั หลายสีควรไปอย่ทู ีใด ๆ เจา้ ทงั หลายจ่งุ หือโอกาส ฯ

ยามนนั ทา้ วพระยาเจตราช กห็ ือโอกาสคาํ จา วา่ พระราชาจงุ่ โอกาส ผขู้ า้ จกั ใชไ้ ปขออนญุ าต กบั พระปิ ตาธิราชสญไชย หือ
รสู้ ภาวะอนั หาโทษบ่ได้ เมอื ฅนใชไ้ ป่ ทนั มา ขอพระราชาอยา่ ไปส่ทู างอืน หือชาวเจตราชชมชืนโสมนสั สา เขาจกั มาหลิงนอ้ ม
อย่แู วดลอ้ มหอ้ มเป็ นปริวาร แลว้ เจา้ กจ็ กั กลบั ฅืนไปสเู่ มืองสพี ี ดังเก่าแทด้ หี ลแี ละนา ฯ

มหาสตฺโต สว่ นวา่ พระมหาสัตวเ์ จา้ ไดย้ นิ คาํ ทา้ วพระยามากล่าวคาํ งาม เจา้ บอ่ าจกบั ตามใจเขาได้ จิงไขจาว่า ดรู าเพือน
ชาวเราทงั หลายมวลหมู่ กรยี าอันจกั ฅืนไปส่สู าํ นกั พระปิ ตา เพือจกั บอกพระยาตนใหญ่ หือรสู้ ภาวะอันหาโทษบไ่ ดแ้ ห่งตน
เรา ขอเจา้ ทงั หลายอย่าเพิงใจ เหตสุ นั ใดเราวา่ อัน ฯ ทา้ วตนนนั บเ่ ป็ นใหญ่ ในหอ้ งปัพพาชนยี กมั ม์ กระทาํ หือขา้ ไดพ้ ลดั
พราก ทีแทห้ ากเป็ นชาวเมอื ง เขายนิ เฅอื งเคียดใหญ่ จกั หือพอ่ ขา้ ใส่ทณั ฑกมั ม์ บอ่ ันจกั ก็กาํ จดั พ่อแหง่ ขา้ หือพลดั พราก
หนา้ นริ เทศ เพราะขา้ เป็ นเหตตุ นเดยี ว และนา ฯ

ราชาโน ยามนนั ทา้ วพระยาทงั หลาย จงิ กลา่ วว่า เทว ขา้ แดม่ หาราชะเจา้ ผิวา่ ปวตั ติการนนั อันใด มีอย่ใู นเมืองเจตตุ ตระ
ราช เป็ นเจา้ อาํ นาจเหนอื เมอื ง เจา้ จกั บเ่ ฅอื งสงั สกั สิง จกั สมฤทธียิงชปุ ระการ ฯ

21

มหาสตั วเ์ จา้ จิงกล่าวเป็ นคาถาว่า น เม สนฺโน มติ อตฺถิ ราชสฺส ดงั นเี ป็ นเคา้ ว่าดรู าชาวเราทงั หลาย เราบข่ งขวายเป็ น
ใหญ่ เป็ นเจา้ แก่ไพรป่ ระชา เป็ นทา้ วพระยาสอนชาวราษฎร์ ชาวสพี ขี บั เราพรากเมืองมา ผิวา่ เราราอย่เู สวยราช ชาวสพี ี
ทังเสนาอามาตยป์ ุโรหิต กจ็ กั ไดผ้ ิดเถียงกนั คาํ เดือดนนั จกั มีมาก คาํ อนั นนั หากบ่เพิงใจเรา เราจกั เอากนั ไปสู่ ยงั ทีอยู่
ดอยวงกฏพนุ้ และ ฯ

ทีนนั พระยาเจตราช ไดย้ นิ โอกาสคาํ จา แหง่ พระยาเวสสนั ตระราชา เขากก็ ระทาํ สกั การะปูชา ประดบั ประดาทสิ ะทงั แปด
วงแวดดว้ ยผา้ กงั และปูอาสนาแก่มหาสตั วเ์ จา้ ก็ตกแตง่ เฝ้ าอย่เู ป็ นปรวิ าร เสยี งจิรกาลฅนื นึงแลว้ ตนแกว้ ก็ออกจากศาลา
ยามนนั ทา้ วพระยาหกหมืนตน ก็ไปส่งหนอ่ ทสะพลแก่นไธ้ เสียงหนทางไดส้ บิ โยชนะคณนา ก็อย่ใู นป่ าหิมพานตท์ ีนนั จิง
กล่าวว่า ขา้ แด่มหาราชะเจา้ ฅนทังหลายฝูงฉลาด หากหือโอวาทว่าไว้ ดว้ ยประการสนั ใด ผขู้ า้ ทงั หลายก็จกั บอก

ทา้ วพระยาตนใดออกไปบวชเป็ นระสี มีใจดเี ทียงหมนั บข่ อ้ นเหงยี งในกมั มฏั ฐาน ย่อมจาํ เรญิ ฌานทกุ ฅาํ เชา้ ทา้ วจงุ่ เอา
ลกู เตา้ และเทวี ไปอย่วู งั กฏครี ี มีดอยอันนงึ ชอื วา่ มาทนะ ก็มีแล ฯ

ตํ เจตา อนสุ ยงิ สุ ทา้ วพระยาเจตราช ไดโ้ อกาสบอกเขตดงหนา ว่าขา้ แดพ่ ระราชาหนอ่ หลา้ เจา้ จ่งุ สะเพราะหนา้ สหู่ นเหนอื
แลว้ ตนแกว้ จ่งุ ย่างยา้ ยไปดว้ ยตีนดอยอนั ซือ ก็จักหนั ดอยอันชือวิปุลละ อนั อาเกยี นเต็มไปดว้ ยไมท้ งั หลาย อันยงั ยายเย็น
ควรระเมาเอาใจ แลว้ จกั ไดห้ นั แมน่ าํ เกตวุ ดี อันไหลมาดแี ตท่ อ้ งดอยเลิกมาก ดาดาดเต็มไปดว้ ยปูปลาและเตา่ นาํ ทกุ กาํ
ราบเพยี งงาม มีนาํ อนั เย็นใสซะราบ พระราชะเจา้ อาบและดดู กนิ ก็จกั มีฅวามยินดีชืนชอ้ ย กบั ดว้ ยลกู นอ้ ยและปิ ยะชายา
เรียงนนั นายิงโยชน์ จกั ไดห้ ันไมน้ โิ ครธตน้ ใหญ่ มกี ิงกา้ นไขวส่ าขา มีลกู หนาซะซวา้ ง มรี ่มกวา้ งเย็นด

ยงั มดี อยลกู นงึ ชอื วา่ นาลกิ า มสี กณุ ณาหลายตา่ ง ๆ สดี าํ ดา่ งขาวแดง เขียวขาวแซงลายดอก บินไลห่ ลอกชงิ กนั มหี ลาย
พนั ธห์ุ ลายหลาก กินนะรีนะรอนหากวิงเตน้ ขบั ฟ้ อนเหลน้ ควรละเมา ยงั มสี ระอันงามเลาชือว่ามจุ จรินท์ มที ิสะหนเหนอื จว้
ยวันออก มีดอกบวั ดอกพา้ นและจงั กอน สเี ขยี วขาวออนแดงดา่ ง มสี ตี ่าง ๆนานา ยามนนั พระราชะเจา้ ฟ้ า จกั ไดห้ นั หญา้
แพรดเขยี วงาม ในวนารามป่ าไม้ ประกอบดว้ ยไมส้ องจาํ พวก คอื วา่ ผง้ เป็ นดอกและเป็ นลกู ควรเป็ นทีถกู เนอื เพิงใจ แหง่
พระบัวไขกาบอา้ กบั ทงั ลกู หลา้ และอัคคชายา

คนั พระราชขา้ มพน้ ดอยอันเป็ นขนุ แมน่ าํ ก็จกั ไตล่ าํ ขา้ มยากแทด้ หี ลี จกั ไดห้ ันสระโปกขรณี มีจตรุ สั สะแบ่งเสมอกนั มี
หลายอนั หลายหลาก เตา่ นาํ มากและปูปลา หวา้ ยไปมาภะภาบ มีทา่ ราบเพยี งงาม มนี าํ บริสทุ ธเิ ย็นซะราบ ปูนดีใคร่อาบ
และกนิ ชะแล ฯ

ปัณณศาลาแห่งมหาราชะเจา้ ทังหมู่ หือตงั อย่หู นอีสาน แหง่ สระโปกขรณี แลว้ จ่งุ วถิ ีเลียงชวี ิตเจา้ กบั ทงั ลกู เตา้ และอัคค
ชายา ดว้ ยอันแสวงหาหัวมันและลกู ไม้ เจา้ อย่าไดป้ ระมาทใจไกล จ่งุ ปรารภเพียรไปไจ้ ๆ เพอื หือเขา้ ใกลเ้ มอื งฟ้ าและเน
รพานแดเ่ ทอะ ฯ

เอวํ วตุ ฺเต ทา้ วพระยาเจตราช คันโอกาสกลา่ วหนทางไกล มาตราว่าไดส้ บิ หา้ โยชน์ แกพ่ ระมหาสตั วเ์ จา้ เขาก็ราํ เพิงในใจ
วา่ ขา้ เสิกอย่าไดโ้ อกาส มากระทาํ รา้ ยแก่เจา้ ราชสีตน หือเป็ นอนธะรายตายกว่า เขาก็ตังพรานป่ าชือว่าเจตบตุ ร อันสงั
สอนดีตงั ไว้ หือรักษาประตปู ่ าไมห้ ิมพานต์ วา่ ท่านจ่งุ พจิ ารณาการในนอก ยังฅนเขา้ ออกไปมา ทา่ นจ่งุ รกั ษาอย่เู ฝ้ า อย่า
หือเป็ นทกุ ขแ์ ก่เจา้ เวสสนั ดรเทอะ วา่ อันแลว้ กฅ็ ืนมาสเู่ รอื นตน กม็ วี ันนนั แล ฯ

ส่วนพระยาเวสสนั ตระ กบั ทงั ปิ ยะชายา คันไปรอดเขาคนั ธะมทั นะแลว้ ตนแกว้ ก็อยทู่ ีนนั ฅืนนงึ วันพรกู เชา้ ก็เขา้ สะเพราะ
หนา้ ส่หู นเหนอื ก็ไปดว้ ยเขาวิปุลละทีนนั กไ็ ปเถิงแมน่ าํ เกตมุ วดี ยามเมือสรุ ิยะรังษีรอ้ นกลา้ เจา้ ก็พากนั มานงั ใกลร้ มิ ฝัง
นที มีใจยินดียิงลาํ ก็เสวยเขา้ นาํ อาหาร มรี สหวานอันพรานป่ าหากหือ แลว้ เจา้ กม็ อบปิ นฅาํ แก่พรานป่ าผนู้ นั แลว้ ก็อาบ
องคส์ รงเกศเกลา้ แลว้ ก็กนิ นาํ อมิ เพียงใจ ฅวามรอ้ นกระหายดบั กว่า

22

เจา้ ก็เขา้ ป่ าไมเ้ ถิงเคา้ ไมน้ โิ ครธใหญ่ อนั ตงั อย่จู อมดาย เจา้ ก็ยังหือหายลาํ บาก ดว้ ยอันทกุ ขย์ ากเทียวทางไกล ก็ไปเถิงเขา
นาลิกาอันใหญ่ กไ็ ต่ไปเถิงตีนเขาทีนนั ก็ไปเถิงเขตขนั มจุ จรินทสระ ไปเถิงแจ่งวนั ออกจว้ ยเหนอื ก็เขา้ ไปส่รู าวป่ า ดว้ ย
หนทางอันพอรอยตีนผเู้ ดียวเทยี วไตไ่ ด้ ก็ล่วงขา้ มป่ าไมส้ รู่ าวป่ าก็มแี ล ฯ

ตสฺสมึ ขเณ ในขณะยามนนั นา พระยาอนิ ทาตนวเิ ศษ กร็ แู้ จง้ เหตวุ า่ พระเวสสนั ดร ไดเ้ ดนิ จรยากไรเ้ ขา้ ส่ปู ่ าไมห้ ิมพานต์
พระโองการตนเป็ นใหญ่ จิงไดร้ ีบพิจารณา วา่ ควรกอู นิ ทาหือได้ ยงั ทีอยแู่ หง่ พระแก่นไธเ้ วสสนั ตระราชา คันอนิ ทาราํ เพงิ
สนั นแี ลว้ ตนแกว้ ก็หามายงั วิสกุ มั มเ์ ทวบตุ รตนวเิ ศษ ว่าเจา้ จงุ่ เนรมิตเพศ ลงไปส่โู ขงเขตเมืองฅน ไปเนรมติ อาสรมบทที
อยู่ อันควรค่สู นกุ ใจ ในชมุ พไู ชยเทศทอ้ ง เขตเขาหอ้ งวงกฏ แดเ่ ทอะ ฯ

ยามนนั วสิ กุ มั มเ์ ทวบตุ รใจกวา้ ง ก็รับเอาคาํ อา้ งแห่งอินทา ก็ลงมาเนรมติ ศาลาทงั คู่ หือเป็ นทีอยเู่ มอื วนั และเมือฅนื
เนรมติ จงกมสองหลงั แลว้ ก็สาํ แดงกอดอกไม้ อันเป็ นใบดอกบานงาม กับดงรามป่ ากลว้ ย ในทีสดุ หว้ ยจงกม แลว้ ก็แตง่
ปริขารสรมณน์ กั บวช ลวดหือครบแลว้ ชปุ ระการ เขยี นหนงั สือสารไวว้ ่า ผใู้ ดใคร่บวชทรงผนวชเป็ นระสี จงุ่ รับปริขารฝูง
นแี ลว้ บวช สรา้ งผนวชแสงบญุ เทอะ ฯ

วสิ กุ มั มเ์ ทวบตุ รตนองอาจ ก็ขบั ผีวิศาจฝูงรา้ ย หือหลีกฅา้ ยหนไี กล เนอื และนกทงั หลายสงั สลืด อันมีเสยี งพืสะเพงิ กลวั ก็
หือเอาตวั หนหี ลกี จงุ่ หือฟี กหนไี กล แลว้ ก็กลบั ฅืนไปสู่ ยังทีอยแู่ หง่ ตนวันนนั แล ฯ

มหาสตฺโต พระมหาสตั วเ์ จา้ ก็ตอ่ งเตา้ ตามทางเทียว พอผเู้ ดียวเทียวไตไ่ ด้ ก็ไวน้ อ้ งไธแ้ ละราชะปุตตา เขา้ ไปสปู่ ัณณศาลา
นนั แลว้ ตนแกว้ ราํ เพงิ ใจ วา่ ทีนเี ป็ นทีอาไสรแหง่ นกั บวช มาสรา้ งผนวชภาวนา เจา้ ก็ไขประตบู ัณณศาลาเขา้ สู่ ในแกว้ กู่
พายใน ก็เลง็ หันลายสืออันวสิ กุ ัมมเ์ ขยี นไว้ ทา้ วไธล้ วดยินดี วา่ กนู มี าอย่ปู ่ า อินทาเจา้ ฟ้ าหากรทู้ นั ทา้ วจกั หนั กจู กั ทกุ ข์
ยาก ลาํ บากทางภาวนา จิงหือวิสกุ มั มม์ าแปงแตง่ ยงั หอ้ งแห่งปัณณศาลา เพิงมชี ะแล ฯ

วา่ อันแลว้ เจา้ ก็วางสรีกญั ไชย และธนแู กว้ แลว้ ก็แกผ้ า้ ขาวไว้ นงุ่ ผา้ เปลือกไมพ้ าดหนงั เสือ ขอดชะฎาไวเ้ หนอื เกศเกลา้ นงุ่
เพศเป็ นเจา้ ตาปสาระสี มมี ือถือไมเ้ ทา้ เจา้ ก็ออกมาจากศาลา เทยี วไปมาในจงกมแลว้ ก็ออกมาสลู่ กู แกว้ และราชะมทั ที ราํ
งบั อนิ ทรยี บ์ เ่ ศรา้ เป็ นดงั พระปัจเจกพทุ ธเจา้ ตนบญุ นนั แล ฯ

มทฺทปี ิ โข สว่ นว่าราชะมทั ที ทรงตนดีสภุ าพ ก็กม้ กราบแทบตนี แห่งพระภมู นิ ทรเ์ ป็ นเจา้ แลว้ ก็เขา้ สปู่ ัณณศาลา เอาเพศ
เป็ นตาปสาสนิ ชี นื ชอ้ ย แลว้ ก็หือกมุ ารนอ้ ยทงั สององค์ ทรงตนเป็ นนกั บวช สรา้ งผนวชเป็ นชี ขตั ตยิ ะระสพี อ่ แมล่ กู เตา้ พา
กนั อยใู่ นหอ้ งเขาวงกฏคีรี กม็ ีวนั นนั แล ฯ

อถ ในกาละนนั นางมทั ทีอว้ นออ่ น ก็ขอพรกบั พระมหาสตั วเ์ จา้ จอมเจืองเหงา้ ราชาว่า เทว ขา้ แดพ่ ระราชะเจา้ อย่าวา่ จกั
เขา้ ส่ดู งหนา เพือแสวงหาหวั มันและลกู ไม้ ขอพระเหงา้ ไธจ้ ่งุ อย่รู กั ษา ยังสองลกู ราทงั คู่ หือเจา้ อย่อู าสรมบท ขา้ จกั อดเขา้
ป่ า ไปสอดล่าแสวงหา ยังผลาลกู ไม้ คนั วา่ ไดแ้ ลว้ ก็จกั รีบมา เลียงพระราชาเป็ นเจา้ กบั ทงั ลกู เตา้ ทงั สองแดเ่ ทอะ ฯ

พระมหาสตั วเ์ จา้ ก็ขอพรกบั นางหนอ่ เหนา้ มทั ที ว่าดรู ามทั ทีเจา้ พี ราทงั สองนี ไดช้ ือว่านกั บวชแทด้ ีหลี อันว่าอิตถีแมญ่ งิ
ทังหลาย เทียรย่อมเป็ นอนธะรายแก่พรหมะจริยกมั ม์ กระทาํ จิตใจหือฟ้ ุงแตก แรกแตน่ ไี ปเมอื หนา้ นางอย่าไดเ้ ขา้ มาส่สู าํ
นกั กพู ี ในกาละทีบค่ วรมา ฯ นางราชะมทั ทีก็รบั เอาคาํ มหาสตั วเ์ จา้ วา่ นางบเ่ ขา้ มาในกาละบ่เพิงควร ก็มีและนาฯ

แม่นว่าสตั วท์ งั หลายมวลหมู่ ถว้ นหนา้ อยหู่ ิมพานต์ มปี ระหมาณหลายหลาก เนอื เบอื หากอาเกยี น เขาบม่ าเบยี นหือทกุ ข์
รอ้ น หือลาํ บากขอ้ นโกลา มเี มตตาไมตรีชจุ อด ทกุ เบืองรอดทกุ พาย ก็มีแล ฯ

มทฺทีปิ ส่วนนางมทั ทีตืนแลว้ นางหนอ่ แกว้ กน็ าํ เอา ยงั นาํ กนิ และนาํ ซว่ ยหนา้ และไมส้ ีฟัน ไปปันแกม่ หาสตั วเ์ จา้ แลว้ ก็
กวาดเผยี วอาสรมศาลา แลว้ หือปุตตาทงั สองอยใู่ กลก้ บั ทา้ วบญุ ลือ นางก็ถือกระเชา้ และเสยี มจอดบอ้ ง อันจกั ขดุ ตอ้ ง
หวั มนั กบั ทังขออันจกั เกียวลกู ไม้ รีบไปเซาะไซแ้ สวงหายังผลาลกู ไม้ คนั นางไดแ้ ลว้ ก็ฅืนมา สศู่ าลาเมือยามตาวันตกตาํ

23

ลกู ไมส้ าํ เต็มถง เจา้ กอ็ าบองคส์ รงเกษเกลา้ แห่งลกู รกั เจา้ ปุตตา ฯ
ยามนนั กระษตั ราทงั สี นงั อยทู่ ีใกลป้ ระตศู าลา ก็พากนั เสวยหัวมนั และลกู ไม้ อันตนแมไ่ ดน้ าํ มานนั แล ฯ เมือกระษตั ราพอ่
แมล่ กู ไดเ้ สวยลกู ไมห้ วั มนั แลว้ นางแกว้ ราชะมทั ที ก็พาเอาลกู รักสองสรี ไปส่ทู อี ย่แู ห่งตน ก็มวี นั นนั แล ฯ
จตฺตาโร ขตฺติยา กระษัตราทังสี พากนั อย่ใู นหอ้ งทีเขาวงกฏคิรี มีนานประหมาณว่าไดเ้ ดือนนงึ ก็มดี ว้ ยประการดงั กล่าว
มานแี ล ฯ
วนปเวสนกณฺฑํ นิฏฺฐติ ํ กรยี าอนั สงั วัณณนาหอ้ งเหตุ วันนะปเวสนก์ ณั ฑงั อันประดบั ประดาดว้ ยคาถาวา่ ได้ 57 คาถา ก็
บังคมสมเร็จ เสด็จ ฯ …

24

มหาเวสสนั ดรชาดก กณั ฑท์ ี 5 ชชู ก
ฉบบั วิงวอนหลวง(ลา้ นนา) ชชู ก 79 คาถา

ดรู าอมติ ตาปันนา นางอยา่ ว่าจกั ไดก้ ระทาํ การอนั ใดสกั อัน อยา่ ไปตกั นาํ นางเทา่ อย่ถู า้ อาบในเรือน กพู ีจกั เชือนไปตกั นาํ
มาหือมงึ อาบ กพู ีจักอปุ ฐากเจา้ ทกุ ฅาํ เชา้ ทงั วนั ชะแลฯ ดรู านางอมิตตา นางอยา่ ไดเ้ คยี ด จาสม้ เสยี ดในใจ ฯ สว่ นนาง
อมติ ตา จงิ จาตอบพราหมณว์ า่ ดกู ราทา่ นพราหมณ์ ชายผใู้ ดเป็ นผวั และไปตกั นาํ มาหือเมยี อาบ หาบนาํ มาหือเมียกนิ ขา้
บย่ นิ ปรารถนา อย่ใู นฆาวาเรอื นอนั นนั ผิว่าบอ่ ันก็หือหามายังขา้ ชว่ ยใชญ้ ิงชาย ดังอนั กนู างก็จกั บ่อยใู่ นเรอื นพราหมณ์
แล กจู กั หนไี ปในวนั พรกู นแี ลฯ

ตสฺสตฺถุ ฯ ตตา กลคึ รฏฺเฐ ทนุ ฺนวฏิ ฺฐพราหมณคามวาสี ชชู โก นาม พราหมโณ ภิกฺขาจรยิ าย กหาปนสตํ ลภิตว๎ า เอกสฺมึ
พราหมณกเุ ล ฐเปตว๎ า ปุน ธนํ ปรเิ ยสนตฺถาย คโต ตฯิ

ในเมือขตั ตยิ พระองคท์ งั สีพอ่ แมล่ กู เอากนั ไปสู่ ในแกว้ ก่คู ิรวี งกฏ อดสาหะอย่สู รา้ งสมณธมั ม์ กระทาํ พรหมวิหารสีอยใู่ น
ทีใด

ตตา ในกาละเมือนนั ยงั มีพราหมณผ์ นู้ ึงชอื ว่าชชู กะพราหมณ์ อย่ใู นบา้ นชือว่า ทนุ นะวิฏฐะคาม อันมใี นระวงโขงเขตเมอื
งกลงิ ครัฏฐะ สว่ นชชู กะพราหมณเ์ ทียรย่อมไปแสวงหา ขอเอาเขา้ ของแถมเลา่ รอมกบั ของเก่าไดร้ อ้ ยกหาปนะ คือว่าพนั
เงนิ เป็ นตรา หาทีจกั วางยงั ถงฅาํ บไ่ ด้ จกั เอาไวบ้ นหัว ก็กลวั เป็ นรเู ป็ นชอ่ ง จกั ไวใ้ กลห้ นา้ ปล่องก็เยียวว่าโจรจกั มาจก มนั
จิงพกเอาฅาํ ซะไซ้ เอาฝากไวก้ บั กระกลู พราหมณผ์ ไู้ รอ้ ันเป็ นสหาย อนั เป็ นอบุ ายบช่ อบ เพราะประกอบดว้ ยตณั หา ก็ซาํ ไป
แสวงหามาแถมเลา่ เพือแถมเก่าหือเป็ นด

◌ี ในเมือชชู กะพราหมณไ์ ปแลว้ เมินนานซะราํ พราํ ว่าไดห้ ลายปี หลายเดอื น มนั หนไี ปเมินหลายขวบเขา้ ใส่ใจวา่ เถา้ ตาย
แลว้ เมอื มรณ์ เขาจิงไขถงถอนเอาฅาํ ออกจ่าย เถา้ สา่ ยล่ายพอ้ ยกลบั ฅืนมาหาเลา่ ถามเอาของเก่าแหง่ ตน มนั เยียะจะจนจะ
จาด เป็ นดงั จกั ทนึ ยาดเทครวั มนั โจทนาถามหาฅาํ รอ้ ยกหาปนะนนั ไว้ เซิงกระกลู พราหมณข์ ไี รช้ วุ ันยามฯ

ส่วนกระกลู พราหมณผ์ นู้ นั มนั ก็คลงั ไคลอ้ ย่ไู จ้ ๆ หาสังจกั มาใชค้ า่ หนฅี ําพราหมณบ์ ไ่ ด้ เหตกุ าละยามนนั เมอื งก
ลงิ ครัฏฐะก็เป็ นอันแหง้ แลง้ ฟ้ าฝนแสรง้ บต่ ก เป็ นฉาตกภกิ ขภัย กระกลู พราหมณข์ ไี รจ้ งิ เอาฅาํ เลยี งไสล้ กู เมยี ตนไปเสีย
แลว้ ฯ กระกลู พราหมรข์ ไี ร้ บ่มสี งั ใชค้ า่ หนีฅาํ พราหมณ์ เทา้ มีลกู ญิงงามจะจอ่ น ชือนางเนอื อ่อนอมติ ตตา จิงจดั ดาขาย
กวา่ เป็ นหนีถา่ ยค่าฅาํ พราหมณ์

เมอื นนั ชชู กะพราหมณ์ จิงจาคาํ งามเลา้ โลมอ่อนออ้ ย กบั นางหนมุ่ หนอ้ ยอมติ ตา ไปสฆู่ าวาเรือนตนซวะไซ้ วา่ เจา้ หลานไธ้
หวั ใจ ป่ ูนจี กั เอาเมือไวแ้ ทนตน นางกเ็ ทียงจกั ไดแ้ ทนครัวทกุ อนั ทกุ ชอ่ ง ขา้ จกั เอานอ้ งไปเป็ นหลาน นางอมติ ตตาก็เยยี วว่า
เป็ นดงั อนั แท้ จิงขานวา่ ดดี ี แลว้ ก็หนีไปอยู่ กบั เถา้ ป่ ูชชู กะพราหมณ์ นางมอมิตตตาอยบู่ เ่ คยพราหมณ์ ป่ ูพราหมณจ์ ิงจา
ตอ่ อวา่ ยหนา้ ลอ่ จานางว่า ดกู รานางนอ้ งรักพีเฮย ผิวา่ เจา้ มกั ใคร่ไดเ้ ครืองหยอ้ งของประดบั อันใด พีก็จกั หือแปงสรา้ ง

25

เจา้ จกั มักหนา้ ตา้ งใส่ตวั ตน รือวา่ เจา้ มักแหวนทาํ รงคใ์ สก่ อ้ ย รือว่าฅาํ ใส่สรอ้ ยปลายแขน รือใครไ่ ดแ้ หวนฅาํ ใส่นวิ รอื สิว
เสอื ใสไ่ หมฅาํ รวู้ า่ (รอื วา่ )มกั จาํ ปาเมอื งเทศ รวู้ า่ มกั ผา้ ชมุ พวู ิเศษผา้ สะไบเทศทรงจง รวู้ า่ เจา้ มกั ใคร่ไดส้ ินตาหลวงใหญ่ กู
พีจกั ไถ่ซือมา แก่กญั ญาจอมหัวแกพ่ ี

ว่าอันแลว้ ก็ตงั ไวเ้ ป็ นหลาน เถา้ ละลานลืนเหลน้ หยกั บีบเนน้ ปลายมือ จาอดื ออื อะอ่อย อบรมอ่อนนอ้ ยเป็ นเมีย เถา้ ตา
เพลียตาเหลือก ตวั เสิกเกิกเป็ นขแี มงวนั ใคร่หวั หนั เหงอื กเชยชมุ ไดเ้ มียหนมุ่ ตกสะเอ๊าะ ออ้ นหยอกเยาะนอนแยง นอนสะ
แคงเทาะตอ่ ย วา่ เจา้ รกั พีคอ่ ยอย่เู ป็ นหลานป่ ู จงุ่ อย่ตู อ่ เทา้ ทฆี า อายพุ ีซะรา(ชรา)ถ่อยเถา้ ไดห้ กสบิ ขวบเขา้ ปี ปลายเป็ น
ชายบช่ า้ เจา้ จงุ่ อย่กู ับขา้ เทอะแมโ่ สภาเฮยวา่ อันฯ สว่ นนางอมติ ตาปันนา ประกอบดว้ ยวตั ตาปฏิบัตชิ ชู กะพราหมณช์ วุ ันก็
มแี ลฯ

เมอื นนั พราหมณห์ นมุ่ ทงั หลาย ตา่ งฅนกต็ า่ งดา่ มาตเี มียตนว่า ดรู านางทงั หลาย สว่ นนางอมติ ตาปันนา นางยังอปุ ฐาก
ผวั ทกุ ฅาํ เชา้ ดังรือสเู จา้ มาประมาทดแู ฅวนผวั สสู นั นชี า พราหมณห์ นมุ่ ทงั หลาย ก็ฅาํ รามเมยี ตนสนั นี

