ҚОНУН «ИШДАН 13
ҲАММА УЧУН ЭМАС,
баробар ва очиқ 4 қоғозбозликдан
бўлиши керак
чарчаймиз»
№37
@mahalladoshuz @mahalladosh_uz www.mahalladosh.uz
(1967) 2020 йил
29 октябрь — 5 ноябрь
Ижтимоий-сиёсий, маънавий-маърифий газета
ҚОНУН 6
нега муҳокама
қилинмади?
Иқтисодиётнинг 7
тенг ярми
ХУФИЁНАМИ?
ҲОКИМЛИК 8
ҚАРОРЛАРИ
қонунчиликка
зидми?
ҚАССОБНИ
сиқувга олган
билан гўшт
кўпайиб қолмайди
«ИШОНЧ12
Меҳрга муҳтож ТЕЛЕФОНИ»:
болалар
НЕГА НАФАҚАСИЗ
ҚОЛДИ? 14 МУАММО ВА САВОЛЛАРГА
ДОРИ НАРХИ ЕЧИМ ТОПИШНИНГ
нега ошиб кетяпти? ИШОНЧЛИ ВОСИТАСИ 3.
17
м ОБУНА
ИНДЕКСИ: 148
МАІАЛЛАНИ «MAHALLA»СИЗ ТАСАВВУР ЭТИШ ЇИЙИН...
2021ОБУНА БЄЛИШГА ШОШИЛИНГ!
2 КУН МАВЗУСИ 2020 йил
№37 (1967)
Тан олиш керак, бир пайтлар давлат мулкини хусусийлаштириш
ниқоби остида бир меъёрда ишлаб турган, кўпчилик иш билан
банд бўлган корхоналар сунъий банкротга учратилиб, мол-мулки
талон-торож қилинди. Ёки аксинча, кам самара бераётган ишлаб
чиқариш субъектларини хусусий мулкдор қўлига топшириш орқали ри-
вожлантириш ортга суриб келинди.
ХУСУСИЙЛАШТИРИШ:
ЯНГИ ЁНДАШУВ НИМАСИ БИЛАН ФАР¯ ¯ИЛАДИ?
Бугун эса вазият ўзгарди. Энди- аввало, меҳнат жамоаларига
ликда давлат объектлари ҳақиқат- таклифлар берилади. Имконияти
да ишлайман, янги иш ўринлари бўладиган бўлса, дейлик, нашриёт-
яратаман, халққа хизмат қиламан, ни ушбу жамоанинг ўзи хусусий-
деган тадбиркорга беғараз берил- лаштириб олиши мумкин.
моқда. Улар учун қатор имтиёзлар
тақдим этилмоқда. Хўш, айни «Ноль» қийматида
жараёнда яна қандай масалалар сотиш амалиёти бекор
ечимини кутмоқда? Бу борада
қандай чора-тадбирларни амалга қилинади
ошириш зарур?
Тан олиш керак, айрим давлат
«Кўп корхоналар на корхоналарига берилган солиқ
давлатга, на тадбиркорга ва божхона имтиёзлари бозор-
нинг бошқа иштирокчилари учун
наф келтиряпти» тенг бўлмаган шароит яратмоқда.
Нархлар ҳали-ҳануз бозордаги
Давлатимиз раҳбари раисли- талаб ва таклифдан эмас, айрим
тармоқлар ва соҳаларнинг ман-
гида 28 октябрь куни бўлиб ўтган фаатидан келиб чиқиб тартибга
солинаётир. Энг ачинарлиси,
давлат иштирокидаги корхона- Йиғилишда давлатимиз раҳ- ўзининг эркин бозор шароити-
бари: «Очиқ айтиш керак: олдин да «эрта»сини кўра олмайдиган
ларни ислоҳ қилиш ҳамда давлат ҳам хусусийлаштириш бўйича малиқ кон-мeталлургия комби- корхоналарга имтиёзлар тақдим
активларини хусусийлаштириш кўплаб қарорлар қабул қилинган. нати», «Ўзбеккўмир», «Коском», қилиш тизими чет эл инвесторла-
масалалари бўйича видеоселектор Лекин бирорта раҳбар пастга «Ўзэкспомарказ» каби 39 та кор- рига салбий сигналларни тарқа-
йиғилишида айни йўналишдаги тушиб, бу соҳадаги билим ва хонада корпоратив бошқарув ва тиш омилига айланиб қолди.
янги ёндашувлар белгилаб берил- методикани жойларга етказ- молиявий аудит жорий этилади.
ди. 2020 йил 27 октябрда қабул магани сабабли кўп корхона ва Уларнинг директорлик корпусига Шу боис 2020 йил 1 декабрга
қилинган «Давлат иштирокидаги мустақил директорлар, кузатув қадар рақобат муҳитига таъсир
корхоналарни ислоҳ қилишни кенгашларига мустақил аъзолар қиладиган имтиёз ва преферен-
объектлар сотилмасдан турибди, жалб қилинади. Молиявий ҳисо- циялар хатловдан ўтказилади,
жадаллаштириш ҳамда давлат уларни бекор қилиш бўйича қа-
активларини хусусийлаштиришга на давлатга, на тадбиркорга наф ботлар тўғрисидаги ҳужжатлар рор лойиҳаси ишлаб чиқилади.
оид чора-тадбирлар тўғрисида»- келтиряпти», — деди.
халқаро стандартлар асосида Бундан ташқари, фармон би-
лан давлат объектларини «ноль»
ги Президент фармонида бел- «Ўзавтосаноат» тайёрланади. харид қийматида сотиш амалиёти
гиланган вазифаларнинг амалий трансформация бекор қилинади ва улар инвести-
жиҳатлари муҳокама қилинди. Газеталар ция ҳамда ижтимоий мажбурият-
қилинади хусусийлаштириладими? лар асосида «1 сўм» бошланғич
Таҳлилларга кўра, бугунги кунда қийматда оммавий савдоларга
чиқарилади. Давлат активларини
мамлакатимизда қарийб 3 минг- Қайд этиш керак, юқорида- Фармон билан 62 корхона хусу- сотиб олувчилар тўловларни қо-
га яқин давлат иштирокидаги ги фармон билан бешта муҳим сийлаштиришдан олдин тайёрлаш нунчиликда белгиланган тартибда
корхона мавжуд. Бироқ уларнинг йўналиш бўйича иловалар тас- ва инвестициявий жозибадорлиги- бўлиб-бўлиб тўлаш шарти асоси-
аксарияти эски усулда, самарасиз диқланди. Жумладан, «Навоий ни оширишнинг манзилли дастур- да амалга ошириши мумкин.
ишламоқда. Ушбу корхоналарнинг кон-мeталлургия комбинати», лари орқали оммавий савдоларга
ярмидан кўпи ҳатто дивиденд «Ўзбекнефтгаз», «Ўзавтосаноат», чиқарилади. Қолаверса, «Сижжак», Шунингдек, 500 дан зиёд бозор
тўлаш имконига эга эмас. Шу «Uzbekistan Airways» каби 32 та «Билдирсой оромгоҳи», «Чорвоқ ва савдо мажмуаларидаги давлат
билан бирга, бундай корхоналарда йирик давлат корхоналари ва оромгоҳи» дам олиш масканла- иштироки тубдан қайта кўриб
бозор механизмларига ўтишнинг хўжалик бирлашмалари транс- ри каби 15 та давлат кўчмас мулк чиқилади. Ҳозирги кунда уларнинг
кечикаётгани янги турдаги маҳсу- формация қилинади. объектлари хусусий секторга 23 таси зарар билан ишлаяпти, 210
лотларни ишлаб чиқариш, илғор сотилади. таси эса паст рентабелли. Бундай
технологияларни татбиқ этиш, — Айтиш керакки, бу жараён шароитда бозорларни ҳам савдо,
меҳнат унумдорлигини ошириш, — Шунингдек, 479 та корхона- ҳам дам олиш, ҳам кўнгилочар
янги иш ўринларини яратишга мамлакатимизда ўтган йили бош- марказларга айлантириш яхши
тўсқинлик қилмоқда. ланганди, — дейди Давлат актив- нинг давлат акция пакетлари тўли- иқтисодий самара беради.
ларини ривожлантириш агентли-
ғича оммавий савдолар орқали ху- ***
ги департамент раҳбари сусий секторга сотилади, — дейди Мухтасар айтганда, мазкур
ҳужжат давлат иштирокидаги кор-
Алишер Миралиев. — Яъни Бўш турган объектлардан са- хоналарда замонавий бошқарув
усуллари, очиқлик, шаффофлик ва
нефть-газ, энергетика, марали фойдаланишни ташкил бозор тамойилларини жадал жо-
рий этиш, таннархни пасайтириш
фуқаро авиацияси соҳала- этиш маркази директори ўрин- орқали даромадни ошириш, иқти-
содиётда хусусий капитал ишти-
Фармон билан: ридаги йирик корхоналар босари Жамолиддин Қудратов. роки учун кенгроқ имкониятларни
274 та давлат улушлари бор корхона; яратиш ва рақобат муҳитини
109 та газета, нашриёт ва журналлар; трансформацияси амалга — Улар турли соҳаларни қамраб янада яхшилашга хизмат қилади.
26 та ахборот IT ва компьютер
хизматлари кўрсатиш марказлари; оширилган. Лекин даст- олади. Масалан, бу рўйхатга 109 та Санжар ИСМАТОВ
27 та хусусий сектор ривожланган «Mahalla»
соҳадаги тиббиёт муассасалари; лабки жараёнда уларнинг газета, журнал, нашриётлар, АКТ
12 та ёғ-мой саноати корхоналари;
31 та виночилик тармоғи ва шароб фақат бошқарув ва тижорат соҳасида хизмат кўрсатадиган
савдо корхоналари тўлиқлигича
оммавий савдолар орқали хусусий функциялари ажратил- корхоналар ҳам киради. Сотиш-
секторга сотилиши белгиланди.
ган. Улар ҳозирда алоҳида дан асосий мақсад — бу соҳалар-
солиқ ва харидлар тизими, нинг барчасида хусусий сектор
алоҳида тариф сиёсати бў- фаол, рақобат муҳити шаклланган
йича фаолият юритмоқда. ва улар табиий равишда бозор
Иккинчи босқичда эса улар иқтисодиёти қонунлари асосида
фаолиятига давлат-хусусий ривожланишда давом этяпти. Бу
шериклик асосида хусусий жараёнда эса давлат улушининг
?ин?ве?с?то?рл?а?р ж?а?лб?э?ти?л?иш?и??б?ў?ли?ш?и?м?ақ?са?дга мувофиқ эмас.
кўзда тутилган. Айтиш керакки, бундай корхо-
Бундан ташқари, «Ол- наларни хусусийлаштиришда,
2020 йил «1146» СИЗНИ ЭШИТАДИ 3
№37 (1967)
«ИШОНЧ ТЕЛЕФОНИ»:
«Ишонч телефони» — муаммо ва саволларга
фуқароларнинг ҳуқуқ
ва манфаатларини ЕЧИМ ТОПИШНИНГ
ҳимоя қилишда муҳим ишончли воситаси
восита. Эътиборлиси, ДАРВОҚЕ...
бундай мулоқот усули
аҳоли мурожаатлари- «Ишонч телефони»
ни атрофлича ўрганиш БМТ Аҳолишунослик
ва уларга тегишли жамғармасининг яқин
кўмаги остида ташкил
“ечим топишда қўл кел- этилди.
моқда. Йиллар даво-
мида йиғилиб қолган
муаммолар барҳам
топиб, юзага келган
камчиликлар барта-
раф этиляпти. Куни
кеча Маҳалла ва оила-
ни қўллаб-қувватлаш
вазирлигининг ҳам
«1146» қисқа рақамли
«Ишонч телефони»
ишга тушди.
Қандай зарурат туғилди? Бу ҳолни Маҳалла ва оилани қўл- Аксарият идораларда улар хотин-қизлар ва уларнинг ҳақ-
лаб-қувватлаш вазири ва вазирлик номигагина йўлга қўйилган, ҳуқуқлари топталаётганига гувоҳ
Таъкидлаш керакки, маҳалла раҳбариятининг шахсий қабулида боғланиш учун ярим соатгача бўлган ёки шу каби бошқа салбий
тизимига оид мурожаатларнинг бўлган 2 минг 450 нафар фуқа- вақт кетади. Айрим ҳолларда эса ҳолатларга дуч келган юртдошла-
кўплиги, уларни ўрганиш ва ҳал ро мурожаатларидан ҳам кўриш қўнғироқни ҳеч ким кўтармайди. римиз мурожаатларини ҳам қабул
этишга қаратилган ягона самара- мумкин. Аслида бундай хизматлар туну қилади.
ли тизимнинг мавжуд эмаслиги, кун кўрсатилиши керак эмасми?
фуқароларнинг турли ташкилот ва «Ишонч телефони»ни ташкил Чунки фуқаро барча чораларни — Мурожаат ҳолатига қараб,
идоралар эшигида сарсон-саргар- этишдан кўзланган асосий мақ- кўргану, умидлари сўнган, охирги уларга ҳаётидаги мавжуд оғир
дон бўлиш ҳолларининг мавжуд- сад — фуқароларнинг соҳага оид нажот бекати сифатида «Ишонч вазиятлардан чиқишларига ёрдам
лиги натижасида одамлар ораси- барча мурожаатлари, савол ва телефони»га мурожаат қилаётган, берилиб, жабрланган фуқароларга
да маҳалла тизимига оид норо- таклифларини онлайн шаклда, қонуний ҳуқуқлари юзасидан мас- зарур психологик, ҳуқуқий ҳамда
зилик, турли асоссиз тасаввур ва 24 соат давомида узлуксиз қа- лаҳат, амалий кўмакка муҳтожлик тиббий кўмак берилади, — дей-
хулосалар юзага келмоқда. Бу эса, бул қилиш, аҳоли билан мулоқот сезганда, бу рақамларни теради. ди вазирлик бошқарма бошлиғи
ўз навбатида, ягона «Ишонч теле- жараёнларини янада соддалашти- Хўш, вазирлик «Ишонч телефони» ўринбосари Дилором Қўзиева. —
фони»га бўлган эҳтиёжни юзага риш, мурожаатларни тезкор ҳал улардан фарқ қиладими? Бунда мурожаатчи хотин-қизлар-
келтирди. этиш орқали одамларнинг маҳал- нинг шахси ва мурожаат мазмуни
ла тизимига ишончини ошириш- — Айтиш керакки, фуқаро сир сақланади. Мурожаатда кўр-
— Жорий йилнинг ўтган даври дан иборат. «Ишонч телефони»га қўнғироқ сатилган масалалар бошқа идора
мобайнида вазирликка жисмоний қилганда, ўша вақтнинг ўзида ва вазирликларга тааллуқли бўлса,
ва юридик шахслардан жами Тизим қандай ўрнатилган тартибда «O‘zbеk- мазкур идораларга юбориш чора-
150 156 та мурожаат келиб туш- ишлайди? tеlеkom» АК таркибида иш олиб лари кўрилади. Бу бўйича тегишли
ди, — дейди вазирликнинг Му- борувчи 10 нафар оператор ходим ташкилотлар билан ҳамкорлик
рожаатлар билан ишлаш бўлими Кўп кўрганмиз, оммавий ахбо- томонидан мурожаат мазмуни, ўрнатилган. Маҳалла тизимига
бошлиғи Жамшид Назарбоев. рот воситалари орқали ҳар куни мурожаат қилган фуқаро тўғриси- оид масалалар эса тегишлилиги
— Уларнинг қарийб 142 мингта- «Ишонч телефонлари» — муаммо даги маълумотлар ёзиб олинади бўйича вазирлик қуйи тизимлари-
си Президентнинг жойлардаги ва саволларга ечим топишнинг ва тегишли тартибда расмийлаш- га юборилиб, ижроси назоратга
Халқ қабулхоналари ва Виртуал ишончли воситаси» экани айтила- тирилади, — дейди вазирликнинг олинади.
қабулхонаси орқали келган бўлса, ди ва қатор ташкилотларнинг қис- Ахборот-коммуникация техноло-
қолган қисми Бош прокуратура қа рақамлари намойиш қилинади. гияларини жорий этиш ва ривож- Очиғи, кези келганда айтилган
Виртуал қабулхонаси, хотин- Аммо бу рақамларга боғланган- лантириш бошқармаси бошлиғи бир оғиз ширин калом минглаб
қизлар муаммоларини аниқлаш ларнинг муддаоси ҳар доим ҳам Музаффар Сатаев. — Шундан сўнг муаммоларнинг ечими бўлиши
борасида йўлга қўйилган «1211» амалга ошяптими? мурожаат электрон тизим орқали мумкин. Мана шунда кўнгиллар
қисқа рақамли «Ишонч телефони» вазирлик «Call-center»ига юбори- таскин топади. Миллатга дахлдор-
ҳамда вазирлик раҳбарияти томо- Афсуски, таҳлиллар бугун лади. «Call-center» операторлари лик ҳисси эса минг чандон орта-
нидан бевосита қабул қилинган. барчани ишонишга чақираётган, томонидан мурожаатлар, биринчи ди. Ҳар бир киши эркинликни ёки
ишончли экани таъкидланаётган навбатда, таҳлил қилиниб, ўша ўзгаришларни ўз ҳаётида ҳис этса,
Яна бир жиҳат: мамлакатимиз- «Ишонч телефонлари» фуқаролар куннинг ўзида «Жисмоний ва келажакдан умидворлиги кучаяди.
нинг энг чекка ҳудудларида яшов- ишончини ҳамиша ҳам оқламаёт- юридик шахсларнинг мурожаатла-
чи кўплаб фуқаролар маҳаллий ганини кўрсатади. ри тўғрисида»ги қонун талаблари ***
ҳокимлик даражасида ҳал қили- асосида рўйхатдан ўтказилади. Умуман олганда, эндиликда
ниши мумкин бўлган муаммолари «Ишонч телефони»ни ишга ту-
бўйича ҳам узоқ йўл босиб, ортиқ- шириш орқали аҳоли муаммола-
ча вақт ва маблағ сарфлаб, пой- рини ўз вақтида аниқлаш ва ҳал
тахтга мурожаат қилиб келмоқда. этиш, ҳар бир мурожаат ечимига
якка тартибда ёндашиш имко-
Аёлларга тазйиқ нияти яратилади. Фуқароларнинг
ўтказилса... оворагарчилигига чек қўйилади,
муаммоларни маҳаллабай ўрга-
Таъкидлаш керакки, мазкур ниш тизими ва мурожаатларнинг
«Ишонч телефони» орқали юрт- маҳаллабай ҳисобини юритиш
дошларимиз соҳага оид ўзларини амалиёти жорий этилади. Демак,
қизиқтирган барча савол ва муро- «1146» қисқа рақамли «Ишонч
жаатларини йўллашлари, так- телефони» туну кун юртдошлари-
лифлар билдириши мумкин. Шу миз хизматида!
билан бирга, «Ишонч телефони»
зўравонлик қурбонига айланган Санжар ИСМАТОВ
тайёрлади.
«Наркологик касалликлар профилактикаси ва
уларни даволаш тўғрисида»ги қонун имзоланди.
4 МОҲИЯТ 2020 йил
№37 (1967)
ҚОНУН ҲАММА УЧУН БАРОБАР
ВА ОЧИ¯ БªЛИШИ КЕРАК
нат фаолиятини қайта бошлашга
Бандлик масаласи ҳамма вақт давлат ҳаракат қилаётган шахсларга
сиёсатининг муҳим йўналишлари- МҲТЭКМнинг 1 баравари миқдо-
дан бири бўлиб келган. рида нафақа тўланади. Олдинги
Халқ фаровонлиги, тартибга кўра, бундай шахсларга
аҳоли турмуш даражасининг нафақа МҲТЭКМнинг 26,5 ва 35,2
сифати, одамларнинг ҳаётдан, фоизидан оз бўлмаган миқдорлар-
ислоҳотлардан розилик ҳисси да бериларди.
ҳам айнан бандлик масаласига
боғлиқ ҳолда кечади. Шу би- Шаффофлик қандай
лан бирга, жамиятда жиноят- таъминланади?
чилик ва ҳуқуқбузарликлар-
нинг кўпайишига ҳам қайсидир Қонунда ўзини ўзи банд қилган
маънода ишсизлик сабаб бўлмоқда. шахслар мақоми ҳам белгилаб
қўйилди. Улар ўз фаолиятида
Ҳужжат мазмуни бугунги Кимларни ишга қабул меҳнат органлари ва бошқа ор- ёлланма ходимлар меҳнатидан
кунга мосланди қилиш мажбурий ганлар томонидан юбориладиган фойдаланишга, шунингдек, иш
саналади? шахслар асоссиз ишга қабул қи- берувчига эга бўлишга ҳақли эмас.
Тан олиш керак, 1998 йилда линмаса, иш берувчи белгиланган
тартибда жавобгар бўлади. — Ўзини ўзи банд қилган шахс-
қабул қилинган «Аҳолини иш Қайд этиш керакки, янги ҳужжат ларнинг меҳнат фаолияти да-
Ишсизлик нафақаси вомида олинган даромадлари
билан таъминлаш тўғрисида»ги билан аҳоли бандлигини таъмин- миқдорлари оширилади жисмоний шахснинг ялпи да-
ромади таркибига киритилмай-
қонун бугунги кун талабига жа- лашга оид қатор масалалар қонун Қонун билан барча тоифадаги ди, — дейди М.Хўжаева. — Улар
ишсиз шахсларга ишсизлик нафа- базавий ҳисоблаш миқдорининг
воб бермай қолди. Унда меҳнат даражасида белгиланди. Жумла- қаси 12 ойлик давр ичида 26 ка- 50 фоизидан кам бўлмаган миқ-
лендарь ҳафта давомида тўлани- дорда ижтимоий солиқ тўлайди.
бозорининг ҳозирги ҳолати акс дан, аҳоли бандлигини рағбатлан- ши белгиланди. Олдинги тартибга Ушбу сумма Пенсия жамғармасига
кўра, нафақа илгари ишламаган тўлиқ йўналтирилади ва шундан
эттирилмаган, меҳнат ва бандлик тириш ва тадбиркорликка жалб ва биринчи бор иш қидираётган- келиб чиқиб, пенсияни ҳисоблаб
соҳасидаги айрим муаммолар, ларга 12 ойлик давр мобайнида 13 чиқариш учун иш ҳақи миқдори
этиш учун субсидия, грант ва календарь ҳафта тўланарди. аниқланади. Шунингдек, уларнинг
долзарб масалаларни ҳал қилиш- кредитлар ажратилади. меҳнат фаолияти даври пенсияни
га қаратилган нормалар мавжуд Шунингдек, ишсизлик нафақа- ҳисоблашда иш стажига қўшила-
Яна бир муҳим жиҳат: қонунда сининг миқдори ҳам ди. Улар микрокредитлар олиши,
эмас. Шунингдек, қонунда тадбир- иш берувчиларнинг мавжуд бўш икки ярим баробарга касбга ўқитиш марказларида
корликни рағбатлантириш, ўзи- оширилди. Биргина бепул ўқиши мумкин.
иш ўринлари тўғрисидаги ахбо- мисол, илгари иш-
ни ўзи банд қилиш, ишсизларни ламаган ва биринчи Қонун билан меҳнат дафтарча-
ротларни ўз вақтида тақдим этиб марта иш қидираётган лари ва шартномаларнинг элек
касб-ҳунарга ўқитиш, иш стажини бормаслиги юзасидан тегишли шахслар учун меҳнат- трон шаклини юритишни назарда
ҳисобга олишда ахборот тизимла- жавобгарлик белгиланди. Муҳим га ҳақ тўлаш энг кам тутувчи «Ягона миллий меҳнат
ридан фойдаланиш каби йўналиш- деб урғу берганимиз, шу пайтгача миқдори(МҲТЭКМ) тизими» жорий этилди.
лар акс эттирилмаган. нинг камида 75 фоизи
миқдорида (509 497 — Мазкур тизим орқали рес-
Шу маънода Прези- сўм) ишсизлик нафақа- публикада мавжуд иш ўринлари
сини тўлаш белгилан- хусусида шаффоф маълумотларни
дентимиз томонидан ди. Олдинги тартибга олиш имкони яратилади, — дейди
кўра, бундай шахсларга Бандлик ва меҳнат муносабатла-
2020 йил 20 октябрда МҲТЭКМнинг камида ри вазирлиги бошқарма бошлиғи
26,5 фоизи миқдорида Темур Маҳмудов. — Шунингдек,
имзоланган «Аҳоли банд- унинг ёрдамида қайси мутахас-
(180 022 сўм) нафақа тўланган. сислик бўйича қанча инсон меҳнат
лиги тўғрисида»ги қонун Бундан ташқари, касбга тайёр- қилаётгани тўғрисидаги рақамлар
ойдинлашади, касбларга талабни
бандлик масаласи ҳар лаш, қайта тайёрлаш ёки малака мониторинг қилиш мумкин бў-
ошириш даврида ишсиз шахсларга лади ва, албатта, қоғозбозликка
қачонгидан-да долзарб Бандликка кўмаклашиш давлат барҳам берилади. Мазкур тизим
жамғармасининг ҳисобидан 26 фуқароларга иш жойи, даромади,
бўлиб турган, коронави- календарь ҳафтагача муддатга сти- меҳнат стажи тўғрисидаги маъ-
пендия тўланиши акс этди. Маса- лумотларни онлайн тарзда олиш
рус пандемияси даврида лан, ишдан ва иш ҳақидан охирги имконини беради ҳамда пенсияни
12 ойликда маҳрум бўлганларга расмийлаштиришда 2020 йил-
қабул қилинган муҳим — аввалги иш жойидаги ўртача дан кейинги даврлар учун давлат
ойлик иш ҳақининг 75 фоизидан, идораларидан ҳеч қандай ҳужжат
ҳужжатлардан саналади. лекин МҲТЭКМдан кам бўлмаган талаб этилмайди.
(679 330 сўм) ва ўртача иш ҳақидан
Хўш, янги қонун аввалги- кўп бўлмаган миқдорда тўланиши ***
белгиланди. Олдинги тартибга Қонун расмий эълон қилинган
сидан қайси жиҳатлари кўра, бундай шахсларга МҲТЭКМ- кундан эътиборан, 3 ой ўтгач
нинг 35,2 фоизидан (239 124 сўм) кучга киради. Демак, яқин вақт
билан фарқ қилади? Унда оз бўлмаган миқдорда тўланган. ичида Ўзбекистон бандлик му-
носабатларида илғор информа-
бугунги кун манзараси Шунингдек, ишдан ва иш ҳақи- цион технологиялар, замонавий
дан (меҳнат даромадидан) маҳрум касбий ва меҳнат стандартлари
қай даражада акс этган? Қонун бўш иш ўринлари тўлиқ тақдим бўлган ҳамда узоқ (бир йилдан жорий этилади. Иш ўринларини
ортиқ) танаффусдан кейин меҳ- яратиш ва бандликни таъминлаш
меҳнат муаммоларини ҳал эта этилмасди ёки яшириларди. Бу рағбатлантирилади. Энг муҳими,
ишга жойлаштириш билан боғлиқ
оладими? эса ишга жойлашишда маҳал- хизматлар кўрсатишда замонавий
инфратузилма яратилиб, соҳада
— Таъкидлаш керакки, янги лийчилик, уруғ-аймоқчилик ва рақобат муҳити шаклланади.
қонун билан нафақат ҳужжатнинг коррупция ҳолатларини келтириб Санжар ИСМАТОВ
номи ўзгарди, балки унинг мазму- чиқарарди. «Mahalla»
ни ҳам бугунги кунга мосланди,
— Қонун билан аҳолининг иж-
— дейди Олий Мажлис Сенати тимоий эҳтиёжманд тоифаларини
Бюджет ва иқтисодий ислоҳот- ишга жойлаштириш ҳам тартибга
лар масалалари қўмитаси раиси солинди, — дейди Олий Мажлис
Эркин Гадоев. — Эскириб қолган Қонунчилик палатаси Меҳнат ва
терминлар янгисига алмашти-
ижтимоий масалалар қўмитаси
рилди. Янгиликлардан яна бири
раиси Мавлудахон Хўжаева. —
— қонуннинг тўғридан-тўғри амал Жумладан, ижтимоий эҳтиёжманд
қилиш тамойили. Чунки амалдаги аҳоли тоифалари кенгайтирилиб,
қонун ҳажман жуда кичкина эди уларга 14 ёшга тўлмаган болалари
ва асосий масалалар қонунос- ва ногиронлиги бўлган болала-
ти ҳужжатлари билан тартибга ри бор ёлғиз ҳамда кўп болали
солинарди. Бу жуда ноқулай эди, ота-оналар киритилди. Бундай
боиси қонуности ҳужжатлари тоифага киритилган шахсларни
вазирлик ва идоралар учунгина иш берувчи захирага қўйилган иш
??????????????????????қабул қилинади. Қонун дегани эса ўринларига ишга жойлаштириши
ҳамма учун баробар ва очиқ бўли- шарт. Агар қонун ҳужжатларида
ши керак. белгиланган тартибда маҳаллий
2020 йил МАҲАЛЛАДА НИМА ГАП? 5
№37 (1967)
ҚИЛИНГАН ИШЛАР ТАНҚИДИЙ Маҳалла ва оилани
КЎРИБ ЧИҚИЛДИ қўллаб-қувватлаш вази-
ри Раҳмат Маматов Ко-
Маҳалла ва оилани қўллаб-қувватлаш вазирлигида рея халқаро ҳамкорлик
«Обод ва хавфсиз маҳалла» тамойилига асосланган янги агентлигининг (KOICA)
тизимни жорий этиш, оғир ижтимоий аҳволга тушиб Ўзбекистондаги офиси
қолган хотин-қизларни қўллаб-қувватлаш масалаларига вакиллари билан онлайн
бағишланган видеоселектор йиғилиши бўлиб ўтди. учрашув ўтказди. Унда
«Сирдарё вилоятидаги
аҳолининг заиф қатла- ҚЎШМА ЛОЙИҲА ҚАНДАЙ
мини қўллаб-қувватлаш АМАЛГА ОШИРИЛАДИ?
дастури» лойиҳасини
Маҳалла ва оилани вакилларини тарбияси оғир амалга ошириш бўйича кўрсатилади. Шунингдек, ҳамкорликда 10 минг дона
қўллаб-қувватлаш вазири ёшлар, нотинч, ажралиш меморандум имзоланди. ўқув курсларида табиий антисептик воситаларини
Раҳмат Маматов раисли- ёқасига келиб қолган оила- офатдан зарар кўрган аҳолига тарқатиш, маҳалла
гида ўтказилган йиғилиш- ларга бириктириш чорала- Таъкидланишича, 300 нафар аҳоли вакили ходимлари билан уларнинг
да жорий йилнинг 9 ойи ри кўрилмаяпти. Натижада лойиҳа доирасида Сар- компьютер дастурлари ва касбий малакасини оши-
давомида тизимда олиб ёшлар ва вояга етмаганлар доба, Оқолтин ва Мир- пазандачилик бўйича зарур риш бўйича тренинглар
борилган ишлар таҳлили ўртасида турли ҳуқуқбузар- заобод туманларида кўникмаларга эга бўлади. ташкил этиш, ҳудудларда
танқидий кўриб чиқилди. лик ҳолатлари кузатилмоқ- иккита йўналиш асосида аҳоли билан ижтимоий
Таъкидланганидек, нотинч да. Фуқаро мурожаатлари 3 та «Маҳалла аҳолиси- Лойиҳанинг иккинчи ишлар олиб бориш таъ-
оилаларнинг умумий сони билан ишлаш бўйича олиб ни касб-ҳунарга ўқитиш босқичида Республика минланади.
ўтган йилнинг шу даврига борилаётган жараёнлар маскани» ташкил этилиб, «Istiqbolli avlod» ижтимоий
нисбатан камайган бўлса- ҳам талабга жавоб бермай- ҳудудлардаги эҳтиёжманд ахборот марказининг Сир- Носир ҲАЙДАРОВ.
да, Тошкент шаҳри, На- ди. аҳоли қатламлари муам- дарё вилоят бўлими билан
воий, Фарғона, Қашқадарё, моларини аниқлаб, уларга
Андижон, Жиззах ва Бухоро Видеоселектор давомида малакали мутахассислар
вилоятларида бу каби оила- вазирлик ҳамда ҳудудий ва психологлар орқали
лар сони ошган. Оилавий бўлинмалар масъул раҳ- манзилли бепул ёрдам
ажралишлар сони ўтган барларининг белгиланган
йилнинг шу даврига нисба- вазифалар ижроси бўйича «ЯНГИ ДЎКОН»ДА ЯНГИЛИКЛАР КЎП
тан камайган, аммо Қашқа- ахбороти эшитилди. Фао-
дарё ва Хоразм вилоятла- лиятида хато ва камчилик- Фарғона вилояти Қўштепа туманидаги «Янги дўкон» маҳалласи уста ҳунар-
рида кўпайиш ҳолати қайд ларга йўл қўйган ходим- мандлар масканига қиёсланади.
этилган. ларга ўрнатилган тартибда
тегишли жазо чоралари Бу бежиз эмас. Зеро, ҳудуд одам-
Айтиб ўтилганидек, кўрилди. лари томонидан дид билан ясалган
маҳаллалардаги обрў- бир-биридан чиройли сўри, хонтах-
эътиборли кекса авлод Фарҳод ЭШМЎМИНОВ. та, стол-стул ва дала ҳовли мебелла-
ри кўзни қувонтиради. Янгича услуб-
ҚИШЛОҚ АЁЛЛАРИ УЧУН да, ўзига хос кўринишда ишланган тадбиркорлик, ҳунармандчиликдан таш-
МУНОСИБ ТУҲФА буюмлар табиийлиги, ҳамёнбоплиги қари, томорқачиликда ҳам уста ҳисобла-
билан ажралиб туради. нишади. Маҳалланинг узумчи бободеҳ-
Андижон вилояти Марҳамат туманидаги «Мириш- қонлари ер билан тиллашиш ҳадисини
кор» маҳалласида «Касаба текстиль ҳамкор» масъу- — Маҳалламиз одамлари жуда олган. «Ҳусайни», «Ризамат ота», «Келин
лияти чекланган жамиятига қарашли трикотаж маҳсу- меҳнаткаш, — дейди маҳалла раиси бармоқ» сингари сара узум навларидан
лотлари ишлаб чиқариш корхонаси ишга туширилди. Роҳатой Йўлдошева. — Деярли ҳар ҳар йили мўл ҳосил олинади.
бир хонадонда узум етиштирилади.
Бу йил ҳосил чўғи чакки бўлмади. Расул КАМОЛ.
Унинг ҳар бир килоси 5-10 минг
сўмга тўғри келди. Бундан ташқари,
хотин-қизлар бандлигини таъминлашга
алоҳида эътибор қаратяпмиз. Шу кунга
қадар тикувчилик, уй-анжом тайёрлаш
йўналишларида ўндан ортиқ янги тад-
биркорлик субъектлари ишга тушди. Бу
олтмишдан ортиқ аҳоли бандлигини
таъминлаш имконини берди.
Фақат бугина эмас. «Янги дўкон» аҳли
Асосан аёллар ва болалар яратди, — дейди илғор ти- НОМЛИ ДАФТАРЛАР БАРЧА ТУМАНЛАРДА
либосларини тикишга ихти- кувчилардан бири Муҳайё ШАКЛЛАНТИРИЛАДИ
сослашган корхона қишлоқ Собирова. — Аксарият
аёллари учун чинакам туҳфа хотин-қизлар уйда ўтирар Қорақалпоғистон Республикаси Нукус шаҳрида «Ёшлар дафтари» ва «Аёллар
бўлди. Чунки фабриканинг эди. Узоққа бориб ишлаш дафтари»ни шакллантиришни жадаллаштириш бўйича семинар бўлиб ўтди.
ишга тушиши билан 250 имконига эга эмасди. Мана
нафарга яқин опа-сингил- бугун ўз маҳалламизда Қайд этилганидек, ҳисоб-китобларга кўра, маҳаллаларда хатловдан ўтказиш жа-
ларимизга доимий иш ўрни ишлаяпмиз, ортиқча ово- раёнлари кўп вақт талаб қилмоқда. Белгиланган муддатгача сўровномаларни тўлди-
яратилди. Келгуси йилдан рагарчиликлар ҳам йўқ. Энг рувчи ишчи гуруҳи аъзоларини янада кўпайтириш лозим. Агарда, ҳар бир маҳаллада
корхонада икки сменада иш асосийси, бу ерда ишлаб, анкеталар тўлдирилиши тезлашса, хатлов тез муддатда тугатилишига эришилади.
ташкил этилиб, ишловчилар меҳнатимизга яраша даро-
сони 500 нафарга етади. мад оляпмиз, турмушимиз- — Бугунги семинарда сўровно-
га файз кирмоқда. маларни электрон базага киритиш
— Янги трикотаж фабри- жараёнларида учраётган муаммо-
Имона ИБРОҲИМОВА. лар юзасидан саволларимга жавоб
каси биз, қишлоқ аёллари олдим, — дейди штаб аъзоси
Баҳодир Узоқбоев. — Семинардан
учун кенг имкониятлар олган тажрибамизни ҳудудлардаги
штаб аъзоларига, албатта, етказа-
ман ва бу борадаги амалий ишлар
бугундан бошлаб юборилади. Режа
бўйича дафтарларни Қорақалпо-
ғистоннинг барча туманларида
шакллантириш режалаштирилган.
Севинч ҲУСАНОВА.
6 Халқимизда кенгаш- АҲВОЛ 2020 йил
№37 (1967)
ли тўй тарқамас, ҚОНУН
деган пурмаъно каси Адлия вазирлиги фаолиятини
ҳикмат бор. Шу нега муҳокама янада такомиллаштиришга доир
маънода азалдан ҳар қилинмади? ташкилий чора-тадбирлар тўғри-
қандай тадбирни сида»ги қарорига асосан, лойи-
ўзаро маслаҳат асо- Бундай тартиб қоидани у ҳанинг экспертизаси якунлари
сида амалга ошириш бошқа бирорта ёқдан бу бўйича вазирликнинг хулосасини
анъанага айланган. давлатда йўқ, ёққа тортиб, кул- олиш, уни ҳукумат ёки Президент
деган депутатла- гига қолишнинг нима кераги администрациясига киритишнинг
“Қабул қилинадиган римиз ҳам топил- бор? Мен Ички ишлар вазирлиги- мажбурий талабидир.
норматив-ҳуқуқий ди. Лекин бугун дан талаб қилсам, Адлия вазирлиги
ҳужжатларнинг кўчаларимизда жамоат транс- ходими аралашади. Ўтган сафар Ушбу қарор талабига кўра,
мажбурий тартибда порти одамларга лиқ тўлган бир автомобилларнинг кундуз куни чи- барча норматив-ҳуқуқий ҳужжат-
аввал лойиҳа ҳола- пайтга келиб, депутатларимиз роқларини мажбурий ёқиб юриш лар лойиҳалари лойиҳани ишлаб
тида халқ муҳока- кўчага шахсий автомашинасида бўйича қоидани бекор қилдиришга чиқувчи ташкилотлар томонидан
масига қўйилиши, чиқиб, эпидемияга қарши кураш уринганимизда ҳам шундай бўл- Ўзбекистон Республикаси Ягона
аҳолининг фикри, қоидаларини бузган фуқаронинг ганди: йўқ жойдан Ички ишлар интерактив давлат хизматлари
муносабати, таклиф- автотранспорт воситаси олиниб, вазирлиги билан баҳсга Адлия порталига жамоатчилик муҳока-
лари ўрганилиши ва жарима майдончасига қўйилиши вазирлиги аралашиб, депутатлар- маси ўтказилиши учун жойлашти-
уларга баҳо берили- мумкин, деган қонунни қабул ни «синдиришга» уринган. Ким рилиши лозим.
ши ҳам шу анъана- қилишяпти. кимгадир адвокатми шунда? Мен
нинг бир кўриниши, жуда кўп бор бу мавзуда чиқиш Ҳуқуқий экспертизага киритил-
дейиш мумкин. Расул Кушербоев: қилдим. Агар мен ноҳақ бўлиб, ган, жамоатчилик муҳокамасидан
«Мен қарши бўлдим» қонун талаби бошқача бўлса, нима ўтказилмаган ҳар бир лойиҳага
Аммо Олий Мажлис Сенати- учун Адлия вазирлигининг юқо- (махфийлик грифи мавжуд ҳуж-
нинг саккизинчи ялпи мажли- — Эпидемияга қарши кураш ри раҳбарияти – вазир ёки унинг жатлардан ташқари), билдирил-
сида маъқулланган «Ўзбекистон қоидаларини бузганлик учун ўринбосари Маъмурий жавоб- гани каби, Олий Мажлис Сенати-
Республикаси Маъмурий жавоб- автомобиль жарима майдонига гарлик тўғрисидаги кодекс, яъни нинг саккизинчи ялпи мажлисида
гарлик тўғрисидаги кодексига ўз- қўйилмаслиги ҳақидаги қонун қонун, қонуности ҳужжатларидан, маъқулланган «Ўзбекистон Рес-
гартиш ва қўшимчалар киритиш талабини айтганимда бир қатор буйруқлардан паст кучга эга, деб публикасининг Маъмурий жа-
ҳақида»ги қонун негадир муҳо- идоралар бундан кўз юмиб, йўқ, таъкидламайди? «Норматив-ҳу- вобгарлик тўғрисидаги кодексига
камага қўйилмади. Халқ тақдири ҳаммаси қонуний тўғри, деб оғзи- қуқий ҳужжатлар тўғрисида»ги ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш
билан боғлиқ қонун ҳужжати нима қонун янглиш қабул қилинган, ҳақида»ги Ўзбекистон Республи-
учун халқ билан кенгашилмади? мизни ёпишга ундаги норматив-ҳуқуқий ҳужжат- касининг Қонуни(лойиҳаси)га ҳам
Нега қонун бу тарзда тезкорлик уринишган эди, ларнинг ўзаро нисбати чалғитувчи вазирликнинг тегишли хулосаси
билан қабул қилинди? — дейди Олий қоидалар демайди? Йўқ, чунки, билан лойиҳа жамоатчилик муҳо-
Мажлис Қонун- ўзини ҳурмат қилган профессио- камасидан ўтказилиши лозимлиги
Қандай ўзгартириш чилик палатаси нал юрист бундай шармандали бўйича эътироз билдирилган.
киритилмоқда? депутати Расул баёнотни бермайди. Ходим эса,
Кушербоев. — шунчаки айтилдими, айтилди учун. Ўз навбатида, қонунлар Олий
Маъмурий жавобгарлик тўғри- Аслида бунинг Бироқ қонун бор, қонуности ҳуж- Мажлис Қонунчилик палатаси
сидаги кодексда эпидемияларга хатолигини ўрта маълумотга эга жати бор. Бунинг фарқини билма- томонидан қабул қилинишини
қарши кураш қоидаларини бузиш фуқаро ҳам билиб турибди. Энди ган одам юристмас. унутмаслигимиз керак!
билан боғлиқ ҳуқуқбузарликни бўлса, бу «туширилган қовунни»
содир этиб ҳаракатланаётган секингина парламентнинг қўли Адлия қандай фикрда? Хулоса
транспорт воситаларини ушлаб орқали тўғирлаб қўйиш йўлига
туриш тартиби жорий қилинмоқ- ўтилдими дейман. Ушбу қонун- Мавзу доирасида Адлия вазир- Биламизки, ҳар қандай қонун ва
да. Бу дегани, эндиликда ҳайдовчи ни бу тарзда қабул қилинишига лиги мутасаддилари фикри билан қонуности ҳужжат, аввало, оддий
карантин қоидасини бузса, маши- шахсан мен ва мен каби унга ав- ҳам қизиқдик. одамлар ҳаётини яхшилаш, муам-
насини вақтинчалик жарима май- валдан қарши бўлган депутатлар моли саволларга жавоб топиш
донига қўйиш, ушлаб туриш учун эътироз билдирдик. Аммо кўпчи- — Маълумки, Адлия вазирлиги мақсадида қабул қилинади. Бир
ҳуқуқий асос бўлади. Шу вақтгача лик маъқуллади. Энди бу «қовун норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар сўз билан айтганда, инсон ман-
бизда бундай асос йўқ бўлса-да, тушириш»дан жабр кўрган ками- лойиҳаларини ҳуқуқий эксперти- фаатлари учун хизмат қилади. Яна
карантин пайтида жуда кўп маши- да 26 мингдан ортиқ фуқаролар задан ўтказади, — дейди Адлия бир жиҳат—қонунлар доимо та-
на ушлаб турилди. Бу қонунга зид олдида эртага ким айбдор қили- комиллашиб боради. Шу маънода
деб, жар солган депутатларнинг нади? Депутатларми? Унда ким вазирлиги ах- юқоридаги каби ҳолатларда халқ
айтганларини ҳам, оддий фуқа- жарима майдонида автомобиллар борот хизмати фикри инобатга олиниши тараф-
роларнинг фикрини ҳам биров ғайриқонуний ушлаб турилгани раҳбари Сева- доримиз.
эшитмади. Ҳолат аросатда қолди. учун пул тўлайди? Шу жойида ра Ўринбоева.
Балки шунинг учун Кодексга шо- «одам сал мард бўлиши керак», — Ўзбекистон Хайрулло АБДУРАҲМОНОВ
шилинч тарзда қўшимча киритиб деган гап хаёлга келяпти. Республикаси «Mahalla»
қўйиляптимикан? Жараён қатор Ҳайронман: қонунда тўғридан- Президенти-
саволлар остида қолмоқда. тўғри тушунарли ёзиб қўйилган нинг 2018 йил 13
апрелдаги «Ўзбекистон Республи-
Нима учун шошилинч
кўриб чиқилди?
Хўш, нима учун Олий Мажлис
Қонунчилик палатаси ялпи мажли-
сида Кодексга киритилган ўзгар-
тиришларнинг кўриб чиқилганини
билмай қолдик? Шу каби саволлар
янграши табиий эди. Воқеликда
Қонунчилик палатаси депутатла-
рининг ҳаракати ҳам тушунарсиз.
Айнан улар ижтимоий тармоқ-
ларда автотранспорт воситалари
жарима майдонларига қўйилиши
тўғри эмаслигини таъкидлаб,
кўплаб чиқишлар қилишганди.
Ўзбекистон 15 та давлатга 86 минг
тоннадан зиёд узум экспорт қилди.
2020 йил НУҚТАИ НАЗАР 7
№37 (1967)
ИҚТИСОДИЁТНИНГКичик цех, ресторан- фоизни ташкил этади. Албатта, бу
вазият ишлаб чиқариладиган маҳ-
кафеларда ишлаёт- сулотларнинг сарф-харажатини
ганларнинг кўпчили- кўпайтириб, таннархини оширади
ва рақобатбардошлигини чеклай-
тенг ярми хуфиёнами?гинорасмийишгаёл- ди. Унинг баҳосини бозор кўтар-
ланиши, улар оғзаки
ҳисоб-китоб орқали
меҳнатига ҳақ олиши
сир эмас. Бундан ким
манфаатдор? Албат-
та, тадбиркорлик
“субъектининг эгаси.
У давлатга камроқ со- магач эса, тадбиркор қандайдир
лиқ тўлаш мақсадида белгиланган, — дейди Солиқ Ҳасанов. — Давлатнинг иқтисо- йўллар билан, хусусан, солиқларга
шундай йўл тутади. қўмитаси раисининг биринчи диётга ҳаддан ортиқ аралашуви, чап бериш орқали ҳисоб-кито-
Қоғозда ишчилар ўринбосари Мубин Мирзаев. — қонунчиликнинг номукаммаллиги, бини тўғрилашга мажбур бўлади.
сони кам кўрсатилиб, Ҳақиқатан ҳам бизда хуфиёна турли тўсиқларнинг мавжудлиги, Англашиладики, бу масалага тўғри
тўланган маош ҳам иқтисодиётнинг улуши катта. иқтисодий фаолият турларини ечим топиш жоиз.
пасайтириб ёзилади. БМТ ҳисоб-китобларига кўра, ҳисобга олишнинг методологик
Натижада бюджетга ЯИМга нисбатан деярли 49 фоиз- ишланмалари яратилмаганлиги, Шу билан бирга, кичик бизнес
тушадиган солиқ- га яқин хуфиёна иқтисодиётни бизнес муҳитининг яхши эмас- субъектлари учун солиқ маъму-
ларнинг катта қисми ташкил этяпти. Бунинг натижа- лиги, солиқ юкининг юқорилиги риятчилигини соддалаштириш,
чўнтакка яширилади. сида қарийб 8 триллион сўмга ва бошқаларни объектив сабаб- тадбиркорлик фаолиятига рухсат
яқин маблағлар давлат бюджетига лар сифатида кўрсатиш мумкин. бериш ва лицензиялашдаги ор-
Бу — яширин иқтисодиётнинг тушмай қоляпти. Жорий йилнинг Субъектив сабаблар эса кишилар- тиқча тартиб-таомилларни янада
бир кўриниши, холос. Аслида эса 9 ойи давомида камерал назорат нинг иқтисодий онги, қарашлари, қисқартириш зарур. Масалан, 100
йирик ҳажмдаги хуфиёна товар натижасида биргина йирик солиқ кам харажат қилиб, кўпроқ даро- та лицензия ва 34 та рухсатнома-
айланмалари давлатга бундан ҳам тўловчилардан деярли 6 триллион мад топишга интилиши, бунинг ни қисқартириб, хабардор қилиш
катта зиён келтиради. Ўйлашингиз сўмга яқин маблағлар ҳисобланиб, учун турли ноқонуний йўлларни тартибига ўтказиш, яна кўпларини
мумкин, тадбиркор шу йўл билан хато-камчиликлар солиқ тўлов- ахтариши, солиқдан қочиш, ҳатто, соддалаштириш, 14 та ҳужжатни
бойиса нима қилибди, давлат чиларга кўрсатиб берилди ва маънавий маданиятнинг етиш- бериш муддатларини 2 бараварга-
бермаган «имтиёз»ларни ўзи ча қисқартириш мумкин. Ушбу чо-
учун яратиб кўраётган иқтисодий уларнинг 30 фоизи, яъни 2 трил- маслиги, коррупцияга ралар натижасида тадбиркорлар
фойдаси эвазига фаолиятини кен- лион сўмга яқин маблағлар давлат мойиллик, тартиб-қоида- йилига 125 миллиард сўм иқтисод
гайтирса ва кўплаб иш ўринлари бюджетига тўланишига эришилди. ларга беписанд қараш ва қилиш имконига эга бўлади.
очса, халққа, юртга яхши эмасми? 9 ойлик натижаларга кўра, давлат шунга ўхшаш ҳолатлар-
бюджетига деярли 73 триллион дир. Айни пайтда одамларнинг легал
Тўғри тушунишимиз керакки, сўмдан ортиқ маблағларни унди- ишлашига кўмаклашиш, уларни
бундай ноқонуний ҳаракатлар- риб, туширтириш имкониятига Хуфиёна иқтисодиёт- манфаатдор қилиш жиддий ма-
нинг ортида коррупция ётади. эга бўлдик. нинг мавжудлигини, саладир. Масалан, ўзини ўзи банд
Яъни тадбиркор «тежаётган» биринчи навбатда, иқти- қилиш тизими соддалаштирил-
солиқ тўловларининг маъ- Бош сабабни иқтисодий содий тизимнинг ўзидан гани натижасида июль ойининг
лум қисми давлат назорат тизимдан қидириш қидириш керак. Бизда ўзида 184 минг фуқаро расмий
органларидаги нафси бузуқ керак бозор тизимида кам- секторда иш юрита бошлади.
мансабдорларнинг ҳамёнини чиликлар кўплиги боис Лекин қурилиш, савдо ва умумий
қаппайтиради. Ўйламангки, — Яширин иқтисодиёт мавжуд- унинг ишлашида узи- овқатланиш, транспорт ва бошқа
бундай қинғир ишлар кор- лигининг объектив ва субъектив лишлар бўлиб туради ва хизмат кўрсатиш соҳаларида но-
рупциячи амалдорлар ишти- сабаблари бор, — дейди Прогноз- бу яширин иқтисодиётга расмий бандлик даражаси ҳамон
рокисиз амалга ошмайди. Бу лаштириш ва макроиқтисодий қулай шароит ҳозирлай- юқори. Бошқача айтганда, иқтисо-
билан даромадини яшираётган тадқиқотлар институти лойиҳа ди. Демак, яширин иқтисодиётга диётда банд бўлган 10,5 миллион
тадбиркорлар қўй оғзидан чўп раҳбари, профессор Рустам қарши курашнинг энг маъқул йўли аҳолининг атиги 4,9 миллиони
олмаган айбсизлар демоқчи бозор муносабатларини такомил- даромад солиғи тўлайди.
эмасмиз. Аксинча, улар ўғир- лаштиришдир.
лик, қонунга зид йўллар билан Энг зарур чоралардан яна бири
фойда топишга ўргангани учун Нима қилмоқ керак? эса — коррупцион ва яширин
тадбиркорликда носоғлом ра- фаолиятга муккасидан кетган
қобат муҳитини юзага келтиришга Хуфиёна иқтисодиётнинг сал- ноинсоф тадбиркорларга нисба-
ҳисса қўшишади. моғи улканлиги тадбиркорлик, тан жавобгарликни кучайтириш-
бизнес фаолияти олдида муам- дир. Чунки текин, ҳаром бойликка
Энди тасаввур қилинг, бундай молар кўплигидан дарак беради. ўрганган кишини ҳар қандай
хуфиёна, ноқонуний амалиётлар Мисол учун, улардан бири — мам- енгилликлар билан, инсоф билан
иқтисодиётимизнинг қарийб лакатимиздаги банклар томони- иш тутишга ўргатиш мушкул.
ярмини ташкил этади. Буни дан тадбиркорлар учун ажрати-
мамлакат учун катта ботқоқликка ладиган кредитларнинг фоизи Аҳамият қаратиш керак бўлган
ўхшатсак хато бўлмайди. юқорилигидир. Солиштирадиган жиҳат шуки, яширин иқтисо-
бўлсак, Россияда тадбиркорларга диётга қарши курашишда иқти-
Хўш, бунга қандай омиллар 6 фоизлик кредитлар ажратил- содий фаолликка зарар етказиб
сабаб бўлмоқда? Ундан қутулиш са, бизда унинг миқдори 20-25 қўймаслик, бунинг учун давлат
учун нималар қилмоқ керак? органлари, бизнес ва жамоатчи-
лик ҳамжиҳатликда ишлашини
9 ойда 73 триллион таъминлаш диққат-эътиборда
сўмдан ортиқ маблағлар бўлиши лозим. Боиси, бу борадаги
саъй-ҳаракатларнинг туб мақсади
ундирилди иқтисодиётни синдириш эмас,
балки гуллаб-яшнатишдир.
— Президентимиз томонидан
яширин иқтисодиётни камайти- Тўлқин ШЕРНАЕВ
риш борасида жиддий вазифалар «Mahalla»
Ҳар бир ҳудудда камида биттадан
нодавлат ОТМ ташкил қилинади.
8 ТАҲЛИЛ 2020 йил
№37 (1967)
ҲОКИМЛИК ҚАРОРЛАРИ
ЇОНУНЧИЛИККА ЗИДМИ?
Ислоҳотлар олис ҳудудларда
ҳам ўз аксини тўла топиши Улар раҳбар ва ходимлар эътибо-
бевосита маҳаллий ҳоким-
ликларга ҳам боғлиқ. Ҳар рига ўз вақтида етказилмаяпти,
бир ишни амалга ошириш учун эса,
аввало, қонуний асос бўлиши шарт. шунингдек, ўзлари қабул қилган ва
Демак, ҳокимлик норма ижодкорлиги
борасида ҳам етакчи бўлиши, қабул ўз фаолиятига оид норматив-ҳуқу-
қилинаётган ҳар бир норматив ҳуж-
жат меъёрларга, қонун ҳужжатларига қий ҳужжатлар расмий веб-сайт-
мос келиши зарур. Аммо бу борада
айрим камчиликлар кузатиляпти. ларга жойлаштирилмаяпти.
Шу билан бирга, ҳокимликлар
томонидан норматив-ҳуқуқий
ҳужжатлар матнларидаги норма-
ларнинг моҳияти ва аҳамиятини
тушунтириш, жамиятда ҳуқуқий
онг ва ҳуқуқий маданият даража-
сини юксалтиришга қаратилган
етарли чора-тадбирлар кўрил-
маяпти, энг асосийси, бу ҳужжат-
Шу боис давлатимиз раҳбари- норматив тусдаги қарор лойиҳа- мумкин. ларнинг ижросини таъминлашга
масъул ходим ҳам бириктирил-
нинг 2020 йил 27 сентябрдаги «Ўз ларини адлия бошқармаларига Ўз навбатида, бундай ҳужжатлар маяпти.
аҳамиятини йўқотган қонунчилик ҳуқуқий экспертиза қилиш учун ваколатли идоралар томонидан Хулоса ўрнида
бекор қилинади ёки суд томони-
ҳужжатларини қайта кўриб чиқиш мунтазам равишда тақдим қилиш
тизимини жорий этиш орқали тизими йўлга қўйилмаган. дан ҳақиқий эмас деб топилади. Қонун ҳужжатларининг тар-
Биргина ўтган 9 ойда адлия орган- қоқлиги амалда уларни идрок
мамлакатда ишбилармонлик Шунга кўра, 2021 йил 1 июнга лари киритган тақдимномаларга этишнинг мураккаблигига, ҳу-
асосан, 170 та норматив тусдаги қуқий тафовутлар ва низолар-
муҳитини яхшилаш чора-тад- қадар маҳаллий давлат ҳокимияти қарор қонунчиликка зидли-
бирлари тўғрисида»ги фармони органларининг норматив-ҳуқуқий,
билан 2021 йил 1 июнга қадар эскирган ва ўз аҳамиятини йўқот-
барча маҳаллий давлат ҳокимияти ган ҳужжатларини бекор қилиш, ги сабабли бекор қилинган.
органларининг норматив-ҳуқу- тизимлаштириш ва уларни Мил- Масалан, Сирдарё вилояти
қий ҳужжатларини Ўзбекистон лий базага киритиш, ҳужжатларни маҳаллий давлат ҳокимияти Рақамларга эътибор
органлари томонидан 2017- берсак: 2020 йилнинг
Республикаси қонун ҳужжатлари базага автоматик тарзда жойлаш- 2019 йиллар ва 2020 йилнинг ўтган даврида ҳокимлар
9 ойида норматив тусдаги
маълумотлари миллий базаси тириш тизимини жорий этиш
—«Lex.uz»га киритилиши шартли- ишлари амалга оширилади. қабул қилган 799 та нор-
ги белгиланди. Қарорлар нега эълон жами 179 та қарор қабул қи-
Фармон ижросини таъминлаш қилинмаяпти?
линган бўлса-да, шундан 138 матив тусга эга қарорнинг
бўйича адлия органлари ҳамда
таси Миллий базага жойлаш- 57 таси, яъни 8 фоизи
«Адолат» миллий ҳуқуқий ахборот Аслида ҳоким қабул қилган тириш учун марказга юбо- расмий нашрларда эълон
маркази масъулияти оширилиб, ҳужжатлар расмий нашрларда рилган, қолган 41 та қарор қилинмаган.
қонунийликни таъминлаш бўйича эълон қилиниши шарт ва бунга ҳозирга қадар юборилмаган.
аниқ чоралар кўрилмоқда. Ўрга- имконият ҳам мавжуд. Аммо бу
нишлар жараёнида эса ечимини борада ҳам муаммолар мавжуд. Матнлар имловий га, ортиқча тартибга солиш ва
кутаётган муаммолар яққол кўзга Хусусан, Андижон шаҳар ва Тош- хатоларга тўла... бюрократияга олиб келади. Янги
ташланяпти. Жумладан, жойларда кент шаҳар ҳокимликларининг тизимнинг жорий этилиши эса
Айтиш керакки, базага жой- бир томондан, маҳаллий ижро
расмий нашрлари мав- лаштириш учун юборилган 138 та этувчи ҳокимият органларининг
қарорнинг 12 тасининг эълон қи- тартибга солиш таъсирини ба-
жуд эмаслиги ёки босма линган санаси ва манбаси мавжуд ҳолаш бўйича фаолиятини муво-
бўлмагани сабабли Миллий базага фиқлаштириш ва уларга услубий
ДАРВОҚЕ... нашрларда эълон бериш жойлаштиришнинг имкони йўқ. ёрдам кўрсатишга имкон яратса,
Чунки 12 та қарор қачон ва қайси иккинчи томондан, коррупция-
учун қўшимча маблағ маҳаллий газетада эълон қилин- нинг келиб чиқишига шароит
зарурлиги натижасида гани бўйича маълумот тақдим яратаётган қонунчиликдаги
этилмаган. ҳуқуқий бўшлиқлар, қоидалар ва
Маҳаллий давлат ҳокимияти қарорлар эълон қилин- нормаларни аниқлашда кўмак
органларининг қуйидаги нор- маяпти, улар Миллий Қолаверса, қарорлар матнида беради.
матив тусдаги қарорлари ҳуқу- базага расман эълон имловий ва бошқа хатолар жуда
қилиш учун ҳам ҳудудий кўп учрайди, «қ, ғ, ў, ҳ» ҳарфлари Мавжуд хато ва камчиликлар
қий экспертизадан ўтказилиши адлия органлари орқали бошқа ҳарфларда ифодаланган. мамлакат имиджига ҳам ўз таъси-
юборилмаяпти. Жумладан, Сирдарё вилояти Сай- рини кўрсатади. Шу боис норма-
керак: Рақамларга эътибор хунобод тумани ҳокимининг 2018 тив-ҳуқуқий хусусиятга эга бўлган
йил 14 февралдаги 312-сон қаро- қарорлар тегишли қонунчилик
ҳуқуқий нормаларга (қо- берсак: 2020 йилнинг ўт- ри матнида «килиш максадида», бўйича ходимларда масъулиятни
нун ҳужжатларида белгилан- ган даврида ҳокимлар қа- «катъий карор кабул килишни», янада ошириш керак. Ҳудудий
ган шаклда қабул қилинган, бул қилган 799 та норма- деб ёзилган. Худди шу каби ҳолат- ҳокимликлар, адлия органлари
лар аксарият вилоятлар ҳокимлик- камчиликлардан хулоса қилиб,
умуммажбурий давлат кўр- тив тусга эга қарорнинг лари фаолиятида ҳам мавжуд. уларни бартараф этиш ва кел-
гусида йўл қўймаслик юзасидан
сатмалари сифатида қонун 57 таси, яъни 8 фоизи Шунингдек, марказ томони- фаолият самарадорлигини янада
ҳужжатлари нормаларини расмий нашрларда эълон дан 2020 йилнинг 9 ойида 960 та оширишлари лозим.
белгилаш, ўзгартириш ёки қилинмаган. Бу кўрсат- қабул қилинган ва ҳокимликларга
бекор қилишга қаратилган кич Жиззах вилоятида 19 электрон шаклда юборилган нор- Алижон ОЧИЛОВ,
фоиз, Хоразм вилоятида матив-ҳуқуқий ҳужжатлар тўлиқ «Адолат» миллий ҳуқуқий
ҳужжат) эга бўлган; қабул қилиб олгани электрон ахборот маркази директори.
15 фоиз ва Тошкент ви- манзилда кўринса-да, улар туман
(шаҳар) ҳокимликларига ҳамда
аниқ адресат билан таъ- лоятида 8 фоизни таш- фуқароларнинг ўзини ўзи бошқа-
рифланмайдиган; кил қилган. Таъкидлаш риш органларига юборилмаяпти.
лозимки, бундай қарор-
аниқ муносабатларни ларни расмий нашрларда
белгиловчи ягона тартибга эълон қилмаслик фуқа-
эга бўлган. ролар, давлат ва жамият
манфаатларига путур
етказиши, коррупция
ҳолатларига йўл очиши
Давлат харидлари тизимида маҳаллий ишлаб чиқарувчилар
иштироки кенгайтирилади.
2020 йил ВАЗИЯТ 9
№37 (1967)
Саноат корхоналари иқтисодий барқарорликни таъминлаш ва янги иш
ўринларини яратиш борасида муҳим роль ўйнайди. Шу боис саноат сиё-
сати ва иш услубини ўзгартириш ҳамда рақобатбардош маҳсулотларни
кўпайтириш давр талабидир. Бунинг учун корхоналар иш фаолиятини
қайтадан кўриб чиқиши ва маҳсулот сифатига алоҳида эътибор қаратиши керак.
НЕГА САНОАТДА
КУТИЛГАН НАТИЖАЛАРГА ЭРИШИЛМАЯПТИ?
Афсуски, пандемия оқибатлари ниқса, саноат зоналарини ривож-
лантириш, маҳсулотлар сифатини
саноат ишлаб чиқариш суръати- ошириш, экспорт салоҳиятини
юксалтириш ва шу орқали аҳоли
га ҳам таъсир ўтказмай қолмади. бандлигини таъминлаш каби ҳаё-
тий масалаларда муҳим аҳамиятга
Кўплаб саноат тармоқлари ўз эга. Шу боис пандемияга қарамай,
бундай корхоналарнинг узлуксиз
фаолиятини тўхтатишга мажбур ишлаши учун шароитлар яратиб
берилди. Натижада йилнинг би-
бўлди. Фақатгина 1 июлдан бошлаб ринчи ярмида айрим тармоқларда
ўсишга эришилди. Қўрғонтепа,
16 657 та корхона, яъни уларнинг Қумқўрғон, Ромитан, Музработ,
Избоскан, Норин ва Янгибозор ту-
қарийб юз фоизи тўлиқ қайта очи- манларида саноат ишлаб чиқариш
ҳажми бир неча баробар кўпайган.
лишга муваффақ бўлди. Бу дегани,
Умумий ҳисобда биринчи ярим
137,5 минг ходим ўз ишига қайтди. йилликда саноат маҳсулоти ҳажми
167 триллион сўмни ташкил этиб,
Эътиборлиси, қайта ишлаш саноа- ўтган йилгига нисбатан 1,9 фоиз-
га камайган. Шу боис ҳудудларда
тида тўққиз ойда қарийб 3 фоизлик «саноат кластерлари» ташкил
этилиши борасида ишлар олиб бо-
ўсиш қайд этилди. Натижада ялпи рилмоқда. Мисол учун, Наманганда
тўқимачилик ва у билан боғлиқ
ички маҳсулотнинг ўсиш суръати тармоқлар, Навоий вилоятида
қурилиш ва безак материаллари,
0,4 фоиз ижобий даражада сақлаб да ишлаб чиқаришда қолоқликка учун, шу пайтгача биргина электр Тошкент вилоятида фармацевтика,
техникаси саноатида 12 хил маҳсу- Тошкент шаҳрида электроника ва
қолинди ва бюджет даромади 1,9 йўл қўйилгани оқибатида саноат лотни маҳаллийлаштириш орқали мебель бўйича «саноат кластерла-
рақобатни таъминлаш, товарлар ри»ни ташкил этиш учун тадбир-
триллион сўм ортиғи билан бажа- маҳсулотлари бўйича умумий кўр- нархини арзонлаштириб, экспорт- корлик муҳити шаклланган. Лекин,
ни кенгайтириш мумкин эди. Ёки шу билан бирга, рақобатдош маҳ-
рилишига эришилди. Хўш, бу кўр- саткич 2,7 фоизга камайган. бўлмаса, «Ўзтўқимачиликсаноат» сулот чиқариш учун кластерда илм,
уюшмаси мавжуд қувватларини инновация, лойиҳа, молия, инжи-
саткичлар аслида қониқарлими? Маълумотларга кўра, биргина тўла ишга солиш орқали 100 дан ниринг ва инвестиция ташкилот-
зиёд янги корхонага АҚШ ва Евро- лари бўлиши керак. Ҳозирда ушбу
Ютуқлар бор, аммо нефть-газ тармоғи таҳлил қилин- пада тан олинган халқаро серти- лойиҳаларни амалиётга тадбиқ
муаммолар кам эмас ганда, ички бозорни газ билан фикатлар олишда кўмаклашиб, этиш ишлари бошлаб юборилган.
таъминлаш борасидаги ишлар уларни экспортга жалб қилиши
мумкин эди. Хулоса ўрнида
— Саноат корхоналари бош- охиригача етказилмаган. Бу ҳолат
қарув тизимида муаммолар бор, куз-қиш мавсумида катта муаммо- — Таҳлилларга кўра, юртимизда Бугунги кунда бозор тизимлари
— дейди Савдо-саноат палатаси ларни келтириб чиқариши тайин. озиқ-овқат саноати соҳасидаги тўлиқ кириб бормаган тармоқларни
раиси ўринбосари Фаризшоҳ Худди шундай, «Ўзкимёсаноат» мавжуд имкониятлардан ҳам тў- трансформация қилиш зарурати
Усмонов. — Биринчи навбатда, корхоналарида ҳали резервлар лиқ фойдаланилмаяпти, — дейди бор. Ҳар бир саноат тормоғида
маҳсулотлар таннархини тушириш мавжудлигини ҳисобга олиб, Ф.Усмонов. — Жумладан, халқаро рақобатни таъминлаш, товарлар
керак. Бу рақобат муҳитини яра- ишлаб чиқариш ҳажмини ошириш аккредитациядан ўтган замонавий нархини арзонлаштириб, экспорт-
тишнинг муҳим асосидир. Ўтган ва экспортга йўналтириш керак. кўп тармоқли озиқ-овқат маҳсу- ни кенгайтириш муҳим. Жорий
тўққиз ойда маҳаллийлаштириш Қўқон суперфосфат заводининг лотлари синов лабораторияла- йил якунигача қиймати 7 миллиард
борасида 55 та ҳудудий лойиҳа биринчи босқичини модернизация рининг етишмаслиги экспортга АҚШ долларлик 80 та тармоқ ва
ижроси кечиккан, 144 та лойиҳа қилиш, «Навоийазот» акциядорлик салбий таъсир кўрсатмоқда. 44 та ҳудудий йирик лойиҳа ишга
бўйича ишлаб чиқариш ҳажми таъ- жамиятида аммиак ва карбамид Хомашёни паст даражада чуқур туширилиши кутилмоқда. Режалар
минланмаган. Оқибатда 720 мил- комплексини ишга тушириш зарур. қайта ишлаш, соҳада замонавий амалга ошган тақдирда, мамлакат
лиард сўмлик маҳсулот тайёрлаш маркетинг, логистика ва ҳамкор- иқтисодиётида ҳам сезиларли ўсиш
имконияти йўқотилган. Шу билан Экспорт салоҳияти ҳам анча ликнинг етишмаслиги эса ишлаб кузатилади. Саноат тармоқларида
бирга, айрим тармоқ ва ҳудудлар- суст. Бу эса ўз-ўзидан экспорт- чиқарилган маҳсулотнинг рақо- янги лойиҳаларнинг татбиқ эти-
ни ривожлантириш кераклигини батбардошлиги пасайишига ва лиши эса янги иш ўринларининг
англатади. Қурилиш материал- корхоналарнинг молиявий зарар пайдо бўлишидан дарак. Демак,
кўришига сабаб бўлмоқда. Бунинг бу кимнингдир оиласида яна
лари, электр техникаси учун ҳозирги мураккаб ҳолатдан бир киши иш билан банд бўлиши
келиб чиқиб, саноат сиёсати, иш мумкин дегани. Бу эса иқтисодий
ва енгил саноатда ҳали услуби ва ёндашувларни ўзгар- кўрсаткичга ижобий таъсир этиши
тириш, рақобатбардош товарлар тайин.
ДАРВОҚЕ... ишлатилмаган захиралар занжирини ташкил этиш зарур.
бор. Масалан, қурилиш Нилуфар ЮНУСОВА
Саноатга кластер «Mahalla»
Ўзбекистон илк бор БМТ- материаллари бўйича йил тармоқларини киритиш
якунигача 11 та лойиҳа
нинг Рақобатбардош саноат натижа берадими?
амалга оширилиши шарт.
— Иқтисодиёт тармоқлари, ху-
унумдорлиги (СIP) индекси Бундан кўзланган мақ- сусан, саноат ва ишлаб чиқариш-
рейтингига киритилиб, 152 та сад — янги маҳсулотлар нинг истиқболи бевосита инвес-
мамлакат орасида 92-поғона- ўзлаштирилиб, мавжуд тицион лойиҳаларнинг амалиётга
ни эгаллади. Айтиш керакки, корхоналар қуввати оши- муваффақиятли жорий этилишига
рилади, импорт ўрнини боғлиқ, — дейди Олий Мажлис
ушбу индекс саноатнинг ра- Қонунчилик палатаси Саноат,
қоплашга эришилади. қурилиш ва савдо масалалари
қўмитаси раиси ўринбосари
қобатбардошлик кўрсаткич- Нега имкониятлар Нодирбек Тилаволдиев. — Бу, ай-
ларини баҳолаб, таққослайди. ишга солинмади?
Бунда мамлакатнинг саноат
маҳсулотлари ишлаб чиқариш Айтиш керакки, юқо-
ва экспорт қилиш қобилияти, ридаги каби ҳолатларга
технологик чуқурлаштириш ҳудудларда захира имко-
ниятлар ишга солинмага-
ва модернизациялаши ва дунё ни, рақобат муҳитининг
бозорига таъсири ўрганилади. яратилмагани, маҳсу-
лотлар таннархининг
қимматлиги, халқаро
тажрибанинг етишмасли-
ги сабаб бўлмоқда. Мисол
Ўқитувчиларнинг ойлик маоши МҲТЭКМнинг
15 бараваригача оширилади.
10 МОЛИЯ 2020 йил
№37 (1967)
Гапни индаллодан бошлаймиз. Жорий йил 22 октябрь куни бўлиб ўтган
йиғилишда Марказий банк асосий фоиз ставкасини яна ўзгаришсиз —
14 фоиз даражада қолдирилганини эълон қилди. Бу нима дегани? Аввал-
лари бир неча йирик тадбиркор, соҳа мутахассислари ва иқтисодчилар-
дан ўзга ҳеч кимни қизиқтирмаган масала нега бугун ҳамманинг оғзида? Асо-
сий фоиз ставкаси ўзи нима? Қайси сабабга кўра мавзу мамлакат даражасида
муҳокама қилиняпти? Оддий фуқароларга фоизнинг қандай аҳамияти бор?
МАРКАЗИЙ БАНК
ИЇТИСОДИЙ РИВОЖЛАНИШНИ ЇАНДАЙ ТАЪМИНЛАМОЇЧИ?
Асосий фоиз иқтисодий хатарлар кучайишига
ставкаси нима?
(хатарли) асосланган муқобил сце-
— Асосий фоиз ставкаси иқти-
содиётни бошқариш ричагларидан нарийлар асосида ишлаб чиқилди.
бири экани билан аҳамиятлидир,
— дейди Марказий банк пул- — Макроиқтисодий ривож-
кредит сиёсати департаменти
раҳбари Нодирбек Очилов. — У ланиш сценарийларини ишлаб
макроиқтисодий кўрсаткичлар ва
мамлакатнинг молиявий тараққиё- чиқишда, биринчи навбатда,
тини белгилабгина қолмай, балки
ҳар бир фуқаронинг яшаш шарои- коронавирус пандемиясининг
ти, харид қобилиятига тўғридан-
тўғри таъсир кўрсатади. Бу фоиз иқтисодиётга ҳамда ташқи савдо
Марказий банк хизматларидан
фойдаланадиган тижорат банк- ҳамкорлар иқтисодиёти ва асосий
ларига қўйиладиган устамадир.
Масалан, тижорат банки Марказий экспорт товарлари нархларига
банкдан 1 миллиард сўм олса, кўр-
сатилган вақтда уни асосий фоиз таъсирлари, шунингдек, потен-
ставкаси билан қўшиб қайтариши
керак. Ўз вақтида тижорат банки циал ишлаб чиқариш даражаси-
бу пулларни оддий фуқаролар,
тадбиркорлар ва ҳоказоларга кре- нинг ўзгаришларини инобатга
дит сифатида бераётганида ана
шу 14 фоиз устига ўз хизмат ҳақи олишга ҳаракат қилинган, — дей-
ва фойдасини ҳам қўйиб сотади.
Венесуэлада нима гап? Карантиндан сўнг ди Нодирбек Очилов. — Асосий
Масалан, ставканинг кўтарили- истеъмол талаби яна ошди сценарий, бу — пандемия билан
ши кредитларнинг қимматлашуви, Хўш, бизда асосий фоиз став- боғлиқ вазият босқичма-босқич
аҳоли қарз олишининг камайиши, каси кўпми ёки кам? Масалан,
товар ва хизматлар харидининг 2020 йилда Россияда бу кўрсат- Албатта, карантин чекловлари яхшиланиб борса, аҳоли ва бизнес
сусайишига сабаб бўлади. Оқибат- кич 4,25 фоизда, АҚШ эса 0,25 вакиллари ўз фаолиятини шароит-
да корхона ва ташкилотлар маҳсу- фоизда ушлаб турилди. Афри- бекор қилингандан кейин ялпи
лотларининг нархларини пасай- канинг Конго Республикасида га мослашган ҳолда давом эттира-
тириш, ишлаб чиқариш ҳажмини 3,25 фоиз, Нигер, Сенегал, Того истеъмол талабининг тикланиб
камайтиришга мажбур бўлади. давлатларида 4 фоиз кўрсаткич ди. Ташқи савдо ҳамкорлар иқти-
Ишсизлик ортади ва ҳоказо. белгиланган. Қўшнимиз Қир- бораётганини кўряпмиз. Бу иқ-
ғизистон Республикаси эса 5 содиётининг бир маромда тикла-
Аксинча асосий фоиз ставка- фоиздан оширмаслик чоралари- тисодий ўсиш учун жуда зарур
сининг зарур тизимларни йўлга ни кўрмоқда. ҳолат. Бироқ айрим турдаги озиқ- ниши ҳисобига ташқи талаб 2022
қўймай, жуда пасайиб кетиши ҳам йил иккинчи ярим йил-
пул қийматининг камайишига олиб Албатта, фоиз ставкаси биздан овқат маҳсулотлари нарх-
келиши мумкин. Масалан, бу жа- анча юқори бўлган мамлакатлар Албат- лигидан инқироздан
раёнда банклар кредит фоизларини ҳам талай. Масалан, илгарироқ лари сўнгги ҳафталарда
арзонлаштиради. Оқибатда аҳоли айтилганидек, Венесуэлада асо- та, Марказий банк олдинги даражаси-
томонидан қарз олиш ҳолатлари сий фоиз ставкаси 38,7 фоизни сезиларли даражада ставкани белгилашда га етади. Мамла-
ортиб боради. Товарлар истеъмоли ташкил қилади. Аргентинада 37
жиловсиз кўпаяди. Натижада кор- фоиз, Зимбабведа 35 фоиз, ҳозир- ўсмоқда. Барчамиз
хона ва ташкилотлар маҳсулотлари да уруш кетаётган Яманда 27 фоиз бцфтукқчсоқцўявдисқнтдаиаиухааоиазчаиииишнаагшртншнлунслдрнА.йяяфоаиоблнмқдБкинаимилкрблдшўаирануакгиилояихтмасорбайлнииимцлқасиярриошониидндкрнкаиртуаоҳшэшлкагуаибиаМуаоджиатзтан.наирърэшдадмндиIшаматНбҳлхсрсиатияксбреқисклтиаииоаутшарли.узикуииарзтнлвнршсаЮлигал,трзёиитчииизнфаамзиқикгожиажққ,шйнимлабўаб-лр-ооҳйгайярўуроўимфуаклрди-йшлисқбрбўмадоиалиаид,,рлаабиидлтишач0дфтануарзиаат.ақ,ир,ҳакио4игдокХстиМгиивидикилуиибимтафмлқазадбссаўан.снвиотнаурилоовасаофнфллиисмктк.тжидбуиллбасаазалааимгаяйсознонсарзвйяарй-баиишии-к,ргц-мардйаIоаиқмI-и-аIаалшдуяжраумдддбкчакуаиқрш2жбдпбткткўикаўиаирри0оеир.мраадрзефнннБА2йройАиасридуатл3юлииигмг.ижоякаишаринааингбцдтмийссмабшато,гсшмиижлтилочгсузх2амттлжоуаалеатии0овқиққиаўвлҳтороислт2онаилррозоарл-и2оаид2иллиидирфтимин,лакгнин5дллйайиа2ийиржлониииааи,ифнқ0анобқрмншя«-л,лан2одамиқнгқкдподмди1адаииаорккўиауақпотфад.иазйдакнрлжослдавоАхиглиагйтиилилсб-злаоаиаатгс.оқдиакдлаанаа.чармнерсотларртғшатБбааанцоиислмокиенанудэиёаецхиидп2сишднанатинқдинтоиоа0йкаичртдт.иииибрқалсда2лтиихвиасраю,рдкиалиа1л2арнцстс2лийиитгрёда0дйиоқъеиа0аялаинйтгрж2аиидлннилёри2ашгр2еили-паэисйи3кша-ти-брйаииб»-и-,--
учун нархни оширади. Қимматчи- деб белгиланган.
лик вужудга келади. Шу боис фоиз- Нима қилмоқ керак? — оптимистик ва хатарли сцена-
ларни белгилашда барқарорликни — Асосий фоиз ставкасининг рийларда вазият бу каби ривож-
таъминлаш жуда муҳим аҳамият йиллик 14 фоиз даражасида ўз- Юқоридаги барча ҳолатларни ланмаслиги, жаҳонда пандемия
касб этади. Бу эса ялпи ишлаб чи- гаришсиз қолдириш тўғрисидаги ҳисобга олиб, Марказий банк пул- билан боғлиқ карантин ва бошқа
қариш ҳажми ва жалб қилинаётган қарор қизғин баҳс-мунозаралар кредит сиёсатининг 2021 йил ва қийинчиликлар давом этишини
инвестицияларга боғлиқ. асосида қабул қилинди, — дейди 2022-2023 йиллар даврига мўл- назарда тутган. Бундай ҳолатда
Нодирбек Очилов. — Жорий йил жалланган асосий йўналишларини қандай йўл тутиш, фоиз ставкаси-
Албатта, Марказий банк став- давомида Марказий банк инфля- ишлаб чиқди. Макроиқтисодий ни оширмаслик борасида чоралар
кани белгилашда инфляция дара- ция трендига хавф туғдирмаган ривожланиш прогнозлари 3 хил — белгиланган.
жасини ҳисобга олади. Акс ҳолда, ҳолда иқтисодий фаолликни рағ- асосий, тезкор иқтисодий тик-
давлат зарар кўриши ва ижтимоий батлантириш мақсадида асосий ланишга (оптимистик) ва ташқи Улуғбек ИБОДИНОВ
мажбуриятларини бажаришда ставкани 2 маротаба пасайтир- «Mahalla»
муаммоларга дуч келиши мумкин. ди. Бу, ўз навбатида, иқтисодий
ўсишни қўллаб-қувватлаш имко-
нини берди. Жорий йил сентябрь
ойида йиллик инфляция даража-
си 11,7 фоизни ташкил этди ва бу
биз кутган прогноз даражасидан
пастроқ ҳам бўлди. Бироқ иқ-
тисодиётда айрим инфляцион
хатарлар ҳалигача сақланиб
қолмоқда.
Юқоридагидан кўриниб туриб-
дики, инфляция даражаси ҳисобга
олинганда асосий фоиз ставкаси
2,3 фоиз даромад келтирган.
Кунлик меҳнат марказлари
ташкил этилади.
2020 йил ТАҲЛИЛ 11
№37 (1967)
2021 ЙИЛДА ¯АЙСИ СО²АЛАРГА
ҚАНЧА МАБЛАҒ АЖРАТИЛАДИ?
Давлат молиявий бошқа-
рувини бюджетсиз та- баробар кўпроқ субсидия берили-
саввур этиш қийин. Қай- ши мумкин.
си соҳани олиб қарамайлик,
унинг ривожи бюджетдан аж- Сир эмаски, умумтаълим мак-
ратиладиган маблағга бориб табларининг интернет тармоғига
тақалади. Миллиард-миллиард уланмагани билим бериш сифати-
пулни жой-жойига қараб, га ўз таъсирини кўрсатмоқда. Бу
расамади билан тақсимлаш муаммони ҳал этиш учун 100 мил-
зарур. Халқона ибора билан лиард сўм, таълим даргоҳларини
айтсак, «Кўп бўлса кетади, оз жиҳозлашга 200 миллиард сўм
бўлса етади». Йил охирлаб бо- сарфланади. Педагог ходимлар-
рар экан, кейинги йил бюдже- нинг синф раҳбарлиги учун уста-
тини шакллантириш масаласи ма тўловни 1,5 баробарга ошириш
кун тартибига чиқади. режалаштирилмоқда.
Тобора якунига етиб бораёт- тўғрисида»ги қонун қабул қилини- содий соҳаларнинг паст-баланди, Давлат бюджетига
ривожланиш босқичи ва тенден- тушум қаердан келади?
ган 2020 йил сарҳисоб ва таҳлил ши молиявий жиҳатдан бошқариш циялари инобатга олинади. Барча
қилинмоқда. 2021 йилги мўлжални жараёнига катта қадам босилгани- соҳаларга маблағни бир хил қилиб Ўзбекистон аҳолиси 34 мил-
дан, қатъий интизом ўрнатилгани- тақсимлаш мантиққа зид, албатта. лиондан ошди. Демакки, шунга
қандай олиш керак? Қайси соҳа- 2021 йил учун бюджетни режа- монанд давлат аҳамиятига молик
ларга кўпроқ маблағ талаб қили- дан далолат беради. лаштиришда ҳозирги мураккаб вазифалар ҳам ортади. Ўз муста-
— Давлатимиз раҳбарининг вазият, яъни пандемиянинг давом қиллигини таъминлаб келаётган
нади? Қайси йўналишда бўшлиқ этиши, дунё давлатларидаги иқти- давлатнинг иқтисодий кўрсаткич-
2018 йил 22 августдаги «Бюджет содий пасайиш инобатга олиниши лари унинг ғазнасига келиб туша-
мавжуд? Давлат бюджетига ту- лозим. диган даромадга боғлиқ, албатта.
маълумотларининг очиқлигини Иқтисодчилар тили билан айтган-
шадиган ижтимоий тўловларни — Ер юзидаги барча давлатлар да, давлат айланма маблағи худди
ва бюджет жараёнида фуқаро- ҳам иқтисодий, ҳам ижтимоий оқар сувга ўрнатилган чархпалак
қандай йўналтириш мақсадга инқирозга юз тутган ҳозирги ша- сингари ҳаракатланиб туради.
ларнинг фаол иштирокини таъ- роитда мамлакат ғазнасидан ҳар
мувофиқ? Ана шу саволлар дои- бир сўм ўз ўрнида ва тежамкорлик — Давлат бюджетини ҳосил қи-
минлаш чора-тадбирлари тўғ- билан сарфланиши лозим, — дей- лиш жуда қийин кечадиган иш, —
расида «яширин иқтисодиёт»ни ди Молия вазирлиги бошқарма дейди А.Умиров. — Агар бюджет-
рисида»ги қарори бунга маълум бошлиғи Собир Ўролов. — Агар ни катта дошқозонга қиёс қилсак,
қисқартириш, 600 минг иш ўр- мақсадни аниқ-тиниқ, бехато унга турли субъектлардан «масал-
нини легаллаштириш, аҳолининг маънода асос яратди, — дейди қўядиган бўлсак, 2021 йилда ялпи лиқ» тушади. Хусусан, иқтисодиёт
табиий газ ва электр энергиясига Олий Мажлис Қонунчилик па- ички маҳсулот ўсиши камида 5,1 тармоқлари ва аҳолининг табиий
бўлган эҳтиёжини тўлиқ қоплаш, латаси Бюджет ва иқтисодий фоиз, жумладан, саноатда 5,8 газга бўлган эҳтиёжини тўлиқ қоп-
қатновларни қайта тиклаш ҳисо- ислоҳотлар қўмитаси аъзоси фоиз, хизматлар ва қурилишда лаш ҳамда ҳисоб-китобни тўғри
бига бюджетни тўлдириш таклиф Абдуғани Умиров. — Бюджетнинг 6,5 фоиздан ўсишга эришишимиз йўлга қўйиш орқали акциз соли-
қонун билан тасдиқланиши бизга мумкин бўлади. Инфляция да- ғидан қўшимча 500 миллиард сўм
қилинмоқда. Буларнинг барчаси ражаси ва бюджет дефицитини маблағ тушириш имкони мавжуд.
2021 йил учун қабул қилинадиган нима беради? Биринчидан, давлат прогноз кўрсаткичларидан ошир- Бундан ташқари, бюджетга электр
бюджети ижроси жараёнида қабул маслик янада муҳимдир. Давлат энергияси билан ички бозордаги
«Давлат бюджети тўғрисида»ги бюджетини шакллантириш учун эҳтиёжни узлуксиз таъминлаш
қилинаётган қарор ва фармонлар ҳозирги шароитда ижтимоий со- ҳисобига қўшилган қиймат соли-
қонунда акс эттирилади. ҳаларга ажратиладиган харажатни ғидан қўшимча 250 миллиард сўм
агар айнан шу масалалар билан жорий йилга нисбатан камида 15 маблағ даромад тушиши кутил-
Давлат бюджети учун боғлиқ бўлса, бу жараён тегиш- фоиз оширилмоқда. моқда. «Яширин иқтисодиёт»ни
қисқартириш, мавжуд иш ўрин-
қонун нимага керак? ли йил учун қабул қилинадиган Жумладан, Соғлиқни сақлаш ларини легаллаштириш, 53 та
тизимига қарийб 20 триллион идоранинг маълумотлар базасини
Мамлакатимиз тарихида бу йил «Давлат бюджети тўғрисида»ги сўм, шундан коронавирусга қар- интеграция қилиш, йирик кор-
илк бор давлат бюджетини шакл- қонунга ўзгартириш ва қўшимча ши курашиш тадбирлари учун 3 хоналарда маҳсулот ишлаб чи-
лантиришнинг қонунчилик нор- киритиш орқали амалга ошири- триллион сўм ва дори-дармон қаришни кенгайтириш чоралари
малари амалиётга татбиқ этилди. лади. Иккинчидан, солиқ тўлови харидига 1,8 триллион сўм белги- ҳам кўрилмоқда. Галдаги вазифа
«2020 йил учун Ўзбекистон Рес- бўйича мавжуд имтиёзлар ҳам ланиши кўзда тутилган. Биринчи бюджетнинг ҳар бир сўмини тўғри
публикасининг Давлат бюджети эндиликда фақат «Солиқ кодек- марта гемодиализга муҳтож киши- йўналтириш, тежаб-тергаб сарф-
си»га ўзгартириш киритиш орқали ларга тиббий хизмат кўрсатиш лашдан иборат бўлиши керак.
қамровини 100 фоизга етказиш
тақдим этилиши белги- мўлжалланмоқда. Бундан ташқари, Давлатлар бир неча типга бўли-
кейинги йилда МТМга бола қамро- нади: ривожланган, ривожланаёт-
лангани сабабли, у қонун ви даражасини 70 фоизга, бунда ган, қолоқ. Уч тоифанинг қайси
хусусий сектор улушини 25 фоиз- бирига мансуб бўлса, ўша давлат
ДАРВОҚЕ... билангина кучга киради. га етказиш мақсад қилинмоқда. ўз ғазнасидан маблағни шунга
Учинчидан, даромад ва Нодавлат тармоқ кенгайгани ино- қараб сарфлайди, яъни кўрпасига
батга олиниб, давлат бюджетидан қараб оёқ узатади. Ривожланиш
харажатларни тасдиқ- уларга жорий йилга нисбатан 2 босқичида бўлган Ўзбекистон
эса ўз бюджетини ҳосил қилиш,
2021 ЙИЛДА ЧИН лашда маҳаллий Кенгаш- шакллантириш ва уни жой-жойига
ЕТИМ БОЛАЛАРНИ лар ваколати ва имко- қараб сарфлашда ўз амалий таж-
нияти кенгайтирилди. рибасига таяниб иш тутади.
УЙ-ЖОЙ БИЛАН ТАЪ- Тўртинчидан, Ўзбекис- Ҳулкар КУЗМЕТОВА
тоннинг ташқи қарзлари «Mahalla»
МИНЛАШ УЧУН БЮД-
ЖЕТДАН БИРИНЧИ миқдори ҳам бу қонунда
аниқ белгилаб кўйилгани
учун унинг ошиб кетиши
МАРОТАБА 30 МИЛ- чора-тадбирларини ав-
ЛИАРД СЎМ АЖРАТИШ валдан кўриш мумкин.
БЕЛГИЛАНГАН.
Қайси соҳага,
қанча маблағ?
Давлат бюджети пара-
метрларини белгилашда
барча ижтимоий-иқти-
Ўзбекистон биржаси хорижда янги савдо
майдончалари очди.
12 ДОЛЗАРБ МАВЗУ 2020 йил
№37 (1967)
Марказий банк «Ҳудудларда
асосий товар ва хизматлар
инфляцияси» ҳисоботини
эълон қилди. Унга кўра,
жорий йилнинг дастлабки тўққиз
ойи мобайнида аҳоли энг кўп истеъ-
мол қилган озиқ-овқат маҳсулотла-
ри орасида картошка нархи юқори
даражада — ўртача 34 фоизга ошган.
Тошкент шаҳрида бу кўрсаткич деяр-
ли икки бараварни — 65 фоизни таш- ЇАССОБНИ
кил қилган. Фарғона вилоятида эса
аксинча, картошка нархи атиги 14
фоизга ўсган. Тухум нархи ўзгариши-
да ҳам худди шу ҳолат кузатилган.
СИҚУВГА ОЛГАН БИЛАН
ГЄШТ КЄПАЙИБ ЇОЛМАЙДИ
сони кўпайтирилмоқда. Фермер
Бугунги кунда аҳолининг кенг келди. Шунингдек, Қозоғистон сир қилмайди, деб ҳисоблайди. хўжаликларидаги молларни озуқа
эътирозига гўшт нархининг кес- томонидан экспорт чекловлари — Ем маҳсулотлари нархи- билан таъминлаш учун яйловлар
кин кўтарилиши сабаб бўлмоқда. туфайли қорамол импортини ҳудуди ҳам кенгайтириляпти.
Ҳисобот билан қамраб олинган қисқариши натижасида қисман нинг ошиши гўшт нархи оши- Бунда озуқа базаси, техникасига
даврда гўшт нархи республика тақчиллик вужудга келди. Мисол шига олиб келмайди. — дейди эга бўлган катта хўжалик атрофи-
бўйича ўртача 14,8 фоизга ошди. учун, 2020 йилнинг 8 ой натижа- у. — Масалан, концентрант ем да ўнга яқин оилалар бирлашади.
Гўшт энг кўп қимматлашган ҳудуд сига кўра, мамлакатда 25 минг озуқасининг нархи ошса, ҳам- Оилалар фақат чорва парвари-
Самарқанд вилояти деб топилди. бош йирик ва 12,5 минг бош майда ма гўшт нархи ҳам ошади, деб ши билан шуғулланади. Озуқа ва
Бу ерда нархлар 18,1 фоизга кўта- қорамол импорт қилинган. 2019 ҳисоблайди. Қорамол ўтхўр керакли нарсаларни эса хўжалик
рилган. Фарғона бу сафар ҳам энг йилнинг мос даврида мазкур кўр- ҳайвон, концентрант ем озуқаси таъминлаб беради.
қуйидан жой олиб, 11,4 фоизни саткичлар 146 минг ва 258 минг эса унинг емишининг таркибий
ташкил қилди. Хўш, нархларнинг бош қорамолни ташкил қилган. қисми ҳисобланади. Ҳозир ем- Бизнингча эса…
ошиб кетиши асослими? хашак муаммосини ҳал қилиш
Бундан ташқари, август ойи учун хориждан ҳосилдорлиги Албатта, юқоридаги мутасад-
Нархни бозор ўрталарида карантин чекловлари- юқори бўлган уруғларни харид дилар айтган фикрларда ҳам асос
белгилайди. Аммо... нинг юмшатилгани фаолиятини қилиш ишлари олиб борилмоқда. бордир, эҳтимол. Аммо бизнинг
тиклаган оммавий овқатланиш Ўйлаймизки, мазкур муаммо ҳал фикримиз тамомила бошқача.
Кўпчиликнинг фикрича, эркин корхоналарининг гўшт ва гўшт этилгач, нархларда барқарорликка Гўшт, умуман, ҳар қандай маҳ-
иқтисодиётда нархни бозор бел- маҳсулотларига бўлган талаби- эришилади. сулот нархини ҳозир аксарият
гилайди. Бу тўғри. Аммо нархлар- нинг ошишига олиб келди. 2020 Шунингдек, таъкидланишича, бозорларимизда қилинаётганидек,
нинг ошиб кетишига баъзан сунъ- йил январь-сентябрь ойларида пахтачилик кластерларининг 10 ишлаб чиқарувчига босим ўтка-
ий омиллар, бошқарувдаги нўноқ- Ўзбекистонда 1840 минг тонна фоизига чорвачилик учун озуқа зиш, белгиланган нархда сотишга
ликлар ҳам сабаб бўлиши мумкин. (тирик вазнда) гўшт ишлаб чи- экишга, фермер хўжалиги учун мажбурлаш орқали пасайти-
Масалан, гўшт қиймати ем нархи, қарилган. Бу ўтган йилнинг мос ажратилган ерлар буғдой ва пах- ришнинг имкони йўқ. Бу, аввало,
чорва боқиш учун ерларнинг ка- даврига нисбатан 2,2 фоизга кўп- тадан озод қилиниб, ҳайвонлар тадбиркор, фермер, дехқоннинг
майгани, истеъмолчилар мадания- роқ демакдир. Қолаверса, январь- учун озуқа етиштиришга рухсат синиши, хонавайрон бўлиши, иш-
тининг шаклланмагани оқибатида сентябрь ойларида 14 минг тонна берилган. Республикада 350 минг лаб чиқаришнинг янада камайиб,
ҳам вужудга келади. мол гўшти ва 20 минг тонна товуқ гектардан ортиқ ерга озуқабоп нархлар баттар ошишига олиб
гўшти импорт қилинган. ўсимликлар экилган. Фермер келади, холос.
Бизда аксар ҳолларда нархлар хўжаликларининг ўзи 190 минг
кўтарилгач, маҳаллий раҳбарлар На кулишни биласан, гектардан ортиқ ерда озуқабоп Бундан ташқари, қассобу тад-
ишлаб чиқарувчиларга босим на йиғлашни... ўсимликлар етиштиради. биркорлар ҳам анойи эмас. «Гўшт
ўтказиб, маҳсулот қийматини Ҳисоботларга кўра, республи- 40 минг сўм» деб ёзиб қўйишгани
сунъий пасайтиришга урина «Ўзбекчорванасл» агентлиги камизда 90 фоиз қорамол аҳоли билан бу нархда ҳеч қачон сотиш-
бошлашади. Бундан деҳқонлар, бошқарма бошлиғи Наргиза Омон- қарамоғида ҳисобланади. Бор- майди. Сотганида ҳам ё сифатсиз
чорвадорлар ва қассоблар зарар боева эса ем маҳсулотлари қийма- йўғи 10 фоиз чорва фермер хў- ёки серсуяк маҳсулотни тортиб
кўриши тайин. Аммо касалликни тининг ўсиши гўшт баҳосига таъ- жаликлари ихтиёрида. Албатта, бериши тайин.
тузатишнинг ўзи камлик қилади, фермер хўжаликларида қорамол
балки унинг келиб чиқиш сабаб сонини кўпайтириш бўйича ишлар Демак, муаммонинг туб илдизи-
ва омилларини ўрганиб, бартараф қилинмоқда. Аммо тизимда са- ни бартараф қилиш лозим. Муам-
этиш лозим. ноатлашув жуда секин кечяпти. мо эса шундаки, ҳозирда қорамол
Аввало, сут, гўштни қайта ишлаш боқиш аҳоли учун сердаромад иш
— Гўшт нархининг ўсишига бир корхоналари жуда кам. Чорвачи- бўлмай қолди. Гўшт нархи оши-
қатор омиллар таъсир кўрсатди, лик ривожи, ундан фойда олишни шидан чорвадорлар эмас, асосан,
— дейди Иқтисодий тараққиёт кенгайтиришга йўналтирилган сотувчилар ва ем ишлаб чиқарув-
ва камбағалликни қисқартириш жун, терини қайта ишлашга ихти- чи корхоналар даромад кўряп-
вазири Жамшид Қўчқоров. — сослашган корхоналар фаолияти ти. Чорвадан фойда қилишнинг
Жумладан, ем-хашак базаси учун қониқарли эмас. қўшимча йўналишларини ривож-
хомашё, хусусан, пахта хомашёси, Ҳукумат қарори билан ҳозир лантириш, иккиламчи товарлар
пўстлоқ ва ем аралашмаси захи- ҳар бир туманда 2 тадан алоҳида ишлаб чиқаришни рағбатланти-
раларининг мавсумий камайиши, фермер хўжаликлари ташкиллаш- риш орқали соҳадан олинадиган
ўз навбатида, мазкур маҳсулотлар тириляпти, уларда қорамоллар фойдани орттириш керак. Шунда
биржа нархларининг мос равишда чорвачилик ривожига жиддий ҳис-
17, 21 ва 27 фоизга ошишига олиб са қўшилган, нархлар барқарорли-
ги таъминланган бўларди.
Улуғбек ИБОДИНОВ
«Mahalla»
Ўзбекистонда тўққиз ойда 769,1 минг тонна
бензин ишлаб чиқарилган.
Газетамизнинг 36-сонида эълон қилинган «Маҳалла раисларини қандай2020 йилГАЗЕТХОН МУНОСАБАТИ13
муаммолар қийнамоқда?» сарлавҳали мақола муштарийларда катта қи-№37 (1967)
зиқиш уйғотди. Буни мавзу бўйича маҳалла фуқаролар йиғини ходимла-
ридан келаётган мактуб ва мурожаатлар салмоғидан ҳам билса бўлади.
«“Ишдан эмас,Қуйида уларнинг айримлари билан таништиришни лозим топдик:
ҚОҒОЗБОЗЛИКДАН
чарчаймиз»
ДАРВОҚЕ...
—Чиндан ҳам мақолада тўғри Буларнинг ҳаммаси маблағга бориб чиқиндига пул тўплаш бизнинг
муаммолар кўтарилган, — дейди тақалади. Карантин пайтида уйма- вазифамизга кирмаса-да, пан- Бугунги кунда республи-
Хатирчи туманидаги Амир Темур уй юриб ишладик. Лекин ҳеч қандай демия даврида туман ва вилоят камиздаги мавжуд 9 150 та
номли маҳалла фуқаролар йиғи- рағбатлантириш бўлмади. Ойлик ҳокимлиги томонидан мажбурлаб фуқаролар йиғинининг 163
ни раисининг оила, хотин-қизлар 30 фоизга ошади, дейишганди, у келинмоқда. Маҳалла тизими хо- тасида (1,8 фоиз) 8 минг ва
ва ижтимоий-маънавий масала- ҳам бўлмади. Олаётган ойлигимиз димларини бу каби ноҳақликлар- ундан ортиқ аҳоли истиқо-
лар бўйича ўринбосари Назокат шу каби харажатлардан ортмаяп- дан ким ҳимоя қилади? Юқорида- мат қилади. Хусусан, йирик
Кушиева. — Айниқса, қоғозбозлик ти. Бу ҳолатда оиламизни қандай ги вазифани бажармаган маҳалла маҳаллалар Тошкент шаҳ-
маҳалла ишини ортга сураётгани боқамиз? Бизни ҳам ўйлайдиганлар раисларидан мажбурий-ихтиёрий рида 40 та, Қорақалпоғис-
ҳақидаги мулоҳазалар жуда ўрин- борми? тарзда аризаларини олишади. Ҳеч тон Республикасида 25 та,
ли. Мен ҳам нафақага чиққан бўл- бўлмаганда жазоланади. Бу ҳолат Наманганда 24 та, Жиззах-
сам-да, ишлаяпман. Ишдан чар- Акмал Хаитов (иш жойини сир қачонгача давом этади? да 19 та, Қашқадарёда 15 та,
чамаймиз, фақат қоғозбозликдан сақлашимизни хоҳлади)исмли Бухорода 7 та, Фарғонада
чарчаяпмиз. Ўз ишимиз юзасидан маҳалла ходимининг фикрича, Тўғриси, туман ҳокимлиги 6 та, Самарқанд, Андижон,
маълумот сўралса яхши бўларди. фуқаролар йиғинидаги 4 та ко- тазйиқи остида қолиб кетяпмиз. Сирдарё, Хоразмда 5 та,
миссия фаолиятини тугатиш ке- Битта маҳалла ходимига етмиш- Навоийда 4 та, Сурхонда-
«Шахсимни сир рак. Бу комиссиялар иши қоғозда саксонта раҳбар. Вазифамиз- рёда 3 тани ташкил этади.
сақланг!» қолиб кетяпти. Шунингдек, юқори га кирмайдиган топшириқлар Ушбу маҳаллаларда жами
ташкилотларга юборилган хатга ҳаддан зиёд кўп. Ҳокимга шуни 392 714 та оилада 1 млн.
Самарқандлик яна бир маҳал- муносабат бўлмайди. тушунтирмоқчи бўлсак, ёқмаса, 540 минг 946 нафар аҳоли
ла ходими қоғозбозлик ва бошқа аризангни ёз, дейди. Ахир бир истиқомат қилади.
муаммолар бўйича фикр билди- «Бизни ким ҳимоя кунда икки миллион сўм солиққа,
риб, газетада шахсини сир сақла- қилади?» 500 минг чиқиндига, 3 миллион Зуҳра Исмоилова:
шимизни илтимос қилди. Сафарбарлик чақируви резервида- — Ассалому алайкум, севимли
— Газетада айнан бизнинг ги хизмат сафига олинганлардан газетам ижодкорлари! Маҳалла
— Юқори ташкилотларнинг дилимиздаги фикрлар бериляпти, белгиланган бадал пулини йиғиш тизимига доир муаммолар чиндан
маҳалла ваколатига кирмайдиган — дейди Шаҳрихон туманидаги қайси мантиққа тўғри келади? ҳам анча оғриқли. Мисол учун,
топшириқлари, уйма-уй юриб, 4-5 маҳалла фуқаролар йиғини раи- техник жиҳоз ва мебеллар рисола-
бетдан иборат сўровномаларни сининг ободонлаштириш, томор- — Ассалому алайкум, таҳририят дагидай эмас. Бошқа ташкилотлар
тўлдириш, камига унга кетадиган қа ва тадбиркорлик масалалари ходимлари, — дейди Бухоро ви- билан солиштирганда фарқ яққол
қоғозни ҳам маҳалла ходимлари бўйича ўринбосари Самира лояти Пешку туманидаги маҳалла кўринади. Совуткич, нусха кўчи-
бўйнига қўйиш, маҳалла бино- Алиева (исм-фамилияси шарт- фуқаролар йиғини ходими Зилола риш ускунаси, стол-стуллар йўқ.
сининг коммунал тўловлардан ли). — Айниқса, солиқ ва бошқа Норова(исм-фамилияси шартли). Борлари эса жуда эски. У эмас,
қарзини маҳалла ходимлари тўлаши йиғимларни тўплаш ҳам маҳалла — Бизлар кеча-кундуз жонимизни бу эмас маҳалла жуда эътиборсиз
қачон тугайди? Айтаверса, муам- гарданига юклангани жуда тааж- жабборга бериб, карантин пайти- қолмоқда.
монинг охири кўринмайди. Мисол жубли. Ер-мулк солиғини йиғиш, да ҳам ишладик. Оилавий жанжал-
учун, маҳалламиз биноси интернет ларни бартараф этиб келмоқдамиз. Хулоса
тармоғига уланмаган. Бошқармамиз Бир оилани яраштиргунча бўлари-
улатинглар, деди. Қаердан, кимнинг миз бўлади. Касал бўлсак, ишдан Таҳририятга келган муро-
ҳисобидан улатамиз? Алоқа ком- ажралмаган ҳолда даволанамиз. жаатларнинг аксарида шу каби
паниясидан вакил келиб, ойма-ой Буларни ҳеч ким ҳисобга олмайди. муаммолар ёритилган. Бу эса
тўлов қилсаларинг улаб берамиз, Ишда зарур концелярия маҳсулот- тизимда ҳали қилиниши керак
деди. Светга, хизмат телефонига, ларини ҳам ўз ҳисобимиздан сотиб бўлган ишлар кўплигини кўрсата-
компьютер катрежи(заправка)га ҳар оламиз. Лекин ойлик маошимиз ди. Айниқса, маҳалла ходимларига
ой қўшимча харажат қиламиз. Турли кўпайиш ўрнига, камайиб бормоқ- зарур шарт-шароитларни яратиб
ташкилотларга бир кунда бир неча да. Сабабини сўрасак, пандемия бермай туриб, ижобий натижа
марта бориб келамиз. Йўл харажати туфайли ҳамманинг маоши камай- кутиш бефойда. Ўйлаймизки,
ҳам ўз ҳисобимиздан. Жами хара- ган, деб жавоб қилишди. 2020 йил мутасаддилар тез фурсатларда
жат ойига 1 500 000 сўм бўлар экан. меҳнат таътилига ҳам чиққанимиз маҳалла фуқаролар йиғини ходим-
йўқ, беришмади. лари фаолиятида тўсиқ бўлаётган
бу каби камчиликларни бартараф
этишади.
Хайрулло АБДУРАҲМОНОВ
«Mahalla»
Тошкентда Россиянинг савдо ва
маҳсулот тарқатиш уйи очилди.
14 ИЖТИМОИЙ ҲИМОЯ 2020 йил
№37 (1967)
МЕ²РГА МУ²ТОЖ БОЛАЛАР
НЕГА НАФАҚАСИЗ ҚОЛДИ?
Меҳрибонлик уйи тарбияланувчилари дои- касб-ҳунар таълими марказларини
мо эътиборга, меҳрга муштоқ эканини улар жалб қилиш, ушбу тизимнинг қо-
билан бир марта бўлса-да, учрашган одам нуний асосини яратиш олдимизда
яхши ҳис этади. Шу боис тарбиячилар бо- турган муҳим вазифадир.
лалар билан ўйлашиб муносабатда бўлади,
етарлича шарт-шароит яратилади. Вақт Хулоса ўрнида
етиб улғайгач, катта ҳаётга қадам қўйган
ёшлар эса бир зум бўлса-да, ўзини йўқотиб Бугунги кунда республикадаги
қўйиши табиий. Негаки, энди улар ўзлари Меҳрибонлик уйларида 2 минг 369
учун ёлғиз курашиши керак. Ана шундай нафар бола тарбияланяпти. Улар-
вақтда уларни қўллаб-қувватлаш, ҳаётда ўз нинг 338 нафари, яъни 14 фоизини
ўрнини топиб олишига кўмаклашиш зарур. чин етимлар ташкил этади. Бола-
ларнинг ҳар бири ҳаётда ўз ўрни-
Муаммолар талайгина... нафар битирувчиси кийим-бош, ган, Вазирлар Маҳкамасига таклиф ни топиши, келгусида жамиятга
пойабзал ва анжомлар сотиб киритилган. Низомга ўзгартириш нафи тегадиган шахслар бўлиб
— Президентимиз ташаббуси олиш учун бир марта бериладиган киритилса, Mеҳрибонлик уйида- улғайиши бугун яратиб берадиган
билан «Ёшлар дафтари» шакллан- нафақаларни ҳозирги кунгача ол- гилар ишга киргандан кейин ҳам имкониятларга боғлиқ. Шундай
тирилиши ҳамда йигит-қизлар маган. 30-Меҳрибонлик уйининг пуллари тўлаб берилади. экан, қисқа фурсатда қонун ҳуж-
билан тизимли, манзилли иш 26 нафар ақли заиф имконияти жатларининг ҳаётийлигини таъ-
йўлга қўйилиши лозимлиги ало- чекланган битирувчиси касб-ҳу- Болаларнинг кейинги минлаш зарур. Зеро, улар оддий
ҳида қайд этилди, — дейди Олий нар коллежига ҳужжат топширган, тақдири қандай бўлади? ёшлар эмас, сизу бизнинг кўма-
Мажлис Қонунчилик палатаси бироқ улар таълимни давом этти- гимизга, эътиборимизга муҳтож
депутати Зуҳра Иброҳимова. ролмай қолиб кетган. Яна бир маълумот: жорий йилда келажак авлод вакилларидир.
— Бу борада мутлақо янги ти- пойтахтдаги Меҳрибонлик уй-
зим яратилиши зарурлиги бир Бир марталик нафақалар ларини 75 нафар йигит-қиз би- Боборавшан ҒОЗИДДИНОВ
неча бор таъкидланиб, қонун нега берилмаган? тирган. Уларнинг 10 нафари олий «Mahalla»
ҳужжатлари ижроси юзасидан таълим муассасаларига қабул қи-
қатор ваколатлар халқ депутат- Вояга етмаган, интернат ша- линган. Битирувчиларнинг атиги Дарвоқе...
лари шаҳар, туман Кенгашларига роитида балоғатга етган ва катта 13 нафари иш билан таъминлан-
берилиши эътироф этилди. Бу ҳаёт қийинчиликларини енгишга ган. Хўш, ишсиз қолган ёшларнинг Танзила НОРБОЕВА,
ўринда, айниқса, Меҳрибонлик қодир бўлмаган ёшларнинг ижти- кейинги тақдири қандай кечади. Олий Мажлис Сенати раиси:
уйларида тарбияланаёт- моий мослашуви бўйича муайян Улар ҳақида кимдир қайғурадими?
— Йил бошида Меҳри-
ган болаларнинг кейинги тақдири, ишлар амалга оширилган, — Дарҳақиқат, Меҳрибонлик бонлик уйлари тарбияла-
уларнинг келгуси ҳаётда ўз ўрни- аммо ҳали ҳал этилмаган уйлари битирувчиларини ўқишни нувчиларини ижтимоий
ни топиб олишлари учун замин муаммолар ҳам талай- битириши биланоқ касбий йўнал- қўллаб-қувватлаш бора-
яратиш масалалари ҳам муҳим гина. Маълумотларга тириш, «ижтимоий шартнома» сидаги ишлар ҳолатини
аҳамият касб этади. Олий Маж- кўра, сўнгги 2 йилдан орқали нодавлат касб-ҳунар ўқув танқидий кўриб чиқиб,
лис Сенатининг тегишли қарори буён Меҳрибонлик курсларида ўқитиш, уларда кас- мутасаддилар олдига аниқ
билан Меҳрибонлик уйларини уйлари тарбияланув- бий кўникмаларни шакллантириш вазифаларни белгилаб
битираётган ҳар бир ўғил-қизни чиларига 11-синфни ту- долзарб масала ҳисобланади, — қўйган эдик. Шунда биз:
уй-жой билан таъминлаш, уй-жой- гатганда БҲМнинг 100 дейди З.Иброҳимова. — Бунинг «Ота-онасиз болаларимиз
ни бронлаштириш масалаларини баравари миқдорида учун ҳар бир ташкилотнинг масъ- Меҳрибонлик уйларидан
тартибга солиш, мақсадли транс- нафақа тўланмаган. Хўш, улиятини белгилаб берувчи ҳамда чиққанидан кейин қаерда
ферт ажратиш, битирувчиларнинг идоралараро ҳамкорликни кўзда яшайди, уй-жойи йўқ-ку»,
ижтимоий мослашувига оид ало- бунинг асосий сабаби нимада? тутувчи ягона ҳужжатга зарурат деб ҳокимлар билан фикр-
ҳида дастур ишлаб чиқиш, уларга — 2002 йилда қабул қилинган бор эди. Олий Мажлис Сенати- мулоҳаза алмашгандик.
мураббий бириктириш тизимини тегишли Низомга кўра, тўлиқ дав- нинг Ёшлар, маданият ва спорт Мана, келгуси йилда энди
ташкил этиш ва бошқа чоралар лат таъминотидаги етим болалар- масалалари қўмитаси ва халқ де- чин етим болаларни уй-
кўрилиши белгиланган эди. Аммо га улар барча турдаги умумтаълим путатлари Тошкент шаҳар Кенга- жой билан таъминлаш
ҳамон айрим муаммолар очиқли- мактабларини битириб чиқаёт- ши қўшма мажлисида ушбу ҳуж- учун биринчи маротаба
гича қоляпти. ганда ва ишга жойлашаётганда жатни тузишга келишиб олинди. 30 млрд. сўм маблағ ажра-
кийим-бош, пойабзал ва анжом- Шунингдек, ҳар бир битирувчи- тилиши белгиланди. Энди
Хусусан, Тошкент шаҳрида- лар сотиб олиш учун БҲМнинг 100 нинг имконияти ва эҳтиёжларини болаларимизнинг Меҳри-
ги Меҳрибонлик уйларининг 75 бараваригача миқдорда нафақа инобатга олган ҳолда, индивидуал бонлик уйидан чиққани-
берилиши зарур, — дейди Тош- «йўл харита»ларини ишлаб чи- дан кейин ҳаммасининг
кент шаҳар молия бошқармаси қиш, уларнинг ижроси юзасидан бошпанаси бўлади.
масъул ходими Бобур Худой- халқ таълими, бандлик ва Ёшлар
берганов. — 11 йиллик таълим ишлари агентлиги Тошкент шаҳар
бекор қилиниб, коллеж ва лицей- бош бошқармаларини масъул этиб
лар жорий қилингани сабабли тайинлаш белгиланди. Бу келгуси-
2013 йилда «11 синфни битириб» да ҳозиргидек муаммоли масала-
деган сўзлар Низомдан чиқариб ларга ечим бўлади.
ташланган. 2018 йилдан эса яна
шу таълим тизимига қайтилди. Таъкидлаш керакки, Меҳрибон-
Эндиликда агар Низомга тегишли лик уйи битирувчиларини замона-
ўзгартириш киритилса, Mеҳри- вий меҳнат бозорида талаб юқори
бонлик уйи битирувчиларига пул бўлган касб-ҳунарларга тайёрлаш
тўлаб берилади. Бу ҳақда Халқ зарур. Бунинг учун «Ишга марҳа-
таълими вазирлигига хат йўллан- мат» мономаркази ҳамда нодавлат
«Mening ishim» буюртмалар биржаси онлайн-майдони
ишга туширилади.
2020 йил МУАММО 15
№37 (1967)
Бугун нафақат шаҳар ва марказлар, балки олис
ҳудудлар қиёфаси ҳам тубдан ўзгариб боряпти.
Буни Қорақалпоғистон Республикаси, хусусан,
Хўжайли тумани мисолида ҳам кўриш мумкин.
Тумандаги ўзгаришлар унинг кун сайин ривож-
ланиб борётганидан далолат беради. Айниқса,
марказий кўча бўйларидаги замонавий иншоот-
ларни кўриб, кишининг ҳаваси келади.
ТЄРТ ЙИЛЛИК
ВАЪДА ҚАЧОН БАЖАРИЛАДИ?
Аммо ана шу кўчалардан ич- Дарҳақиқат, туман мутасадди- «Уйимиз бор, бироқ ладими? Айни саволларга жавоб
карига кириб борилгани сайин лари ваъда бўйича ер участкалари ижарада яшашга топиш учун Хўжайли тумани
аҳолини қийнаётган муаммоларга ажратиб беришган, аммо ҳудуд мажбурмиз» ҳокимлигига йўл олдик.
ҳам дуч келасиз. Тумандаги «Мур- инфратузилмаси бўйича ҳеч ким
тазабий» маҳалла фуқаролар йиғи- бош қотирмаган. Ҳудудни ёввойи — Бир хонадонда 4 та оила Аммо ҳокимнинг қурилиш
нининг Мустақиллик, К.Матниязов ўтлар босиб ётибди, йўл қаердан яшаймиз, — дейди Жетписбай ишлари бўйича ўринбосарини
номли кўчаларида истиқомат тушиши ҳақида ҳеч ким тушунчага Рейимов. — Барчамиз алоҳида ҳам, унинг мутахассисини ҳам иш
қилувчи бир гуруҳ фуқаролардан эга эмас. Фақат ўзларига берилган ижарада яшашга мажбур бўляпмиз. жойида учрата олмадик. Фуқа-
келган мурожаатда ислоҳотлар майдонда уй қуришган, холос. Шу Уйимизни қуриб битказдик, кадастр ролар мурожаатини ўрганиш
ортида йиғилиб қолган муаммо- боис аҳолининг ер текислиги, йўл ҳужжатларини олдик. Лекин кўчиб учун чиқиб кетишган экан. Буни
лар ҳақида сўз юритилади. қуриш, газ, сув, электр линиясини келишнинг имкони йўқ. Сувсиз, эшитиб, ҳар тугул юртдошлари-
тортиб беришларини сўраб му- газсиз, электр энергиясиз яшаш миз оғирини енгил қилиш учун
«Снос»га ўзимиз рожаат қилмаган эшиги қолмаган. мумкинми? Мактаб, боғчани айт- елиб-югуриб юришган экан, деган
рози бўлдик, энди эса Бу мурожаатлар эса мутасадди- масак ҳам бўлади. Қолаверса, одам тасалли билан уларга телефон
ларнинг янги ваъдасини олишдан яшамайдиган уй эски иморотга орқали боғланишни лозим топдик.
афсусдамиз бошқа ишга ярамаган. ўхшаб қолар экан. Айрим жойлари- Мулоқотда туман ҳокимлигининг
нинг сувоқлари тўкилиб тушяпти. қурилиш ишлари бўйича бўлим
— 2017 йилда мазкур кўчалар- — Бир кўчада яшайдиган қўш- мутахассиси Нурдаулет Айтбаев-
да яшовчи 31 та хонадон эгалари нилар бундан 5-6 йил олдин пул — Югура-югурлар эвазига икки дан: «Саволингизга жавоб бериш
«снос» бўйича огоҳлантириш йиғиб, эскирган газ қувурларини йил деганда, уйларнинг ҳужжатла- қийин. Режага киритиш учун
хатини олдик, — дейди мурожаат янгилаган эдик, — дейди Ш.Сул- рини тўғриладик. — дейди Анвар унинг маблағ масаласи ечилиши
муаллифларидан бири Ширин- тонова. — Газ қувури ўзимизга Абдуқодиров. — Бу жараённи ўз керак», — деган жавобни олдик.
жон Султонова. — Албатта, 60 тегишли эканини айтсак-да, янги вақтида битирмаганимизда, уйи- Унинг қисқа ва лўнда жавобидан
йилга яқин яшаган, болалигимиз кўчиб ўтадиган жойимизга шу миз ўзбошимчалик билан қурил- эса мазкур муаммо ечими 2021
ўтган жойни ташлаб кетиш осон қувурлар тортиб берилишини ган иморатлар қаторига қўшилиб йил режасига ҳам киритилмагани-
эмас. Лекин ҳокимлик мутасадди- айтиб, уларни кесиб кетишди. қолиши ҳам ҳеч гап эмас экан. ни пайқадик.
лари истаган жойдан ер участкаси Мана, уч йилдан ошдики, қувур- Буниси ҳам майли, лекин кадастр
ажратиб беришини, у ерда яшаш дан ҳам, газдан ҳам дарак йўқ. ҳужжатини қўлга киритгач, қо- Маълумки, тумандаги барча қу-
учун барча имконият яратилиши- Кўпчилик ижарада яшаяпти. Қачон нун бўйича бир кун ҳам яшама- рилиш ишлари ҳокимлик томони-
ни айтиб ваъда беришди. Қола- бу ерга кўчиб келсак, кейин газ, ган уйимиз учун солиқ тўлашни дан ишлаб чиқилган режа асосида
верса, уй тиклашимиз учун маблағ сув, электр линиясини тортиб бошладик. Ҳудуддаги масалаларни амалга оширилади. Туман масъ-
ҳам ажратиладиган бўлди. Берил- беришар экан. Ҳеч қандай шароит тегишли дастурга киритиш бўйича уллари юқоридаги муаммонинг
ган ваъдаларни эшитиб, кўчишга бўлмаган жойга қандай кўчиб ҳар ой ваъда беришади, бироқ уни ечими учун ҳали харажат масала-
рози бўлдик. Уйларимиз бузилгач, келиш мумкин? Майли, биз кўчиб асослайдиган биронта ҳужжатни си ҳал қилинмаганини айтмоқда.
етарлича маблағ ва Саришунгул ҳам келамиз, аммо бу муаммолар кўрсата олишмайди. Президент- Фуқароларга эса ушбу масалалар
овулидан ер участкалари ажратиб қанча вақтда ҳал бўлади? нинг Ишонч телефонига қилинган 2021 йил режасиги киритилгани
берилди. 31 та хонадон соҳиблари мурожаат ижросини таьминлаш ҳақида жавоб хатлари берилган.
янги жойда имкониятларимиз- бўйича туман ҳокимлигига хат Бундай ҳолат «Ўзимдан кетгунча
га яраша уй қуриб олдик. Лекин, йўлланган. Ҳокимлик эса ваъда — эгасига етгунча» ёки «Оч қор-
мана, уч йилдан буён уйимиз беришдан, ёлғон гапларни қалаш- ним — тинч қулоғим» қабилидаги
битса-да, шароит йўқлиги боис тиришдан бошқасига ярамайди. иш эканини англаш қийин эмас.
кўчиб кела олмаяпмиз. Аввалги Фуқаролар эса кимга ишонишини
жойимизда газ, сув, йўл, ток, боғ- билмайди. 2017 йилда берилган
ча, мактаб бўйича умуман муаммо ваъдалар, мана, 4 йилдирки, бажа-
йўқ эди. Бу ерда аксинча. Тўғри, рилмай қолиб кетмоқда.
«снос»га ўзимиз рози бўлдик,
энди эса бундан афсусдамиз. Умуман олганда, «снос» кў-
рилган вақтнинг ўзидаёқ комму-
Мутасаддилар нима нал соҳа масалалари қандай ҳал
дейди? этилиши назарда тутилиши керак
эди. Эҳтимол, ҳудуд ҳужжатларда
Хўш, мавжуд муаммолар қандай аллақачон газ, сув, электр билан
ечим топади? Аҳолининг дарди таъминланган бўлиб ҳам чиқар?!
билан яшаб, уларнинг муаммоси Буни эса вақт кўрсатади. Умид
ҳақида қайғурадиган биронта қиламизки, туман ҳокимлиги ушбу
мутасадди борми? Умуман, янги масалага тез орада ечим топиб,
уйлар учун электр, сув, газ каби ўз уйи бўлса-да, ижарада сарсон
коммунал хизматлар йўлга қўйи- бўлиб юрган юртдошларимиз-
га давлат идоралари халқ учун
Пенсия ва нафақа олувчилар сони йил бошидан хизмат қилишига ишонтиради. Биз
буён 108 мингга кўпайган. эса мавзуга яна қайтамиз.
Омирбай ЕСБЕРГЕНОВ
«Mahalla»
16 ЯНГИ ТИЗИМ 2020 йил
№37 (1967)
МУАММОЛАР АНИЇ,
КЎМАК МАНЗИЛЛИ, ЖАРАЁН АДОЛАТЛИ БЎЛАДИ
Айни пайтда мамла-
катимизнинг ҳар бир — «Ёшлар дафтари» ва «Аёллар
ҳудудида иккита-
дан туман (шаҳар)да дафтари»ни шакллантиришда
«Ёшлар дафтари» ва «Аёллар
дафтари»ни шакллантириш адолатсизликка йўл қўйилмас-
бўйича республика ишчи гу-
лиги учун биз ҳам масъулмиз,
— дейди Олий Мажлис Сенати
аъзоси, Ёшлар ишлари агентли-
ги вилоят бошқармаси бошлиғи
Жамшид Ходжаев. — Таниш-
руҳлари ишламоқда. Жумла- билишликка йўл қўйилмаслиги,
дан, мазкур ўрганишлар учун ҳақиқатан ҳам қийналган фуқа-
Навоий вилоятидан Хатирчи ролар рўйхатга олинишини назо-
тумани ва Навоий шаҳри рат қиляпмиз. Юзма-юз мулоқот
жараёнида аниқланган муаммо
танлаб олинган. жойида ҳал қилинмоқда. Маса-
лан, Навоий шаҳрининг «Ёшлик»
«Ёшлар дафтари»га 18 ёшдан учрашиш йиллар мобайнида тўп- чиқаришга уринилгани каби янги маҳалласидан Амирбек Ҳожиев
дафтарга киритилганлар учун но- новвойхона очиб, 8 нафар тенг-
30 ёшгача бўлган ишсиз ёшлар ланиб қолган муаммоларга ечим мигагина ёрдам берилмайдими? дошини иш билан таъминлашга
Хатловга олишда-чи? Бу жараёнда қарор қилган. Аммо банкдан
киритилиб, уларнинг муаммола- топишда муҳим роль ўйнайди. адолатсизликка йўл қўйилмаяпти- кредит ололмай юрган экан. Ти-
— Ишчи гуруҳи аъзолари уйи- ми? жорат банкига мурожаат этилгач,
ри қайд этилаётган бўлса, «Аёл- масала ечилди.
лар дафтари»га 30 ёшдан ошган, мизга келиб, мен билан суҳбат- — Бу дафтарларни шаклланти-
ишсиз, фарзандларини ёлғиз ўзи лашди, — дейди Хатирчи тума- риш жараёнида шаффофликни ***
тарбиялаётган, боқувчисиз аёллар нининг «Чинобод» маҳалласида таъминлаш даркор, — дейди На- Навоий шаҳридаги мавжуд 31 та
воий вилояти адлия бошқармаси маҳалла фуқаролар йиғинида ҳам
киритилиб, уларни қийнаётган истиқомат қилувчи Манзура бошлиғи Шерзод Баҳронов. — хонадонма-хонадон кириб, ёшлар
Ана шу мақсадда адлия бўлимлари ва аёллар муаммоларини ўрганиш
муаммолар ўрганилмоқда. Ана шу Эшназарова. — Тўрт нафар фар- зиммасига бепул ҳуқуқий мас- давом этмоқда. «Ёшлар дафтари»
лаҳат бериб бориш
масалаларга ечим топилиб, ҳаёт- зандимга ҳам ота, ҳам онаман. вазифаси юклатилган. ва «Аёллар дафтари» «қалашиб»
Хатирчи тумани адлия ётган муаммолар ечимига йўл
да қоқилган, қийналган ёшлар ва Қўлимга сўровнома тутқазишди. бўлими томонидан очади, албатта. Аммо хоҳ шаҳар
«Бепул ҳуқуқий мас- бўлсин, хоҳ қишлоқ, ҳар иккала
аёллар учун нормал турмуш тарзи Талабга кўра, ўз муаммоларим- лаҳат билан ҳар бир расмий ҳужжатни шакллантириш-
уйга» шиори остида да бир жиҳат эътиборга олиниши
яратилади. ни қайд қилдим. Иккинчи гуруҳ ҳуқуқий тарғибот шарт. Айрим фуқаролар ҳаётида
олиб борилмоқда. Ту- муҳим роль ўйнайдиган дафтар-
Умид ва ишонч ногиронлиги бор ўғлимни даво- мандаги «Олтинсой» ни тузиш ва юритишда аввалдан
уйғонмоқда латишда қийналаман. Чорвачилик маҳалласида бош- мавжуд бўлган маълумотларга
хўжалигини ташкил қилишим учун қармамиз ходимлари асосланиш ярамайди. Чунки ҳаёт
томонидан уюшти- давом этяпти, пандемия туфайли
Дарҳақиқат, Хатирчи тумани имтиёзли кредит олиш ниятида- рилган тадбир ёшлар одамзот турмушида ўзгариш-
ва Навоий шаҳрида шу номда- ман. Дафтарга ана шу таклифимни ва хотин-қизлар ман- лар рўй берган бўлиши мумкин.
ги дафтарларни шакллантириш киритдим. Ўйлайманки, мурожаат- фаатларини ҳимоя Кимдир боқувчисини йўқотган,
қилишнинг ҳуқуқий яна кимдир ишидан айрилгандир.
мақсадида махсус штаблар томо- ларим ижобий ҳал бўлади. асосларига бағишлан- Шу боис одамлар турмуш тарзини
нидан аҳолининг тегишли қатлами Хатирчи туманида 36 667 та ди. Уларнинг банд- ҳаққоний ўрганиш, реал вазиятга
хатловга олинмоқда. Хонадонма- хонадон, 45 731 та оила мавжуд. лигини таъминлаш, таяниб, хулоса чиқариш зарур.
кредит олиш, уй-жой,
хонадон кириш, юзма-юз муло- Ҳудудда 10 кишидан иборат туман солиқ имтиёзлари, Холбиби САФАРОВА
ўзини ўзи банд қилиш, ижтимоий «Mahalla»
қот қилиш натижасида ёшлар ва штаби, 4 та секторда 8 нафардан ҳимоя турлари бўйича қонун ҳуж-
жатларида нима дейилган бўлса,
хотин-қизлар ҳаётига хос муам- аъзо бириктирилган штаб, 68 та аҳолини бохабар қилдик. Фуқаро
ҳуқуқий саводхон бўлса, у ҳар қан-
молар аниқланяпти. Демак, каби- маҳалла фуқаролар йиғинида яна дай вазиятда ўз манфаатлари учун
баҳс-мунозарага кириша олади, бу
нетда эмас, аҳоли билан юзма-юз 8 кишилик 4 тадан ишчи гуруҳи, эса шаффофликни таъминлашга
хизмат қилади.
жами 2 176 кишилик 272
— Ўн олти ёшга тўлдим, — дей-
та ишчи гуруҳи «Ёшлар ди «Олтинсой» маҳалласидан
Гавҳар Рўзиева. — Ҳалигача менга
ДАРВОҚЕ... дафтари» ва «Аёллар туғилганлик тўғрисидаги гувоҳно-
дафтари»ни шакллан- ма берилмаганди. «Ёшлар дафта-
тиришда адолат мезон- ри»га киритилсам, бу масала ҳал
бўлади, деб ўйлагандим. Бу даф-
«Ёшлар дафтари» ва «Аёл- ларига таяниб, иш олиб тарга 18 ёшдан 30 ёшгача бўлган
лар дафтари» учун Тикланиш бормоқда. йигит-қизлар киритилар экан.
Шундай бўлса-да, адлия бошқар-
ва тараққиёт жамғармасидан Жараёнда адо- маси амалий ёрдами билан туғил-
100 миллион доллар маблағ латсизликка йўл ганлик тўғрисидаги гувоҳномага
ажратилади. Шундан 10 мил- қўйилмайдими? эга бўлдим.
лиони ёшлар ва хотин-қиз-
ларни касб-ҳунарга ўқитишга, Тан олиш керак, юр-
тимизда камбағалликни
90 миллиони эса ўқув курсла- қисқартириш, эҳтиёж-
манд оилаларни қўллаб-
рини тамомлаб, сертификат қувватлаш мақсадида
олганларга имтиёзли кредит муайян ишлар амалга
ажратишга йўналтирилади. оширилмоқда. Бироқ бу
«Ижтимоий шартнома» орқа- борада қабул қилинаёт-
ли нодавлат касб-ҳунар ўқув ган фармон ва қарорлар,
курсларини битирадиган ёш- ҳуқуқий-меъёрий ҳуж-
лар ва аёлларга таълим хара- жатлар ижроси жойларда
жати учун 1 миллион сўмгача самарали ташкил этиляп-
субсидия бериш мўлжаллан- тими, деган саволга, аф-
суски, қониқарли жавоб
моқда. олиш қийин. Хўш, 70 дона
жўжа ёки битта тикув
дастгоҳи билан ночор
оилани камбағалликдан
Қуролли Кучлар Ҳарбий тиббиёт академияси
ташкил этилди.
2020 йил БОР ГАП 17
№37 (1967)
Маълумотларга кўра, юртимизда 14 409 та дори- нинг 20 фоиз ўрнига 93 фоизгача
хона бўлиб, ҳар 2400 кишига битта дорихона ёки қўлланилгани, 17 та ҳолатда яроқ-
филиали тўғри келади. Бу рақам билан дунёда лилик муддати ўтган, рўйхатдан
рекордчилардан биримиз. Албатта, дорихона ўтмаган ва кирим ҳужжати мав-
кўп бўлиши мумкин. Аммо ҳар қандай бемор арзон сотила- жуд бўлмаган дори воситаларини
диган жойни қидириши тайин. Чунки қатор бўлиб турган реализация қилиш, 18 та ҳолатда
ўнта дорихонадаги битта препаратнинг нархи ўн хил нарх- лицензиясиз фаолият ва бошқа
да сотилиши ҳам бор гап. «Касал бўлиш осон, аммо уни камчиликлар аниқланган.
даволаш мушкул», деганларидек, дори-дармон нархининг
кундан-кун кўтарилиши ёки яширин савдо орқали сотувга Қандай чора кўрилади?
қўйилиши энг катта муаммо саналади.
Агарда дорихоналар савдо
ДОРИ НАРХИ устамаларига риоя қилган тарз-
да фаолият олиб бормаса (нарх
НЕГА ОШИБ КЕТЯПТИ? белгилаш тартиби, рецепт асоси-
да бериладиган ҳамда электрон
Шаҳардаку сарсон-саргардон бўйича талаб юқори бўлгани ратларнинг нархи ҳам кўтарилиб тижорат орқали чакана реали-
кетган. Бизда онкологик касаллик- зация қилиш тартибининг бузи-
бўлмасдан маълумотлар мар- боис етказиб беришда муаммо- ларни бепул даволаниш имконияти лиши, товарларни мувофиқлик
бор. Аммо касалхонада ётган ҳар сертификатларисиз сақлаш ва
казига қўнғироқ қилиб, керакли лар юзага келган. Шунингдек, қандай бемор асосий дориларни реализация қилиш каби), фарма-
ўзи олиб келиши керак. Бир марта- цевтика фаолияти учун берилган
ёки сотувда кам учрайдиган ишлаб чиқарувчи томонидан лик даво курси ўртача уч ёки тўрт лицензиянинг амал қилиш мудда-
миллион сўм атрофида бўлади. Бу ти белгиланган тартибда тўхта-
дориларни топиш мумкин. Аммо нархларнинг кўтарилиши оқиба- даво курсини ҳар 21 кунда қайта- тилади. Жумладан, жорий йилда
риши керак. Чунки онкологик хас- 28 та дорихонага нисбатан иш
телефон орқали арзон нархда со- тида ҳам олиб келиш кечиккан. таликлар схема бўйича даволанади. қўзғатилиб, ортиқча олинган 2,8
Демак, битта бемор 4 курс кимё- млн. сўм маблағ истеъмолчиларга
тилаётган аптекани суриштириш Бу ҳолат фақат бизнинг давлати- терапия қабул қиладиган бўлса, қайтарилган ва лицензия шарт-
ўртача 12 млн. сўм харажат қилиши ларини қўпол равишда бузганлик
учун ҳам ярим кун вақт кетади. мизда эмас, бошқа давлатларда керак. Бу харажатни ҳар қандай ки- ҳолати бўйича ҳужжатлар ли-
шининг чўнтаги кўтара олмаслиги цензияловчи органга юборил-
Энди бу ҳолатни интернетсиз, ҳам кузатилмоқда. турган гап. Керакли препаратлар- ган. Шунингдек, солиқ базасини
нинг анча баланд нархда сотилиши яшириш (камайтириб кўрсатиш)
алоқа сифати ҳам ҳаминқадар Белгиланган қоидалар эса кун фожиаси. аниқланса, солиқ базаси суммаси-
бўлган қишлоқларда тасаввур нега бажарилмаяпти? нинг йигирма фоизи миқдорида
қилаверинг. Хўш, нега дорилар Назорат қайси жарима солинади.
ташкилотнинг қўлида?
нархида бундай тафовут юза- Маълумки, четдан олиб келина- Хулоса шуки, дори воситала-
га келади? Уларни ким назорат диган, шунингдек, мамлакатимиз- — Фармацевтика тармоғини рини фақатгина дорихоналар-
қилади? да ишлаб чиқарилган дори-дармон ривожлантириш агентлиги томо- дан сотиб олиш, харид пайтида
воситалари ва тиббиёт буюмла- нидан маҳаллий ва хорижий дори сотувчидан касса чеки, дорилар
— Карантин шароитида зарур рини улгуржи ва чакана сотиш — воситаларига нисбатан референт номи ва нархи ёзилган товар чеки
дори-дармонлар оширилган уларни етказиб беришда иштирок нарх шакллантириш тизими йўлга берилишини талаб қилиш ҳамда
нархда сотилаётгани бор гап, этувчи воситачилар сонидан қатъи қўйилган бўлиб, улгуржи ва чакана уларни бутун даволаниш даврида
— дейди Монополияга қарши назар, улгуржи савдо учун сотиб нархларнинг электрон (онлайн) сақлаб қўйиш лозим. Ўз навбатида,
курашиш қўмитаси ҳузуридаги олинган қийматидан 15 фоиздан, реестри юритилмоқда, — дей- фармацевтика соҳасида фаолият
Истеъмолчилар ҳуқуқларини чакана савдо учун улгуржи нар- ди агентлик бош мутахассиси юритувчи тадбиркорлар ҳам дори
ҳимоя қилиш агентлиги бош- хидан 20 фоиздан ортиқ бўлмаган Лочинбек Тоғаев. — Нархларни воситалари ва тиббий буюмларга
қарма бошлиғи Павель Магай. миқдорларда чекланган савдо шакллантиришнинг давлат то- нарх белгилаш тартибига, ли-
— Дорихоналарда дори восита- устамалари қўлланилган ҳолда монидан белгиланган тартибига цензия талаблари ва шартларига
ларининг танқислиги ёки айрим амалга оширилиши белгиланган. риоя этилишини назорат қилиш, ҳамда солиқ қонунчилигига қатъ-
ҳолатларда мавжуд эмаслиги шу жумладан, ижтимоий аҳамият- ий риоя қилишлари шарт.
кузатилди. Мисол учун, «Визави- Бироқ айни дамда нархларнинг га эга бўлган товарлар нархларини
рин», «Ритонавир-Лопинавир», сунъий равишда кўтарилгани- манипуляция қилиш, уларга бўлган Акси бўлса, бу бир томондан,
«Алувиа», «Эликвис» каби до- ни кўриш мумкин. Мисол учун, сунъий танқислик ва ажиотаж мажбурият, ҳалоллик, масъулият
риларни сотувда топиш қийин. «Плаквенил» (гидроксихлорохин) талабни вужудга келтириш, сифат- ҳиссига хиёнат саналса, иккинчи
Бунинг сабаблари ўрганилганда, 500 минг сўмдан 1 млн. сўмгача сиз ёки қалбакилаштирилган дори томондан, айниқса, ҳозирги ка-
мазкур дори воситаларига дунё воситалари ва тиббиёт буюмлари рантин шароитида инсонийликка
(барча харажатлар ва айланмаси билан боғлиқ ноқону- ҳам тўғри келмайди. Зеро, комил
ний ҳаракатларга қарши курашиш инсон халқ бошига жиддий синов
савдо устамалари билан ваколатли давлат ва ҳуқуқни муҳо- келганда, ундан ўз манфаатла-
фаза қилиш органлари томонидан ри йўлида фойдаланиб қолишга
қўшиб ҳисобланганда амалга оширилади. уринмайди.
ДАРВОҚЕ... энг юқори чакана нархи Маълумотларга кўра, Бош Нилуфар ЮНУСОВА
410 минг сўмдан ошмас- прокуратура ҳузуридаги Иқти- «Mahalla»
содий жиноятларга қарши кура-
Жорий йилда талаб юқори лиги керак) сотилаётган шиш департаментининг ҳудудий
бўлса, чакана нархи 405 бўлинмалари томонидан фуқа-
бўлган дори воситаларининг ролар мурожаатлари асосида
минг сўмдан ошмаслиги 140 та дорихонада текшириш ва
ўрганишлар ўтказилган. Шундан
мавжудлиги ва уларнинг лозим бўлган «Клексан» 30 тасида белгиланган устамалар-
чакана нархлари юзасидан (эноксапарин) 4000 ХА
3 мингта дорихонада мони- МЕ дозали дори воси-
торинг кузатувлари ўтказил- таси 2,4 млн. сўмгача
нархланмоқда. Беларусда
ди. Истеъмолчилардан дори
ишлаб чиқарилган «Гепа-
воситалари нархи юзасидан рин» дори воситаси ҳам
келиб тушган 200 та муро- дорихоналарда 400 минг
жаат кўриб чиқилиб, дори сўмдан реализация қи-
воситалари ва биологик фаол линмоқда, аслида унинг
чекланган чакана нархи
қўшимчалар рекламасида-
135 минг сўмни ташкил
ги 86 та камчилик бартараф этади.
этилди. Бу айнан вирус билан
бўлган ҳолат. Аммо бир
қанча касалликлар учун
ишлатиладиган препа-
ТДЮУнинг хориждаги илк факультети
Тожикистонда очилди.
18 РАҚАМЛИ ЎЗБЕКИСТОН 2020 йил
№37 (1967)
ТОШКЕНТ ГЕОПОРТАЛИДА
НИМАЛАР АКС ЭТАДИ?
Бугун жаҳонда янги, замо-
навий тенденция вужудга зишнинг имкони йўқлиги боис
келди: эндиликда рақамли пойтахт ҳудудида мавжуд кўчалар,
технологиялар мегапо- тор кўчалар, шоҳ кўчалар ва ҳока-
лислардаги аҳолининг узоғини золарнинг аниқ рўйхати тузилади.
яқин, оғирини енгил қилмоқда. Натижада биз барча кўчмас мулк
Маълумотларга кўра, 2020 йилда объектларининг манзиллари кўрса-
дунё харитасида қарийб 600 та тилган аниқ реестрга эга бўламиз.
«рақамли шаҳар» пайдо бўлади.
Эндиликда мамлакатимизда ҳам «Шоҳ кўча»нинг оддий
«Рақамли Тошкент» концепцияси кўчадан қандай фарқи
ҳаётга татбиқ этилади.
бор?
Геоахборот тизимида Махфийлик грифи уларда чекловчи грифлар мавжуд
нималар акс этади? бекор бўлдими? эмас. Ортофоторежалар асосида Умуман олганда, рақамли ха-
биз инфратузилма объектлари ва рита мегаполис қурилиши би-
Концепциянинг асосий вази- Кўриниб турибдики, геопортал- кўча-йўл тармоғи акс эттирил- лан боғлиқ кўплаб жараёнларни
фаси давлат хизматларини бош- ни барпо этиш учун батафсил ва ган Тошкентнинг аниқ, батафсил онлайн режимда амалга ошириш
қариш, ижтимоий соҳа, ишлаб аниқ картографик материаллар- рақамли харитасини тузмоқдамиз, имконини беради. Бош режага ҳар
чиқариш, йўл-транспорт ва ком- дан фойдаланиш талаб этилади. унда кўчалар, хиёбон ва майдон- бир бинонинг электрон паспор-
мунал инфратузилма объектлари- Афсуски, бугунгача координа- лар, тор кўчалар, берк кўчалар ва ти киритилиши эса ер-кадастр,
нинг интеграция қилинган ахбо- таларнинг аниқ тизимларидан ҳоказолар кўрсатилади. фойдаланишга топшириш баён-
рот муҳитини яратишдан иборат. фойдаланиш мумкин эмас эди, номалари ва бошқа ҳужжатларни
Табиийки, ушбу жараёнларнинг кўплаб объектларни хариталарда Ҳар бир ташкилотнинг ўз рўйхатга олишга замин яратади.
барчасини шаҳар харитасига боғ- кўрсатиш, уларнинг тавсифини манзиллар реестри бор... Шу билан бирга, бу жараёнда яна
ламай туриб, амалга оширишнинг ёзиш тақиқланган, ҳатто турар- бир қатор масалаларга ҳам эъти-
иложи йўқ. «Рақамли Тошкент»- жой мавзеларидаги уйларнинг Айтиш керакки, ҳозирда ком- бор қаратиш лозим.
нинг асосий вазифаларидан бири рақамигача тақиқ бўлган. Шунинг- мунал хизматларни кўрсатувчи-
ҳам пойтахтнинг геопорталини дек, ушбу ҳужжатлар махфийлик лар, кадастр бўлими ва бошқа Жумладан, пойтахт геопорта-
ташкил қилишдир. Хўш, геопартал грифига эга бўлиб, улар билан ташкилотларнинг маълумотлар ли яратилар экан, манзилларнинг
нима ўзи? танишиш имконияти камдан-кам базасида баъзи уйларнинг ман- номланишидаги ноаниқликлар,
мутахассислардагина мавжуд эди. зиллари, объектларнинг номла- яъни бир хил номдаги манзиллар-
— Айтиш керакки, геоахборот ри турлича экани кузатилмоқда. га ҳам барҳам берилиши керак.
тизимида сунъий йўлдош ёрда- Айни жараёнда Вазирлар Маҳ- Хўш, уларнинг ҳаммасини қандай Масалан, Дархон, Қипчоқ, Аҳмад
мида олинган фотосуратлардан камасининг 2020 йил 14 январда қилиб ягона кўринишга келтириш Дониш номлари турли туманларда
фойдаланган ҳолда, замонавий қабул қилинган очиқ фойдаланиш- мумкин? Ягона манзиллар реестри бор. Кўпгина объектлар анча олдин
рақамли электрон хариталарни даги картографик материалларни, нима ва ягона манзилга амалда бекор қилинган ёки номи ўзгарган
яратиш имконияти мавжуд, — шу жумладан, географик ахбо- қандай қилиб эришиш мумкин? бўлса-да, лекин ҳужжатлар ва иш
дейди Электрон ҳукумат лойи- рот тизимларини барпо этишни айланмасида ҳамон қўлланилмоқ-
ҳаларини бошқариш маркази тартибга солувчи тегишли қарори — Тошкент ҳудудида ягона да. Демак, бу жараёнда географик
директори Баҳром Зиёев. — муҳим аҳамиятга эга бўлди. Ушбу манзиллар базаси ва кўчмас мулк объектларнинг номланишини
Электрон харита орқали ҳар бир ҳужжатдан аҳолининг кенг қатла- объектларига манзил берилишида меъёрлаштириш, бир хил номга эга
давлатнинг чегаравий ҳудудлари- ми ва тадбиркорлар фойдалана тизимлаштириш йўқлиги туфайли географик объектларнинг номига
ни белгилаш, шаҳар, туманларни олиши учун қарор чекловчи гриф- ҳозирги кунда кўплаб фавқулодда ўзгартириш киритиш зарурати бор.
тасвирлаш имконияти ярати- ларсиз қабул қилинди, очиқ фой- ва коммунал хизматларда ўзлари-
лади. Бундай хариталар давлат- даланишдаги аниқ ва батафсил нинг «манзиллар реестри» мавжуд Харитани тузиш жараёнида
лар учун қўшимча қулайликлар хариталарни тузишдаги асоссиз бўлиб, улар баъзан бир-биридан атамалар билан боғлиқ ҳолатга
яратади. Шу ўринда кўпчиликда талаблар олиб ташланди. фарқланади, — дейди Рақамли ҳам эътибор қаратиш зарур. Яъни
ҳақли савол туғилиши табиий: ривожланиш департаментининг кўпчилик «тор кўча» «ўтиш кўча-
бу жараёнда ҳозирда мавжуд — «Рақамли Тошкент» концеп- топогеодезия ва топонимика си»дан, «шоҳ кўча» оддий «кўча»-
бўлган «Google.map», «Яндекс цияси доирасида пойтахтнинг бўлими бошлиғи Анвар Жаб- дан нимаси билан фарқ қилишини
карта» каби электрон хариталар- аэрофотоси суратга олиниб, боров. — Айтиш керакки, Ягона билмайди. Ушбу атамаларни очиб
дан фойдаланилса бўлмайдими? WGS-84 координаталар тизимида манзиллар реестрини шакллан- берувчи ҳеч қандай меъёрий-ҳуқу-
Ахир, улар текин ва тайёр! Тўғри, юқори аниқликка эга ортофото- тирмай ва ишга туширмай туриб, қий ҳужжат мавжуд эмас.
улар анча қулай ва оммалашган, режалар (ортофоторежа — ҳудуд- «Рақамли Тошкент» концепция-
лекин уларда шаҳар ва қишлоқ- нинг (объектнинг) бир-бирини сида белгиланган мақсадларга Бугун қайсидир объектни
ларимизнинг барча кўчалари босувчи бирламчи фотосуратлар- эришиш қийин бўлади, негаки, у ёки кўчани топмоқчи бўлсак,
акс этмаган. Бундан ташқари, дан тузилган, рақамли трансфор- ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Холбу- «Google», «Яндекс» хариталари,
уларнинг маълумотлар базасида мация қилинган сурати) тайёр- ки, унинг мавжудлиги кўчмас мулк «Менинг шаҳрим» ва «2GIS.uz»
кўчалар кенглиги, кўприкларнинг ланди, — дейди Тошкент шаҳар манзиллари билан боғлиқ барча дастурларига мурожаат қиламиз.
ўтқазиш қобилияти, электр, газ ҳокимлиги Рақамли ривожланиш маълумотларни бирлаштириш Бироқ айрим ҳолларда улар-
ҳамда сув қувурларга тегишли департаментининг картогра- имкониятини беради. да маълум бир кўча турли ном
бўлган маълумотлар каби фақат фия ва геодезия масалалари билан кўрсатилиши кузатилади.
республика учун маълум бўлган бўйича директор ўринбосари Географик объектлар номлари- Демак, Ягона манзиллар реестри
ахборотлар мавжуд эмас. Камолиддин Файзуллаев. — Қа- нинг аниқ реестри бўлмай туриб, ва Тошкент шаҳар геопортали
рорда рухсат берилгани туфайли Ягона манзиллар реестрини ту- ишга тушар экан, унда кўчалар-
нинг бир хил номланишига чек
қўйилиши, пойтахт аҳолиси ва
меҳмонлари у ёки бу объектнинг
аниқ номини билиш имкониятига
эга бўлишига шароит яратилиши
зарур.
Санжар ИСМАТОВ
«Mahalla»
Офатлар оқибатида йўқолган ҳужжатни
тиклашда тўлов ундирилмайди.
2020 йил УЧИНЧИ СЕКТОР 19
№37 (1967)
Волонтёрлик – жисмоний ва юридик шахсларнинг манфаатларини
кўзлаб бепул асосда амалга ошириладиган, эркин хоҳиш-иродага
кўра бажариладиган, ижтимоий жиҳатдан йўналтирилган, жамоат
учун фойдали бўлган ихтиёрий фаолиятдир.
ВОЛОНТЁРЛИК ВА ХАЙРИЯ
ТАДБИРЛАР ҚОНУН ТАЛАБЛАРИ АСОСИДА
ЄТКАЗИЛЯПТИМИ? қонунга мувофиқ, волонтёрлар-
нинг ҳуқуқлари, ваколатлари ва
Маълумотларга кўра, ҳозирда ушбу соҳадаги муносабатлари
80 дан ортиқ мамлакатда йи- аниқ белгиланган. Қонуннинг му-
рик профессионал волонтёрлик ҳим жиҳати шундаки, бу волонтёр
ташкилотлари мавжуд. Мамлака- ва волонтёрлик фаолиятининг
тимизда ҳам волонтёрлик фао- ташкилотчиси ўртасида тузилади-
лиятини янада қўллаб-қувватлаш ган шартнома.
мақсадида, 2019 йил 2 декабрда
«Волонтёрлик фаолияти тўғриси- Яъни волонтёрлик фаолияти-
да»ги қонун қабул қилинганди. нинг ташкилотчиси, агар у волон-
тёрлик фаолияти билан ойига 20
Қонунга кўра, волонтёрлик соатдан кўпроқ банд бўлса, во-
фаолияти орқали кам таъминлан- лонтёрлик шартномасини тузиши
ган, ишсиз, кўп болали, бошпана- шартлиги ҳамда икки нусхада
сиз, қаровсиз қолганларга ёрдам расмийлаштирилиши, улардан
кўрсатиш, беморлар, ногиронлиги бири волонтёрлик фаолиятининг
бўлган шахслар, ёлғиз қариялар ва
бошқа ёрдамга муҳтожларни пар- Бугунги кунда мам-
варишлашга кўмаклашиш каби- лакатимизда фаолият
ларда амалга ошириш мумкинлиги шаффофлик етишмаяпти. Шунинг бошқа бир қатор ташкилот- кўрсатаётган 10 минг-
белгиланган. Хўш, қонун билан учунми рейтингда 25-ўриндамиз. лар томонидан «Facebook», дан ортиқ нодавлат но-
қандай тартиблар ўрнатилган- Бегонларга ёрдам кўрсатиш 54, «Телеграм» каби ижтимоий
ди-ю, бу нималарни ўзгартирди? хайрия ташкилотларига пул ўт-
казиш 25, волонтёрлик фаолияти тармоқларда гуруҳ аъзолари тижорат ташкилотлари
— Бугун волонтёрлик ва хай- бўйича 33 фоиз балл тўплаганмиз.
рия тадбирлари оғир шароитдаги хайрия тадбирлари, акция- пандемияга қарши ку-
одамларга катта ёрдам бермоқда, 534 та ННТнинг 31 таси лари ҳамда ёрдам кўрсатиш рашда фаол қатнашди.
волонтёрлик билан бўйича ўзаро маълумотлар Бунда қарийб 90 фоиз
— дейди Адлия ва- шуғулланади алмашмоқда ва беғараз нодавлат нотижорат
зирлиги Нодав- ёрдам тадбирларини амалга ташкилотлар ўз фао-
лат нотижорат Ҳозирги вазиятда ижтимоий оширишга кўмаклашяпти.
ташкилотлар ҳимояга муҳтож аҳолига ёрдам
бошқармаси кўрсатиш, уларни моддий рағ- Шунингдек, коронавирус би- лиятини амалга оши-
маслаҳатчиси батлантириш ҳамда кўмакка
Зафар Мус- муҳтож аҳолига маънан ва руҳий лан боғлиқ вазиятда бемор- ришда кўнгиллилардан
тафоқулов. жиҳатдан рағбат беришда во- лар, уларнинг оила аъзолари унумли фойдаланмоқда.
— Жаҳон таж- лонтёрлик гуруҳлари фаолияти ва ижтимоий ёрдамга муҳ-
сезилмоқда.
рибасида хайрия тож аҳолига ёрдам кўрсатиш-
нафақат инсонларнинг кўнглини Бугунги кунда мамлакатимизда
кўтаради, балки давлат ташкилот- фаолият кўрсатаётган 10 минг- да call-марказлар асқатмоқда.
лари ва тадбиркорларга яхшиги- дан ортиқ нодавлат нотижорат
на реклама воситаси сифатида ташкилотлари пандемияга қарши Бу тажриба эпидемиологик
ҳам хизмат қилади. Волонтёрлик курашда фаол қатнашди. Бунда
ва хайрия тадбирларининг қай қарийб 90 фоиз нодавлат нотижо- вазият беқарор бўлган Ита-
даражада олиб бориш бўйича ҳар рат ташкилотлар ўз фаолиятини
йили жаҳон хайрия индекси эълон амалга оширишда кўнгиллилардан лияда ўзини оқлаган. Мамлакатда ташкилотчиси, иккинчиси волон-
қилинади. Жорий йилда унда 153 унумли фойдаланяпти. кўплаб ёш волонтёрлар ҳаракат- тёрда сақланиши белгиланган.
та давлат қатнашди. Индексда 3 лари томонидан call-марказлар Ушбу қонун гуруҳ аъзолари иши-
та кўрсаткич: бегоналарга ёрдам — Биргина Наманган вилоя- ташкил этилган бўлиб, муҳтож га бўлган масъулиятни ошириш
бериш, хайрия ташкилотларига ти мисолида оладиган бўлсак, инсонларга озиқ-овқат ва фар- баробарида, уларнинг фаолиятида
фуқароларнинг пул ўтказиши, вилоят адлия бошқармасидан мацевтика маҳсулотлари етказиб ихтиёрийлик билан бир қаторда
волонтёрлик ишларида аҳолининг рўйхатдан ўтган 534 та нодавлат берилмоқда. Италияда мазкур қонунийлик, инсонпарварлик ва
иштироки баҳоланади. Сўнгги нотижорат ташкилотларидан ташаббуслар маҳаллий давлат беғаразлик каби фазилатларни
кўрсаткичларга кўра, АҚШ, Буюк 31 таси волонтёрлик фаолияти ҳокимият органлари томонидан, ошишига хизмат қилади.
Британия ва Австралия хайрия билан боғлиқ хайрли ишларни энг аввало, маъмурий томондан
тадбирларида етакчи ўринда ту- олиб бормоқ- Нималар қилиш керак?
рибди. Бу давлатларда хайрия тад- да, — дейди қўллаб-қувватланмоқда. Хитойда
бирларига фуқароларнинг ишон- Наманган
чини оширишга алоҳида эътибор вилояти коронавирус инфекцияси би- Волонтёрлик ва хайрия фао-
қаратиляпти. Электрон платфор- Адлия лан кураш бўйича волонтёрлар лиятини тартибга солувчи қонун
ма, мобил иловалар, айниқса, бошқарма- фаолиятини намуна сифатида нормалари чет эл тажрибасини
уларнинг хайрия ташкилотларига си бўлим кўрсатиш мумкин. У ерда мазкур ўрганган ҳолда такомиллашти-
ишончини юксалтирмоқда. Яъни бошлиғи касаллик билан оғриётган шахс- рилиши лозим. Ушбу фаолиятни
хайрия қилган одам унинг ўз эга- Наима Ёдго- ларга психологик ёрдам кўрса- амалга оширувчи нодавлат но-
сига етиб боргунга қадар бўлган рова. — Айниқса, тиш бўйича оз эмас, кўп эмас 360 тижорат ташкилотларни давлат
жараённи онлайн кузатиб бориш «Бахти болалик», «Ёшлар итти- та call-марказ ташкил этилган. Бу рўйхатидан ўтказиш муддатлари-
имконига эга. Бизда эса айни шу фоқи», «Истиқболли авлод» ва каби марказлар Испания, Япония ни қайта кўриб чиқиш ва қисқар-
ва Таиландда ҳам фаолият юри- тириш чораларини кўриш керак.
таётир. Ўзбекистонда чет эл ташкилотла-
Волонтёрларга стаж ри билан ҳамкорликда волонтёр-
ёзиладими? лар мактабини очиш вақти ҳам
аллақачон келган.
Юртимизда бу фаолиятни тар-
тибга солиш бўйича ишлар бош- Садоқат МАХСУМОВА
ланганига кўп вақт бўлмади. Бироқ ёзиб олди.
Энди босма нашрлар манзилга скутер ва
велосипедларда етказилади.
20 СИЗ НИМА ДЕЙСИЗ? 2020 йил
№37 (1967)
ИСЛОМзНулИм кНўрГсаАтиСшЛэмМас,АҚСАДИИсломаслида
тинчлик, дегани. фойдаланилмоқда. Аммо афсуски,
Муқаддас диний идора тизимидаги кўпгина сайт-
балки маърифат улашишдирманбаларни муто- лардаги ахборотлар, чиқишлар
лаа қилган кишилар тарғиботи нисбатан суст. Қола-
динимиздаги силаи верса, ундаги мақолалар, лавҳалар
раҳм, кечиримли- кишини ўзига жалб этолмайди.
лик, ҳалимлик фа-
зилатлари илгари – Бизда экстремистик кучларга
сурилгани, зулм, қарши ахборот курашида ҳали-
адоват тушунчала- ҳанузгача анъанавий тарғибот,
мақолалар кузатилаётган бир
“ридан қайтарилга-
нини таъкидлашади.
Аммо минг афсуски, пайтда ёт ғоядаги кучлар вакилла-
сўнгги чорак асрда ри тарғиботдаги янги-янги усул-
раҳмдиллик, тинч- ларни жорий этишмоқда, – дейди
ликка даъват этган таҳлилчи Алишер Раҳматов. –
муқаддас динимиз Улар ҳозир жиҳод, ҳижрат ҳақида
айрим экстремистик айрим ички ва ташқи душманлар э кстремистик кучларнинг осонги- бирдан очиқчасига гапиришмайди.
кучлар учун зулм, сиёсий мақсад йўлида ишлата на ўлжасига айланишмоқда. Аввалига намоз, рўза каби даст-
қўпорувчилик ниқо- бошлади. Бу вақтларда аксарият лабки диний амалларни ўргатиша-
би бўлди. асл диний манбалар ёқилган ёки Тўғри, ҳар бир оилада имон, ди. Шариатга мувофиқ амалларни
борларини ҳам ўқишга савод савоб ва гуноҳ ҳақида гапирилади. тарғиб этишади. Мижози кўнглига
Энг ачинарлиси, бир неча аср- етмайдиган даражага келиб қолган- Аммо ана шу гапларнинг аксария- ўтиришиб, унинг руҳиятини тўлиқ
лар мобайнида ислом маданияти, дик. Диний олимлар эса ниҳоятда ти мавҳум, ота-онанинг ҳам ди- эгаллаб олгач, ўз вайронкор ғоя-
маънавияти тимсоли бўлган юрти- кам. Шу боис мадраса кўрган-кўр- ний илми ҳаминқадар. Қолаверса, ларини сингдиришга ўтади. Ана
мизда ҳам экстремистик кучлар- маганлигини суриштирмай, диний соч-соқоли оқарса-да, фарзандла- шундай кезларда чинакам ислом
нинг бўҳтон ғояларига алданган, либосни риё сифатида кийган рига тўғри тарбия бериш ўрнига маърифатини эгаллаган, маъна-
илмсизлар йўлига эргашганларнинг ҳар қандай чаласаводга топиндик. кўчада нард-карта ўйнашдан бери вий-диний иммунитети кучли
борлигидир. Кишини ўйлантира- Фарзандларимизни шуларнинг келмаган айрим оталар, боболар бўлган кишигина унинг шариат
диган, кези келганда, юракка оғриқ қўлига, ҳужраларга диний таҳсил зурриёдларига қандай диний-маъ- таълимидан жаҳолат таълимига
соладиган жиҳати шундаки, бу олиш учун бердик. Ҳужрада динни навий тарбия берсин? ўтиш босқичини яхши англайди ва
ҳолат, бу жанжалларда ҳар икки то- жиҳод сифатида ўрганган фарзанд- унга қарши кураша олади.
Балки ана шу бўшлиқни тўлди-
риш учун мактабда диншунослик
мон, жабрдийда ҳам, ситамгар ҳам ларимиз қўлга қурол олиб, Ватанга фанларини жорий этиб, ислом Жаҳолатга қарши
ўзимизнинг қондошимиз, бирода- қарши чиқишди... динининг асл моҳияти, аҳком- маърифат
римиз. Баъзида эса кечагина маҳал- лари, экстремистик кучларнинг
Бу 1999 йил 16 февралгача бўл-
ламизда беғуборгина бўлиб дўстла- ган ҳолат. Айнан ушбу қўпорувчи- ёшларни ўз ғоясига оғдириш пал- – Тан олиш керак, фуқароларнинг
ри билан ўйнаб юрган болакайнинг ликдан сўнг бутун халқ дин номи- ласидаги белгилар, ушбу ҳолатга диний экстремистик шаклдаги ёт
дан гапирган ҳар қандай киши ҳам қарши курашиш усуллари ҳақида ғоялар таъсирига берилишида кўп
вақт ўтиб, ашаддий каллакесар,
ўзга юртларда дайдиб юрган қотил чинакам тақводор эмаслигини, тушунчалар бериш керакдир.
ҳолларда биз, дин вакилларининг
бўлганига ишонолмайсиз. Ота-она- муқаддас динимиздан разил мақ- Ушбу тарбияни мадраса кўр- ҳам маълум маънода «ҳиссаси»
си гапини икки қилмаган ўсмир- сади йўлида фойдаланаётганлар ган, етук диний илмга эга масжид бор эди, – дейди Мир Араб олий
нинг икки-уч ой хорижга чиқиб ҳам борлигини англаб етди. имомлари ҳам амалга ошириши мадрасаси ректори Ҳайдархон
келмасиданоқ падару волидасига Ўша воқеаларга ҳам 20 йил- мумкин. Аммо муаммо шундаки, домла Йўлдошхўжаев. – Негаки,
шариат аҳкомларини тушунтир- дан ошибди. Назарий жиҳатдан бугун масжидлар сони аҳоли со- ўша фуқароларнинг дин мавзуси-
моқчи бўлгани, гапларига кўнмаса, олиб қараганда, халқимиз бу давр нига тўла мувофиқ келмайди. Ма- да берган саволларига ўз вақтида
ичида аллақачон дин ҳақидаги салан, Бухоро вилояти Ғиждувон
улардан воз кечишгача тайёрли- берилмаган жавоблар ёки берилган
гини уқтирганидан ёқа ушлайсиз. қарашларнинг сарагини саракка, туманида 75 та маҳалла таркибида жавобнинг қониқтирмаганлиги
Ахир ота-она ҳурматини жойига пучагини пучакка айирган, эъти- 300 мингдан зиёд аҳоли истиқо- уларнинг бошқа манбалардан жавоб
қўйиш ўша шариатнинг асосий қодимизга берилган зарбаларни мат қилади. Аммо туманда мас- излашларига олиб келади. Агар дин
аҳкомларидан бири эмасми?!.. бартараф эта оладиган даражага жидлар сони атиги олтита. Баъзи соҳаси ходими ўз соҳасини му-
Шунда ўйланиб қоламиз: биз келган, диний экстремистик хавф намозхонлар 10-15 чақирим йўл каммал эгаллаган бўлса, аҳолига шу
фарзандимизни қачон бой бер- деган тушунча аллақачон кун босиб жума намозига қатнайди. билимини содда ва таъсирчан усул-
дик?! Табиийки ҳар бир жавоб тартибидан чиққан бўлиши керак Хўш, ана шундай ҳолатда фуқа- да етказа олса, қавм вакили бошқа
яна турфа саволларни келтириб эди. Аммо... Ҳанузгача фарзандла- ро диний соҳадаги саволи қизиқи- жойга бормайди. Шу боис энди-
чиқараверади. римизнинг диний экстремистик шига қандай жавоб олсин? 15-20 ликда имомлар учун бир йилда бир
Бир асрдан зиёд давом кучлар таъсирига тушиб қолиш чақирим йўл босиб имом олдига маротаба тасаввуф, фиқҳ, ақоид ва
ҳолатларининг мавжудлиги бу бориш учун вақт, харажат керак. бошқа дарслардан малака ошириш
этган маънавий бўшлиқ борада ҳали қилинадиган ишлари- Қўлида эса юқори тезликдаги
курслари ташкил этилди. Шу билан
Дастлаб фарзандларимизнинг миз кўплигидан дарак беради. интернетга эга телефон. Биргина бирга, ижтимоий тармоқлар орқали
диний экстремистик кучлар таъ- қидирув орқали саволига жавоб динимиз номидан сўзланган турли
сирига берилишида аввалига Чор, Бошланғич диний топади. Энди жавобнинг соф иғво-бўҳтонларга қарши Қуръони
кейин эса Шўро мустамлакаси тарбия муҳим ислом таълимотига қай даражада карим ва саҳиҳ ҳадислар, ишончли
даврида шаклланган бир асрдан тўғри келиши эса ёлғиз Яратганга диний адабиётларга таяниб, тизим-
ортиқ даҳрийлик муҳитини сабаб Инсон табиати азалдан сиғи- аён... Ҳолбуки масжид яқин бўл- ли раддиялар ҳам бериб борилиши
қилиб кўрсатдик. Бу асосли жавоб. нувчан. Ҳатто қадимда дин ҳақида ганда ўша эътиқод ихлосманди аҳолининг дин номидан сўзланган
Негаки, юртимиз мустақиллик- тасаввури бўлмаса-да, ўзи муқад- саволига жавобни имомдан олган ёлғон даъватларга ишонишла-
ка эришган кезлари мустамлака дас билган табиат ҳодисалари, ва адашишдан қайтган бўларди. рининг олдини олишда муҳим
оқибатида пайдо бўлган маъна- самовий жисмлар, тотемларга аҳамият касб этиши баробарида
вий ташналикларимизни бирдан ибодат қилган. Демакки эътиқодга Тарғиботда сон эмас, жамиятда тинч, осойишта муҳит
қондирмоқчи бўлдик. Бу ташна- ташналик унинг генида бор. Шу сифат муҳим барқарорлигини таъминлашда асо-
лик, шубҳасиз, эътиқод ташналиги боис ҳар қанча чекламанг, уни сий омил бўлиб хизмат қилмоқда.
ҳам эди. Йиллар давомида Худо илоҳий кучларга сиғинишдан Тўғри, сўнгги пайтларда Ўзбе-
номинида айтишга қўрққан халқ қайтара олмайсиз. Афсуски, ана кистон мусулмонлари идораси, Дарҳақиқат, исломнинг асл мақ-
энди Эгасини танишга жон-жаҳди шу руҳий эҳтиёжни ўз даврида унинг жойлардаги вакилликлари сади қон тўкиш, зулм кўрсатиш
қондира олмаган, оила давраси- томонидан соф ислом маърифа- эмас, балки маърифат улашишдир.
билан берилди. да бошланғич диний тарбияни тини тарғиб этишда интернет АВРАНГЗЕБ
Ана шунда муқаддас динимизни ололмаган ёшлар кейинчалик тармоқлари имкониятидан кенг
2020 йил МЕРОС 21
№37 (1967)
Ўзбекистоннинг моддий ва номоддий бойликлари
билан фахрланиш, асраб-авайлаш, дунё саҳнига
олиб чиқиш, кўз-кўз қилиш ҳеч бир юртдошимизни
бефарқ қолдирмайди. Дахлдорлик ҳисси устунми,
моддий-маънавий бойлик ҳақидаги ҳар қандай ахборотга
беэътибор эмасмиз. Куни кеча Самарқанддаги мақбарадан
ўғирланган, XIII-XIV асрларга оид кошинлар партияси 2020
йил январь ойида Лондон аэропортида контрабанда маҳ-
сулоти сифатида олиб қўйилгани ҳақида хабар тарқалди.
МАДАНИЙ БОЙЛИКЛАР
ЇАЧОН ТЄЛИЇ ЮРТИМИЗГА ЇАЙТАРИЛАДИ?
Воқеага ўз муносабатини 2019 йилда бундай давлатлар сони зи, Шарқшунослик институти, ки 1 йилгача вақт кетади. Сканер
билдирган Маданият вазирлиги 40 тага етди, — дейди Вазирлар Имом Бухорий ва Имом ат-Тер- бўлимига келиб тушган китобни
мутасаддилари бу Ўзбекистондаги Маҳкамаси ҳузуридаги Ўзбекис- мизий халқаро илмий-тадқиқот рўйхатдан ўтказамиз. Агар бир-
тарихий обидалар кошинларининг тонга оид маданий бойликларни марказлари, Ўзбекистон халқа- бирига ёпишиб кетган саҳифалар
четга олиб чиқиб кетилиши билан тадқиқ этиш маркази директори ро ислом академияси ва бошқа тўлиқ очилса, манбага жиддий
боғлиқ биринчи ҳолат эмаслигини ўринбосари Дилшод Расулов. — илмий муассасаларга тақдим шикаст етиш эҳтимоли бўлгани
таъкидлади. Дарҳақиқат, асрлар Номаълум сабабларга кўра олиб этилмоқда, — дея давом этади боис 120 даража ҳароратда ска-
оша ўз қийматини йўқотмаган кетилган тарихий манбалардан, Дилшод Расулов. — Зикр этил- нер қилиш халқаро миқёсда қабул
маданий хазинанинг асосий қис- аввало, халқимиз баҳраманд ган бу илмий муассасаларда кўп қилинган. Махсус камерада сурат-
ми ўз бисотимизда сақланаётган бўлиши лозим. Дунё миқёсида оворагарчиликлар эвазига қайта- га олинган қўлёзма дастур орқали
бўлса-да, қанчадир улуши турли кенг тарқалаётган коронавирус рилган қадимий битиклар нарига бирлаштирилиб, электрон вариант
сабабларга кўра хорижий давлат- инфекцияси бу жараёнга ҳам ўз сурилиб қўйилмаслиги керак. тайёрланади. Сканерланган китоб
ларга олиб кетилгани ҳам бор гап. таъсирини кўрсатмоқда. Мута- Ҳеч биримиз билмаймизки, бу серверга юборилади ва асл нусха-
Уларни юртимизга қайтариш эса хассисларнинг чет давлатларга битикларда ёш тадқиқотчилар- си билан бир хилда рақамланади.
мураккаб жараёндир. хизмат сафари чекланиб қолди. нинг айнан бу борадаги илмий
Аммо февраль-май ойларида ишланмаларини юзага чиқариш- Моддий манфаатдорлик
Чет элда қанча ходимларимиз Туркия музей ва га туртки берувчи маълумотлар қачон ошади?
маданий бойлигимиз кутубхоналарида сақланаётган сақланаётгандир. Қолаверса,
Абу Али ибн Сино, Абу Райҳон қўлёзмани таъмирлаш, ўрганиш, Ноёб манбани электронлаш-
сақланмоқда? Беруний, Қосим ал-Хоразмий, Ха- тадқиқ этиш, халқимизни бу тирувчи мутахассисларга эҳтиё-
рис ал-Хоразмий, Мирзо Улуғбек, дурдона асарлардан баҳраманд жимиз катта бўлса-да, 20 киши
Катта тарихий йўлни босиб Қозизода Румий қаламига мансуб этиш масаласига мутасаддилар ўрнига бор-йўғи 3 нафар ходим
ўтган халқнинг моддий-маъна- 900 дан ортиқ қўлёзмага оид янги жиддий эътибор қаратишса, маъ- ишламоқда. Бу билан улкан фонд-
вий бойликлари ҳам шунга яраша маълумотни аниқлашди. Уларнинг навий ҳаётимизда туб бурилиш ни қисқа муддатда электрон
бўлади. Бу фикр не-не алломалар нусхасини юртимизга қайтариш ясалган бўлар эди. шаклга ўтказишнинг имкони йўқ.
яшаб ўтган Ўзбекистонга тўла эса хизмат сафари билан боғлиқ Қолаверса, 500-600 минг сўм ой-
маънода тааллуқлидир. Факт ва харажат талаб қилади. Жорий Изоҳли таржима ва лик маош уларни қониқтирмаяпти.
рақамларга мурожаат қилайлик: йилнинг январь-сентябрь ойлари- табдил қандай жараён?
яқин йилларда турли чет мамла- да чет элларда сақланаётган 1000 Ўрганиш мумкин бўлган ҳолатга
катлардан алломаларимиз қалами- дан ортиқ маданий бойликлари- Тасаввур қилингки, қўлингизда келтирилгач, тарихий асар маз-
га мансуб 34 та қўлёзма асарнинг миз борлиги аниқланиб, уларнинг унниқиб, титилиб, ҳаттоки айрим мун-моҳиятини ўрганиш, тар-
рангли электрон нусхаси олиб реестри яратилди, илмий тавси- саҳифалари моғорлаб кетган қўл биявий аҳамиятини кенг жамоат-
келинган. фини изоҳлашга эришилди. ёзма ёки қайсидир асрга мансуб чиликка маълум қилиш яна ҳам
миниатюра. Қимматбаҳо сопол, қийин кечади. Демак, қайсидир
— 2018 йилда маданий бойлик- Қўлёзмалар қаерда шиша, металл идиш бўлса, қачон хорижий давлатдан олиб келинган
ларимиз 25 та хорижий давлатда сақланади? яратилган, кимга тегишли экани ёки юртдошларимиз бисотида
сақланаётгани аниқланган бўлса, билан қизиқасиз. Қўлёзма асарга сақланаётган кўҳна қўлёзмани таъ-
эса унча-мунча одамнинг «тиши» мирлаш, ўзбекчага ўгириш синч-
Мавзуга оид маълумот: Неча йиллар давомида ўтмайди. У илмий муомалага ки- ковлик, ақл-заковат, сабр-тоқат
ўзга давлатда сақлан- ритилмаса, қат-қат саҳифаларида- талаб қиладими, бу жараёнга жалб
Япониянинг «Clone Cultural ган тарихий, моддий ги матн тадқиқ этилмаса, четдан этилган кадрлар моддий манфаат-
Properties» инновацион мар- маданий ва маънавий келтиришу сақлаш нимага керак? дорлигини ҳам ошириш зарур.
кази Ўзбекистонда сақланиб мерос намуналарининг
қолган тарихий ёдгорликлар ўзимизга қайтарилиши — Ҳар йили 10 дан зиёд тарихий Ўтмишни ўрганмай туриб,
қайта тикланишга муҳтож катта машаққат. Аммо бу қўлёзма илмий жиҳатдан чуқур келажакни барпо этиш ёки тасав-
эканини эътиборга олган мақсадга тўлиқ эришил- ўрганилиб, изоҳли таржима ва вур қилиш мумкин эмас. Қайсики
ҳолда, 3D-клонлаштириш ди, дегани эмас. Бундан табдил (араб имлосидаги эски халқнинг тарихи серқирра, бой
технологияси асосида йўқол- халқимизни бохабар ўзбек ёзувидан кирилл алифбо- бўлса, унинг истиқболи ҳақида
ган элементларни таъмирлаш қилиш ва баҳраманд сига ўгириш) қилинади, — дейди башорат қилишга ҳақлимиз. Мар-
ва унинг нусхаларини 2021 этиш яна ҳам мураккаб Фанлар академиясининг Шарқ- казий Осиё давлатлари орасида
йил Луврда бўлиб ўтадиган вазифадир. Соҳа ходим- шунослик институти қўлёзма бой тарихи, миллий урф-одатлари,
кўргазмада намойиш этишга лари таъкидлаганидек, асарлар фонди мудири Шариф- моддий-маънавий бойликлари,
кўмаклашиш истагини бил- маданий бойликдан 60 жон Исломов. — Фондимизда 26 географик ва демографик тузили-
дирмоқда. фоизини сопол, металл, минг жилд қўлёзма, 40 минг жилд- ши билан ўзига хос ўрин тутувчи
шиша буюм ва қиммат- га яқин қадимги тошбосма ки- Ўзбекистон айнан шундай давлат-
баҳо ёдгорликлар ташкил тоб мавжуд. Улар табиий ашёдан лардан биридир. Унинг ўтмишига
этади. 40 фоизи эса қўл бўлгани учун меъёрий ҳароратда оид ҳар қаёққа сочилиб кетган
ёзма ва миниатюрадан сақланиши, қуёшнинг ультраби- хазинани йиғиш, таъмирлаш,
иборат. нафша нурларидан ҳимояланиши тадқиқ этиш долзарб вазифа бўлиб
зарур. Бир манбани таъмирлаш қолаверади.
— Қўлёзмалар Ислом учун 2-3 ой, баъзан 6 ой, ҳатто-
Ҳулкар КУЗМЕТОВА
цивилизацияси марка- «Mahalla»
«Кўксарой қароргоҳи» дирекцияси
ташкил этилди.
22 ТАЪЛИМ 2020 йил
№37 (1967)
Пойтахтдаги
МУМАУКМТАТБАЛЪ53АЛфРИоИиМНзиИ«НруГсШу йилнинг бошро-
(356), молдаван (1,1 ДАРВОҚЕ...
ғида ўзбек тилини минг), арман (15,4
минг), эстон (136), Бош прокуратура бошқар-
мактаб»лар...(ми?)ривожлантиришгаяҳудий (3,8 минг), ма прокурори Муродулла
немис (700) вакил- Турсунметовнинг маълу-
бағишланган катта ларини, бунинг мот беришича, ҳанузгача
анжуманда таниқли айрим идораларда иш
адабиётшунос олим устига жадвал ҳужжатларини рус тилида
Қозоқбой Йўлдошев охирида «бошқа» юритиш ҳолатларига чек
пойтахтдаги мактаб- деб кўрсатилган ва қўйилмаган. Хусусан, Адлия
ларнинг қарийб 53 30 минг атрофи- вазирлигидан вазирлик ва
даги ҳисоби озроқ идораларнинг давлат тили-
“фоизида таълим рус да ёзилмаган 242 та идора-
тилида олиб борили- вий норматив-ҳуқуқий ҳуж-
шини куйинчаклик жатлари давлат рўйхатидан
билан тилга олганди. ўтказилган, вазирлик ва
Ўзбек тили байрами идоралар ҳамда уларнинг
қуйи тизимларида ички
арафасида ижтимоий миллат вакилла- идоравий буйруқ ва фармо-
тармоқларда ушбу йишларни қабул қилишда
рини ҳам «рустил- 1149 та ҳолатда ҳужжат-
далил қайта-қайта эс- лилар» гуруҳига ларни давлат тилида қабул
қилмаслик ҳолатларига йўл
ланди. Бу ҳолат қан- қўшсак, ўшанда ҳам қўйилган.
фарзандлари рус Шунингдек, қонун талабига
дай юзага келган? Ёки тилли мактабга борувчи аҳоли 553 йилда республикада ўзбек тили- кўра, ҳисоб-китоб, статис-
Тошкентда рус ти- минг нафар кишини ташкил этади даги мактаблар сони 8833 тадан тика ва молия ҳужжатлари
лида сўзлашувчилар ва бу Тошкент аҳолисининг 22,4 — 9315 тага ошган. давлат тилида юритилиши
катта нуфузни таш- фоизи деганидир. Эсда тутингки, лозим бўлса-да, ҳозирда
кил этадими? Бундай Тошкент аҳолисининг 75 фоизи Сабаблари суриштирилса, ўзбек давлат бюджетидан молия-
десак, кўплаб ўзбек- — ўзбеклардан иборат. Бунга ҳали ота-оналар фарзандларини рус лаштириладиган вазирлик
лар ҳам фарзандлари- «рустилли» ҳисобланмайдиган мактабларига рус тилини ўргани- ва идораларда бухгалтерия,
ни рус мактабларига тожиклар ва бошқа туркий эллар ши учун бериши маълум бўлади. ҳисоб-китоб ишларини
бераётганига гувоҳ вакиллари — қозоқлар, қирғиз ва Бола мактабга фақат тил ўрган- юритиш «УзАСБО» элек
бўламиз. бошқалар қўшилмаган ҳолда. гани бормайди-ку. Ўзбек бола- трон дастури орқали тўлиқ
лар рус тилида бошқа фанларни рус тилида юритилмоқда.
ўрганишга қийналиши мумкин.
қалбан зиёли юртдошларимиз кўп.
Аслини олганда, рус тилини Ўзбек синфларидаги Буни ҳисобга олишмайди. Шу Муаммо шундаки, бизнинг жамия-
ўрганишнинг ҳеч қандай ёмон то- ўқувчилар 7,6 фоизга ошди боис бугунги кунда вазирлигимиз тимизда ўзбек тилини мукаммал
мони йўқ. Балки кўплаб фойдали ўзбек тилида таълим бериладиган даражада билиш оддий одамга ҳеч
томонлари бор. Ота-оналар ҳам — Ростдан ҳам, ўтган ўқув йи- мактабларда фаолият кўрсатувчи нарса бермайди. Қайтага, айрим
шу жиҳатни ҳисобга олаётганла- лида пойтахтимиздаги ўқувчилар- рус тили ўқитувчиларининг фан- идора-ташкилотларга ишга қабул
ри шубҳасиз. Лекин бола бошқа нинг 52 фоиздан зиёди рус синф- ни билиш даражасини ошириш қилишда русчада равон сўзлай ва
тилда савод чиқарса, таълим олса, ларида таълим олган. Жорий ўқув устида иш олиб боряпти. иш юрита олиш талаби қўйилади.
унинг фикрлаши, дунёқараши йилида ушбу кўрсаткич ўзгарди — Тўғри, расман эмас, лекин амалда
ҳам ўша тил соҳиблариники каби ўзбек синфлари- Сабабларини бартараф шундай. Айни шу нарса ҳам баъзи
бўлиб қолмайдими? Кейин унга даги ўқувчилар этсак, муаммо ечим ўзбек ота-оналарни рус мактаб-
ўз она тили, ўз миллати, унинг 7,6 фоизга ошди, топади лари томон етаклайди. Уларнинг
манфаатлари бегонага айланиши — дейди Халқ фарзандлари эртага улғайиб,
табиий эмасми? таълими вазир- «Тил — миллатнинг бирламчи бирон идорага мутасадди бўлса,
лиги ахборот белгиси» деган гапни кўп так- улар ҳам бошқаларга шундай та-
Бу ўзбекларнинг ўз тилига хизмати раҳбари рорлаймиз, айниқса, ҳар йили лабни қўйиши ҳеч гапмас.
нисбатан муносабатидаги энг Лайло Рустамо- 21 октябрь яқинлашганда ҳамма
оғриқли кўриниш, десак хато ва. — Ўзбек тилида ўқитиладиган ўзбек тилининг жонкуярига айла- Хуллас, ўзбек тилини обрўсиз-
бўлмайди. Чунки бошқа омил- мактаблардаги шароитлар яхши- нади. Кўпчиликка таниш манзара: лантирувчи, унинг ривожига тўсиқ
лар шунинг ортидан етаклашиб ланиши, уларнинг замонавий таъ- ОАВда ёки ижтимоий тармоқларда бўлаётган муаммоларни ечишда
келади. Хўш, давлат тили мақоми- мирланиши, ўқитувчилар танлов ўзбекча сўзлашолмайдиганларни унинг оқибатларига эмас, сабаб-
га эга она тилимизнинг қадрини асосида ишга олиниши эвазига шу чангини чиқариб сўкамиз. Кўча- ларига қарши курашсак, кутилган
пасайтиришга сабаб бўлаётган натижага эришилди. ларга шиорлар илинади. Тадбир натижага эришишимиз мумкин.
шу ва бошқа муаммоларга қандай уюштирмаган муассаса қолмайди.
барҳам бериш мумкин? Ҳозирги кунда Тошкент шаҳри- Биронта «тилчи» ёки ижодкорни Тўлқин ШЕРНАЕВ
да тўлиқ ўзбек мактаблари сони 63 топиб келишиб, залга йиғилган жа- «Mahalla»
Аслида «рустилли» та, тўлиқ рус мактаблари 32 тани моа қаршисида «она тилимизнинг
аҳоли уч баравар кам ташкил этса, 217 таси аралаш, буюклиги» ҳақида ваъз ўқишни ил-
яъни уларда ўзбек тилида ҳам, тимос қилишади. Шу билан тамом
Маълумотларга кўра, 2019 рус тилида ҳам сабоқ берилади. — зиммадаги вазифа соқит бўла-
йил бошида Тошкент шаҳрининг Умуман олганда, ўзбек синфлари ди. Бизнинг ўзбек тили мавқеини
доимий аҳолиси сони — 2 млн. сони ҳам, уларда ўқиётган ўқувчи- юксалтириш борасидаги ишимиз
465 минг кишини ташкил этган, лар сони ҳам ошди. Рус синфлари асосан шундан нарига ўтмайди.
бундан 1 млн. 836 минг киши – 6135 тани ташкил этса, ўзбек
(75%) ўзбек, руслар эса 13 фоиз, синфлари — 8028 тага етди. Пой- Бу билан биз ўзбекларни ёп-
яъни 335 минг киши. Ўзбекистон тахтлик ўқувчиларнинг 48,7 фоизи пасига ўз она тилини ҳурмат
шароитида «рустилли» деб ҳи- рус синфларида, 55,6 фоизи ўзбек қилмайдиганга чиқариб қўймоқчи
собланадиган корейс (61,3 минг), синфларида таълим олмоқда. эмасмиз. Ўзбек тили равнақини
украин (28,8 минг), белорус (6,2 чин дилдан истайдиган, унга
минг), грузин (1,3 минг), литвалик Қайд этиш лозимки, сўнгги уч ўз ҳиссасини қўшиб келаётган
Ўқитувчилар 25 та ўқув марказида ташкил этилган
рус тили синфларига ишга жалб қилинади.
2020 йил ТАЪЛИМ 23
№37 (1967)
МАКТАБЛАР
РЕЙТИНГИНИ БАІОЛАШ
тоашъилриамдисимфиа?тини2018 йил 5 сентябр-
сига мактаблар педагог жамоаси ўртасида МАВЗУГА ОИД
да қабул қилинган ўтказиладиган сўровно-
«Халқ таълимини ма натижалари ҳамда МАЪЛУМОТ:
бошқариш тизимини битирувчиларнинг
такомиллаштириш ОТМга кириш кўр- Бутунжаҳонда Иқтисо-
бўйича қўшимча чо- саткичи инобатга дий ҳамкорлик ва тарақ-
ра-тадбирлар тўғри- олинади. қиёт ташкилоти(OECD)га
сида»ги Президент аъзо мамлакатлар ишти-
фармони асосида Умумтаълим рок этиб келаётган TALIS
муассасалари ти- халқаро дастури мавжуд.
“Таълим инспекция- зимини ана шундай У ҳам худди PISAга ўх-
шаффофлик билан шаш дастур бўлиб, PISAда
баҳолаш яхши, албат- ўқувчилар билими си-
новдан ўтказилса, TALIS
та. Бироқ бунга ота- ўқитувчи ҳамда мактаб
фаолиятининг сама- оналар нима дейди? директори ва умуман
мактабдаги муҳитга баҳо
радорлигини баҳо- Фарзандларини мазкур берадиган сўровнома
ҳисобланади.
лаш мезонларини рейтингда пастроқ поғона-
2021 йилдан бошлаб,
аниқловчи рейтинг ни олган таълим муассасасида ри поғонада туришни истайди. Ўзбекистон PISA ва PIRLS
индикаторларини ўқишини истамай қолишига сабаб Баъзилар бунинг учун тинимсиз дастурларида иштирок
тузиш вазифаси топ- бўлмайдими? меҳнат қилса, яна кимлардир этиш бўйича келишув
қинғир йўлни танлаши, натижага имзолаган бўлса, 2023
ширилган эди. Яқин- Мақасад кимнингдир осонгина эришишга уриниши йилда TALISда (Teaching
да мазкур фармон камчилигини кўрсатиш мумкин. Умуман олганда, рейтинг and Learning International
асосида умумтаълим натижаларини сохталаштириш Survey) иштирок этиш
муассасалари фао- эмас... имкони борми? Қандай қилиб режалаштирилган. Бу бо-
лияти ҳар томонла- бунинг олди олинади? рада Жаҳон банки билан
ма таҳлил қилиниб, — Тан олиш лозимки, 2019 йилда ҳамкорликда тегишли
рейтинг натижалари эълон қилинган рейтингда баъзи — Рейтингни аниқлашда шаф- ишлар олиб борилмоқда.
эълон қилинди. мактабларнинг қуйи ўринлардан фофликни таъминлаш биринчи
жой олиши нафақат ота-оналар, даражали масала сифатида қа- кичи тўғридан-тўғри Давлат тест
балки ҳудудий таълим бошқар- ралмоқда, — дейди А.Маҳмудов. маркази базасидан олиниши
— Буни ҳар бир индикатор бўйича шаффофликни таъминловчи яна
Бу таълим сифатини яхшилаш малари, ҳатто, бевосита таълим баҳолаш жараёнида кўришимиз бир омил.
йўлида қилинаётган амалий иш- муассасалари томонидан ҳам оғир мумкин. Масалан, 9-синф ўқув-
лардан бири бўлишига қарамай, қабул қилинган ҳолатлар бўл- чиларининг она тили фанидан 10 фоиз мактаблар
«Мактаблар фаолиятини мазкур ди, — дейди мутасадди. — Аммо билим даражасини аниқлаш учун қамраб олинди
тизимда баҳолаш таълим сифати- ўтган бир йил давомида маҳал- диктант ва математикадан ёзма
ни оширишга қай даражада ёрдам лий ҳокимликлар, вилоят, шаҳар ишлар олинди. Синов бевоси- Мутасаддининг таъкидлашича,
беради?» деган савол кўпчилик- ва туманлардаги халқ таълими та Таълим инспекцияси ва Халқ 2019 йилда илк маротаба эълон
ни ўйлантирмоқда. Шу хусусида бошқармалари томонидан рей- таълими вазирлиги вакилларидан қилинган мактаблар рейтингида
Таълим сифатини назорат қи- тинг кўрсаткичлари билан боғлиқ иборат Республика ишчи гуруҳ- республика бўйича жами мактаб-
лиш давлат инспекцияси бош ҳолатлар ўз вақтида батафсил ўр- лари томонидан мактабларга ларнинг 10 фоизи қамраб олинган.
бошқармаси бошлиғи Анваржон ганилиб, тегишли чора-тадбирлар борган ҳолда ўтказилди. Унда Жорий йилда эса бу кўрсаткич 20
МАҲМУДОВга мурожаат қилдик. амалга оширилди. Умуман олганда, иштирок этадиган синфлар қуръа фоизини ташкил қилиши керак эди.
рейтинг кимнингдир камчилигини ташлаш йўли билан аниқланди. Аммо пандемия сабабли бунинг
— Рейтинг тизими ўқитувчилар, кўрсатиш ёки раҳбарларга чора Биргина она тили фанидан ёзил- имкони бўлмади. Шу боис бу йил
директорлар ва энг асосийси, кўриш механизмини яратиш учун ган диктантларни энг малакали ҳам 992 та (10 фоиз) мактабларда
ўқувчилар савияси, билим дара- тузилмайди. Аксинча бу орқали экспертлар гуруҳи бирма-бир ўтказилган рейтинг натижалари эъ-
жаси қай даражада ривожланиб мактаблардаги таълим сифати текшириб баҳоладилар. Мате- лон қилинди. Танлов натижаларига
бораётганини аниқлаш мақсадида бўйича мунтазам ўсиш кўрсат- матика фанидан ёзма ишлар кўра, 186 та ихтисослаштирилган
йўлга қўйилди, — дейди Анвар- кичларининг тегишли йўналиш- эса компьютер ёрдамида инсон мактаб ва 806 та оддий мактаб
жон Маҳмудов. — Биз хорижий ларини аниқлаб олиш биз учун аралашувисиз таҳлил қилинди. рейтинг рўйхатига киритилди.
мамлакатлар тажрибасини ўр- муҳимдир. Ана шунда мактаблар- Бундан ташқари, жавоб варағи аж-
ганиб, АҚШ, Россия, Япония, нинг моддий-техник базасини ратиб турувчи махсус код (белги) Натижаларга назар солсангиз,
Австралия, Швейцария, Голландия, мустаҳкамлаш ва ҳудудда таълим қўйиб чоп этилди. Шу йўл билан унга киритилмаган мактаблар
Канада ва Украина каби давлат- сифатини ошириш бўйича тезкор натижаларни сохталаштириш ёки кўплигини билиш мумкин. Боиси
ларда умумтаълим муассасалари чоралар кўрилишига эришамиз. алмаштириш каби ҳолатларнинг мазкур амалиёт республикамизда-
рейтингини баҳолаш методикаси- Агар рейтингда нисбатан паст олди олинди. ги умумтаълим мактабларини 100
ни таҳлил қилдик. «Аниқ фактлар- ўрин эгаллаган мактаблар аниқ- фоиз қамраб олганича йўқ. Демак,
га ёндашиб йиғиш мумкин бўлган ланган камчиликлар устида иш- Ҳа, ўтказилган сўровнома ано- биз ҳали ҳеч бир мактабни ўсиш
маълумотлардан иборат индика- лаб, таълим сифатини оширишса, ним тўлдирилганлиги ва компь- даражаси паст дея олмаймиз.
тор бўлсагина рейтинг ишончли ўйлайманки, ота-оналар билан ҳеч ютер техникаси ёрдамида тезкор
ва шаффоф бўлади», деган хуло- қандай муаммо юзага келмайди. текшириб, жавоблар таҳлил қи- Ноилахон АҲАДОВА
сага келинди ва 4 та индикатор линганлиги қувонарли. Айниқса, «Mahalla»
битирувчиларнинг олий таълим
ишлаб чиқилди. Бунда: 9-синф Натижаларни муассасаларига кириш кўрсат-
ўқувчиларининг билим даража- сохталаштириш
си, олий ва биринчи тоифали
ўқитувчилар улуши, умумтаълим мумкинми?
муассасасининг ўқувчилари ва Ҳамма биринчи бўлишни, юқо-
31 октябрда Ўзбекистон ҳудудига
Эрон томондан иссиқ ҳаво кира бошлайди.
24 ДИЛДАГИ ОҒРИҚ 2020 йил
№37 (1967)
ТªЙЛАРДАГИ КªЗБªЯМАЧИЛИК:
ҚАЧОНГАЧА ЎЗИМИЗНИ
АЛДАЙМИЗ?
ридан узоқда ўтказмоқда. Бундай
Карантин талаблари сезиларли даражада қарасангиз, тўйхонанинг олдида
юмшатилиши билан 30 кишидан ошмаган бирорта автомашина ёки одам-
меҳмонлар иштирокида тўй ва маъракаларни ни кўрмайсиз. Аммо унинг орқа
ўтказишга рухсат берилди. Аммо, афсуски, айрим эшиги меҳмонлар билан тирбанд.
ҳудудларда мазкур оилавий маросимларни ўтказишда амалдаги Қолаверса, назорат йўқлиги,
карантин қоидалари буткул унутиляпти. Хўш, нега шундай бўляпти? қоидабузарликларнинг олдини
Тўй-тантаналарни тартибли, ихчам, ортиқча дабдаба ва исрофгарчиликлар- олишга ҳаракат бўлмаётгани, фа-
сиз ўтказилиши кимларга ва нималарга боғлиқ? Шу ва бошқа саволларга жавоб қатгина бошқа йўл билан мавжуд
топиш мақсадида Самарқанд вилоятининг айрим шаҳар ва туманларидаги маҳал- тартиб бузилгани аниқланганда,
ла фуқаролар йиғинларида бўлдик. жазо чораси кўрилаётгани туфай-
ли тўй соҳиблари «ўтиб кетар»,
Дабдаба — мустаҳкам туманидаги «Жавшар ота», «Дар- си, сув, газ харажатлари, офи- «душманимиз йўқ, тўйимиз ҳақида
оила дегани эмас вишиқ», Каттақўрғон туманидаги циант ва бошқа ходимлар хизмат ҳеч ким хабар тарқатмайди» деган
«Янгиобод», «Қўштепа», Пахтачи ҳақини ҳам қопламайди. Ана сизга ўйлар билан тўйга бел боғлашади.
Аксарият ҳолларда дабдабали туманидаги «Кўрпа», «Қўшҳовуз», карантин қоидаларига муносабат Дарҳақиқат, аксарият тўй-маъ-
тўй қилиб, оила қурган ёшлар ора- Иштихон туманидаги «Бешкапа», ёки ўзига хос топқирликнинг «са- рака қилаётганлар учун тартибга
дан кўп ўтмай, ажрашиб кетишган. «Бўронхўжа», Тойлоқ туманидаги марқандча усули»! риоя қилмаслик «ўтиб кетмоқда».
Маълумотларга қараганда, ўтган «Олмазор», «Нуроний», Самарқанд Фақат айримларгина жаримага
йили вилоят бўйича 3 минг 191 та, туманидаги Хўжа Аҳрор Валий, — Мана шундай ҳолатларни ма- тортилмоқда. Лекин бунинг таъси-
жумладан, Самарқанд шаҳрида 600 «Ширинобод» каби қатор маҳал- ҳалла фаоллари, оқсоқоллар, айрим ри жамиятда деярли сезилмаяп-
та оилавий ажралиш юзага келган. лаларда ўтказилаётган маросим- масъуллар билмайди, деб ўйлайсиз- ти, ундан хулоса чиқараётганлар
Ушбу ҳолатларга тўйларни ортиқча ларда келиннинг дарвозаси олдида ми? — дейди Самарқанд вилояти унчалик кўп эмас.
сарф-харажат, дабдаба билан ўтка- йигирматалаб автомашиналар ти- маҳалла ва оилани қўллаб-қувват-
зилгани асосий сабаб бўлган. зилиб турганининг гувоҳи бўлдик. лаш бошқармаси бошлиғи ўрин- «Махсус комиссия
босари, Ўзбекистон Қаҳрамони қоғозда эмас, амалда
Хусусан, қадим кентнинг «Тут- Қизиқ, бу машиналар кортежи Ҳасан Нормуродов. — Менимча,
зор» маҳалласида икки ёш оила, катта йўлларда ва шаҳар ичкари- яхши билишади, аммо «сен менга ишлаши керак...»
бирида келиннинг «тўйнинг хара- сида қандай ҳаракатланар экан? тегма» қабилида иш тутишади. Ас-
жатларини менинг дадам кўтар- Ахир, ҳаммаёқда камералар ўрна- лида бизнинг энг катта фожиамиз Хўш, нима қилмоқ керак? 2019
ди» деган иддаолари, иккинчиси- тилган, йўл-патруль хизмати хо- ҳам ана шунда. Умумэътироф этган йил 14 сентябрда Олий Мажлис
да эса қайнонанинг «бу келин биз димлари кузатиб туришган бўлса, қоидаларни менсимаслик, айниқса, палаталарининг «Тўйлар, оилавий
тўйда қилган катта харажатларга улар қандай қилиб кўчада бемалол карантин шароитида бу меъёрлар- тантаналар, маърака ва маросим-
арзимайди» деган важи билан юриши мумкин? га беписандлик билан қарашнинг лар ўтказилишини тартибга солиш
пароканда бўлди. «Навбоғчиён» оқибати ёмон бўлади. тизимини янада такомиллашти-
маҳалласида эса ёш келин-куёв — Бунинг йўли осон, маҳал- риш тўғрисида»ги қўшма қарори
дабдабали тўйдаги қарзларни «Талабларни амали ёки қабул қилинган. Қарор 2020 йил
тўлаш учун хорижга ишга кетиб, ладан чиқишимиз биланоқ, бир- пули борлар бузмоқда...» 1 январдан кучга кирди. Унинг
ўша ерда янги оилага дарз кетган. ижроси учун вилоятларда махсус
Мақсуд Шайхзода номли маҳал- биримизни билмагандек, тарқоқ Яширишнинг ҳожати йўқ, штаб ташкил этилди.
ладаги янги оила аъзолари билан ҳолда ҳаракатланамиз, — дейди тўйларни 30 киши билан ўтказиш
ҳам шундай ҳолат юз берган. ўзини таништиришни иста- талаби жойларда умуман бажа- Ана шу штаб, яъни махсус ко-
маган «Lasetti» автомашинаси рилмаяпти. Чунки бу талабни миссия ишини йўлга қўйиб, унга
Шунингдек, ўрганишлар жа- ҳайдовчиси. — Шаҳарда маълум назорат қилиш тизими ҳали ишлаб пандемия шароитида тўй-маъра-
раёнида аксарият янги ҳаёт бир нуқтада учрашишни келишиб чиқилмаган. Бир гап бўлганда, калар ўтишини назорат қилиш ва
остонасида турган ёшларда маҳалла раиси ва профилактика ўша заҳоти керакли қарор қабул
эртанги кун тўғрисида аниқ фикр оламиз. Шаҳардан қайтишда яна инспекторидан талаб қилинади. қилиш ваколатини бериш зарур.
шаклланмагани ