บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ด้วยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๔๒ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
กระดกู รอ้ งไห้ หมายถงึ การจบั ตวั ฆาตกรมาลงโทษไดห้ ลงั จากพบหลกั ฐานโดยบงั เอญิ
กระต่ายขาเดยี ว หมายถงึ ยนื กรานไมย่ อมรบั
กระต่ายตนื่ ตูม หมายถงึ คนทแ่ี สดงอาการต่นื ตกใจงา่ ยโดยไมท่ นั สํารวจใหถ้ ่องแทก้ ่อน
กระต่ายหมายจนั ทร์ หมายถงึ ผชู้ ายหมายปองผหู้ ญงิ ทม่ี ฐี านะดกี ว่า
กล้งิ ครกขน้ึ เขา หมายถงึ ทาํ งานทย่ี ากลาํ บากเกนิ วสิ ยั ทจ่ี ะทาํ ได้
กลนื ไมเ่ ขา้ คายไมอ่ อก หมายถงึ พะอดื พะอม จะทาํ อะไรกไ็ มถ่ นดั
กวนน้ําใหข้ นุ่ หมายถงึ ทาํ เรอ่ื งราวทส่ี งบอยแู่ ลว้ ใหเ้ กดิ วุ่นวายขน้ึ มา
กวา่ ถวั่ จะสุกงากไ็ หม้ หมายถงึ ลกั ษณะของการทาํ งานทม่ี คี วามลงั เลใจ ทาํ ใหแ้ กป้ ญั หาได้
ไมท่ นั ท่วงที
ก่อเเลว้ ตอ้ งสาน หมายถงึ เรมิ่ อะไรแลว้ ตอ้ งทาํ ต่อใหเ้ สรจ็
ก่อรา่ งสรา้ งตวั หมายถงึ ตงั้ เน้อื ตงั้ ตวั ไดเ้ ป็นหลกั ฐาน
กดั กอ้ นเกลอื กนิ หมายถงึ ใชช้ วี ติ อยา่ งแรน้ แคน้ มาก
กาในฝงู หงส์ หมายถงึ ผทู้ ต่ี ่าํ ตอ้ ยไมม่ เี กยี รติ อยทู่ า่ มกลางเจา้ ขนุ มลู นายสงู ศกั ดิ ์
กา้ งขวางคอ หมายถงึ ผทู้ ข่ี ดั ขวาง ไมใ่ หท้ าํ อะไรไดส้ ะดวก
กาฝาก หมายถงึ ผอู้ าศยั เกาะคนอ่นื กนิ
กาํ ขด้ี กี วา่ กําตด หมายถงึ ไดบ้ า้ งดกี วา่ ไมไ่ ดอ้ ะไรเลย
กําปนั้ ทบุ ดนิ หมายถงึ ทาํ หรอื พดู ส่งเดชพอใหม้ นั พน้ ตวั
ก้งิ ก่าไดท้ อง หมายถงึ คนทไ่ี ดล้ าภยศแลว้ ทะนงตนลมื ฐานะเดมิ
กงิ่ ทองใบหยก หมายถงึ เหมาะสมกนั (ใชแ้ ก่หญงิ กบั ชายทจ่ี ะแต่งงานกนั )
กนิ ขา้ วรอ้ นนอนตนื่ สาย หมายถงึ มคี วามเป็นอยอู่ ยา่ งสบาย นกึ จะกนิ จะต่นื เมอ่ื ไรกไ็ ด้
กนิ ขา้ วรอ้ นนอนสบาย หมายถงึ มคี วามเป็นอยอู่ ยา่ งสบาย นึกจะกนิ จะต่นื เมอ่ื ไรกไ็ ด้
กนิ นอกกนิ ใน หมายถงึ เอากําไรในการซอ้ื ขาย ทงั้ ในราคาและนอกราคาทก่ี ําหนด
กนิ น้ําใตศ้ อก หมายถงึ จาํ ตอ้ งยอมเป็นรองเขา ไมเ่ ทยี มหน้าเทยี มตาเทา่
กนิ น้ําไมเ่ ผอื่ เเลง้ หมายถงึ มอี ะไรใชห้ มดทนั ทไี มค่ ดิ ถงึ วนั ขา้ งหน้า
กนิ บนเรอื นขบ้ี นหลงั คา หมายถงึ เนรคุณ
กนิ ปนู รอ้ นทอ้ ง หมายถงึ ทาํ อาการมพี ริ ธุ ขน้ึ เอง, แสดงอาการเดอื ดรอ้ นขน้ึ เอง
กนิ อยา่ งหมู อยอู่ ยา่ งหมา หมายถงึ เละเทะ ไมม่ รี ะเบยี บ
กนิ อยกู่ บั ปาก อยากอยกู่ บั ทอ้ ง หมายถงึ รดู้ อี ยแู่ ลว้ แสรง้ ทาํ เป็นไมร่ ู๑้ ๑
๑๑ พพิ กั ษ์ สายณั ห,์ สภุ าษิต คาพงั เพย, หน้า ๔๕-๔๘.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าด้วยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๔๓ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
สานวนสภุ าษิตไทย หมวด ข.
เขา้ เถอื่ นอยา่ ลมื พรา้ หมายถงึ ใหม้ สี ตอิ ยา่ ประมาท
เขา้ เมอื งตาหลวิ่ ตอ้ งหลวิ่ ตาตาม หมายถงึ ประพฤตติ นใหเ้ หมาะสมกบั กาลเทศะ
เขา้ กนั เป็นปีเ่ ป็นขลยุ่ หมายถงึ ถกู คอกนั เขา้ กนั ไดด้ ี
เขา้ ดา้ ยเขา้ เขม็ หมายถงึ คบั ขนั สาํ คญั
เขา้ ตาจน หมายถงึ หมดทางไป หมดทางทจ่ี ะแกไ้ ข หมดหนทางหากนิ .
เขา้ ตามตรอก ออกทางประตู หมายถงึ การทาํ ตามธรรมเนียมประเพณี
เขา้ ฝงู หงสเ์ ป็นหงส์ เขา้ ฝงู กาเป็นกา หมายถงึ อยใู่ นทแ่ี บบไหน กท็ าํ ตวั เป็นเชน่ นนั้
เขา้ หซู า้ ยทะลหุ ขู วา หมายถงึ บอกหรอื สอนไมไ่ ดผ้ ล
เขยี นเสอื ใหว้ วั กลวั หมายถงึ ทําอย่างใดอย่างหน่ึงเพ่อื ให้อกี ฝ่ายหน่ึงเสยี ขวญั หรอื เกรง
ขาม
เขยี นดว้ ยมอื ลบดว้ ยเทา้ หมายถงึ ทาํ ดแี ต่แรก แลว้ มาทาํ เสยี ตอนหลงั
ไขใ่ นหนิ หมายถงึ ของทต่ี อ้ งระมดั ระวงั ทะนุถนอมอยา่ งยง่ิ
ไขสอื หมายถงึ รแู้ ลว้ ทาํ เป็นไมร่ ู้
ขนทรายเขา้ วดั หมายถงึ หาประโยชน์ใหส้ ว่ นรวม
ขนมพอผสมกบั น้ํายา หมายถงึ ของทม่ี อี ตั ราส่วนทพ่ี อดี
ขนหน้าแขง้ ไมร่ ว่ ง หมายถงึ ไมก่ ระทบกระเทอื นถงึ เดอื ดรอ้ น
ขม่ เขาโคขนื ใหก้ นิ หญา้ หมายถงึ บงั คบั ขนื ใจผอู้ ่นื ใหท้ าํ ตามทต่ี นตอ้ งการ
ขมน้ิ กบั ปนู หมายถงึ ชอบววิ าทกนั อยเู่ สมอเมอ่ื อยใู่ กลก้ นั , ไมถ่ ูกกนั
ขวา้ งงไู มพ่ น้ คอ หมายถงึ ทาํ อะไรแลว้ ผลรา้ ยกลบั มาส่ตู วั เอง
ขวานผา่ ซาก หมายถงึ โผงผางไมเ่ กรงใจใคร
ของหายตะพายบาป หมายถงึ ของหายหรอื เขา้ ใจว่าหายแลว้ เทย่ี วโทษผอู้ ่นื
ขา้ งนอกสุกใส ข้างในเป็นโพรง หมายถงึ ของท่ดี ูภายนอกแล้วสวยงามดแี ต่แท้จรงิ แล้ว
ภายในไมด่ เี ลย
ขายผา้ เอาหน้ารอด หมายถงึ ทาํ ใหส้ าํ เรจ็ ลลุ ว่ งไป เพ่อื รกั ษาชอ่ื เสยี งของตนไว้
ขา้ วแดงแกงรอ้ น หมายถงึ บุญคุณ
ขา้ วใหมป่ ลามนั หมายถงึ อะไรทเ่ี ป็นของใหมก่ ถ็ อื วา่ ดี
ขา้ วยากหมากแพง หมายถงึ ภาวะขาดแคลนอาหาร, ทพุ ภกิ ขภยั
ขงิ กร็ าขา่ กแ็ รง หมายถงึ ต่างไมย่ อมลดละกนั
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าด้วยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๔๔ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
ขเ้ี ถา้ กลบเพชร หมายถงึ แต่แรกทาํ ดตี อนหลงั ทาํ เสยี
ขแ้ี พช้ วนตี หมายถงึ แพต้ ามกตกิ าแลว้ ยงั ไมย่ อมรบั ว่าแพ้ จะเอาชนะดว้ ยกาํ ลงั
ขไ้ี มใ่ หห้ มากนิ หมายถงึ ขเ้ี หนยี ว, ตระหน่เี หนยี วแน่น
ขก้ี อ้ นใหญ่ใหเ้ ดก็ เหน็ หมายถงึ ทาํ สง่ิ ไมส่ มควรใหผ้ นู้ ้อยเหน็
ขชี่ า้ งจบั ตกั๊ แตน หมายถงึ ลงทนุ มากแต่ไดผ้ ลน้อย
ขห้ี มขู ห้ี มา หมายถงึ ไรส้ าระ ไรป้ ระโยชน์
ขห้ี มรู า ขห้ี มาแหง้ หมายถงึ เรอ่ื งเลก็ ๆน้อยๆ
ขน้ึ ตน้ ไมส้ ุดยอด หมายถงึ ขน้ึ ถงึ ตาํ แหน่งสงู สดุ , หมดทางเจรญิ ต่อไป
ขนุ ไมเ่ ชอื่ ง หมายถงึ เนรคณุ
ขนุ นางใชพ่ อ่ แม่ หนิ แงใ่ ช่ตายาย หมายถงึ รอ้ งไหเ้ ศรา้ โศกจนไมเ่ ป็นอนั กนิ ๑๒
สภุ าษิตไทย หมวด ค.
เคม็ อยา่ งเกลอื หมายถงึ เป็นคนจรงิ มคี วามมนั่ คง
เคราะหห์ ามยามรา้ ย หมายถงึ เคราะหร์ า้ ย
โคแก่ชอบกนิ หญา้ อ่อน หมายถงึ ชายสงู อายทุ ช่ี อบผหู้ ญงิ รนุ่ สาว
ใครมอื ยาวสาวไดส้ าวเอา หมายถงึ ต่างคนต่างฉวยโอกาส แสวงหาประโยชน์ใส่ตวั โดยไม่
คดิ ถงึ คนอ่นื
คงเสน้ คงวา หมายถงึ เสมอตน้ เสมอปลาย
คดในขอ้ งอในกระดกู หมายถงึ มสี นั ดานคดโกง
คนเดยี วหวั หาย สองคนเพอื่ นตาย หมายถงึ เมอ่ื ตอ้ งทาํ อะไรทม่ี คี วามเสย่ี ง ทาํ สองคนย่อม
ดกี ว่าคนเดยี ว
คนดผี คี ุม้ หมายถงึ คนทาํ ดยี อ่ มไมม่ ภี ยั
คนตายขายคนเป็น หมายถงึ คนตายทม่ี หี น้หี รอื ภาระมาก คนยงั อยตู่ อ้ งรบั ผดิ ชอบแทน
คนลม้ อยา่ ขา้ ม หมายถงึ อยา่ ดถู ูกหรอื ซา้ํ เตมิ คนทพ่ี ลาดพลงั้ เผลอ
คบเด็กสร้างบ้าน หมายถึง ทํางานการอะไรกับเด็กย่อมไม่เป็นผล เพราะยังอ่อน
ประสบการณ์
คบคนใหด้ ูหน้า ซ้อื ผา้ ใหด้ ูเน้ือ หมายถงึ จะคบใครใหพ้ จิ ารณาเสยี ก่อน เช่นเดยี วกบั จะซ้อื
ผา้
๑๒ ลําจวน อาจารียา, คติธรรม คาคม คาพงั เพย สุภาษิ ตโบราณ, (กรุงเทพมหานคร: สํานักพมิ พ์ อํานวยสาส์น,
๒๕๕๕), หน้า ๖-๑๐.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๔๕ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
คบคนจรหมอนหมนิ่ หมายถงึ คบกบั คนทไ่ี มร่ จู้ กั กนั ดพี อ
คมในฝกั หมายถงึ มคี วามรคู้ วามสามารถแต่เมอ่ื ยงั ไมถ่ งึ เวลากไ็ มแ่ สดงออกมาใหป้ รากฏ
คลุมถุงชน หมายถงึ การถูกจบั แต่งงานโดยไมไ่ ดเ้ ตม็ ใจ
ควา้ น้ําเหลว หมายถงึ ไมไ่ ดผ้ ลตามตอ้ งการ
ควาํ่ บาตร หมายถงึ ไมย่ อมคบคา้ สมาคมดว้ ย
ความในอย่านําออก ความนอกอยา่ นําเขา้ หมายถงึ ไม่นําเรอ่ื งไม่ดขี องพรรคพวกไปบอก
คนอ่นื และไมร่ บั เขา้ มาดว้ ย
ความพยายามอยู่ทไี่ หน ความสําเรจ็ อยู่ทนี่ ัน่ หมายถึง ความสําเรจ็ ย่อมเกิดกบั คนท่มี ี
ความพยายาม
ความรทู้ ่วมหวั เอาตวั ไมร่ อด หมายถงึ มคี วามรมู้ าก แต่ไมร่ จู้ กั ใชค้ วามรใู้ หเ้ ป็นประโยชน์
ความววั ไมท่ นั หาย ความควายเขา้ มาแทรก หมายถงึ มปี ญั หาใหมเ่ ขา้ มาขณะทป่ี ญั หาเดมิ
ยงั แกไ้ มห่ าย
คอเป็นเอน็ หมายถงึ ขน้ึ เสยี งเถยี งโตอ้ ยา่ งไมย่ อมลดละ, เถยี งเก่ง
คอขาดบาดตาย หมายถงึ รา้ ยแรงถงึ อาจตอ้ งสญู เสยี ชวี ติ ได้
คอตก หมายถงึ ผดิ หวงั หมดหวงั
คอทองแดง หมายถงึ ด่มื เหลา้ เก่ง ไมเ่ มางา่ ยๆ
คนั ไมค้ นั มอื หมายถงึ อยากลงมอื ทาํ
คางคกขน้ึ วอ หมายถงึ คนทม่ี ฐี านะต่าํ ตอ้ ย พอไดด้ บิ ไดด้ กี ม็ กั แสดงกริ ยิ าอวดดี ลมื ตวั
คาหนงั คาเขา หมายถงึ จบั ไดใ้ นขณะทก่ี ําลงั กระทาํ ผดิ หรอื พรอ้ มกบั ของกลาง
คบื กท็ ะเล ศอกกท็ ะเล หมายถงึ ออกทะเลอยา่ ประมาททะเล เพราะอาจเกดิ อนั ตรายไดท้ ุก
เมอ่ื
ค่เู รยี งเคยี งหมอน หมายถงึ สามภี รรยาทอ่ี ยรู่ ว่ มทกุ ขร์ ว่ มสุขกนั ๑๓
“ใครพบปราชญก์ เ็ ป็นปราชญป์ รชี าหาญ ใครพบพาลกเ็ ป็นพาลไมผ่ ดิ ผนั ”
“คนคนดี เป็นศรแี ก่ตวั พบคนชวั่ อปั ราชยั ”
“คนไมถ่ ูกนนิ ทา ไมม่ ใี นโลก”
“คนมกั โกรธ ยอ่ มนอนเป็นทุกข”์
สานวน สภุ าษิต คาพงั เพย หมวด ฆ.
๑๓ พพิ กั ษ์ สายณั ห,์ สภุ าษิต คาพงั เพย, หน้า ๕๐-๕๓.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๔๖ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
ฆอ้ งปากแตก หมายถงึ ปากโป้ง, เก็บความลบั ไม่อยู่, ชอบนําความลบั ของผู้อ่นื ไป
โพนทะนา
ฆอ้ งไมด่ ี ตไี มด่ ี หมายถงึ เครอ่ื งใชท้ ม่ี คี ุณภาพเลว ใชไ้ มไ่ ดผ้ ล
ฆา่ ไมต่ ายขายไมข่ าด หมายถงึ ตดั เยอ่ื ใยไมข่ าด
ฆา่ ควายอยา่ เสยี ดายพรกิ หมายถงึ ทาํ การใหญ่ไมค่ วรตระหน่ี
ฆา่ ชา้ งเอางา หมายถงึ ทาํ ลายของใหญ่เพ่อื ใหไ้ ดข้ องเลก็ น้อยซง่ึ ไมค่ ุม้ คา่ กนั ๑๔
สภุ าษิตคาพงั เพย หมวด ง.
เงยี บเป็นเปา่ สาก หมายถงึ ลกั ษณะทเ่ี งยี บสนทิ
โงเ่ งา่ เต่าตุ่น หมายถงึ โงท่ ส่ี ุด
โงแ่ กมหยงิ่ หมายถงึ โงแ่ ลว้ ยงั อวดดี
โงแ่ ลว้ อยากนอนเตยี ง หมายถงึ โงแ่ ลว้ ไมเ่ จยี มตวั ว่าโง่ ไปทาํ สง่ิ ทต่ี นไมร่ ไู้ มเ่ ขา้ ใจ
เงอ้ื มมอื หมายถงึ มอี าํ นาจทค่ี รอบงาํ ไว้ ไมใ่ หห้ ลดุ ไปได้
เงาตามตวั หมายถงึ ลงทุนน้อยไดน้ ้อย ลงทุนมากกไ็ ดม้ าก หรอื บาปกรรมทท่ี าํ ไวต้ ามตวั
ตลอดไปเหมอื นเงาตดิ ตามตวั
งอมพระราม หมายถงึ ตกทกุ ขไ์ ดย้ าก ลาํ บากเหมอื นพระราม
งมเขม็ ในมหาสมทุ ร หมายถงึ ทาํ กจิ ทส่ี าํ เรจ็ ไดย้ าก
งอมอื งอตนี หมายถงึ เกยี จครา้ น, ไมส่ นใจขวนขวายทาํ การงาน
งานหลวงไมใ่ หข้ าด งานราษฎรไ์ มใ่ หเ้ สยี หมายถงึ ทาํ งานไมบ่ กพร่องทงั้ งานส่วนรวมและ
สว่ นตวั
งานหนกั ไมเ่ อา งานเบาไมส่ ู้ หมายถงึ คน
งกู นิ หาง หมายถงึ เกย่ี วโยงกนั ไปเป็นทอดๆ
งๆู ปลาๆ หมายถงึ รบู า้ งเลก็ น้อย ไมไ่ ดร้ จู้ รงิ ในเรอ่ื งนนั้ ๑๕
สภุ าษิตสานวนไทย หมวด จ.
จนแตม้ หมายถงึ ไมม่ ที างต่อสู้ ตอ้ งยอมแพ้
จบั ปลาสองมอื หมายถงึ ทํางานสองอย่างพรอ้ มกนั และอยากจะไดท้ เี ดยี วพรอ้ มๆ กนั ทงั้
สองอยา่ ง
จบั ปใู สก่ ระดง้ หมายถงึ ซกุ ซนมาก ยากทจ่ี ะทาํ ใหอ้ ยนู่ งิ่ ๆ ได้
๑๔ เรอ่ื งเดยี วกนั , หน้า ๕๓.
๑๕ พพิ กั ษ์ สายณั ห,์ สภุ าษิต คาพงั เพย, หน้า ๕๓-๕๔.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าด้วยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๔๗ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
จบั เสอื มอื เปล่า หมายถงึ ทาํ งานโดยไมต่ อ้ งลงทนุ กไ็ ดผ้ ลประโยชน์
ใจเรว็ ดว่ นได้ หมายถงึ เอาแต่ใจจะเสยี หายหรอื ไมไ่ ดผ้ ลกช็ ่าง
เจา้ ชปู้ ระตูดนิ หมายถงึ เจา้ ชมู้ าก จบี ไดไ้ มเ่ ลอื กหน้า
เจา้ ยศเจา้ อยา่ ง หมายถงึ ทาํ อะไรตอ้ งมพี ธิ รี ตี อง ถอื ยศถอื ศกั ดิ ์
เจา้ ไมม่ ศี าล สมภารไมม่ วี ดั หมายถงึ ไมม่ ที อ่ี ยู่ หรอื อยไู่ มเ่ ป็นหลกั แหล่ง
แจงสเี่ บย้ี หมายถงึ อธบิ ายละเอยี ดชดั แจง้
จอดเรอื ใหด้ ฝู งั่ จะนงั่ ใหด้ พู ้นื หมายถงึ จะทาํ กจิ การงานอนั ใดจงไตรต่ รองใหร้ อบครอบ
จงดเู ยยี่ งกา แต่อยา่ เอาอยา่ งกา หมายถงึ ขยนั หากนิ แต่นสิ ยั ชอบลกั ขโมย ไมด่ ี
ใจจดื ใจดาํ หมายถงึ ไรน้ ้ําใจ ไมเ่ ออ้ื เฟ้ือแก่คนอ่นื
ใจซอื่ มอื สะอาด หมายถงึ ดาํ รงอยใู่ นทางทช่ี อบ ไมเ่ อนเอยี ง
ใจดสี เู้ สอื หมายถงึ บงั คบั ใจใหก้ ลา้ เมอ่ื พบอนั ตราย
ใจปลาซวิ หมายถงึ ใจไมส่ ู้ ยอมแพง้ า่ ย
จระเขข้ วางคลอง หมายถงึ ทาํ อะไรขดั ขวางผอู้ ่นื
จบั เสอื มอื เปล่า หมายถงึ แสวงหาประโยชน์โดยตวั เองไมต่ อ้ งลงทนุ
จบั แพะชนแกะ หมายถงึ ทาํ อย่างขอไปที ไมไ่ ดอ้ ยา่ งน้ีกเ็ อาอยา่ งนนั้ เขา้ แทนเพ่อื ใหล้ ุล่วง
ไป
จบั ใหม้ นั่ คนั้ ใหต้ าย หมายถงึ จะจบั ผดิ ใครตอ้ งมหี ลกั ฐานแน่ชดั
จบั งขู า้ งหาง หมายถงึ ทาํ สงิ่ ทเ่ี สย่ี งต่ออนั ตราย
จง้ิ จกทกั หมายถงึ มคี นทกั ทว้ ง มลี างบอกเหตุล่วงหน้า
จุดไต้ตําตอ หมายถงึ พูดหรอื ทําสง่ิ ใดสง่ิ หน่ึงบงั เอญิ ไปโดนเจา้ ตวั โดยผู้พูดหรอื ผู้ทําไม่
รตู้ วั
จนมมุ หมายถงึ หมดทางหนี๑๖
“จงรกั ษาความดี เหมอื นเกลอื รกั ษาความเคม็ ”
“จงแขง่ งาน อยา่ แขง่ คน แลว้ ตวั ตนเป็นเอกเอง”
“จงทาํ ดอี ยา่ ทาํ เดน่ จะเป็นภยั ไมม่ ใี ครเขาอยากเหน็ เราเดน่ เกนิ ”
“จะยอขา้ ควรยอต่อกจิ แลว้ จะยอมติ รอยา่ ยอใหม้ ากจะบดั ส”ี
“จะผดั หน้าทาแหง้ แต่งอนิ ทรยี ์ ดฉู วผี วิ เน้อื อยา่ เหลอื เกนิ ”
๑๖ พพิ กั ษ์ สายณั ห,์ สภุ าษิต คาพงั เพย, หน้า ๕๔-๕๕.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๔๘ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
คาสภุ าษิต หมวด ฉ.
ฉลาดแกมโกง หมายถงึ ฉลาดในทางทจุ รติ ทางไมด่ ี
ฉบั พลนั ทนั ดว่ น หมายถงึ รวดเรว็
ฉ้อราษฎรบ์ งั หลวง หมายถงึ การทเ่ี จา้ หน้าทเ่ี กบ็ เงนิ จากราษฎรแลว้ ไมส่ ่งหลวงหรอื เบยี ด
บงั เงนิ หลวง
ฉิง่ เสยี งแตก หมายถงึ ปากไมด่ ี เกบ็ ความรบั ไมอ่ ยู่
เฉโก หมายถงึ ฉลาดแกมโกง๑๗
สานวนไทย หมวด ช.
