BIOLOGI_MURID130208-CETAKAN_KETIGA

vi. Pembentangan Hasil Kerja (Produk)
• Setiap kumpulan perlu menulis laporan aktiviti dengan menggunakan format berikut :
• Tajuk
• Hipotesis
• Bahan / Peralatan
• Prosedur
• Pemerhatian
• Analisis Pemerhatian
• Kesimpulan
• Setiap kumpulan boleh membuat pembentangan projek ini dengan menggunakan
persembahan slaid atau tayangan rakaman video.
• Masa untuk setiap kumpulan menyiapkan projek dan mendapatkan hasil yang baik
ialah lebih kurang 14 hari (2 minggu).

Pemerhatian

i. Perhatikan lapisan-lapisan yang terbentuk selepas seminggu air basuhan beras diperam.
ii. Perhatikan warna serum Lactobacillus sp. yang dihasilkan.
iii. Perhatikan sama ada terdapat perubahan dari segi ketebalan enapcemar sebelum rawatan

dan selepas rawatan dengan serum Lactobacillus sp.

Soalan Perbincangan

i. Mengapakah air bebas klorin digunakan dalam penyediaan serum Lactobacillus sp.?
ii. Bagaimanakah serum bakteria Lactobacillus sp. bertindak untuk mengurangkan enapcemar

pada longkang?
iii. Pada pendapat anda, adakah aktiviti yang dijalankan membantu dalam TH? Apakah sektor

dalam TH yang diguna pakai?

Kesimpulan

Bincang dan tulis kesimpulan yang anda dapat daripada aktiviti ini tentang keupayaan bahan
pencuci semula jadi yang terdiri daripada mikroorganisma efektif yang terdapat dalam serum
Lactobacillus sp. dalam menanggalkan kesan enapcemar dalam longkang. Kaitkan aktiviti ini
dengan sektor dan kategori dalam TH yang diaplikasikan.

Kerjaya Dalam Teknologi Hijau

• Pegawai Penyelidik Mikrob
• Jurutera Alam Sekitar

Sumber Rujukan

i. Lactobacillus Serum – The Unconventional Farmer
http://theunconventionalfarmer.com/recipes/lactobacillus-serum/

ii. MOL (Mikro Organisma Lokal) – Cara Membuat & Menggunakannya
http://www.tinohtin.com/2015/08/cara-pembuatan-penggunaan-mol.html

BIOLOGI 47

AKTIVITI 6

Objektif

Menjelaskan cara Lactobacillus sp. meningkatkan kadar proses pereputan sisa dalam pembuatan
kompos.

Latar Belakang

Penggunaan bahan kimia dalam bidang pertanian dapat memberi impak dengan memendekkan
tempoh penuaian. Walau bagaimanapun, untuk jangka masa panjang, bahan kimia ini akan
meninggalkan sisa toksik dalam tanah. Kesannya, kualiti tanah akan menurun sekaligus menjejaskan
kualiti hasil tuaian. Lama-kelamaan, petani terpaksa menggunakan bahan kimia yang lebih pekat,
kerap atau pelbagai. Salah satu cara yang selamat untuk menjamin keseragaman dan kualiti medium
penanaman yang digunakan adalah dengan menggunakan baja kompos. Baja kompos ialah bahan
organik yang telah reput. Membuat baja kompos daripada bahan buangan organik bukan sahaja
dapat mengurangkan sisa dan sampah, malah dapat menyuburkan tanah. Sektor TH yang berkaitan
dengan aktiviti ini ialah Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa sementara kategori yang dirujuk ialah
Rawatan dan Pemprosesan yang melibatkan Proses Biologi iaitu Sisa kepada Baja.

Glosari

Pengurusan Sisa – Pemungutan, pengangkutan, pemprosesan, pengitaran semula atau
pembuangan, dan pengawasan bahan sisa. Pengurusan sisa boleh membabitkan pepejal, cecair,
gas, atau bahan radioaktif, dengan kaedah dan kepakarannya berbeza-beza.

Proses Biologi – Satu proses tindak balas kimia yang berlaku dalam organisma hidup.
Penghasilan kompos merupakan salah satu proses biologi yang melibatkan proses penguraian
(pereputan) bahan sisa organik semula jadi seperti sisa tumbuhan, kertas dan sisa makanan
menjadi bahan baharu yang berfaedah kepada kehidupan dan alam sekitar.

Rawatan dan Pemprosesan – Satu proses untuk menjadikan sisa dan air sisa menjadi bahan
yang spesifik yang boleh digunakan semula oleh organisma hidup. Teknologi rawatan sisa
termasuk pengurangan dan penggunaan semula sisa. Pemprosesan ialah menukarkan sisa
menjadi bahan yang berguna kepada kehidupan.

Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa – Menerima pakai TH dalam pengurusan dan penggunaan
sumber air, rawatan kumbahan, sisa pepejal dan kawasan pelupusan sampah.

Teknologi Hijau (TH) – Pembangunan dan aplikasi produk, peralatan serta sistem untuk
memelihara alam sekitar dan alam semula jadi dan meminimumkan atau mengurangkan kesan
negatif daripada aktiviti manusia.

48 BIOLOGI

Bahan dan Peralatan

i. 1 kg Rumput kering
ii. 1 kg Rumput hijau
iii. 1 kg Sisa sayur-sayuran
iv. 1 kg Kulit buah-buahan
v. 10 biji Kulit telur
vi. 500 g Kertas
vii. 200 g Hampas teh dan kopi
viii. 300 g Serpihan sabut kelapa
ix. 2 sudu besar Kapur makan
x. 2 unit Bekas polistirena bersaiz besar
xi. 100 ml Serum Lactobacillus sp.
xii. 500 ml Air beras
xiii. 500 ml Gula merah
xiv. 500 g Tanah

Kaedah

i. Pembentukan Kumpulan
• Anda perlu membentuk kumpulan dengan 4 orang ahli dalam setiap kumpulan.

ii. Pengenalan
• Analisis gambar-gambar berikut :

Gambar 8
Sisa kebun dan sisa dapur

BIOLOGI 49

iii. Bincangkan :
• Apakah bahan yang berfaedah yang boleh dihasilkan daripada sisa-sisa yang
ditunjukkan?
• Apakah proses biologi yang penting dalam pembentukan bahan yang anda nyatakan?
• Bagaimanakah cara untuk mempercepatkan proses tersebut?
• Apakah faktor biotik yang boleh mempengaruhi kadar proses biologi tersebut?

iv. Pelan Projek
Setiap kumpulan perlu :
• Membuat pembahagian tugas dalam kumpulan, sebagai contoh : melantik ketua
kumpulan, pencatat dan sebagainya.
• Mencari maklumat daripada pelbagai laman web dan merangka pelan tindakan untuk
mengatasi masalah timbunan sisa dapur dan kebun dengan TH iaitu Sektor Pengurusan
Sisa dan Air Sisa melalui kategori Rawatan dan Pemprosesan (Sisa kepada Baja).
• Merangka pelan tindakan untuk menghasilkan baja kompos.
• Membina hipotesis dan menentukan pemboleh ubah bagi aktiviti ini.

v. Tugasan Projek
Setiap kumpulan perlu :
• Berbincang untuk melaksanakan projek untuk mempercepatkan kadar penghasilan baja
kompos dengan menggunakan pelan yang telah dipersetujui bersama dan mengikut
pembahagian tugas yang telah ditetapkan.
• Berbincang untuk membuktikan hipotesis yang dibina dengan menentukan pemboleh
ubah terlebih dahulu.

vi. Pembentangan Hasil Kerja (Produk)
• Setiap kumpulan perlu menulis laporan aktiviti dengan menggunakan format berikut :
• Tajuk
• Hipotesis
• Bahan / Peralatan
• Prosedur
• Pemerhatian
• Analisis Pemerhatian
• Kesimpulan
• Setiap kumpulan boleh membuat pembentangan projek ini dengan menggunakan
persembahan slaid atau tayangan rakaman video.
• Masa untuk setiap kumpulan menyiapkan projek ini dengan sempurna ialah lebih kurang
3 bulan.

Pemerhatian

• Rekodkan masa yang diambil untuk pembentukan kompos yang sempurna bagi setiap
kotak kompos. Pemerhatian dibuat dengan merekod masa pembentukan kompos paling
pantas. Kompos terbentuk dengan sempurna apabila semua bahan dalam bekas hancur
menjadi humus.

50 BIOLOGI

Soalan Perbincangan
i. Bincangkan peranan serum bakteria Lactobacillus sp. dalam proses pembuatan kompos.
ii. Senaraikan faktor-faktor lain yang anda ketahui dapat mempertingkatkan kadar pereputan
sisa dalam pembuatan kompos.
iii. Pada pendapat anda, adakah aktiviti yang dijalankan membantu dalam TH? Apakah sektor
dan kategori dalam TH yang diguna pakai?
Kesimpulan
Bincang dan tulis kesimpulan yang anda dapat daripada aktiviti ini tentang keberkesanan
serum Lactobacillus sp. terhadap kadar pemprosesan sisa untuk menjadi baja kompos.
Kaitkan aktiviti ini dengan sektor dan kategori dalam TH yang diaplikasikan.

Kerjaya Dalam Teknologi Hijau
• Pakar Perhubungan Awam dan Alam Sekitar
• Pengurus Kelestarian
• Guru Sekolah
• Pensyarah

Sumber Rujukan
i. Bokashi Composting System

http://eftepe.kabel1.cz/em/bokashi/bokashi-compost-jillvannortwick.pdf
ii. Bokashi – The Fermentation of Organic Wastes – Compost Guy

http://www.compostguy.com/bokashi-resource-page/

BIOLOGI 51

AKTIVITI 7

Objektif

Menghasilkan pelbagai saiz bebola tanah liat yang mengandungi ‘bokashi’ kertas surat khabar lama
dan serum Lactobacillus sp. bagi tujuan mengurangkan tahap pencemaran ekosistem akuatik.

Latar Belakang

Pertambahan bahan cemar dalam sungai akan meningkatkan nilai BOD air seterusnya menjejaskan
hidupan mikroorganisma akuatik. Penggunaan mikroorganisma efektif adalah sangat sesuai bagi
merawat air sungai yang tercemar kerana kehadiran mikrob yang bermanfaat ini dapat mengawal
pertumbuhan alga dengan cara mengurangkan nutrien dalam sungai. Sektor TH yang berkaitan
dengan aktiviti ini ialah Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa melalui kategori Pencegahan dan
Pengurangan iaitu Pengurangan Sisa Kertas.

Glosari

BOD (Biochemical Oxygen Demand) – Kuantiti oksigen terlarut yang diperlukan oleh mikroorganisma
pengurai untuk menguraikan bahan organik dalam ekosistem akuatik.

‘Bokashi’ – Bahan organik yang sudah mengalami proses fermentasi bagi tujuan menghasilkan
pembawa mikroorganisma baik.

Pencegahan dan Pengurangan – Satu proses untuk menyokong kehidupan manusia yang lestari
melalui penyingkiran dan pengurangan jumlah sisa yang dihasilkan oleh manusia dan penyingkiran
sisa yang berbahaya serta menghalang dan mengurangkan sisa domestik daripada dihantar ke
tapak pelupusan sebagai sisa.

Pengurangan Sisa Kertas – Satu proses untuk mengurangkan sisa daripada semua jenis kertas.

Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa – Menerima pakai TH dalam pengurusan dan penggunaan
sumber air, rawatan kumbahan, sisa pepejal dan kawasan pelupusan sampah.

Teknologi Hijau (TH) – Pembangunan dan aplikasi produk, peralatan serta sistem untuk memelihara
alam sekitar dan alam semula jadi dan meminimumkan atau mengurangkan kesan negatif daripada
aktiviti manusia.

Bahan dan Peralatan

i. 500 ml Serum Lactobacillus sp.
ii. 2.5 kg Tanah liat
iii. 5 helai Surat khabar lama
iv. 1 unit Besen
v. 5 unit Plastik berzip
vi. 1 unit Dulang (tray)
vii. 500 ml Air gula merah (Molasses)
viii. 500 ml Air hujan / air tanpa klorin

52 BIOLOGI

Kaedah
i. Pembentukan Kumpulan
• Anda perlu membentuk kumpulan dengan 4 orang ahli dalam setiap kumpulan.
ii. Pengenalan
• Analisis gambar-gambar berikut :

Gambar 9
Beberapa batang sungai yang tercemar dan timbunan kertas surat

khabar lama
iii. Bincangkan :

• Apakah kesan buruk air sungai yang tercemar ke atas kehidupan akuatik?
• Namakan kaedah untuk menentukan tahap pencemaran air sungai.
• Apakah kaedah rawatan semula jadi yang anda ketahui untuk mengurangkan pencemaran

sungai?
• Namakan beberapa kaedah yang anda ketahui untuk mengurangkan sisa kertas.
• Bolehkah sisa kertas digunakan untuk merawat sungai tercemar? Jika boleh digunakan,

bagaimanakah caranya?
BIOLOGI 53

iv. Pelan Projek
Setiap kumpulan perlu :
• Membuat pembahagian tugas dalam kumpulan, sebagai contoh : melantik ketua
kumpulan, pencatat dan sebagainya.
• Mencari maklumat daripada pelbagai laman web dan merangka pelan tindakan
untuk mengatasi masalah pencemaran sungai secara semula jadi yang melibatkan
mikroorganisma dengan TH iaitu Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa, kategori
Pencegahan dan Pengurangan (Pengurangan Sisa Kertas).
• Merangka pelan tindakan untuk menghasilkan bebola tanah liat yang mengandungi
‘bokashi’.
• Membina hipotesis dan menentukan pemboleh ubah bagi aktiviti ini dan menyediakan
kertas projek.

v. Tugasan Projek
Setiap kumpulan perlu :
• Berbincang untuk melaksanakan projek untuk mengurangkan tahap pencemaran air
sungai dengan menggunakan pelan yang telah dipersetujui bersama dan mengikut
pembahagian tugas yang telah ditetapkan.
• Berbincang untuk membuktikan hipotesis yang dibina dengan menentukan pemboleh
ubah terlebih dahulu.

vi. Pembentangan Hasil Kerja (Produk)
• Setiap kumpulan perlu menulis laporan aktiviti dengan menggunakan format berikut :
• Tajuk
• Hipotesis
• Bahan / Peralatan
• Prosedur
• Pemerhatian
• Analisis Pemerhatian
• Kesimpulan
• Setiap kumpulan boleh membuat pembentangan projek ini dengan menggunakan
persembahan slaid atau tayangan rakaman video.
• Masa untuk menyiapkan projek ini ialah lebih kurang 30 hari. Pemerhatian terhadap
keberkesanan produk yang dihasilkan bergantung pada kejayaan projek anda.

Pemerhatian

i. Rekodkan pemerhatian terhadap warna sampel air sungai sebelum rawatan dan selepas
rawatan.

ii. Rekodkan pemerhatian terhadap warna kertas litmus yang dicelupkan ke dalam sampel air
sungai sebelum dan selepas rawatan.

iii. Rekodkan nilai BOD sampel air sungai sebelum dan selepas rawatan.

Soalan Perbincangan

i. Terangkan kaedah menentukan nilai BOD dalam sampel air sungai.
ii. Apakah yang anda faham dengan nilai BOD air sungai?
iii. Bagaimana mikroorganisma efektif dalam bebola tanah liat itu dapat memperbaiki kualiti air

sungai yang tercemar? Jelaskan.
iv. Pada pendapat anda, adakah aktiviti yang dijalankan membantu dalam TH? Apakah sektor

dan kategori yang diguna pakai?

54 BIOLOGI

Kesimpulan
Bincang dan tulis kesimpulan yang anda dapat daripada aktiviti ini tentang keberkesanan
bebola tanah liat pelbagai saiz yang mengandungi ‘bokashi’ kertas surat khabar lama dalam
mengurangkan nilai BOD sampel air sungai yang tercemar. Kaitkan aktiviti ini dengan sektor
dan kategori dalam TH yang diaplikasikan.

Kerjaya Dalam Teknologi Hijau
• Pegawai Penyelidik Mikrob
• Pakar Alam Sekitar
• Pengurus Kelestarian
Sumber Rujukan
i. Bokashi – The Unconventional Farmer
http://theunconventionalfarmer.com/natural-techniques/bokashi/
ii. Lactobacillus Serum – The Unconventional Farmer
http://theunconventionalfarmer.com/recipes/lactobacillus-serum/

BIOLOGI 55

ENZIM TEKNOLOGI HIJAU

56 BIOLOGI

AKTIVITI 8

Objektif

Menghasilkan eko-enzim daripada sisa buah-buahan bagi mengurangkan dan meminimumkan
sisa.

Latar Belakang

Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa melalui kategori Pencegahan dan Pengurangan dapat menukar
sisa domestik terutamanya sisa buah-buahan kepada bahan yang berfaedah iaitu eko-enzim. Eko-
enzim yang dihasilkan melalui proses penapaian merupakan hasil semula jadi dan lebih selamat
untuk alam sekitar.

(Cadangan: Guna buah yang manis, tinggi kandungan gula dan kanji seperti manggis, rambutan
atau anggur.)

Glosari

Enzim – Sejenis protein yang berfungsi sebagai pemangkin untuk mempercepatkan proses tindak
balas dalam tubuh badan manusia.

Fermentasi – Suatu proses penguraian zat daripada molekul kompleks menjadi molekul yang lebih
sederhana menggunakan enzim pengurai dan menghasilkan tenaga.

Larutan eko-enzim – Larutan yang dihasilkan daripada proses fermentasi sisa buangan oleh bakteria
semula jadi di persekitaran.

Mikroorganisma – Mikroorganisma adalah organisma mikroskopik yang sedia wujud di persekitaran
dan memainkan peranan penting dalam menyokong dan mengekalkan keseimbangan alam semula
jadi dan kehidupan.

Pencegahan dan Pengurangan – Satu proses untuk menyokong kehidupan manusia yang lestari
melalui penyingkiran dan pengurangan jumlah sisa yang dihasilkan oleh manusia dan penyingkiran
sisa yang berbahaya serta menghalang dan mengurangkan sisa domestik daripada dihantar ke
tapak pelupusan sebagai sisa.

Pengasingan dan Kitar Semula – Tindakan mengasingkan dan memanfaatkan semula sisa
domestik sebelum dihantar ke tapak pelupusan. Sisa dipisahkan mengikut jenis bahan dan diubah
menjadi bahan baharu yang berguna.

Pengurusan Sisa dan Air Sisa – Pemungutan, pengangkutan, pemprosesan, pengitaran semula
atau pembuangan, dan pengawasan bahan sisa dan air sisa. Frasa ini biasanya dikaitkan dengan
bahan yang dihasilkan oleh kegiatan manusia, dengan pengurusan sisa umumnya dilakukan untuk
mengurangkan kesannya pada kesihatan, persekitaran atau estetik. Pengurusan sisa dan air sisa
boleh membabitkan pepejal, cecair, gas, atau bahan radioaktif, dengan kaedah dan kepakarannya
berbeza-beza.

Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa – Menerima pakai TH dalam pengurusan dan penggunaan
sumber air, rawatan kumbahan, sisa pepejal dan kawasan pelupusan sampah.

BIOLOGI 57

Teknologi Hijau (TH) – Pembangunan dan aplikasi produk, peralatan serta sistem untuk memelihara
alam sekitar dan alam semula jadi dan meminimumkan atau mengurangkan kesan negatif daripada
aktiviti manusia.

Bahan dan Peralatan

i. 1 L Air
ii. 100 g Gula merah
iii. 300 g Kulit buah-buahan
iv. Botol atau tong plastik berpenutup berkapasiti 1.5 L

Kaedah

i. Permulaan
• Anda dikehendaki menonton klip video yang disediakan oleh guru anda. Bincangkan
soalan-soalan yang dikemukakan oleh guru anda.

ii. Pembentukan Kumpulan
• Anda dikehendaki membentuk kumpulan yang terdiri daripada 5 orang murid dalam
satu kumpulan.

iii. Pelan Projek
• Anda dikehendaki berbincang secara berkumpulan untuk menganalisis masalah yang
dikenal pasti daripada video. Kumpulkan maklumat berkaitan masalah ini daripada sumber
bacaan atau internet.
• Anda perlu membuat pengagihan tugas secara berkumpulan bagi menghasilkan eko-
enzim.
• Hasilkan satu kertas kerja projek sebelum memulakan projek anda.

iv. Tugasan Projek
• Anda dikehendaki berbincang secara berkumpulan bagi merangka langkah penghasilan
eko-enzim.
• Laksanakan projek anda seperti yang telah dirancang dalam kertas kerja projek.

v. Pembentangan Hasil Kerja (Produk)
• Setiap kumpulan perlu membentangkan hasil produk dengan menggunakan persembahan
slaid atau tayangan rakaman video.

Soalan Perbincangan

i. Apakah sumbangan yang telah anda lakukan apabila menghasilkan larutan eko-enzim?
ii. Bagaimana TH terlibat dalam proses penghasilan larutan eko-enzim?

58 BIOLOGI

Kesimpulan
Bincang dan tulis kesimpulan hasil aktiviti yang dijalankan dengan mengaitkan Sektor
Pengurusan Sisa dan Air Sisa melalui kategori Pencegahan dan Pengurangan.

Kerjaya Dalam Teknologi Hijau
• Usahawan Hijau
• Pengurus Pelupusan Sisa dan Air Sisa
• Pekerja Pemuliharaan Alam Sekitar
Sumber Rujukan
i. Amano enzyme Inc. (2007). What is enzyme?
https://www.amano-enzyme.co.jp/eng/enzyme/about.html
ii. Choesf. (2009).Recipe For Homemade Citrus Enzyme Cleaner – Natural, Really Cheap
(Almost Free) & Effective!
http://happyhomemaker88.com/2009/05/02/recipe-for-homemade-citrus-enzyme-a-
natural-cheap-effective-all-purpose-cleaner/
iii. Green Pal. (2014). How to Make and Use Garbage Enzyme.
https://www.youtube.com/ watch?v=DGSh3OMvb_s
iv. Holmes FL (2003). “Enzymes”. In Heilbron JL. The Oxford Companion to the History
of Modern Science. Oxford: Oxford University Press.
v. Novozymes.(2015).Enzymes Are Fully Biodegradable.
http://www.novozymes.com/en/about-us/our-business/what-are-enzymes/pages/
default.aspx

BIOLOGI 59

AKTIVITI 9

Perhatian: Gunakan hasil larutan eko-enzim daripada Aktiviti 8.

Objektif

i. Menjalankan uji kaji mengesan pembersihan oleh detergen komersial dan eko-enzim.
ii. Membandingkan keberkesanan detergen komersial dengan eko-enzim.
iii. Menyedarkan murid tentang sumbangan yang boleh dilakukan dalam penjagaan alam

sekitar dengan menghasilkan bahan cuci daripada bahan semula jadi dan mesra alam.

Latar Belakang

Larutan eko-enzim yang dihasilkan dengan menggunakan sisa buah-buahan boleh memberi
sumbangan kepada Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa. Dalam aktiviti ini, eko-enzim yang
dihasilkan akan diuji. Kepentingan aktiviti ini adalah memastikan ujian yang dijalankan adalah adil
secara saintifik dan dapat membuktikan bahawa eko-enzim yang dihasilkan dapat menjadi bahan
pencuci. Eko-enzim yang dibuktikan berkesan akan memenuhi keperluan bagi Sektor Pengurusan
Sisa dan Air Sisa berdasarkan kategori Pencegahan dan Pengurangan (Penghasilan Lebih Bersih).

Glosari

Enzim – Sejenis protein yang berfungsi sebagai pemangkin untuk mempercepatkan proses tindak
balas dalam tubuh badan manusia.

Fermentasi – Suatu proses penguraian zat daripada molekul kompleks menjadi molekul yang lebih
sederhana menggunakan enzim pengurai dan menghasilkan tenaga.

Larutan eko-enzim – Larutan yang dihasilkan daripada proses fermentasi sisa buangan oleh
bakteria semula jadi di persekitaran.

Mikroorganisma – Mikroorganisma adalah organisma mikroskopik yang sedia wujud di
persekitaran dan memainkan peranan penting dalam menyokong dan mengekalkan keseimbangan
alam semula jadi dan kehidupan.

Pencegahan dan Pengurangan – Satu proses untuk menyokong kehidupan manusia yang lestari
melalui penyingkiran dan pengurangan jumlah sisa yang dihasilkan oleh manusia dan penyingkiran
sisa yang berbahaya serta menghalang dan mengurangkan sisa domestik daripada dihantar ke
tapak pelupusan sebagai sisa.

Pengasingan dan Kitar Semula – Tindakan mengasingkan dan memanfaatkan semula sisa
domestik sebelum dihantar ke tapak pelupusan. Sisa dipisahkan mengikut jenis bahan dan diubah
menjadi bahan baharu yang berguna.

Pengurusan Sisa dan Air Sisa – Pemungutan, pengangkutan, pemprosesan, pengitaran semula
atau pembuangan, dan pengawasan bahan sisa dan air sisa. Frasa ini biasanya dikaitkan dengan
bahan yang dihasilkan oleh kegiatan manusia, dengan pengurusan sisa umumnya dilakukan untuk
mengurangkan kesannya pada kesihatan, persekitaran atau estetik. Pengurusan sisa dan air sisa
boleh membabitkan pepejal, cecair, gas, atau bahan radioaktif, dengan kaedah dan kepakarannya
berbeza-beza.

60 BIOLOGI

Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa – Menerima pakai TH dalam pengurusan dan penggunaan
sumber air, rawatan kumbahan, sisa pepejal dan kawasan pelupusan sampah.

Teknologi Hijau (TH) – Pembangunan dan aplikasi produk, peralatan serta sistem untuk
memelihara alam sekitar dan alam semula jadi dan meminimumkan atau mengurangkan kesan
negatif daripada aktiviti manusia.

Bahan dan Peralatan

i. Kain putih
ii. Gunting
iii. Gincu
iv. Kanji
v. Pes Kari
vi. 15 Bikar 200 ml
vii. 15 Rod kaca untuk mengacau larutan
viii. 3 jenis Larutan eko-enzim yang telah disediakan
ix. Detergen (sabun serbuk – 5 g dalam 1 L air)
x. Tisu dapur

Kaedah

i. Permulaan
• Anda dikehendaki menjawab soalan yang dikemukakan oleh guru tentang eko-enzim.

ii. Penyiasatan
• Anda dikehendaki membentuk kumpulan yang terdiri daripada 5 orang murid dalam
satu kumpulan.
• Anda perlu berbincang dan merancang dalam kumpulan untuk menjalankan
penyiasatan dengan menggunakan bahan-bahan yang disediakan oleh guru bagi menguji
keberkesanan eko-enzim sebagai agen pencuci.
• Anda dikehendaki melaksanakan penyiasatan yang telah dirancang.

iii. Membina Pengetahuan
• Setiap kumpulan dikehendaki menterjemah dapatan penyiasatan dalam bentuk yang
ringkas di atas kertas mahjung dan dipamerkan di hadapan kelas.

iv. Perbincangan
• Anda dikehendaki membincangkan hasil penyiasatan daripada setiap kumpulan dan
membuat rumusan tentang keberkesanan eko-enzim sebagai agen pembersih dan
sumbangannya dalam Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa.

v. Membuat Refleksi
• Anda dikehendaki membuat refleksi dengan merujuk kembali soalan yang dikemukakan
oleh guru dan seterusnya menjawab soalan perbincangan di bawah.

BIOLOGI 61

Soalan Perbincangan

i. Campuran larutan mana yang paling cepat menanggalkan kotoran?
ii. Adakah larutan detergen dapat melunturkan lemak, karbohidrat dan warna pes kari?

Mengapa?
iii. Di manakah semua larutan pencuci yang anda gunakan akan berakhir? Jangkakan perkara

yang akan berlaku.
iv. Apakah kesan penghasilan larutan eko-enzim dalam TH?
v. Adakah TH perlu untuk kehidupan sekarang? Mengapa?
vi. Darah pada kain sangat sukar dibersihkan. Jika kain yang terkena darah dibasuh dalam air

panas, protein akan melekat lebih kuat. Oleh itu darah mesti dibasuh dalam suhu 30°C.
• Apakah larutan yang sesuai digunakan untuk mencuci darah pada kain?
• Apakah kegunaan lain untuk larutan eko-enzim yang disediakan?
• Mengapa kain yang mempunyai darah mesti dibasuh pada suhu 30°C?
vii. Apakah keuntungan yang boleh diperoleh daripada penggunaan larutan eko-enzim semula
jadi?
viii. Bagaimana larutan eko-enzim boleh menyumbang dalam TH?
ix. Apakah kegunaan dan kebaikannya jika buah-buahan yang segar serta proses yang lebih
bersih dilakukan untuk membuat larutan eko-enzim?

Kesimpulan

Bincangkan kebolehan eko-enzim sebagai agen pembersih dan sumbangannya dalam Sektor
Pengurusan Sisa dan Air Sisa.

Kerjaya Dalam Teknologi Hijau

• Saintis Alam Sekitar
• Perunding Tanah yang Tercemar

Sumber Rujukan

i. Amano enzyme Inc. (2007). What is Enzyme?
https://www.amano-enzyme.co.jp/eng/enzyme/about.html

ii. Novozymes. (2015).Enzymes are Fully Biodegradable.
http://www.novozymes.com/en/about-us/our-business/what-arenzymes/pages/default.
aspx

62 BIOLOGI

AKTIVITI 10

Objektif

i. Merancang uji kaji keberkesanan eko-enzim sebagai pengurai minyak dan seterusnya dapat
membersihkan saliran secara mesra alam.

ii. Membuat rumusan bahawa enzim yang terdapat dalam eko-enzim boleh memecahkan
lemak gris kepada molekul-molekul kecil dan menjadikan proses pembersihan lebih
berkesan dan mesra alam.

iii. Mencadangkan kegunaan-kegunaan lain eko-enzim dan sumbangan eko-enzim dalam TH.

Latar Belakang

Penggunaan eko-enzim sebagai pembersih bahan berminyak dari longkang atau saliran,
contohnya di kawasan rumah atau kedai mengaplikasikan TH dalam Sektor Pengurusan Sisa dan
Air Sisa melalui kategori Rawatan dan Pemprosesan. Sisa buah-buahan apabila diolah melalui
proses fermentasi menjadi lebih berfaedah dan bermanfaat kepada kehidupan serta mesra
alam. Sisa buah-buahan yang diolah mengandungi enzim dan boleh memecahkan lemak serta
gris kepada molekul-molekul kecil sekaligus menjadikan proses pembersihan lebih berkesan.
Lemak dan gris yang telah bertukar menjadi molekul-molekul kecil lebih mudah mengalir dan
tidak menyumbatkan saliran bangunan. Selain itu, hasil kumbahan yang dirawat dengan eko-
enzim adalah lebih selamat dan mesra alam apabila dilepaskan ke dalam sistem saliran.

Glosari

Enzim – Sejenis protein yang berfungsi sebagai pemangkin untuk mempercepatkan proses tindak
balas dalam tubuh badan manusia.

Fermentasi – Suatu proses penguraian zat daripada molekul kompleks menjadi molekul yang lebih
sederhana menggunakan enzim pengurai dan menghasilkan tenaga.

Larutan eko-enzim – Larutan yang dihasilkan daripada proses fermentasi sisa buangan oleh bakteria
semula jadi di persekitaran.

Mikroorganisma – Mikroorganisma adalah organisma mikroskopik yang sedia wujud di persekitaran
dan memainkan peranan penting dalam menyokong dan mengekalkan keseimbangan alam semula
jadi dan kehidupan.

Pencegahan dan Pengurangan – Satu proses untuk menyokong kehidupan manusia yang lestari
melalui penyingkiran dan pengurangan jumlah sisa yang dihasilkan oleh manusia dan penyingkiran
sisa yang berbahaya serta menghalang dan mengurangkan sisa domestik daripada dihantar ke
tapak pelupusan sebagai sisa.

Pengasingan dan Kitar Semula – Tindakan mengasingkan dan memanfaatkan semula sisa
domestik sebelum dihantar ke tapak pelupusan. Sisa dipisahkan mengikut jenis bahan dan diubah
menjadi bahan baharu yang berguna.

BIOLOGI 63

Pengurusan Sisa dan Air Sisa – Pemungutan, pengangkutan, pemprosesan, pengitaran semula
atau pembuangan, dan pengawasan bahan sisa dan air sisa. Frasa ini biasanya dikaitkan dengan
bahan yang dihasilkan oleh kegiatan manusia, dengan pengurusan sisa umumnya dilakukan untuk
mengurangkan kesannya pada kesihatan, persekitaran atau estetik. Pengurusan sisa dan air sisa
boleh membabitkan pepejal, cecair, gas, atau bahan radioaktif, dengan kaedah dan kepakarannya
berbeza-beza.

Rawatan dan Pemprosesan – Satu proses untuk menjadikan sisa dan air sisa menjadi bahan
yang spesifik yang boleh digunakan semula oleh organisma hidup. Teknologi rawatan sisa termasuk
pengurangan dan penggunaan semula sisa. Pemprosesan ialah menukarkan sisa menjadi bahan
yang berguna kepada kehidupan.

Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa – Menerima pakai TH dalam pengurusan dan penggunaan
sumber air, rawatan kumbahan, sisa pepejal dan kawasan pelupusan sampah.

Teknologi Hijau (TH) – Pembangunan dan aplikasi produk, peralatan serta sistem untuk memelihara
alam sekitar dan alam semula jadi dan meminimumkan atau mengurangkan kesan negatif daripada
aktiviti manusia.

Bahan dan Peralatan

i. 9 Botol mineral berkapasiti 500 ml
ii. Minyak gris
iii. Minyak masak yang telah digunakan untuk menggoreng ikan
iv. Pencuci pinggan
v. Eko-enzim
vi. Minyak hitam motor

Kaedah

i. Permulaan
• Anda dikehendaki menjawab soalan yang dikemukakan oleh guru tentang eko-enzim.

ii. Penyiasatan
• Anda dikehendaki membentuk kumpulan yang terdiri daripada 5 orang murid dalam satu
kumpulan.
• Anda perlu berbincang dan merancang dalam kumpulan untuk menjalankan penyiasatan
fungsi eko-enzim bagi membersihkan bahan berminyak dari longkang atau saliran rumah
atau kedai.
• Anda dikehendaki melaksanakan penyiasatan yang telah dirancang.
• Rancang dan laksanakan eksperimen di dalam makmal yang boleh menguji
keberkesanan eko-enzim untuk mengelakkan longkang tersumbat dengan
menggunakan bahan dan peralatan yang disediakan.
• Catat pemerhatian berdasarkan perubahan yang berlaku.
• Buat kesimpulan berdasarkan dapatan yang dikumpul.

iii. Membina Pengetahuan
• Setiap kumpulan dikehendaki menterjemah hasil penyiasatan dalam bentuk yang ringkas
di atas kertas mahjung dan dipamerkan di hadapan kelas.

64 BIOLOGI

iv. Perbincangan
• Anda dikehendaki membincangkan hasil penyiasatan daripada setiap kumpulan dan
membuat rumusan tentang keberkesanan eko-enzim sebagai agen pembersih dan
sumbangannya dalam Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa melalui kategori Rawatan dan
Pemprosesan.

v. Membuat Refleksi
• Anda dikehendaki membuat refleksi dengan merujuk kembali soalan yang dikemukakan
oleh guru dan seterusnya menjawab soalan di bawah.

Soalan Perbincangan
i. Adakah eko-enzim dapat memecahkan gris? Mengapa?
ii. Apakah yang akan berlaku jika eko-enzim dimasukkan ke dalam sungai?
iii. Jelaskan perbezaan penggunaan detergen dengan eko-enzim dalam menjaga ekosistem
sungai dan saliran.
iv. Cadangkan penggunaan lain bagi eko-enzim yang dihasilkan.
v. Cadangkan penambahbaikan yang boleh dibuat ke atas eko-enzim yang dihasilkan untuk
dikomersialkan.

Kesimpulan

Bincangkan hasil aktiviti dan laporkan. Dalam laporan anda, kaitkan peranan eko-enzim
sebagai penyumbang kepada Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa.

Kerjaya Dalam Teknologi Hijau
• Perunding Alam Sekitar
• Pengurus Pelupusan Sisa dan Air Sisa

Sumber Rujukan

i. Dr Lucy Lum. (2009). Making Your Home an Eco-Friendly Place.
https://www.youtube.com/watch?v=rAgPMPod2WQ

ii. S. C. David. (2001). The McGraw-Hill Recycling Handbook. Characterization of Waste
Streams, pg. 3.13. New York: McGraw Hill.

BIOLOGI 65

PENGAWETAN SISA
ORGANIK DALAM
TEKNOLOGI HIJAU

66 BIOLOGI

AKTIVITI 11

Objektif

Menghasilkan baja foliar daripada sisa dapur seperti sayur-sayuran hijau dan buah-buahan manis
yang telah rosak atau busuk untuk digunakan sebagai penggalak tanaman sayur-sayuran.

Latar Belakang

Baja yang telah diekstrak daripada sayur-sayuran hijau dan buah-buahan yang telah layu atau rosak
ini bertindak sebagai penggalak tanaman (plant booster) pada tanaman sayur-sayuran. Kaedah
penghasilan baja foliar ini mengaplikasikan konsep osmosis dengan mengkaji kesan larutan hipertonik
terhadap sap sel tumbuhan. Larutan gula yang berkepekatan tinggi mampu memberhentikan
tindakan mikroorganisma pada sisa sayur-sayuran dan buah-buahan (seperti dalam pengawetan
penjerukan makanan) dan segala nutrien yang terdapat dalam sisa organik ini akan terkandung
dalam larutan gula. Hasil ekstrak ini akan dijadikan baja semburan pada daun sayur-sayuran. Baja
foliar yang dihasilkan adalah di bawah Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa dan Sektor Pertanian
dan Perhutanan dalam TH.

Glosari

Baja Foliar – Baja jenis cecair yang digunakan pada daun tumbuhan.

Pengurusan Nutrien – Nutrien tambahan yang diberikan pada daun (sayur-sayuran) untuk
mempercepat pertumbuhan dan kematangannya.

Pengurusan Tanah Pertanian – Kategori dalam Sektor Pertanian dan Perhutanan yang melibatkan
pengurusan tanah pertanian secara lestari iaitu mengurangkan pelepasan gas rumah hijau tanpa
menjejaskan kualiti dan kuantiti hasil pertanian. Ia turut melibatkan amalan pengurusan tanah
yang dapat meminimumkan kehilangan nutrien tanah dengan memelihara kesuburan serta aktiviti
biologi tanah melalui penggunaan mikroorganisma serta menggunakan kaedah yang sesuai seperti
penanaman kekacang dan penggiliran tanaman.

Proses Biologi – Satu proses tindak balas kimia yang berlaku dalam organisma hidup.

Rawatan dan Pemprosesan – Satu proses untuk menjadikan sisa dan air sisa menjadi bahan
yang spesifik yang boleh digunakan semula oleh organisma hidup. Teknologi rawatan sisa termasuk
pengurangan dan penggunaan semula sisa. Pemprosesan ialah menukarkan sisa menjadi bahan
yang berguna kepada kehidupan.

Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa – Menerima pakai TH dalam pengurusan dan penggunaan
sumber air, rawatan kumbahan, sisa pepejal dan kawasan pelupusan sampah.

Sektor Pertanian dan Perhutanan – Merupakan salah satu sektor daripada tujuh sektor utama TH;
melibatkan pengeluaran makanan dan barangan melalui perladangan, penternakan dan perhutanan.

Teknologi Hijau (TH) – Pembangunan dan aplikasi produk, peralatan serta sistem untuk memelihara
alam sekitar dan alam semula jadi dan meminimumkan atau mengurangkan kesan negatif daripada
aktiviti manusia.

BIOLOGI 67

Bahan dan Peralatan
i. 500 g Sayur-sayuran hijau yang telah rosak
ii. 500 g Buah-buahan manis yang telah rosak
iii. 1 kg Gula merah
iv. Air suling
v. 2 unit Pisau
vi. 2 unit Papan pemotong
vii. 1 unit Penapis
viii. 2 unit Bekas plastik bersama penutupnya
ix. 2 unit Botol reagen jernih
x. 1 unit Alat penimbang
xi. 2 unit Bikar 500 ml
xii. 1 unit Bikar 2000 ml
xiii. 1 unit Silinder penyukat
xiv. 1 unit Penunu Bunsen
xv. 1 unit Tungku kaki tiga

Gambar 10
Peralatan dan Bahan untuk Aktiviti 11

Kaedah

Anda perlu membentuk kumpulan yang terdiri daripada tiga murid dalam setiap kumpulan.
i. Bincangkan soalan berkenaan :
• Apakah ciri-ciri buah-buahan dan sayur-sayuran yang rosak?
• Apakah yang menyebabkan sayur-sayuran dan buah-buahan tersebut mudah menjadi
rosak? Terangkan.
• Apakah teknik pengawetan yang digunakan pada buah-buahan dan sayur-sayuran segar
untuk menjadikannya tahan lebih lama?
• Apakah kemungkinan yang akan berlaku pada alam sekitar dan kehidupan sekiranya
makanan yang rosak ini tidak diurus dengan baik?

ii. Penyiasatan
• Anda perlu berbincang dalam kumpulan dan mencari maklumat daripada internet untuk
cara menyediakan larutan gula hipertonik bagi sisa sayur-sayuran dan buah-buahan yang
disediakan. Daripada larutan gula hipertonik, hasilkan baja foliar semasa kelas.

68 BIOLOGI

• Anda perlu berbincang dalam kumpulan untuk melakukan penyiasatan terhadap jenis
sayur-sayuran atau tanaman berdaun sebagai sampel eksperimen. Dalam perbincangan,
pastikan perkara berikut diberi perhatian :
• Waktu semburan yang ditetapkan supaya menjadi faktor yang dimalarkan sepanjang
tempoh masa kajian.
• Melakukan penyiasatan hasil daripada kesan semburan baja foliar pada daun sayuran
yang telah dipilih.
• Penyiasatan perlu dilakukan selama 7 hari dan rekodkan pemerhatian anda dalam
jadual.

iii. Membina Pengetahuan
• Anda perlu berbincang dalam kumpulan berdasarkan keputusan yang diperoleh daripada
penyiasatan tersebut iaitu kesan semburan baja foliar pada daun sayur-sayuran dengan
mengaitkan Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa dan Sektor Pertanian dan Perhutanan.

iv. Perbincangan
• Anda perlu berbincang dalam kumpulan tentang :
• Hasil yang diperoleh sebelum dan selepas semburan baja foliar daripada ekstrak
sayur-sayuran hijau pada daun.
• Hasil yang diperoleh sebelum dan selepas semburan baja foliar daripada ekstrak
buah-buahan pada daun.
• Hasil yang diperoleh sebelum dan selepas semburan air biasa pada daun.
• Kesan sebelum dan selepas semburan baja foliar pada daun sayur-sayuran.
• Perbandingan keberkesanan kedua-dua jenis baja foliar pada sayur-sayuran yang
dipilih dan menentukan baja foliar yang paling berkesan berdasarkan hasil
pemerhatian.
• Peranan Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa dan Sektor Pertanian dan Perhutanan
dalam melestarikan pengurusan sisa pepejal ke arah TH.

v. Membuat Refleksi
• Dalam kumpulan, anda perlu membuat refleksi terhadap aktiviti yang telah dijalankan
dengan membuat perkaitan antara konsep biologi dengan sektor yang dirancang.

Pemerhatian

i. Ukur panjang dan lebar daun sayur-sayuran sebelum semburan baja foliar. Rekod bacaan
awal. Pastikan panjang dan lebar daun yang dipilih adalah sama ukurannya.

ii. Catat bacaan panjang dan lebar daun selepas semburan baja daripada ekstrak buah-
buahan, ekstrak sayur-sayuran dan air biasa.

iii. Catatkan pemerhatian anda dalam jadual selama tujuh (7) hari bagi mendapatkan purata
panjang dan lebar daun yang sebenar.

iv. Bandingkan keberkesanan semburan baja foliar pada daun yang dipilih.

Soalan Perbincangan

i. Daripada hasil pemerhatian, semburan baja foliar yang manakah paling berkesan pada
daun sayur-sayuran yang dipilih?

ii. Mengapakah larutan gula perlu disediakan dengan kepekatan yang tinggi daripada sap sel
tumbuhan?

iii. Mengapakah pokok boleh menyerap nutrien melalui daun tanpa melalui sistem akar?
iv. Apakah kelebihan menggunakan baja foliar organik berbanding baja kimia?
v. Bagaimana aktiviti ini penting dalam TH?

BIOLOGI 69

Kesimpulan
Bincang dan tulis kesimpulan yang anda dapat daripada aktiviti ini berkaitan kesan semburan
baja foliar organik pada daun sayur-sayuran. Kaitkan aktiviti ini dengan sektor dalam TH yang
digunakan.

Kerjaya Dalam Teknologi Hijau
• Pegawai Penyelidik (MARDI)
• Pembekal Bahan Pertanian
• Pakar Perhubungan Awam dan Alam Sekitar
Sumber Rujukan
i. 7 Tip Pemberian Baja Foliar (Baja Semburan) Untuk Tanaman
http://www.tinohtin.com/2015/07/7-tip-pemberian-baja-foliar-baja.html
ii. Cara Membuat Penggalak Tanaman
http://www.ilmutani.com/?s=cara+membuat+penggalak+tanaman
iii. Nutrient Sprays
http://www.tfrec.wsu.edu/Horticulture/nutspray.html

70 BIOLOGI

AKTIVITI 12

Objektif

Menghasilkan tepung daripada kulit pisang untuk dijadikan bahan dalam pembuatan plastisin
semula jadi.

Latar Belakang

Pokok pisang adalah salah satu tumbuhan pelbagai guna. Hampir kesemua bahagian daripada
tanaman pisang dapat dimanfaatkan seperti daun, batang, pelepah dan buah. Bahagian pisang
yang selama ini jarang dimanfaatkan adalah kulit pisang. Kulit pisang diolah menjadi tepung
dengan mengaplikasikan kategori Rawatan dan Pemprosesan melalui kaedah Rawatan Fizikal iaitu
Pengubahsuaian Bentuk dan Keadaan Bahan Buangan. Tepung kulit pisang ini akan menjadi salah
satu bahan dalam pembuatan plastisin semula jadi dan hasilnya dapat digunakan sebagai bahan
bantu mengajar guru dan murid. Aktiviti ini adalah di bawah Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa.

Glosari

Rawatan dan Pemprosesan – Satu proses untuk menjadikan sisa dan air sisa menjadi bahan
yang spesifik yang boleh digunakan semula oleh organisma hidup. Teknologi rawatan sisa termasuk
pengurangan dan penggunaan semula sisa. Pemprosesan ialah menukarkan sisa menjadi bahan
yang berguna kepada kehidupan.

Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa – Menerima pakai TH dalam pengurusan dan penggunaan
sumber air, rawatan kumbahan, sisa pepejal dan kawasan pelupusan sampah.

Teknologi Hijau (TH) – Pembangunan dan aplikasi produk, peralatan serta sistem untuk memelihara
alam sekitar dan alam semula jadi dan meminimumkan atau mengurangkan kesan negatif daripada
aktiviti manusia.

Bahan dan Peralatan

i. Kulit pisang yang telah ranum
ii. Gunting
iii. Mesin pengisar kering
iv. 70 g Tepung jagung
v. 150 g Tepung gandum
vi. 30 ml Minyak masak
vii. Pewarna makanan (3 jenis warna)
viii. 100 ml Air suling
ix. 1 spatula Garam halus
x. 1 unit Alat penimbang

BIOLOGI 71

Kaedah

i. Permulaan
• Murid melihat sisa kulit pisang yang dibawa oleh guru.
• Bincangkan soalan-soalan berikut :
• Apakah khasiat yang terkandung dalam kulit buah pisang yang telah ranum?
• Bagaimanakah cara yang sesuai untuk menguruskan sisa kulit pisang?
• Apakah hasil yang diperoleh daripada aktiviti pengurusan sisa pepejal dan impak
terhadap alam sekitar?

ii. Pembentukan Kumpulan
• Anda perlu memilih rakan anda untuk membentuk kumpulan yang terdiri daripada tiga
orang murid bagi setiap kumpulan.

iii. Pelan Projek
• Setiap kumpulan perlu :
• Membuat pembahagian tugas dalam kumpulan untuk menghasilkan plastisin semula
jadi daripada bahan-bahan yang telah disediakan.
• Mencari maklumat daripada media cetak atau elektronik berkaitan dengan soalan
yang diajukan oleh guru serta maklumat tentang cara menghasilkan plastisin
semula jadi.
• Merangka pelan tindakan seterusnya untuk mengolah plastisin semula jadi dan
membentuk model sel dan organel berserta fungsinya.

iv. Tugasan Projek
• Setiap kumpulan perlu :
• Berbincang untuk melaksanakan pembinaan model sel dan organel yang telah
dipersetujui dan mengikut pembahagian tugas yang telah ditetapkan.
• Berbincang dan memilih wakil ahli kumpulan untuk membentangkan hasil model
kumpulan.

v. Pembentangan Hasil Kerja (Model)
• Setiap kumpulan perlu membentangkan model yang dihasilkan dengan merujuk pada
struktur sel dan organel yang dibentuk dan fungsinya.

Pemerhatian

i. Anda perlu mengumpulkan maklumat mengenai organel-organel yang terdapat dalam sel
haiwan dan sel tumbuhan serta fungsi-fungsinya.

ii. Setiap kumpulan dikehendaki mengkaji model sel dan organel yang telah dihasilkan.

Soalan Perbincangan

i. Mengapa pihak kerajaan ingin melaksanakan pengasingan sisa pepejal dalam kalangan
rakyat Malaysia?

ii. Bagaimanakah Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa membantu dalam mengatasi masalah
pencemaran alam sekitar di tapak pelupusan sampah?

iii. Dapatkan maklumat daripada media cetak atau elektronik dan cadangkan beberapa produk
lain yang boleh dihasilkan daripada kulit pisang.

72 BIOLOGI

Kesimpulan
Bincang dan tulis kesimpulan yang anda dapat daripada aktiviti ini tentang manfaat daripada
pengurusan sisa pepejal. Kaitkan aktiviti ini dengan sektor dalam TH yang diaplikasikan.

Kerjaya Dalam Teknologi Hijau
• Juruteknik Air Sisa
• Pereka Model Ekologi
Sumber Rujukan
i. Perusahaan Makanan Berasaskan Pisang
http://perusahaanpisang.blogspot.my/2015/01/perusahaan-makanan-berasaskan-
pisang.html?m=1
ii. How to Preserve Food by Drying
http://www.partselect.com/JustForFun/Preserving-Food-by-Drying.aspx

BIOLOGI 73

AMALAN DAPUR HIJAU

74 BIOLOGI

AKTIVITI 13

Objektif

i. Membina satu pencerna biogas yang menghasilkan gas metana untuk menjana Tenaga
Boleh Baharu.

ii. Menghasilkan biogas daripada sisa pepejal organik.

Latar Belakang

Biogas telah digunakan pada zaman dahulu dan masih digunakan sehingga kini. Satu pencerna
ringkas dibina untuk menghasilkan sejumlah gas untuk pembakaran. Sisa pepejal organik dari
dapur yang digunakan bertindak sebagai bahan yang dicerna. Proses penguraian sisa pepejal oleh
bakteria pengurai dalam keadaan tanpa oksigen dikenali sebagai pencernaan anaerobik menepati
Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa dengan kategori Rawatan dan Pemprosesan melalui Proses
Biologi. Hasil pencernaan anaerobik adalah karbon dioksida dan gas metana. Apabila sesuatu
bahan organik terurai, gas metana kebiasaannya akan terbebas ke atmosfera dan boleh menyumbang
kepada pemanasan global. Justeru, sumber gas metana boleh digunakan sebagai alternatif bagi
menggantikan gas memasak selaras dengan kategori Tenaga Boleh Baharu dalam Sektor Bekalan
Tenaga. Gas metana merupakan salah satu komponen dalam gas asli dan secara relatif
menghasilkan pembakaran yang bersih, tidak berwarna dan tidak berbau menepati kategori
Perkakasan Rumah dalam Sektor Bangunan.

Glosari

Biogas – Campuran gas berbeza yang mudah terbakar yang terhasil daripada proses penguraian
bahan organik.

Pencernaan Anaerobik – Penguraian bahan organik yang berlaku tanpa kehadiran oksigen.

Penghasilan Biogas – Penghasilan biogas (gas metana) daripada tindak balas anaerobik.

Peningkatan Capaian ke Arah Bahan Api yang Bersih untuk Memasak – Peningkatan kemudahan
bahan api memasak yang lebih bersih dan mesra alam.

Proses Biologi – Satu proses tindak balas kimia yang berlaku dalam organisma hidup.

Sektor Bangunan – Menerima pakai TH dalam pembinaan, pengurusan, pemuliharaan dan
pemusnahan bangunan.

Sektor Bekalan Tenaga – Aplikasi TH dalam penjanaan tenaga dan pengurusan bekalan tenaga,
termasuk penjanaan bersama (co-generation) di sektor industri dan komersial.

Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa – Menerima pakai TH dalam pengurusan dan penggunaan
sumber air, rawatan kumbahan, sisa pepejal dan kawasan pelupusan sampah.

Teknologi Hijau (TH) – Pembangunan dan aplikasi produk, peralatan serta sistem untuk memelihara
alam sekitar dan alam semula jadi dan meminimumkan atau mengurangkan kesan negatif daripada
aktiviti manusia.

BIOLOGI 75

Bahan dan Peralatan

i. 2 Botol minuman plastik 2 L
ii. Sisa pepejal organik dari dapur (sisa nasi, sisa roti, sisa buah-buahan, sisa sayur-sayuran)
iii. 1 Botol minuman susu kultur
iv. 2 Penahan dua lubang
v. 2 Penahan satu lubang
vi. 3 Salur penyambung
vii. Larutan natrium hidroksida cair
viii. Air kapur
ix. 2 Belon Mylar
x. 1 Tiub getah kecil

Gambar 11
Bahan dan Peralatan bagi

Aktiviti 13

Kaedah

i. Permulaan
• Anda dikehendaki menonton tayangan klip video yang ditunjukkan oleh guru dan
menjawab soalan yang dikemukakan.
• Anda dikehendaki berbincang dalam kumpulan untuk menjawab soalan berikut :
o Bagaimanakah masalah ini dapat diatasi?
o Berikan justifikasi.
o Mengapakah sisa pepejal organik dari dapur perlu diproses dengan lebih baik?
o Apakah kesan pembuangan sisa pepejal organik secara berleluasa kepada manusia
dan alam sekitar?

ii. Pembentukan Kumpulan
• Anda dikehendaki bekerja secara berkumpulan (3 murid / kumpulan).

iii. Pelan Projek
• Dalam kumpulan anda, bincangkan langkah-langkah dan bahan sisa pepejal yang dipilih
untuk menjalankan aktiviti ini.
• Senaraikan pembahagian tugas di dalam kumpulan masing-masing.
• Kumpul maklumat tentang proses penghasilan biogas sebagai sumber Tenaga Boleh
Baharu menggunakan sisa pepejal organik dari dapur berdasarkan kategori Tenaga Boleh
Baharu dalam Sektor Bekalan Tenaga.

76 BIOLOGI

• Lakarkan model pencerna biogas yang telah dibincangkan.
• Tentukan jenis sisa organik yang sesuai digunakan dalam proses penghasilan biogas.
• Rancang langkah-langkah penyiasatan.
• Hasilkan satu kertas kerja projek sebelum menjalankan projek.

iv. Tugasan Projek
• Anda dikehendaki menjalankan penyiasatan dengan menggunakan sisa pepejal organik
dapur menjadi biogas bagi menepati Sektor Pengurusan Sisa dan Air Sisa, Sektor Bekalan
Tenaga dan Sektor Bangunan.
• Anda boleh menggunakan maklumat untuk penghasilan biogas dalam pelan projek untuk
melaksanakan penyiasatan ini.
• Anda dikehendaki berbincang untuk mencari penyelesaian terhadap sebarang masalah
dan kekangan yang timbul semasa melakukan penyiasatan.

v. Pembentangan Hasil Projek
• Setiap kumpulan membentangkan hasil projek yang dihasilkan.

Pemerhatian

i. Perhatikan perubahan yang berlaku kepada sisa pepejal organik selepas beberapa hari.
ii. Bagaimanakah anda menguji kehadiran gas karbon dioksida semasa eksperimen?
iii. Bagaimanakah anda menguji kehadiran gas metana semasa eksperimen?

Soalan Perbincangan

i. Gas pertama yang terbebas adalah tidak terbakar. Gas ini adalah karbon dioksida.
Bagaimanakah gas karbon dioksida terhasil? Gas yang terhasil seterusnya adalah metana.
Bagaimanakah gas metana terhasil?

ii. Pada pendapat anda, adakah bahan yang berbeza akan menghasilkan gas metana pada
kadar yang berbeza? Terangkan jawapan anda.

iii. Apakah kegunaan biogas?
iv. Gas metana adalah sejenis Tenaga Boleh Baharu. Jelaskan.
v. Nyatakan kelebihan dan kelemahan menggunakan biogas sebagai bahan api.

Kesimpulan

Bincang dan tulis kesimpulan yang anda dapat daripada aktiviti ini berkaitan dengan
penggunaan sisa pepejal organik dalam penghasilan biogas. Kaitkan aktiviti ini dengan sektor
dalam TH yang digunakan.

BIOLOGI 77

Kerjaya Dalam Teknologi Hijau
• Pengurus Pembinaan
• Pengurus Pertanian
• Mekanik Peralatan Industri
• Ejen Jual Beli Biogas
Sumber Rujukan
i. Biogas as a Source of Energy
http://www.build-a-biogas-plant.com/PDF/BiogasGrades-3-4-Lesson-3.PDF
ii. DIY Methane Generator
http://www.small-farm-permaculture-and-sustainable-living.com/methane_generator.html
iii. Energy Education – National Renewable Energy Laboratory (NREL)
http://www.nrel.gov/education/pdfs/educational_resources/middle_school/biogas_
generator.pdf
iv. Food Waste – A Story of Excess
https://www.youtube.com/watch?v=EwVuz0UJl2A
v. Konsep Pembelajaran Berasaskan Projek (Project Based Learning – PBL)
https://pendidik21.files.wordpress.com/2010/05/brosur-pbl_pendidik21.pdf
vi. School Bio Gas Kit
http://www.build-a-biogas-plant.com/school-bio-gas-kits/
vii. The Big Waste: Why Do We Throw Away So Much Food?
https://www.youtube.com/watch?v=1aH7RwOD0RE

78 BIOLOGI

AKTIVITI 14

Objektif

Mengkaji keberkesanan bahan semula jadi sebagai penghalau semut bagi menggantikan
semburan aerosol.

Latar Belakang

Koloni semut boleh dijumpai hampir di semua tempat. Apabila semut keluar mencari makanan,
mereka menanda laluan dari sarang ke sumber makanan menggunakan laluan feromon. Semut
lain akan mengesan laluan feromon dan mengikuti laluan tersebut. Semut boleh dibunuh dan laluan
tersebut boleh dibersihkan, namun tidak lama kemudian, lebih banyak semut akan muncul dan
memulakan proses tersebut sekali lagi. Sesetengah bauan botani akan mengganggu laluan feromon
tersebut dan boleh digunakan sebagai bahan penghalau semut bagi menggantikan semburan
aerosol yang mengurangkan kualiti udara. Bahan semula jadi seperti kulit kayu manis, bawang putih
dan sebagainya boleh digunakan sebagai bahan penghalau semut dan menepati kategori Kualiti
Persekitaran Dalaman dalam Sektor Bangunan.

Glosari

Koloni Semut – Sekumpulan semut yang hidup dalam satu sarang yang mempunyai peranan yang
berbeza.

Kualiti Persekitaran Dalaman (Indoor Environmental Quality, IEQ) – Merujuk kepada kualiti
persekitaran dalam sesebuah bangunan dan merupakan komponen penting dalam konteks bangunan
mesra alam yang akan menentukan tahap kualiti kesihatan dan kesejahteraan penghuni di dalam
bangunan tersebut. IEQ ditentukan oleh banyak faktor termasuk pencahayaan, kualiti udara dan
kelembapan.

Kualiti Udara – Tahap keadaan udara di sekeliling, sama ada bebas pencemaran yang dinilai melalui
beberapa indikator atau petunjuk pencemaran.

Sektor Bangunan – Menerima pakai TH dalam pembinaan, pengurusan, pemuliharaan dan
pemusnahan bangunan.

Semut Pekerja – Kumpulan semut betina yang berperanan mengangkut makanan ke sarang.

Serangga Sosial – Serangga yang membentuk koloni dan mempunyai pembahagian tugas yang
berbeza.

Teknologi Hijau (TH) – Pembangunan dan aplikasi produk, peralatan serta sistem untuk memelihara
alam sekitar dan alam semula jadi dan meminimumkan atau mengurangkan kesan negatif daripada
aktiviti manusia.

BIOLOGI 79

Bahan dan Peralatan

i. Semut (20 ekor bagi setiap bahan yang diuji)
ii. 2 Botol plastik 500 ml
iii. Tiub vinil / plastik jernih
iv. Gelang getah
v. Beg plastik
vi. Jarum peniti
vii. Pita selofan
viii. Makanan bergula
ix. Bawang putih
x. Kulit telur
xi. Serbuk kayu manis
xii. Serbuk lada sulah
xiii. Garam
xiv. Kertas pasir

Gambar 12
Bahan dan Peralatan bagi Aktiviti 14

Kaedah

Anda perlu membentuk kumpulan yang terdiri daripada tiga orang bagi setiap kumpulan.

i. Bincangkan soalan berkenaan :
• Mengapakah semburan aerosol yang terdapat di pasaran perlu diganti dengan bahan
semula jadi?
• Jelaskan kebaikan menggunakan bahan semula jadi berbanding semburan aerosol.
• Cadangkan bahan semula jadi yang sesuai digunakan untuk menghasilkan penghalau
serangga (semut) semula jadi.

ii. Penyiasatan
• Anda perlu berbincang cara untuk menjalankan penyiasatan untuk menghasilkan
penghalau serangga semula jadi.
• Anda perlu berbincang dalam kumpulan bagi melakukan penyiasatan untuk mengenal
pasti bahan yang sesuai digunakan sebagai penghalau semut.

iii. Membina Pengetahuan
• Anda perlu berbincang dalam kumpulan berdasarkan keputusan yang diperoleh daripada
penyiasatan tersebut iaitu bahan yang sesuai digunakan sebagai penghalau semut.

80 BIOLOGI

iv. Perbincangan
• Anda perlu berbincang dalam kumpulan tentang :
o Keberkesanan setiap bahan untuk dijadikan penghalau semut.
o Kesan penggunaan penghalau semula jadi terhadap kualiti udara.

v. Membuat Refleksi
• Anda perlu membuat refleksi dalam kumpulan terhadap aktiviti yang telah dijalankan
dengan membuat perkaitan antara konsep biologi dengan sektor yang diaplikasikan.

Pemerhatian

i. Kira bilangan semut yang terdapat dalam botol yang mengandungi makanan.
ii. Kenal pasti bahan yang sesuai digunakan sebagai bahan penghalau semut.

Soalan Perbincangan

i. Cari maklumat secara saintifik tentang keberkesanan setiap bahan tersebut.
ii. Adakah terdapat bahan penghalau yang berkesan seratus-peratus?
iii. Berdasarkan eksperimen, adakah terdapat dua bahan penghalau yang mempunyai

keberkesanan yang sama sebagai penghalau semut?
iv. Cadangkan bahan lain yang boleh digunakan sebagai penghalau semut. Jelaskan jawapan

anda.
v. Terangkan kepentingan menggantikan semburan aerosol dengan bahan semula jadi

sebagai penghalau semut berdasarkan kategori Kualiti Persekitaran Dalaman.

Kesimpulan

Bincang dan tulis kesimpulan yang anda dapat daripada aktiviti ini berkaitan bahan semula
jadi yang sesuai digunakan untuk menghalau semut bagi menggantikan semburan aerosol.
Kaitkan aktiviti ini dengan sektor dalam TH yang digunakan.

Kerjaya Dalam Teknologi Hijau

• Pengurus Kawalan Vektor dan Serangga Perosak
• Pegawai Kawalan Vektor dan Serangga Perosak
• Perkhidmatan Pengawalan Serangga Perosak
• Pengurus Serangga Perosak

BIOLOGI 81

Sumber Rujukan
i. 10 Interesting Facts About Ants You Need to Know

http://www.rentokil.com/blog/10-interesting-facts-about-ants-you-need-to-know/
ii. Ant Repellent (Search Results)

http://www.sciencebuddies.org/science-fair-projects/search.shtml?v=&s=ant+repellent
iii. Drawing Circles Around Ants

http://www.sciencebuddies.org/science-fair-projects/project_ideas/Zoo_p025.shtml#
summary
iv. If an Ant Scout Doesn’t Return to Their Nest, Do Other Ants Go Searching for Him or
Do They Not Notice He’s Gone Because of How Many Ants is In the Colony?
– Ask Science
https://www.reddit.com/r/askscience/comments/zsz1o/if_an_ant_scout_doesnt_
return_to_ their_nest_do/

82 BIOLOGI

PANEL PENULIS

1. Dr. Hidayah Mohd. Fadzil Jabatan Pendidikan Matematik dan Sains,
2. Juriah Abu Bakar Fakulti Pendidikan, Universiti Malaya (UM)
3. Dr. Maimunah Nasir Institut Pendidikan Guru (IPG) Kampus Pulau
4. Nor Afisyah Saat Pinang
5. Ummi Kalsom Mustafar SMK Ibrahim, Kedah

SMKA Sheikh Abdullah Fahim, Pulau Pinang

SMK Tasek, Pulau Pinang

TURUT MENYUMBANG

1. Prof. Haslan Abu Hassan Pengarah Pusat Pemindahan Ilmu (KTP)
2. Dr. Mardiana Idayu Ahmad Universiti Sains Malaysia (USM)

Pusat Pengajian Teknologi Industri, USM

3. Prof. Madya Dr. Mohd Suffian Yusoff Timbalan Ketua Kluster Pengurusan Sisa
Pepejal (SWAM@USM), USM

4. Prof. Madya Dr. Mohd Wira Mohd Pengarah Pusat Pendidikan dan
Shafiei Latihan Tenaga Boleh Baharu,
Kecekapan Tenaga dan Teknologi Hijau
(CETREE), USM

5. Prof. Madya Dr. Soib Taib Pusat Pengajian Kejuruteraan Elektrik
dan Elektronik, USM

BIOLOGI 83

PENGHARGAAN

1. Puan Rozainum Ahmad Pengarah Bahagian Kokurikulum dan Kesenian
2. YBhg. Datin Dr. Ng Soo Boon (BKK)

3. YBrs. Dr. Rusilawati Othman Timbalan Pengarah Sains, Teknologi,
4. Tuan Hj. Naza Idris Saadon Kejuruteraan dan Matematik,
5. Puan Zalina Kamis Bahagian Pembangunan Kurikulum
6. Puan Norhashimah Ismail (BPK)
7. Puan Suriani Ngatiman
8. Encik Kasdi Kamin Ketua Sektor Sains dan Matematik, BPK
9. Puan Norfadhillah Yusoff
10. Encik Anandan a/l Kanniapan Ketua Sektor Pendidikan Teknik dan
11. Puan Nor’Aidah Nordin Vokasional, BPK
12. Prof. Dr. Rohaida Mohd. Saat
Penolong Pengarah Sub Unit Sains, Matematik
dan Teknologi, BKK

Penolong Pengarah Unit Kejuruteraan Awam,
BPK

Penolong Pengarah Unit Kejuruteraan Awam,
BPK

Penolong Pengarah Unit Sains
Menengah, BPK

Penolong Pengarah Unit Sains Tulen, BPK

Penolong Pengarah Unit Sains Tulen, BPK

Penolong Pengarah Unit Sains Tulen, BPK

Profesor, Jabatan Pendidikan Matematik dan
Sains, Fakulti Pendidikan, Universiti Malaya
(UM)

84 BIOLOGI

BIOLOGI 85

86 BIOLOGI