қабылдаған: Камысбаева Алия орындаған: 210 топ Ордабек Аяжан ФОСФОР ЖӘНЕ ФОСФОР ҚЫШҚЫЛЫНЫҢ ӨНДІРІСІ
Жоспар I Кіріспе 1.1 Фосфор , фосфор қышқылының жалпы сипаттамасы II Негізгі бөлім 2.1 Фосфор және фосфор қышқылын алу жолдары 2.2 Физикалық және химиялық қасиеттері 2.3 Фосфор және фосфор қышқылының өндірісі 2.4 Фосфор және фосфор қышқылының қолданылу аясы 2.5 Фосфор және фосфор қышқылының зияны III Қорытынды IV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
I Кіріспе 1.1 Фосфор , фосфор қышқылының жалпы сипаттамасы Фосфор (химиялық таңба — P, грек тілінен Phosphorus -жарық) — атомдық нөмірі 15.Менделеевтің химиялық элементтерінің периодтық жүйесінің үшінші период,бесінші негізгі тобының VA химиялық элементі. Фосфор - жер қыртысының кең таралған элементтерінің бірі: оның мөлшері оның массасының 0,08—0,09% құрайды. Ол жоғары химиялық белсенділікке байланысты бос күйде болмайды. Ол шамамен 190 минерал түзеді, олардың ең маңыздылары апатит Сa5 (PO4)3 (F,Cl,OH), фосфорит(Ca3 (PO4)2) және басқалары. Фосфор маңызды биологиялық қосылыстардың-фосфолипидтердің бөлігі болып табылады. Ортофосфор қышқылы (фосфор қышқылы, химиялық формула — H3PO4) — фосфордың жоғары тотығу дәрежесіне жауап беретін орташа күшті бейорганикалық қышқыл (+5). Стандартты жағдайларда бұл қатты, түссіз, гигроскопиялық кристалдар. Әдетте ортофосфор (немесе жай фосфор) қышқылы деп аталады 85% сулы ерітінді (түссіз, иіссіз сироп тәрізді сұйықтық). Этанолда және басқа еріткіштерде ериді.
II Негізгі бөлім 2.1 Фосфор және фосфор қышқылын алу жолдары 01 02 03 Ақ фосфор табиғи фосфаттардан алынады, оларды электр пешінде Кокс пен құммен күйдіреді: Ca3(PO4)2 + 3SiO2 + 5C → 3CaSiO3 + 5CO + 2P 4HPO3 + 10C → P4 + 2H2O + 10CO Қызыл және қара фосфор ақ фосфордан алынады. Фосфаттардың орнына метафосфор қышқылы сияқты басқа бейорганикалық фосфор қосылыстарын қолдануға болады. Өнеркәсіпте фосфор қышқылын алудың екі негізгі әдісі қолданылады: термиялық және экстракциялық. Термиялық әдіс-фосфорды фосфор(V) оксидіне дейін жағу және соңғысының сумен реакциясы Фосфориттерден алу әдісі:
Ақ фосфор-ақ зат (қоспаларға байланысты ол сарғыш реңкке ие болуы мүмкін). Сыртқы түрі бойынша ол тазартылған балауызға немесе парафинге өте ұқсас, пышақпен оңай кесіледі. Ақ фосфордың молекулалық кристалдық торы бар, ақ фосфор молекуласының формуласы-P4, атомдары тетраэдрдің шыңдарында орналасқан. Қызыл фосфор - бұл элементар фосфордың термодинамикалық тұрақты модификациясы. Қызыл фосфордың формуласы бар күрделі құрылымы бар полимер. Оның улылығы аққа қарағанда мың есе аз, сондықтан ол әлдеқайда кеңірек қолданылады, мысалы, сіріңке өндірісінде. Қызыл фосфордың тығыздығы да жоғары және құйма түрінде 2400 кг / м3 жетеді. Қара фосфор-элементар фосфордың ең тұрақты термодинамикалық және химиялық тұрғыдан ең аз белсенді түрі. Қара фосфор-бұл металл жылтырлығы бар, жанасуға майлы және графитке өте ұқсас және суда немесе органикалық еріткіштерде ерігіштігі мүлдем жоқ қара зат. Фосфор қалыпты жағдайда үнемі бір агрегаттық күйде болады. Бұл суда ерімейтін қатты кристалды зат.Фосфор аллотропиямен сипатталады. Жеңіл балқитын, ұшпа. Көміртек сульфиді мен бензолда ериді. Өте улы суда да, органикалық еріткіштерде де ерімейді.
Фосфор қышқылы (ортофосфор қышқылы) H3PO4, мол. м. 97,995; түссіз гигроскопиялық кристаллдар; ауада жайылады; балқу темп. 42,5°С; тығ. 1,88 г/см3. Балқыған күйде асқынсалқындауға қабілетті; 150C-та қою майлы сұйықтық,-121 0C-та шынытәріздес масса түзеді. Фосфор қышқылы суда кез келген қатынаста араласады. Фосфор оттекте жанып, пентаоксид түзеді: 4P + 5O2 = 2P205 Металдармен фосфидтер түзе әрекеттеседі: 3Ca + 2P = Ca3P2 Фосфор сутекпен әрекеттесіп, фосфин түзеді : 2P + 3H2 = 2PH3
тұздармен, егер газ немесе тұнба бөлінсе: 2H3PO4 + 3CaCO3 = Ca3(PO4)2 + 3H2O + 3CO2↑ негіздік оксидтермен: 2H3PO4+3K2O = 2K3PO4 + 3H2O Фосфор қышқылы әрекеттеседі: сутегіге дейінгі белсенділік қатарында орналасқан металдармен: 2H3PO4 + 3Ca = Саз (РО4)2 + 3H2↑ сілтілерімен: • H3PO4 + 3NaOH = Na3PO4 + 3H2O аммиакпен: • H3PO4 + 3NH3 = (NH4)3PO4
2.3 Фосфор және фосфор қышқылының өндірісі Фосфор қышқылын алудың термиялық әдісі. H3PO4 алудың термиялық әдісі негізделеді артық ауадағы элементтік фосфордың тотығуы, содан кейін пайда болған тетрафосфор декаоксиді Р4О10 гидратациясы және сіңуі, фосфор қышқылының конденсациясы және газ фазасынан тұман алу. Фосфор өндірісінің негізгі өнеркәсіптік әдістері : термиялық және экстракциялық Фосфор қышқылын алудың экстракциялық әдісі үнемді. Фосфор қышқылын өндірудің экстракциялық әдісі табиғи фосфаттардың күкірт қышқылымен ыдырау реакциясына негізделген. Процесс екі кезеңнен тұрады: фосфаттардың ыдырауы және түзілген фосфор қышқылын сүзу және кальций сульфатын сумен жуу.
2.4 Фосфор және фосфор қышқылының қолданылу аясы минералды тыңайтқыштар бояу өндірісі жуғыш, тазартқыш заттар тамақ өндірісі медицинада сіріңке, жанғыш заттар косметикалық және тері күтімі өнімдерін өндіру Фосфор қышқылы өсімдіктерді дұрыс өсіру үшін қолданылатын тыңайтқыштарды жасау үшін кең көлемде қолданылады. Тамақ өнеркәсібінде ол E338 химиялық коды бар қоспа ретінде қолданылады . Қышқылдықты реттегіш ретінде ол газдалған сусындарда (Кола тәрізді сусындар) қолданылады.
2.5 Фосфор және фосфор қышқылының зияны Фосфор қышқылының тым көп болуы кальций, темір, мыс, магний және мырыш сияқты басқа минералдардың сіңуіне теріс әсер етуі мүмкін екенін есте ұстаған жөн. Сонымен қатар, жоғары тұтыну кезінде жұмсақ тіндердің кальцинациясы және сүйек кеуектілігінің жоғарылауы мүмкін, бұл остеопороздың даму қаупін едәуір арттырады. Фосфор қышқылының тұманы көзді, жоғарғы тыныс жолдарын және теріні тітіркендіреді. Фосфор қышқылының 75% ерітіндісі терінің қатты тітіркенуін тудырды. Екі немесе одан да көп стакан Кола тәрізді сусындарды ішу созылмалы бүйрек ауруының қаупінің жоғарылауымен байланысты болады.
III Қорытынды Қорытындылай келе, мен фосфордың және фосфор қышқылының биологиялық маңыздылығын айтқым келеді. Фосфор және фосфор қышқылы-адам, жануарлар мен өсімдіктер ағзаларының тіндерінің құрамдас бөлігі. Адам ағзасында фосфордың көп бөлігі кальциймен байланысты. Қаңқаны құру үшін балаға кальций сияқты фосфор қажет. Сүйектерден басқа, фосфор жүйке және ми тіндерінде, қанда, сүтте болады. Өсімдіктерде, жануарлар сияқты, фосфор ақуыздардың бөлігі болып табылады. Сонымен қатар, ортофосфор қышқылы органикалық заттармен әртүрлі қосылыстар түзе отырып, тірі организмнің қоршаған ортамен метаболизм процестеріне белсенді қатысады.
Manager Drew Holloway Business Head IV Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 1. Мырзалиева, С.К. Жалпы және бейорганикалық химия практикумы 2005 ж. 2. https://l.himopttorg.ru/sprav ochnik-khimopttorg/kharakteristikiortofosfornoy-kisloty/ 3. https://www.bibliofond.ru/view.aspx?id=822693 4.https://bigenc.ru/c/ortofosfornaia-kislota-a328e3 5. https://kk.wikipedia.org/wiki/ 6. https://www.yaklass.ru/p/himija/9-klass/khimiia-nemetallov157456/fosfor-soedineniia-fosfora
НАЗАРЛАҢЫЗҒА РАҚМЕТ!