เชอื ดคอไก่ใหล้ งิ ดู หมายถงึ การลงโทษใหด้ เู ป็นตวั อยา่ ง
แช่งชกั หกั กระดกู หมายถงึ แช่งด่ามงุ่ รา้ ยใหผ้ อู้ ่นื ไดร้ บั อนั ตรายอยา่ งรา้ ยแรง
ใชไ้ มแ้ ขง็ หมายถงึ การใชว้ ธิ กี ารทห่ี นกั และรนุ แรง
ใชไ้ มน้ วม หมายถงึ ใชว้ ธิ ที น่ี ุ่มนวล ประนีประนอม
ใชน้ ้ําเยน็ เขา้ ลบู หมายถงึ พดู จาโลมเลา้ หว่านลอ้ มเพอ่ื ใหใ้ จอ่อน
ชกั แมน่ ้ําทงั้ หา้ หมายถงึ พดู จาหว่านลอ้ มยกยอบญุ คณุ เพ่อื ขอสง่ิ ทป่ี ระสงค์
ชกั ใบใหเ้ รอื เสยี หมายถงึ พดู หรอื ทาํ ขวางๆ ใหก้ ารสนทนาหรอื งานเขวออกนอกเรอ่ื งไป
ชกั ใย หมายถงึ บงการอยเู่ บอ้ื งหลงั
ชกั น้ําเขา้ ลกึ ชกั ศกึ เขา้ บา้ น หมายถงึ ชกั นําศตั รเู ขา้ บา้ น
ชกั หน้าไมถ่ งึ หลงั หมายถงึ มรี ายไดไ้ มพ่ อกบั รายจา่ ย
ชวั่ ช่างชี ดชี า่ งสงฆ์ หมายถงึ ปลอ่ ยไปตามเรอ่ื งตามราว ไมเ่ อาเป็นธรุ ะ
ชา้ เป็นการ นานเป็นคุณ หมายถงึ ค่อยๆ คดิ คอ่ ยๆ ทาํ ดกี วา่ ด่วนทาํ
ช้างเท้าหน้า หมายถึง เป็นหัวหน้าหรือผู้นํา แล้วให้คนอ่ืนทําตาม หรอื เป็นหัวหน้า
ครอบครวั
ชา้ งตายทงั้ ตวั เอาใบบวั มาปิด หมายถงึ ความชวั่ หรอื ความผดิ รา้ ยแรงทค่ี นรทู้ วั่ กนั แลว้ จะ
ปิดอยา่ งไรกไ็ มม่ ดิ
ชาตเิ สอื จบั เน้อื กนิ เอง หมายถงึ ไมเ่ บยี ดเบยี นใคร
ชายสามโบสถ์ หมายถงึ ผทู้ บ่ี วชแลว้ สกึ ถงึ ๓ หน ใชพ้ ดู เป็นเชงิ ตําหนิวา่ เป็นคนทไ่ี มน่ ่าคบ
ชา้ ๆ ไดพ้ รา้ สองเล่มงาม หมายถงึ ค่อยๆ คดิ ค่อยๆ ทาํ แลว้ จะสาํ เรจ็ ผลอยา่ งดี
ชงิ สุกก่อนหา่ ม หมายถงึ ทาํ สง่ิ ทย่ี งั ไมส่ มควรแก่วยั หรอื ยงั ไมถ่ งึ เวลา
๑๗ เรอ่ื งเดยี วกนั , หน้า ๕๖.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๔๙ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
ชโ้ี พรงใหก้ ระรอก หมายถงึ ชช้ี อ่ งทางชวั่ ใหค้ นไมด่ ี
ชน้ี กบนปลายไม้ หมายถงึ หวงั ในสง่ิ ทอ่ี ยไู่ กลตวั มาก
ชบุ มอื เปิบ หมายถงึ ฉวยประโยชน์จากคนอ่นื โดยทต่ี นเองไมไ่ ดล้ งทุนลงแรง๑๘
“ชวี ติ ทอ่ี ยอู่ ยา่ งขาดมติ รสหาย กเ็ หมอื นชวี ติ ทไ่ี รแ้ สงสวา่ ง”
คาพงั เพย หมวด ซ.
ซอื่ กนิ ไมห่ มด คดกนิ ไมน่ าน หมายถงึ ความซ่อื สตั ยน์ นั้ กนิ ใชไ้ มม่ วี นั หมด มกี นิ ไดเ้ รอ่ื ยๆ
ซ้อื ควายหน้านา ซ้อื ผ้าหน้าตรุษ หมายถงึ ซอ้ื ของโดยไม่คํานึงถงึ ช่วงเวลา ย่อมไดข้ อง
แพงกว่าปกติ
ซ้อื งา่ ยขายคล่อง หมายถงึ การคา้ เจรญิ งอกงาม
ซ้อื เหมอื นแมวนอนหวด หมายถงึ ซอ่ื จนเซอ่
ซงั กะตาย หมายถงึ ทนทาํ , ทนทาํ ไปอยา่ งไมเ่ ตม็ ใจ เสยี ไมไ่ ด้๑๙
หมวด ญ.
ญาตดิ ี หมายถงึ รกั กนั ระหว่างเพอ่ื นฝงู สนิทสนมกลมเกลยี วกนั ดี
หมวด ฐ.
-
สานวน สภุ าษิต คาพงั เพย หมวด ฒ.
เฒ่าหวั งู หมายถงึ คนแก่หรอื คนมอี ายุมากทม่ี เี ล่ห์เหลย่ี มหรอื กลอุบายหลอกเดก็ ผู้หญิง
ในทางกามารมณ์
หมวด ณ.
-
สานวนสภุ าษิตไทย หมวด ด.
เดก็ เล้ยี งแกะ หมายถงึ คนชอบพดู โกหกจนไมม่ ใี ครเชอ่ื ถอื
เดด็ ดอกฟ้า หมายถงึ การเอาหญงิ ทถ่ี อื ว่ามฐี านะสงู ศกั ดกิ ์ ว่ามาเป็นภรรยา
เดด็ บวั ไมไ่ วใ้ ย หมายถงึ ตดั ขาด, ตดั ญาตขิ าดมติ รกนั เดด็ ขาด
เดนิ ตามหลงั ผใู้ หญ่หมาไมก่ ดั หมายถงึ การประพฤตติ ามแบบอยา่ งผใู้ หญ่ยอ่ มปลอดภยั
ไดแ้ กงเทน้ําพรกิ หมายถงึ ลมื ของเก่าเมอ่ื ไดข้ อใหม่
ไดใ้ หมล่ มื เก่า หมายถงึ พอไดส้ งิ่ ใหมแ่ ลว้ ลมื สงิ่ เก่า
๑๘ พพิ กั ษ์ สายณั ห,์ สภุ าษิต คาพงั เพย, หน้า ๕๖-๕๗.
๑๙ เรอ่ื งเดยี วกนั , หน้า ๕๗-๕๘.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๕๐ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
ไดท้ ขี แี่ พะไล่ หมายถงึ ซา้ํ เตมิ เมอ่ื ผอู้ ่นื เพลย่ี งพลา้ํ ลง
ไดห้ น้าไดต้ า หมายถงึ ไดเ้ กยี รต,ิ ไดช้ ่อื เสยี ง
ไดห้ น้าลมื หลงั หมายถงึ หลงๆ ลมื ๆ ไดส้ งิ่ หน่งึ ลมื สง่ิ หน่งึ
ดกั ลอบตอ้ งหมนั่ กู้ หมายถงึ ทาํ อะไรกต็ อ้ งตดิ ตามผลงาน อยา่ ละเลย
ดาบสองคม หมายถงึ มที งั้ คณุ และโทษ, อาจดอี าจเสยี กไ็ ด้
ดาวลอ้ มเดอื น หมายถงึ มบี รวิ ารแวดลอ้ มมาก
ดนิ พอกหางหมู หมายถงึ งาน/สงิ่ ต่างๆ ทค่ี งั่ คา้ งพอกพนู ขน้ึ เรอ่ื ยๆ
ดูชา้ งให้ดูหาง ดูนางให้ดูแม่ หมายถงึ ให้รจู้ กั พจิ ารณาลกั ษณะบุคคลหรอื หญิงทจ่ี ะเลอื ก
เป็นค่คู รอง
ดตู ามา้ ตาเรอื หมายถงึ พจิ ารณาใหร้ อบคอบ๒๐
“ดาํ แต่นอกในแผว้ ผอ่ งเน้อื นพคุณ”
“ใดใดในโลก ลว้ นอนิจจงั ”
“ไดย้ ศแลว้ ไมค่ วรเมา”
สานวนสภุ าษิตไทย หมวด ต.
เต่าใหญ่ไขก่ ลบ หมายถงึ การพยายามจะกลบเกล่อื นความผดิ ของตน
เต้ยี อุ้มค่อม หมายถงึ คนทม่ี ฐี านะต่ําต้อยหรอื ยากจน แต่รบั ภาระเลย้ี งดูคนทม่ี ฐี านะเช่น
ตนอกี
ตกกระไดพลอยโจน หมายถงึ จาํ เป็นทจ่ี ะต้องยอมเขา้ ไปเกย่ี วขอ้ งกบั เหตุการณ์ท่เี กดิ ขน้ึ
เมอ่ื ไมม่ ที างเลย่ี ง
ตกน้ําไมไ่ หล ตกไฟไมไ่ หม้ หมายถงึ ตกอย่ใู นทค่ี บั ขนั อย่างไรกไ็ มเ่ ป็นอนั ตราย, ตกอยทู่ ่ี
ใดกไ็ มส่ ญู หาย
ตนเป็นทพี่ งึ่ เเห่งตน หมายถงึ การทาํ อะไรดว้ ยตวั เอง แทนทจ่ี ะขอความช่วยเหลอื จากผอู้ ่นื
ตบหวั กลางศาลา ขอขมาทบี่ า้ น หมายถงึ ยอมรบั ผดิ ไมส่ มกบั ความผดิ ทท่ี าํ ไว้
ต่อหน้ามะพลบั ลบั หลงั ตะโก หมายถงึ ต่อหน้าทําเป็นดี แต่พอลบั หลงั กน็ ินทาหรอื หาทาง
ทาํ รา้ ย
ตกั น้ําใสก่ ระโหลก ชะโงกดเู งา หมายถงึ ใหร้ จู้ กั ฐานะของตนและเจยี มตวั
ตกั น้ํารดหวั ตอ หมายถงึ แนะนําพร่าํ สอนเทา่ ไรกไ็ มไ่ ดผ้ ล
ตกั บาตรอยา่ ถามพระ หมายถงึ จะใหอ้ ะไรแก่ผทู้ เ่ี ตม็ ใจรบั อยแู่ ลว้ ไมค่ วรถาม
๒๐ พพิ กั ษ์ สายณั ห,์ สภุ าษิต คาพงั เพย, หน้า ๕๘-๕๙.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าด้วยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๕๑ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
ตดั ไฟแต่ตน้ ลม หมายถงึ ตดั ตน้ เหตุเพ่อื ไมใ่ หเ้ หตุการณ์ลกุ ลามต่อไป
ตดั หนามอยา่ ไวห้ น่อ หมายถงึ ทาํ ลายใหถ้ งึ ตน้ ตอ
ตดั หางปลอ่ ยวดั หมายถงึ ตดั ขาดไมเ่ กย่ี วขอ้ ง ไมเ่ อาเป็นธุระอกี ต่อไป
ตวั เป็นเกลยี ว หมายถงึ อาการทท่ี าํ งานอยา่ งขยนั ขนั แขง็ มากจนไม่มเี วลาไดพ้ กั ผ่อน
ตาบอดไดแ้ ว่น หมายถงึ คนทไ่ี ดส้ งิ่ ซง่ึ ไมเ่ ป็นประโยชน์อะไรแก่ตน
ตาบอดคลาํ ชา้ ง หมายถงึ คนทร่ี อู้ ะไรดา้ นเดยี วหรอื นยั เดยี ว แลว้ เขา้ ใจว่าสงิ่ นนั้ เป็นอยา่ ง
นนั้
ตามใจปากมากหน้ี หมายถงึ เหน็ แก่กนิ ยอ่ มสน้ิ เปลอื งมาก
ตายประชดป่าช้า หมายถงึ แกล้งทําหรอื พูดประชดอกี ฝ่ายหน่ึง แต่ตวั เองกลบั เป็นฝ่าย
เสยี หายจากการทาํ หรอื พดู นนั้
ตําขา้ วสารกรอกหมอ้ หมายถงึ หาเพยี งแค่พอกนิ ไปมอ้ื หน่งึ ๆ
ตาํ น้ําพรกิ ละลายแมน่ ้ํา หมายถงึ ลงทนุ ไปโดยไดผ้ ลประโยชน์ไมค่ ุม้ ทุน
ตเิ รอื ทงั้ โกลน หมายถงึ ตาํ หนสิ งิ่ ทย่ี งั ทาํ ไมเ่ สรจ็ หรอื ทย่ี งั ไมร่ วู้ า่ อะไรเป็นอะไร
ตเี หลก็ ตอนรอ้ น หมายถงึ ใหร้ บี ตดั สนิ ใจทาํ สงิ่ ทม่ี ปี ระโยชน์เมอ่ื ยงั มโี อกาส
ตงี ใู หห้ ลงั หกั หมายถึง กระทําสง่ิ ใดแก่ศตั รูโดยไม่เดด็ ขาดจรงิ จงั ย่อมจะได้รบั ผลรา้ ยใน
ภายหลงั
ตงี ทู หี่ าง หมายถงึ ทาํ อะไรไมม่ นั่ เหมาะ จะเกดิ อนั ตรายได้
ตตี นไปก่อนไข้ หมายถงึ เรอ่ื งยงั ไมเ่ กดิ กต็ ่นื เตน้ โวยวาย ตโี พยตพี ายเกดิ เหตุ
ตปี ลาหน้าไซ หมายถงึ พดู หรอื ทาํ กจิ การของผอู้ ่นื ซง่ึ กําลงั ไปดว้ ยดกี ลบั เสยี ไป
ตวี วั กระทบคราด หมายถงึ โกรธคนหน่ึงแต่ทาํ อะไรเขาไมไ่ ด้ ไพล่ไปรงั ควานอกี คนหน่ึงท่ี
เกย่ี วขอ้ ง๒๑
“ตวั เป็นนายโงเ่ งา่ บา่ วไมเ่ กรง”
“ตกั เตอื นตนไดก้ ่อนแลว้ ตกั เตอื นคนอนื่ ภายหลงั ”
“ยอ่ มไมล่ าํ บาก ตนทาํ บาปเอง ยอ่ มเศรา้ หมองเอง”
สานวนสภุ าษิตไทย หมวด ถ.
ถ่มน้ําลายขน้ึ ฟ้า รดหน้าตวั เอง หมายถงึ การคดิ รา้ ยหรอื ดหู มนิ่ บคุ คลทส่ี งู กวา่
ถวายหวั หมายถงึ ทาํ จนสุดความสามารถ, ยอมสตู้ าย
ถอดเขย้ี วเลบ็ หมายถงึ การเลกิ ทาํ ในสงิ่ ทไ่ี มค่ อ่ ยดี
๒๑ พพิ กั ษ์ สายณั ห,์ สภุ าษิต คาพงั เพย, หน้า ๕๙-๖๑.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ด้วยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๕๒ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
ถอนรากถอนโคน หมายถงึ ทาํ ลายใหถ้ งึ ตน้ ตอ, ทาํ ลายใหส้ น้ิ เสย้ี นหนาม
ถอนหงอก หมายถงึ ไมน่ บั ถอื ความเป็นผใู้ หญ่, พดู วา่ ใหเ้ สยี ผใู้ หญ่
ถอยหลงั เขา้ คลอง หมายถงึ หวนกลบั ไปหาแบบเดมิ
ถ่านไฟเก่า หมายถงึ ชายหญงิ ทเ่ี คยรกั ใครห่ รอื เคยไดเ้ สยี กนั มาก่อน แมเ้ ลกิ รา้ งกนั ไป เม่อื
มาพบกนั ใหมย่ อ่ มรกั ใครห่ รอื ปลงใจกนั ไดง้ ่ายขน้ึ
ถลี่ อดตาช้าง ห่างลอดตาเล็น หมายถงึ ดูเหมอื นรอบคอบถ่ถี ้วน แต่ไม่รอบคอบถ่ีถ้วน
จรงิ ๒๒
“ถงึ แมน้ ไมท่ าํ ดใี นแผ่นดนิ จะถวลิ ถงึ สวรรคน์ นั้ หายาก”
“ถา้ ปรารถนายศกต็ อ้ งหมนั่ ในหน้าท”ี่
“ถงึ สน้ิ ทรพั ยผ์ มู้ ปี ญั ญา กย็ งั อยไู่ ด”้
“ถงึ บางพดู พดู ดเี ป็นศรศี กั ด์ิ มคี นรกั รสถอ้ ยอรอ่ ยจติ ”
“ถา้ ปรารถนาลาภ กต็ อ้ งพากเพยี ร”
สานวนสภุ าษิตไทย หมวด ท.
เทอื กเถาเหลา่ กอ หมายถงึ เชอ้ื สายวงศต์ ระกูลทส่ี บื เน่อื งต่อกนั มา
แทงใจดาํ หมายถงึ พดู ตรงกบั ความในใจของผฟู้ งั
ทรพั ยใ์ นดนิ สนิ ในน้ํา หมายถงึ สงิ่ ท่มี อี ยู่หรอื เกดิ ตามธรรมชาติ อนั อาจนํามาใช้ใหเ้ ป็น
ประโยชน์ได้
ทองแผน่ เดยี วกนั หมายถงึ เกย่ี วดองกนั โดยการแต่งงาน
ทองไมร่ รู้ อ้ น หมายถงึ เฉยเมย, ไมก่ ระตอื รอื รน้ , ไมส่ ะดงุ้ สะเทอื น
ทอ้ งยงุ้ พุงกระสอบ หมายถงึ คนกนิ จุ
ทา่ ดที เี หลว หมายถงึ มที ่าทางดี แต่ทาํ อะไรไมไ่ ดเ้ รอ่ื ง
ทาํ คุณบชู าโทษโปรดสตั วไ์ ดบ้ าป หมายถงึ ทาํ คณุ แต่กลบั เป็นโทษ ทาํ ดแี ต่กลบั เป็นรา้ ย
ทาํ ดไี ดด้ ที าํ ชวั่ ไดช้ วั่ หมายถงึ คนเราทาํ อยา่ งไรกจ็ ะไดอ้ ยา่ งนนั้
ทาํ นาบนหลงั คน หมายถงึ หาผลประโยชน์ใส่ตนโดยขดู รดี ผอู้ ่นื
ทํานาออมกลา้ ทําปลาออมเกลอื หมายถงึ ทําการสงิ่ ใดถ้ากลวั หมดเปลอื งย่อมไม่ไดผ้ ล
สมบรู ณ์
ทเี่ ทา่ เเมวดน้ิ ตาย หมายถงึ ทด่ี นิ หรอื เน้อื ทเ่ี ลก็ น้อย
ทุบหมอ้ ขา้ ว หมายถงึ ตดั อาชพี , ทาํ ลายอาชพี ๒๓
๒๒ เรอ่ื งเดยี วกนั , หน้า ๖๒.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๕๓ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
“ทรชนถงึ จะมวี ชิ า กค็ วรหลกี ใหห้ า่ งไกล”
สานวนสภุ าษิตไทย หมวด ธ.
ธรรมยอ่ มรกั ษาผปู้ ระพฤตธิ รรม หมายถงึ คนทท่ี าํ แต่กรรมดี ยอ่ มจะไดป้ ระสบกบั สง่ิ ดๆี
“ธรรมดาหญงิ ชายทงั้ หลายไซร้ ถา้ หากไรเ้ พอื่ น ยากลาํ บากแสน”
สานวนสภุ าษิตไทย หมวด น.
เน้อื เต่ายาํ เต่า หมายถงึ นําเอาทรพั ยส์ นิ ส่วนทเ่ี ป็นกําไรหรอื ดอกเบย้ี กลบั ไปลงทุนอกี ครงั้
โดยไมต่ อ้ งใชท้ นุ เดมิ
ในน้ํามปี ลาในนามขี า้ ว หมายถงึ ดนิ แดนทม่ี คี วามอุดมสมบรู ณ์
นกน้อยในกรงทอง หมายถงึ มคี วามเพยี บพรอ้ มแต่ขาดอสิ ระ
นกสองหวั หมายถงึ คนทท่ี ําตวั ฝกั ใฝ่เขา้ ดว้ ยทงั้ ๒ ฝ่ายท่ไี ม่เป็นมติ รโดยหวงั ประโยชน์
เพ่อื ตน
นอนหลบั ไมร่ ู้ นอนคไู้ มเ่ หน็ หมายถงึ ไมร่ เู้ รอ่ื งราว, ไมร่ อู้ โี หน่อเี หน่
นางนกต่อ หมายถงึ หญงิ ทถ่ี กู ใชใ้ หไ้ ปลอ่ คน (เหยอ่ื ) มาตดิ กบั ดกั
น้ําทว่ มท่งุ ผกั บงุ้ โหรงเหรง หมายถงึ พดู มากแต่ไดเ้ น้อื หาสาระน้อย
น้ําพงึ่ เรอื เสอื พงึ่ ปา่ หมายถงึ การพง่ึ พาอาศยั กนั , ความสามคั คี
นายวา่ ขข้ี า้ พลอย หมายถงึ พลอยพดู ผสมโรงตเิ ตยี นผอู้ ่นื ตามนายไปดว้ ย
น้ํากล้งิ บนใบบอน หมายถงึ คนใจไมแ่ น่นอน กบั กลอก
น้ําขน้ึ ใหร้ บี ตกั หมายถงึ มโี อกาสดคี วรรบี ทาํ
น้ําขนุ่ ไวใ้ นน้ําใสไวน้ อก หมายถงึ แมจ้ ะไมพ่ อใจกย็ งั แสดงสหี น้ายม้ิ แยม้
น้ําซมึ บ่อทราย หมายถงึ หามาไดเ้ รอ่ื ยๆ
น้ําตาลใกลม้ ด หมายถงึ ชายหญงิ ทใ่ี กลช้ ดิ กนั มากยอ่ มหา้ มใจไมใ่ หร้ กั กนั ไดย้ าก
น้ําทว่ มปาก หมายถงึ พดู ไมอ่ อกเพราะเกรงจะมภี ยั แก่ตนหรอื ผอู้ ่นื
น้ําน้อยยอ่ มแพไ้ ฟ หมายถงึ ฝา่ ยขา้ งน้อยยอ่ มแพฝ้ า่ ยขา้ งมาก
น้ํานงิ่ ไหลลกึ หมายถงึ คนทม่ี ที ่าหงมิ ๆ มกั จะมคี วามคดิ ลกึ ซง้ึ
น้ําผง้ึ หยดเดยี ว หมายถงึ เรอ่ื งเลก็ ๆ กท็ าํ ใหม้ นั เป็นเรอ่ื งใหญ่ได้
น้ําพงึ่ เรอื เสอื พงึ่ ปา่ หมายถงึ การพง่ึ พาอาศยั กนั , ความสามคั คี
๒๓ พพิ กั ษ์ สายณั ห,์ สภุ าษิต คาพงั เพย, หน้า ๖๓-๖๔.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๕๔ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
น้ํามาปลากนิ มดน้ําลดมดกนิ ปลา หมายถงึ ทใี ครทมี นั
น้ํารอ้ นปลาเป็น น้ําเยน็ ปลาตาย หมายถงึ คาํ พดู ทไ่ี พเราะอ่อนหวาน ซง่ึ ถูกใจผฟู้ งั แต่อาจ
เป็นโทษเป็นภยั ได้
น้ําลดตอผุด หมายถงึ เมอ่ื หมดอาํ นาจ ความชวั่ ทท่ี าํ ไวก้ ป็ รากฏ
น้ําหนงึ่ ใจเดยี วกนั หมายถงึ มคี วามคดิ เหน็ เป็นอนั หน่งึ อนั เดยี วกนั
น้วิ ไหนรา้ ยกต็ ดั น้วิ นนั้ หมายถงึ คนใดไมด่ ี กต็ ดั ออกไปจากหมคู่ ณะ๒๔
สานวนสภุ าษิตไทย หมวด บ.
แบไต๋ หมายถงึ ตแี ผ่ บอกความลบั ใหค้ นอ่นื รู้
บ่นเป็นหมกี นิ ผง้ึ หมายถงึ คนทช่ี อบบพ่ มึ พาํ อยเู่ สมอ เหน็ อะไรกบ็ น่ ไปหมด
บนบานศาลกล่าว หมายถงึ ขอรอ้ งใหส้ งิ่ ศกั ดสิ ์ ทิ ธชิ ์ ว่ ยเหลอื
บอกศาลา หมายถงึ ตดั ขาด ไมน่ บั ว่ามคี วามสมั พนั ธต์ ่อกนั อกี ต่อไป
บวั ไมใ่ หช้ ้าํ น้ําไมใ่ หข้ นุ่ หมายถงึ รจู้ กั ผอ่ นปรนเขา้ หากนั มใิ หก้ ระทบกระเทอื นใจกนั
บ่างช่างยุ หมายถงึ คนทช่ี อบพดู ส่อเสยี ดยยุ งใหเ้ ขาแตกกนั
บา้ นเคยอยู่ อ่เู คยนอน หมายถงึ สถานทต่ี นเคยอยอู่ าศยั มาก่อน
บา้ นเมอื งมขี อื่ มแี ป หมายถงึ บา้ นเมอื งหรอื ประเทศยอ่ มมกี ฎหมายคุม้ ครอง
บา้ นแตกสาแหรกขาด หมายถงึ ครอบครวั หรอื บา้ นเมอื งตอ้ งกระจดั กระจายพลดั พรากกนั
บานปลาย หมายถงึ ขยายออกไปมากกวา่ ทต่ี งั้ ใจไวเ้ ดมิ
บา้ นปา่ เมอื งเถ่อื น หมายถงึ บา้ นเมอื งทไ่ี มม่ กี ฎระเบยี บบงั คบั ในการอยรู่ ว่ มกนั
บา้ หอบฟาง หมายถงึ บา้ สมบตั ิ เหน็ อะไรเป็นของมคี ่าจะเอาทงั้ นนั้
บา้ หา้ รอ้ ยจาํ พวก หมายถงึ บา้ มากมายหลายประเภท๒๕
“บคุ คลหว่านพชื เช่นใด ยอ่ มไดร้ บั ผลเชน่ นนั้ ”
“บรรดาบตุ รทงั้ หลาย บตุ รผเู้ ชอื่ ฟงั เป็นบุตรอนั ประเสรฐิ ”
สานวนสภุ าษิตไทย หมวด ป.