ส่วนวา่ เมียพราหมณท์ งั หลาย ก็พากนั เคียดมากนกั กเ็ จียรจาเซิงกนั วา่ ดกู ราเจา้ ทังหลายเหย เรามาอย่กู นิ กบั ดว้ ยกันก็
เหิงนาน แต่กอ่ นผวั เราทงั หลายก็บห่ ่อนจกั ตงั โทษแก่เราสนั นี แดนแตอ่ ีกาลกิณีมาอย่รู ่วมบา้ น ผวั เราจิงวา่ กลา่ วสนั นี
เราทงั หลายควรไปดา่ หือมนั หนเี ทอะ แลว้ กม้ าช่มุ นมุ กนั ในท่านาํ เพอื เกิดดา่ นางอมิตตาปันนา กม็ วี ันนันแลฯ เขาก็กระทาํ
เสยี งอกุ ขะหลกุ มีนนั มากนกั นางทังหลายลางพรอ่ งก็ใคร่หัว ลางพร่องก็ด่า ส่วนนางอมติ ตาปันนา ก็ตวิ เอาไหนาํ แหง่ ตน
ซะไซ้ เยียะรอ้ งไหก้ ็เยียะหนไี ปส่เู รือนตน

ชชู โกปิ สว่ นชชู กะพราหมณผ์ เู้ ถา้ เขา้ อาํ นาจกามราคะตณั หา ไดย้ นิ นางอมติ ตารอ้ งไห้ อดบไ่ ดจ้ ิงถามดว้ ยคาํ ดี ว่าดรู า
จอมรักแกพ่ ีเฮย เจา้ รอ้ งไหส้ นั ใดชา มีคาว่าเจา้ กไู ปถกู ไมเ้ หลียม รวู้ ่าเจา้ กไู ปจกแมงป่ ู กปู ่ ูใครร่ จู้ ิงถาม รวู้ ่านางงามพี
อยากเขา้ จ่งุ จกั บอกกพู ีเทอะ ฯ ทีนนั นางอมติ ตาปันนา จงิ จากับพราหมณเ์ ถา้ ว่า เมียพราหมณห์ นมุ่ ทงั หลาย มาจาคาํ
หยาบ เป็ นคาํ ฅาํ ราบด่าตนกู ดรู าท่านพราหมณ์ แรกแตน่ ีไปหนา้ ขา้ บ่ไปตกั นาํ แตท่ า่ มาหือท่านแลฯ เมยี พราหมณท์ ัง
หลาย มาหยาดยายแวดลอ้ มหอ้ มดา่ กู ในกลางทางทา่ นาํ เพอื มงึ พราหมณเ์ ถา้ ฅาํ ชรา ดเี ป็ นป่ ูพอ้ ยไดม้ าเป็ นผวั บส่ มตวั
นางสกั กาก เป็ นขกี รากทงั ตวั เขาทงั หลายพร่องก็ใคร่หวั พรอ่ งก็ตบมอื โหร่ อ้ ง พร่องก็กาํ ฆอ้ นแกว่งไปมา เสียงเซ็งวา
สนนั กอ้ ง ในเทศทอ้ งดอนทรายก็มีแลฯ

ชชู กะพราหมณก์ ็กลา่ วว่า มา เมตตํ อกาลรมฺมํ มาเม ดังนเี ป็ นตน้ ดรู าอมิตตาปันนา นางอยา่ ว่าจกั ไดก้ ระทาํ การอันใด
สกั อนั อย่าไปตกั นาํ นางเทา่ อย่ถู า้ อาบในเรือน กพู ีจกั เชอื นไปตกั นาํ มาหือมึงอาบ กพู ีจกั อปุ ฐากเจา้ ทกุ ฅาํ เชา้ ทงั วันชะแล
ฯ ดรู านางอมิตตา นางอยา่ ไดเ้ คยี ด จาสม้ เสียดในใจ ฯ

สว่ นนางอมิตตา จิงจาตอบพราหมณว์ า่ ดกู ราทา่ นพราหมณ์ ชายผใู้ ดเป็ นผวั และไปตกั นาํ มาหือเมยี อาบ หาบนาํ มาหือ
เมยี กนิ ขา้ บย่ นิ ปรารถนา อย่ใู นฆาวาเรือนอนั นัน ผวิ า่ บ่อันก็หือหามายังขา้ ชว่ ยใชญ้ ิงชาย ดงั อนั กนู างกจ็ ักบอ่ ย่ใู นเรอื น
พราหมณแ์ ล กจู กั หนไี ปในวนั พรกู นแี ลฯ

ชชู กะพราหมณ์ ไดย้ นิ นางมากลา่ ว รอ้ นผะผา่ วในตน จิงกลา่ วว่า ดรู านางอมติ ตาปันนาเหย กพู ีเถา้ ก็เถา้ แท้ ก็เท่าวา่ เถา้
ดายเถา้ ขคี รา้ น เถา้ อยบู่ า้ นวา่ เถา้ บ่ร่ศู าสตรศ์ ิลป์ เหตวุ า่ บ่ไดเ้ รียนมาแตเ่ มือยงั หนมุ่ ยงั เล็ก ตาํ ราเชน่ เชก็ กพู ีก็บไ่ ดเ้ รียน
หลอ่ เหล็กหือเป็ นธมั มชาติกพู ีก็บไ่ ดเ้ รียน หงุ ยาตม้ มาดหงุ หางกพู กี ็บ่ไดเ้ รียน เชงิ กลางเกยี นและฟ้ อนดาบ หกเตน้ ภะภาบ
โยนฟัน อนั นงึ ละคยุ ทังปาวปลาํ ทา่ วนอนหงาย ฅะยยุ ฅะยายลกุ ได้ แขนไป่ สนั หลงั ทีจบั ดงั หือเลอื ดออกกพู ีก็บไ่ ดเ้ รยี น การ
กระทาํ เพยี รเป็ นหมอยา ไปแสวงหาผใู้ ดกพู ีกบ็ ไ่ ดเ้ รียนรู้ กระทาํ นาดหี วา่ นกลา้ กพู ีก็บไ่ ดเ้ รียน การไปคา้ ขายของแพงกพู ีก็
บไ่ ดเ้ รียน มนตรต์ ามเทียนลงดาํ นาํ ก็ซาํ วา่ แฅวนไกล มนตรด์ าํ นาํ พดั เหล็กไฟก็บ่ชา่ ง เตน้ ขะหยะขะยา่ ง กพู ีก็เจ็บแอวเรียน
บไ่ ด้ ชือว่ามนตรห์ ือหายตวั ตอ่ หนา้ อนั นนั จงิ ว่าฅนแกลว้ กลา้ จิงออกขอกฟ้ าไปไกล กพู ีก็บ่เป็ นสกั อัน สดุ แตใ่ ส่คลอ้ งแลน
กพู กี ็บ่ชา่ ง ใส่คลอ้ งค่างก็ซาํ แฅวนไกล มนตร์ใส่แม่รา้ งหือมาหากพู ีก็บไ่ ดเ้ รยี น มนตรเ์ ป่ าไฟหือเรือ ก็ไดเ้ ชอื มาแลว้ บ่
รา้ ยสงั ดงั เก่า มนตรใ์ สส่ าวหนมุ่ หนอ้ ยหือรักนนั ก็ยังมสี ะนอ่ ย กพู นี กี ็เท่าเถา้ ดดู าย บร่ ศู้ าสตรศิลป์ ซาํ เป็ นฅนฅะยือและม

26

องฅ่อ อว่ายหนา้ ล่อเตาไฟ เยยี ะไปขกุ ขกุ ขากขาก การฝูงนีหากมีสะนอ่ ย กพู ีนดี อ้ ยปางเปล่า เขยี วพอเว่าบร่ ศู้ าสตรศิลป์
มนตรด์ ีวิเศษจกั เป่ าชา้ งถอดเอางา ปลาํ เงยี วถอดเอากบุ อันนนั กจ็ งิ เพิงว่า ฅนหาญกลา้ ออกนอกบา้ นเทยี วเมือง กพู ีนกี ็
บแ่ กว่น ยงิ หนา้ ไมก้ บ็ แ่ มน่ สกั เม็ด จกั ตอกสะเก็ดกย็ ินคึดยาก จกั ยิงสินาดกก็ ลวั หน

กพู เี ป็ นฅนลอดมอก จกั เดนิ ดา้ วขอกเมืองไกล ดังรือจกั ไดน้ ชี า กพู ีจกั ไดเ้ มียหน่มุ หนอ้ ยนางงามเหมือนดงั เจา้ หลบั เดกิ
ลกุ เชา้ หนงึ เขา้ ก่อนพีชวุ ันยาม และนาฯ ขา้ ญงิ ชายชว่ ยใช้ กพู จี กั ไดแ้ ตท่ ีใดชา เงนิ ฅาํ ตราแพงพอบาท เขา้ นาํ บ่ขาดแลงงาย
ดังรอื กพู ีจกั ขงขวายหาได้ ยงั ขา้ ใชญ้ งิ ชายนชี าฯ ประการนงึ กเ็ ถา้ นกั กว่าหนมุ่ ตาก็ซมุ่ ก็ซา การหากินปลาก็บ่ชา่ ง จกั ไป
ไลน่ า่ งและเบ็ดแหกพู ีกบ็ ไ่ ดเ้ รียนมา แมน่ สานสาดกะลาและเลือยตอก สานสนสอดเกียวสานกวย แปงบวยและพากกพู ีก็บ่
ไดเ้ รยี นไว้ กพู นี จี กั อปุ ฐากนางทกุ ฅาํ เชา้ จกั ลกุ นงึ เขา้ ชยุ ามวนั ชะแลวา่ อันฯ

นางอมติ ตาปันนาจงิ กล่าวว่า เอหิ เต อหํ ขมยิ ํ ยถา เม วจนํ สตุ นฺติ ดังนี ดกู ราท่านพราหมณถ์ ่อย ดงั ขา้ ไดย้ ินมานี จงุ่
ออกมาหนี กจู ักบอกชีแกม่ ึงพราหมณ์ คาํ ใดฅนทังหลายเล่าไว้ กหู ากไดย้ ินมา วา่ ยงั มีพระยาใจกวา้ ง ตังใจสรา้ ง
โพธญิ าณ ไดห้ ือทานชา้ งเผอื ก ชาวเมอื งเยือกขบั หนี ไปบวชเป็ นระสใี นป่ าไม้ ทีจิมใกลเ้ ขาวงกฏ มงึ จ่งุ อดไปขอ ยงั สอบอ
ลกู มาหือได้ เอามาเป็ นขา้ ใชช้ ว่ ยการ สองกมุ ารชือวา่ ชาลแี ละกณั หา กบั พระปิ ตาตนพ่อ ทา้ วนนั หนอ่ โพธิญาณ ก็จกั หือ
ทานแกม่ ึงพราหมณช์ ะแลฯ

ชชู กะพราหมณจ์ ิงกลา่ วว่า ดรู านางอมติ ตาเฮย กพู ีนกี ็เถา้ แก่นกั หลังก็หกั หนทางก็ไกล ตาบ่ใสมืดมวั หัวก็เมาปัน
หวันไหว หกู ็บไ่ ดย้ นิ แจง้ แฅง่ ขากบ็ ด่ ี มกั เป็ นชกั คริวและมว่ งชา้ ง เมือยสองขา้ งชวุ นั ยาม หนทางอันจกั ไปสู่ เขาแกว้ กวู่ ง
กฏไกลลิวลี นบั ถีแทไ้ ด้ 60 โยชนะ นบั เป็ นวาไดเ้ กา้ แสนแปดหมืน ว่าคึดยากนกั หนา เป็ นหินผาดอยกวา้ ง ทีอย่แู รดชา้ ง
เสอื หมี ราชสหี แ์ ละจะแฅ่ นอนขวางแตห่ นทาง กพู ีอา้ งไปยนิ คดึ ยาก ดรู านอ้ งนาถสายใจ นางอยา่ ไดร้ อ้ งไห้ หือแสบไหมใ้ น
ใจ แมน่ เป็ นสนั ใดนอ้ งหลา้ นางอยา่ กล่าวว่าคาํ หยอ้ อนั แสบทอ้ แทงใจ เชน่ เทอะฯ

เมอื นนั นางอมติ ตาปันนา จิงกลา่ วกถาว่า ยถา อาคนฺตว๎ า สคํ ามํ อฏฺเฐ จ ปราชโิ ต พราหมเณ ดรู าพราหมณ์ อนั ว่าโยธา
หาญ บ่ทันสสู่ นามสงครามเทือ พอ้ ยพ่ายหนเี บือไกล มีดว้ ยประการสนั ใดดงั อนั กอ็ ปุ มาเป็ นดังมงึ พราหมณ์ อนั อย่บู า้ น
พอ้ ยรีบครา้ นเทยี วทางไกล วา่ จกั ไปบ่รอด จกั หิวหอดหนทางสนั นีหนอ ผวิ ่าท่านบ่ไปหามาหือได้ ยังขา้ ชว่ ยใชญ้ ิงชาย มา
ขงขวายพาํ เรินกู ตวั กบู ห่ ลา้ งจกั อยู่ จักหนลี ะป่ ูไหว้ อนตาย อันนีและมีสนั ใด อกพราหมณจ์ กั แตก กจู ักแรกขงขวาย ยัง
ทกุ ขห์ ลวงหลายแสนโสก มึงจักไหว้ ะโวกในเรือน ยามเดอื นตกชีปี ใหม่ กจู กั หยอ้ งนาํ มนั ใสห่ วีหวั กจู กั ประดับตวั เกลา้ เกษ
ใสส่ ะไบเทศและกาสา จดั มายาถว้ นถี ในกลางทีเหลน้ มโหรสพ กจู กั ทานาํ อบและเหนบ็ ดอกไม้ ปักปิ นไวจ้ งกง กจู กั โถงดว้ ย
ชายหน่มุ หนอ้ ย หือเขาองิ ออ้ ยสงวนใจ เมอื ดงั อนั พราหมณจ์ กั เล็งดบู ไ่ ด้ จกั รอ้ งไหห้ อดหวิ นกั หลังทา่ นหักแลว้ ซาํ หกั แถม
เล่า รา้ ยกว่าเกา่ โฅโย สิโร หัวมงึ พราหมณห์ งอกแลว้ กซ็ าํ จกั หงอกแถมเลา่ รา้ ยกว่าเก่าสนุ พนุ ดงั เอาปูนมาใส่ แลว้ เอาใส่
ทาหัว ซาํ จกั หมองมวั หงอกกวา่ เกา่ เหตดุ งั อนั มงึ พราหมณเ์ ถา้ จกั ทกุ ขเ์ ลา่ เรรนตาย รอ้ งวายวายก็มแี ละฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต โส พราหมณิยา วสวนคุ โค อาทิโก กามราเคน พราหมณี เอตทภวสึ ุ ฯภกิ ขเว ดรู า
ภกิ ขทุ งั หลาย ในกาละเมือนางอมติ ตาปันนา กล่าวคาถาดังอนั เบอื งบนั ชชู กะพราหมณ์ ก็มีใจวางเขา้ อาํ นาจ แหง่
บว่ งบาศกก์ ามราศ เขา้ ฟันฟาดเบยี นพราหมณ์ จกั กบั ตามอาํ นาจ จิงจากบั นอ้ งนาฏเมียตน ว่า ภทฺเท ดรู านางหน่มุ ห
นอ้ ย หนา้ ชืนชอ้ ยนกั หนา เจา้ จงุ่ แตง่ ดาพราํ พรอ้ ม ยังโภชนาของกินไขว่ คือเขา้ ไท่เขา้ ถง อันจกั ไปกินหนทางภายหนา้

อนั นงึ นางจ่งุ แตง่ หา เขา้ หนมแดกงา ทงั ชินปลาและชินแหง้ ของกนิ แถง้ ใส่ถง ทงั เขา้ สตั ตผุ งสตั ตกุ อ้ น นาํ เผิงชอ้ นและสตั ตุ
ยอ่ ย เก็บใสช่ อุ นั ชอุ ัน ใสท่ งั ไมส้ ฟี ันและนาํ เตา้ ทงั แอ็บเขา้ อนั ทารัก เครืองปชู าไฟและงอ้ งไมไ้ ผ่ จกั เอาไวเ้ กาหลงั นางก็ดา
ดางมาไวบ้ ห่ ลอสกั สิง นางก็เขาะขงิ เซาะเอามา ทงั เขา้ หนมแดกงาและถัว เขา้ กอ้ นอัวชนิ ยาํ พริกขงิ เกลอื ตาํ ใส่ไว้ พรอ้ ม
หอมป้ อมไฝ่ แกงบอน ทงั รา้ ขีหนอนและถัวเนา่ ปลาแหง้ เก่ากเ็ อามา เบา้ ยาดินปากบา้ ง ทงั หนงั ชา้ งและเหล็กไฟ หวั ชกั ไคร
และหวั ขา่ แหง้ บอกนาํ หมากและหมากแฅวง้ หมากเขอื หมากจกุ หมากเกลียงสพั พะเสยี งใสเ่ ตม็ ถง ชกั จนั แหง้ ตาํ ผง นางก็
ขงขวายหามา สพั พะผาลาลกู ไม้ หวั มนั มีใสพ่ ราํ พรอ้ ม ทงั หอมป้ อมหอมเทียม สพั พะของบเ่ ขยี มใสไ่ ว้ นางนาฏไธอ้ มติ ตา
ก็ผอ่ นแสวงหาทงั สม้ ปลาและสม้ กงุ้ ทังผกั บงุ้ ผกั ชี ผกั กาดดีเก็บใส่ ถงพราหมณใ์ หญเ่ ทา่ ปูมฅวาย นางขงขวายมาใส่

27

เอาไวแ้ ก่เถา้ พราหมณ์ เอาไวไ้ ปกนิ หนทาง วันนนั แลฯ

ส่วนชชู กะพราหมณ์ ก็รบี ดาดางแตง่ แปงหยดยายาวเรอื น ทีใดหลทุ ีใดคราํ ทีใดตาํ มนั กแ็ ปงหือสงู เรือนมีฟากก็ภวั ะพงั
มเี สาตงั ก็คลาดคลา มฝี าก็ภวั ะผอ่ ย เมยี มันคอ่ ยถอดเอาหงุ เขา้ ทกุ ฅาํ เชา้ แลงงาย ป่ ูก็ขงขวายแปงอยู่ ทังประตเู รอื นหือ
แทบทบั หบั ไวด้ นี กั บห่ ือผอู้ ย่พู ายนอกลักจกได้ พราหมณก์ ็ถอื เอาพรา้ และขวาน เขา้ ส่ดู งดานป่ าไม้ แลน่ เซาะไซห้ าหลวั มา
กอง เตม็ ทีนางนอนแลว้ กค็ ลาดแคลว้ เอาไหอนั แตกหวาก ไปส่ทู ่านาํ หากตกั เอามา หือเต็มภาชนะชแุ ห่ง ใส่ตับเฟื องไห
เหลก็ ไฟและบอกเขม็ ก็บไ่ ว้ ทังบอกไมส้ ีฟัน กเ็ อาใส่ไวห้ ือบวั ระพาํ เพ็ง เพือบใ่ คร่หือนางไปตักนาํ ทา่ กลวั เมยี พราหมณด์ า่
จาํ หนี ฯ

แลว้ พราหมณก์ ็มาทรงเพศระสี เป็ นเถา้ ตาชใี นเรอื นแลว้ จิงหือโอวาทนางแกว้ อมติ ตา วา่ ดรู าสายใจกพู ี ตงั แตน่ เี จา้ อยา่
ลาสาใจ เจา้ อย่าไปพายนอก ยามขา้ งขอกกลางฅืน นางอย่ายืนใกลข้ า้ งฅ่มุ อยใู่ กลพ้ ราหมณห์ นมุ่ ลิงลาม อยา่ ตริจามไอ
ใหญน่ อ้ ย อะรอื ะแรมอ่อยองอาจ อย่าไดป้ ระมาทแทด้ หี ลี ฯ อันนงึ นางอย่าไดเ้ อาชายหนมุ่ มาสมสู่ อยา่ หม่ ผา้ ผนื เดียว
นอน นางเป็ นสาวจงี ามชมุ่ กลวั พราหมณห์ นมุ่ ขดั ขนื อันนึง ไผมารอ้ งกลางฅืนเดิกดืน นางอยา่ ไดต้ ืนไปหา กลวั ชาย
พาลาเทยี วสอด มาเกียวกอดเชยชม นางจ่งุ ปรารมณ์อยกู่ บั บา้ น อยา่ ขีครา้ นนอนขวาย อยา่ ฅบชายเชงิ ชู้ จาหลิงหลมู้ า
ยา ตราบตอ่ เท่ากพู ีฅนื มา ฯ

พราหมณจ์ าฅะฅอ้ ย สงั เมียหนมุ่ หนอ้ ยอมิตตา ฅะยยุ ฅะยายสังแลว้ สงั เลา่ พราหมณเ์ ถา้ จิงขนึ สบุ สอดเกบิ หนงั ฅวาย แลว้
สะพายถงหลวงอันใหญ่ สัพพะของกนิ ใส่พอเต็ม หนกั พอเอ็นชกั ปากเบียว เขนิ หวา่ งเขยี วปูนกลวั พราหมณเ์ มามวั บาป
ใบ้ เมียดา่ ใชจ้ าํ ไป มนั อาลัยบส่ ว่าง ไหแ้ ตร่ ่างไปมา แลว้ เวียนปทกั ษณิ า เซิงนางอมิตตาสามรอบ ไหวน้ บนอบอาํ ลา เกดิ โม
หาวปิ โยค รอ้ งไหว้ ะโวกหนไี ป สงั นางสายใจรอ้ งไห้ เยียะคลงั ไคลใ้ หลหลง สงั จอมใจเมยี มิง พรอ้ มทกุ สิงนานา ดว้ ยปิ ยะ
เวทนาซะไซ้ เยียะรอ้ งไหก้ เ็ ยียะหนลี งเรือนไปวนั นันแล ฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อิทํ วตฺวาน พราหมณพนฺธ(ุ ง) อปุ าทนํ ตโต โส มนฺตยิตฺวา น ภรยิ ํ กตฺวา ปทกฺขิณํ ดงั นี
ภกิ ขเว ดรู าภกิ ขทุ งั หลาย อนั ว่าพราหมณข์ ไี ร้ เมียมนั ใชจ้ าํ ไป มนั อาลยั ดว้ ยกามราศ เขา้ อาํ นาจแห่งตณั หา มนั ก็ถือเอาไม้
เทา้ ทงั ถงห่อเขา้ เครืองปูชาไฟ ก็เขา้ ไปเสวยทกุ ขย์ าก ในหนฟากคริ ปี ่ าไม้ เพือแสวงเซาะไซห้ าเอา ยังขา้ ญิงชายเลามาไว้
เป็ นขา้ ใชพ้ าํ เรนิ ตน

มนั ก็หลงหนทางเขา้ สู่ เถิงเมอื งแกว้ ก่สู วี รี าช เป็ นอาวาสชาวสพี ี ฯ สว่ นชาวปุรมี วลมาก เขาไหลหลากชมุ่ นมุ กนั มวลหมู่
พราหมณเ์ ถา้ ป่ ูจิงจาถาม ว่าดรู าชายรามหนมุ่ เถา้ พระยาเจา้ เวสสนั ดร อยดู่ งดอนดา่ นดา้ ว โขงเขตทา้ วแดนใด ขา้ จงใจคึ
ดขอด ใคร่หันหนา้ เจา้ ยอดองคฅ์ าํ สรา้ งปารมธี มั มเ์ ชน่ แลฯ

ฅนทงั หลายมวลมาก จิงออกปากขานไข ว่าตนบญุ ใสเวสสนั ดรเจา้ อันสพู ราหมณเ์ ถา้ มาเบียนขอไจ้ ๆ ชา้ งเผือกบไ่ วห้ าก
เททาน ชาวเมืองระรานเคยี ดทา้ ว ขบั หนจี ากดา้ วสีพี เอาลกู เมียหนไี ปอยู่ เขาแกว้ ก่คู ริ ี สนู บี ด่ ีสกั หยาด เยียะหือเจา้ ราชกู
หนี ยามนนั ฅนทังหลายอะอือ มมี ือถือไมฆ้ อ้ น ขบั ไล่ตอ้ นบบุ ตี ยงั เถา้ ตาชใี จบาป กลา่ วคาํ หยาบนานา วา่ เถา้ พาลาใจบาป
อนั เทวดาหากบันดลเขา้ หวั ใจ มันก็หนไี ปจากเมืองสีวีราช ก็ไปรอดประตปู ่ าไมห้ ิมพานต์ ดว้ ยลาํ ดบั หนทางก็มีในกาละ
ยามนนั แลฯ

ขณะยามนนั หมาพรานเจตบตุ ร 32 ตัว เลง็ หันพราหมณเ์ ถา้ กม็ าหอ้ มลอ้ มเฝ้ า เห่าชชู กะพราหมณก์ ม็ ีแลฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห สตฺถา สพั พญั พู ระพทุ ธเจา้ จกั สาํ แดงอตั ถะพายหลงั มาหือแจง้ พระจิงแสรง้ เทสนาเป็ น
คาถาว่า โส โชตโิ ต พราหมณิยา พราหมโณ กามคิทฺทนิ า อฆนฺตํ ปฏเิ ส วนฺเน วฬมกิ ฺก กิณฺเณ ดังนเี ป็ นเคา้ พระเจา้ ว่า
ภกิ ขเว ดรู าภกิ ขทุ งั หลาย พระยาเวสสนั ดรอยหู่ นใด พราหมณช์ ชู กะก็มีมือถือไมเ้ ทา้ กเ็ ขา้ ไปส่ปู ่ าใหญแ่ ดนดง ฯ

ยามนนั พรานเจตบตุ ร อนั เป็ นนายรกั ษาประตปู ่ าไม้ มีหมาได้ 32 ตวั หากเป็ นบรวิ าร หมาทงั หลายก็เอากันมาแวดลอ้ ม

28

เลยไล่หอ้ มเหา่ เถา้ เล่าเกา่ กลัวตาย เพือหมาพรานมีหลายเลียงไว้ 32 เลยไล่วกหนา้ วกหลงั ตวั นงึ ชอื ว่าหมาป่ ูแกว้ หางคิด
มันตดิ วกหนา้ เป็ นหมาแกวน่ กลา้ เคยขบ ตวั นงึ ชอื พตู้ บู ตวั นงึ ชอื พตู้ าบ ตัวนงึ ชอื พแู้ ดงหยาบหากิน ตวั นงึ ชอื พดู้ าํ มอย
หางปกครางไปทวั ป่ า เสียงทวั ป่ ารวายตรี ตวั นงึ ชอื อา้ ยหรู ีหางดอก ตวั นงึ ชอื พทู้ ็อกมนั ชา่ งเสาะสอกในลอม หลอนหนั
สตั วม์ ามนั ยอ่ มไล่ คนั เขา้ ใกลป้ าวเปิ บเอา

ตวั นงึ ชอื ดาวเสด็จ แม่นหลงป่ าไดเ้ จด็ วัน มนั ก็ฅืนมารอด ตวั นงึ ชอื พยู้ วงหางกา่ น มนั หมุ ชา่ งชอมรอย ตวั นึงชอื พดู้ าํ มอย
หมาเกา่ มนั ชา่ งเห่าหาแลน ตวั นงึ ชอื พแู้ พงดาํ หมน่ บเุ คา้ รวกหลหุ ลาม ตวั นงึ ชอื พหู้ างงอหางงอด เตน้ ผบั จอดมคั คา ตวั
นงึ ชอื ตาํ ราหมาใหญ่ เถา้ แลว้ ไป่ โรยแรง ตวั นงึ ชอื พแู้ พงหมู เหา่ ตวั นงึ ชอื พเู้ ป้ าใจกดั ตวั นงึ ชอื พพู้ ัดใส่สรอ้ ยหอ้ ยฅอนาง
เป็ นหมารามรา่ งนอ้ ย หันพราหมณเ์ ถา้ ถอ่ ยไลว่ กไว้ เขา้ ใกลเ้ ปิ บปาวเอา ตวั นงึ ชอื พขู้ อดหวั แหวน ตวั นงึ ชอื วา่ พตู้ าแหลว
แมนเก่าเกือ มันย่อมไลเ่ นอื ติดใกล้ มนั หันอันใดย่อมขบยอ่ มคาบ คันคาบไดแ้ ลว้ บ่สวั ะวาง เอาพรา้ งา้ งคางจิงออก

ตวั นงึ ชอื วา่ พทู้ อกทบั กวาง หหู างมนั ฉีกยบั ยอ่ ย คันเจา้ มนั ปล่อยกแ็ ลน่ ไลเ่ นือแกว่นตวั ไกล ตวั นงึ ชอื วา่ อีใจไว มนั หนั อนั ใด
ก็ขบหยาบ แล่นคันคาบยามเดียว ตวั นงึ ชอื วา่ อา้ ยสบั เสียวเชิงแล่นแกว่นรรู้ อย คอยหตู าเจา้ มนั เรียก ตวั นงึ ชือวา่ อา้ ายขา
เหล็กตนี เทา้ หากเป็ นหมาเถา้ แตเ่ ดิมมา เล็งมคั คาคอยแมน่ ใจรแู้ กว่นหนทาง หนั ลวั ะและยางสะพายแชก ขบคาบแบกตก
ดอย

ตวั นงึ ชอื วา่ อดี าํ มอยหมน่ หมอ้ เป็ นหมาหอ้ แตห่ ลงั มา ตวั นงึ ชอื วา่ มณีกาหางก่าน หนั หมมู่ า่ นและเม็ง ไล่ตามเส็งหลงั
หลาบ ไล่คันคาบตงิ ตาย ตัวนงึ ชอื ว่าอา้ ยขาลายแฅง่ เทา้ หากเป็ นหมาเถา้ ถ่อยโรยแรง เจา้ มนั แพงเลียงไวก้ บั หวั ฅันได มนั
หนั อันใดบ่ไว้ คันคาบไดบ้ ว่ าง ตวั นงึ ชอื วา่ อา้ ยขา้ งหยา้ งหมาเก่า เจา้ มนั รักเท่าเสมอใจ มันไดไ้ ปบเ่ ปลา่ ตีนมันยาํ เต่าปาก
มันเหา่ หาแลน ตามันแหงนหารงั เผิงรงั รอก หางมนั ซกุ ซอกเขา้ รหู นู หมู นั ฟังหาเจา้ มนั เรียกวา่ โอะ๊ ๆ ตวั นงึ ชือวา่ พตู้ บั งู
หมาหมน่ ตวั นงึ ชอื วา่ กน้ หางกิด หนั อนั ใดยอ่ มไล่ตดิ เลยไล่ คันหันใกลย้ ่อมคันคาบหอื ตาย ตวั นงึ ชอื วา่ แสนตาวงไววะวาด
ตวั นงึ ชอื ว่าสายฟ้ าฟาดธรณี

หม่หู มามี 32 ตวั กม็ าระวงแวดลอ้ ม หอ้ มลอ้ มพราหมณป์ ่ ูเถา้ เล่าเกา่ กลัวตาย กฅ็ ะยฅุ ะยายขนึ ตน้ ไมส้ กิ ขนึ ขะยกิ งะงนั งะ
งนั มือนงึ ผนั ค่าเคา้ มือนงึ ถือไมเ้ ทา้ กวดั ไกวไปมา พราหมณพ์ าลาป่ ูเถา้ รอ้ งออ้ เอา้ ว่าเสอื ขบหวั หมาผีวอ้ สนู ีรา้ ยแทห้ นอ
หมาพาลาขีหยา้ น ตา่ นสา้ นตกไมก้ วาว ปาวหวาวตกไมห้ มี รขู บี ีบงั ยัง มอื มนั เกาะงา่ จนั ทน์ ตนี มนั ยนั งา่ เกา่ เอาไมเ้ ทา้
ยอกฅืนหลงั จบั ใสด่ งั หมาแมด่ าํ รอ้ งเหงง็ ๆ มนั ซาํ เรง่ ด่าว่าฮฮึ เึ ป็ นดงั รือ สนุ กั ขาเหยหมาผีวอ้ ของแพส้ กู ็ยงั มีนอ

ว่าอันแลว้ ป่ ูพราหมณเ์ ถา้ ก็นงั อยคู่ า่ ไม้ มนั ก็เซาะหาถงอันใดก็บ่ได้ พราหมณร์ อ้ งออกปากวา่ วายวาย ถงสะพายกกู ็ขาด
กระดาษลายลองของกกู ็เสียไป หมอนอันกจู ักไวห้ นนุ หวั ก็เสยี ไป มีดดาํ หนอ้ ยจกั ไวป้ าดเล็บตีนเล็บมือก็เสียไป หมากคาํ
และอง้ ไกก่ กู ็เสยี ไป บอกไขอนั กจู กั เอาไวท้ าหนา้ แฅ่งกกู เ็ สียไป เคา้ ไมไ่ ผไ่ ล่แมงวันกกู ็เสยี ไป งอ้ งไมไ้ ผ่อันกจู กั เอาไวเ้ กาหลงั
กกู ็เสียไป หอยสงั ขอ์ นั กจู กั เอาไวเ้ กาขีกรากกกู ็เสียไป โอยหนอวายวายครัวกปู างนีหนอ

เสียทงั หวอี นั กจู กั เอาไวห้ วีเกษเกลา้ ทงั ไทเ่ ขา้ และบอกเขม็ เสียทงั กบุ ตาบา้ งเกิง ยงั ฅา้ งเกิงนงึ อันกจู กั ไวเ้ กิงแดดก็เสยี ไป
หวั ชกั ไครและนาํ ตาลหวาน อนั เขยี วขนุ่ กกู ็เสยี ไป เสียทงั พากนอ้ ยหนอ้ ยขวักขีหกู กู เ็ สยี ไป ตน้ ปูนทองแดงกน้ ลง้ หบั บแ่ ทบ
ทงั แหบหนอ้ ยขาหักกกู ็เสยี ไป พลแู คงกบั เปลอื กหาดแหง้ เขา้ แป้ งใสม่ ันหมกู กู ็เสียไป โอยวายวาย พริกพรายอนั กจู กั
เอาไวข้ บกับหัวขา่ แหง้ อนั นางอมติ ตาหากแสรง้ แปงไวก้ กู ็เสียไป

ปลาสะลากแหง้ หยา้ งขา่ ไดส้ ามปี ชินบ่มหี ลอแตก่ า้ ง ฅา้ งแตด่ กู ขมองหวั กกู เ็ สียไป ชกั จนั แหง้ ตาํ ผงอันมรี สมากกกู ็เสยี ไป
แกงผกั บงุ้ ใสก่ งุ้ ตวั เดยี วของลาํ กกู ็เสยี ไป เจยี วผกั ใสป่ ูตาํ กกู ็เสยี ไป ตาํ กงุ้ ใสผ่ กั เผ็ดดลู าํ อร่อย ใส่รา้ ปลาดกุ ของกินลาํ กกู ็
เสยี ไป หัวชกั ไครอันกจู กั เอาไวก้ บั ลาบ ผกั สาบแหง้ จกั เอาไวแ้ กงกินแลง สา้ มดแดงใส่สม้ หมากพกู กู ็เสียไป

โอยนอ…. ของกินอนั หลา้ งไดก้ นิ แลว้ พอ้ ยคลาดแคลว้ เสียไปดีหลี ฯ เสยี ครัวมนี กั กวา่ มีตน้ ว่าขอ้ งขดั แอว ยันตถ์ ันพกพนั
ไวก้ เ็ สียไป เสียทงั เหล็กไฟอันดาํ ตะมกิ ซิก พัดสองสามพิกก็บอ่ อกสกั เมยี งกกู ็เสยี ไป สลงุ ทองแดงกน้ รัวกกู ็เสียไป งาชา้ ง

29

หกั ขาํ พงุ และเพ็กชาํ ฅง ของแตเ่ ชน่ ป่ ูกกู ็เสียไป เบา้ ยาปากบา้ งสบู บ่ไดไ้ ดฅ้ วันหลายกกู ็เสยี ไป เสียมซะแลงบอ้ งหวาก ทงั
สาดนอ้ ยรองนอนกกู ็เสียไป ชอ้ นทองแดงมคี า่ กกู ็เสียไป ตะไหลยาดีปากหินใสน่ าํ กนิ แฅวนลาํ พากนอ้ ยหนอ้ ยเท่าใบบัวกกู ็
เสยี ไป ไมจ้ มิ เขยี วเหล็กกกู ็เสยี ไป นาํ ตน้ ดินแดงกน้ รัวกกู ็เสียไป โอยนอ….. บดั นกี มู าเถิงป่ าทีนี พอ้ ยมาปะใสห่ มาทังหลาย
กจู กั ฉบิ หายในทีนแี ถมเลา่ เคราะหร์ า้ ยเกา่ ใหม่มาเถิง กัมมว์ บิ ากมาเทงิ ตวั ขา้ ตายบ่ไดห้ ันหนา้ นางอมิตตา

ว่าอันแลว้ ก็รอ้ งไหก้ ล่าวคาถาวา่ โก ราชปุตฺตํ นสิ ภํ ชยนฺตมปราชิตํ ปุคคละผใู้ ดและรู้ ยังทีอยเู่ จา้ เวสสนั ดร ตนบวรลาํ เลิศ
เทยี รย่อมหือเกิดสขุ เกษมใจฯ ประการนึงผใู้ ดและยังรู้ ยังทีอยแู่ หง่ เวสสนั ตระราชา พระกระษตั ราตนนนั นา อปุ มาเป็ นดงั
ไมร้ ่มโพธซิ ะไรยามแลง้ เคา้ ตน้ แหง่ ชมุ ใบหนา อัมพาไมม้ ว่ งใบบ่หา่ ง มรี ่มกวา้ งงามใส นโิ ครธาใบชืนชอ้ ย ตน้ บห่ นอ้ ยใบ
หนา ฉายาไมร้ งั หลวงร่มกวา้ ง เป็ นทียังชมุ่ เย็นใจ พระจอมใจแก่นไท้ เป็ นทีไหลไปแห่งฅนเขญ็ ใจยากไรท้ งั หลาย อนั รอ้ น
กระหายไปดว้ ยสพั พะสิง ใจขอ้ นขิงปูนดู ในเมือพราหมณห์ ลงป่ าไม้ รอ้ งราํ ไหถ้ ามหา ยังพระเวสสนั ตระราช ผใู้ ดและอาจ
มีสทั ธา บอกยงั มคั คาไตเ่ ตา้ หนทางเขา้ ส่บู ณั ณศาลา ก็จกั ไดผ้ ลานาบญุ บ่หนอ้ ย ดว้ ยรอ้ ยเท่าพนั ที ว่าอัน ฯ

เจตปุตฺโตปิ สว่ นพรานเจตบตุ ร ตนเป็ นมคั คลทุ ธกะผใู้ หญ่ อันท่านแตง่ ใชห้ ือรักษา ยงั ทวาราประตปู ่ าไม้ ไดย้ ินเสยี งไห้
แหง่ ชชู กะพราหมณ์ จิงฅนิงใจว่ามนั ผนู้ มี ารอ้ งไห้ หาทา้ วไธเ้ วสสนั ดรนกั หนา มนั จกั มาดว้ ยดีอนั ชอบ ประกอบดว้ ยราชะ
ธรรม บ่หลา้ งหวังจกั มี มนั มานกี ็เพือขอเอาราชะมทั ที บอ่ ันก็จกั ขอเอาเจา้ ชาลีและนางกณั หาชะแล มากจู กั ขา้ พราหมณผ์ ู้
นหี ือตายหลา้ งแลว้ พรานเจตบตุ ร กว็ าดธนขู นึ ตดิ ปื นไวแ้ ลว้ ก็ฅาํ รามชชู กะพราหมณ์ วันนนั และนาฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห สพั พญั พู ระพทุ ธเจา้ จิงเทสนาเป็ นคาถาวา่ ตสฺส เจตปุตฺโต ปฏโิ สสิ อรั ฺเญ ลทุ ฺธโก ตมุ ฺ
เหหิ พราหเม ปกโต อทินฺนาเนน ขตฺติโย ปพฺพชโิ ต สกลวกึ โก เสติ ปพฺพโต สโิ ร ดงั นฯี ภกิ ขเุ ว ดรู าภิกขทุ งั หลาย อันว่า
พรานเจตบตุ รผใู้ หญ่ อันทา้ วเจตราชตงั ไวใ้ หต้ างหดู ฟู ัง ในระวงวงั โขงเขต ก็ยนิ สงั เกตหันภยั บห่ ันไหนสกั แหง่ เท่าไดย้ ิน
เสยี งหมาเหา่ อย่โู งง่ โงง่ ในกลางดงป่ าไม้ หมาเหา่ ใกลด้ งั จกั ขบ

พรานเจตบตุ รจงิ ฅนงิ ใจว่า หมากนู เี หา่ อะสงั รอยวา่ ปะหมีเถา้ แตก่ ลางเถือนดงหนา บ่อันก็หมาไปหนั ใส่ กวางฟานได้
พลดั เพอื น หลงดงเถือนป่ ากวา้ ง บ่อันกไ็ ปคันชา้ งขบตาย

พรานเจตบตุ รจงิ แล่นเขา้ ใกล้ ตาสอดไซเ้ ล็งดเู ยียะจะลิงจะลงิ กลิงตาเมอื พายบนแลว้ ลงล่มุ ซัดตาหันไปในฅ่มุ เอามือกังบงั
หนา้ ผากเล็งหา จิงหนั มอื พราหมณเ์ กาะกิงไม้ จกั ว่านกเคา้ กเ็ หมือนหงษ์ จกั ว่าลิงดงก็ยงั บใ่ ช่ จกั วา่ ผตี ะมอยก็ยงั มดี งั เกา่
จกั ว่าลิงเถา้ ก็บม่ หี าง จกั ว่ากวางฟานก็ยงั ลขู่ นึ ตน้ ไม้ จกั วา่ ไกเ่ ถือนก็บม่ ีขน จกั วา่ ฅนกม็ ีรปู รา้ ยนกั บ่หอ่ นจกั มี รอยว่า
เป็ นผวี ศิ าจ มันใคร่อยากชมดอยดง จิงเทียวผนั มารอด จกั ยับทอดเอาหมากไู ปกนิ

พรานเจตบตุ รจิงยา้ ยออกจากฅมุ่ ไม้ กางธนไู วเ้ หมือนดังจกั ยงิ ก็เล็งแลหนั ถงห่อเขา้ แห่งป่ ูเถา้ ชีพราหมณอ์ ันปุดขาด
รอกมาทึนยาดลงมาคัน เล็งซนั แทก้ ็หนั ขาพราหมณเ์ ถา้ คาบกิงไมเ้ คา้ อย่อู ๋งปง ก็บ่หนั วัตถใุ ดเป็ นเครืองขา้ คอื ว่ามีดพรา้
กงธนู พรานเจตบตุ รจิงเขา้ ลอ่ ตงั ตาผอ่ เล็งดู ก็หันหพู ราหมณบ์ านทาบยาบ ผ่อดแู ทก้ ็หากหันตวั พราหมณ์ ตวั ลายเต็ม
ไปดว้ ยไฝแดงแกมขกี ราก ปากมนั สวดโจนโปน คางมนั เว่าวา้ มดังปากนกยาง รอยวา่ เป็ นผีเขญ็ จกั วา่ เห็นก็หันดหู ลาก
รอยว่าผีเสือรา้ ยพรากไหนมา เล็งหันทอ้ งใหญ่เทา่ ลาํ ตาล ฯ เมือนนั พรานเจตบตุ ร จิงรวู้ ่าเป็ นพราหมณเ์ ถา้ จิงกลา่ วฅาํ
ราบ กล่าวขนาบหือพราหมณก์ ลวั วา่ ดรู าพราหมณพ์ าโลป่ ูเถา้ ใจหยาบ มึงจกั มาขอเอาเจา้ ราชกมุ ารทงั สอง ผบิ ม่ ดี ังอนั
ก็จกั ขอเอาราชะมทั ที กจู กั ขา้ พราหมณเ์ ถา้ นีหือตายเทอะ

ดรู าพราหมณเ์ ถา้ มงึ นหี าประญาบไ่ ด้ เท่าแอว่ แสวงหาขอ บดั นมี ึงพราหมณพ์ อ้ ยมาสปู่ ่ า แสวงหาราชบตุ ร เป็ นประดจุ
ดังนกยางแสวงหากนิ ปลาในนาํ มงึ จงิ ซาํ มาขอทานแถมเลา่ ปื นกเู หลม้ นดี ีเถิงขนาด กจู กั ยาดยงิ ไป ถกู มงึ พราหมณต์ าย
หิวเลือด ดว้ ยปื นเหลม้ ประเสรฐิ บัดเดยี วนแี ล กจู กั ยิงใสท่ อ้ งมึงตาย หือวาํ วายมรนาต ชีวติ ขาดหวั ตก จกั ปาดเอาหวั อก
จกเอาหวั ใจตามอนั มกั เอาปูชาเทวดาอารกั ษ์ ชือว่าปักขสกณุ ณา อันอย่เู ฝ้ ามคั คาทีนี ดว้ ยชินเนอื และหัวใจ กบั ออกออใน
หือเสยี ง คันวา่ มงึ เมยี นมรณา แรง้ จกั มาสบั ขา กาก็จกั มาสบั กนิ ไส้ มงึ บห่ ลา้ งไดจ้ กั ขอทาน ยังนางมทั ทีนชุ นาฏ กบั สอง
เจา้ ราชกมุ าร บ่อย่าชะแลฯ

30

โส ตสฺส วจนํ สตุ วา ภยชาโตมหิโต มสุ าวาทํ กโรนฺโต อาห ส่วนชชู กะพราหมณ์ ไดย้ นิ คาํ พรานเจตบตุ ร มาผรสุ วาท กล่าว
คาํ ขนาบเสียงแข็ง ปานดงั ธนแู ทงแผวรอด ดาจกั ทอดยงิ ตน พราหมณเ์ ถา้ เรรนกลัวใหญ่ เป็ นดังแม่ไก่ไขบ่ ่จาํ รัง เจา้ มนั
ชงั วะวาด เอาฆอ้ นฟาดสนั หลงั รอ้ งเสยี งดงั แวกแวก ผดั ปันแถกไปมา มนั จงิ มสุ าจาวาท ดังนกั ปราชญแ์ ตพ่ ายหลงั จา
ตอบคาํ เจตบตุ รพราน จิงกลา่ วเป็ นคาถาว่า สโุ ณมหิ เม ตสฺมา ฑตู ํ นหนนฺติ เอส ธมฺโม สณุ นฺตุ เม ดงั นเี ป็ นตน้
ว่าดรู า เจา้ หลาน จงุ่ ฟังอาการอันป่ ูจกั กลา่ ว ชือวา่ พราหมณแ์ ละฅนใช้ ไผบ่หอ่ นไดข้ า้ เจา้ อยา่ ว่าจกั กงั หนา้ ยิงลงุ นงึ รา จ่งุ
พจิ ารณาอย่าไดร้ ตี โบราณ ชือว่าฅนใชส้ บื คาํ เมอื ง ไผบห่ อ่ นเฅืองเขน่ ขา้ หือขวาํ หนา้ สมู่ รณา คาํ ธรรมดาโลกว่าไว้ ฯ
ขา้ นเี ป็ นฅนใชแ้ ห่งพระยาสญไชยตนพอ่ อนั นึงชาวสวี รี าชทงั หลาย ก็หายคาํ เคียด คาํ สม้ เสียดโกธา อันนงึ พระยาตนพอ่
มกั ใคร่หนั หนา้ หน่อระสี นางผสุ สดีตนแม่ เชอื แทห้ นอ่ เทวี กม็ ใี จไมตรีตอ่ ลกู มใี จผกู สิเนหา ยังนตั ตาหลานรกั ยิง กบั ทัง
สะไพม้ งิ มทั ที พระยาสรีสญไชยตนป่ ู อยบู่ ไ่ ดค้ ึดเทิงหา จิงใชข้ า้ พราหมณเ์ ถา้ ป่ ู เขา้ มาสดู่ งหนา เพืออาราธนาตนลกู หือ
สกิ ไปสรา้ งปลกู แทนเมอื ง เชญิ ตนบญุ เมอื งไปเสวยราช เป็ นทา้ วอาจสองที ขา้ บ่มคี าํ จลุ ่าย ลดเลียวมา่ ยบงั สงั แมน่ ว่าเจา้
และรยู้ ังทีอยู่ แหง่ แกว้ ก่บู ณั ณศาลา แหง่ พระยาเวสสนั ตระเจา้ จ่งุ บอกแกเ่ ถา้ ลงุ พลนั ทะราว่าอันฯ
ในกาละยามนนั พรานเจตบตุ ร ไดย้ ินคาํ พราหมณป์ ่ ูเถา้ มาจลุ า่ ยกล่าวแกต่ น ก็ใสใ่ จวา่ คาํ อันนนั มีเทียงแท้ จงิ ผกู สนุ กั ขา
หมาไว้ ในป่ าไมไ้ พรหนา ก็เรียกพราหมณล์ งมาจากตน้ ไม้ หือมานงั ใกลเ้ หนอื เฟื อยไม้ อนั ตนปูไวเ้ หนอื ดิน จิงกลา่ วว่า
ปิ ยสเม ปิ โย ทนุ ฺโต ปุน ปตฺตํ ททามิ เต อทิ ฺจ มธโุ น ดงั นี
ดรู าพราหมณ์ พระยาเวสสนั ตระตนนนั ก็เป็ นทีรักแห่งขา้ มากนกั ผวิ ่าท่านจกั นาํ เอาพระยาเวสสนั ตระ ตนเป็ นทีรกั เมือ
เสวยเมืองดงั เก่า เราก็จกั หือของฝากอันเพิงใจเรา คอื ว่านาํ เผิงกบั ชินขาทรายสกุ แหง้ เพอื เป็ นของกินกบั เขา้ ไท่เขา้ ถง กนิ
ในดงหนทางพายหนา้ แก่ทา่ นพราหมณช์ ะแลฯ เจา้ พระยาเวสสันตระ มักหือหิตาสขุ แก่ยาจกฅนขอทงั หลาย อย่สู รา้ ง
สมณธมั ม์ อย่ใู นอาสรมบททีใด ขา้ ผหู้ ลานก็หากจกั บอก ยงั ประเทศเขตอาสรมบทแกท่ า่ นพราหมณ์ บ่อย่าชะแลฯ
ชชู กปพฺพํ นฏิ ฺฐิตํ สงั วณั ณนาวิเศษ จาหอ้ งเหตยุ ังชชู ก ไดก้ ลา่ วยกเป็ นปริยายบ่นอ้ ย เหือไคลยอ้ ยพงั ลง อันประดบั
ประดาดว้ ยคาถาว่าได้ 79 คาถาก็บงั คมสมเร็จ เสด็จ ฯ …

31

มหาเวสสนั ดรชาดก กณั ฑท์ ี 6 จลุ พน
ฉบบั วิงวอนหลวง(ลา้ นนา) จลุ พน 35 คาถา

......ไมท้ งั ผองฝูงเป็ นดอก มขี า้ งขอกมคั คา สงู ไกลตาสดุ ผอ่ เหมอื นดังปลายชอ่ ปลายทงุ นนั แลพราหมณเ์ ฮย ฯ มที งั ไม้
เฟื อย งามลมแลว้ ชามลกู ยอ้ ย กายานนอ้ ยหอมเผ็ด เกสนาหอมออ่ น หอมจะจอ่ นเพิงใจ ไมท้ งั หลายฝูงนันลาํ เลศิ เป็ นตน้
เกดิ แกมดวง มที งั ไมส้ าํ โรงและไมต้ ระแบก ออ้ ยชา้ งแจกใบบาง มีจมิ ขา้ งหนทางทีนนั ท่านพราหมณไ์ ปรอดหันก็จกั หนั
ดอกอญั ชนั เรอื งทวั คือไมห้ มากงวั หนามหนา ไมห้ มากนาวหนามหนอ้ ย ไมพ้ อยสรอ้ ยผิวแดง เครือกวาวแฝงถีถอ้ ย ไม้
มกู นอ้ ยดอกแกมใบ โกฏิสอใสแกมกบี ตกั คันรีบบานงาม แคฝอยหลามใบถี กม็ ใี กลอ้ าสรมและพราหมณเ์ ฮย ฯ

นโม ตสฺสตฺถุ ฯ เอวํ เจตปุตฺโต พราหมณํ โภเจตว๎ า ปาเถยฺยสตฺถาย ตสฺสมธโุ น ตมุ ฺป ฺเจว ปกฺกมิก สตฺถิญจ ตตฺวา มคคา
ฐเปตวา ทกฺขณิ หตฺถํ อกุ ฺขปิ ิ ตวา มหาสตฺตสฺส วสโนกาสํ อาจกิ ฺขนฺโต อาห ฯ

ลาํ ดับธมั มเ์ ทสนามา สว่ นพรานเจตปุตตผ์ ใู้ จงาม ยังชชู กกะพราหมณผ์ เู้ ถา้ หืออิมดว้ ยเขา้ นาํ อาหาร แลว้ หือตมุ พะ(หมอ้
นาํ มีกรวย)งามอันใหญ่ อันเต็มดว้ ยนาํ เผิงขาทะราย เนอื สกุ แหง้ ใสบ่เสา้ เพือจกั หือเป็ นเขา้ ไท่เขา้ ถง พรานผจู้ งใจกวา้ ง
จกั บอกยงั ทีอย่พู ระเจา้ ชา้ งกระษตั รา จิงยกแขนขวาไกวกวาด ชีวะวาดแกพ่ ราหมณ์ จกั บอกยงั ศาลางามแกว้ กวา้ ง แหง่
พระเจา้ ชา้ งเวสสันดร ก็กลา่ วอธกิ รณต์ า้ นตอ่ อวา่ ยหนา้ ล่อมคั คา กล่าวเป็ นคาถาว่า เอโส เสโล มหาพราหเม ปพฺพโต
คนฺธมาทโน ดงั นเี ป็ นเคา้

ดรู าพราหมณเ์ ถา้ ผเู้ ป็ นฅนใชบ้ ก่ ลวั ขาม ท่านพราหมณจ์ ่งุ มาหนี กจู กั บอกชยี ังอาสรม เขานนั กลมงามเลิศแลว้ ประดบั
ดว้ ยแกว้ และหนิ ผา ชือว่าเขาคันธะมาทนะ พระยาเวสันนตระเจา้ ชา้ ง อย่เู สพสรา้ งกระทาํ ผล ดว้ ยเมียตนเลิศแลว้ กบั ทัง
สองลกู แกว้ อดุ ม อย่ใู นอาสรมทีใด ทา่ นพราหมณไ์ ปแลว้ กจ็ กั หนั ท่านจ่งุ เขา้ กวา่ ตามทางนีเทอะ ฯ

เอเต ทมุ ฺมา อนั วา่ ไมท้ งั หลายงามใชช่ า้ ลาํ ใหญ่หมา้ หนั มา ทรงผลาหลายหลาก ถว้ นทกุ พรากนานา อกุ กะตามีลาํ สงู ใส
สะอาด เป็ นดงั อากาศกลางหาว อนั เต็มไปดว้ ยหมดู่ าวทงั หลายนนั และ ฯ ทมุ ฺมา ไมต้ ระแบกแกว้ ใบบาง ไมห้ กู วางตังพ่มุ
ไมส้ ะเฅยี นหน่มุ กลางเกยี ง ไมร้ ังเรยี งดอกชอ่ ไมส้ ะฅอ้ เปลอื กบาง ไมย้ งู ยางสงู พน้ เพอื น นกแอ่วแล่นเลือนไปมา อนั ว่า
สาขาและใบไม้ ในทีใกลก้ วดั ไกว ลมพดั ไหวออ่ นเออื ก นอ้ มนะเนอื กไปมา เป็ นดังมาณวาผยู้ ังถ่าว กินเหลา้ กลา่ วเสียงใส
นนั และ ฯ

เอเต สกณุ า อนั วา่ นกทงั หลาย งามเรียงรายเสยี งกอ้ ง คือโพนดกรอ้ งเสยี งเบา นกตระเหวารอ้ งเสยี งสว่าง นกร่างรอ้ ง
เสียงใส บินไปไกลจิมใกล้ เหนอื หม่ไู มน้ านา คนั เถิงยามมาสว่างรอ้ ง เสยี งมีกอ้ งมัวเมา เขามีหัวใจชมชืน นักกว่าหมืน
หลายแสน มาทกุ แดนทกุ ดา้ ว จบั ปลายพรา้ วและปลายตาล มีเสียงหวานใชช่ า้ เหมอื นดงั เสยี งขบั ทิพยแ์ หง่ นางฟ้ า อนั อยู่
ในแหลง่ หลา้ ตะวันนนั แล ฯ

พราหเม ดรู าทา่ นพราหมณ์ อนั ว่าป่ าทีนนั ดผู อ่ งใสผายผอ่ ง เต็มไปดว้ ยดอกไมห้ ยอ้ งเรียงราย แมน่ ฅนฝงู ใดไปรอดหัน

32

ในป่ าทีนนั ก็หือยินดี เป็ นทีสนกุ มแี สนเท่า แมน่ ฅนอย่เู ก่าก็หือยินดี ฯ อสฺสโม อันว่าอาสรมบททา่ นไธ้ อนั อินทาแตง่ ไวด้ ู
งาม บ่กลัวขามเขา้ สู่ เหมอื นทีอย่แู หง่ เทวดาทงั หลาย นนั แลพราหมณเ์ ฮย ฯ

ยตฺถ เวสฺสนฺตโร ราชา สว่ นพระยาเวสสนั ตระแก่นไธ้ อย่ปู ่ าไมว้ งกฏ มีใจอดกระทาํ เพยี รทกุ ฅาํ เชา้ เนอื บเ่ สา้ สอ่ งใสงาม
ทา่ นพราหมณไ์ ปรอดหัน ในทีนนั ท่านก็หากจกั หนั ท่านทรงธมั มต์ นสกั สวาด อันอย่กู บั ดว้ ยนางนาฏเทวี กบั ทงั เจา้ ชาลี
และกณั หาลกู ทา้ ว กลางดา่ นดา้ วดงรี พระระสตี นบญุ กวา้ ง ศีลบม่ า้ งอยภู่ าวนา ธาเรนฺโต ก็ทรงพรรณวิเศษ เอาเพศเป็ น
ระสี ถือขอรยี าวยืน หมวดเกลา้ ชนื เป็ นชะฎา จมั มะวาสี ทา่ นนงุ่ หนงั เสอื ลายยะย่นุ นอนเหนอื ฝ่ ุนดนิ ดาย ยอหือถวายชมุ
ชอบ ไหวน้ บนอบกองไฟ เปลยี วแสงใสบ่เสา้ ทกุ ฅาํ เชา้ เป็ นวัตตแ์ หง่ พระระสี นนั แล ฯ

ตโต ในกาละยามนนั พรานเจตบตุ รผใู้ จฅาน จกั บอกทีสาํ ราญแห่งเจา้ ทา้ วตนเหงา้ เวสสนั ดร ก็กลา่ วอธิกรณย์ งิ กว่าเกา่
ยกยอเลา่ วัณณนา วา่ ดรู าท่านพราหมณผ์ หู้ วั หงอก กจู กั บอกดว้ ยดี หมากมว่ งมหี ลายหมู่ ตงั ตน้ อย่หู ิมพานต์ ในสถาน
บ่ล่วงลาํ สกุ ดิบพราํ ดปู ระจิตร ไมห่ มากขวดิ สงู ใหญ่ใบหนอ้ ย ขนนุ สกุ ยอ้ ยค่าหนามหนา ไมส้ ะบามีค่าอว้ น ชมุ พลู ว้ นลกู
สกุ แขวน้ หมากแหนสกุ สะอาด ไมห้ มากหาดสกุ ใสงาม ไมร้ ังรามลกู นอ้ ย หวาดจดี จอ้ ยมีวรรณ ไมห้ มากกะทันสกุ ค่าคอ้ ม
ไมข้ ามป้ อมลกู แขวนกลม หมากยมสกุ เดรดาด สม้ และฝาดปูนยอ หมากสมอลกู บ่เสา้ ลกู แตเ่ คา้ เถิงปลาย ฅนไปกายก็กนิ
เอางา่ ย พอดงั จกั รมู้ ายมือมา ทีนนั นาดงใหญ่ มีทงั ไมอ้ ง้ ไก่ตงั อย่ยู ายกนั ทงั ลายวันผายผอก ก็จงิ เป็ นดอกดวงเผย กิง
แกมเฟยชกุ าํ มที งั ไมก้ มุ นาํ เป็ นดอกดวงพวง ไมม้ กู หลวงดอกถีถว้ น ไมม้ กู หนอ้ ยดอกลว้ นแกมใบ หมากซางใสหวานชืน
ชอ้ ย ลกู ใหญห่ นอ้ ยพอดี ไมน้ โิ ครธมหี ลายสาํ สกุ แก่พราํ ควรกิน หลน่ ตกดินเรืองเรือ ไมห้ มากเดอื เหลอื หลาย ลกู มนั ยาย
แตเ่ คา้ ตราบตอ่ เทา้ เถิงปลาย มหี ลายประการใช่หนอ้ ย เป็ นดังฅนผชู้ า่ งรอ้ ยหากตรติ รอง นนั และนาพราหมณเ์ ฮย ฯ

ประการนงึ อันวา่ ป่ าทีนนั มหี ลายหลาก กหู ากไดห้ ันมา ปาเรวตา กลว้ ยเขาแปและกลว้ ยฝ้ าย ลาํ บช่ า้ ยปางปูน กลว้ ยการ
บญุ หลายสงิ มพี รอ้ มยิงปูนถนอม มที งั กลว้ ยหอมกลว้ ยตีบ ลกู บ่ลีบกนิ หวาน เสียงสงสารฅนใหญ่ กลว้ ยนนั ใช่สามานย์
มที ังเผิงรวงหวานกบี ลาย ตวั แมก่ ายบเ่ ฝ้ า พราหมณก์ วา่ เอากนิ เทอะ ฯ

อมฺพา จ ประการนงึ ไมม้ ว่ งลางจาํ พวก เป็ นดอกดวงดี ลาํ เขยี วจีใชจ่ อ้ ย เป็ นลกู นอ้ ยชมุ่ จี ดเู ชยี งชีหลายสิง สกุ ดิบยงิ
เสมอกนั ฯ อันว่าหมากมว่ งสองจาํ พวก มีทีใกลโ้ ปกขรณี วณั ณะมปี ลาด เป็ นดงั เขยี ดปาดเขยี วงาม ประการนงึ ชายใด
เทยี วกว่า เขา้ ส่ปู ่ าหิมพานต์ เขาหันก็เขา้ ไปใกล้ อยใู่ กลต้ น้ แลว้ ยืนมือบดิ เอา ใส่ถงเพาถว้ นถกู หมากมว่ งลกุ สกุ หวาน ดิบ
ดายฅานใชช่ า้ ลกู ใหญ่หมา้ ใสแสง มวี รรณะเพงิ แพงรสเรา้ เป็ นสวนด่านดา้ วดงรี อัศจรรยม์ ีหลายหลาก กหู ากไดย้ ินมา
อนั มากระทาํ เสียงเยยี ะหิง ๆ ถว้ นทกุ สิงนานา แห่งภมราแกมแมงพู่ รอ้ งแลว้ สตู่ อมดวง ในดงหลวงย่านกวา้ ง ทีอยพู่ ระ
เจา้ ชา้ งเวสสนั ตระสี ปูนยนิ ดีใชช่ า้ เหมือนทีอย่แู หง่ เทวดาฟากฟ้ า นนั แล ฯ

พราหเม ดรู าพราหมณ์ อนั ว่าป่ านนั เต็มไปดว้ ยไมต้ าลงามสะพรู่ ไมพ้ รา้ วอย่ยู งั ยาย กเ็ ต็มระวังทกุ ท่า ปุมเป้ งป่ าเป็ น
หนาม ร่งุ เรืองงามใชน่ อ้ ย เป็ นดงั ฅนหากรอ้ ยหากกอง ไมท้ งั ผองฝูงเป็ นดอก มขี า้ งขอกมคั คา สงู ไกลตาสดุ ผ่อ เหมอื น
ดงั ปลายชอ่ ปลายทงุ นนั แลพราหมณเ์ ฮย ฯ มีทงั ไมเ้ ฟื อย งามลมแลว้ ชามลกู ยอ้ ย กายานนอ้ ยหอมเผ็ด เกสนาหอมออ่ น
หอมจะจอ่ นเพงิ ใจ ไมท้ งั หลายฝงู นนั ลาํ เลิศ เป็ นตน้ เกิดแกมดวง มที งั ไมส้ าํ โรงและไมต้ ระแบก ออ้ ยชา้ งแจกใบบาง มจี มิ
ขา้ งหนทางทีนนั ท่านพราหมณไ์ ปรอดหันก็จกั หนั ดอกอัญชนั เรอื งทวั คือไมห้ มากงวั หนามหนา ไมห้ มากนาวหนามห
นอ้ ย ไมพ้ อยสรอ้ ยผิวแดง เครอื กวาวแฝงถีถอ้ ย ไมม้ กู นอ้ ยดอกแกมใบ โกฏิสอใสแกมกบี ตกั คนั รีบบานงาม แคฝอย
หลามใบถี กม็ ีใกลอ้ าสรมและพราหมณเ์ ฮย ฯ

โรงไฟงามใสสะอาด เป็ นดังอากาศกลางหาว อันเต็มไปดว้ ยหมดู่ าวนนั แลฯ ดรู าพราหมณผ์ เู้ ถา้ ทา่ นจ่งุ เขา้ ใจพลนั
โบกขรณีอนั ประเสริฐ ดอกบวั เกดิ แกมอบุ ล จงั กอนสนกีบกา้ น ทงั ดอกพา้ นและบวั เครือ หล่นตกเหนือแกมผกั บงุ้ รสซ
ว่านฟ้ ุงแกมใบ คลาคลาดตกไปหลายซาํ เกดิ เป็ นนาํ หอมหวาน ดเู ชียงฅานใชช่ า้ เหมอื นโบกขรณฟี ากฟ้ า อันอย่เู มอื ง
สวรรคแ์ หล่งหลา้ นนั แล ฯ

อโถ ประการนงึ อันว่ารสแห่งดอกไม้ ในจิมใกลศ้ าลา ลมพดั มาทกุ สลอก รสเรา้ ดอกมวั เมา นกตระเหวามวลหมู่ รอ้ งแลว้

33

ส่บู ินไป คือในทีใกลก้ ็หากดไู กล เหนอื หมกู่ ิงไมเ้ ป็ นดอกบานงาม รสนาํ หวานเหลือแหล่ ไหลออกมาแตเ่ หงา้ บวั หวานหนวั
ดีเหงา้ ใหญ่ หวานแทใ้ ชพ่ อดี ก็เกิดมใี นโบกขรณีทีนนั เหตดุ งั อนั จงิ ไดช้ อื โบกขรณีมธนู นั และฯ

ดรู าพราหมณเ์ ถา้ กกู ็จกั กล่าวทีอยเู่ จา้ อดุ ม คอื อาสรมบทเจา้ ชา้ ง อนั อยปู่ ่ ากวา้ งพนมไพร เรียรายไปทกุ สลอก แดนดา้ ว
ขอกหมิ วา ลมชอยไปมาบไ่ ร้ พดั แตพ่ ายใตท้ กั ขณิ า แลว้ พดั ไปหนปัจฉมิ าใสส่อง พดั เขา้ ปล่องตามทาง ฯ ประการนึง
หมากกระจบั ลกู ใหญ่ ถว้ นแตใ่ ชพ่ อดี ก็เกดิ มหี ลายสาํ ใหญน่ อ้ ยพราํ มีมา สสาตยิ า คอื เขา้ สาลี เม็ดมนั มีหอมยิง เขา้ นนั
สิงควรหวาน เขาเกดิ มาเป็ นหมู่ ตงั ตน้ อย่โู บกขรณี หมปู่ ลาฝาและเตา่ นาํ งเู งอื กถาํ และมงั กร ปูหอยนอนแทบขา้ ง นาคนาํ
คังในวัง ปลาดกุ คงั มีมาก ปลานันหากยินดี เงยี งมนั มพี ิษมาก เตน้ พระพรากในวัง มที งั ปลาสะเฅยี นและปลาขา่ ตืนเตน้
ล่ายินดี กเ็ กิดมีในสระทีนนั แล ฯ

ตํ วนํ อนั ว่าป่ านนั นาหอมสนทิ สมั ฤทธิไปดว้ ยกงิ ไมแ้ ละใบไม้ เทียรย่อมหือชมชืนยินดี คนั ธะมีหลายมาก หอมแลว้ ซวาด
ตระหลบไปมา ภมราอันว่าแมเ่ ผิงแกมแมงพู่ บนิ เขา้ สดู่ อกดวงหอม บิบไปตอมผดั รอบ รอ้ งแลว้ สอดไปมา สกณุ านกทงั
หลายมวลมาก มหี ลายหลากหลายประการ รอ้ งขนั ขานเสยี งมว่ น มาพรอ้ มส่วนศาลา เขาเกิดมาสองฅาบ คอื เกิดจาก
ทอ้ งสกณุ า และเกิดมาในไข่ ตวั นอ้ ยใหญเ่ สมอกนั มวี ัณณะหลายสนั หลายหลาก เป็ นดังทา่ นหากไดห้ นั มา พากันมาเกดิ
กอ้ ง ส่งเสยี งถอ้ งเซิงกนั โมทนฺติ ก็ชมชืนยนิ ดีซะซู่ กับดว้ ยนกตวั คเู่ ป็ นเมยี ก็มีแลพราหมณเ์ ฮย ฯ

เจตปุตฺโต อันว่าพรานเจตบตุ รผฉู้ ลาด อนั ทา้ วเจตราชเมืองขวาง หากประดษิ ฐต์ งั ไว้ หือรักษาประตปู ่ าไมห้ ิมวา ก็กล่าว
กถาว่าดังนี พราหเม ดรู าท่านพราหมณเ์ ถา้ อนั ว่านกหมหู่ วั ที เขายนิ ดชี มชนื เขาก็ยืนถวายพร ว่าขา้ แดพ่ ระเวสสนั ดร
ตนปราบเหงา้ พระราชะเจา้ จ่งุ ยนิ ดี กับดว้ ยพระสองสรลี กู เตา้ และนางหนมุ่ เหนา้ ยอดเมียตน อยา่ ไดม้ ีกงั วลโสกเสา้
ทกุ ฅาํ เชา้ อยถู่ าวนา แดเ่ ทอะวา่ อนั นกหมนู่ นั จิงไดช้ อื วา่ นนั ทกา ฯ

ทตุ ิยสกณุ า อนั ว่านกหลายมวลสะพรู่ ถว้ นสองหมบู่ ินมา จบั สาขากิงไม้ ดา้ วจิมใกลอ้ าสรม ถวายบังคมกราบไหว้ พระ
หนอ่ ไธธ้ มั มิกกะระสี วา่ ขา้ แดพ่ ระบญุ มวี ิเศษ ตนหมวดเกลา้ เกษเป็ นชี ขอพระระสเี จืองเจา้ จงุ มอี ายยุ ืนเทียงเทา้ อยา่ รีบ
เถา้ โรยแรง อดใจแข็งอยใู่ นเถือน อย่เู ป็ นเพอื นชา้ งและเสอื สิงห์ จงุ รกั เพาพิงลกู แกว้ กบั นางเลิศแลว้ เทวี แด่เทอะว่าอนั นก
หมนู่ นั จงิ ไดช้ อื ว่าชวี ปุตตา ฯ

ตตยิ สกณุ า ส่วนนกทงั หลายมวลหมู่ ถว้ นสามหมบู่ นิ มา ชือวา่ ปิ ยปุตตาราํ รอ้ ง มเี สยี งกอ้ งป่ าหิมพานต์ เขาก็มา
นมสั การ ตามโบราณใสสว่าง เจียรจาชา่ งถวายพร วา่ เทวะ ขา้ แดพ่ ระภธู รเจา้ ชา้ ง จ่งุ อย่เู สพสรา้ งทางบญุ อยา่ ไดท้ ารณุ
คาํ เคยี ด จ่งุ รกั ษาลกู นอ้ ยเนตรสายใจ จงุ่ อยใู่ นป่ ากวา้ ง ในทา่ ทา้ งดงรี เป็ นระสอี ย่ตู อ่ เทา้ ทกุ ฅาํ เชา้ กระทาํ เพียรเทอะวา่
อนั เหตนุ นั จงิ ไดช้ อื วา่ ชีวิปุตตาปิ ยาชโิ น ฯ

จตตุ ฺถสกณุ า สว่ นนกทงั หลายพราํ พรอ้ ม ถว้ นสีหมนู่ อ้ มถวายพร วา่ เทวะ ขา้ แดพ่ ระเวสสนั ดรหนอ่ ไธ้ อนั อยใู่ นป่ าไมห้ ิม
วันต์ กบั ดว้ ยเจา้ ชาลีและกัณหาลกู เตา้ ทงั นางหนมุ่ เหนา้ ใจบาน อดอยใู่ นดงดานป่ าชา้ ง กลางป่ ากวา้ งดงรี จ่งุ เป็ นระสีตน
สกั สวาด กนิ ลกู ไมห้ าดหวั มนั เป็ นของสนั ตางเขา้ แกพ่ ระราชะเจา้ ทงั สองพระองค์ ใสใ่ จสรงเสพสรา้ ง อย่าละมา้ งกระทาํ
ผล อยา่ ไดม้ ีกงั วลเดอื ดรอ้ น ลาํ บากขอ้ นขมใจ จ่งุ หือมไี มตรชี มชืน ไหวน้ บยืนเปลียวไฟ เทอะว่าอัน นกหมนู่ นั จงิ ไดช้ อื ว่าปิ
ยะปุตตา ฯ ปิ ยวนฺทา สกณุ า อันว่านกทังหลายสีหมู่ บนิ เขา้ มาส่ศู าลา บินไปแลว้ บนิ มาสองตราบขา้ ง รอ้ งถอ้ งชา่ งปนู ฟัง
เขามาแปลงรังดีทีนงั แทบขา้ งฝังโบกขรณกี ม็ แี ล ฯ

วนํ อันว่าป่ านนั ดงู ามสะอาด อนั ดาดาษเตม็ ไปดว้ ยไมท้ งั หลาย เป็ นตน้ ยงั ยายอยู่ ถอ้ งแถวหมปู่ ุปผา เป็ นดังฅนมาแสรง้
รอ้ ย เหมือนดังชอ่ นอ้ ยอยแู่ กมทงุ นนั และพราหมณเ์ ฮย ฯ พราหเม ดรู าพราหมณเ์ ถา้ อันว่าพระยาเจา้ เวสสนั ตระแกน่ ไธ้
อย่ปู ่ าไมแ้ ดนใด ท่านไปก็หากจกั หันบอ่ ยา่ ท่านจงุ่ เขา้ ป่ าดงดาน ทา่ นก็จกั ทรงพรรณวิเศษ ผกู เกลา้ เกศเป็ นระสี ถือขอคัน
รีเกียวได้ ยงั ลกู ไมเ้ ครืองปูชา ฯ จมฺมวาสี ทา่ นนงุ่ หนงั เสือลายสนถี นอนเหนอื ทีธรณี ท่านยออัญชลุ นี มสั การ ตาม
โบราณบเ่ สา้ ทกุ ฅาํ เชา้ หากเป็ นวัตรพระระสีนนั และ ฯ

34

อนั ว่าทีอยแู่ หง่ พระยาเวสสันตระแกน่ ไธ้ พรานเจตบตุ รบอกไวด้ งู าม สว่ นชชู กะพราหมณน์ นั ไส้ มนั ก็ไดย้ นิ คําบอกกลา่ ว
แหง่ พรานเจตบตุ รนาํ ออก กล่าวถอ้ ยบอกทางไป มนั มีหัวใจอันซะราบ พราหมณใ์ บบ้ าปจกั ปราไสร ยังคาํ อนั เพิงใจไจๆ้
วา่ ดรู าพรานเจา้ ใจตอ่ เจา้ ใจมอ่ หลานกู ส่วนว่าเขา้ สะทหู ลายดวงใหญ่ นาํ เผิงใส่ชอุ ัน อนั นางใจหวานถีถว้ น แปงหอื ลว้ น
แก่พีมา มีทังเขา้ หนมแดกงาและเขา้ กอ้ น หวานจีดจอ้ นเชียงชิน เป็ นของกินลาํ แห่งขา้ เถา้ ป่ ูจกั เอาไวแ้ กเ่ จา้ กวา้ งขวาง อนั
มาบอกหนทางแกป่ ่ ูเถา้ ป่ ูรคู้ ณุ เจา้ เหลือหลาย และนา ว่าอัน ฯ
ตํ สตุ วา พรานเจตบตุ รไดย้ นิ คาํ พราหมณม์ ากลา่ วไว้ ชะไจข้ า่ วถามหา มนั ก็มีคาถาตา้ นตอบ กล่าวคาํ ชอบแกพ่ ราหมณ์
ว่า ทมุ ฺเห ว สมฺปลํ โหตุ ดงั นี ดรู าท่านพราหมณผ์ บู้ ง่ ามมีแปดแห่ง เถา้ พน้ แพง่ เหลือฅน เดินไพรสณฑป์ ่ าไม้ กกู ห็ ากบอก
ไวช้ อุ ัน ท่านจ่งุ เร็วพลนั เขียวกวา่ เดินไพรล่าดงไกล สว่ นของกนิ อนั ใดพอแตง่ อนั ท่านหากแบง่ หือกู คอื เขา้ สะทกู อ้ นสะทู
ย่อย กนิ ไดค้ ่อยแรงมา มที งั เขา้ หนมแดกงาและเขา้ กอ้ นนาํ ออ้ ย หวานจดี จอ้ ยถนดั ใจ กบู เ่ อาในถงท่านได้ จกั ไวแ้ ก่ท่านผู้
เดยี ว อันจกั เทยี วไปพายหนา้ เขา้ ส่ปู ่ าหนไกลและนา ฯ
พราหเม ดรู าพราหมณ์ อยํ มคฺโค อันว่าหนทางเทียวในป่ าไม้ พอไตไ่ ดฅ้ นเดียว ผจู้ กั เทยี วเขา้ สู่ ทีทา้ วอยเู่ ป็ นชี เป็ น
หนทางดพี ลนั รอด เกียวสบั สอดครี ี หลานยนิ ดีจิงบอก แมน่ ป่ ูเจา้ จกั ออกพรากมา จากศาลาทา่ นทา้ ว พรากดา่ นดา้ วดง
เขยี ว หนทางเสน้ เดียวซือนกั และ ฯ
ประการนงึ ยงั มเี จา้ ระสตี นนงึ อย่เู สพสรา้ ง อย่กู ลางป่ ากวา้ งดงรี ชือวา่ อจตุ ตระสีตนสกั สวาด สนั ลกู ไมห้ าดหวั มนั เป็ น
ของสนั ทกุ ฅาํ เชา้ บ่โสกเสา้ หงิ สา กระทาํ เมตตาภาวนาทกุ เมือ ใจใสเชือยนิ ดี บวชเป็ นชีเสพสรา้ ง แฝงใฝ่ ขา้ งทางเทียว ผม
บ่เขียวสกั เสน้ บ่ตนื เตน้ โมหา มที นั ตาพราํ พรอ้ ม เขยี วบย่ อ้ มสอ่ งแสงงาม มีหัวติดตามไปดว้ ยฝ่ ุน บส่ า้ มขนุ่ การใด ทรง
ศีลใสสาโรจน์ ท่านเขา้ บวชก็สดใส ดว้ ยใสใ่ จเป็ นพระองอาจ หมวดเกลา้ วาดชะฎา ฯ จมฺมวาสี น่งุ หนงั เสอื ลายถีถว้ น ยาว
ยิงลว้ นพอวา สมาเสติ นอนเหนอื ดินหนาบม่ ีสาด ใบไมล้ วาดรองดิน สทั ธายินชมชอบ ไหวน้ บนอบกองไฟ มเี ปี ยวใสเหลอื
หลาก อันนหี ากเป็ นวัตรแหง่ เจา้ ระสีทงั หลาย และพราหมณเ์ ฮยฯ ทา่ นพราหมณจ์ ่งุ เขา้ ไปดะดดๆ คลานเค็ดขดเขา้ สู่ ยังที
อย่ทู า้ วองคง์ าม แลว้ จ่งุ ถามทกุ สลอก แดนดา้ วขอกมคั คา เจา้ ระสตี นนันไส้ ก็จกั บอกไวแ้ กท่ ่านชะและนา ฯ
อิทํ วตวาน ภกิ ฺขเว ดรู าภกิ ขทุ ังหลายมวลหมู่ ถว้ นหนา้ สะพร่อู รหนั ตา ส่วนชชู กะพราหมณผ์ เู้ ถา้ แก่ ชาตเิ ชือแตว่ งศ์
พราหมณ์ ไดย้ นิ คาํ งามแหง่ พรานเจตบตุ รบอกกล่าว ทีอย่ทู า้ วกระษตั รา ปทกฺขณิ ํ กตฺวา มนั ก็กระทาํ แวดปทกั ษณิ ใจ
ยินดชี มชนื นบนอ้ มยืนอญั ชลุ ี เจา้ อจตุ ตระสตี นบญุ กวา้ ง อยเู่ สพสรา้ งแดนใด มนั ก็เขา้ ไปในฐานะทีนนั กม็ วี ันนนั แลฯ
จลุ วนวณฺณา นฏิ ฺฐิตา กรยี าอันกล่าวหอ้ งจลุ พน อันประดับประดาดว้ ยคาถาว่าได้ 35 คาถา ก็บงั คมสมเร็จ เสด็จ ฯ …

35

มหาเวสสนั ดรชาดก กณั ฑท์ ี 7 มหาพน
ฉบบั วิงวอนหลวง(ลา้ นนา) มหาพน 80 คาถา

..จิงนาํ พราหมณไ์ ปตงั อยู่ ทีขา้ งก่มู ัคคา ยกมอื ขวาสดุ ศอก อันจกั บอกหนทางเทยี ว ในเขาเขยี วแกว้ กู่ จิงจากบั พราหมณ์
ป่ ูว่า ดรู าพราหมณ์ ดอยอนั นนั สงู เพียงจอมหมอก ตดั ขา้ งขอกดงหนา ชือว่าคนั ธมทนาปูนผอ่ หินผากอ่ กองกัน พระ
จอมขวัญเมืองมิง อย่สู รา้ งสิงปารมี กับสองสรีเลศิ แลว้ และนางหนอ่ แกว้ ระสีนี ทา่ นทะรงศลี ดวี ิเศษ อยสู่ รา้ งเพศเป็ นชี
ถือขอเรยี วรเี กียวไม้ หมวดเกลา้ ไวเ้ ป็ นชฎา หนงั เสือลายมาห่มหอ้ ย ลายพรกั พรอ้ ยเทียมตน ทา่ นกระทาํ ผลชะใช่ ฅะฅอ้ ย
ไหวเ้ ปี ยวไฟ..

นโม ตสฺสตฺถุ ฯ กจฺฉนฺโต ภารทว๎ าโช โส อจตุ สฺส อจฺจตุ ํ อิสึ ตสิ ว๎ าน ตํ ภารทว๎ าโช สมฺโมติ อสิ ินา สหติ

ลาํ ดับธมั มเ์ ทศนา มาเถิงมหาพนกณั ฑถ์ ว้ นเจ็ดปรเิ ฉท อันพระพทุ ธเจา้ หากเทสนามา ส่วนพราหมณผ์ หู้ าประญาบไ่ ด้ มนั
ก็อวา่ ยหนา้ เขา้ ส่ดู งขวาง ดว้ ยหนทางอนั พรานเจตบตุ รหากบอก มันก็เทยี วซอกป่ าหิมวันต์ ก็หันอาสรมบทเจา้ อจตุ ะระสี
หากอยู่ ในแกว้ กตู่ นเดียว คันมนั เทียวไปรอด ก็หันเจา้ ยอดอจตุ ะระสี หากอย่สู รา้ งปารมี มันยินดไี จ้ ๆ กม้ กราบไหว้
วันทา กล่าวเป็ นคาถาว่า กจฺจิ นโุ ข โภโต กสุ ลํ กจฺจิ โภโต อนามยํ กจฺจิ อุ ฺเฉน ยาเปถ ดังนเี ป็ นตน้

ขอ้ ขอยอมือกราบไหว้ พระบาทไธร้ ะสี ฅวามสวัสดยี ังฅอ่ ยได้ บ่หอ่ นไขเ้ ป็ นใด ท่านเลียงตนในป่ า ลกู ไมก้ วา่ แสวงเอา
หวั มนั แดงขาวเป็ นเหงา้ ขดุ เคา้ อันออ่ นกินหวาน ประการนงึ เหลือกและยงุ บนิ มาซว่าน รินรา้ ยรา่ นเหลอื ดง งบู ่ลงมาสอด
แสวงตอดตอมกาย เนอื ทงั หลายบ่ล่า ผกดนั กว่าและรือ ฯ

เจา้ ตาปสา ระสี จงิ กล่าวหือรขู้ า่ วการดวี ่า กสุ ลั ฺเจว โน พราหเม ดงั นเี ป็ นตน้ ดรู าท่านพราหมณ์ เรามฅี วามสขุ
เหลอื แหล่ อย่ดู า้ วแตก่ ลางดง เราบท่ ะรงพยาธิ ยาทิพยอ์ าบดบั กงั วล เราเลียงตนในเถือน ดว้ ยลกู ไมเ้ ปื อนหัวมนั กนิ ทกุ
วนั บ่พราก ชวี ติ หากเป็ นไป อโถ ฑสํ า ยงุ ในดงรีขบปวด รินรา้ ยรวดเหลอื ดง งบู ล่ งแสวงสอด บ่ตอ้ งตอดตนเรา ฯ

วเน ในดงเขาป่ ากวา้ ง มแี รดชา้ งเสอื สงิ ห์ เขาบห่ ิงสากระทาํ โทษ เมตตาแลว้ ลวดหนไี ป และพราหมณเ์ ฮย ฯ พหนู ิ วสฺสปู
คาน ◌ิ ดรู าพราหมณ์ นบั ดปู ี เดือนนานมาก เราอยปู่ ่ าไมห้ ากภาวนา กห็ าอาพาพยาธิ ก็บม่ าตอ้ งพาดกายา ทา่ น
พราหมณม์ าโดยชอบ เราจกั ขอบใจพราหมณ์ ท่านเทียวทางไกลเป็ นดังใกล้ เป็ นดงั ไดเ้ ทียวเริง ท่านเพงิ ไตท่ างนนั ไป สอง
สามไดบ้ าทยา่ ง นาํ ในอา่ งใสงาม ลา้ งตีนพราหมณท์ งั คู่ แลว้ เขา้ มาสโู่ รงเราจากนั เทอะ ฯ

ดรู าพราหมณ์ อันนหี มากคบั ทองกินฝาด หมากหาดสม้ กนิ นาน หมากซางหวานปานใจใฝ่ แตงหนอ้ ยใหญ่กนิ ลาํ เราหาก
นาํ มาทกุ สิง หวานยงิ ออ้ ยเมอื งฅน ทา่ นเทียวหนเดนิ เทศ กนิ หือหายเหตพุ กั ใจมาฯ อิทมฺปิ ปานยิ ํ สตี ◌ํ ดรู าทา่ น
พราหมณ์ นาํ อันนใี สก็ใสเย็นกเ็ ย็นชืนชอ้ ย ไหลแตท่ อ้ งนอ้ ยดอยเขยี ว เราเดินเทียวไปอาบ ตกั แลว้ หาบนาํ มา นาํ กินราฅาํ
เชา้ เชญิ พราหมณเ์ ถา้ ดดู กนิ พลนั ดว้ ยแต่อนั กนิ ลกู ไม้ กนิ อิมไดแ้ รงมา และพราหมณเ์ ฮยฯ

36

เมอื นนั ชชู กะพราหมณ์ ไดย้ นิ ดีชมชืน ยอมือยืนไหวร้ ะสวี า่ ขา้ แดเ่ จา้ กู ทา่ นแต่งปูชาแขกแกว้ ขา้ ก็รับเอาแลว้ จาํ เรญิ ใจ
อาหารใดหลายหลาก หวานแทม้ ากเพิงใจ เท่าว่าดว้ ยมแี ทผ้ ขู้ า้ จกั ใครห่ นั หน่อทา้ ว ตนปราบดา้ วเมอื งไทย ลกู พญาสญั
ไชยอะครา้ ว เป็ นหนอ่ ทา้ วบญุ เรอื ง ชาวเมืองขบั หนจี าก ขบั ทา้ วพรากเมอื งมา พระราชาชืนชอ้ ย ขา้ นอ้ ยใฝ่ หมุ หัน ทา่ นยัง
รทู้ างอนั ใดขอกลา่ ว หือรขู้ า่ วจกั ไป แด่เทอะฯ

เจา้ ตาปสาระสจี ักกลา่ ว หือรขู้ า่ วคาํ จา จงิ กล่าวคาถาว่า น ภวํ เอติ ปุญญตฺถํ สวี ิราชสฺส ทสฺสนํ ดรู าพราหมณ์ ทา่ นมานี
ดบู ่ชอบ บ่ประกอบดว้ ยการบญุ หวังหนั ขนุ หน่อไธ้ หวงั ใคร่ไดส้ ิงอนั ใด เราราํ เพงิ ในใจหือรอด รอยว่าใคร่ไดน้ างยอด
มเหสี ผกู้ ระทาํ วัตรดีผา่ นแผว้ แห่งหนอ่ แกว้ เวสนั ดร ฯ อันนึง ท่านจกั ไปวอนขอฅะฅอ้ ย ขอลกู หนอ้ ยท่านญิงชาย ชือว่า
ชาลสี ายใจธิราช นางแกว้ อาจกณั หา ทา่ นจักเอาไปเป็ นขา้ ใช้ ตีตอ่ หนา้ ตนี มือ บ่อันทา่ นจกั ขอสามศรงี ามลือชาติเชือ ลกู
อ่อนเนอื เป็ นเมียตน ท่านอย่ใู นไพรสณฑป์ ่ าไม้ ทกุ ขย์ ากไรบ้ ่มีสงั ชือวา่ เงนิ ฅาํ ชา้ งมา้ ฝูงหม่ขู า้ ญงิ ชาย พระบญุ ผายเป็ น
เจา้ ทา่ นบ่มเี ขา้ สกั เยีย ทา่ นเท่ามลี กู เมียกบั ลกู ทา้ ว อยดู่ ่านดา้ วเขาฅาํ พนุ้ แลฯ

ชชู กะพราหมณผ์ เู้ ถา้ จกั ล่ายเจา้ ระสี เป็ นคาํ ดวี ิเศษ บ่หือไดเ้ ฅืองเคยี ดโกธาว่า อ กทุ ฺธรปู าหํ โภโต นาหํ ยาจิมมุ ากโต ขา้ แด่
เจา้ ระสตี นวเิ ศษ ท่านอย่าไดเ้ คียดผิดใจ ขา้ เดินไพรทกุ เมือ บ่เทา่ เพอื จกั ขอ ขา้ นคี ดึ ใจพอฅะฅอ้ ย ใคร่หันหนา้ พระยอด
สรอ้ ยราชา กรยี าอนั ไดอ้ ย่เู ป็ นเพือน ในถอ้ งเถือนเป็ นชี ฅวามสขุ มแี ฅวนมาก ขา้ นอ้ ยหากหมุ หนั ท่านทะรงธรรมงามจะ
จอ่ น ขา้ บ่ห่อนเคยหัน ไพรอ่ ธรรมจาํ พราก ขบั ทา้ วจากเสียเมือง ผวิ ่าทา่ นยังรู้ ยงั ทอี ย่เู จา้ บญุ เรืองเจา้ ฟ้ า จงุ่ บอกขา้ จกั
ไปแด่เทอะฯ โส ตสฺส วจนํ สตุ ว๎ า

เจา้ อจุ ตตะระสี ไดย้ นิ คาํ ดีพราหมณก์ ลา่ วแก้ ก็ใสใ่ จวา่ คาํ นนั มีแทด้ ีหลี พระระสเี ชือคาํ ล่ายป่ ูเถา้ จิงกลา่ วว่าดรู าพราหมณ์
ท่านจงุ่ อย่ยู งั เซา กบั ดว้ ยเราฅืนนีก่อน กจู กั ผอ่ นสาํ แดงหนทาง เขา้ ดงขวางป่ าไม้ เขา้ ส่พู ระหนอ่ ไธร้ ะสี ยงั ผลามเี หลือแหล่
หือพราหมณเ์ ถา้ แกด่ ากิน เจา้ ระสบี เ่ ศรา้ ก็หือพราหมณเ์ ถา้ นอนฅืน

ในวนั ลนู ร่งุ เชา้ ตาวันสอ่ งเขา้ เขาฅาํ จิงนาํ พราหมณไ์ ปตงั อยู่ ทีขา้ งก่มู คั คา ยกมือขวาสดุ ศอก อนั จกั บอกหนทางเทียว ใน
เขาเขยี วแกว้ กู่ จิงจากบั พราหมณป์ ่ ูวา่ เอส เสโล พราหเม ปพฺพโต คนฺธมทโน ดังนเี ป็ นตน้ ดรู าพราหมณ์ ดอยอันนนั สงู
เพยี งจอมหมอก ตดั ขา้ งขอกดงหนา ชือว่าคันธมทนาปูนผอ่ หินผาก่อกองกนั พระจอมขวัญเมืองมิง อย่สู รา้ งสิงปารมี
กบั สองสรเี ลศิ แลว้ และนางหนอ่ แกว้ ระสนี ี ท่านทะรงศีลดีวเิ ศษ อยสู่ รา้ งเพศเป็ นชี ถือขอเรียวรเี กียวไม้ หมวดเกลา้ ไว้
เป็ นชฎา หนงั เสือลายมาห่มหอ้ ย ลายพรักพรอ้ ยเทยี มตน ทา่ นกระทาํ ผลชะใช่ ฅะฅอ้ ยไหวเ้ ปี ยวไฟ เอเต นลิ า

ดรู าพราหมณ์ ไมท้ งั หลายเหลอื แหล่ มดี า้ วแตก่ ลางดง ทะรงรปู งามจะจ่อน พร่องผง้ สกุ อ่อนปูนกนิ เป็ นแตด่ นิ สะอาด
เพยี งอากาศสงู เรยี ว เขาเขยี วงามผา่ นแผว้ เขียวดงั แกว้ เอนชนั ไมส้ ะเฅียนอันบแ่ ผก ไมต้ ระแบกหกู วาง ไมย้ างเขยี วเป็ น
ชอ่ ไมส้ ะฅอ้ เปลือกบาง ไมร้ ังมีกลางป่ า ปูนดีล่าเดนิ ดง ลมชอยลงกิงคอ้ ม อว้ นอ่อนนอ้ มหันงาม ดังชายลามกนิ เหลา้ นงั
ลอ้ มเฝ้ ากนั นนั และฯ

อปุ ริ ตมุ าปรยิ าเยสุ นกทงั หลายมีมาก ซะซา้ วหากเหลือใจ บนิ ไปมาเสียวสอด บนยอดไมส้ งู เรียว รอ้ งเซียว ๆทกุ แหง่ ดัง
เสียงขบั ทิพยแ์ ตง่ ปูนฟัง นกโพนดกรอ้ งดงั เสียงชืน ตระเหวา้ ตืนตามลาง บินขนั ขวางป่ าไม้ แดนแตใ่ กลอ้ าราม นนั และฯ

ไมท้ งั หลายอเนก เป็ นดงั รคู้ วักรเู้ รียกฅนไป ควรสนกุ ใจปานใฝ่ แหง่ ฅนผไู้ ตเ่ ดนิ ดง ฅนฝูงใดอยเู่ ก่า สขุ รอ้ ยเท่าใจบาน พระ
ชนิ มารหนอ่ ทา้ ว ลือทัวดา้ วธรณี อยเู่ ป็ นชชี ืนชอ้ ย กบั ลกู นอ้ ยสองฅน ท่านทะรงพรรณวิเศษ เอาเพศเป็ นชี ขอคันรีแตง่ ไว้
เกียวลกู ไมผ้ ลา หนงั เสอื หนาลายพรกั พรอ้ ย เอาห่มหอ้ ยกายา อย่ปู ูชาไฟบ่ขาด เทียรย่อมปรารถนาเอา สพั พญั เู ลา
ยอดฟ้ า และพราหมณเ์ ฮย ฯ

อมฺพา ชมฺพู ปตฏิ ฐา จ นเี จ ปกฺกา ไมม้ ่วงและชมุ พู หมากขวิดดเู หลอื หลาก มีลกู มากเจอื จาน หมากเดือหวานนกั แก่ ลกู
แตเ่ คา้ เถิงปลาย ไมท้ งั หลายเหลือแหล่ มีนกั แทพ้ อการ ในดงดานทกุ สิง จาํ เริญยิงพันพวง ในดงหลวงทกุ กาํ มีแมน่ าํ กนิ
หวาน ผวิ ใสงามเลิศแลว้ เป็ นดงั แกว้ วิทรู มีปลาสนู ฝงู เตา่ ลอยเหลน้ เลา้ ไปมา มกี ลินคัณธาหอมยิง ถว้ นทกุ สิงเหลอื ใจ

37

ไหลลงมาแตท่ า้ ง ถัดแตข่ า้ งดอยฅาํ ฯ

อันว่า โบกขรณีใหญ่กวา้ ง มแี ต่ขา้ งอาสรม มโนรมยเ์ รียงราบ ท่ากวา้ งอาบเย็นใจ จงั กอนเต็มทกุ พายทกุ ขอก อบุ ลดอก
เขยี วงาม เหมือนอารามแต่ฟ้ า ถว้ นหนา้ ชอื วา่ นนั ทวนทุ ยานนนั และฯ ดอกอบุ ลมีสามสิง เกิดพรอ้ มยิงดดู ี ในสระโบกขรณี
ทกุ ขอก ผง้ เป็ นดอกบานงาม ประจติ รจามแกมดว้ ยหวา่ ง มีวรรณะตา่ งหลายพนั ธ์ุ ลางอันขาวผายผอ่ ง ลางอันสอ่ งผิว
แดง ดงั เลือดแฝงกนั อยู่ ตงั เป็ นคยู่ ายกอ นนั แลฯ

เจา้ ระสีหนอ่ แกว้ กลา่ วยิงแลว้ คองดี ยังโบกขรณีเป็ นเคา้ หือพราหมณเ์ ถา้ แตง่ หมุ หัน ทีนีจกั พรรณนามจุ รินทอ์ ันยิง เจา้
จิงกลา่ วคาถาว่า โ ขมา ว ตตฺถ ปทมุ า เสตฺโสคันธเิ ยหิ จ ดงั นี ดรู าพราหมณ์ ดอกบัวขาวทงั หา้ ขาวดงั ผา้ โขมา หันเหลือ
ตาแตก่ า้ น ดอกพา้ นเพือนจงั กอน ผกั ตบชอนทงั ผกั ฅาบ หนั มมี ากเหลือตา ในดงหนาชกุ าํ ขา้ งแมน่ าํ มจุ รินท์ กมุ ภริ า จ
จะเขแ้ ละปลาขา่ มังกรลา่ ไปมา ปลาดกุ ทงั เตา่ นาํ ฅะฅาํ แล่นตามกนั ดรู าพราหมณ์ ดอกบัวขาวงามมีมาก เกสรหากเหลอื
ใจ หาทีสดุ บ่ไดซ้ าํ ทวั ฝังนาํ ทกุ พาย ในยามหนาวและยามรอ้ น บานแบ่งพรอ้ มเสมอกนั นาํ ในวังเพียงหัวเขา่ มีหลายเผา่
ปูนดู ดอกสารภแี ยม้ ยอด ลมพดั รอดราวไพร งามพอใจทกุ สิง ประจติ ร(ไพจิตร?)ยิงพอตา แมเ่ ผิงบินมาทกุ สลอก ตอม
ดอกไมเ้ หนอื ดง เตม็ ทกุ พงป่ ากวา้ ง แดนแตข่ า้ งอาราม

ดรู าพราหมณ์ ริมวังสงู ป่ ากวา้ ง สองป่ างขา้ งมจุ รนิ ทร์ ในแดนดินทีใกล้ ตน้ ไมง้ ามหากเหมาะ ไมโ้ กมเกาะมเี หลอื แหล่
แคฝอยแตก่ ลางดงราม ไมท้ องหลางเป็ นดอก บานทกุ ขอกหอมไกล อโํ กรา ไมป้ ระจิตรงามเป็ นหยมุ มีใบพมุ่ แฝงกัน ไม้
หมากทนั และปาริชาติ ใกลอ้ าวาสทา้ วบญุ พงิ ไมก้ ากะทิงทมุ่ นาํ มีชกุ าํ อาราม มจุ รนิ ทรง์ ามแง่ แดนทา้ วแตร่ มิ วัง ในหมิ
วนั ตท์ กุ ขอก ไมข้ ดั หมอกหนาหนาํ ไมย้ างพรายเป็ นหมู่ ยางพรายขาวอยแู่ ฝงกัน มที งั ไมโ้ มกมนั และหมากพร่อง เป็ นแถว
ถ่องอยใู่ นไพร และพราหมณเ์ ฮย ฯ

เอตถ อตุ ฺกตฺตสฺมึ ดรู าพราหมณ์ ในดงขวางมชี กุ าํ แทบฝังนาํ ทกุ พาย สระงามหลายบวั บานสะพรู่ ผกั บงุ้ อยเู่ ป็ นกอ ถัว
ตาเสอื และถัวคา้ ง อย่ตู ามขา้ งอาราม ถัวเงนิ งามเครือแลบ หมากแปบอยเู่ กียวปลอมเครือ นาํ สระเฟื อนเฟื อยะยอ่ ง นาํ
ขา้ งฝังผะผาง มีทงั สายลายนาํ ชกุ าํ ยอ่ มฟูแหน หมากลางลิงแลนทกุ เทศ ตน้ สเี สยี ดยายแยง ผกั โหมแดงเหลอื แหล่ มดี า้ ว
แตอ่ าราม เครอื เขาเอนงามสะพรู่ ตงั ตน้ อย่นู องนนั ดอกลายพนั สะพรู่ เกียวไมอ้ ย่เู ถิงปลาย ฅนทงั หลายตดั ดอก หอมรส
ออกเจ็ดวัน มคี ัณธะทัวหลา้ ผบั ในป่ าหอมไกล มจุ รินทรใ์ สสามแง่ มอี ยแู่ ตข่ า้ งริมวัง ดงู ามฝังดอกไม้ มที ีใกลอ้ าราม ผกั
ตบงามเป็ นดอก ผวิ เหลอื งหมอกซอยทอย ตามราวดอยงามสะอาด ปานอากาศใสงาม ฝูงฅนรามทัดดอกไม้ หอมรสได้
เจ็ดเดือน หอมเชือนไปทกุ ขอก ลมพดั รอดผบั ดง เอ็งชนั ลงเขยี วเหลือแหล่ เอ็งชนั ขาวแพร่ในไพร กณั ณิกาแดงผง้ เป็ นด
อก บานทกุ ขอกเป็ นแถว ไมซ้ อ้ มแมวมมี าก ดา้ วนนั หากดทู า่ งคอย ในดงดอยทกุ ฟาก มีเป็ นเครือหากเต็มไป ควรสนกุ ใจมี
มาก ป่ านนั หากปูนเคย ยอเฟื อยเจอื ดอกไม้ วงั แวดใกลอ้ าราม แมเ่ ผิงงามตอมดอก บนิ ทกุ ขอกเนอื งนนั พรรณพวงตาม
ดอกไม้ บินแอ่วใกลส้ นกนั ฯ

ตีณิ กกฺการรชุ าตานิ ดรู าพราหมณ์ หมากฟักมสี ามสิง ใหญแ่ ทย้ ิงกินหวาน เป็ นสถานริมทางแหง่ หัน ทีนนั ว่ามจุ รินทร์
ลกู เหนอื ดินปานใฝ่ ใหญแ่ ทเ้ ท่าไหตาล หมากฟักมีประมาณหลายเผา่ ใหญ่แทเ้ ท่าไหราม มีอย่หู ลายสามสาํ ใหญ่แทพ้ ราํ
กอยวง มีทงั สวนผกั กาด ใกลอ้ าวาสสนั ดอน หอมเทียมทงั หอมบัว มที วั เทา้ ราวไพร พรา้ วตาลยายใยเป็ นหมู่ ตงั ตน้ อยู่
เรียงกนั ดอกผกั ตบอนั ดวงใหญ่ พอบิดใส่ถงพา และพราหมณเ์ ฮยฯ

อปฺโผตา สรุ ิยวลฺลี จ ดรู าพราหมณ์ เครอื เขานางเป็ นหมู่ หนามดินอยเู่ ป็ นเจอื ชะเอมหวานเครอื ตน้ ใหญ่ คราวป่ าใชพ่ อดี
อโศกมีเหลอื แหล่ อยใู่ กลแ้ ต่ดงราม ดอกเขม็ ขาวงามชืนชอ้ ย สลิดดอกสรอ้ ยเทียมเครือ ฯ หญา้ หางชา้ งวิเศษ ชะเอมเทศ
หอมไกล มใี นไพรทกุ ขอก มที ังดอกซอ้ นหอมไกล เกียวขนึ ไปเกาะยอด มงุ ยอดไมเ้ ถิงปลาย กวาวเครือใยเกาะกอดไม้
เกียวแตใ่ ตเ้ ถิงบนฯ กเตหรุ า ปวาเสนฺติ ไมช้ มุ แสงเหลือแหล่ ตน้ ฝางแกแ่ ดงงาม ในดงรามดอกเค็ดเคา้ หอมทวั ดา้ วดง
ดาน ดอกสถานและหญา้ หานไก่ ชาติบตุ รไขว่ตายหาน บัวบกบานปูนผอ่ ตงั ชอ่ อย่หู ลวงหลาย มฝี ้ ายเครือและฝ้ ายเทศ
ตน้ ดดู อกลน้ เหลอื ตา กณั ณิกาฅาํ ผง้ เป็ นดอก บานทกุ ขอกเหลอื งงาม พนั พวงชามปันยอ้ ย เหมือนดงั สรอ้ ยฅําแดง เฝื อ
แฝงเรอื งร่งุ พงุ่ ขนึ ดงั เปี ยวไฟ นนั แลฯ

38

ปุปฺผานิ จ ดอกไมฝ้ งู อนั กวู า่ มีในป่ าหิมพานต์ บานในบกและในนาํ มีชกุ าํ เรอื งงาม หิมพานตท์ กุ ขอก มดี อกไมเ้ จอื กนั ไป
นาํ วังใสชมชืน ปูนดีตนื ลอยไป โบกขรณีนาํ ใสชกุ าํ ในแมน่ าํ สตั วแ์ ฝง ปลาหางแดงและปลาปี ก ปลาดกุ หลกี กนั ไป จะเขไ้ ว
ลอยเลือน ปลาขาเพือนมงั กร ปลาไนซอนสะพาก ปลาเสอื มากสกิ แกง ปลากงั แดงและปลาฅา้ ว มีทัวดา้ วโบกขรณีนนั และ
ฯ

มธจุ ประการนึง รวงเผิงกินหวานนกั แก่ ตวั แมช่ า่ งบนิ หนี ผกั บงุ้ มีเครอื ใหญ่ ครามป่ าใชพ่ อดี หญา้ เหนยี วหมมู มี าก
ตน้ ไมห้ ากเหลือใจ สตั ตบษุ มไี ปทกุ สิง ชะเอ็มยิงกนิ หวาน สรุ พีการดวงใหญ่ ตกั กันไขวเ่ จือจาน สมนุ เพ็กมที กุ อันทกุ สิง
กนิ หวานยิงเป็ นยา เนยี มพะสแี ละขกั มอก โกฐสอดอกเรืองราย ดอกฅาํ มีหลายเหลอื แหล่ นอกนาํ แต่กลางดง ขมินฅาํ
เหลืองดงงามอร่าม หรดานงามทกุ แง่ คาํ คณุ แพร่เต็มไพร โกฐสอใดมมี าก ไมแ้ หนหมากลาํ มลู การะบนู มเี หลือแหล่ สมนุ
แวง้ แพร่เตม็ ไพร ในป่ านนั นามที กุ สิง ยาทิพยย์ งิ เหลอื ใจ ในดงไพรทีทา้ วอยู่ คันเขา้ อยกู่ ็เย็นใจ และนาพราหมณเ์ ฮยฯ

อเถตถ สีหา พยคฺฆา จ สว่ นราชสีหแ์ ละเสือโคร่ง เสือเหลอื งโกง่ หลงั นอน มีทงั พงั พอนและยกั ษข์ นิ เี ป็ นหมู่ แมช่ า้ งค่ทู วั
พาย ทรายเอ็นเห็นมตู หางมาก เห็นอมุ้ หากหมุ เร็ว ละมงั งามเทียวองอาจ ฟานเหลืองหยาดกนั เทยี วฯ

สโุ นปิ จ หมาดาํ แกมหมาดา่ ง ลางตวั ก่านตวั ขาว จ่อนหางยาวหยอกกันย่าง มที งั บา่ งและนางนี คา่ งจงู กนั หนยี ะยนุ่ ลิง
จอ่ นจนุ่ ปาวเฟื อย กวางเขาเงยเป็ นคา่ ละมงั กวา่ ชมกนั หมหี างดาํ หางสนั งวั เถือนดนั กอบง พงั พอนพงแรตชา้ งรา้ ย แมว
เถือนผา้ ยเป็ นชมุ อน้ ชา่ งหมุ กบั อน้ แดงใหญ่ สนสานไล่ขบกนั กลางดงลานมฅี วายเถือน จิงจอกเพือนหมาไน ปลอมเขา้ ไป
ในราวป่ า บินเหลน้ ล่าหากนั มีทงั แลนฅาํ ตวั พู้ แลน่ สอดสตู้ วั เมยี ชกั กา่ เรยี งหวั นอนกองเป็ นหมู่ ทรายคผู่ วั เมีย กระตา่ ย
เจอื ไปเป็ นหมู่ ฝูงแรง้ จบั อย่สู าขา สว่ นราชสหี ต์ วั แหว้ เสือลายแผว้ ไล่เสอื ปลา

นกยงู นนั นามีหลายเถือนถอ้ ง สีทดู รอ้ งปูนกลวั สขี าวดีมวั หมน่ มตู นกกน้ พดู ผิวแดง มีทงั นกแคงนกเขาใหม่ เอียงก็ไล่
ขบกนั รอ้ งกลางวันยามเทียง เสยี งหวดิ เหวียงปนู ฟัง นกยางเฟื อยและนกยางกรอก โพนดกออกหาปลา นกขวาและ
นกขมุ้ แตแ้ วดกลมุ่ กนั ไป แหลวหลวงกบั แหลวกอ็ ด บนิ เสียวสอดจับคอน นกคอ้ นหอยลอยเลียบฝัง นกอังและนกผาหีบ
พากนั รบี ลงมา นกปะทาไปเป็ นหมู่ คบั แคอย่สู าย ๆไกเ่ ถือนหลายมีมาก นกขวากรอ้ งเสยี งจาน นกคีวางแวนเป็ นคู่ นก
กวกั อยใู่ นลอม นกกาแกชอมเป็ นหมู่ นกตคู้ ่นู กดาว นกยางขาวมใี ชช่ า้ นกจอกฟ้ าเป็ นชมุ นกกางเขนหมุ ชา่ งฟ้ อน นกออด
ออ้ นรอ้ งฅอ ๆ

มีทังนกตระไหนและนกการวีก รอ้ งหวีด ๆเสียงดี มีทงั นกชยุ ซยุ ปากเสา้ ทงั นกเคา้ ตมุ่ ตาหลวง นกพนั ธพ์ุ วงมมี าก ชา้ ย
ๆหากเหลอื ตา รอ้ งบนิ มาหลายหมู่ จบั ไมอ้ ย่สู ะหวา นกสารกิ าอย่รู อ้ ง เตม็ เถือนถอ้ งดงดาน เขาชมบานเป็ นคู่ ผวั เมยี อยู่
คอนเดยี ว รอ้ งเสยี งเซียวในป่ า บินแลว้ ล่าตามกนั เสยี งเนอื งนนั ชหุ อ้ ง ลอื ทวั ทอ้ งดงดอย มีทกุ พงป่ าไมใ้ หญ่ เกิดในไข่
สองที ปี กหางรียาวมาก ตาขาวหากหลายพนั ธ์ุ เกดิ มากบั กันดว้ ยไข่ งามแทใ้ ชส่ ามานย์ ในดงดานป่ ากวา้ ง แดนแตข่ า้ ง
อาราม จบั กนั อยชู่ ามรอ้ ง ตวั พหู้ ย่องเสียงขนั หากเนืองนนั ชมชืน ชา้ ย ๆตืนเถงิ ใจ หงอนตงั งามไวจ้ ะจ่อน สรอ้ ยฅออ่อน
แววเขยี ว ขนั เสียงเซียวชมชืน เกดิ ตอ้ งตืนเต็มไพร

นกออกไฟไปเป็ นเพือน หม่ไู กเ่ ถือนในดง หงษข์ าวมชี กุ าํ ดีเดียบนาํ เป็ นชมุ กนั นกกดดาํ และแหลวก็อด นกเคา้ สอดไปมา
นกกะลงิ ดารอ้ งเต็มเถือน แขกเตา้ เพอื นสาริกา นกไฟเขยี วมาในเถือน นกไฟเหลอื งเพือนไฟแดง มีหลายชมุ แชงในเถือน
ถอ้ ง นกจชี บุ รอ้ งแลว้ เลียบผบั ดง นกหัสดลี ิงคล์ งเป็ นหมู่ งางอนค่ดู งู าม นกกนิ ปลชี ามเตม็ เถือน นกแขกเตา้ เพือนหงษฅ์ าํ
ไกห่ ยองกบั นกออก มที กุ ขอกและหงษเ์ หลอื ง หงษข์ าวเฟื องแยม้ ยอด ยอ่ มสอดรอ้ งหากนั นกประหิดนนั ทกุ ขอก โพนดก
ออกสบั คอน

นกตระเหวาวอนและจากะพาก หงษแ์ ดงมากเป็ นชมุ นกจอกรมุ ดันเป็ นหมู่ กาพากลกู่ ินปลา หัสดลี งิ คาปากกวา้ ง เหมือน
ดังชา้ งพลายสาร รอ้ งขนั ขานหากนั ซา้ ว ๆ คอื เมอื เชา้ ฅาํ ยังยาย นกทงั หลายเหลือแหล่ มที งั นกแคแดพ่ อนงาม ขบั เสยี ง
สานเพราะมว่ น จบั กงิ ไมร้ ่วนหากนั รอ้ งขบั ขานเป็ นหมู่ จบั ไมค้ ผู่ วั เมีย รอ้ งนมเนยี ชมชืน ปูนดชี นื สนกุ ใจ หมนู่ กมเี ต็มใน

39

ป่ า รอ้ งบินกวา่ ตามกนั มหี ลายพนั ธต์ุ า่ ง ๆ จบั อย่หู ว่างเขาฅาํ ประทาํ เสียงมีกอ้ ง สาวสรู่ อ้ งชมกนั ในหิมวนั ตช์ กุ าํ
ขา้ งฝังนาํ มจุ รนิ ทร์ กลางดงดินมีกระตา่ ย ทรายมา่ ยเสอื หมี หมชู่ า้ งมีในป่ า ยอ่ มเทียวกวา่ ตามกนั เครือเถาวัลยม์ เี ป็ นหมู่
เกียวไมอ้ ยนู่ งุ นงั ฝูงกวางมใี นป่ า ทรายลา่ เหลือดง และพราหมณเ์ ฮยฯ เอตถ สามา พหกุ า ดรู าพราหมณ์ เขา้ นกมี
เหลือแหล่ เขา้ เดอื ยแพรเ่ ป็ นกอ เขา้ สาลีนนั นาขาวมาก บต่ าํ ก็หากเป็ นสาร ออ้ ยกินหวานบห่ นอ้ ย ยิงกวา่ ออ้ ยเมอื งฅน กม็ ี
และฯ ดรู าพราหมณ์ หนทางนีมผี เู้ ดยี วเทียวไตไ่ ด้ แมน่ จกั ไตไ่ ปสอู่ าสรม แหง่ ทา้ วอดุ มเวสสันตรราช แมน้ จกั คลาคลาด
เทียวมา เป็ นอนั ซือนกั หนาบ่คดคอด ฅนใดไปรอดแกว้ กฏุ ี ก็บ่มีฅวามอดอยาก เขาอมิ ปากตอ่ เทา้ ทีฆา อาหารนานาบก่ ลัน
อยาก บ่ลาํ บากในใจ เจา้ ตนใดหนอ่ ทา้ ว อยใู่ นดา่ นดา้ วดงรี กบั เทวแี ละลกู นอ้ ย อยแู่ ดนออ้ ยดอยฅาํ ท่านทรงศีลธรรม
วเิ ศษ อย่สู รา้ งเพศเป็ นชี ขอคันรีแตง่ ไว้ เกียวลกู ไมน้ าํ มา นงุ่ หนงั เสือหนาใหญ่ นอนรม่ ไมเ้ หนอื ดิน ยินใจดีทกุ เมือ ใจเจา้
เชอื นพิ พาน ก็มีและพราหมณเ์ ฮยฯ
ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห อิตํ สตุ ว๎ า พราหมณพนฺธํุ อสิ ึ กตว๎ า ปทกฺขณิ ◌ํ ดังนเี ป็ นเคา้ พระเจา้ ว่า ภกิ ขเว ดรู าภิกขุ
ทงั หลาย ตนทรงศลี ใสสาโรจน์ สว่ นว่าเถา้ โคตรชชู กะพราหมณ์ ไดย้ นิ คาํ งามแห่งเจา้ ระสกี ลา่ ว ไดร้ ขู้ า่ วทางไป มนั ดใี จบ่ห
นอ้ ย กบั ดว้ ยพระยอดสรอ้ ยระสี พราหมณม์ ใี จหมุ กว่า เดินดา้ วป่ าดงฅาํ มนั กก็ ระทาํ ปทกั ษิณเวียนนอบ ถว้ นสามรอบ
ตามประเวณี ยออัญชลุ กี ราบไหว้ จะไจก้ ลา่ วสาธกุ าร มใี จบานชืนชอ้ ย กลา่ วอาํ ลายอดสรอ้ ยระสี พระยาเวสสนั ตระบวช
เป็ นชอี ยสู่ รา้ ง หนทา่ ทางแดนไกล มนั ก็เทียวไปชะไจ้ เขา้ ส่ทู ีพระเหงา้ ไธก้ ระทาํ ธรรม ก็มวี ันนนั แลฯ
มหาวน วณฺณา นฏิ ฺฐิตา กรยี าอันสงั วัณณนา มหาพน อันประดับประดาดว้ ยคาถา ว่าได้ 80 คาถา ก็บงั คมสมเร็จ เสด็จ
ฯ...

40

มหาเวสสนั ดรชาดก กณั ฑท์ ี 8 กมุ าร
ฉบบั วิงวอนหลวง(ลา้ นนา) กมุ ารปัพพ์ 101 คาถา

....ความตริวิตก ก็เกดิ มีแกพ่ ระมหาสตั วเ์ จา้ อันรกั ลกู เตา้ ท่านหนั ผลาญ พระภบู าลจิงฅนงิ ใจเล่าวา่ พราหมณก์ ระทาํ แก่
ลกู เตา้ กเู หลือใจ กบู ่อาจธาํ รงตนอยไู่ ด้ รอ้ นวไู่ หมห้ ัวใจกู มากจู กั ไปตามพราหมณผ์ นู้ ี แลว้ ขา้ หือตายหงายไวแ้ ลว้ เอา
ลกู แกว้ พอ่ ฅืนมาเทอะคาฯ กจู กั ถือเอากงธนขู า้ งกาํ ซา้ ย ฅะฅา้ ยวาดยงิ พราหณ์ จกั ถอดเอาสรีกญั ไชยงามเถียนกลา้ ไปไล่
ขา้ หือพราหมณต์ ายและคา ฯ มนั มาขอเอาดายบ่ไดซ้ ือ กหู ากหือดว้ ยงา่ ยปันดี มนั พอ้ ยมาตีลกู กตู อ่ หนา้ ..

นโม ตสฺสตฺถุ ฯ ชชู โกปิ อจตุ ฺตาปเสน กถิตมคฺเคน กนฺตวา ยาว จตรุ สฺส โปกฺขรณี ตรี ํ ปตฺวา จนี ฺเตสิ ฯ

ลาํ ดบั ธมั มเ์ ทสนามา ส่วนวา่ ชชู กะพราหมณป์ ่ ูเถา้ มันก็ไตเ่ ตา้ ไปตามหนทาง อันเจา้ อจตุ ตะระสหี ากบอกกล่าวแกต่ นนันชุ
อนั มนั ก็ไปจจุ อด ตอ่ เทา้ รอดตระพงั วังโบกขรณี อันมีสแี จง่ เสมอกันแลว้ มันกฅ็ นิงใจว่าสนั นี วา่ วนั นกี ็เป็ นกาละอนั ฅาํ
แลว้ ปางนนี างแกว้ ราชะมทั ที ยังผง้ ไปแสวงหาหวั มนั และลกู ไม้ ในป่ าไมก้ ็จกั ดามาและ ฯ มาตกุ าโม ชือวา่ แมญ่ ิงทงั หลาย
เทยี รย่อมหา้ มเสยี ยงั ทาน บนั ดาลหือเป็ นอนธะรายแก่ทานทกุ เมือดา่ ย อหํ ควรกนู ยี ังนอนในทีนหี ือสบายก่อนเทอะ ฯ ตก
ในวนั ลนู พรกู เชา้ พอดี เมอื นางมทั ทีเขา้ ไปป่ าแลว้ กเู ยยี ะเขา้ ไปสพู่ ระเวสสนั ดร จกั วอนขอเอาลกู แกว้ ไดแ้ ลว้ ค่อยหนไี ป
เทอะว่าอนั ฯ

ตํ พน รตฺตึ ในกลางฅืนใกลร้ งุ่ รวายตรี นางราชะมทั ทีเทวีระสนี ี ก็มาฝันหนั หลาก นมิ ติ รมากปูนกลวั เอโก ปุริโส ยังมี
ชายผนู้ งึ ดาํ ๆเนอื มนั กาํ เหมอื นหมี นงุ่ ผา้ ดียอ้ มฝาด ผืนนึงนงุ่ พายใน ผนื นงึ สะไบพายนอก มาทดั ดอกไมแ้ ดงสองหู ผอ่
เล็งดหู ยอ้ หยาบ มือถือดาบแคนตา เขา้ มาส่บู ณั ณศาลานางแลว้ ก็ฅาํ ราบนางแกว้ มทั ที ยบั เอาเกษหี มวดเกลา้ หือนาง
ทา่ วนอนหงาย แลว้ ขวักเอาตานางนายทงั คู่ แลว้ ตดั เอาตน้ แขนนางกว่า ยกขวานผ่าหัวอก จกเอาหัวใจไดแ้ ลว้ นางแกว้ ไห้
เกิดตงิ ตาย แลว้ ถอื เอาวัตถทุ งั หลายหนกี ว่า เขา้ ส่ปู ่ าไมไ้ ปพลนั

สา ปภุ ฺจติ วา นางราชะมทั ทีหลบั บ่ทันชืน นางแกว้ กต็ นื กระชงั ฝัน นางบเ่ คยหนั หลาก ตกใจมากนกั หนา ว่านมิ ิตระคาํ
ฝันนนี า ก็เป็ นอันพือสะเพิงกลวั มากนกั หนา นางพระยาจิงคดึ รอด เถิงทา้ วยอดโพธา วา่ บ่มไี ผมาแก้ หือรถู้ ีแทแ้ ก่ตนกู
เท่ามสี รบี ญุ ชเู วสสนั ดร นางจงิ ลกุ จากทีนอนตนแลว้ หม่ ผา้ หือลกู แกว้ บวั ออน จิงไปส่พู ระเวสสนั ดรวะเวียง ยามสงดั
เทยี งกลางฅนื นางก็ไปยืนตีตอ่ ย ค่อยตแี ป้ นประตศู าลา เพือสญั ญาหือทา้ วตืน เพอื ใครร่ แู้ จง้ ชนื คาํ ฝัน ก็มแี ล ฯ

ตํ สตุ ฺวา มหาสตฺโต ส่วนมหาสตั วเ์ จา้ นงั อย่เู ฝ้ าภาวนา ไดย้ ินประตศู าลาดงั กะกาก เสยี งหลากแทน้ กั หนา พระกระษตั รา
ตนยิง ทา้ วจิงพิจารณาดู วา่ ไผมาตตี อ่ ยประตู ผิว่าผีกห็ ลา้ งตอ่ ยพายบน ผวิ า่ คนกห็ ลา้ งตอ่ ยทาํ กลาง ผิวา่ เป็ นสตั วต์ ริ ัจ
สานก็หลา้ งตอ่ ยพายตาํ เจา้ ก็พราํ รวู้ ่าเป็ นฅน พระทสพลจิงถามว่า ไผมาตอ่ ยประตกู ทู า้ ว

เมอื นนั สรบี ญุ ชนู ชุ นาฏ จงิ จาวาทคาํ ไข ว่าสรบี วั ใยมทั ทแี ละพระเหนือหัวเฮยฯ พระมหาสตั วเ์ จา้ จิงกลา่ วว่า ดกู รานางใน
กาละบัดนี ดงั รือนางพอ้ ยมามา้ งเสีย ยังคาํ กตกิ าอันเราไดห้ ือแกก่ นั สนั นแี ลว้ นางแกว้ จิงจกั มาและคา

41

นางมทั ทจี ิงไหว้ พระบาทไธผ้ วั ตน วา่ ขา้ แด่พระทสะพลเป็ นเจา้ ขา้ นอ้ งเหนา้ ฝันหลาก นมิ ติ รมากปูนกลวั แลว้ ก็เล่าคาํ ฝันชุ
ประการหันแล ฯ

สว่ นมหาสตั วเ์ จา้ พิจารณาดเู ลา่ ยังคาํ ฝัน เจา้ ก็ทนั รรู้ อดดว้ ยประญายอดเมธี อันวา่ ทานปารมีจะบัวรมวลแกก่ ทู า้ ว ใน
ดา่ นดา้ วหิมพานตน์ ชี ะแล ฯ ในวันพรกู นยี าจกจกั เขา้ มาขอ เอาลกู สอบอทงั คู่ ควรกกู ลา่ วเลา้ โลมนางหือหายโสก วิปโยค
ไหวฅลอน แลว้ เจา้ เวสสนั ดรก็กลา่ ว แกน่ างนอ้ งเหนา้ มัทที วา่ ดรู านาง ในกาละเมือกอ่ น นางเคยนอนสาดอ่อนผนื ดี ได้
เสวยอาหารดีอันลาํ ใส่ถาดฅาํ ชมุ ือ บัดนนี างมาทรงเครืองระสี อย่ทู ีกนิ ทีนอนบด่ ี ลาํ บาก กินมลู หมากไมต้ างเขา้ รอยว่า
ธาตนุ างเหนา้ ขาํ เขอื ก เยือกฝันหันยังนมิ ติ รอันบ่ดี นางจ่งุ แปงใจดีสภุ าพ อย่ากลา้ หยาบกลวั สงั เทอะฯ

มหาสตั วเ์ จา้ อบุ ายเลา้ โลมนางราชะมทั ที ดว้ ยคาํ ดีดังนแี ลว้ ก็ส่งหือนางแกว้ ฅนื เมือ กม็ ีวันนนั แล ฯ

สา วิภาตา ในกลางฅนื นนั รงุ่ แลว้ สว่ นนางแกว้ ยอดธดิ า ก็มากระทาํ วัตรปฏิบัตผิ วั ตน ดว้ ยไมส้ ีฟันและนาํ ซ่วยหนา้ กวาด
เผยี วชาํ ระพระบณั ณศาลา แห่งมหาสัตวเ์ จา้ แลว้ ก็อมุ้ เอาลกู แกว้ ทงั สอง จบู ชมดอมกระหมอ่ มซะไซ้ นางหนอ่ ไธส้ งั จา ว่า
ดรู าเจา้ ชาลีและนางกณั หาเฮย ฅืนนยี ามจกั ใกลร้ งุ่ กแู มม่ งุ่ หลบั หัน นิมติ ระฝันอนั หลาก ทกุ ขใ์ จมากแกแ่ มด่ ีหลี เขอื เจา้ ทงั
สองอย่าประมาท เหลน้ จิมใกลพ้ ระบาทแหง่ เขอื เทอะเนอ ว่าอัน คันสงั ลกู แกว้ แห่งตนแลว้ นางแกว้ ก็เอาลกู รกั ทงั สอง ไป
ฝากไวใ้ นสาํ นกั แหง่ มหาสัตวเ์ จา้ แลว้ นางแกว้ ซาํ สงั ไวว้ า่ ขา้ แด่มหาราชะเจา้ อยา่ ไดป้ ระมาทหลงลืม ในกมุ ารทงั สองพี
นอ้ ง เจา้ จ่งุ ผอ่ เล็งดยู งั ลกู รกั ราทงั สองเทอะ

คันนางสงั แลว้ ก็ถือเอาเสยี มและกระเชา้ อันจกั ใส่ลกู ไมแ้ ละเสยี มจอดบอ้ ง อนั จกั แตง่ ตอ้ งหวั มนั นางกเ็ ช็ดนาํ ตาแหง่ ตน
เสียแลว้ นางแกว้ กเ็ ขา้ ไปสปู่ ่ าเองเดยี ว เพอื เทียวหาหวั มนั แลลกู ไม้ เยียะรอ้ งไหห้ นีไปในวันนนั แล ฯ

ตตา ในกาละนนั ชชู กะพราหมณผ์ เู้ ถา้ มนั ก็ลงจากดอยทีนนั ดว้ ยอันฅนงิ ใจว่า กาละปางนี นางมทั ทหี นเี ขา้ ป่ าไปแลว้ มัน
ก็อวา่ ยหนา้ สะเพราะเซิงอาสรม ดว้ ยหนทางอันเทียวไตไ่ ปไดผ้ เู้ ดยี วนนั แล ฯ เมือนนั มหาสตั ว์เจา้ ก็ออกมาจากบัณณ
ศาลาแหง่ ตน กม็ านงั อยเู่ หนอื แผน่ หิน อนั มที ีใกลป้ ระตศู าลา เจา้ กฅ็ นงิ ใจวา่ ยาจกจกั เขา้ มาและ ก็ผอ่ เลง็ ดหู นทางอนั จกั
มาแหง่ ยาจก ประดจุ ดังชายผมู้ กั เหลา้ มานงั เล็งดแู มเ่ หลา้ ทงั หลายนนั แล ฯ

เมอื นนั สองกมุ าร ก็เอากนั เหลน้ ทีใกลม้ หาสตั วเ์ จา้ สว่ นว่าพราหมณเ์ ถา้ กไ็ ปปรากฎทีใกล้ ประตปู ่ าไมอ้ าราม โอโลเกนฺโต
พระมหาสตั วเ์ จา้ อนั นงั เฝ้ าอยศู่ าลา หนั พราหมณม์ าเขา้ สู่ ในแกว้ ก่อู าราม กม็ ีใจบานงามชมชืน หวังจักไดย้ กยืนยงั ทาน
จิงปฏสิ ันถารกบั พราหมณผ์ เู้ ทียวป่ า จิงกลา่ ววา่ โภ ดรู าพราหมณ์ ท่านจกั มาชว่ ยเราไปสู่ เมืองแกว้ กนู่ ิพพาน ดว้ ยบตุ ต
ทานอันเลิศแลว้ จกั เรียกลกู แกว้ ชาลี หือไปดีรบั พราหมณเ์ ถา้ จิงกลา่ วเป็ นคาถาวา่ อฏุ ฺเฐหิ ปติฏฺฐโปราณํ วิย ตสิ ฺสติ ดงั
นเี ป็ นเคา้

ดรู าเจา้ ชาลลี กู รกั พอ่ เจา้ จงุ่ ลกุ มอ่ ไปพลนั พ่อกห็ นั ยาจกฅนขอ มาปรากฏสอ่ งหนา้ เหมือนดังเราอย่ใู นเมืองกอ่ นเกา่
ยาจกย่อมเขา้ มาก่อนงาย จาํ เนยี รแตอ่ นั พอ่ ไดห้ ันยาจกเขา้ มา ก็มใี จสัทธาชืนสู้ เหมือนชายผรู้ อ้ นกระหาย ไดก้ นิ นาํ เย็นได้
แสนกระออมนนั แล ฯ

เมอื นนั เจา้ ชาลอี ะครา้ ว ไดย้ ินคาํ ทา้ วพอ่ ตนเรยี กหา จกั ขานจากบั พระบาท จิงโอกาสคาถาว่า อหมฺปิ ตาต ปสฺสามิ โย โส
พราหมโณ ทิสฺสติ อาวาโส ดงั นี ขา้ แดพ่ ่อพระยาเป็ นเจา้ อนั ว่ายาจกไตเ่ ตา้ เทยี วมา อันตนปิ ตาหากบอก ขา้ หันแตพ่ าย
นอกอาราม เหมอื นดังพราหมณผ์ วู้ เิ ศษ เดินดนั เขตเถงิ รา มนั เทียวมาบม่ ีคู่ เขา้ มาสอู่ าราม คันพราหมณม์ าเถิงแลว้ จกั
เป็ นแขกแกว้ แห่งเรา คันเจา้ ชาลกี ลา่ วแลว้ ตนแกว้ จักครบยาํ พอ่ จิงลกุ ม่อไปตามคาํ เพงิ นาํ เอาพราหมณช์ เุ ยอื ง แลว้ ขอ
เอาเครืองถงพราหมณ์ กม็ แี ล ฯ

พราหมโณ ส่วนชชู กะพราหมณ์ เลง็ ดเู จา้ ชาลกี มุ ารแลว้ พราหมณก์ ็ฅนงิ ใจ วา่ เป็ นสนั ใดก็แลว้ ชือวา่ ลกู แกว้ หนอ่ พระยา

42

จาตอ่ ชาวเมืองก็ว่าจกั ขา้ จาต่อไพร่ฟ้ าก็ว่าจกั บบุ ตี มมี านะไสใ้ หญ่สะหาว กลา้ แข็งแทต้ า่ ย แมน่ กขู อไดแ้ ลว้ ก็จกั ใชม้ นั บ่
หอ่ นได้ เหตนุ นั กกู ็จกั ฅาํ ราบแตห่ ัวที หือเจา้ ชาลกี ลัวกอ่ น แลว้ เถา้ ป่ ูหมอ่ มชีพราหมณ์ กป็ ัดลดั มอื เจา้ ชาลีกมุ าร ดว้ ยคาํ
วา่ มึงจงุ่ หลีกฟี กกไู ป เมือนนั เจา้ ชาลหี นั เหตอุ นั บ่ดี ก็หลกี ฟี กจากหนทาง เจา้ กผ็ อ่ เล็งดหู นา้ พราหมณเ์ ถา้ ตงั แตต่ นี ขึนเถิง
หวั กห็ ันปุรสิ ะโทษอนั บด่ ีในตวั พราหมณไ์ ด้ 18 แหง่

เมอื นนั ชชู กะพราหมณ์ ก็เขา้ ไปส่สู าํ นักแห่งมหาสตั วเ์ จา้ อนั จกั ปฏิสนั ถารปากตา้ น จิงกลา่ วคาถาว่า กจิ ฺจิ นุ โภณโต
อนามยํ กจฺจิ อุ ฺเฉย ยาเปถ กจฺจิ มลุ ฺลผาลา พหู ขา้ แดพ่ ระระสีเป็ นเจา้ อนั ว่าเพยี ธิอบุ าทวก์ งั วล ยังมีแก่เจา้ กอู นั ชารือ
อันว่าฅวามหาทกุ ขเวทนาบไ่ ด้ ยงั มอี ันชารือ ทา่ นยงั คอ่ ยเลียงชวี ิตตน ยงั ลกู ไมห้ ัวมนั ยังมมี ากพอฉนั อันชะรือ เหลือก
และยงุ บนิ ยะไย่ งนู อ้ ยใหญ่ทงั หลาย ชกั เข็บแมงป่ องบ่มากลายเบยี นเจา้ อันชะรอื ในป่ าใหญอ่ ันอาเกียน เต็มไปดว้ ยหมเู่ นอื
กลา้ ฅะนองของป่ า เป็ นตน้ วา่ เสือโคร่งเสือเหลือง มานอนเนอื งไขว่หา้ ง ฝูงแรตชา้ งบอ่ า้ งมาราวี กระทาํ บด่ ีแก่เจา้ อันชา ฯ

เมอื นนั มหาสตั วเ์ จา้ จกั จาเถา้ ปฏิสนั ถาร จิงกลา่ วคาถาว่า กสุ ลั ฺเจว โน พราหเม อนามยํ ดรู าทา่ นพราหมณ์ สภาวะอนั
หาเพียธบิ ่ได้ ก็ยงั มแี กเ่ รา ฅวามลาํ บากยากใจ ก็บ่มีแกเ่ รา เรานีแสวงหาหัวมนั และลกู ไม้ บล่ าํ บากสักอนั ยังพรอ้ มกนั ฉนั
ทกุ วนั ยามฅาํ เชา้ และพราหมณเ์ ฮย เหลือกและยงุ งนู อ้ ยใหญ่ ชกั เข็บและแมงป่ อง ก็บม่ ีในเขตประเทศป่ าไมห้ ิมพานต์
เทยี รยอ่ มอาเกยี นเต็มไปดว้ ยหม่เู นือกลา้ ฅะนองของป่ า เป็ นตน้ วา่ ราชะสีห์ เสือโคร่งเสือเหลือง เขาบ่มาหิงสากระทาํ โทษ
แก่เรา อนั อยสู่ รา้ งโพธิสมพารและท่านเฮย ฯ

พระมหาสตั วเ์ จา้ สาํ แดงกายกิ ะทกุ ขบ์ ่มีแลว้ ตนแกว้ จักสาํ แดงเจตะสกิ ะทกุ ข์ อันมีในใจแตห่ นอ้ ย พระยอดสรอ้ ยจิงกล่าว
คาถาว่า สตฺต โน มาเส วสตํ อร ฺเญ ชวี ิโสกินํ อิทปํ ิ ปฐมํ ปสฺสามิ ดรู าท่านพราหมณ์ นบั แตเ่ ราไดพ้ ลดั พรากเมืองมา
อย่ศู าลาป่ าไม้ นบั ว่าไดเ้ จ็ดเดอื น ชวี ติ เราแกมโสก เหตไุ ดเ้ สวยวิปโยค บไ่ ดห้ นั หนา้ พอ่ แมพ่ ระยา เราหนั ทา่ นพราหมณม์ าสู่
บม่ คี ่พู อสอง ท่านทรงคลองนกั ปราชญ์ มีเชือชาตเิ หมือนระสี ทา่ นมีมอื ถือไมเ้ ทา้ แสวงไตเ่ ตา้ ส่ศู าลา เหลก็ ไฟหนาพ็อกห
มอื นาํ ตน้ ชอื คันฑี เครืองระสมี ชี สุ ิง หนั พราหมณย์ ิงสันรา ท่านพราหมณม์ าเป็ นแขก ตงั ตน้ แรกหวั ที เชิญท่านชเี ขา้ สโู่ รง
นาํ ชาํ ระลา้ งปาทา แลว้ จงุ่ มาสหู่ นี นงั ทีนสี บายแรงก่อนทรา ฯ

ติณฺฑกุ านิ ปิ ยผลานิ ลกู ไมม้ หี ลายหลาก อันนางมทั ทีหากนาํ มา คือหมากคับทองและหมากหาดสกุ ใหม่ หมากเตา้ ใหญ่
สกุ ลาํ หมากมว่ งฅาํ สกุ แหม้ ดจุ ดงั แกม้ สาวลาม เชญิ ท่านพราหมณก์ นิ เทอะเจา้ ฅนเถา้ กนิ อิมไดแ้ รงมาและ

อติ มฺปิ ปานยิ ํ สตี ํ อันว่านาํ อนั นใี สก็ใส เย็นก็เย็นจะจิว อนั นางมทั ทีหากตวิ เอามา ส่ศู าลาเมอื ยามเชา้ เชญิ พราหมณเ์ ถา้
ดดู กินพลนั วา่ อันแลว้ ตนแกว้ จิงถามเหตแุ หง่ อนั มา วา่ ดรู าพราหมณ์ ทา่ นอาไสรปัจจยั อนั ใดเป็ นเหตุ จิงแสวงเทยี วเทศ
เดนิ มา เราถามหาท่านจงุ่ กลา่ ว หือรขู้ า่ วคาํ เฅืองกอ่ นเทอะ ฯ

ชชู โกปิ เมือนนั พราหมณเ์ ถา้ ไหวพ้ ระบาทเจา้ กล่าวคาถาวา่ ยถา วาริวโห ปูโร สพฺพกาลํ น ขยี ติ ดงั นเี ป็ นเคา้ ขา้ เจา้ จกั
กล่าวอปุ มา ยงั สายสทั ธาท่านทา้ ว อันลือทวั ดา้ วธรณี ยงั มแี มน่ าํ หลวงหา้ สงิ ตกวางวิงลงมา คอื นาํ คงคางามสะอาด
ยมนุ าฟาดตีฟอง อจิรวดีนองแถวถัง สระภหู ลงั ไหลตาม มหหิ ลามไหลกวา่ ในป่ ากวา้ งหิมพานต์ ใสเขียวฅานในเถือน
ไหลละเลือนสดุ ตา คือดงั สายสทั ธาท่านทา้ ว อนั ลอื ทวั ดา้ วชมุ พู ตนู นี าเป็ นฅนยากไร้ ทกุ ขล์ าํ บากหลอตาย ขา้ ญงิ ชายชว่ ย
ใช้ ก็หาบไ่ ดส้ กั ฅน ขา้ เดนิ ดงตามชอ่ ง อนั ทา้ วไธท้ อ่ งเทียวมา อาไสรสทั ธาแหง่ เจา้ เพือจกั ขอลกู เตา้ ท่านระสี คือชาลี
และกณั หาลกู ทา้ ว ทา่ นจงุ่ นา้ วเททานแก่ขา้ อันอวา่ ยหนา้ เขา้ มาขอนแี ดเ่ ทอะ ฯ

ตํ สตุ ฺวา เมอื นนั พระมหาสตั วเ์ จา้ ไดย้ นิ พราหมณเ์ ถา้ กล่าวขอทาน มีใจบานชมชืน ใจตอ้ งตนื ยินดี เหมอื นดังเศรษฐีผมู้ ี
สทั ธาไจๆ้ ประดษิ ฐานตงั ไวย้ งั ฅาํ พนั ในมอื ฅนอีนทกุ ขย์ ากไร้ คันมนั ไดล้ วดยนิ ดี พระระสีจิงกลา่ วเป็ นคาถาว่า ททามิ น
วกิ มฺปามิ อิสฺสโร พราหมณ ดังนี ดรู าพราหมณ์ ทา่ นมาขอทานอันใดงามแง่ กจู กั หืออันนนั แก่มึงพราหมณ์ บดั นที ่านมา
ขอลกู เตา้ กจู กั หือสองเจอื งเหงา้ เป็ นทาน แตว่ า่ นางมทั ทยี ังอยดู่ งดานป่ าไม้ ขอหือนางยอดไธก้ ลับมา ท่านจงุ่ ยังอยศู่ าลา
นกี ่อนพราหมณเ์ ถา้ วนั พรกู เชา้ ทา่ นเยียะนาํ ลกู เราไปเทอะ ฯ

43

ชชู กะพราหมณจ์ ิงไหว้ พระบาทเจา้ เจียรจาวา่ น วาสมภโิ รจามิ กมนํ เมยฺหปํ ิ รจุ ฺจติ ขา้ แด่พระระสตี นองอาจ เจา้ โอวาทคาํ
งาม ว่าหือขา้ อยใู่ นอารามงนั ลกู วันพรกู เจา้ จิงจกั ไป ขา้ บเ่ พิงใจจกั อยู่ ขา้ เถา้ ป่ กู ลวั ตาย อนธะรายหลอนเกดิ คาํ
เดอื ดรอ้ นหลอนมี ในรวายตรีบช่ ืน หลบั บต่ ืนหลอนตาย ผานใจพระโสมสายปราบฟ้ า จกั ส่งสการซากขา้ ทีกลางไพร ขา้
จกั ไปบ่อยแู่ ห่งนี คตู่ ามคาํ ท่านแล ฯ ชือวา่ มาตคุ ามผญู้ ิงทังหลายนี บเ่ ป็ นทีเขา้ ไปสหู่ า แห่งยาจกวณิพกฅนขอทงั หลาย
กระทาํ หือเป็ นอนธะรายหายจากลาภ ใจหยาบชา้ เรียนมนตร์ กระทาํ ผวั ตนหือทนุ่ เทือม หือเขา้ สเู่ งอื มมือเขา สองนงเลา
งามแง่ อยา่ หือทนั หนั หนา้ แมพ่ ระยา ทา่ นมีสทั ธาเชือแลว้ จงิ หือสองลกู แกว้ เป็ นทาน เป็ นผละสารอันประเสริฐ จกั นาํ เจา้
เมอื เกิดในสวรรคช์ ะแล ฯ

พระมหาสตั วเ์ จา้ จิงจากบั พราหมณเ์ ถา้ วา่ ผิว่าทา่ นใคร่หนั หนา้ นางหนมุ่ เหนา้ มัททีงามแง่ อันปฏบิ ตั แิ ก่ผวั ตน อันว่า
กมุ ารทงั สองฅนพีนอ้ ง คนั ทา่ นเอาหนจี ากหอ้ งหิมพานต์ ทา่ นจ่งุ เอากมุ ารไปถวายทา้ วตนป่ ู แหง่ สองขาอยใู่ นเมือง เจตตุ
ตระนครเรืองอะครา้ ว ตนทา้ วนนั ชือวา่ สญไชย คันท่านหันสองสายใจไปรอดแลว้ สองหน่อแกว้ ไปเถิงเมอื ง ปากจาเนอื ง
ชมชืน หือทา้ วหมู หืนในใจ เขา้ ของใดบ่มีไร้ แดนแตง่ ใหป้ ันพราหมณช์ ะแล ฯ

ชชู กะพราหมณจ์ ิงกล่าววา่ อจฺเฉ เนสฺส ภยามิ ราชปุตต สโุ นหเิ ม ขา้ แดม่ หาราชะเจา้ ขา้ เถา้ จกั เมอื เมอื ง เจตุ ตระนครเนอื ง
บไ่ ด้ เหตกุ ลวั ทา่ นไธฅ้ บุ ชิงเอา เซิงสองนงเลาหนมุ่ เหนา้ ขา้ เถา้ หากยนิ กลวั ยงั พระเหนอื หวั ปราบฟ้ า หันผขู้ า้ ผกู สอง
กมุ าร อันเป็ นหลานทา่ นทา้ ว ไปส่ดู า้ วสพี ี ทา้ วบญุ มีจกั ทรงพระโกรธ มโนพะโทษเหลือหลาย กระทาํ ทณั ฑกมั มห์ ือ
ตายขวาํ หนา้ บ่อันจักขา้ ตวั ขา้ หือขวาํ หนา้ ส่ทู างวาย ขา้ ญิงชายท่านชิงไปแลว้ เล่า ขา้ จกั มีมอื เปลา่ เววา พลิกไปสนู่ างอมิต
ตาเมียแหง่ ขา้ นางจกั จม่ ดา่ นานา วา่ ฅนพาลางา่ วใบ้ ขอขา้ ไดแ้ ลว้ หือเพนิ ชิงเอา ว่าอนั เพิงมชี ะแล ฯ

เวสฺสนฺตโร อาห พระมหาสัตวเ์ จา้ จากบั พราหมณเ์ ถา้ เลา้ โลมใจ ว่าทา้ วสญไชยพอ่ ขา้ บ่ใชฅ่ นหยาบชา้ สามานย์ คันท่าน
หนั หลานมารอด จาออ้ นออดคาํ หวาน ทา้ วโองการโดยชอบ ประกอบดว้ ยเมตตาธมั ม์ บ่กระทาํ กมั มห์ ยาบชา้ บ่หอ่ นขา้
ทา่ นชีพราหมณ์ ทา้ วมใี จบานชมชืน เขา้ ของยืนปันพราหมณ์ ไถเ่ อาหลานงามทา่ นไว้ พราหมณจ์ กั ไดเ้ หลอื ใจชะแล ฯ

ชชู กะพราหมณบ์ ่ยนิ ชอบ จิงตา้ นตอบขนุ ธมั ม์ ว่าตามคาํ แห่งพระบาท ทา้ วหือโอวาทคาํ สอน ขา้ บห่ ลอนกระทาํ ตามได้ ขา้
จกั เอาสองแกน่ ไธบ้ ญุ เรือง ไปส่เู มืองกลงิ คราษฎร์ หือเป็ นทาสใชพ้ าํ เรนิ เมยี กระทาํ การเสียทกุ ฅาํ เชา้ ยามนนั สองเผือเจา้
จกั กอดกนั นอนชะและนา ฯ

ผรสุ วจนํ สตุ ฺวา เจา้ ชาลผี า่ นแผว้ กบั นางแกว้ กัณหา ไดย้ ินพราหมณจ์ าคาํ หยาบ บส่ ภุ าพเสยี งแขง็ สองเพิงแพงกลวั เป็ น
ขา้ ใชต้ อ่ หนา้ นางพราหมณีจิงชวนกนั หนดี ว้ ยอันย่อง ไปสหู่ อ้ งศาลา บ่อาจสมัตถาอย่ไู ด้ ใตฅ้ ่มุ ไมพ้ เู ขา สองนงเลาพากนั
ดันจอ่ ง ไปสหู่ อ้ งไพรสณฑ์ มตี วั ตนอันสนั หวั อกปันระรอน สองบงั อรตงั ตนบ่ได้ เป็ นดังพราหมณเ์ ขา้ ใกลย้ บั ชงิ เอา สอง
นงเลาจงิ หนกี วา่ เถงิ ท่านาํ โปกขรณี เจา้ ชาลจี ิงฅาด ยังผา้ ยอ้ มฝาดไวก้ ับองค์ แลว้ พากนั ลงไปลี อยทู่ ีนาํ เลิกเพยี งฅอ พอ
ยอหวั ออกได้ นาํ แวดไวท้ งั ตวั เอาใบบัวงาํ หัวอยู่ เพือลีเถา้ ป่ ูชพี ราหมณ์ วนั นนั และ ฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต กมุ ารา ปยตฺถิตา สตุ ฺวา ลทุ ฺธสฺส ภาสิตํ เตน ปธาวึสุ ชาลี กณฺหาชนิ า จโุ ภ ดังนี ภกิ ฺข
เว ดรู าภกิ ขทุ งั หลาย ตนทรงศลี ใสสกั สวาด อนั ว่าสองเจา้ ราชกมุ าร ไดย้ นิ พราหมณข์ านคาํ หยาบ กล่าวคาํ ขนาบปูนกลวั
สองจอมหัวทังคู่ ยนิ กลวั อย่สู าหดอดฟังบไ่ ด้ สองแก่นไธแ้ ล่นผละหนี ป่ ายชีพราหมณป์ ่ ูเถา้ เขา้ ส่นู าํ แกน่ ใบบัวนนั แล ฯ

โส ชชู กะพราหมณ์ บห่ นั สองนงรามพีนอ้ ง ในแหง่ หอ้ งศาลา จิงเจยี รจาคาํ หยาบ ขนาบทา้ วเวสสนั ดร วา่ ดรู าเวสสนั ดร
บดั นกี วู อนขอลกู แกว้ ท่านก็หือทานแลว้ ชอบธมั ม์ ทา่ นจาํ กเู มือสู่ ทา้ วตนป่ ูสองขา กบู จ่ าไปในเมอื งท่านทา้ ว ในดา่ นดา้ วสี
พี กจู กั เอาสองสรีไปเป็ นขา้ ใชต้ อ่ หนา้ เมียกู ท่านพอ้ ยเล็งดลู กู แลว้ สญั ญา คือพบั ตาแลยกคิวสยิวหนา้ ล่อ หือลกู นอ้ ย
หนอ่ ท่านหนพี ลนั คันเยียะแลว้ ดังรอื บร่ ู้ เทา่ ฅเู้ ขา่ พบั พะแนงเชิง อันวา่ ฅนในเมืองทกุ ดา้ ว ไผบ่ลา่ ยเทา่ ทา่ นระสี ท่านยงั มี
คาํ รลู้ า่ ย ปูนดหี น่ายแทด้ หี ลี ชะแล ฯ

โพธสิ ตั ฺโต สว่ นพระโพธิสตั วเ์ จา้ ไดย้ ินคาํ พราหมณเ์ ถา้ ติเตยี น ตนมีเพียรปราบฟ้ า จิงอวา่ ยหนา้ ตอ่ จาพราหมณ์ แปงคาํ

44

งามดว้ ยพราหมณป์ ่ ู โลมเลา้ อยศู่ าลา ว่าดรู าพราหมณ์ กนู บี ่หลอนจกั ล่าย มงึ อยา่ หนา่ ยตวั กู ท่านจงุ่ รออย่หู นี ลกู กู
หนา่ ยลีเพอื กลวั มึง กทู ึงจกั หามาหือได้ ยงั สองแกน่ ไธก้ มุ าร มาหือทานแกท่ า่ นชะและ วา่ อันแลว้ ตนแกว้ จงิ ยา้ ยจากศาลา
ไปหาปุตตางามแง่ เทียวตามแตร่ อยตีน อันสองนรนิ ทรเ์ ทียวกว่า เถิงทา่ นาํ โปกขรณี หนั รอยตนี สองสรีลงส่ทู ่านาํ เจา้ จิง
ซาํ ฅะนงิ ดู ว่าสองบญุ ชลู กู แกว้ ลงสทู่ ่านาํ แลว้ ดีหลี จกั เรยี กเจา้ ชาลีมากอ่ น ดว้ ยเสียงอ่อนรอ้ งหา ก็กลา่ วคาถาว่า เอหิ
ตาต ปิ ยปุตฺต ปูเรถ มมปารมี ดังนเี ป็ นเคา้

ดรู าเจา้ ชาลีลกู อา้ ยชายเดยี วแกพ่ อ่ เจา้ จ่งุ มาดว้ ยมอ่ ตามคาํ พ่อ ชว่ ยสรา้ งกอ่ ปารมี คอื สพั พญั ตู ณั ญาณวถิ ีอันเลศิ แลว้
จกั ไดน้ งั แทน่ แกว้ เทสนาธมั ม์ พราหมณผ์ นู้ มี าวา่ คาํ รา้ ยดา่ เหลือใจ เจา้ จงุ่ มาเป็ นนาํ ใสเย็นชืนชอ้ ย มาหดหล่อยอ้ ยใจพอ่
เทอะ ฯ ยานาวาว เม โหถะ เจา้ จ่งุ มาเป็ นสะเพาฅาํ เหลม้ กวา้ ง ในท่าทา้ งสาคร หือพ่อขชี อนไปส่กู าํ หนา้ ฅือฟากฟ้ าจาก
สงสาร มนี พิ พานเป็ นทีสขุ ยิง ลาํ ทกุ สิงโลกา ยงั ฅนและเทวดาแสนหมู่ จกั หือเขา้ ส่นู พิ พาน พน้ จากสงสารทีรา้ ย ดว้ ยอนั
หือลกู เอย้ อา้ ยพ่อเป็ นทานนเี ทอะ ฯ เจา้ ชาลีกมุ าร ไดย้ นิ พระภบู าลตนพอ่ ตา้ นถอ้ ยตอ่ รอ้ งหา ดว้ ยเสียงสญั ญาจะไจ้ เจา้
อดบไ่ ดแ้ ตส่ ระสรี เจา้ ชาลีฅนงิ ใจวา่ พราหมณม์ นั จกั ขา้ และตี กอู ย่าหือพ่อเรียกสองทแี ดเ่ ทอะ แลว้ เจา้ กเ็ พกิ ใบบวั อันกงั
บงั หวั เสยี แลว้ ก็ไปส่ตู นแกว้ ปิ ตา ถอื เอาปาทาทงั คู่ รอ้ งไหอ้ ยปู่ ูนผลาญ เชน่ และนา ฯ เมือนนั พระมหาสตั วเ์ จา้ บ่หันลกู เตา้
ชือกณั หา จิงถามเจา้ ชาลีลกู รักพอ่ อนั ว่านางนอ้ ยหนอ่ กณั หา ไปลีอย่ไู หนชาลกู แกว้ บห่ ันแลว้ แตท่ างใดนนั ชา ฯ

เจา้ ชาลแี กน่ ไธ้ เยียะรอ้ งไหก้ ็เยยี ะเจยี รจา วา่ เมือภยั มาถกู ตอ้ ง แกส่ ตั วผ์ ขู้ อ้ งโลกีย์ คอื ว่ากลวั ว่าท่านตแี ละทา่ นขา้ ยอ่ มอ
วา่ ยหนา้ หนไี ป บม่ ีไผใดเป็ นคู่ ไปลีอย่ไู กลตา เหตนุ นั นางกณั หานอ้ งขา้ ไปลีอยทู่ างใด ก็บ่รไู้ ดแ้ ละพอ่ เฮย ฯ

อถ มหาสตฺโต เมือนนั พระมหาสัตวเ์ จา้ ก็รดู้ ว้ ยประญาเหงา้ แหง่ ตน ว่าลกู กสู องฅนหือคาํ กติกาไว้ วา่ คันไดพ้ แี ลว้ อย่า
นอ้ งแกว้ อยทู่ ีหนเี นอว่าอนั ตนแกว้ จกั เรียกนางกัณหา จิงกล่าวคาถาว่า เอหิ อมฺม ปิ เย ธเี ต ดรู านางกณั หาลกู ญงิ เดียว
เจา้ จ่งุ มใี จมอ่ ฟังคาํ พอ่ เรียกมาเชียวรา เจา้ จ่งุ มาชว่ ยกพู อ่ สบื สรา้ งกอ่ ปารมี หือเต็มดีแกห่ วั ใจพ่อ ดว้ ยอนั หือลกู นอ้ ย
หนอ่ เป็ นทาน พราหมณส์ ามานยก์ ็มาวา่ กพู อ่ รจู้ ลุ อ่ พรางมนั หวั ใจพ่อปานดังไฟวไู่ หม้ รอ้ นแตน่ อกไสเ้ ถิงใน เจา้ จงุ่ มาเป็ น
นาํ แสนไหมาหดหลอ่ หือหวั ใจพ่อเย็นมาเทอะนา ฯ

นางกณั หาไดย้ นิ เสียงพอ่ ตงั หนา้ ลอ่ รอ้ งหา นางมืนตารักพอ่ นางแกว้ ก็เพกิ เวกิ ใบบัว อนั กงั บนหวั ตนเสียแลว้ ก็ออกจาก
สระแกว้ เทียวมา ถือเอาหลงั ปาทาตนี ซา้ ย เจา้ จอมใจรักพอ่ รอ้ งไหต้ อ่ ปูนผลาญ นาํ ตาไหลตกเหนอื ตนี ภบู าลผ่านแผว้ ฯ
อนั ว่านาํ ตาแห่งมหาสตั วเ์ จา้ อนั รกั ลกู เตา้ ทงั สอง ก็ไหลตกตอ้ งหลงั แหง่ กมุ ารพีนอ้ งหันแล ฯ

อถ มหาสตฺโต เมือนนั พระมหาสตั วเ์ จา้ มีหัวใจเสา้ ปานดังจกั กลงิ ไปมา ลบู หลงั สองปุตตาพีนอ้ ง ดว้ ยพนื มืออนั อ่อน
สขุ มุ าลย์ จกั หือสองกมุ ารยนื ตอ่ หนา้ จิงจากบั ลกู กาํ พรา้ หนอ่ สายใจ วา่ สองนงวัยเฮยลกู เตา้ มีคาว่าเจา้ บร่ ใู้ จพ่อ มีปกติ
สรา้ งก่อปารมีธมั ม์ เจา้ จ่งุ กระทาํ ยังมโนรถแห่งพ่อ หือถว้ นตอ่ ทกุ ประการ พอ่ จกั หือเจา้ ทงั สองเป็ นทาน ในวนั นชี ะแล ฯ

ว่าอันแลว้ จกั กดค่าลกู แกว้ ตนชือชาลี จิงมีคาํ จาว่า ดรู าเจา้ ชาลีลกู รักแก่พอ่ เฮย จาํ เนียรกาลนีไปพายหนา้ เขอื ทังสองก็
ชือว่าเป็ นขา้ แก่ป่ ูชพี ราหมณ์ ผวิ า่ ลกู งามใคร่พน้ จากขา้ อว่ายหนา้ ออกเป็ นไทย คันผใู้ ดมีใจมกั ใคร่ได้ ถา่ ยเจา้ ไวส้ บื วงศา
ก็หือหาฅาพนั นกิ ขะงามชอ้ ยชืน มายืนหือแกช่ พี ราหมณ์ ยามนนั เจา้ จกั พน้ จากขา้ อวา่ ยหนา้ ออกเป็ นไทย พนั ดังนางกณั
หานอ้ งเจา้ สมหนมุ่ เหนา้ พอตา ฝูงหินะชาติกาตาํ คลอ้ ย คอื ว่าไพร่นอ้ ยปชา บ่ใชเ่ ชือพระยาจกั มาไถ่ หาไดแ้ ต่อันมี แก่ชี
พราหมณป์ ่ ูเถา้ นอ้ งเจา้ ก็จกั ออกเป็ นไทย เท่าวา่ จกั มามา้ งวิสยั เชือชาติ แหง่ เราผเู้ ป็ นขตั ติยราชวงศา และยงั ธนาเขา้ ของ
และพนั และรอ้ ย บ่มีแกไ่ พรน่ อ้ ยโยธา เวน้ แตท่ า้ วพระยาจิงหาได้ ฅนทกุ ขไ์ รห้ ากดอมดาย เหตนุ นั นางสายใจนอ้ งเจา้ ใคร่
พน้ จากขา้ ชพี ราหมณ์ จ่งุ หาชา้ งสารพลายงามพอรอ้ ย มา้ ใหญ่นอ้ ยก็สนั เดียว ฅาํ แดงงามเปี ยวพอแพ่ง ครบรอ้ ยแตง่
นาํ มา ทาสีทาสาใหญ่นอ้ ย พอรอ้ ยชฅุ ิงฅน แมง่ วั นมชืนชอ้ ย พอรอ้ ยแตง่ นาํ มา งวั อสุ ภุ ราชาใหญ่นอ้ ย พอรอ้ ยแตง่ นาํ มา
เขา้ ของดาไถเ่ จา้ จิงจกั พน้ ขา้ เถา้ ชพี ราหมณ์ ฯ

เอวํ คันมหาสตั วเ์ จา้ ตดั คา่ ลกู เตา้ ตนแลว้ ก็เลา้ โลมลกู แกว้ อยใู่ นคาํ เจา้ ก็นาํ เอาสองขามาสู่ ในแกว้ ก่อู าราม แลว้ ถือเอานาํ
ตน้ คันฑงี ามมาสู่ ทีอย่ใู กลต้ นฅาํ เจา้ ก็กระทาํ ผกู เอาประญาสพั พญั หู ือหมัน รัดราดกนั กบั ตน จิงเรียกพราหมณเ์ ทียว

45

หนมาใกล้ วาเราจกั หือสองแกน่ ไธเ้ ป็ นทาน แก่พราหมณาจารยเ์ ป็ นขนาด นาํ ตน้ หยาดกดหมาย อันว่าสมบัตทิ ังหลายใน
โลก กบู บ่ ริโภคปันเอา กปู รารถนาเอาสพั พญั ผู ่านแผว้ อันจกั ไดน้ งั แท่นแกว้ เทสนาธัมม์ คันทา้ วปรารถนาเอาแลว้ ก็หือ
สองลกู แกว้ เป็ นทาน กม็ วี ันนนั แล ฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต กมุ าเร อาทาย ชาลี กณั หาชนิ า จโุ ภ พราหมณสฺส อาทาชโิ ต ปุตฺตเก ทานมตุ ฺตมํ ททา
สยิ ํ ภึสนกํ ททาสิ โลมหํ สนํ ยํ กมุ าเร ปตินมฺหิ เมทนํ สมกมฺปถ ภิกฺขเว ดรู าภกิ ขทุ งั หลาย อันวา่ พระยาเวสสนั ตรราช ก็
เอาลกู นอ้ ยนาฏปุตตา คอื ชาลแี ละกณั หาทงั คู่ หือทานแก่ป่ ูชีพราหมณ์ อันว่าเสียงบนั ดาลเคา้ คืน เสน้ ขนตืนปูนกลัว หนงั
หวั ถกสนนั แผ่นดนิ ลนั ไปมา นาํ สมทุ รคงคาขาํ เขอื ก ยา้ วยะเยอื กตีฟอง ไหลเนอื งนองคบั คัง ไหลลน้ ฝังไปมา เขาสิเนรุ
ปัพพตา กเ็ บ่นหนา้ เขาวงกฏ แลว้ ก็อ่อนนอ้ มคอ้ มไปมา อนั ว่าพระยาอินทาเจา้ ฟ้ า ก็อว่ายหนา้ ล่อเมืองฅน ยินดีตบตน้ แขน
ปูชา อนั มา่ ทา้ วมหาพรหม ก็มใี จอภิรมยช์ มชืน ยอยกยนื สาธกุ าร อันว่าเสยี งบันดาลเกิดกอ้ ง เป็ นตน้ ว่าแผน่ ดินรอ้ งและ
ดอยคราง ก็ซะราบไปเถิงต่อเทา้ เถงิ โสฬสมหาพรหมก็มีแล ฯ

ขณิขติ ํ อันว่าห่าฝนเมฆาก็ไหลหลัง ถังตกลงมาฅะฅืนปูนกลวั อกาลํ อันว่าสายฟ้ าบ่ใชก่ าละทีควรแมบ กม็ าแมบรวาย
เรืองเหลืองทวั ป่ า ปานดงั ฟ้ าจกั ผา่ ดินทราย อนั วา่ สตั วท์ งั หลายในเถือน ราชสีหเ์ พือนเสอื เหลือง รอ้ งนนั เนอื งฅะฅืน เป็ น
เสียงอนั นงึ อนั เดียว เอว รปู ํ ควรปูนกลวั มมี าก อศั จรรยห์ ากบนั ดาลก็มีแล ฯ พระมหาสตั วเ์ จา้ จิงจากับป่ ูเถา้ ชีพราหมณ์
วา่ ดรู าพราหมณ์ ลกู รักงามกยู งั หนมุ่ หนอ้ ย กรู ักฅะฅอ้ ยของกู เท่าวา่ ประญาสพั พญั อู ันปราเสริฐ กรู ักลาํ เลศิ กว่า
สองขา ดงั จกั สงั ขยารักเล่า รักรอ้ ยเท่าพนั ที รักพนั ทเี ถิงหมืน รกั กว่าหมืนเถิงแสน เหตนุ นั เราจงิ จงู แขนลกู เตา้ มาทาน
แกเ่ ถา้ ชพี ราหมณ์ เหตใุ คร่ไดป้ ระญาสพั พญั ตู ณั ญาณนแี ล ฯ

พระมหาสตั วเ์ จา้ คนั วา่ หือทานแลว้ ยังลกู แกว้ ทงั สอง เจา้ กม้ คี าํ ยินดฅี ะฅอ้ ย จะจอ้ ยกลา่ วคาถาว่า สทุ นิ ฺนํ วตเม ทานํ ว่า
โอยนอ ทานอันกหู าก หือเป็ นทานนี เป็ นทานดนี กั แล ว่าอันแลว้ ก็เล็งดหู นา้ ลกู แกว้ ทงั สองหันแล ฯ

ชชู โก ส่วนชชู กะพราหมณป์ ่ ูเถา้ บ่มีเชือกจกั ผกู ลกู เจา้ พระยา มนั ก็ละถงพาอนั ใหญ่ เขา้ ส่ปู ่ าไมแ้ สวงเอา ยงั เครือเขาดว้ ย
เขยี ว คันคาบเคียวเครือลี มาผกู เจา้ ชาลขี า้ งกาํ ขวา ผกู นางกณั หากาํ ซา้ ย มัดฅาดไวก้ บั กนั เป็ นเกลยี วนึง เงอื นนงึ เอาตี
หลงั สองหนอ่ แกว้ ตแี ลว้ ลากนาํ ไป ก็มวี ันนนั แล ฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต โส พราหมโณ ลทุ ฺธํ ลตํ ตนฺเตหิ ดังนี ดรู าภกิ ขทุ งั หลาย ตนทรงศีลใสสภุ าพ อนั วา่
พราหมณผ์ หู้ ยาบชา้ สาหด มนั หนีออกจากอาสรมบทออกกวา่ เขา้ ส่ปู ่ าแสวงเอา ยังเครือเขาอันจกั ผกู ยังลกู เจา้ พระยา
มันก็เอาละดาดว้ ยเขยี ว ทงึ คาบเคียวเอาพลนั มาผกู สองจอมขวญั ลกู เตา้ หนจี ากดา้ วศาลา วันนนั และนา ฯ

ตโต เมือนนั ชชู กะพราหมณผ์ เู้ ถา้ ถือไมเ้ ทา้ เพอะถงพา ตีหลังกณั หาชาลนี าํ กวา่ รอ้ งดา่ เจา้ ไปพลนั มนั ตสี องหลังแห่ง
หนอ่ หลา้ ตตี อ่ หนา้ พ่อพระยา หาคาํ กรณุ าบไ่ ด้ เป็ นดงั ขา้ ใช้ พอ่ หากปันมนั นนั และ ฯ ผิว่าหลงั สองเจา้ ขาด เครอื เขาบาด
เป็ นรอย มนั มาตบี น่ อ้ ย เป็ นถอ้ ยเลือดไหลลงและนา ฯ

ในเมือพราหมณจ์ กั ตดี งั อนั กมุ ารทงั สองก็บินหลงั กบั กนั ไว้ บ่หือพราหมณต์ ีไดแ้ ตส่ นั หลงั ในเมือพราหมณน์ าํ สองเจา้
กว่า ดนั ป่ าไมด้ งไพร ป่ ูจงั ไรกลิงดา่ ว ฟื นหงน่ หงา่ วลกุ บท่ ัน เครือเขาอนั มนั ผกู ลาก ก็หลดุ จากกมุ าร ป่ ูอันธพาลลกุ บไ่ ด้
เหมือนดังขอนไลไ่ หมไ้ ฟลาม สองกมุ ารจิงหนจี าก อวา่ ยหนา้ พรากเสียพราหมณ์ แล่นมาตามหาพอ่ รอ้ งไหต้ อ่ ปูนปรานี
เจา้ ชาลีมตี นอนั สนั เป็ นดงั บาแป้ งอันลมหากพดั ไปมา ไหวห้ ลงั ปาทาทา้ วตนพ่อ รอ้ งไหต้ ่อเจยี รจา ว่า

อมฺมา จ นกิ ฺขนฺตา ขา้ แด่พอ่ พระยาเป็ นเจา้ อนั วา่ พระแมอ่ อกเจา้ เทวี เมือจกั ไปดงรีแตเ่ ชา้ ก็ยังฝากลกู เตา้ ไวก้ บั จิมพ่อแลว้
จิงจกั ไป เพราะว่าเฅืองใจพระมารดาเผือขา้ แม่ฝันรา้ ยแตก่ ลางฅืนกีดา่ ย แมส่ ายใจกย็ ังสังเจา้ ว่าหือดลู กู เตา้ อยา่ ใจไกล
บดั นลี บั หลงั นางนงไวแมแ่ ลว้ พอ่ พอ้ ยหือเผอื ลกู แกว้ เป็ นทาน แมย่ ังอย่ดู งดานป่ าไม้ แมอ่ อกไธไ้ ป่ ทนั มา พอ่ จงุ่ กรณุ าคอ่ ย
ไว้ อยา่ ดว่ นไดเ้ ป็ นทาน ขอพอผานใจเผือขา้ หือไดห้ นั หนา้ แม่ตนงามฯ ยามนนั จงุ่ หือทานเผอื กาํ พรา้ หือเป็ นขา้ ป่ ูชี
พราหมณ์ แมน้ จกั ขายและจกั ขา้ ลกู กาํ พรา้ ก็บ่กลวั ตาย และนาพอ่ เฮยฯ

46

ขา้ แด่พระยาเป็ นเจา้ ตีนพราหมณเ์ ถา้ หนาเป็ นทดู เป็ นดงั ตนี ชา้ งอยลู่ นุ ยนุ หนงั มันลงหม่ หอ้ ย เป็ นถอ้ ยอย่นู งุ นงั มที ่นุ ชนิ
ยาวยานลงมาทดั สะแอว เป็ นแถวถังเป็ นดงั ท่านขดั ไทเ่ ขา้ รมิ ปากเถา้ ยานยาบ ยานทาบคาบปกคาง ดงั พราหมณก์ ็คด
คอ้ ง เขยี วงอนงอ้ งปูนกลวั หลังมนั โกงดงั หลงั ชา้ ง ปูมป้ างมนั สวดลนุ ยนุ ตามนั พายบนหลบั หลี พายใตท้ สี านลาน
หนวดมนั แดงชกั กี ๆ เหมอื นดังหนวดกงุ่ จเี ปี ยวไฟ ตนมันเต็มไปดว้ ยไฝดาํ ไฝแดง มีกลินแหนง่ และสม้ เป็ นดงั เขา้ ตม้
หมากแปดาํ ตามนั เหลือมมะมาบ สาบคาบอย่ปู ูนกลวั ดกู มันลันฅะฅดุ ฅะฅาด เยียะดะดาดกวา่ เทียวพลนั หนงั เสือลายหม่
หอ้ ย ยานยาบยอ้ ยเหมือนผี มนั บใ่ ชฅ่ นดเี คยอยู่ คันหนั หนา้ ป่ ูปนู กลัว ฯ อมนสุ ฺโส พราหมณผ์ นู้ นี ารอยเป็ นผเี สือ เอาเพศ
เชอื เป็ นพราหมณ์ มงั สาโลหิตะโภชเน อาหารมนั ยอ่ มมีชินแกมเลอื ด ใจรอ้ นเดือดบม่ ดี ี เมียมนั จาํ หนจี ากบา้ น เถา้ ถ่อย
ครา้ นการงาน มนั มาขานขอเผือขา้ เถา้ ถ่อยชา้ หากนาํ ไป เผือนีนาเป็ นสายใจธริ าช ในเมอื ผีวิศาจรา้ ยหากนาํ ไป ดงั รอื พอ่
พระยายงั ไกวตาผอ่ ดไู ด้ ลกู นอ้ ยหนอ้ ยไหพ้ อ่ บก่ รณุ า นชี า ฯ

อเิ ธว อจฺฉตุ กณฺหา ขา้ แดพ่ ระยาเป็ นเจา้ อนั วา่ นางกณั หางามยิง ไป่ รสู้ ิงอารมณ์ ยังกินนมบ่พราก เป็ นดงั ลกู เนอื อยาก
นมนาง ขา้ ขอไวอ้ ารามนแี ด่ กบั ดว้ ยแมเ่ ทวี หือขา้ ชาลไี ปเป็ นเพือน เขา้ ดนั เถือนตามพราหมณ์ ขอนางงามนอ้ งขา้ อย่าหอื
พลดั พรากหนา้ นมนาง แด่เทอะฯ

เอวํ วตุ ฺเต ในเมือเจา้ ชาลรี อ้ งไห้ ขอไวน้ อ้ งไธอ้ ย่ศู าลา สว่ นพระมหาสตั วเ์ จา้ บ่ปากจากบั ดว้ ยลกู เตา้ สกั คาํ เจา้ ชาลยี ิน
ปรารมภร์ กั แม่ รอ้ งไหอ้ ะแอ่เจยี รจา กบั ดว้ ยนางกณั หาแหง่ ตนวา่ น เม อทิ ํ ตถา ทกุ ฺขํ ดังนี ดรู านางกณั หานอ้ งรัก
ยิงญงิ เดียวแก่พีเฮย ทกุ ขอ์ นั ใด อันพราหมณร์ าวบี บุ ตไี ปไจๆ้ ทกุ ขอ์ ันนนั บใ่ ชท่ กุ ขไ์ หมถ้ นดั ใจแก่เราเทือแล ฯ ดงั รอื พีว่า
อนั ชา เหตวุ ่าฅนญงิ ชายทงั หลายอันเกดิ มาในโลก ย่อมตอ้ งทกุ ขโ์ สกอันท่านบบุ ตี เทา่ ว่าทกุ ขอ์ นั ใด อนั เราบ่ไดห้ นั หนา้ พ่อ
แมพ่ ระยาจอมมิง ทกุ ขอ์ นั นนั เป็ นทกุ ขล์ าํ ยิง ทกุ ขข์ อ้ นขงิ กว่าพราหมณต์ ี นแี ละนา ฯ โส นนู พอ่ พระยาเจา้ ฟ้ าตระหมอด
หนา้ เข็ญใจ เล็งแลไปบ่หันหนา้ นางหน่อหลา้ กณั หา พ่อพระยาจกั ไหแ้ ตว่ ันเถิงฅาํ จกั ไหแ้ ตฅ่ าํ เถิงเทียงฅืน จกั ไหแ้ ตเ่ ทียง
ฅืนเถิงรงุ่ ตอ่ เทา้ มงุ่ เถงิ สาย หวั ใจวายแหง้ หอด เป็ นดงั แม่นาํ หว้ ยแหง้ หอดเขนิ ทราย นนั และนา ฯ

สา นนู แมพ่ ระยาเป็ นเจา้ รักลกู เตา้ เววน โสกเถิงตนเดอื ดไหม้ แม่จกั ไหแ้ ตว่ ันเถิงฅํา แตฅ่ าํ เถิงเทียงฅืนเถิงรงุ่ ตอ่ เทา้ มงุ่
เถิงสาย หวั ใจหายแหง้ หอด ดังแม่นาํ นอ้ ยแหง้ ขอดเถิงทราย นนั และนา ฯ อเิ ม เต ชมฺพกุ า รกุ ฺขา ดรู านางกณั หานอ้ งรัก
แก่พีเฮย ฯ ชาตวิ ่าไมท้ งั หลายฝูงนี คือไมช้ มุ พมู ีเหลือแหล่ ดา้ นแี ตอ่ าราม ยางพรายงามพราํ พรอ้ ม ออ้ นออ่ นนอ้ มคอ้ มไป
มา ราทงั สองเคยเหลน้ หนใด บัดนรี าหนไี กลละไว้ ละหมไู่ มห้ ากหมองดายเสยี แทน้ อ วนั นีราทงั สองจกั ไดล้ าละไว้ ละหมไู่ ม้
หากตระหมอดตาย ทังหม่ทู รายและงวั ป่ า แรตชา้ งลา่ ทกุ คิรี ทงั เสอื หมแี ละชกั แฅ่ ทงั จอ่ นแจแ้ ละลิงลม สกณุ าเคยชมรํา
รอ้ ง เสยี งมกี อ้ งนานา ชมบปุ ผาดอกไม้ ในทีใกลศ้ าลา วันนีราจกั ลาละไว้ ดนั ป่ าไมต้ ามพราหมณ์ ชะและนา ฯ กณั หาเฮย
ไวแว่นฟ้ า วนั นรี าจกั ไดเ้ ทยี วป่ า เนอื รา้ ยล่าไปมา เทียวมัคคาเทศทอ้ ง ในแห่งหอ้ งดงดาน ราจกั ไดน้ อนในป่ าไม้ รินและยงุ
ไล่ขบรา เทยี วมคั คาป่ าแร่ ทกุ เถือนแตค่ ริ ไี พร พราหมณจ์ ังไรจงู แลน่ ราบ่แกว่นเทียวทาง ตามดงขวางรวกไร่ ไมไ้ ผแ่ จ้
เรียวแดง หญา้ ฅมแดงแข็งเกาะก่าย หญา้ กระตา่ ยหนามหนา ทังหนามฅาและขวากออ้ น ฯ

กณั หางามออ้ นถว้ นถี จากับพีชาลวี า่ ดรู าพีชาลเี ป็ นเจา้ วนั นแี มเ่ ทา่ มวั เมาหาหัวมนั และลกู ไม้ แดนทีไดลและใกลย้ งั บ่มา
โอย ทกุ ขงั แทแ้ ละนอแมเ่ ป็ นเจา้ ละลกู เตา้ อย่หู มองดายชะและนอ วันนีราจักไดล้ าละไว้ ยงั หมไู่ มห้ ยาดยังยาย ทังยางพราย
และสะบันงาเทศ ทงั กาเกดและกณั ณิกา ทงั จาํ ปี จาํ ปาและสะบนั งาเบ่งสรอ้ ย สรุ พใี หญน่ อ้ ยสลดิ สถาน ทงั ดอกซอ้ นตาย
หานและครามป่ า ดอกพดุ ป่ าและจาํ ยาม ในดงรามทกุ ขอก วนั นีราจกั ไดล้ ะดอกไวห้ มองดาย ชะและนอฯ พีชาลีเฮยเป็ นเจา้
วันนเี ราจกั ไดล้ าละไว้ ทังหมนู่ กเขยี นและนกยงู ทงั นกท่งุ ทงุ และจากะพากและกาแกกาชยั เทยี รยอ่ มจะเดินไปโห่รอ้ ง เสียง
มกี อ้ งนนั เนอื ง ยามเมือตาวนั เหลืองจกั ใกลฅ้ าํ โอ่ตน้ ราํ เสียงวอน ตระเหวา่ นอนจบั คู่ พรอ้ มกนั อย่ผู วั เมยี รอ้ งเสียงเซีย
ทัวป่ า กาบา้ ลา่ ไปมา ราจกั ไดพ้ ลดั พรากจากหอ้ งบณั ณศาลาไป วนั นีชะและนาพีเฮย ฯ

ดรู าพชี าลีพีอา้ ย อสฺสฏฺฐา อนั ว่าหมากขนนุ เป็ นเชือเหนอื ค่า บาแป้ งป่ าเป็ นพวง นิโครธาหลวงชืนชอ้ ย ขวิดใหญ่นอ้ ยแกม
กนั ราจอมขวญั ทงั คู่ เคยเหลน้ อย่หู นใด ราหนไี กลละไว้ ละหมไู่ มห้ ากหมองดาย ชะและนา ฯ อิเม ตฏิ ฺฐนฺติ อารามา อันวา่
อารามเพียงร่มไม้ อินทรแ์ ตง่ ไวย้ ายใย นาํ เย็นใสท่ากวา้ ง ไหลแต่ทา่ ทา้ งสดุ ตา ราเคยกินและอาบ เย็นซะราบสดุ ใจ ราหนี

47

ไกลละซาํ ละทา่ นาํ เป่ าเย็นวอย ชะแล ฯ ดอกไมง้ ามสะพรู่ ตงั ตน้ อย่จู อมดอย ราคอยใจทังคู่ เคนเหลน้ อย่หู นใด ราหนไี กล
ละไว้ ละดอกไมห้ ล่นเสียดายเสียแทแ้ ละนอ ฯ อเิ ม โน หตฺถกิ า อสฺสา อันว่ารปู ชา้ งไชยชนแมน่ รปู มา้ แกว่นหลายตวั รปู งวั
ดเี ถิกแม่ ของเหลน้ แกส่ องรา เมือกอ่ นรายอ่ มเหลน้ ชกั เชอื กเตน้ ชนกนั ราจอมขวัญละไว้ ละรปู ชา้ งมา้ ไมห้ ากหมองดาย
ชะและนอ ฯ

เอวํ ปรเิ ทว เมือเจา้ ชาลีรอ้ งไห้ ในทีใกลพ้ ่อพระยา เจยี รจากบั นางกณั หานอ้ งไธด้ งั อัน เบืองบันชชู กะพราหมณล์ กุ ไดแ้ ลว้
ก็มาผกู เอาสองลกู แกว้ ตีกว่า รอ้ งจาดา่ จาํ ไปวันนนั แลฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห นยิ มานา กมุ ารา เต ปิ ตรํ เอตมฺพรมุ ฺ อมฺมํ กโรคํ วชิ ฺชาสิ ดังนเี ป็ นเคา้ ภกิ ฺขเว ดรู าภกิ ขทุ ัง
หลาย อันว่าสองเจา้ นอ้ ยราชกมุ าร ในเมือพราหมณจ์ ารยน์ าํ กวา่ เยียะดา่ กเ็ ยยี ะตี เจา้ ชาลีไหเ้ หลยี วต่อ ไหส้ งั พ่อพระยว่ ่า
เทว ขา้ แดพ่ ระเจา้ ฟ้ า เผือขา้ ขอสงั อาํ ลา ขอพ่อพระยาเป็ นเจา้ พออินดลู กู เตา้ และบอกออกแกเ่ จา้ แมม่ ทั ที ว่าสองสรหี า
เพยี ธบิ ไ่ ดอ้ ย่สู วัสสดี ขา้ แตพ่ ระจอมสรีออกเจา้ เครืองเหลน้ เผอื ลกู เตา้ ก็บเ่ อาไป คอื ว่ารปู ชา้ งไชยชมชืน รปู มา้ ตืนยอหวั
รปู งวั ดเี ถิกแม่ เป็ นของเหลน้ แกส่ องรา เมือใดพระมารดามารอด พอ่ เยียะเอารปู ชา้ งมาทอดปันนาง คันพระบญุ ขวางแม่
หนั เครืองเหลน้ ก็จกั หายทกุ ขต์ นื เตน้ หวั ใจ เหมอื นดังหนั สองนงวัยลกู หลา้ และนาฯ ในเมือกมุ ารพีนอ้ ง ไหร้ าํ รอ้ งเรรน
สงั พระทสพลตนพอ่ อว่ายหนา้ ลอ่ เจียรจาดังอนั เบืองบันพระมหาสตั วเ์ จา้ รักลกู เตา้ ปุตตา แสนโสกาโสกขอ้ น ใจรอ้ นดัง
เปี ยวไฟ เหตวุ า่ สองจอมใจพีนอ้ ง ไหแ้ ตท่ อ้ งทงั มวล เป็ นดงั ชา้ งสารตวั องอาจ อนั ไกสรราชสีหถ์ ือเอา เจา้ บอ่ าจจกั เซาตน
อย่ไู ด้ จงิ รอ้ งไหม้ ากนกั หนา เขา้ สศู่ าลาทา่ นไธ้ รอ้ งไหป้ ันวนตาย กม็ วี นั นนั แลฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต เวสฺสนฺตโร ราชา ทานํ ตตฺวาน ขตฺตโิ ย ปณฺณสาลํ ปวิสติ ฺวา กรนู ํ ปรเิ ทวทิ ภิกฺขเว
ดรู าภกิ ขทุ ังหลาย ในเมอื พระยาเวสสนั ตรราช เป็ นเชือชาตริ าชา มสี ทั ธาเลศิ แลว้ จิงไดห้ ือลกู แกว้ เป็ นทาน พระภบู าลโสก
เสา้ รอ้ งไหเ้ ขา้ ส่ศู าลา ควรกระสดกรณุ ามากนกั พระมหาสตั วเ์ จา้ รอ้ งไหเ้ รรนว่า โอ๋ยนอ …. อินดสู องกมุ ารเจา้ พ่อ กหู ือ
แลว้ ก่อปารมีธมั ม์ บดั นีพราหมณใ์ จดาํ มาจาคาํ ตอ่ หนา้ เป็ นดงั ขา้ เกา่ เกดิ ใชก้ ลางเรอื นมา บัดนีตาวันลงลาล่ามหอ้ ย คลา
คลาดคลอ้ ยลงแลง สองเพิงแพงอยากเขา้ ไผพอ้ ยจกั มาปันเขา้ หือลกู กกู นิ นชี านอ ฯ

กนฺวจฺจจฺฉตา ตสติ า โอย๋ นอ ….กาละปางนนี า กเ็ ป็ นกาละอนั ฅาํ ตาวันตกตาํ ลบั ดอยไป สองนงวัยทงั คู่ จกั รอ้ งไหเ้ ขา้ สฅู่ น
ใด ว่าพอ่ แมจ่ อมใจออกเจา้ เผอื ขา้ อยากเขา้ นกั แกด่ ีหลีว่าอัน ปุคคละฅนใดจกั มใี จอินดลู กู เตา้ จักมาปันเขา้ ใส่มอื ขวา จกั
มาบิดปลาใส่มอื ซา้ ย จกั เรียกลกู เอย้ อา้ ยพอ่ มากินเทอะ ว่าอนั ชานอ ลกู กทู งั สองเคยไปดว้ ยยัวยาน สวี ิกายบพ่ ราก อันนึง
เคยขมี เาลากชอนไป บดั นลี กู สายใจกู จกั พลดั พรากจากยวั ยาน จกั เทียวไปตามพราหมณด์ ังรอื ได้ แกป่ ่ าไมห้ นามหนานนั
ชา ฯ

โอย๋ นอ อินดสู องกมุ ารเจา้ พอ่ อวา่ ยหนา้ ล่อหนทาง เทียวดงขวาางดว้ ยเทิก บ่มเี กือกจกั รอง ตนี ขาพองเป็ นเลือด เจ้
บรอ้ นเดอื ดปานไฟ พราหมณจ์ งั ไรจงู แล่น ขาบ่แกว่นเทยี วทาง ในดงขวางเถือนถาํ ชกุ าํ ย่อมหินผาฅม ผใู้ ดจกั มาจงู แขน
สองอดุ มหนอ่ เหนา้ นาํ ลกู เจา้ พ่อคอ่ ยเทียวทางนชี านอ ฯ ตีเหยยี บลกู กทู งั สอง ทีสกุ ก็สกุ เป็ นหนอง ทีพองก็พองเป็ นนาํ ที
ชาํ ก็ชาํ เป็ นเลือด บ่รแู้ หง้ เหฟื อดสกั ยาม จกั ไปตามพราหมณด์ ังรือได้ จกั รอ้ งไหเ้ ซิงบ่ คุ คละผใู้ ด ว่าเผอื ขา้ เจ็บตนี นกั ไปบไ่ ด้
วา่ อันฯ ปุคคละผใู้ ดจกั มาเป็ นแมส่ ายใจลกู เตา้ จกั มาอมุ้ เอาเจา้ ชาลีดว้ ยขา้ งกาํ ขวา อมุ้ เอานางกณั หาดว้ ยขา้ งกาํ ซา้ ย จกั
เรียกลกู เอย้ อา้ ยพอ่ มาๆ วา่ อันนชี านอ ฯ

กถํ นุ โส น ลชฺเชยฺย พราหมณผ์ นู้ ีหนาหยาบชา้ แกน่ ว่าบ่รหู้ นา้ ละอาย ลกู ญงิ ชายกบู ่ไดซ้ ือ กหู ากหือมอ่ ปันดาย มาตสี อง
สายใจกาํ พรา้ ตตี อ่ หนา้ กไู ป พราหมณจ์ งั ไรป่ ูเถา้ กหู ือลกู เตา้ ดว้ ยดี บม่ ใี จปรานสี องกาํ พรา้ เหมอื นดงั ขา้ พอ่ หากปันมนั
นนั ชาฯ โยปิ เม ทาสที าสสฺส เมือกอู ย่ใู นเมอื งเสวยราช เป็ นเจา้ อาวาสสพี ี ยังมีญิงทาสีขา้ ใช้ ในทีใกลป้ าทา ญงิ ผใู้ ดมาเป็ น
ขา้ ใชต้ อ่ หนา้ ถดั กู มีชายผนู้ งึ มาถามไถเ่ ล่า ใชข้ า้ เก่าถัดกู สองขานชี กู ันมาเป็ นขา้ ใชต้ อ่ หนา้ เป็ นสอง แมน่ มาปองหาได้ ซือ
ขา้ สบื ไวพ้ อถว้ นสาม ชายผนู้ งึ พอ้ ยมาถามไถเ่ ลา่ ใชข้ า้ เกา่ ตนกู ขา้ ผนู้ ีนาเป็ นขา้ ถว้ นสี เป็ นขา้ ทีกระทาํ การ ผใู้ ดจกั มาใจ
หาญมาตมี าดา่ ลน้ ทีวา่ ถนดั ใจก็บ่มี เขายังกวั ฤทธกี ทู า้ ว ทกุ ดา่ นดา้ วยอ่ มกลัวกู พราหมณผ์ นู้ ีนาบก่ ลวั กตู นพ่อ มาตลี กู
นอ้ ยหนอ่ กลอยใจ มาตีนาํ ไปตอ่ หนา้

48

โอ๋ยนอ….. อินดลู กู แกว้ กาํ พรา้ พ่อถนดั ใจ เชน่ และนาฯ ในเมอื กยู งั ขอ้ งคา้ งอย่ใู นโพธญิ าณ จกั ยกมือบบุ ตีก็ยังบ่ได้ เป็ นดัง
ปลาอันขอ้ งอยงู่ าไซและออกบ่ได้ พราหมณพ์ อ้ ยมาตมี าดา่ ลกู นอ้ ยกวู า่ เวยๆตอ่ หนา้ กู อนั นงั ผอ่ บเ่ กรงขามนชี า ฯ

เมอื นนั ความตรวิ ิตก กเ็ กิดมีแก่พระมหาสตั วเ์ จา้ อนั รักลกู เตา้ ทา่ นหนั ผลาญ พระภบู าลจิงฅนงิ ใจเลา่ ว่า พราหมณ์
กระทาํ แก่ลกู เตา้ กเู หลอื ใจ กบู อ่ าจธาํ รงตนอย่ไู ด้ รอ้ นวไู่ หมห้ วั ใจกู มากจู กั ไปตามพราหมณผ์ นู้ ี แลว้ ขา้ หือตายหงายไว้
แลว้ เอาลกู แกว้ พอ่ ฅนื มาเทอะคาฯ กจู กั ถือเอากงธนขู า้ งกาํ ซา้ ย ฅะฅา้ ยวาดยิงพราหณ์ จักถอดเอาสรกี ัญไชยงามเถียนก
ลา้ ไปไล่ขา้ หือพราหมณต์ ายและคา ฯ มนั มาขอเอาดายบไ่ ดซ้ ือ กหู ากหือดว้ ยงา่ ยปันดี มนั พอ้ ยมาตลี กู กตู อ่ หนา้ โอ๋ย
นอ….. อินดลู กู แกง้ พอ่ ถนดั ใจ เชน่ และนา ฯ

อฏฺฐานเมทํ โพธสิ ัตวเ์ จา้ ซาํ ฅนงิ ดเู ลา่ อนั โพธสิ ตั วเ์ จา้ กอ่ นสรา้ งสมพาร ทกุ ขอ์ ันพราหมณต์ ีและดา่ นาํ เอาขากว่าก็ผลาญ
ใจ ดังกมู าฅนงิ ในหลายช่อง โพธสิ ตั วแ์ ตก่ ่อนสรา้ งสมพาร คือทานปารมญี าณอันเลศิ แลว้ บ่หอ่ นจกั จกั คลาดแคลว้ กิน
แหนง เทยี รยอ่ มแปงใจบานชมชืน หอมหืนดว้ ยทางทาน พระภบู าลฅนงิ เถงิ ประเวณี แหง่ โพธสิ ตั วเ์ จา้ แตก่ อ่ น ใจทา้ วออ่ น
ก็มีและนา ฯ

ตโต เมือนนั โพธสิ ตั ว์เจา้ บญุ บเ่ ศรา้ ใจบาน คึดตามปัญญาญาณรรู้ อด หือรจู่ อดคองดี วา่ โพธสตั วเ์ จา้ ตนดีขนาด อัน
สรา้ งปรารถนาเอายังเลายอดฟ้ า ไดอ้ ว่ายหนา้ ตรสั ประญาสัพพญั ู เทียรย่อมชืนชทู านดว้ ยงา่ ย สละจา่ ยหือเป็ นทาน
ยงั ปริจาคการหา้ สิง คือวา่ เงนิ ฅาํ ยงิ หลายประการ หือเททานดว้ ยงา่ ย ชีวิตจ่ายสละไป ลกู รักเทียมใจและเมยี มิง ของรัก
ยิงสละทาน ดงั วา่ ไดบ้ รจิ าคหา้ ประการ จกั ไดต้ รัสประญาสพั พ ตู ณั ญาณบ่มี หากเป็ นประเวณีแตก่ อ่ น บ่หอ่ นทอดวาง
เสีย คันกบู ่ไดห้ ือทานเมียและลกู หนอ้ ย บห่ ลา้ งว่าจกั ไดต้ รัสยอดสรอ้ ยสัพพญั ู ตนกนู กี เ็ ขา้ ในขา่ ยแห่งโพธิสัตวเ์ จา้ พระ
ก็ตดั คาํ สิเนหาลกู รกั คดึ คลองถกู ธรรมดา จิงเจียรจาตนเก่า สอนตนเลา่ ทกุ อัน ว่าดรู าเวสสนั ตระท่านหือทานลกู แกว้
เป็ นประเวณีแลว้ แห่งโพธญิ าณ ทา่ นพอ้ ยเจียรจาคาํ หยาบชา้ ว่าจกั ไปขา้ ชพี ราหมณ์ คาํ นบี ่งามเป็ ยบาปใหญ่ หือทานแลว้
พอ้ ยใฝ่ แหนงใจ เจา้ ราํ ไรจาเล่า สงั สอนตนเกา่ นกั หนา วา่ ตงั แตก่ าละนีนาไปหนา้ แมน่ พราหมณจ์ กั ขายและขา้ ก็ตามใจมนั
เทอะ วา่ อันแลว้ เจา้ ก็อว่ายหนา้ ออกจากศาลา มาตงั อธิษฐานใจหือหมนั อดกลนั อย่ใู นใจ แลว้ ก็นงั อย่เู หนอื หินแกว้ อันมี
แลว้ ใกลป้ ระตศู าลา มรี ปู โสภางามสะอาด เป็ นดงั อินทาธริ าชนงั บนปราสาทแกว้ พมิ านฅาํ วนั นนั แล ฯ

สว่ นชชู กะพราหมณป์ ่ ูเถา้ กย็ งั ตลี กู เตา้ ลากแขนไป เจา้ ชาลีงามใสสะอาด จกั เจียรจากบั ดว้ ยนางนอ้ ยนาฏกณั หา จิงกล่าว
คาถาว่า สจฺจํ กิเรมาวหสํ ุ ดงั นี ดรู านางกณั หานอ้ งรกั ญิงเดียวแกพ่ ีเฮย ฅนทงั หลายในโลกสงสาร กล่าวตาํ นานว่าไว้ จาํ
ไดส้ ืบสายมา ว่าแมเ่ นอื แหง่ กมุ ารากมุ ารี สรีหนมุ่ เหนา้ ตนใดบ่อยใู่ กล้ คือวา่ ไดพ้ ลดั พรากและตายไป เทา่ ยงั แตพ่ ่อตนดัง
อนั แมน่ มชี ีวิตก็เสมอตายแลว้ เหตวุ า่ ไดพ้ รากแมแ่ กว้ ผมู้ ใี จอินดลู กู เตา้ พ่อเป็ นเจา้ ก็บอ่ ินดลู กู อันนีก็ถกู คาํ โลกว่าไว้ ก็มา
ไดแ้ ก่สองรา นแี ล ฯ

เอหิ กณฺเห ดรู านางกณั หานอ้ งรักแกพ่ ีเฮย เจา้ จ่งุ มาเร็วรีบ อยา่ หือพราหมณเ์ ถา้ ถีบตรี า เชน่ เทอะ ฯ ราอยา่ ไดม้ ีชีวิต
เป็ นฅนเทอะ ราจักกลนั ใจตายรา่ งแลว้ รว่ มนอนทีเดียวกนั เทอะเจา้ พราหมณเ์ ถา้ ผนู้ หี ยาบชา้ ตดี งั ขา้ พอ่ หากปันมัน
พราหมณอ์ าธรรมโ์ ลภลน้ ใจบาปพน้ บ่กรณุ า ตหี ลังราจาํ แล่น เป็ นดงั ผนู้ อ้ ยแก่นตีงวั นนั และนา ฯ

อเิ ม ชมฺพกุ า รกุ ฺขา ชาติวา่ ไมท้ งั หลายฝูงนี คือวา่ ไมช้ าํ พงู ามพรายเพริด บาแป้ งเกดิ นานา ยางพรายหนากิงคอ้ ม อว้ น
ออ่ นนอ้ มไปมา อารามหนาแกว้ กู่ ตน้ ไมอ้ ย่ยู ายใย ราหนไี กลละไว้ ละรม่ ไมห้ ากหมองดาย ชะแล ฯ

อเิ ม ติฏฐนฺติ อารามา อันว่าอารามเพียงระรืน ปูนสนกุ ชืนเย็นใจ นาํ เยน้ ใสราเคยอาบ ลอยเหลน้ ผาบไปมา ราหนไี กลละ
ซาํ ท่านาํ เปล่าสงดั ไป ดอกไมใ้ ดบานแตเ่ ชา้ หอมทงั เทา้ ดงไพร เป็ นยายใยกันอยู่ เหนือแกว้ กจู่ อมดอย รากลอยใจทงั คู่
เคยทดั ทรงอย่ตู ามใจ ราหนไี กลละไว้ ละดอกไมห้ ลน่ เสยี ดายและนา ฯ ลกู ไมใ้ ดเหลือแหล่ สกุ แหม้ แกก่ ินหวาน ในดงดาน
สะพรู่ ตงั ตน้ อยจู่ อมเขา ราเอากินแลว้ เหลน้ กาํ ยืนเตน้ ชมกนั ราจอมขวัญละไว้ ละดอกไวห้ ล่นเสยี ดาย ชะและนา ฯ

49

ส่วนว่าชชู กะพราหมณ์ ก็เอาสองนงรามแกน่ ไธ้ ไปเถงิ ทีบ่ราบบเ่ พยี ง มนั กพ็ ะลาดทา่ วไปเล่า เถา้ เลา้ เกา่ ทา่ วสองที อนั วา่
เครือรีอนั กระดา้ ง ก็หลดุ จากมอื พราหมณ์ สองนงรามมใี จสัน ยะยันแตท่ งั ตน แลน่ เววนใจสัน เซซัดปันไปมา เป็ นดังกกุ
กฏาแมไ่ ก่ อันมนั ไขบ่ จ่ าํ รัง เจา้ มนั ชงั เคียดใหญ่ ตะฆอ้ นใสส่ นั หลัง เซซดั ผัดผนั ไปหาพอ่ รอ้ งไหต้ อ่ ปนู ผลาญ เชน่ และนา ฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห นยิ มานา กมุ ารา เต พราหมสฺส ปมุ ฺจยิ เทน เทน ปธาวึสุ ภิกฺขเว ดรู าภกิ ขทุ งั หลายตน
ทรงศีลใสบริยาต ในเมอื พราหมณเ์ ถา้ พะลาดหนทาง ทา่ วนอนกลางกลิงไขว่ เหมอื นขอนไมไ้ ฟลาม สองกมุ ารงามพนี อ้ ง
ก็หลดุ จากบว้ งคลอ้ งเครือเขา ชาลีเลาแล่นแลว้ กณั หาแกว้ แลน่ ชอมหลงั วิงผะผนั ไปหาพอ่ รอ้ งไหต้ อ่ ปูนผลาญ เชน่ แล ฯ

ชชู โกปิ สว่ นชชู กะพราหมณป์ ่ ูเถา้ แบกไมเ้ ทา้ แลพาถง โกง่ หลงั ชอมเลยไล่ มาสทู่ ีใกลส้ องสรี มายับยีผกู ได้ เป็ นดงั ไฟไหม้
มา้ งกปั หลวง มัดพนั พวงแขนลกู ทา้ ว รอ้ งเอนิ กล่าวปูนกลวั วา่ เขอื นนี าหนงี า่ ย หนละป่ ายกเู สีย เถา้ ตาเภียจ่มฟ้ อง สองพี
นอ้ งเสียงออื ทอื หยบุ ผนั มืออดื รอ้ ง นนั ทัวทอ้ งอาราม ซาํ ตามตจี กั พราก ติวแขนลากแล่นไป วันนนั และนา ฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาห ตโต โส ลจุ ฺจมุ าทาย ทณั ฺฑ ฺจทาย พราหมโณ อาโกฏยนฺโต เต เนติ สวิ ิราชสฺส เปกฺขโต ฯ
ภกิ ฺขเว ดรู าภกิ ขทุ งั หลาย พราหมณผ์ โู้ ลภลน้ พน้ สาหด มนั ขดฅงิ ลกุ ได้ ยับไมเ้ ทา้ หมวดเครอื เขา ไล่เลยเอาสองเจา้ ผบั ทวั
ทา้ วอาราม มนั มาดา่ ราวีมาดา่ แลว้ พาสองหนอ่ แกว้ ดาหนี มนั ควรตีควรดา่ ตตี อ่ หนา้ พ่อพระยา เมือพราหมณพ์ าลาเอา
สองเจา้ เถา้ หลงั โกง่ นาํ ไป กณั หาไปบไ่ วรอ้ งไห้ เขา้ ป่ าไมไ้ ตต่ ามพราหมณ์ วันนนั แล ฯ

ตมตฺถํ ปกาเสนฺโต สตฺถา อาหํุ ตํ ตํ กณฺหาชินาโวจ อยํ มํ ตาต พราหมโณ ลฏฺฐิยา ปฏโิ กเฏสิ ภิกฺขเว ดรู าภกิ ขทุ ังหลาย
อันว่านางนอ้ ยนาฏกณั หา เหลยี วหลงั จากบั พอ่ ตงั หนา้ ตอ่ ตนฅาํ ว่าพระทรงธมั มย์ อดฟ้ า พราหมณต์ เี ผือขา้ กวา่ หนไี กล
เครือเขาแข็งมนั ฟาด ตีหลงั ขา้ ขาดเป็ นรอย เป็ นดงั ขา้ ญงิ ชายพอ่ มนั ไถ่ไว้ เกดิ เก่าใชก้ ลางเรอื นมนั นนั และพอ่ เฮยฯ น จายํ
พราหมโณ ตาต ขา้ แดพ่ ่อพระยาเป็ นเจา้ อนั วา่ พราหมณท์ งั หลายแต่ก่อน ยอ่ มมใี จอ่อนกรณุ า พราหมณผ์ นู้ นี ารอยเป็ น
ผีเสือ เอาเพศเชอื เป็ นพราหมณ์ ยามใดนาํ เผอื ขา้ กวา่ คนั วา่ ลับหลงั พ่อ แลว้ กแ็ ดนว่าจักกิน เผอื นีนาเป็ นสายสินธริ าช ใน
เมอื ผีวศิ าจรา้ ยหากนาํ ไป ดงั รือพ่อพระยายังไกวตาผอ่ ดไู ด้ ลกู นอ้ ยหนอ้ ยไห้ พ่อก็บ่กรณุ านชี านอ ฯ

ในเมือนางกณั หา รอ้ งไหส้ ังพ่อพระยา เทียวมคั คาป่ าไม้ รอ้ งไหส้ นั ระสาย พระมหาสตั วเ์ จา้ มกั ใครป่ รายตาผอ่ ตงั หนา้ ล่อ
เล็งมา สว่ นพลวะสิเนหาอันรักลกู กม็ าถกู ตอ้ งหวั ใจ รอ้ นปานไฟว่ไู หม้ ทัวแตไ่ สท้ กุ พาย เจา้ อวายหายใจเขา้ ออก แตพ่ าย
นอกลมดงั กณั หาชงั รา้ ยนกั พายนอกจกั แตกคดั ใน อวายหายใจดว้ ยลวงปาก รอ้ งไหม้ ากสนั ทงั ตน และนา ฯ นาํ ตาผาย
ลงเป็ นถอ้ ย เป็ นเลอื ดยอ้ ยสองพาย หยาดยังยายตกตอ่ เทา้ ออกแตเ่ บา้ ตามา ในเมือนาํ ตาไหลเป็ นเลอื ด ทกุ ขบ์ ังเกดิ
หลายสนั ซาํ เล็งหนั เลือดยอ้ ย ตกเป็ นถอ้ ยถังแถวไหล เจา้ กฅ็ นงิ ใจว่า ทกุ ขอ์ นั นนี าบงั เกิด หือนาํ เลอื ดตาไหล บใ่ ชเ่ หตอุ ัน
ใดมาถกู ตอ้ ง กเ็ หตอุ นั รกั สองพีนอ้ งเป็ นด่าย ก็บ่ควรรกั สายใจลกู แกว้ กหู ือทานแลว้ กเ็ พือสพั พญั ู ควรกแู ปงใจหือ
หมันอยู่ ในแกว้ ก่ศู าลานเี ทอะฯ พระมหาสตั วเ์ จา้ ตนผา่ นแผว้ ก็ตัดคาํ รกั ลกู แกว้ หือขาดแลว้ บ่อาวรณ์ แปงสติสรมดดี งั
เก่า ก็มวี ันนนั แล ฯ

คิรตี ฺวาเร อสมฺปัตฺเตเยว ในเมือพราหมณน์ าํ สองเจา้ กว่า เถิงประตปู ่ าไมอ้ าราม กณั หางามถว้ นถี ไหจ้ าพชี าลีวา่ อิเม โน
ปาตกุ า ทกุ ขา ดรู าพชี าลีเป็ นเจา้ อนั วา่ ทีเหยียบราทงั คู่ รอ้ นวะวปู่ านไฟ หนทางไกลไปยาก นอ้ งลาํ บากหิวแรง เทียวดนิ
แข็งแกมแร่ พรากหนา้ แมจ่ อมเมือง ตาวันเหลอื งลงร่ามหอ้ ย คลาคลาดคลอ้ ยลงแลง พราหมณใ์ จแข็งจากว่า พราหมณ์
เถา้ ดา่ ตีไป พราหมณจ์ งั ไรจาํ รีบ ไมเ้ ทา้ ถีบตนี ดอย ราทงั สองหาทีเพิงบ่ได้ มาราจกั กม้ หนา้ ไหว้ ดา้ วป่ าไมด้ งหนา ดว้ ยหัว
ราทงั คู่ กม้ ไหวห้ มเู่ ทวดา แตจ่ อมผาและปากถาํ แตแ่ ม่นาํ ทกุ พาย ไหวเ้ ทวดาทงั หลายทกุ หมุ่ อนั อย่แู หง่ หอ้ งหิมพานต์ ใน
ดงดานทีใกล้ อันอยตู่ น้ ไมแ้ ละยายาํ อันอย่ใู นเครือเขาฅาํ ป่ ากวา้ ง อนั อยทู่ ่างทา้ งหิมพานต์ ขอหือเทวดาเอาขา่ วสารนไี ป
บอก แกแ่ มอ่ อกเจา้ มทั ที ว่าเผือขา้ ยงั อยดู่ เี นอแม่ บ่ตอ้ งเพยี ธิแดอ่ นั ใด เท่าว่าพราหมณเ์ ข็ญใจหยาบชา้ มาตีเผือขา้ กวา่
ไกลนม วา่ อันเทอะเนอฯ

วชฺชนฺตุ โภณฺโต ดรู าหมเู่ ทวดาทงั หลายเฮย ค่อยกรณุ าเผอื ขา้ อันพลดั นมมานเี ทอะ ขอเจา้ อนั อยใู่ นดงหนาป่ ากวา้ ง อนั
อยขู่ า้ งอาราม อันอยจู่ อมเขาและปากถาํ อันอย่ใู นท่านาํ วังวน อันอย่พู ายบนหนอากาศ พายใตล้ วาดธรณี ในดงรีทกุ ขอก

50