เป็ดขนั ประชนั ไก่ หมายถึง มคี วามรูค้ วามสามารถน้อย แต่อวดตวั แข่งกับผู้ท่มี คี วามรู้
ความสามารถสงู
เป็นปีเ่ ป็นขลุ่ย หมายถงึ ถกู คอกนั , เขา้ กนั ไดด้ ี
ปล่อยเสอื เขา้ ปา่ ปลอ่ ยปลาลงน้ํา หมายถงึ ปล่อยศตั รไู ปอาจกลบั มาทาํ รา้ ยภายหลงั อกี
๒๔ พพิ กั ษ์ สายณั ห,์ สภุ าษิต คาพงั เพย, หน้า ๖๔-๖๕.
๒๕ เรอ่ื งเดยี วกนั , หน้า ๖๖-๖๗.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๕๕ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
ปล่อยไก่ หมายถงึ แสดงความโงอ่ อกมา
ปลาใหญ่กนิ ปลาเลก็ หมายถงึ คนหรอื ผใู้ หญ่ทม่ี อี ํานาจ กดขข่ี ม่ เหงผอู้ ่อนแอหรอื ผนู้ ้อย
ปลาขอ้ งเดยี วกนั หมายถงึ คนทอ่ี ยรู่ ว่ มกนั หรอื เป็นพวกเดยี วกนั
ปลาหมอตายเพราะปาก หมายถงึ คนทพ่ี ดู พลอ่ ยจนไดร้ บั อนั ตราย
ปล้าํ ผลี ุก ปลกุ ผนี งั่ หมายถงึ พยายามทาํ ใหเ้ กดิ เรอ่ื งราวทไ่ี มด่ ขี น้ึ มา
ปลุกผกี ลางคลอง หมายถงึ ทาํ ในสงิ่ ทไ่ี มถ่ ูกไมค่ วร
ปลกู เรอื นครอ่ มตอ หมายถงึ กระทาํ สงิ่ ซง่ึ ลว่ งล้าํ กา้ วก่ายสทิ ธขิ องผอู้ ่นื
ปลูกเรอื นตามใจผู้อยู่ ผูกอู่ตามใจผู้นอน หมายถงึ ทําตามความพอใจของผู้ท่จี ะไดร้ บั ผล
โดยตรง
ปอกกลว้ ยเขา้ ปาก หมายถงึ งา่ ย, สะดวก
ปนั้ น้ําเป็นตวั หมายถงึ สรา้ งเรอ่ื งเทจ็ ใหเ้ หน็ เป็นจรงิ เป็นจงั ขน้ึ มา
ปากเป็นเอกเลขเป็นโท หมายถงึ การพดู จาสาํ คญั กวา่ วชิ าหนงั สอื
ปากเปียกปากแฉะ หมายถงึ ว่ากล่าวตกั เตอื นซ้าํ แลว้ ซ้าํ เลา่ กย็ งั ไมไ่ ดผ้ ลตามทม่ี งุ่ หมาย
ปากโป้ง หมายถงึ ชอบพดู เปิดเผยสง่ิ ทไ่ี มส่ มควรออกมา
ปากไมส่ ้นิ กลนิ่ น้ํานม หมายถงึ ยงั เป็นเดก็
ปากคนยาวกวา่ ปากกา หมายถงึ คนสามารถแพรข่ า่ วไดเ้ รว็ กว่ากา
ปากฉีกถงึ ใบหู หมายถงึ พดู เยอะมาก พดู จนเบ่อื พดู ซ้าํ แลว้ ซ้าํ อกี
ปากตาํ แย หมายถงึ ปากอยไู่ มส่ ขุ ชอบพดู ชอบฟ้อง
ปากปราศรยั น้ําใจเชอื ดคอ หมายถงึ พดู ดแี ต่ใจคดิ รา้ ย
ปากปลารา้ หมายถงึ ชอบพดู หรอื ด่าดว้ ยคาํ หยาบคาย
ปากมาก หมายถงึ พดู มาก พดู ซ้าํ ๆซากๆ
ปากวา่ ตาขยบิ หมายถงึ พดู อยา่ งหน่งึ แต่ทาํ อกี อยา่ งหน่งึ
ปากวา่ มอื ถงึ หมายถงึ พอพดู กท็ าํ เลย
ปากสว่าง หมายถงึ ชอบพดู เปิดเผยเรอ่ื งของผอู้ ่นื
ปากหนกั หมายถงึ ไมใ่ ครพ่ ดู ขอรอ้ งต่อใครๆ ไมใ่ ครท่ กั ทายใคร
ปากหวานกน้ เปรย้ี ว หมายถงึ พดู จาอ่อนหวานแต่ไมจ่ รงิ ใจ
ปากหอยปากปู หมายถงึ ชอบนนิ ทาผอู้ ่นื แมจ้ ะเป็นเรอ่ื งเลก็ น้อย
ป้ิงปลาประชดแมว หมายถงึ ทาํ ประชดหรอื แดกดนั ซง่ึ มแี ต่จะเสยี ประโยชน์
ปิดทองหลงั พระ หมายถงึ ทาํ ความดแี ต่ไมไ่ ดร้ บั การยกยอ่ ง เพราะไมม่ ใี ครเหน็ คณุ ค่า
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๕๖ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
ปิดประตูตแี มว หมายถงึ รงั แกคนไมม่ ที างสู้ และไมม่ ที างหนรี อดไปได้
ปีกกลา้ ขาแขง็ หมายถงึ พง่ึ ตวั เองได๒้ ๖
“ปญั ญา ประเสรฐิ กวา่ ทรพั ย”์
“เป็นสาวแสแ้ รร่ วยสวยสะอาด กห็ มายมาตรเหมอื นมณอี นั มคี ่า”
“ปรารถนาสารพดั ในปฐพี เอาไมตรแี ลกไดด้ งั ใจจง”
“ไปเรอื นทา่ นอยา่ นงั่ นาน การงานตนเรง่ คดิ ”
“ปลกู ไมตรอี ยา่ รรู้ า้ ง สรา้ งกุศลอยา่ รโู้ รย”
สานวนสภุ าษิตไทย หมวด ผ.
แผลเก่า หมายถงึ ความเจบ็ ชา้ํ ทฝ่ี งั ใจอยไู่ มร่ ลู้ มื
ไผ่ลลู่ ม หมายถงึ โอนอ่อนไปตามสถานการณ์
ผกั ชโี รยหน้า หมายถงึ การทาํ ความดเี พยี งผวิ เผนิ
ผดั วนั ประกนั พรงุ่ หมายถงึ ขอเล่อื นเวลาออกไปครงั้ แลว้ ครงั้ เล่า
ผวั หาบเมยี คอน หมายถงึ ชว่ ยกนั ทาํ มาหากนิ ทงั้ ผวั ทงั้ เมยี
ผา้ ขร้ี ว้ิ หอ่ ทอง หมายถงึ คนมงั่ มแี ต่แต่งตวั ซอมซ่อ
ผไี มม่ ศี าล หมายถงึ ไมม่ ที อ่ี ยเู่ ป็นหลกั แหล่ง
ผซี ้าํ ด้าํ พลอย หมายถงึ ถกู ซ้าํ เตมิ เมอ่ื พลาดพลงั้ ลง หรอื เมอ่ื คราวเคราะหร์ า้ ย
ผ้งึ แตกรงั หมายถงึ ไปคนละทศิ ละทาง
ผรู้ า้ ยปากแขง็ หมายถงึ ดงึ ดนั ดอ้ื ไมย่ อมรบั ความจรงิ ๒๗
“ผฉู้ ลาด หรอื จะงมสง่ิ ชวั่ ”
“ผวั เมยี เขาผดิ กนั เราอยา่ พอ้ ง ญาตพิ น่ี ้องเขาผดิ กนั อยา่ พลอย”
“ผไู้ หว้ ยอ่ มไดร้ บั การไหวต้ อบ”
“ผไู้ พบลู ยด์ ว้ ยเมตตา ยอ่ มหาศตั รมู ไิ ด”้
“ผใู้ ดยดึ ถอื ทุกข์ ผนู้ นั้ ไมพ่ น้ ทุกข”์
สานวนสภุ าษิตไทย หมวด ฝ.
ใฝส่ งู จนเกนิ ศกั ด์ิ หมายถงึ หวงั สงิ่ ทเ่ี กนิ ฐานะของตน
ฝนตกไมท่ วั่ ฟ้า หมายถงึ แจกจา่ ยของไมท่ วั่ ถงึ กนั
๒๖ พพิ กั ษ์ สายณั ห,์ สภุ าษิต คาพงั เพย, หน้า ๖๗-๖๘.
๒๗ เรอ่ื งเดยี วกนั , หน้า ๖๙-๗๐.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๕๗ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
ฝนตกขห้ี มไู หล หมายถงึ พลอยเหลวไหลไปดว้ ยกนั
ฝนตกอยา่ เชอื่ ดาว หมายถงึ อยา่ ไวว้ างใจใครหรอื อะไรจนเกนิ ไป
ฝนทงั่ ใหเ้ ป็นเขม็ หมายถงึ เพยี รพยายามสดุ ความสามารถจนกว่าจะสําเรจ็ ผล
ฝนสงั่ ฟ้า ปลาสงั่ หนอง หมายถงึ ทาํ การอนั ใดทเ่ี ป็นสงิ่ สาํ คญั เพอ่ื ไวอ้ าลยั ก่อนจากไป
ฝากปลายา่ งไวก้ บั แมว หมายถงึ ไวว้ างใจคนทไ่ี มค่ วรไวว้ างใจ
ฝา่ คมหอกคมดาบ หมายถงึ เสย่ี งอนั ตรายจากอาวุธนานาชนดิ
ฝากไวก้ ่อน หมายถงึ ไวโ้ อกาสหน้าแลว้ จะเขามาลา้ งแคน้
ฝากผฝี ากไข้ หมายถงึ ขอฝากตวั เมอ่ื ยามเจบ็ ไข้ และเมอ่ื ตายใหจ้ ดั การเผา๒๘
สภุ าษิตคาพงั เพย หมวด พ.
เพชรตดั เพชร หมายถงึ คนเก่งต่อคนเก่งมาสกู้ นั
เพชรน้ําหนงึ่ หมายถงึ คนดมี าก ของดที ส่ี ดุ
แพเ้ ป็นพระ ชนะเป็นมาร หมายถงึ การยอมแพท้ าํ ใหเ้ รอ่ื งสงบ การไมย่ อมแพท้ ําใหเ้ รอ่ื งไม่
สงบ
แพแ้ ลว้ พาล หมายถงึ แพต้ ามกตกิ าแลว้ ยงั ไมย่ อมรบั ว่าแพจ้ ะเอาชนะดว้ ยกาํ ลงั
แพะรบั บาป หมายถงึ คนทร่ี บั เคราะหก์ รรมแทนผอู้ ่นื
พบไมง้ ามเมอื่ ขวานบนิ่ หมายถงึ พบหญงิ สาวทต่ี อ้ งใจเมอ่ื แก่
พระมาลยั มาโปรด หมายถงึ ผทู้ ม่ี าช่วยเหลอื ในยามทก่ี ําลงั ตกทกุ ขไ์ ดท้ นั ท่วงที
พรา้ งดั ปากไมอ่ อก หมายถงึ นิง่ , ไมค่ ่อยพดู , ไมช่ า่ งพดู
พลอยฟ้าพลอยฝน หมายถงึ ไมไ่ ดเ้ กย่ี วขอ้ งกเ็ ป็นตามไปดว้ ย
พลกิ หน้ามอื เป็นหลงั มอื หมายถงึ เปลย่ี นแปลงหรอื ทาํ ใหผ้ ดิ ไปจากเดมิ อยา่ งตรงกนั ขา้ ม
พายเรอื ใหโ้ จรนงั่ หมายถงึ การใหค้ วามสนบั สนุนคนไมด่ ี
พายเรอื คนละที หมายถงึ ทาํ งานไมป่ ระสานกนั
พายเรอื ในอ่าง หมายถงึ คดิ ทาํ หรอื พดู วกวนกลบั ไปกลบั มา
พายเรอื ทวนน้ํา หมายถงึ ทาํ ดว้ ยความยากลาํ บาก
พงึ่ ลาํ แขง้ ตวั เอง หมายถงึ ชว่ ยตนเอง
พดู ไปสองไพเบย้ี นงิ่ เสยี ตําลงึ ทอง หมายถงึ พดู ไปไมม่ ปี ระโยชน์ นิ่งเสยี ดกี ว่า
๒๘ เรอ่ื งเดยี วกนั , หน้า ๗๐-๗๑.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ด้วยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๕๘ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
พมิ พ์เสนแลกกับเกลือ หมายถึง คนดีมเี กียรติไปมเี ร่อื งกับคนเลว คนชวั่ ต่ําทําให้เสีย
เกยี รติ ไมส่ มค่ากนั ๒๙
“พงึ ตดั ความโกรธ ดว้ ยความไมโ่ กรธ”
“พงึ ชนะคนหยงิ่ ดว้ ยความอ่อนน้อม”
“พงึ ชนะคนไมด่ ี ดว้ ยความด”ี
สภุ าษิตคาพงั เพย หมวด ฟ.
ไฟไหมฟ้ าง หมายถงึ อารมณ์ทเ่ี กดิ ขน้ึ อยา่ งววู่ ามสกั พกั หน่งึ แลว้ กห็ ายไป
ไฟสุมขอน หมายถงึ อารมณ์รอ้ นรมุ่ ทค่ี ุกรนุ่ อยใู่ นใจ
ฟงั ไมไ่ ดศ้ พั ท์ จบั เอามากระเดยี ด หมายถงึ ฟงั ไมไ่ ดค้ วามแจม่ ชดั แลว้ เอาไปพดู ต่อหรอื ทํา
ผดิ ๆพลาดๆ
ฟงั ความขา้ งเดยี ว หมายถงึ รบั รเู้ รอ่ื งจากฝา่ ยเดยี วแลว้ ด่วนตดั สนิ
ฟงั หไู วห้ ู หมายถงึ รบั ฟงั ไวแ้ ต่ไมเ่ ช่อื ทงั้ หมด
ฟงั หซู า้ ย ทะลหุ ขู วา หมายถงึ คนทไ่ี มย่ อ่ มจะฟงั ใคร พดู ไปคงเปล่าประโยชน์
ฟ้าสงู แผ่นดนิ ตํา่ หมายถงึ รจู้ กั กาลเทศะ รทู้ ส่ี งู ทต่ี ่าํ
ฟ้าหลงั ฝน หมายถงึ สง่ิ ดงี าม สบายใจ เมอ่ื ผ่านพน้ ปญั หาใหญ่
ฟ้ืนฝอยหาตะเขบ็ หมายถงึ การรอ้ื เอาเรอ่ื งเก่าๆ ทแ่ี ลว้ ไปแลว้ มาพดู ขน้ึ ใหเ้ ป็นทส่ี ะเทอื นใจ
หมวด ภ.
ภายในอยา่ นําออก ภายนอกอยา่ นําเขา้
ภกั ดจี งอยา่ เกลยี ด เจา้ เสยี ดอยา่ เครยี ดตอบ
สภุ าษิตคาพงั เพย หมวด ม.
แมวเฝ้าปลาย่าง หมายถงึ การฝากให้ผู้อ่นื เฝ้าส่ิงของท่เี ขาต้องการอยู่แล้ว ย่อมทําให้
สญู เสยี
ไมเ้ บอื่ ไมเ้ มา หมายถงึ ขดั กนั ตะพดึ เพราะใจโกรธกนั มาก่อน
ไมเ่ หน็ แก่ชี กเ็ หน็ แก่ผา้ เหลอื ง หมายถงึ ไมเ่ หน็ แก่พระ กเ็ หน็ แก่ผา้ เหลอื งเถดิ
ไมเ่ หน็ โลงศพ ไมห่ ลงั่ น้ําตา หมายถงึ ไม่เหน็ ผลลพั ธท์ น่ี ่าสลด กจ็ ะไม่สาํ นึกกบั การกระทํา
ทไ่ี มด่ ขี องตน
ไมเ่ หน็ น้ําตดั กระบอก ไม่เหน็ กระรอกโก่งหน้าไม้ หมายถงึ ด่วนทําไปทงั้ ๆ ทย่ี งั ไมถ่ งึ เวลา
อนั ควร
๒๙ พพิ กั ษ์ สายณั ห,์ สภุ าษิต คาพงั เพย, หน้า ๗๑-๗๒.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๕๙ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
ไมเ่ อาถ่าน หมายถงึ ไมเ่ ป็นเรอ่ื ง, ไมไ่ ดค้ วาม, ทาํ อะไรไมถ่ กู เรอ่ื ง
ไมใ้ กลฝ้ งั่ หมายถงึ แก่ใกลจ้ ะตาย
ไมไ่ ดด้ ว้ ยเลหเ์ อาดว้ ยกล ไมไ่ ดด้ ว้ ยมนตเ์ อาดว้ ยคาถา หมายถงึ ทาํ ทุกอยา่ งเพอ่ื ใหไ้ ดด้ งั ใจ
ไมซ้ กี งดั ไมซ้ งุ หมายถงึ คนผมู้ ฐี านะต่าํ ไปคดั คา้ นหรอื ไปก่อความกบั ผมู้ อี ํานาจสงู กวา่
ไมด่ เู งาหวั หมายถงึ ไมร่ จู้ กั ประมาณตน
ไมด่ ดู าํ ดดู ี หมายถงึ เลกิ เกย่ี วขอ้ งกนั อยา่ งเดด็ ขาด
ไมด่ ตู ามา้ ตาเรอื หมายถงึ ไมพ่ จิ ารณาใหร้ อบคอบ, ไมร่ ะมดั ระวงั
ไมพ่ น้ ชวด ฉลู ขาล เถาะ หมายถงึ ทาํ อะไรไปแลว้ ไปไมต่ ลอดรอดฝงั่ ไมส่ าํ เรจ็
ไมม่ มี ลู ฝอยหมาไมข่ ้ี หมายถงึ ไมม่ เี หตุยอ่ มไมม่ ผี ล
ไมร่ จู้ กั เสอื เอาเรอื เขา้ มาจอด ไมร่ จู้ กั มอดเอาไมเ้ ขา้ มาแหย่ หมายถงึ ทําสง่ิ ทไ่ี ม่รวู้ ่าจะมภี ยั
แก่ตวั
ไมร่ จู้ กั หวั นอนปลายตนี หมายถงึ ไมร่ คู้ วามเป็นมาหรอื พน้ื เพ
ไมอ้ ่อนดดั ง่าย ไมเ้ เก่ดดั ยาก หมายถงึ อบรมสงั่ สอนเดก็ ให้เดก็ ประพฤติดไี ด้ง่ายกว่าสงั่
สอนผใู้ หญ่
มดแดงแฝงพวงมะมว่ ง หมายถงึ ชายทป่ี องรกั หญงิ บา้ นใกลห้ รอื ทอ่ี ยใู่ กลก้ นั
มะกอกสามตะกรา้ ปาไมถ่ ูก หมายถงึ พดู จาตลบตะแลงพลกิ แพลงไปมาจนจบั คาํ พดู ไมท่ นั
มะนาวไมม่ นี ้ํา หมายถงึ คาํ พดู ทไ่ี มไ่ พเราะ พดู หว้ นๆ
มะพรา้ วตนื่ ดก หมายถงึ เหอ่ หรอื ต่นื เตน้ ในสง่ิ ทต่ี นไมเ่ คยมจี นเกนิ พอดี
มดั มอื ชก หมายถงึ บงั คบั หรอื ใชว้ ธิ กี ารใด ๆ ใหอ้ กี ฝา่ ยหน่ึงตกอยใู่ นอํานาจแลว้ จดั การเอา
ตามใจชอบ
มาเหนอื เมฆ หมายถงึ มคี วามคดิ หรอื ชนั้ เชงิ เหนอื ผอู้ ่นื
มากหมอมากความ หมายถงึ เมอ่ื มคี นมากกม็ เี รอ่ื งมากตาม
มา้ ดดี กระโหลก หมายถงึ มกี ริ ยิ ากระโดกกระเดกลกุ ลนหรอื ไมเ่ รยี บรอ้ ย มกั ใชก้ บั ผหู้ ญงิ
มที องเท่าหนวดกุ้ง นอนสะดุ้งจนเรอื นไหว หมายถงึ มสี มบตั เิ พยี งเล็กน้อย แต่กงั วลจน
นอนไมห่ ลบั
มสี ลงึ พงึ บรรจบใหค้ รบบาท หมายถงึ ใหร้ จู้ กั เกบ็ หอมรอบรบิ ค่อยๆ เกบ็ สะสมเงนิ ไว้
มอื ไมพ่ ายเอาเทา้ ราน้ํา หมายถงึ ไมช่ ว่ ยแลว้ ยงั ขดั ขวางการทาํ งานของผอู้ ่นื
มอื ถอื สาก ปากถอื ศลี หมายถงึ แสดงตวั ว่าเป็นคนมศี ลี ธรรม แต่กลบั ประพฤตชิ วั่ ๓๐
๓๐ พพิ กั ษ์ สายณั ห,์ สภุ าษิต คาพงั เพย, หน้า ๗๓-๗๔.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าด้วยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๖๐ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
“มคี วามรอู้ ยกู่ บั ตวั กลวั อะไร ชวี ติ ไมป่ ลดปลงคงไดด้ ”ี
“มวี ชิ าเหมอื นมที รพั ยอ์ ยนู่ บั แสน”
“ไมค่ วรไวใ้ จคนทไ่ี มค่ ุน้ เคย”
“เมอ่ื ใดภยั พาลมาราญรอน คมุ สตไิ วก้ ่อนจงึ สภู้ ยั ”
สภุ าษิตคาพงั เพย หมวด ย.
ยกธงขาว หมายถงึ ยอมแพ้
ยกภเู ขาออกจากอก หมายถงึ โลง่ อก หมดวติ กกงั วล
ยกเมฆ หมายถงึ แต่งคาํ พดู ใหค้ นอ่นื เช่อื ถอื และไหลหลง
ยกยอปอปนั้ หมายถงึ ยกยอ่ งเกนิ จรงิ พดู ยกยอ่ งเตมิ แต่งในสง่ิ ทไ่ี มม่ ี
ยอ้ มแมวขาย หมายถงึ การตกแต่งคนหรอื ของทไ่ี ม่ดโี ดยมเี จตนาจะหลอกลวงให้ผอู้ ่นื เช่อื
ว่าดี
ยงิ ปืนนดั เดยี วไดน้ กสองตวั หมายถงึ การทาํ อยา่ งเดยี วแต่ไดผ้ ล ๒ อยา่ ง
ยม้ิ ดว้ ยปากถากดว้ ยตา หมายถงึ การเยาะเยย้ ดว้ ยการแสดงกรยิ าทา่ ทางต่างๆ
ยนื่ แกว้ ใหว้ านร หมายถงึ เอาของมคี ่าใหก้ บั คนทไ่ี มร่ จู้ กั คา่ ของสงิ่ นนั้
ยนื่ หมู ยนื่ แมว หมายถงึ ใหข้ องแลกเปลย่ี นพรอ้ มกนั
ยมื จมกู คนอนื่ เขามาหายใจ หมายถงึ อาศยั ผอู้ ่นื มกั ไมส่ ะดวก
ยใุ หร้ าํ ตําใหร้ วั่ หมายถงึ ยใุ หแ้ ตกกนั ทาํ ใหผ้ ดิ ใจกนั
ยงุ่ เหมอื นยงุ ตกี นั หมายถงึ ยงุ่ เหยงิ สบั สนปนเปกนั
โยนกลอง หมายถงึ ซดั ความผดิ ใหแ้ ก่คนอ่นื เพอ่ื นฝงู (เอาดใี สต่ วั เอาชวั่ ใส่คนอ่นื )
ยากเจด็ ที ดเี จด็ หน หมายถงึ ยากจนมากแลว้ กต็ อ้ งมที างร่าํ รวย๓๑
“ยามอยใู่ หเ้ ขารกั ยามจากใหเ้ ขาอาลยั ”
“ยอครู ใหย้ อต่อหน้า ยอขา้ เมอ่ื กนิ แลว้ ยกมติ รเมอ่ื ลบั หลงั ”
สภุ าษิตคาพงั เพย หมวด ร.
เรอื ใหญ่คับคลอง หมายถึง คนท่ีเคยรุ่งเรืองหรือเป็นใหญ่เป็นโต เม่อื ตกต่ําลงก็วาง
ตวั อยา่ งคนสามญั ไมไ่ ด้
เรอื ล่มเมอื่ จอด หมายถงึ คนทท่ี าํ ตนเป็นคนดมี าตลอดแต่มาเสยี คนเมอ่ื แก่
รอดปากเหยยี่ วปากกา หมายถงึ พน้ อนั ตรายมาไดอ้ ยา่ งหวุดหวดิ
๓๑ พพิ กั ษ์ สายณั ห,์ สภุ าษิต คาพงั เพย, หน้า ๗๔-๗๕.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๖๑ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
รกั ดีหามจวั่ รกั ชวั่ หามเสา หมายถึง ใฝ่ดีจะมคี วามสุขความเจรญิ ใฝ่ชวั่ จะได้รบั ความ
ลาํ บาก
รกั พเี่ สยี ดายน้อง หมายถึง ความลงั เลไม่แน่ใจ ความไม่ปลงใจเลอื กสง่ิ ของท่มี มี ากกว่า
หน่งึ
รกั ยาวให้บนั่ รกั สนั้ ใหต้ ่อ หมายถงึ รกั ทจ่ี ะมมี ติ รไมตรตี ่อกนั ต้องตดั สง่ิ ทไ่ี ม่ดอี อกอย่าไป
พดู ถงึ
รกั ววั ใหผ้ กู รกั ลกู ใหต้ ี หมายถงึ รกั สงิ่ ใดกต็ อ้ งระวงั สงิ่ นนั้ ใหด้ ี อยา่ ปล่อยตามใจ
ราํ ไมด่ โี ทษปีโ่ ทษกลอง หมายถงึ ทาํ ไมด่ หี รอื ทาํ ผดิ แลว้ ไมร่ บั ผดิ กลบั โทษผอู้ ่นื
รดี เลอื ดกบั ปู หมายถงึ เคย่ี วเขญ็ หรอื บบี บงั คบั เอากบั ผทู้ ไ่ี มม่ จี ะให้
รไู้ วใ้ ชว่ ่า ใส่บ่าแบกหาม หมายถงึ เรยี นรไู้ วไ้ มห่ นกั เรย่ี วหนกั แรงหรอื เสยี หายอะไร
รจู้ กั เกบ็ รจู้ กั งาํ หมายถงึ รจู้ กั เกบ็ รกั ษาขา้ วของ
รหู้ ลบเป็นปีก รหู้ ลกี เป็นหาง หมายถงึ รจู้ กั เอาตวั รอดหรอื ปรบั ตวั ใหเ้ ขา้ กบั เหตุการณ์
รเู้ ชน่ เหน็ ชาติ หมายถงึ รจู้ กั นิสยั ใจคอความประพฤตเิ ป็นอยา่ งดี
รวู้ า่ เสอื อยา่ เอาเรอื ไปจอด รวู้ า่ มอดอยา่ เอาไมเ้ ขา้ ไปองิ หมายถงึ คนพาลอยา่ เขา้ ใกล๓้ ๒
“เรากจ็ ติ คดิ ดเู ล่าเขากใ็ จ รกั กนั ไวด้ กี วา่ ชงั ระวงั การ”
“รกคนดกี ว่ารกหญา้ แต่รกคนชวั่ ชา้ รกหญา้ ดกี วา่ รกคน”
“รสู้ ง่ิ ใดไมส่ รู้ วู้ ชิ า ไปเบอ้ื งหน้าเตบิ ใหญ่จะใหค้ ณุ ”
“เรยี นใหร้ ู้ ดใู หจ้ าํ ทาํ ใหจ้ รงิ ”
“รวู้ ชิ ากใ็ หร้ เู้ ป็นครเู ขา จงึ จะเบาแรงตนเรง่ ขวนขวาย”
สภุ าษิตคาพงั เพย หมวด ล.
เลน่ กบั หมาหมาเลยี ปาก หมายถงึ ลดตวั ลงไปหรอื วางตวั ไมเ่ หมาะสมจงึ ถกู ลามปาม
เลย้ี งไมเ่ ชอื่ ง หมายถงึ เนรคณุ ไมส่ าํ นกึ บญุ คณุ
เลย้ี งชา้ ง กนิ ขช้ี า้ ง หมายถงึ ทาํ อะไรกนิ อยา่ งนนั้ หรอื เลย้ี งคนแบบไหนกจ็ ะเป็นคนอยา่ งนนั้
เลอื กทรี่ กั มกั ทชี่ งั หมายถงึ ลาํ เอยี ง มอี คติ
เลอื ดขน้ กวา่ น้ํา หมายถงึ ญาตพิ น่ี ้องยอ่ มดกี ว่าคนอ่นื
เลอื ดขน้ึ หน้า หมายถงึ โกรธมากจนหน้าแดง โมโหจนขาดสติ
โลภมากลาภหาย หมายถงึ อยากไดห้ ลายอยา่ งแต่ในทส่ี ดุ ไมไ่ ดส้ กั อยา่ งเดยี ว
ลงเรอื ลาํ เดยี วกนั หมายถงึ ทาํ งานรว่ มกนั รว่ มรบั ผลการกระทาํ ดว้ ยกนั
๓๒ เรอ่ื งเดยี วกนั , หน้า ๗๕-๗๖.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าด้วยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๖๒ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
ลม้ หมอนนอนเสอื่ หมายถงึ ปว่ ยจนตอ้ งนอนรกั ษาตวั
ลว้ งคองเู หา่ หมายถงึ บงั อาจลกั ขโมยหรอื ล่อลวงเอาทรพั ยส์ นิ เป็นตน้ จากผทู้ น่ี ่าเกรงขาม
ละเลงขนมเบอ้ื งดว้ ยปาก หมายถงึ ดแี ต่พดู แต่ทาํ ไมไ่ ด้
ลาโง่ หมายถงึ คนโง่
ลางเน้อื ชอบลางยา หมายถงึ แต่ละคนชอบไมเ่ หมอื นกนั
เลอื กนกั มกั ไดแ้ ร่ หมายถงึ เลอื กมากนกั มกั ไดข้ องเลวหรอื ของไมด่ ี
เลอื ดขน้ กวา้ น้ํา หมายถงึ ญาตพิ น่ี ้องดกี วา่ คนอ่นื
ลงิ ขใ้ี สเ่ รอื หมายถงึ คนทม่ี คี วามซกุ ซน มกั ทาํ ใหข้ องดเี ป็นของเสยี
ลงิ หลอกเจา้ หมายถงึ กริ ยิ าลอ้ เลยี นผใู้ หญ่เมอ่ื ผใู้ หญ่เผลอ สาํ นวนน้แี ทนความหมายทเ่ี ดก็
หรอื ผูน้ ้อยทม่ี กั จะแสดงกริ ยิ าสุภาพอ่อนน้อมเม่อื อย่ตู ่อหน้าผู้ใหญ่ หรอื ผอู้ าวุโส แต่จะแสดงอาการ
ลงิ โลด ลอ้ เลยี น หรอื อาการไมส่ ุภาพเมอ่ื ลบั หลงั
ลน้ิ กบั ฟนั หมายถงึ กริ ยิ าลอ้ เลยี นผใู้ หญ่เมอ่ื ผใู้ หญ่เผลอ
ลกู ไก่ในกํามอื หมายถงึ อยใู่ นอํานาจเหนอื กวา่ จะทาํ อยา่ งไรกไ็ ด้
ลกู ไมห้ ลน่ ไมไ่ กลตน้ หมายถงึ ลกู ยอ่ มไมแ่ ตกต่างจากพ่อแมม่ ากนกั
ลกู ทรพี หมายถงึ ลกู ทท่ี รยศต่อพ่อแมบ่ งั เกดิ เกลา้ ทงั้ ทางกายและทางใจ
ลูบหน้าปะจมกู หมายถงึ ทําอะไรเดด็ ขาดลงไปไม่ได้ เพราะเกรงจะไปกระทบกระเทอื น
พวกพอ้ ง๓๓
“ลกู รกั ไวข้ า้ งหลงั ลกู ชงั ไวข้ า้ งหน้า”
“โลภมากลาภหาย”
สภุ าษิตคาพงั เพย หมวด ว.
ไวเหมอื นลงิ หมายถงึ คนทท่ี าํ อะไรกเ็ รว็ ไปเสยี หมดทกุ อยา่ ง
วดั รอยเทา้ หมายถงึ แขง่ ดกี บั ผมู้ อี าํ นาจหรอื ลบหล่บู ญุ คณุ ของผมู้ พี ระคุณ
วนั โกนไมล่ ะวนั พระไมเ่ วน้ หมายถงึ ทาํ ชวั่ ไดต้ ลอดเวลา
วนั พระไมไ่ ดม้ หี นเดยี ว หมายถงึ ครงั้ น้แี พ้ ครงั้ หน้าจะแกต้ วั หรอื แกแ้ คน้
ววั เคยขา มา้ เคยขี่ หมายถงึ คนทเ่ี คยคนุ้ กนั มาอยา่ งดี รใู้ จกนั
ววั เหน็ แก่หญา้ ขข้ี า้ เหน็ แก่กนิ หมายถงึ คนทต่ี ะกละตะกลามเหน็ แก่กนิ
ววั แก่กนิ หญา้ อ่อน หมายถงึ ชายแก่ทม่ี ภี รรยาสาวคราวลกู คราวหลาน
ววั พนั หลกั หมายถงึ อาการทว่ี กหรอื ยอ้ นกลบั ไปหาจดุ เรม่ิ ตน้
๓๓ พพิ กั ษ์ สายณั ห,์ สภุ าษิต คาพงั เพย, หน้า ๗๗.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๖๓ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
ววั ลมื ตนี หมายถงึ ลมื กําพดื ตนเอง
ววั สนั หลงั หวะ หมายถงึ คนทม่ี คี วามผดิ ตดิ ตวั ทาํ ใหค้ อยหวาดระแวง
ววั หายล้อมคอก หมายถึง การคดิ หาทางแก้ไขหรอื ป้องกันภายหลงั จากได้เกิดความ
เสยี หายขน้ึ แลว้
วา่ แต่เขาอเิ หนาเป็นเอง หมายถงึ ทาํ สง่ิ ทต่ี นเคยวา่ หรอื ตําหนิผอู้ ่นื ไว้
วานรไดแ้ กว้ หมายถงึ ผทู้ ไ่ี มร่ คู้ ณุ ค่าของสง่ิ มคี ่าทไ่ี ดม้ าหรอื ทม่ี อี ยู่
ว่าวตดิ ลมบน หมายถงึ เพลนิ จนลมื ตวั ๓๔
หมวด ษ.
-
สภุ าษิตคาพงั เพย หมวด ศ.
เศรษฐขี าดไฟ หมายถงึ คนเรามวี นั ผดิ พลาดกนั ได้
ศรศลิ ป์ไมก่ นิ กนั หมายถงึ ไมถ่ กู กนั ไมล่ งรอยกนั
ศกึ ในอก หมายถงึ ความรสู้ กึ นกึ คดิ สดุ ทจ่ี ะหา้ มใจได้ และชนะใจตนเอง
“ศตั รอู ่นื หมน่ื แสนไมแ่ มน้ เหมอื น เพ่อื นทร่ี กั คดิ หกั หลงั ”
“ศรทั ธาทต่ี งั้ มนั่ ดแี ลว้ ยงั ประโยชน์ใหส้ าํ เรจ็ ”
สภุ าษิตคาพงั เพย หมวด ส.
เสน้ ผมบงั ภเู ขา หมายถงึ เรอ่ื งงา่ ยๆ แต่คดิ ไมอ่ อก
เสน่หป์ ลายจวกั หมายถงึ เสน่หท์ เ่ี กดิ จากฝีมอื ปรงุ อาหารใหโ้ อชา
เสยี น้อยเสยี ยาก เสยี มากเสยี ง่าย หมายถงึ เสยี เพยี งเลก็ น้อยไม่ยอมเสยี ปล่อยใหล้ ุกลาม
จนตอ้ งเสยี มาก
เสย้ี มเขาควายใหช้ นกนั หมายถงึ ยยุ งใหเ้ ขาเกดิ ววิ าทบาดหมางกนั
เสอื ซอ่ นเลบ็ หมายถงึ คนคมในฝกั เก่งแต่เกบ็ ไวไ้ มโ่ ออ้ วด
เสอื นอนกนิ หมายถงึ ไดร้ บั ผลประโยชน์โดยไมต่ อ้ งลงมอื ทาํ งาน
สมภารกนิ ไก่วดั หมายถงึ ผชู้ ายทเ่ี ป็นหวั หน้า มอี ะไรกบั ผหู้ ญงิ ทเ่ี ป็นลกู น้อง
สรา้ งวมิ านในอากาศ หมายถงึ ฝนั หรอื หวงั ในสงิ่ ทไ่ี มส่ ามารถจะเป็นความจรงิ ได้
สวยแต่รปู จบู ไมห่ อม หมายถงึ ภายนอกดดู ี แต่ขา้ งในนนั้ แย่
สอนจระเขว้ ่ายน้ํา หมายถงึ สอนสง่ิ ทเ่ี ขารดู้ อี ยแู่ ลว้
๓๔ เรอ่ื งเดยี วกนั , หน้า ๗๘.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ด้วยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๖๔ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
สอนหนงั สอื สงั ฆราช หมายถงึ สอนสง่ิ ทเ่ี ขารดู้ อี ยแู่ ลว้
สตั ว์โลกย่อมเป็นไปตามกรรม หมายถึง บุคคลย่อมต้องประสบสิง่ ท่ดี ีงามหรอื ประสบ
ผลรา้ ยตามกรรมของตน
สายตวั แทบขาด หมายถงึ เหน็ดเหน่อื ยเพราะทาํ งานหนกั แทบไมไ่ ดพ้ กั ผ่อน
สายปา่ นยาว หมายถงึ ทนุ หนา ยนื ระยะไดน้ าน
สาวไสใ้ หก้ ากนิ หมายถงึ นําความลบั ใดของตนนําไปบอกผอู้ ่นื
สําเนียงส่อภาษา กิรยิ าส่อสกุล หมายถึง คําพูดและกิรยิ าท่แี สดงออกทําให้ทราบชาติ
กําเนิด
ส้นิ ไรไ้ มต้ อก หมายถงึ ขดั สนหรอื ลาํ บากถงึ ทส่ี ุด
สบิ เบ้ยี ใกลม้ อื หมายถงึ ไดส้ ง่ิ ไหนก่อนหรอื งา่ ยกค็ วรควา้ เขา้ ไวก้ ่อน
สบิ แปดมงกุฎ หมายถงึ คนไมด่ ี คนชอบหลอกลวงตม้ ตุ๋นผอู้ ่นื
สบิ คนเขา้ ไมเ่ ท่าคนหนงึ่ ออก หมายถงึ คนใหมส่ บิ คนมาแทน กค็ งสคู้ นเก่าทอ่ี อกไปไมไ่ ด้
สบิ ปากว่าไมเ่ ทา่ ตาเหน็ หมายถงึ ไดย้ นิ ไดฟ้ งั มากส็ เู้ หน็ ดว้ ยตาตนเองไมไ่ ด้
สซี อใหค้ วายฟงั หมายถงึ คนโงเ่ งา่ หรอื ปญั ญาทบึ สอนเท่าไหรก่ ไ็ มไ่ ดเ้ รอ่ื ง
สตี่ นี ยงั รพู้ ลาด นกั ปราชญย์ งั รพู้ ลงั้ หมายถงึ ผรู้ ู้ ผเู้ ชย่ี วชาญกย็ งั พลาดพลงั้ ได้
สกุ เอาเผากนิ หมายถงึ ทาํ อะไรแบบลวกๆ ช่ยุ ๆ พอใหผ้ า่ นไป
สนุ ขั จนตรอก หมายถงึ คนทฮ่ี ดึ สอู้ ยา่ งสดุ ชวี ติ เพราะจวนตวั
สยู้ บิ ตา หมายถงึ สจู้ นถงึ ทส่ี ดุ , สไู้ มถ่ อย
สจั จะยอ่ มไมม่ ใี นหมโู่ จร หมายถงึ โจรจะไมม่ คี วามจรงิ ใจในหมโู่ จรเลย๓๕
สภุ าษิตคาพงั เพย หมวด ห.
เหงอื่ ตกกบี หมายถงึ เหน่อื ยมาก
เหน็ กงจกั รเป็นดอกบวั หมายถงึ การเหน็ ผดิ เป็นชอบ หรอื เหน็ สงิ่ ทไ่ี ม่ถูกต้องว่าเป็นสงิ่ ท่ี
ถูกตอ้ ง
เหน็ ขด้ี กี วา่ ไส้ หมายถงึ เหน็ คนอ่นื ดกี ว่าญาตพิ น่ี ้อง
เหน็ ชา้ งขข้ี ต้ี ามชา้ ง หมายถงึ การกระทาํ ตนเยย่ี งผอู้ ่นื ทม่ี ฐี านะและความพรอ้ มมากกวา่
เหยยี บเรอื สองแคม หมายถงึ ทาํ ทเี ขา้ ดว้ ยทงั้ ๒ ฝา่ ย อยกู่ บั ฝา่ ยไหน กเ็ หน็ ดว้ ยหรอื แสดง
ท่าทเี ขา้ ขา้ งฝา่ ยนนั้
เหยยี บขไ้ี ก่ไมฝ่ อ่ หมายถงึ คนเหยาะแหยะ ทาํ อะไรไมจ่ รงิ จงั ไมท่ มุ่ เท
๓๕ เรอ่ื งเดยี วกนั , หน้า ๗๘.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๖๕ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
ให้ทุกขแ์ ก่ท่าน ทุกขน์ ัน้ ถงึ ตวั หมายถงึ ทําให้คนอ่นื เดอื ดรอ้ น แต่ผลกลบั ยอ้ นมาทําให้
ตวั เองเดอื ดรอ้ นไปดว้ ย
หญา้ ปากคอก หมายถงึ คุน้ เสยี จนมองขา้ มไป
หนอนหนงั สอื หมายถงึ คนทช่ี อบอ่านหนงั สอื เป็นประจาํ
หนกั ไมเ่ อา เบาไมส่ ู้ หมายถงึ คนเกยี จครา้ น ไมส่ งู้ าน
หน้าไหวห้ ลงั หลอก หมายถงึ คนทม่ี พี ฤตกิ รรมต่อหน้าเราอย่างหน่ึง แต่ลบั หลงั กลบั ทาํ อกี
อยา่ งหน่งึ
หนามแหลมไม่มคี นเส้ยี ม มะนาวกลมเกล้ยี งไม่มคี นกลงึ หมายถึง คนท่มี สี ติปญั ญา มี
ความสามารถเก่งกาจ อาจเป็นผทู้ ไ่ี มต่ อ้ งมใี ครสอน
หน้าสวิ่ หน้าขวาน หมายถงึ อยใู่ นระยะอนั ตราย หรอื ในเหตุการณ์วกิ ฤต
หนีเสอื ปะจระเข้ หมายถงึ การทห่ี นีอนั ตรายหรอื สงิ่ เลวรา้ ยอยา่ งหน่ึง แต่กลบั เจออนั ตราย
อกี อนั หน่งึ
หนูตกถงั ขา้ วสาร หมายถงึ ชายทฐ่ี านะไมค่ อ่ ยดี แต่งงานกบั หญงิ ทร่ี ่าํ รวย
หมองตู ายเพราะงู หมายถงึ ชาํ นาญอะไรมกั ไดร้ บั ภยั จากหน้าทน่ี นั้
หมาเห่าใบตองแหง้ หมายถงึ พวกปากไว ไมท่ นั รอู้ ะไรกพ็ ดู ไปก่อน
หมากดั อยา่ กดั ตอบ หมายถงึ อยา่ ลดตวั ลงไปต่อสหู้ รอื ต่อปากต่อคํากบั คนพาลหรอื คนทม่ี ี
ศกั ดติ ์ ่าํ กว่า
หมาสองราง หมายถงึ คนทท่ี าํ ตวั เขา้ ดว้ ยทงั้ ๒ ฝา่ ย
หมาหมู่ หมายถงึ กลุม่ คนทก่ี ลมุ้ รมุ ทาํ รา้ ยคนคนเดยี ว
หมาหวงกา้ ง หมายถงึ คนทห่ี วงของทต่ี นไมม่ สี ทิ ธิ ์
หมาหวั เน่า หมายถงึ ไมม่ ใี ครรกั ไมม่ ใี ครสนใจ
หมใู นอวย หมายถงึ สง่ิ ทอ่ี ยใู่ นกาํ มอื หรอื อกี นยั หน่งึ หมายถงึ สงิ่ ทต่ี กเป็นของของเราอยา่ ง
แน่นอน
หมจู ะหามอยา่ เอาคานเขา้ มาสอด หมายถงึ การทเ่ี ขา้ ไปขดั ขวางผลประโยชน์ทผ่ี อู้ ่นื กําลงั
จะสาํ เรจ็ อยแู่ ลว้
หลงั สฟู้ ้า หน้าสดู้ นิ หมายถงึ การตรากตราํ ทาํ งานหนกั ไมย่ อ่ ทอ้
หวงั น้ําบ่อหน้า หมายถงึ ของทไ่ี ดแ้ น่นอนแลว้ ไมเ่ อา กลบั ไปคาดหวงั กบั สง่ิ ทย่ี งั มาไมถ่ งึ
หวานเป็นลมขมเป็นยา หมายถงึ คาํ หวานทาํ ใหเ้ หลงิ คาํ เตอื นมกั ทาํ ใหไ้ ดส้ ติ
หวานนอกขมใน หมายถงึ แสดงใหเ้ หน็ วา่ ดแี ต่ภายนอก แต่ภายในใจกลบั ตรงขา้ ม
หว่านพชื หวงั ผล หมายถงึ ใหผ้ ลประโยชน์แก่ผอู้ ่นื เพ่อื หวงั ผลตอบแทน
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ด้วยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๖๖ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
หวานล้นิ กนิ ตาย หมายถงึ หลงเช่อื คาํ พดู ทไ่ี พเราะ
หอกมนั แทงมนั หมายถงึ เอาผลทไ่ี ดม้ าจากการทาํ สงิ่ ใดสงิ่ หน่งึ นนั้ ไปต่อยอด
หกั ดา้ มพรา้ ดว้ ยเขา่ หมายถงึ หกั โหมเอาดว้ ยกําลงั ใชอ้ าํ นาจบงั คบั เอา
หวั เดยี วกระเทยี มลบี หมายถงึ การอยคู่ นเดยี ว ไมม่ เี พ่อื นฝงู พวกพอ้ ง
หวั มงกุด ทา้ ยมงั กร หมายถงึ ไมเ่ ขา้ กนั ไมก่ ลมกลนื
หวั ลา้ นไดห้ วี หมายถงึ ผทู้ ไ่ี ดส้ งิ่ ซง่ึ ไมเ่ ป็นประโยชน์แก่ตน
หาเหาใส่หวั หมายถงึ หาเรอ่ื งเดอื ดรอ้ นใหต้ นเอง
หามรงุ่ หามคาํ่ หมายถงึ การทาํ อะไรแบบตลอดวนั ตลอดคนื
หุงขา้ วประชดหมา ป้ิงปลาประชดแมว หมายถงึ ทาํ ประชดหรอื แดกดนั
หเู บา หมายถงึ เช่อื คนงา่ ยโดยขาดความพนิ จิ พจิ ารณาทด่ี ี
หปู า่ ตาเถอื่ น หมายถงึ รไู้ มท่ นั เหตุการณ์เพราะอยหู่ า่ งไกลหรอื ไมส่ นใจ๓๖
สภุ าษิตไทย หมวด อ.
เออออห่อหมก หมายถงึ เหน็ ดว้ ยหรอื พลอยเหน็ ตามไปดว้ ย
เอาเน้อื หนูไปปะเน้อื ชา้ ง หมายถงึ อยา่ เอาทรพั ยห์ รอื สง่ิ ของจากคนทน่ี ้อยไป
เอาใจเขามาใสใ่ จเรา หมายถงึ รจู้ กั คดิ ถงึ ใจคนอ่นื เหน็ ใจคนอ่นื
เอาจมกู คนอนื่ มาหายใจ หมายถงึ อาศยั ความคดิ หรอื แรงของคนอ่นื มาทาํ งานใหต้ น
เอาพมิ เสนไปแลกกบั เกลอื หมายถงึ อยา่ เอาความดไี ปแลกความชวั่
เอามะพรา้ วหา้ วมาขายสวน หมายถงึ คนทร่ี เู้ ทา่ ไมถ่ งึ การณ์หรอื โงเ่ ขลา
เอามอื ซุกหบี หมายถงึ หาเรอ่ื งเดอื ดรอ้ นหรอื ความลาํ บากใสต่ วั โดยใช่ท่ี
เอาหไู ปนาเอาตาไปไร่ หมายถงึ แสรง้ ทาํ เป็นไมร่ ไู้ มเ่ หน็ ไมร่ บั รใู้ นสง่ิ ทเ่ี กดิ ขน้ึ
โอละพอ่ หมายถงึ กลบั ตรงกนั ขา้ ม อยา่ งกลบั หน้ามอื เป็นหลงั มอื
อกไหมไ้ สข้ ม หมายถงึ เป็นทกุ ขอ์ ยา่ งแสนสาหสั
อดเปรย้ี วไวก้ นิ หวาน หมายถงึ อดใจไวก้ ่อนเพราะหวงั สง่ิ ทด่ี กี ว่าขา้ งหน้า
อยา่ เอาทองไปล่กู ระเบอ้ื ง หมายถงึ อยา่ ลดตวั ลงไปสกู้ บั คนชวั่ ต่าํ มแี ต่เสยี ศกั ดศิ ์ รี
อยา่ ไวใ้ จทาง อยา่ วางใจคน จะจนใจเอง หมายถงึ อยา่ เชอ่ื ใจผใู้ ดงา่ ยเกนิ ไป
อยบู่ า้ นทา่ นอยา่ นงิ่ ดดู าย ปนั้ ววั ปนั้ ควายใหล้ กู ท่านเลน่ หมายถงึ อยบู่ า้ นผอู้ ่นื ไมค่ วรทําตวั
เป็นคนอยเู่ ฉยๆ ควรชว่ ยเหลอื งานในบา้ นเท่าทจ่ี ะทาํ ได้
ออ้ ยเขา้ ปากชา้ ง หมายถงึ สงิ่ หรอื ประโยชน์ทต่ี กอยใู่ นมอื แลว้ ยอ่ มไดค้ นื ยาก
๓๖ พพิ กั ษ์ สายณั ห,์ สภุ าษิต คาพงั เพย, หน้า ๘๑-๘๒.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๖๗ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
อฐั ยาย ซ้อื ขนมยาย หมายถงึ ไดร้ บั ทรพั ยส์ นิ เงนิ ทองจากบุคคลหน่ึงแลว้ นํากลบั ไปใหห้ รอื
ซอ้ื ของจากคนนนั้
อาบเหงอื่ ต่างน้ํา หมายถงึ การทาํ งานหนกั ใชค้ วามพยายามอยา่ งมาก
อาบน้ํารอ้ นมาก่อน หมายถงึ เกดิ ก่อนจงึ มปี ระสบการณ์มากกว่า
อา้ ปากเหน็ ไรฟนั หมายถงึ รทู้ นั กนั
อา้ ปากกเ็ หน็ ล้นิ ไก่ หมายถงึ รเู้ ท่าทนั คาํ พดู ทพ่ี ดู ออกมา
“อยา่ อวดดวี ่ามที รพั ยเ์ ทย่ี วจบั แจก ทาํ เกย่ี วแฝกมงุ ปา่ พาฉบิ หาย”
“อนั แมเ่ สอื คอื ปีศาจอนั อาจหาญ ใครบนบานเขา้ หน่อยกพ็ ลอยโผง”
“อนั วาจาทก่ี ล่าวส่อชาวชาติ มารยาทก่อตระกูลประยรู ไหน”
“อนั กําเนิดเกดิ มาในหลา้ โลก สขุ กบั โสกมไิ ดส้ น้ิ อยา่ สงสยั ”
“อนั คนเราถงึ จะเก่งสกั ปานใด กส็ ามารถเพลย่ี งพลา้ํ ไดส้ กั ครงั้ หน่งึ ”
“อนั ออ้ ยตาลหวานลน้ิ แลว้ สน้ิ ซาก แต่ลมปากหวานหไู มร่ หู้ าย”
“อยา่ คดิ แต่ได้ อยา่ ใสค่ วามเขา”
“อยา่ ไวใ้ จทาง อยา่ วางใจคน จะจะใจเอง”
“อยากใหเ้ ป็นหน้ใี หเ้ ป็นนายหน้า อยากเป็นขข้ี า้ ใหเ้ ป็นนายประกนั ”
“อวดเก่งเป็นสมบตั ขิ องคนโง่ อวดโกเ้ ป็นสมบตั ขิ องคนจน”๓๗
๘.๑๑ สานวนสภุ าษิตและคาพงั เพยในภาคต่างๆ ของประเทศไทย
สานวนสภุ าษิต ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือ
สํานวนภาคอสี าน เป็นคําสอนทวั่ ไปเช่นเดยี วกนั แต่ภาษาท่ใี ชจ้ ะเป็นภาษาถน่ิ ทางภาค
อสี าน ซ่งึ แสดงเอกลกั ษณ์เฉพาะทางวฒั นธรรม การเปรยี บเทยี บเก่ียวกบั สงิ่ ต่ํางๆ รอบตวั เขา้ ใจ
งา่ ย และมคี วามหมายลกึ ซง้ึ คมคาย ตวั อยา่ งสาํ นวนอสี าน๓๘
กินข้าวโต อย่าโสความเพิน หมายถงึ กนิ ขา้ วตนเอง ไมค่ วรพดู ตาํ หนผิ อู้ ่นื
กินน้อยบ่ตาย กินหลายให้โทษ หมายถงึ กินน้อยไม่เป็นไรไม่ถึงกบั ตาย แต่กินมาก
เกนิ ไปยอ่ มใหโ้ ทษ
๓๗ พพิ กั ษ์ สายณั ห,์ สภุ าษิต คาพงั เพย, หน้า ๘๔-๘๕.
๓๘ ประพนธ์ เรอื งณรงค์, นิ ทานพืน้ บา้ นชายแดนใต้, พมิ พค์ รงั้ ท่ี ๒. (กรงุ เทพมหานคร : สถาพรบุ๊ค, ๒๕๕๒), หน้า ๒๖-
๒๗.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าด้วยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๖๘ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
กินนาพ่ีกเ็ จบ็ ท้อง กินนาน้องกเ็ จบ็ ปมู หมายถงึ กนิ กบั พก่ี เ็ จบ็ ทอ้ ง กนิ กบั น้องกเ็ จบ็ ไส้
พงุ กนิ หลายทอ้ งแตก
แบกหลายหลงั หกั หมายถงึ กนิ มากเกนิ ไปทอ้ งจะแตก แบกของหนักเกนิ ไปหลงั จะหกั
ใกลไ้ ฟมนั
ฮ้อน ใกล้ค้อนมนั เจบ็ หมายถงึ ถ้ําอย่ใู กล้ไฟมกั ร้อน ถ้ําอย่ใู กล้ไมค้ ้อนมกั เจบ็ จงึ ต้อง
ระมดั ระวงั ของกนิ อยกู่ บั ผมู้ กั
ขี้ลกั อยู่กบั ขโมย หมายถึง ของใดกนิ อร่อยข้นึ อยู่กบั ผู้ชอบของนัน้ คนชอบลกั สง่ิ ของ
ยอ่ มขน้ึ อยกู่ บั ผนู้ นั้ ชอบขโมย
ควายตู้มกั ชน คนเว้ามกั เว้า หมายถงึ ควายทู่หรอื ควายทม่ี เี ขาสนั้ ชอบชน คนจนชอบ
พูดชอบอวด เจยี มผเี ฒ่า เจยี มเจา้ ยนื หมายถงึ หากยําเกรงผมี กั มชี วี ติ อยู่จนแก่เฒ่า และหากยํา
เกรงเจา้ นายมกั อายยุ นื นาน
แดดอย่าหน ฝนอย่าถอย ข้าวฮ้อนเป่ ากิน หมายถงึ แมโ้ ดนแดดกอ็ ย่าขยาดกลวั ถูก
ฝนกอ็ ยา่ ถอย และขา้ วรอ้ นกเ็ ปา่ ใหเ้ ยน็ จงึ กนิ คอื รจู้ กั อดทนและใจเยน็
ตกหมแู่ ฮ้งเป็นแฮ้ง ตกหมกู่ าเป็นกา หมายถงึ ไปอยกู่ บั นกแรง้ กเ็ ป็นนกแรง้ และหากไป
อย่กู บั นกกําก็เป็นนกกํา นอนบ่หลบั ใหไ้ ปเทย่ี ว มเี สย่ี วใหไ้ ปยาม หมายถงึ นอนไม่หลบั ควรออกไป
เทย่ี ว มเี พ่อื นรกั ควรหมนั่ ไปเยย่ี มเยอื น
นุ่งผา้ ลายหมาเห่า เว้าความเก่ามกั เล่าผิดกนั หมายถงึ ผนู้ ุ่งผา้ สลี ายหมาชอบเห่า คน
พดู เรอ่ื งเก่าซา้ํ อกี มกั ทาํ ใหผ้ ดิ ใจกนั
แนวนาซา บ่ดากไ็ ด้เกี่ยว หมายถงึ แบบอย่างน้ําท่มี นี ้ําซบั ถงึ แมไ้ ม่ดํากล้ํากจ็ ะไดเ้ ก็บ
เกย่ี ว
ฝาเฮือนบงั หน้า อย่าไปจากความต่าง หมายถึง เม่อื ฝาเรอื นบงั หน้าอยู่ อย่าได้พูด
ความลบั หรอื เรอ่ื งสาํ คญั เพราะอาจมผี แู้ อบไดย้ นิ
กินข้าวโต อย่าโสความเพิน หมายถงึ กนิ ขา้ วตนเอง ไมค่ วรพดู ตาํ หนผิ อู้ ่นื
กินน้อยบ่ตาย กินหลายให้โทษ หมายถงึ กินน้อยไม่เป็นไรไม่ถงึ กบั ตาย แต่กนิ มาก
เกนิ ไปยอ่ มใหโ้ ทษ
กินนาพ่ีกเ็ จบ็ ท้อง กินนาน้องกเ็ จบ็ ปมู หมายถงึ กนิ กบั พก่ี ็เจบ็ ทอ้ ง กนิ กบั น้องกเ็ จบ็ ไส้
พงุ
กินหลายท้องแตก แบกหลายหลงั หกั หมายถึง กนิ มากเกนิ ไปท้องจะแตก แบกของ
หนกั เกนิ ไปหลงั จะหกั
ใกล้ไฟมนั ฮ้อน ใกล้ค้อนมนั เจบ็ หมายถงึ ถา้ อยใู่ กลไ้ ฟมกั ร้อน ถ้าอยใู่ กลไ้ มค้ อ้ นมกั เจบ็
จงึ ตอ้ งระมดั ระวงั
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าด้วยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๖๙ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
ของกินอยู่กบั ผ้มู กั ขี้ลกั อยู่กบั ขโมย หมายถงึ ของใดกนิ อร่อยขน้ึ อย่กู บั ผูช้ อบของนัน้
คนชอบลกั สง่ิ ของยอ่ มขน้ึ อยกู่ บั ผนู้ นั้ ชอบขโมย
ควายตู้มกั ชน คนเว้ามกั เว้า หมายถงึ ควายเขาทู่หรอื ควายเขาสนั้ ชอบชน คนจนชอบ
พดู ชอบอวด
เจียมผีเฒ่า เจียมเจ้ายืน หมายถงึ หากยาํ เกรงผมี กั มชี วี ติ อย่จู นแก่เฒ่า และหากยาํ เกรง
เจา้ นายมกั อายยุ นื นาน
แดดอย่าหน ฝนอย่าถอย ข้าวฮ้อนเป่ ากิน หมายถงึ แมโ้ ดนแดดกอ็ ย่าขยาดกลวั ถูกฝน
กอ็ ยา่ ถอย และขา้ วรอ้ นกเ็ ปา่ ใหเ้ ยน็ จงึ กนิ คอื รจู้ กั อดทนและใจเยน็
ตกหมแู่ ฮ้งเป็นแฮ้ง ตกหมู่กาเป็นกา หมายถงึ ไปอย่กู บั นกแรง้ กเ็ ป็นนกแรง้ และหากไป
อยกู่ บั นกกากเ็ ป็นนกกา
นอนบห่ ลบั ให้ไปเท่ียว มเี ส่ียวให้ไปยาม หมายถงึ นอนไมห่ ลบั ควรออกไปเทย่ี ว มเี พ่อื น
รกั ควรหมนั่ ไปเยย่ี มเยอื น
นุ่งผา้ ลายหมาเห่า เว้าความเก่ามกั เล่าผิดกนั หมายถงึ ผนู้ ุ่งผา้ ลายหมามกั เห่า คนพูด
เรอ่ื งเก่าซ้าํ อกี มกั ทาํ ใหผ้ ดิ ใจกนั
แนวนาซา บ่ดากไ็ ด้เกี่ยว หมายถึง แบบอย่างนาท่มี นี ้ําซบั ถงึ แมไ้ ม่ดํากลา้ ก็จะไดเ้ ก็บ
เกย่ี ว
ฝาเฮือนบงั หน้า อย่าไปจากความต่าง หมายถึง เม่อื ฝาเรอื นบงั หน้าอยู่ อย่าได้พูด
ความลบั หรอื เรอ่ื งสาํ คญั เพราะอาจมผี แู้ อบไดย้ นิ
ผญาภาษิตสะกิดใจ
-ความลบั บ่มใี หเ้ ถงิ สาม ความงามบ่ใหเ้ ถงิ ส่ี ความมดิ ความมบ่ี ่ใหเ้ ถงิ หา้ เถงิ หก
-ความดฝี งั ไวเ้ กา้ ศอก ความชวั่ ชกั ออกมาเกา้ วา
-ใจหนกั ไดก้ นิ ขา้ ว ใจเบาไดก้ นิ กลอยหวั ใหญ่
-เจา้ นายดบี ่เหน็ แก่เงนิ แสนไถ่ แต่เหน็ แก่ไพรแ่ สนเมอื ง
-เอาลกู ใภม้ าเลย้ี งยา่ ปานเอาห่ามาใสเ่ ฮอื น
-เอายา่ มาอยนู่ ําลกู ใภ้ ปานเอาไขม้ าใสเ่ ฮอื น
-เอาลกู เขยมาเลย้ี งพ่อเฒา่ ปานไดข้ า้ วเตม็ เลา้ เตม็ เยยี
-หนูกนิ มอ้ น จงั่ เหน็ คณุ แมว ลกู แขวนแอว จงั่ เหน็ คณุ พ่อแม่
-กนิ แมน่ ปาก อยากแมน่ ทอ้ ง เทยี วขแ้ี มน่ ขา
-แจงแวงน้ํา ทาวหาบ่เหน็ ต่อน ซดแต่น้ํา คาแขว้ แสมง่ ตาย
-ไฟไหมป้ า่ จงั่ เหน็ หน้าหนู น้ําท่วมฮจู งั่ เหน็ จหิ ลอ่
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๗๐ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
-บ่มคี วามฮอู้ ยา่ เวา้ การเมอื ง บ่นุ่งผา้ เหลอื งอยา่ เวา้ การวดั
-เป็นนายใหฮ้ กั ไพร่ เป็นใหญ่ใหฮ้ กั ลกู บา้ น ขค้ี รา้ นใหค้ ่อยเพยี รจา
-อยา่ ไดไ้ ลลมื ถม้ิ ผกั กะเดาทวนเก่า บาดไดก้ นิ ลาบกอ้ ย ยงั สโิ ออ้ ่าวหา
-เขา่ (ขา้ ว) เตม็ เลา้ นงั่ เวา้ กะคอื เงนิ เตม็ ถงั เวา้ หยงั กะได้
-ทุกขบ์ ่มเี สอ้ื ผา้ ฝาเฮอื นเพกะพออยู่ ทุกขบ์ ม่ ขี า้ วอยทู่ อ้ ง นอนลอ้ี ยบู่ ่เป็น
-ทงั หลายเพน่ิ แพงซน้ิ ปปู ลายามอดึ อยาก ความปากความเวา้ บ่ไดซ้ อ้ื แพงไวเ้ ฮด็ อิหยงั
-คนทงั้ หลายเขาหวงแต่เน้อื ปปู ลายามอดอยาก แต่คาํ พดู นนั้ ไมไ่ ดซ้ อ้ื จะหวงไวท้ าํ ไม
-เฮยี มน้เี ป็นคนน้อยสตลิ อยมนั บ่เคย่ี ม เจยี มปากเจยี มวาดไวย้ ามสลงั้ กห็ ากมี
-ลางเท่อื โมโหหุม้ โมหงั บงั เบยี ด ปากบ่สมวาทเวา้ คาํ นนั้ กอ็ ยา่ ถอื
-เฮยี มน้ีเป็นดงั มดแดงเฝ้าอมั พามม้ี ว่ ง กนิ กะกนิ บไ่ ดค้ อยเฝ้าตงั้ แต่ใบ
-เฮยี มน้เี ป็นดงั่ ควายเหน็ หญา้ ในนาเขยี วอ่อน กนิ กะกนิ บไ่ ดเ้ ลยี ลน้ิ เปล่าดาย
-เฮยี มน้ปี ลอดออ้ ยซอ้ ยเสมอดงั่ ตองตดั ผดั แต่เป็นญงิ มาบ่มชี ายซอ้ น
-เฮยี มน้เี ป็นดงั่ ตาลปลายดว้ นโกนโกอยกู่ ลางทง่ ฮากบ่เหลอื เครอื บเ่ กย้ี วโทนโทอ้ ยู่แต่ลาํ
-คนั เครอื ขกิ บ่มาเกย้ี วใบ เครอื หวายบม่ าเกย้ี วกา้ น ตาลตน้ ส่วนอยพู่ ลอยแทแ้ ลว้
-เฮยี มน้เี ป็นดงั่ กาสาผา้ สะใบบางผนื เก่า เขาหากตุม้ หม่ แลว้ ชไิ ลถม้ิ บ่คอย
-เฮยี มน้เี ป็นดงั่ เครอื เขอื งคา้ งคาดนิ ดายเปล่า ว่าชขิ น้ึ เกย้ี วคา้ งลาํ ไมก้ ะบม่ ี
-เฮยี มน้เี ป็นดงั่ ปลาเขง็ ขอ้ นหนองนาน้ําเขนิ ขาด คนั บถ่ ม้ิ ใสน่ ้ําวงั กวา้ งกะส่วนตาย
-เฮยี มน้จี ติ บ่มบี แ่ ขวนแนนบ่มบี อ่ นหอ้ ย เสมอแคมมา้ ปลอ่ ย จติ บ่มบี ่อนยงั้ เสมอน้ําหลงั่ ไหล
-เฮยี มน้ีเป็นดงั่ เฮอื แซมน้ํานทฟี องเฟือนฟาด คอยชจิ มอย่เู ร่อื ยลงพ้นื แม่นที ทุกขแ์ ต่ใน
โลกาบม่ ใี ผเพย้ี ง
-เฮยี มน้คี อื ดงั่ นาไฮ่หลง้ บส่ มโพนขห้ี มาจอก นานอกบา้ นบ่สมบา้ งดากควาย ดอกตี
-เฮยี มอยากผา่ เอาหวั อกจกเอาไสต้ บั ไตออกเบงิ่ ยา้ นแต่ใจเพน่ิ นนั้ ดาํ ป้ีดงั่ ถ่านไฟ นนั้ แลว้
-เฮยี มน้ดี งั่ ปลาเขง็ ขอ้ นหนองนาน้ําเขนิ ขาด ฝนบม่ าโผดใหช้ ติ ายแลง้ แดดเผา
-คดึ ต่อดอกขดั เคา้ บานอยกู่ ลางดง คดึ ต่อเครอื พายสงเลา่ บม่ ลี าํ เกย้ี ว
-เฮยี มน้เี ป็นดงั่ หนี คาคา้ งกลางชะเลบ่มคี ่า มแี ต่คองแช่น้ําจมป้ิงอยชู่ ะเล๓๙
“คนั แมน่ ผเู้ ฒา่ บเ่ ขา้ วดั ฟงั ธรรม
เขาสนิ ินทาทว้ งตเิ ตยี นทงั้ โลก
๓๙ ด ร . ป รี ช า พิ ณ ท อ ง , ส า ร า นุ ก ร ม ภ า ษ า อี ส า น -ไ ท ย -อั ง ก ฤ ษ , [อ อ น ไ ล น์ ], แ ห ล่ ง ข้ อ มู ล :
http://www.isangate.com/word/isandict.html [๑๙ มนี าคม ๒๕๕๘]
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ด้วยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๗๑ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
เขาสวิ ่าเฒา่ แก่แดดบเ่ หลยี วเบง่ิ ทางตม
เขาสวิ า่ เฒา่ แขว้ ว้าํ บ่เหลยี วเบงิ่ ทางธรรม
เขาสกิ าํ ดนิ พกึ ใสโ่ ฮยนําหน้า
เขาสสิ บั โขกเวา้ คนเฒา่ บ่ดี
เขาสวิ า่ เฒา่ แก่ลมบเ่ หลยี วเบง่ิ ทางหน้า
เขาสบิ ่ยาํ แยงนบท่อใยยองน้อย
เถา้ แก่แลว้ หลงโลบเมยี สาว
เถา้ ซหู้ ลนู้ อนสว้ มนําเมยี
เถา้ มกั ป้อยเอน้ิ ห่าเอน้ิ หงู
เถา้ ฮา้ งบา้ นหาห่างหามี
เถา้ วา้ํ เวา้ ตกึ ชอ้ นตกึ แห
เถา้ คนใบฮ้ กั เพนิ่ ชงั โต
เถา้ อุดอหู้ าสรา้ งแต่เวร
เถา้ ยา่ นลน่ื การไฮ่การสวน
เถา้ เก่งกลา้ ศลี หา้ บ่มี
เถา้ ใจบา้ ฮกั แต่ลกู หลาน
เถา้ เคา้ เมา้ นงั่ เฝ้าแต่เฮอื น
เถา้ เหน็ ใกลภ้ ายหน้าบเ่ หลยี ว
เถา้ หวั ขาวมกั เฝือนหาชู้
เถา้ ซาํ เซยี นําสาวส่าํ น้อย
เถา้ หวั สงู ศลี ทานบ่สรา้ ง
เถา้ อปั รยี ฆ์ า่ สตั วก์ นิ เหลา้
เถา้ ตาแฉะวางหลานบ่ได้
เถา้ โมโหความตายบฮ่ ู้
เถา้ ทาํ เขญ็ สอนแต่ผอู้ ่นื
เถา้ ชกั ชวนลกู หลานไปคา้
เถา้ บ่ดวี นั ศลี เขา้ ปา่
เถา้ ใจมารบุญโตบเ่ วา้
เถา้ บดิ เบอื นฟงั ธรรมบไ่ ด้
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๗๒ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
เถา้ คนั เคยี วสามซาวว่าหนุ่ม”
จาก : กาพยป์ ู่
แนวคนเถา้ ใจเบาเคยี ดงา่ ย
ลางเถา้ พมุ พุมป้อยกลางคนื แต่ก่อนไก่
ลางเถา้ พาโลลน้ โลภาโลบล่าย
ลางเถา้ เป็นคนหวั ขาวจอ่ นพ่อน
ลางเถา้ เฮฮนดน้ิ คอื กะบวนสาวบา่ ว
ลางเถา้ ตงี โตไดไ้ ปมาดน้ิ ด่าวด่าว
ลางเถา้ หวั ขาวแลว้ เอวกะแงนดากกะแอ่น
ลางเถา้ โสดาดน้ิ หลงหลายเป็นตาหน่าย
ลางเถา้ เป็นคนเถา้ เอาแต่หลานไลแ่ ต่ไก่
ลางเถา้ หลงลมื เถา้ มวั เมาวา่ ยงั หนุ่ม
ลางเถา้ โมโหฮา้ ยเหลอื หลายตงั้ แต่จม่
ลางเถา้ วาจาตา้ นคาํ ใดตงั้ แต่ดา่
ลางเถา้ เป็นคนเถา้ กนิ กลอยป้อยเก่ง
ลางเถา้ เป็นคนชา้ ทาํ การบ่ทนั เพนิ่
ลางเถา้ เป็นคนเถา้ ศลี ธรรมบ่ไดฮ้ ่าํ
ลางคนเป็นคนเถา้ หวั ขาวจนปากฟา่ ว
ใจดที ่อหมากฝ้ายใจฮา้ ยท่อหมากตูม
เอาแต่ความขฮ้ี า้ ยมาใหล้ กู หลาน
กนิ หลายกะดา่ ป้อยกนิ น้อยกะใสเ่ วร
ยงั เล่าเลาะห่อนเหลน้ เชงิ ชสู้ วากเสน่ห์
กระดกู ชเิ ขา้ หมอ้ บท่ นั ฮเู้ มอ่ื คงี
ตาขนุ่ ปานน้ําเขา้ กุมเวา้ ดงั่ บ่าวสาว
ยงั เลา่ แหะแหน่ แหลน้ หลงเตน้ บ่เบงิ่ โต
ลกู หลานหา้ ฮม่ ไมใ้ จเจา้ เถา้ บ่เป็น
วดั วาบ่เขา้ ใกลห้ นั หน้าเขา้ แต่ดง
แยงแวน่ หวั ยมุ้ ยมุ้ กุมเอต้ งั้ แต่โต
บ่ทนั คดึ ถถ่ี ว้ นกุมตม้ ตงั้ แต่หลาน
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๗๓ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
หน้าบท่ นั ไดล้ า้ งกุมป้อยตงั้ แต่หลาน
กนิ บอนปากแฮ่งฮอ้ นดฮี า้ ยบฮ่ ่าํ เพงิ
บาดวา่ ยามเขา้ สว้ มแนวนนั้ ผดั ล่นื เขา
คลาํ แต่ใตท้ อ้ งน้อยศลี หา้ บค่ นงิ
ศลี ธรรมบ่ไดเ้ วา้ เทยี วเขา้ ตงั้ แต่สวน
จาก : กาพยป์ ู่
บาป - บญุ
บุญบาปน้เี ป็นคคู่ อื เงา
คนั เฮาพาเลน่ พามนั เตน้ แล่น
เฮานงั่ ยองยอ่ เงากน็ งั่ ลงนํา
คนั เฮาโตนลงหว้ ยภเู ขาหลายหลนั่
เงากต็ ามเลย้ี วเก๊าะเกย่ี วพนั ธนงั
อนั น้สี นั ใดแทท้ งั้ สองบญุ บาป
เงานนั้ ไปตามเฮาสวู่ นั บ่มเี วน้
พามนั แอะแอ่นฟ้อนเงานนั้ แอ่นนํา
ยามเฮาเอาหลงั นอนกอ็ ่อนลงนอนดว้ ย
ขน้ึ ตน้ ไมผ้ าลา้ นดา่ นเขา
บไ่ ดม้ ยี ามเหนิ หา่ งไกลกนั ได้
มนั กต็ ดิ ต่อกน้ นําสน้ ผทู้ าํ นนั้ แหลว่
สภุ าษิตภาคเหนือ
ก้นหม้อบ่ฮ้อน บ่เป็ นแต่ไห มนั เป็ นแต่ไฟ บ่าใจ้กบั หม้อ (อย่าด่วนตดั สนิ สาเหตุของ
ปญั หา ควรพจิ ารณาใหร้ อบคอบเสยี ก่อน)
กบใกล้ปากงู หนู้ใกล้บอกไม้ ชิ้นเกลือดงั แมว (ชายหยงิ ทอ่ี ย่ใู กลช้ ดิ กนั มาก ยอ่ มยากท่ี
จะหกั ใจ)
กล้วยคาง่าม ง่ามคากล้วย (คนเราตอ้ งพง่ึ พาอาศยั กนั )
กิ๋นแล้วหื้อเกบ็ เจบ็ แล้วหื้อจา (ใหร้ จู้ กั เกบ็ และจดจาํ ประสบการณ์เอาไว)้
กิ๋นหวอม ผอมจ้อค่อ (ทุ่มเททาํ อะไรลงไปแลว้ ไมม่ อี ะไรดขี น้ึ )
เกบ็ ผกั หลวดหกั หลวั ตกขวั หลวดอาบน้า
(รจู้ กั ใชป้ ระโยชน์ทม่ี อี ยใู่ หเ้ กดิ ประโยชน์จะไมเ่ สยี เวลา)
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าด้วยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๗๔ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
เกบ็ ผกั หื้อเอาตึงเครือ เกบ็ บ่าเขือหื้อเอาตึงขวนั๊ (ทําอะไรใหเ้ รยี บรอ้ ย อยา่ เอาส่วนทม่ี ี
ประโยชน์แลว้ ทง้ิ สว่ นอ่นื ไว้ )
เกิดเป็นคนขึ้นห้วยหื้อสดุ ขดุ ฮไู หนหื้อตึก (ทาํ ใหถ้ งึ ทส่ี ดุ )
แก่นตาควกั ออก เอาบ่ากอกเข้ายดั (ของมคี ่าอยู่กบั ตนไม่รจู้ กั ใช้ แต่ไปหาสงิ่ ไรค้ ่ามา
แทน)
แก่เพราะกิ๋นข้าว เฒ่าเพราะเกิดเมิน (คนสงู อายทุ ม่ี คี ณุ ค่าสมกบั วยั )
ไก่เกยจน คนเกยฟ้ อน (ตนทม่ี ปี ระสบการณ์ยอ่ มยอ่ มทาํ งานทเ่ี คยทํามาแลว้ ได)้
ของก๋ินลาอย่ทู ่ีคนมกั ของจกั ฮกั อย่ทู ่ีเปิ งใจ (อะไรดไี มด่ อี ยทู่ ใ่ี จ)
ขอนบ่มเี หด็ ไผตึงบ่เข้าไกล้ (สงิ่ ทไ่ี มม่ ปี ระโยชน์ยอ่ มไมม่ ใี ครสนใจ)
ข้ามขวั ยงั บป่ ้ น อย่าฟัง่ ห่มกนั แยงเงา (ทาํ อะไรยงั ไมส่ าํ เรจ็ อยา่ เพง่ิ โออ้ วด)
ขีค้ วายไหลตวยน้า (โลเล ไมแ่ น่นอน)
คนง่าวบ่มี คนผะหยาดีกง็ ่อม
(เป็นธรรมดาความโงค่ วามฉลาดเป็นค่กู นั )
คนใบ้ใช้หลายเตื่อ (คนโงต่ อ้ งใชห้ ลายครงั้ )
คนอ้ไู ด้ปากนัก อมแพะเตม็ ปากยงั บฮ่ ้ตู วั (ยากนกั ทจ่ี ะหา้ มคนพดู มากใหห้ ยดุ พล่าม)
คนเฮาใหญ่แล้ว บถ่ ้าไผสอน จ๊ิหีดแมงจอนไผสอนมนั เต้น (คนเรามสี ามญั สาํ นึกรชู้ อบ
ชวั่ ดเี อง ไมต่ อ้ งรอใหค้ นสอน)
คิดว่าตวั ๋ หล๊วกคือคนง่าว คิดว่าตวั ๋ ง่าวคือคนหล๊วก (อวดรู้อวดฉลาดคือคนโง่ คน
ฉลาดมกั อ่อนน้อมถ่อมตน)
จก๊ กล่องเข้า จหุ๊ มาเฒ่าแกว่งหาง (สาวหลอกชายแก่ใหห้ ลงรกั )
จิ้นบเ่ น่าหนอนบ่จี คาบม่ ีเขาบ่ว่า (ถา้ ไมม่ เี หตุคงไมม่ ผี ล)
เฒ่าหวั เฒ่าหาง ตางกลางยงั บเ่ ฒ่า (แก่แต่ตวั หวั ใจไมย่ อมแก่)
ดกั๊ จือ้ กือ้ เหมอื นลือ้ ฟังธรรม (นงั่ เงยี บไมพ่ ดู ไมจ่ า)
ตกต่าเปิ้ นเป็นดีไครห่ วั ตกต่าตวั เป็นดีใคร่ไห้ (อยา่ หวั เราะเยาะผอู้ ่นื )
ตบู น้อยไผว่าบ่มีผี คนงามคนดีไผว่าบม่ ีเจ้าของ (คนดยี อ่ มเป็นทป่ี ราถนาของผอู้ ่นื )
ปลาแห้งไกล้แมว แมวบ่กิ๋นแมวง่าว สาวใกล้บ่าว บ่าวบ่าหยุบกซ็ วาม (อยา่ ไวใ้ จทาง
อยา่ วางใจคน)
เผอื่ ฮ้คุ ิง น้าปิ งปอแห้ง (รตู้ วั อกี ทก่ี ส็ ายไปแลว้ )
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๗๕ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
ใคร่ หื้อเปิ้ นฮกั ยากนักจกั หวงั ใครหื้อเหิ้นจงั กาเดียวกไ็ ด้ (การทจ่ี ะทําใหค้ นอ่นื มารกั
เรานนั้ ทาํ ไดย้ าก ตอ้ งอาศยั เวลา และความพยายามความอดทน แต่การทาํ ใหค้ นอ่นื เกลยี ดนนั้ เพยี ง
แคท่ าํ สง่ิ ใดสงิ่ หน่งึ เพยี งเลก็ น้อยทข่ี ดั ใจเพยี งเลก็ น้อยกท็ าํ ใหค้ นอ่นื เกลยี ดเราได)้
ต๋ามีหน้าผ่อหน้าบ่หนั (บุคคลท่ชี อบจบั ผดิ บุคคลอ่นื อยู่เสมอ กล่าวหา หรอื นินทา ให้
ผอู้ ่นื เส่อื มเสยี โดยท่ไี ม่มองดูตนเอง เร่อื งราวหรอื ความผดิ ต่างๆ ทต่ี นเองไดก้ ระทาํ ซง่ึ มมี ากมายนัก
อาจจะมากกวา่ บุคคลทต่ี นเองกลา่ วถงึ กไ็ ด)้
ตมุ๊ ผา้ ลายหมาเห่า ค้นกาเก่าจ้างผิดกนั ๋ (สภุ าษติ ทใ่ี ชส้ อนบุคคลอ่นื ไมใ่ หพ้ ดู ในสง่ิ ทผ่ี ่าน
มาแลว้ ในอดตี เพราะไมม่ ปี ระโยชน์ทจ่ี ะตอ้ งรอ้ื ฟ้ืนมาพดู กนั อกี อาจเกดิ การทะเลาะววิ าทกนั ได)้
ปากว่าบด่ ายใจก๊ า๋ รบไ่ ด้ (คนทด่ี แี ต่พดู แต่ไมส่ ามารถทาํ ใหส้ ง่ิ ทพ่ี ดู เป็นความจรงิ ขน้ึ ได้)
ปากได้ไปเปลื๋อง (การพูดมากจนเกินไป เป็นสุภาษิตท่กี ล่าวถงึ คนท่พี ูดเก่ง พูดคล่อง
สามารถใช้คําพูดแก้ปญั หาต่างๆ ท่เี กิดขน้ึ กบั ตวั เองจากเหตุการณ์ท่ไี ม่ดใี ห้กลายเป็นดไี ด้ บุคคล
ประเภทน้จี ะมมี นุษยสมั พนั ธท์ ด่ี สี ามารถเขา้ กบั คนไดท้ ุกประเภท)
แมวขึ้นค่วน บ่ม่วนใจ๋หนู (เปรยี บกบั ผูใ้ หญ่เขา้ ร่วมกิจกรรมอย่างใดอย่างหน่ึงท่จี ดั ขน้ึ
สําหรบั ผู้น้อย ย่อมเป็นทอ่ี ึดอดั ใจของบุคคลเหล่านัน้ ทําให้เกดิ ความเกรงใจ และรู้สกึ ไม่สนุกกบั
กจิ กรรมทจ่ี ดั ขน้ึ )
ไม้สอดต๋าก๋วย (คนท่ที ําผดิ ย่อมถูกตําหนิ เหมอื นกบั ไม้ท่สี อดตาตะกรา้ ท่สี อดตาใดก็
สามารถเขา้ ไดห้ มด)
แลกต๋ามแลกได้แจ้กก้นปดุ (เป็นความไม่พอใจในสงิ่ ทต่ี นมอี ยู่ ชอบแลกเปลย่ี นสงิ่ ของ
กบั บคุ คลอ่นื เรอ่ื ยๆ จนในทส่ี ุดมกั จะไดส้ งิ่ ทไ่ี มด่ มี าเป็นของตน)
กบบ่หื้อเกี้ยด เขียดบ่หื้อต๋าย (เป็นสุภาษิตท่สี อนเก่ยี วกบั การถนอมน้ําใจของทงั้ สอง
ฝา่ ย เตอื นคนทเ่ี ป็นหวั หน้าหรอื ผบู้ รหิ ารใหร้ จู้ กั ถนอมน้ําใจลกู น้องยามทม่ี ปี ญั หาขดั แยง้ กนั )
เค่งนักมกั ปดุ (การกระทาํ สงิ่ ใดสงิ่ หน่ึงโดยเคร่งครดั เกนิ ไปมกั จะไม่ไดผ้ ล เช่น สายเครอ่ื ง
ดนตรี ตงึ เกนิ ไปสายกจ็ ะขาด ถ้าหย่อนเกนิ ไปกจ็ ะไม่ไดย้ นิ เสยี ง ฉะนนั้ เองกระทําการสง่ิ ใด ไม่ควร
รบี รอ้ นและเรง่ รบี กระทาํ ลงไป)
งวั ลากเฟื องกก็ ๋ินเฟื อง (การทําสงิ่ ใดท่มี ผี ลประโยชน์ กต็ ้องไดร้ บั ผลประโยชน์ตอบแทน
จากกจิ การงานนนั้ ๆ)
นกบ่บินบ่จ้างกา๋ ปี กมนั อ้า ควายบ่กิ๋นหญ้าบ่จ้างข่มเขามนั ลง (นกทไ่ี มช่ อบบนิ ถงึ แม้
จะใช้มอื จบั ปีกมนั อ้า มนั ก็ไม่บนิ ควายไม่กนิ หญ้าถึงข่มเขาให้มนั ลงกินหญ้ามนั ก็ไม่กิน เปรยี บ
เหมอื นกบั คน สงิ่ ใดงานใดทเ่ี ขาไมช่ อบไมค่ วรจะบงั คบั ฝืนใจ ผลทอ่ี อกมาจะไมด่ เี ทา่ ทค่ี วร)
หางหมาลอดรวั้ ถดุ ถ้ถู ดุ ถนุ คนเนรคณุ ร้ายหลงั ดีหน้า (คนเนรคุณมกั หน้าไหวห้ ลงั
หลอก เหมอื นหมา ทล่ี อดรวั้ ตอ้ งหรบุ หางเสมอ)
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๗๖ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
หน้าซื่อเหมอื นหมาข่ีรถ หน้าชดเหมือนหมาข่ีล้อ (คางคกขน้ึ วอ)
มดง่ามมกั มนั หมู สตั รมู กั กล่าวโทษ โปรดคนทุกขช์ ่างลืมคุณ (คนจนมกั ลมื คุณของ
คนอ่นื )
เว้นงวั เว้นฅวายเว้นหื้อพอสอก เว้นวอกหื้อเว้นพอวา เว้นฅนพาลาหื้อพอแสนโยชน์
(ผดิ ใจกนั กอ็ ยา่ ไดผ้ กู เวรพยาบาท)
น้ามนั บเ่ ตมต้น มนั ทึงดงั (คนโททน่ี ้ําไม่เตม็ นนั้ เมอ่ื เขยา่ จะมเี สยี งดงั คนรไู้ มพ่ ดู คนพดู
ไมร่ )ู้
ไม้ต้นเดียวบ่เปนกอ ปอต้นเดียวบ่เปนเหล่า (ไม้ต้นเดยี วเป็นกอไม่ได้ ปอเพยี งต้น
เดยี วจะเป็นปา่ ไปไมไ่ ด)้ (ควรสามคั คกี นั )
ใคร่เปนเจ้าหื้อหมนั่ เรียนคณุ ใคร่เปนขนุ หื้อหมนั่ เข้าเฝ้ า (อยากเป็นเจา้ เป็นนายให้
ขยนั เล่าเรยี นหาความรู้ อยากเป็นขนุ นางใหข้ ยนั ประจบประแจง)
ใคร่กินเข้าหื้อหมนั่ ไพโท่งไพนา ใครเ่ ปนเสฏฐีหื้อหมนั่ ค้า
ใครเ่ ปนขีข้ ้า หื้อหมนั่ เหล้นภ้ายหลงั หลาย
(อยากมขี า้ วกนิ ตอ้ งทาํ นา อยากเป็นเศรษฐใี หข้ ยนั คา้ ขาย อยากเป็นขข้ี า้ ใหเ้ ลน่ การพนนั )
ใคร่เวยหื้อกาน ใคร่นานหื้อต่อ (อยากใหย้ าวนานกใ็ หต้ ่อ-ไมตร)ี
ใครน่ ัง่ แท่นมอ่ คห็ ื้ออด (อยากนงั่ แท่นเสวยเมอื งโดยงา่ ย กใ็ หม้ คี วามอดทน)
เมื่อร้คู พ็ อวาย เมื่ออายคพ็ อเถ้า เม่ือร้คู าพระเจ้าคพ็ อเข้าอยู่ในหล้อง (กว่าจะรกู้ ส็ าย
กว่าจะอายกแ็ ก่ กว่าจะรธู้ รรมของพระพุทธเจา้ กเ็ มอ่ื เขา้ โลง)
ฅนหมนั่ ยากไร้ มีฅนสงสาร ขี้คร้านแอวยาน ใผบ่ผ่อหน้า (ขเ้ี กยี จเอวยาว,หลงั ยาว ไม่
มคี นใส่ใจ)
หนังแห้งบ่เคยพอง (คนตกยากมานาน พอไดด้ มี กั จะลมื ตวั )
อ้หู ื้อเพ่ินรกั ยากนักจกั หวงั อ้หู ื้อเพ่ินชงั คาเดียวคไ็ ด้ (พดู ใหค้ นรกั นนั้ ทาํ ไดย้ าก พดู ให้
คนชงั ทาํ ไดง้ า่ ย)
ค่อยอย่ไู พตามน้า ทาไพตามตวั น้าเพียงใด ดอกบวั เพียงอนั้ (ทําสงิ่ ใดกใ็ หพ้ อควรแก่
ฐานะ)
ยามเปนดีมเี ก้าป้ าสิบป้ า เสื้อปดุ หลงั ขาดหน้า ป้ าฅนเดียวคห็ าย (มงั่ มกี ม็ ญี าติ พอผา้
ขาด<ยากจน>ญาตกิ ห็ าย)
ลกู ใพ้กบั แมผ่ วั เหมอื นด้นุ หลวั กบั ไมก้ ้อม (ลกู สะใภ้ เหมอื นฟืนกบั ท่อนไม้-กระแทกกนั
เสมอ)
อย่าไพกินก่อนทาน อย่าไพมานก่อนแต่ง (อยา่ กนิ ก่อนทาํ บุญ อยา่ มที อ้ งก่อนแต่งงาน)
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าด้วยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๗๗ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
กินเข้าแล้วนอน ผีปันพอรวนั ละเจด็ เทื่อ (กนิ ขา้ วมอ้ื เยน็ แลว้ นอน ผอี วยพรวนั ละเจด็
ครงั้ )
เม่ือร้คู พ็ อวาย เม่ืออายคพ็ อเถ้า เมื่อร้คู าพระเจ้าคพ็ อเข้าอยู่ในหล้อง (กว่าจะรกู้ ส็ าย
กว่าจะอายกแ็ ก่ กว่าจะรธู้ รรมของพระพุทธเจา้ กเ็ มอ่ื เขา้ โลง)
ฅนหมนั่ ยากไร้ มีฅนสงสาร ขี้คร้านแอวยาน ใผบ่ผ่อหน้า (ขเ้ี กยี จเอวยาว,หลงั ยาว
ไมม่ คี นใสใ่ จ)
หนังแห้งบเ่ คยพอง (คนตกยากมานาน พอไดด้ มี กั จะลมื ตวั )
อ้หู ื้อเพ่ินรกั ยากนักจกั หวงั อ้หู ื้อเพ่ินชงั คาเดียวคไ็ ด้ (พดู ใหค้ นรกั นนั้ ทาํ ไดย้ าก พดู ให้
คนชงั ทาํ ไดง้ า่ ย)
ค่อยอย่ไู พตามน้า ทาไพตามตวั น้าเพียงใด ดอกบวั เพียงอนั้ (ทําสง่ิ ใดกใ็ หพ้ อควรแก่
ฐานะ)
ยามเปนดีมีเก้าป้ าสิบป้ า เสื้อปดุ หลงั ขาดหน้า ป้ าฅนเดียวคห็ าย (มงั่ มกี ม็ ญี าติ พอผา้
ขาด<ยากจน>ญาตกิ ห็ าย)
ลกู ใพ้กบั แมผ่ วั เหมือนด้นุ หลวั กบั ไม้ก้อม (ลูกสะใภ้ เหมอื นฟืนกบั ท่อนไม้-กระแทกกนั
เสมอ)
อย่าไพกินก่อนทาน อย่าไพมานก่อนแต่ง (อยา่ กนิ ก่อนทาํ บุญ อยา่ มที อ้ งก่อนแต่งงาน)
ก๋ินของเปิ้ น ไว้ของตวั ๋ (เปรยี บเหมอื น คนเหน็ แก่ตวั หากเป็นของคนอ่นื ใชป้ ระโยชน์ใช้
อยา่ งเตม็ ทแ่ี ต่ถา้ เป็นของตวั เอง เอาไวใ้ ชค้ นเดยี ว)
กาบ่อมีแป๋ งใส่ กาบ่อใหญ่แป๋ งเอา (คอื การใส่รา้ ยป้ายสี เร่อื งท่ไี ม่มคี วามจรงิ ก็เอามา
พดู )
กึ้มงึ้มขรึมใน น้าบ่อไหล เจ่ียวปื้ น (เปรยี บดงั คน เก่งคนท่มี คี วามสามารถ แต่ไม่แสดง
ตวั ไมอ่ วดอา้ งไมโ่ ออ้ วดใหผ้ คู้ นเหน็ )
จบั ใจ๋แฮ้ง บ่อจบั ใจ๋ก๋า จบั ใจ๋หมอยา พยาธิบ่อสู่ (เปรยี บเหมอื น ความพงึ พอใจ ในแต่
ละคนนนั้ ไมเ่ หมอื นกนั บางคนชอบ แต่อกี คนกลบั ไมช่ อบ)
ขอนบ่อมเี หด็ บอ่ มไี ผไกล้ เฒ่าขี้ไร้ ลกู หลานจงั (เปรยี บเหมอื น คนไมม่ ปี ระโยชน์ ยอ่ ม
ไมม่ ใี ครเหลยี วแล เชน่ เป็นคนแก่แต่ไมม่ สี มบตั อิ ะไร ลกู หลานจงึ ไมส่ นใจ)
จิฮาง ต่อ ฮางแต๋น (เปรยี บเหมอื นการท่ไี ปยุ่งกบั เร่อื งท่อี นั ตราย หรอื ส่งผลให้ตวั เอง
เดอื ดรอ้ น หรอื แกวง่ เทา้ หาเสย้ี น)
ลุกเจ้าได้กิ๋นผกั หยอด ป๋ าย ลุกขวาย ได้กินผกั หยดเก้า (เปรยี บเหมอื น คนทท่ี ํางาน
เรมิ่ ตน้ ก่อน จะไดด้ กี วา่ คนกว่าคนทท่ี าํ ทหี ลงั ย่อมเสยี เปรยี บคนทท่ี ําก่อนเน้ือบ่อเน่า หนอนบ่อจี คาํ
บ่อมเี ขาบ่อวา่ เปรยี บเหมอื น เรอ่ื งราวต่างๆ ถา้ หากไมม่ มี ลู ไมม่ เี คา้ จะไมม่ คี นเอามาพดู กนั )
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ด้วยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๗๘ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
ตางหนู หนูไต่ ตางไน่ไน่ เตียว (เปรียบเหมอื นหนทางหากิน ทางใครทางมนั ตาม
ความสามารถ เชน่ พ่อคา้ กอ้ คา้ ขายใครเป็น ช่างซอ่ มกอ้ ซอ่ มไปคนละอาชพี )
หนั นกไคร่ข่ี หนั กา่ ปี้ ใคร่บิน (เปรยี บเหมอื นคนเหน็ เขาทําอะไรก้อยากทําตามเขาเหน็
เขามกี อ็ ยากมตี ามเขา เหมอื นเหน็ ชา้ งขข้ี ต้ี ามชา้ ง)
กาปากเหมือนผีสอน ตี้นอนเหมือนโหม้งกระต่าย (คําพูดเหมอื นดงั กบั ผสี อนมา ท่ี
นอนเหมอื นกบั รงั นอนของกระต่ายเป็นสุภาษติ กล่าวถงึ บุคคลทพ่ี ดู เก่งเหมอื นดงั่ ผสี อนมาใหพ้ ดู แต่
จะเป็นคนเกยี จครา้ นในการทํางาน แมแ้ ต่ทน่ี อนของตนเองกย็ งั ไม่เกบ็ ปล่อยใหร้ กรงุ รงั เหมอื นดังรงั
กระต่าย)
ของกิ๋นแมวจะไปเอาไว้ใกล้ฝา ของก๋ินหมาจะไปเอาไว้ตา่ (อาหารทเ่ี ป็นของชอบของ
แมวอยา่ เอาไวใ้ กลก้ บั ฝา อาหารทส่ี นุ ขั ชอบอยา่ เอาไวใ้ นทต่ี ่าํ เพราะแมวและสุนขั สามารถทจ่ี ะเอาไป
ได้ เป็นสุภาษิตใช้สอนคนในเร่อื งการจดั วางข้าวของให้เป็นระเบยี บต้องพิจารณาว่า คว รเอาไว้
ตรงไหนจงึ จะเหมาะสม ของทม่ี คี ่าหรอื มรี าคาควรระมดั ระวงั เก็บไวใ้ หม้ ดิ ชดิ อย่าวางใหเ้ ป็นเคร่อื ง
ลอ่ ใจขโมย)
คนเฒ่าปากหวานลูกหลานฮกั คนเฒ่าปากนักลูกหลานจงั (คนแก่พูดจาไพเราะ
อ่อนหวานน่าฟงั ลุกหลานมกั จะรกั และชอบไปมาหาสู่เสมอ คนแก่ท่พี ูดจากไม่ไพเราะ ชอบบ่นให้
ลกู หลานฟงั บอ่ ยๆ มกั เป็นทร่ี าํ คาญของลกู หลาน ลกู หลานไมอ่ ยากเขา้ ใกล)้
ใคร่หื้อเปิ้ นฮกั ยากนักจกั หวงั ใครห่ ื้อเปิ้ นจงั กาเดียวก้อได้ (อยากใหค้ นอ่นื รกั ยากมาก
ท่จี ะหวงั ใหเ้ ขารกั ได้ อยากให้คนอ่นื เกลยี ดชงั เดยี๋ วเดยี วก็ได้ การทจ่ี ะทําให้คนจํานวนมากมารกั
ชอบนนั้ เป็นสง่ิ ทย่ี ากมากต้องอาศยั เวลา และความพยายามความอดทนอย่างสงู ทจ่ี ะทําใหบ้ ุคคลอ่นื
เกดิ ความรกั และไว้วางใจเรา แต่การทําใหค้ นจํานวนมากเกลยี ดนัน้ เพยี งแค่ทาํ สง่ิ ใดสงิ่ หน่ึงเพยี ง
เลก็ น้อยทข่ี ดั ใจพวกเขากท็ าํ ใหบ้ ุคคลเหลา่ นนั้ เกลยี ดไดแ้ ลว้ )
จะไปอยู่คนเดียว จะไปเตียวเป๋ นหมู่ จะไปอู้กนั ดงั จะไปฟังคาส่อ (อย่าอย่คู นเดยี ว"
เพราะการอย่คู นเดยี วย่อมคดิ ฟุ้งซ่าน หรอื บุคคลอ่นื ท่ไี ม่ประสงคด์ อี าจทําอนั ตรายเอาได้ "อย่าเดนิ
เป็นกลุ่ม" เพราะการเดนิ เป็นกลุ่มเป็นการเดนิ แบบมวั่ สุมและมกั กดี ขวางทางเดนิ ของผอู้ ่นื "อย่าพูด
เสยี งดงั " เพราะการพูดเสยี งดังย่อมเป็นการรบกวนคนอ่ืน และ "อย่าฟงั คําส่อเสยี ด" เพราะอาจ
ก่อใหเ้ กดิ การทะเลาะววิ าทกนั ได)้
ปากหวานก้นส้ม ตางในขมเหมือนบ่าแคว้ง (ปากหวาน หมายถงึ พูดจาไพเราะ .. ตาง
ใน หมายถงึ ภายในบ่าแควง้ หมายถงึ มะเขอื พวง) "ปากหวานก้นสม้ " การทป่ี ากกบั ใจไม่ตรงกนั
คอื ต่อหน้าพูดจาไพเราะพูดดี แต่ในใจตรงกนั ขา้ มกบั คําพูด "ตางในขมเหมอื นบ่าแควง้ " หมายถงึ
บุคคลทม่ี จี ติ ใจไม่บรสิ ุทธติ ์ ่อผูอ้ ่นื มแี ต่ความคดิ อจิ ฉารษิ ยา มุ่งรา้ ยผูอ้ ่นื ตลอดเวลา ตรงกบั สุภาษิต
ภาคกลาง "ปากปราศรยั น้ําใจเชอื ดคอ"
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๗๙ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
ฟังกาธรรมก๋ินน้าพริกดากบั ข้าว ฟังกาขี้เหล้ากิ๋นเข้ากบั จิ้นลาบตึงวนั ความหมาย ..
"ฟงั คาํ ธรรมะ จะกนิ ขา้ วกะน้ําพรกิ .. ฟงั คําขเ้ี หลา้ กนิ ขา้ วกะลาบเน้ือทุกวนั เป็นคําพดู ของคนทไ่ี ม่รู้
เรอ่ื งในศลี ในธรรมทเ่ี รยี กว่า "คาํ ปา่ คาํ เครอื " คอื พดู เพ่อื ใหเ้ กดิ ความตลกเทา่ นนั้ เอง
ใคร่ฮ้หู ื้อถาม ใคร่งามหื้อแต้ม (แตม้ หมายถงึ แต่ง..เสรมิ สวย)"อยากรใู้ หถ้ าม อยากงาม
ให้แต่ง" อยากรูส้ ง่ิ ใดควรจะถามเพ่อื ใหเ้ ขา้ ใจชดั เจน เช่นเดยี วกบั ผู้หญงิ ถ้าต้องการสวยก็ต้องหา
เครอ่ื งสาํ อางมาเสรมิ แต่งเพอ่ื ใหเ้ กดิ ความสวยงามขน้ึ
ใจส๋ งู ไปก่อน ใจอ๋ ่อนไปทีหลงั "ใจเขม้ แขง็ ใหไ้ ปก่อน ใจอ่อนใหไ้ ปทหี ลงั "การกระทําส่ิงใด
กต็ ามถ้าขาดประสบการณ์ หรอื มคี วามรนู้ ้อย จาํ เป็นตอ้ งศกึ ษาโดยการสงั เกตจากบุคคลผู้มคี วามรู้
และประสบการณ์สงู ขณะเดยี วกนั ต้องมคี วามกลา้ และจะตอ้ งมจี ติ ใจทเ่ี ขม้ แขง็ แน่วแน่ในการกระทํา
สงิ่ ต่าง ๆ ดว้ ย
ก้นหม้อบ่ฮ้อน บ่เป็ นแต่ไห มนั เป็ นแต่ไฟ บ่าใจ้กบั หม้อ (อย่าด่วนตดั สนิ สาเหตุของ
ปญั หา ควรพจิ ารณาใหร้ อบคอบเสยี ก่อน)
กบไกล้ปากงู หนู้ใกล้บอกไม้ ชิ้นเกลือดงั แมว (ชายหยงิ ทอ่ี ยใู่ กลช้ ดิ กนั มาก ย่อมยากท่ี
จะหกั ใจ)
กล้วยคาง่าม ง่ามคากล้วย (คนเราตอ้ งพง่ึ พาอาศยั กนั )
ก๋ินแล้วหื้อเกบ็ เจบ็ แล้วหื้อจา (ใหร้ จู้ กั เกบ็ และจดจาํ ประสบการณ์เอาไว)้
กิ๋นหวอม ผอมจ้อค่อ (ทมุ่ เททาํ อะไรลงไปแลว้ ไมม่ อี ะไรดขี น้ึ )
เกบ็ ผกั หลวดหกั หลวั ตกขวั หลวดอาบน้า (รจู้ กั ใช้ประโชชน์ท่มี อี ย่ใู หเ้ กดิ ประโยชน์จะ
ไมเ่ สยี เวลา)
เกบ็ ผกั หื้อเอาตึงเครือ เกบ็ บ่าเขือหื้อเอาตึงขวนั๊ (ทําอะไรใหเ้ รยี บรอ้ ย อย่าเอาส่วนทม่ี ี
ประโยชน์แลว้ ทง้ิ ส่วนอ่นื ไว้ )
เกิดเป็นคนขึน้ ห้วยหื้อสดุ ขดุ ฮไู หนหื้อตึก (ทาํ ใหถ้ งึ ทส่ี ดุ )
แก่นตาควกั ออก เอาบ่ากอกเข้ายดั (ของมคี ่าอยู่กบั ตนไม่รจู้ กั ใช้ แต่ไปหาสงิ่ ไรค้ ่ามา
แทน)
แก่เพราะกิ๋นข้าว เฒ่าเพราะเกิดเมิน (คนสงู อายทุ ไ่ี มม่ คี ณุ ค่าสมกบั วยั )
ไก่เกยจน คนเกยฟ้ อน (ตนทม่ี ปี ระสบการณ์ยอ่ มยอ่ มทาํ งานทเ่ี คยทํามาแลว้ ได)้
ของกิ๋นลาอย่ทู ่ีคนมกั ของจกั ฮกั อย่ทู ี่เปิ งใจ (อะไรดไี มด่ อี ยทู่ ใ่ี จ)
ขอนบม่ ีเหด็ ไผตึงบ่เข้าไกล้ (สงิ่ ทไ่ี มม่ ปี ระโยชน์ยอ่ มไมม่ ใี ครสนใจ)
ข้ามขวั ยงั บป่ ้ น อย่าฟัง่ ห่มกนั แยงเงา (ทาํ อะไรยงั ไมส่ าํ เรจ็ อยา่ เพง่ิ โออ้ วด)
ขี้ควายไหลตวยน้า (โลเล ไมแ่ น่นอน)
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๘๐ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
คนง่าวบม่ ี คนผะหยาดีกง็ ่อม (เป็นธรรมดาความโงค่ วามฉลาดเป็นค่กู นั )
คนใบใ้ ช้หลายเตื่อ (คนโงต่ อ้ งใชห้ ลายครงั้ )
คนอ้ไู ด้ปากนัก อมแพะเตม็ ปากยงั บฮ่ ้ตู วั (ยากนกั ทจ่ี ะหา้ มคนพดู มากใหห้ ยุดพล่าม)
คนเฮาใหญ่แล้ว บ่ถ้าไผสอน จ๊ิดแมงจอนไผสอนมนั เต้น (คนเรามสี ามญั สํานึกรชู้ อบ
ชวั่ ดเี อง ไมต่ อ้ งรอใหค้ นสอน)
คิดว่าตัว๋ หล๊วกคือคนง่าว คิดว่าตวั ๋ ง่าวคือคนหล๊วก (อวดรู้อวดฉลาดคอื คนโง่ คน
ฉลาดมกั อ่อนน้อมถ่อมตน)
จก๊ กล่องเข้า จหุ๊ มาเฒ่าแกว่งหาง (สาวหลอกชายแก่ใหห้ ลงรกั )
จิ้นบเ่ น่าหนอนบจ่ ี คาบ่มีเขาบ่ว่า (ถา้ ไมม่ เี หตุคงไมม่ ผี ล)
เฒ่าหวั เฒ่าหาง ตางกลางยงั บ่เฒ่า (แก่แต่ตวั หวั ใจไมย่ อมแก่)
ดกั๊ จื้อกือ้ เหมือนลื้อฟังธรรม (นงั่ เงยี บไมพ่ ดู ไมจ่ า)
ตกต่าเปิ้ นเป็นดีไครห่ วั ตกต่าตวั เป็นดีใครไ่ ห้ (อยา่ หวั เราะเยาะผอู้ ่นื )
ตบู น้อยไผว่าบม่ ผี ี คนงามคนดีไผว่าบม่ ีเจ้าของ (คนดยี อ่ มเป็นทป่ี ราถนาของผอู้ ่นื )
ปลาแห้งไกล้แมว แมวบ่กิ๋นแมวง่าว สาวใกล้บ่าว บ่าวบ่าหยบุ กซ็ วาม (อย่าไวใ้ จทาง
อยา่ วางใจคน)
เผอ่ื ฮ้คุ ิง น้าปิ งปอแห้ง (รตู้ วั อกี ทก่ี ส็ ายไปแลว้ )
ซื้อแปงกิ๋นตึงดกู ซื้อถกู กิ๋นบ่ ดี บ่ ลา (คนรนุ่ เก่าๆ ท่านสอนไวว้ ่า ซอ้ื ของใชข้ องอุปโภค
บรโิ ภค ถ้าของดถี งึ จะแพงไปหน่อยก็ จะไปขเ้ี หน้ียว ของดี มคี ุณภาพ ไมเ่ หมอื นของทร่ี าคาถูก ซอ้ื
มาใชไ้ มก่ ค่ี รงั้ กเ็ สยี เป็นเพราะคณุ ภาพของมนั ไมด่ )ี
ฝนจะตก จะไปเจือ้ ใจด๋ าว มีลกู สาว จะไปเจือ้ ใจม๋ นั (คนเก่าคนแก่สอนไวว้ ่า อย่าเช่อื ว่า
มดี าวเตม็ ทอ้ งฟ้าแลว้ ฝนจะไมต่ กอยา่ เชอ่ื ใจลกู สาว เพราะสมยั น้ีวยั รนุ่ พ่อแมจ่ ะตามความคดิ ไมท่ นั )
เจ๊าก็ว่างาย ขวายกว็ ่าแดด (เช้าก็บอกว่ายงั ไม่สาย สายแล้วก็บอกว่าแดดร้อน เป็น
สุภาษิตทใ่ี ชก้ ล่าวถงึ คนชอบผลดั ผ่อนเวลาในการทาํ งานตลอด โดยมขี อ้ อ้างหรอื หาเหตุผลเขา้ ขา้ ง
ตวั เองเสมอ)
ปลา๋ ตวั ๋ เดียวเน่าตึงซ้า (ปลาทอ่ี ย่ใู นตะกรา้ เดยี วกนั เม่อื มปี ลาตวั หน่ึงเน่ากส็ ่งกลน่ิ เหมน็
ไปทงั้ ตะกรา้ เปรยี บไดก้ บั การทํางานเป็นหมคู่ ณะ เมอ่ื มคี นใดคนหน่ึงก่อเรอ่ื งหรอื ทาํ ใหเ้ ส่อื มเสยี ก็
จะทาํ ใหค้ นทงั้ หมคู่ ณะเสยี หายไปดว้ ย)
สอนเปิ้ นไต่ขวั ตวั ๋ กลวั ๋ ตกน้า (สอนคนอ่นื ใหข้ า้ มสะพาน ตวั เองกลวั ตกน้ํา เปรยี บเทยี บ
กบั คนทไ่ี ม่มคี วามมนั่ ใจในตวั เอง บอกกล่าวให้คนอ่นื กระทําในสง่ิ ท่ตี นเองไม่กลา้ ทําทงั้ ๆ ทต่ี วั เอง
สามารถทาํ ได้ แต่กลบั ใหค้ นอ่นื ทาํ แทน)
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๘๑ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
หลบั ลกุ ขวาย ฉิบหายเมอื่ ลนู (นอนต่นื สายมกั จะฉิบหายภายหลงั เป็นสุภาษติ ทส่ี อนคน
เกียจคร้าน ซ่ึงตามธรรมดามกั ชอบนอนต่ืนสายและไม่ชอบทํางาน คนจําพวกน้ีมกั ไม่ประสบ
ความสาํ เรจ็ ในชวี ติ )
เล่นหมา หมาเลียหน้า เล่นข้า ข้าหยบุ หวั (ควรวางตวั ใหเ้ หมาะสม)
สี่สิบลืมหน้า ห้าสิบลืมหลงั (คนท่มี อี ายุมากเกินส่สี ิบปีระบบความจําเรมิ่ เส่อื มทําให้
หลงลมื ไดง้ า่ ย)๔๐
ภาษิตและคาคมล้านนา
วถิ ีชวี ติ ของคนเมอื งนัน้ มกี ารสงั่ สมประสบการณ์ชวี ิตมาอย่างยาวนานจนเกดิ เป็นการ
เรยี นรู้ กลายเป็นถ้อยคําท่บี อกเล่าเพ่อื เตือนใจแก่ลูกหลายไว้มากมาย ซง่ึ เป็นสงิ่ ท่ดี งี าม เป็นการ
แสดงถงึ ภูมริ ขู้ องคนรุ่นป่ยู ่ําเลยทเี ดยี ว สําหรบั ภาษติ และคําคมล้านา ทจ่ี ะยกมาใหท้ ราบน้ี จะเป็น
เฉพาะดา้ นทส่ี ะทอ้ นวฒั นธรรม ความเป็นอยู่ หรอื ธรรมชาํ ตทิ อ้ งถน่ิ ทแ่ี สดงถงึ ความหลากหลายของ
สงั คมไทย๔๑
- คนใหญ่แล้ว บ่ต้องสอน จี้หีดแมงจอน ไผสอนมนั เต้น หมายถงึ คนเราโตๆ กนั แลว้
ไมต่ อ้ งสงั่ สอนกนั ดจู ง้ิ หรดี แมงกระชอน เกดิ มาไมม่ ใี ครสอนใหม้ นั เตน้ มนั ยงั เตน้ ได้
- เป็นคนหื้อมนั ต๋ากว้าง ผ่อตางไปไก๋ หมายถงึ เป็นคนควรมองการณ์ไกล กํารมองไกล
จะรวู้ า่ มอี ะไรอยขู่ า้ งหน้า ถ้ํามองใกลย้ อ่ มทาํ ใหเ้ กดิ ความผดิ พลาดไดม้ ากกวา่ คอื ตอ้ งมวี สิ ยั ทศั น์
- เสียเงิน เสียคา ยงั สิหาได้ ของอยู่ใต้ ยงั ลุ่มวิสยั เสียน้าใจ๋ จะหาไหนได้ หมายถงึ
เงนิ ทองเป็นของนอกกาย ถ้ําไมต่ ายหาเอาใหม่เม่อื ไรกไ็ ด้ แต่คนมนี ้ําใจจะหําทไ่ี หนไม่ไดง้ ่าํ ยๆ ควร
รกั ษาน้ําใจกนั ไว้ การใดทาํ ไปแลว้ ถ้ําเป็นการเสยี น้ําใจกนั ไมค่ วรทาํ
- ดาน้าหื้อถึงทราย นอนหงายหื้อมนั เห็นฟ้ า หมายถงึ ทาํ อะไรใหท้ ําจรงิ จงั ดําน้ํากด็ ํา
ใหถ้ งึ ทรายนอนหงายกใ็ หเ้ หน็ ฟ้า
- จะหนีกห็ ื้อเปิ้ นเสียดาย จะต๋ายกห็ ื้อเปิ้ นได้เล่า หมายถงึ คนเราเมอ่ื จะจากกนั ไปกใ็ ห้
เขารสู้ กึ เสยี ดายอาลยั รกั เมอ่ื จะตายกใ็ หเ้ ขาคดิ ถงึ เล่าลอื ถงึ ความดที ส่ี รา้ งเอาไว้
- ป่ าไม้ล้อมหลืบภเู ขา ก๋ิวคนเฮา ไผบ่ห่อนฮู้ หมายถงึ ป่าไม้ลอ้ มภูเขาใครเหน็ ใครก็รู้
แต่โชควาสนานําของคนเราไมม่ ใี ครสามารถรอู้ นาคตได้
ภาคเหนือ ภาคอีสาน
“สบิ ปี๋ อาบน้ําบ่หนาว สบิ ขวบ อาบน้ําบ่หนาว
ซาวปี๋ แอ่วสาวบ่ก่าย ซาวปี เล่นสาวบ่อเบอ่ื
สามสบิ ปี๋ บ่หน่ายสงสาร สามสบิ ปี ฮเู้ มอ่ื ก่อนไก่
๔๐ วิธาน สุชีวคุปต์ และ สนธิ ์ บางยข่ี นั , ปรชั ญาไทย, พมิ พ์ครงั้ ท่ี ๗, (กรุงเทพมหานคร : สํานักพิมพ์มหาวทิ ยาลยั
รามคาํ แหง, ๒๕๔๖), หน้า ๑๔๖-๑๔๗.
๔๑ เอกวทิ ย์ ณ ถลาง, ภมู ิปัญญาลา้ นนา, พมิ พค์ รงั้ ท่ี ๒, (กรุงเทพมหานคร : อมรนิ ทร,์ ๒๕๔๔), หน้า ๗๐.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ด้วยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๘๒ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
สส่ี บิ ปี๋ ยะ่ ก๋านเหมอื นเหมอื นฟ้าผา่ สส่ี บิ ปี สองแขวนไขว่ฮาํ เพงิ
หา้ สบิ ปี สาวน้อยด่าบเ่ จบ็ ใจ๋ หา้ สบิ ปี ไปบอ่ เหงิ ทอดหยุ่
หกสบิ ปี๋ ไอเหมอื นฟานโขก หกสบื ปี เปา่ ขยุ บด่ งั
เจด็ สบิ ป่ี บ่ะโหกเตม็ ตวั ๋ เจด็ สบิ ปี เน้อื หนงั เป็นลาํ ฮวก
แปดสบิ ปี๋ ไขห่ วั เหมอื นไห้ แปดสบิ ปี หนกั หนวกมาหู
เกา้ สบิ ปี๋ ไขก้ ่อต๋ายบ่ะไขก้ ่อต๋าย” เกา้ สบิ ปี ลกู หลายดนู งั่ ให้
รอ้ ยปี ไขบ่ ไ่ ขก่ ะตาย
สภุ าษิต ภาคใต้
สาํ นวนภาคใต้ เป็นสาํ นวนทม่ี ลี กั ษณะเฉพาะในเรอ่ื งของภาษาถน่ิ ทใ่ี ชค้ ําพดู สนั้ ห่วนตาม
แบบฉบบั ชาวใต้ แต่ยงั คงหมายความไดค้ รบถว้ นสมบูรณ์ สํานวนมกี ารเปรยี บเทยี บได้ดี แต่อาจจะ
เขา้ ใจยาก เพราะเเป็นภาษาถน่ิ ตวั อยา่ ง สาํ นวนภาคใต้๔๒
กลองโนรากลองหนัง ดงั กว่ากลองวดั หมายถงึ สนใจความบนั เทงิ มากกวา่ สนใจธรรมะ
เกลียดขี้ขีต้ าม เกลียดความความคิด หมายถงึ เกลยี ดสงิ่ ใด มกั ไดส้ ง่ิ นนั้
ไก่ดีตีเมื่อหล้า ไก่ขี้ข้าตีหวั ที หมายถงึ ไก่ตวั เก่งมกั ชนกนั เป็นค่ทู า้ ยๆ ส่วนไก่รองบ่อน
มกั ชนกนั เป็นค่แู รกๆ
ขวญั ข้าวเท่าหวั เรือ ขวญั เกลือเท่าหวั ช้าง หมายถงึ การรจู้ กั บุญคุณของสงิ่ ท่ใี หค้ ุณแก่
ชวี ติ เรา ดงั เช่นขา้ วและเกลอื
ข้างในไฟคลอก ข้างนอกวนั ทอ หมายถงึ เกบ็ ความโกรธไวม้ ใิ หผ้ อู้ ่นื รู้
ข้ามกไ็ ม่รอด ลอดกไ็ ม่พ้น หมายถงึ จะขา้ มกไ็ ม่ได้ จะลอด (หนี) กล็ อดไม่ได้ หมายถงึ
มนุษยห์ ลกี ไมพ่ น้ เกดิ แก่เจบ็ ตาย หรอื ไมพ่ น้ เคราะหก์ รรมทต่ี ามมา
ขี้ไก่ไมใ่ ห้หก ขี้นกไม่ให้หล่น หมายถงึ แสดงความรอบคอบ รจู้ กั เกบ็ เลก็ ผสมน้อย
ขดุ ดินนุ่งแพร แลไม่งาม หมายถึง นุ่งแพรขุดดนิ มองดูไม่สวยงาม หมายถงึ ทําตนไม่
เหมาะสมกบั ฐานะ
คนมาทีหลงั กินดงั เหนียว หรือ คนมาหล้า กินลูกหว้าแก่ หมายถงึ คนทํางานล่ําช้ํา
ยอ่ มเสยี เปรยี บผอู้ ่นื
ชื่อได้ข้า หน้าได้พี่เณร หมายถงึ การทํางานบางบครงั้ ความเหน่ือยเป็นของผทู้ ํา แต่การ
ไดห้ น้าหรอื ไดเ้ กยี รตเิ ป็นของผอู้ ่นื
ต่ืนสายให้สร้างสวนพร้าว ต่ืนเช้าให้สร้างสวนยาง หมายถงึ การประกอบอําชพี ให้
เหมาะสมกบั อุปนสิ ยั ถอื ฆอ้ งใหเ้ พ่อื นตี
๔๒ ประพนธ์ เรอื งณรงค์, นิ ทานพืน้ บา้ นชายแดนใต้, หน้า ๓๕-๓๖.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยว่าดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๘๓ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
ตรนั วานหมีให้เพ่ือนเล่น หมายถงึ ทําประโยชน์ให้แก่ผูอ้ ่ืน แต่ตวั เองต้องเหน็ดเหน่ือย
บางครงั้ ถงึ กบั เสย่ี งภยั
น้าเต้าล่ามา ขี้พร้าล่าไป หมายถงึ การช่วยเหลอื เออ้ื เฟ้ือซ่งึ กนั และกนั หรอื อาจหมายถงึ
บคุ คลเฉ่ือยชาํ ล่าํ ชา้ํ ทาํ งานดว้ ยกนั
เน่งเขาว่าโม่ ครงั้ โฉเขาว่าบ้า หมายถงึ ถ้ํานิ่งเฉยไม่พูด เขากห็ าว่าเป็นคนโง่ แต่ถ้าพูด
มากและเสยี งดงั เขากห็ าว่าเป็นคนบา้
สานวนสภุ าษิตภาคกลาง
สาํ นวนในภาคกลางน้ี จะเกย่ี วขอ้ งกบั วถิ ชี วี ติ และการเปรยี บเทยี บเปรยี บเปรยในสงิ่ รอบตวั
ซง่ึ บางสาํ นวนมคี วามคลอ้ งจองกนั และความหมายเฉียบคม และยงั ใชพ้ ดู กนั อย่ใู นปจั จบุ นั ตวั อยา่ ง
สาํ นวนภาคกลาง๔๓
กาแพงมีหู ประตมู ีช่อง หรือกาแพงมีหู ประตมู ีตา หมายถงึ การพูดหรอื กระทาํ อะไรก็
ตาม ตอ้ งระมดั ระวงั เพราะความลบั ไมม่ ใี นโลก กนิ เหมอื นหมู อยเู่ หมอื นหมา หมายถงึ ความเป็นอยู่
เละเทะ ไมเ่ ป็นระเบยี บ
กินอย่กู บั ปาก อยากอยู่กบั ท้อง หมายถงึ รดู้ อี ยแู่ ก่ใจ เพราะทําเองแลว้ แสรง้ ไมร่ ไู้ ม่เหน็
เกลยี ดตวั กนิ ไข่ เกลยี ดปลาไหลกนิ น้าแกง หมายถงึ เกลยี ดตวั เขา แต่อยากเอาประโยชน์จากเขา
ขุนนางใช่พ่อแม่ หินแง่ใช่ตายาย หมายถึง ถ้ําไม่ใช่ญาติผู้ใหญ่ของตน ก็ไม่ควรไว้
ไวว้ างใจใคร
เข้าตามตรอก ออกตามประตู หมายถงึ ทาํ ตามธรรมเนียมประเพณี
เข้าเมอื งตาหลิ่ว ต้องหล่ิวตาตาม หมายถงึ ประพฤตติ นใหเ้ หมาะสมกบั กาลเทศะ
คนรกั เท่าผนื หนัง คนชงั เท่าผนื เส่ือ หมายถงึ คนรกั มนี ้อย คนชงั มมี าก
ความววั ยงั ไมห่ าย ความควายเข้ามาแทรก หมายถงึ เรอ่ื งหน่งึ ยงั ไม่จบสน้ิ มเี ร่อื งอ่นื อกี
เขา้ มาแทรก
ฆ่าไม่ตาย ขายไม่ขาด หมายถงึ มคี วามผกู พนั กนั จนไมอ่ าจทาํ รา้ ยกนั ได้
งานหลวงไม่ขาด งานราษฎรไ์ ม่เสีย หมายถงึ ทํางานไม่บกพร่องทงั้ งานส่วนรวมและ
งานส่วนตวั
จอดเรือให้ดฝู งั่ จะนัง่ ให้ดพู ื้น หมายถงึ ทาํ อะไรควรพจิ ารณาใหร้ อบคอบ
เจ้าไม่มีศาล สมภารไม่มวี ดั หมายถงึ ผไู้ มม่ ที อ่ี ยเู่ ป็นหลกั แหล่ง
ชกั น้าเข้าลึก ชกั ศึกเข้าบ้าน หมายถงึ นําความวบิ ตั มิ าสู่ตนและพวกพอ้ ง
ชวั่ ช่างชี ดีช่างสงฆ์ หมายถงึ ไมเ่ อาธรุ ะ ไมเ่ อาใจใส่
๔๓ ประพนธ์ เรอื งณรงค,์ นิ ทานพนื้ บา้ นชายแดนภาคใต้, หน้า ๑๒-๑๓.
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ด้วยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๘๔ ดร.ยทุ ธนา พนู เกดิ มะเรงิ
ช้างตายทงั้ ตวั เอาใบบวั มาปิด หมายถึง ความชวั่ ท่คี นทวั่ ไปทราบกนั แล้ว ยากท่จี ะ
ปกปิด
ปรชั ญานักดื่ม
“ถงึ โรงเหลา้ เตากลนั่ ควนั โขมง
มคี นั โพงผกู สาย ไวป้ ลายเสา
โอบ้ าปกรรมน้ํานรก เจยี วอกเรา
ใหม้ วั เมาเหมอื นหน่งึ บา้ เป็นน่าอาย
ทาํ บุญบวชกรวดน้ําขอสาํ เรจ็
สรรเพชญโพธญิ าณประมาณหมาย
ถงึ สุราพารอดไมว่ อดวาย
ไมใ่ กลก้ รายแกลง้ เมนิ กเ็ กนิ ไป
ไมเ่ มาเหลา้ แลว้ แต่เรายงั เมารกั
สดุ จะหกั หา้ มจติ คดิ ไฉน
ถงึ เมาเหลา้ เชา้ สายกห็ ายไป
แต่เมาใจน้ปี ระจาํ ทุกค่าํ คนื ” ฯ
กลอนสนุ ทรภู่ บางตอนจาก "นิราศภเู ขาทอง"
“แกว้ หน่งึ นงนุช
สองแกว้ พทุ ธวาจา
สามแกว้ แกลว้ กลา้ พดู จาองอาจ
สแ่ี กว้ เก่งกาจผา้ ขาดไมร่ ตู้ วั
หา้ แกว้ เมามวั พดู ไมก่ ลวั ความผดิ
หกแกว้ มฤี ทธพิ ์ ดู ผดิ ทกุ คาํ
เจด็ แกว้ มดื คล้าํ มอื คลาํ หนทาง
แปดแกว้ เอวบางพเ่ี หน็ ชา้ งเท่าหมู
เกา้ แกว้ โอว้ า่ โฉมตรสู ดุ รสู้ ดุ คดิ
สบิ แกว้ มดื มดิ สน้ิ ฤทธพิ ์ แ่ี ลว้ เจา้ แกว้ เอย"
สรปุ ท้ายบท “คนไทย” แน่เราจะรดู้ ตู รงไหน?
ไหนตรงไหน? ใครรดู้ .ี ..ชใ้ี หด้ ู
“มสี ง่ิ ใดใหร้ ไู้ ดว้ า่ “ไทยแท”้ ภมู ลิ าํ เนาเหนือใตย้ า้ ยไปอยู่
มสี งิ่ ใดชใ้ี หเ้ หน็ ว่า “เป็นไทย” จนไมร่ วู้ ่าใคร “เป็นไทย” จรงิ
อนั "คนไทย"เราน้มี หี ลายเผา่
เครอ่ื งแต่งกายหลายหลากหากจะดู
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ด้วยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๘๕ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
๐ เราจะดวู ่าใคร “เป็นไทย” นนั้ จะดกู นั เพยี งแต่งกายของชายหญงิ ”
รไู้ มไ่ ดว้ า่ คนไหน “เป็นไทย” จรงิ ? ดว้ ยใชส่ งิ่ สอ่ งใหเ้ หน็ วา่ “เป็นไทย”
อนั เครอ่ื งหมายใหร้ ไู้ ดว้ า่ “ไทยแท”้ ไมผ่ นั แปรบอกตรงสน้ิ สงสยั
มี “สอ่ี ยา่ ง” ทางแสดงใหแ้ จง้ ใจ “หน่งึ ภาษา” ปราศรยั ใชส้ าํ เนยี ง
ถงึ “หนงั สอื ” นนั้ กค็ อื เป็น “ภาษา” ดว้ ยคุณคา่ ขานสง่ ตรงกบั เสยี ง
ตวั อกั ษรส่องความตามสาํ เนยี ง หนงั สอื -เสยี ง...เป็นภาษาส่อื หากนั
หนงั สอื ไทยครบครนั พยญั ชนะ ทงั้ สระผสมถว้ นกระบวนผนั
นิพนธก์ ลอนวรรณกรรมคาํ ราํ พนั วจิ ติ รวรรณไพเราะเพราะจบั ใจ....
๐ “สองศลิ ปะ” วจิ ติ รประดษิ ฐส์ รา้ ง เจดยี -์ ปรางค-์ อารามงามไหนไหน
โบสถ-์ วหิ ารการเปรยี ญแลวไิ ล รปู ทรงไทยอ่อนชอ้ ยดกู ลอยตา
ยงั สง่ิ ของเครอ่ื งใชม้ ลี ายศลิ ป์ ผจงจนิ ตนาพศิ คดิ เลขา
ชา่ งประดษิ ฐจ์ ติ รกรรมทาํ ราคา งามเตอื นตาชวนมองใหต้ อ้ งใจ
เชน่ เครอ่ื งเงนิ -เครอ่ื งทองของทร่ี กั แกะสลกั -ปนั้ -หล่อ-ผา้ ทอไหม
ศลิ ปเล่อื งลอื ฝีมอื ไทย อยทู่ ไ่ี หนใครเหน็ เป็นตอ้ งตา
๐ “สามจติ ใจ” คนไทยนนั้ “ใจด”ี ความอารมี แี ก่ใจไปทวั่ หน้า
ดว้ ย "น้ําใจไมตร"ี มี "เมตตา" อธั ยาศยั เออ้ื คดิ เกอ้ื กลู
“กรณุ า” การณุ ยท์ า่ นนนั้ ดเี หลอื จติ เออ้ื เฟ้ือปรานีไมม่ สี ญู
ไมเ่ ลอื กชาตชิ นั้ วงศพ์ งศป์ ระยรู น้ําใจปนู ปานน้ําฝนระคนจนั ทน์
เหน็ อดอยากไมพ่ กั ขอพอใจช่วย หากเขาปว่ ยกป็ รานขี มขี มนั
ช่วยรอ้ งขอพ่อคุณเอาบญุ กนั ถงึ ขา้ มวนั กย็ นิ ดมี แี ก่ใจ
ปฏคิ มสมควรไปถว้ นหน้า ดว้ ยวาจากริ ยิ าอชั ฌาสยั
เขารอ้ งขอใหช้ ว่ ยดว้ ยการใด ควรชว่ ยไดก้ พ็ ลนั ช่วยอํานวยการ
แมเ้ ครอ่ื งนอนหมอนมงุ้ กนั ยงุ เกาะ มเี ฉพาะพลใี หใ้ ชใ้ จสงสาร
ทนอดขา้ วเชญิ ใหเ้ ขารบั ประทาน เขาสาํ ราญตนลาํ เคญ็ ไมเ่ ป็นไร
อนั น้ําจติ คดิ เออ้ื เฟ้ือมนุษย์ ดที ส่ี ุดอยา่ งน้หี าทไ่ี หน?
แต่หางา่ ยในหมชู่ น “เผ่าคนไทย” ดว้ ยนสิ ยั "คนไทยน้ําใจด"ี .....
๐ "สจ่ี ารตี ประเพณ"ี นนั้ ดแี ท้ ในคราวแก่-เจบ็ -ตายกายเป็นผี
อกี ตรษุ -สารทเทศกาลงานพธิ ี ประเพณแี ต่งงานการววิ าห์
การไหวค้ ร-ู ไหวพ้ ระประเพณี ธรรมเนยี มมแี รกฝึกแรกศกึ ษา
เรยี นดนตรรี อ้ งราํ มตี าํ รา เรยี นวชิ าใดใดตอ้ ง"ไหวค้ ร"ู
ประเพณนี ่นี ้ศี รขี องชาติ ทส่ี ามารถใหช้ าตคิ งดาํ รงอยู่
“เป็นของไทยไมเ่ หมอื นใคร” ถา้ ไดด้ ู บอกใหร้ วู้ ่า “ไทยแท”้ มาแต่ไร
ไทยธาํ รงทรง “สญั ลกั ษณ์” น้ี เป็นของดดี งั กลอนสุนทรไข
โดยหวงั เตอื นพวกเรา “เผา่ คนไทย” จงสนใจ “เกยี รตไิ ทย” ไวจ้ งดี
บทท่ี ๘ “ภมู ิปัญญาไทยวา่ ดว้ ยสภุ าษิตและคาพงั เผย” หน้า ๔๘๖ ดร.ยุทธนา พนู เกดิ มะเรงิ
๐ อยา่ สนใจสง่ิ ดาษด่นื เขาอ่นื นกั เพราะลา้ งลกั ษณะไทยใหเ้ สยี ศรี
แลว้ ต่อไปจะกําสรดไทยหมดดี ไมพ่ อทอ่ี ยา่ ไปทาํ ใหจ้ าํ ตาย
ชว่ ยพทิ กั ษร์ กั ษาเป็นทายาท “สมบตั ชิ าต”ิ สบื ไวอ้ ยา่ ใหห้ าย
ให้ “ชาตคิ งศาสนาอยา่ รวู้ าย” เพ่อื สบื สาย “ศาสนา” อยถู่ าวร
ในโลกน้ไี มม่ หี รอกจะบอกให้ “ดอี ยา่ งไทย” ไมม่ ดี อกใชห่ ลอกหลอน
ทวั่ พภิ พจบสน้ิ แผน่ ดนิ ดอน อรชร "อยา่ งไทย" ไมม่ เี อยฯ....
ดร.ธรรมยาตรา
บรรณานุกรม
ข้อมลู ปฐมภมู ิ บาลี-ไทย :
มหาจฬุ าลงกรราชวทิ ยาลยั , มหาวทิ ยาลยั . พระไตรปิ ฎกภาษาบาลี. ฉบบั มหาจฬุ าเตปิ ฏกํ
๒๕๐๐. กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พม์ หาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๕.
พระไตรปิ ฎกภาษาไทย ฉบบั มหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั . กรงุ เทพฯ :
โรงพมิ พม์ หาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๙.
__________. อรรถกถาภาษาบาลี ฉบบั มหาจฬุ าอฏฺฐกถา. กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พ์
มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๙.
__________. อรรถกถาภาษาไทย ฉบบั มหาจฬุ าอฏฺฐกถา. กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พ์
มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๖๐.
__________. ธมมฺ ปทฏฺฐกถา (ปฐโม-อฏฺฐโม ภาโค). เทวมหานครํ : มหามกุฏราชวทิ ฺยาลเย
, คนฺถาธกิ ารตฺเถเรหิ ปนุ ปิ โสธติ า ๒๕๔๙ พุทฺธสเก มทุ ฺทติ า.
__________. พระธมั มปทฏั ฐกถาแปล ภาค ๑-๘. กรุงเทพมหานคร : โรงพมิ พ์มหามกุฏ
ราชวทิ ยาลยั , ๒๕๕๐.
(๑) หนังสือภาษาไทย :
กรมวชิ าการ กระทรวงศกึ ษาธกิ าร. รายงานการวิจยั เรอ่ื งภมู ิปัญญาท้องถ่ินกบั การพฒั นา
หลกั สตู รและการจดั การเรียนการสอน. กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พค์ รุ สุ ภา
ลาดพรา้ ว, ๒๕๔๒.
กรมวชิ าการ กระทรวงศกึ ษาธกิ าร. ประชมุ โคลงโลกนิติ. กรงุ เทพมหานคร : องคก์ ารคา้ คุรสุ ภา,
๒๕๔๕.
กรมศลิ ปากร. ประชุมพงศาวดารฉบบั หอสมดุ แห่งชาติเล่ม ๑. กรงุ เทพมหานคร : กา้ วหน้า,
๒๕๐๖.
กระทรวงศกึ ษาธกิ าร, กรมวชิ าการ. แนวทางการจดั การเรียนการสอนโดยใช้ภมู ิปัญญา
ท้องถ่ิน. กรงุ เทพมหานคร : กองวจิ ยั ทางการศกึ ษา, ๒๕๓๙.
กระทรวงวฒั นธรรม. พระราโชวาทในสมเดจ็ พระศรนี ครนิ ทรท์ ราบรมราชชนนี. เรียนร้คู าํ สอน
แม่ฟ้ าหลวง. กรงุ เทพมหานคร : กระทรวงวฒั นธรรม, ๒๕๔๙.
๔๘๘
กรี ติ บญุ เจอื . ชุดปรชั ญาและศาสนาเซนตจ์ อหน์ เล่มแปด : ประวตั ิปรชั ญาไทยฉบบั บกุ เบิก.
กรงุ เทพมหานคร. บรษิ ทั ฐานบณั ฑติ จาํ กดั , ๒๕๔๘.
คณาจารย์ มหาวทิ ยาลยั มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั . เทศกาลและพิธีกรรมพระพทุ ธศาสนา.
พมิ พค์ รงั้ ท่ี ๒. กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พม์ หาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๕๔.
__________. วฒั นธรรมไทย. กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พม์ หาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๕๑.
คณนิ บุญสุวรรณ. ภาษาการเมอื งในระบอบรฐั สภา. กรงุ เทพมหานคร : โอเดยี นสโตร,์ ๒๕๓๓.
คณติ ณ นคร. กฎหมายสาํ หรบั ชาวบ้าน. กรงุ เทพมหานคร : มหาวทิ ยาลยั สโุ ขทยั ธรรมาธริ าช,
๒๕๔๕.
จารวุ รรณ ธรรมวตั .ิ วิเคราะหภ์ มู ิปัญญาอีสาน. อุบลราชธานี : ศริ ธิ รรมออฟเซท็ , ๒๕๔๓.
จนิ ดา จนั ทรแ์ กว้ . เหลือบมองปรชั ญาไทย. กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พม์ หาจฬุ าลงกรณ
ราชวทิ ยาลยั , ๒๕๒๗.
ฉตั รทพิ ย์ นาถสภุ า และพรพไิ ล เลศิ วชิ า. วฒั นธรรมหมบู่ ้านไทย. กรงุ เทพมหานคร : สรา้ งสรรค,์
๒๕๔๑.
เฉลมิ จนั ปฐมพงศ์ กบั คนอ่นื ๆ. ประวตั ิศาสตรส์ งั คมไทย. นนทบุรี : สนพ. เสถยี รไทย, ๒๕๒๐.
ชลธริ า สตั ยาวฒั นา. ความร้กู บั ภมู ิปัญญา : มิติที่เหล่ือมซ้อนกนั . ขา่ วพเิ ศษ ฉบบั ท่ี ๗๓๕,
ม.ป.ท. เอกสารอดั สาํ เนา, ๒๕๓๔.
ชาํ นะ พาซ่อื . ปรชั ญาไทย. ภาควชิ าศาสนาและปรชั ญา. กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พม์ หา
จฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๔๓.
ณรงค์ เสง็ ประชา. สงั คมวิทยา. กรงุ เทพมหานคร : พทิ กั ษ์อกั ษร, ๒๕๓๙.
เตชวโร ภกิ ขุ (อนิ ตา กววี งศ)์ . นิทานพระยาคนั คาก. ขอนแก่น : ขอนแก่นคลงั นานาธรรม,
๒๕๔๓.
ทวี ผลสมภพ. ปรชั ญาศาสนา.กรงุ เทพมหานคร : สาํ นกั พมิ พม์ หาวทิ ยาลยั รามคาํ แหง, ๒๕๒๒.
ดนยั ไชยโยธา. ลทั ธิศาสนา และระบบความเช่ือกบั ประเพณีนิยมท้องถ่ิน.
กรงุ เทพมหานคร : โอเดยี นสโตร,์ ๒๕๔๑.
เดอื น คาํ ด.ี ศาสนศาสตร.์ กรงุ เทพมหานคร : สาํ นกั พมิ พม์ หาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร,์ ๒๕๓๗.
ธรี ยทุ ธ สุนทรา. ศาสโนปมศาสตร.์ กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พม์ หาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั ,
๒๕๓๙.
๔๘๙
ป่ินแกว้ เหลอื งอรา่ มศร.ี วาทกรรมว่าด้วยชาวเขา. เชยี งใหม่ : วารสารคณะสงั คมศาสตร์
มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม,่ ๒๕๔๑.
ปรชี า ชา้ งขวญั ยนื . ปรชั ญากบั วิถีชีวิต. กรงุ เทพมหานคร : ห.จ.ก. อรณุ การพมิ พ,์ ๒๕๔๙.
ประพนธ์ เรอื งณรงค์. นิทานพืน้ บ้านชายแดนใต้. พมิ พค์ รงั้ ท่ี ๒. กรงุ เทพมหานคร : สถาพรบคุ๊ ,
๒๕๕๒.
ภรี นยั โชตกิ นั ตะ. นิยายปรมั ปราเรือ่ งแถน วิเคราะหค์ วามเช่ือพงศาวดารล้านช้าง.
กรงุ เทพมหานคร : สาขาวชิ าสงั คมวทิ ยาและมานุษยวทิ ยา จฬุ าลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั ,
๒๕๓๑.
ธวชั ปณุ โณทก. วฒั นธรรมพื้นบา้ น : ความเชื่อ. กรงุ เทพมหานคร : ฝา่ ยวจิ ยั จฬุ าลงกรณ์
มหาวทิ ยาลยั , ๒๕๔๒.
นคิ ม ชมพหู ลง. วิธีการและขนั้ ตอนการพฒั นาหลกั สตู รท้องถิ่นและการจดั ทาํ หลกั สูตร
สถานศึกษา. มหาสารคาม : อภชิ าตการพมิ พ,์ ๒๕๔๒.
นิธิ เอย่ี วศรวี งศ.์ การศึกษาของชาติกบั ภมู ิปัญญาท้องถิ่น. กรงุ เทพมหานคร: อมรนิ ทรพ์ รน้ิ ตรน้ิ ,
๒๕๓๖.
ปญั ญา นามสงา่ . ปรชั ญาไทย. พษิ ณุโลก : บรษิ ทั โฟกสั พรน้ิ ตง้ิ จาํ กดั , ๒๕๕๘.
ประพฒั น์ ศรกี ลู กจิ . พระพทุ ธศาสนากบั ภมู ิปัญญาไทย. พษิ ณุโลก : บรษิ ทั โฟกสั พรน้ิ ตง้ิ จาํ กดั ,
๒๕๕๗.
ประเวศ วะส.ี การสร้างสรรคภ์ มู ิปัญญาเพ่ือการพฒั นา. ในเอกสารประกอบการสมั มนา
ทางวชิ าการเน่อื งในวโรกาส สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี
ทรงพระเจรญิ มายคุ รบ ๓๖ พรรษา. กรงุ เทพมหานคร : สถาบนั ไทยคดี
จฬุ าลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั , ๒๕๓๔.
__________. แนวทางการจดั กิจกรรมการเรยี นการสอนโดยใช้ภมู ิปัญญาท้องถิ่น.
กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พค์ ุรสุ ภาลาดพรา้ ว, ๒๕๔๓.
__________. ศนู ยก์ ารเรยี นร้ภู มู ิปัญญาไทย : ทิศทางใหม่ของการศึกษา. เอกสาร
ประกอบการอบรมทศิ ทางการศกึ ษาไทย. กรงุ เทพมหานคร : สถาบนั ไทยศกึ ษา
จฬุ าลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั , ๒๕๔๗.
บนั เทงิ พาพจิ ติ ร. สงั คมวิทยา. กรงุ เทพมหานคร : โอเดยี นสโตร,์ ๒๕๔๗.
๔๙๐
บุปผา บุญทพิ ย.์ คติชาวบา้ น. กรงุ เทพมหานคร : ประชาชน, ๒๕๓๑.
บปุ ผา บญุ ทพิ ย.์ คติชาวบา้ น. กรงุ เทพมหานคร : ฝา่ ยตําราและอุปกรณ์การศกึ ษามหาวทิ ยาลยั
รามคาํ แหง, ๒๕๓๒.
ฟ้ืน ดอกบวั . พระพทุ ธศาสนากบั สงั คมไทย. กรงุ เทพมหานคร : ศลิ ปาบรรณาคาร, ๒๕๔๒.
พจนานุกรมฉบบั ราชบณั ฑติ ยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒.กรงุ เทพมหานคร : นานมบี ุ๊คสพ์ บั ลเิ คชนั่ ส,์
๒๕๔๖.
พวงผกา คุโรวาท. ศิลปะและวฒั นธรรมไทย. พมิ พค์ รงั้ ท่ี ๓. กรงุ เทพฯ : อมรการพมิ พ,์ ๒๕๓๙.
พระครวู นิ ยั ธรประจกั ษ์ จกฺกธมฺโม. พระพทุ ธศาสนากบั ภมู ิปัญญาไทย. กรงุ เทพมหานคร :
โรงพมิ พม์ หาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๔๕.
พระมหาทวี ฐานวโร. พทุ ธปรชั ญาเถรวาท ๒. พษิ ณุโลก : รตั นสุวรรณการพมิ พ,์ ๒๕๔๙.
พระยาอนุมานราชธน. ชีวิตไทยสมยั ก่อนและการศึกษาเรอ่ื งประเพณีไทย. กรงุ เทพมหานคร :
โรงพมิ พค์ รุ สุ ภาลาดพรา้ ว, ๒๕๓๒.
พระธรรมปิฎก (ป.อ.ปยตุ ฺโต). พิธีกรรมใครว่าไม่สาํ คญั . พมิ พค์ รงั้ ท่ี ๒. กรงุ เทพมหานคร :
บรษิ ทั สหธมั มกิ , ๒๕๓๗.
__________. ธรรมกบั ไทย ในสถานการณ์ปัจจบุ นั . กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พค์ รุ สุ ภา
ลาดพรา้ ว, ๒๕๔๑.
__________. “ทาํ ไมคนไทยจึงเรยี นพระพทุ ธศาสนา” ในทศวรรษธรรมทศั น์พระธรรมปิฎก
(ป.อ.ปยตุ ฺโต). กรงุ เทพมหานคร : ธรรมสภา, ๒๕๔๒.
__________. พทุ ธศาสนาในฐานะเป็นรากฐานของวิทยาศาสตร.์
กรงุ เทพมหานคร : มลู นิธพิ ุทธธรรม, ๒๕๔๑.
พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ.ปยตุ ฺโต). พทุ ธธรรม ฉบบั ปรบั ขยาย. พมิ พค์ รงั้ ท่ี ๓๙.
กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พม์ หาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๕๗.
__________. พจนานุกรมพทุ ธศาสตร์ ฉบบั ประมวลธรรม. พมิ พค์ รงั้ ท่ี ๓๖. กรงุ เทพมหานคร :
สาํ นกั พมิ พผ์ ลธิ มั ม,์ ๒๕๕๙.
__________. พจนานุกรมพทุ ธศาสน์ ฉบบั ประมวลศพั ท.์ พิมพค์ รงั้ ที่ ๒๘. กรงุ เทพมหานคร :
โรงพมิ พม์ หาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๕๙.
พระมหาสมปอง ปมทุ โิ ต (ผแู้ ปล). คมั ภีรอ์ ภิธานวรรณา. กรงุ เทพมหานคร : ธรรมสภา ๒๕๔๒.
๔๙๑
พระอุดรคณาธกิ าร (ชวนิ ทร์ สระคาํ ). ประวตั ิศาสตรพ์ ทุ ธศาสนาในอินเดีย. กรงุ เทพมหานคร :
โรงพมิ พม์ หาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๘.
พระราชวรมนุ ี (ประยทุ ธ์ ปยตุ ฺโต). ลกั ษณะสงั คมพทุ ธ. กรงุ เทพฯ : มลู นิธโิ กมลคมี ทอง, ๒๕๒๗.
พระราชวรมุนี (ประยรู ธมฺมจติ ฺโต) และคณะ. อนุทินธรรมะ : ธรรมะสาํ หรบั ๔๖๕ วนั .
สาํ นกั พมิ พ์ มลู นิธพิ ทุ ธธรรม : กรงุ เทพมหานคร : ไมป่ รากฏโรงพมิ พ,์ ๒๕๓๙.
พระยาอนุมานราชธน. วฒั นธรรมและประเพณีต่างๆ ของไทย. กรงุ เทพมหานคร : โรงพมิ พ์
เจรญิ ธรรม, ๒๕๑๖.
พระสทั ธมั มโชตกิ ะ ธมั มาจรยิ ะ. ปรมตั ถโชติกะ วิถมี ตุ ตสงั คหะ ภมู ิจตกุ กะและปฏิสนธิจตกุ กะ.
พมิ พค์ รงั้ ท่ี ๘. กรงุ เทพมหานคร : หจก.ทพิ ยวสิ ุทธ,ิ ์ ๒๕๕๖.
พพิ กั ษ์ สายณั ห.์ สภุ าษิต คาํ พงั เพย. กรงุ เทพมหานคร : สาํ นกั พมิ พเ์ สรมิ วทิ ย,์ ๒๕๕๙.
พรี พล พสิ ณุพงศ.์ ความสมั พนั ธร์ ะหว่างงูกบั มนุษย.์ กรงุ เทพมหานคร : แสงศลิ ป์การพมิ พ,์
๒๕๑๐.
ไตรภมู ิพระรว่ งของพระยาลิไท. พระนคร : คลงั วทิ ยา ๒๕๑๕.
เทมิ มเี ตม็ . หลกั เมอื ง.ในสารานุกรมวฒั นธรรมไทยภาคกลาง เล่ม ๑๕. กรงุ เทพมหานคร :
มลู นธิ สิ ารานุกรมวฒั นไทย ธนาคารไทยพานชิ . สยามเพรส แมเนจเมน้ ท,์ ๒๕๔๒.
เทอื ก กุสุมา ณ อยธุ ยา. คติชาวบ้าน ค่มู อื วิชาภาษาไทย เล่ม ๓. พมิ พค์ รงั้ ท่ี ๔.
กรงุ เทพมหานคร : สาํ นกั พมิ พแ์ หง่ จฬุ าลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั , ๒๕๒๖.
มหาจฬุ าฯ วชิ าการ. ปรชั ญาบรุ พทิศ. กรงุ เทพมหานคร : มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๓๒.
มหาวทิ ยาลยั สโุ ขทยั ธรรมาธริ าช. เอกสารประกอบการสอนศิลปะกบั สงั คมไทย หน่วยที่ ๑-๗.
สาขาวชิ าศลิ ปะศาสตร.์ นนทบรุ ี : มหาวทิ ยาลยั สุโขทยั ธรรมาธริ าช, ๒๕๔๔.
มณุ ี พนั ทว.ี หมอลาํ หมหู่ นังสือที่ระลึกงานส่งเสริมศิลปะและวฒั นธรรมไทย ครงั้ ที่ ๑๗.
มหาสารคาม : อภชิ าตการพมิ พ,์ ๒๕๓๗.
ธวชั ปณุ โณทก. ภมู ิปัญญาชาวบ้านอีสาน ทศั นะของอาจารยป์ รชี า พิณทองทิศทาง
หมบู่ า้ นไทย. กรงุ เทพมหานคร : เจรญิ วทิ ยก์ ารพมิ พ,์ ๒๕๓๑.
__________. ภมู ิปัญญาชาวบ้านอีสาน ทศั นะของอาจารยป์ รีชา พิณทองทิศทาง
หม่บู า้ นไทย. กรงุ เทพมหานคร : เจรญิ วทิ ยก์ ารพมิ พ,์ ๒๕๓๑.
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
พระพุทธศาสนากับภูมิปัญญาไทย Buddhism and Thai Culture
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
พระพุทธศาสนากับภูมิปัญญาไทย Buddhism and Thai Culture
- 1 - 50
- 51 - 100
- 101 - 150
- 151 - 200
- 201 - 250
- 251 - 300
- 301 - 350
- 351 - 400
- 401 - 450
- 451 - 500
- 501 - 508
Pages: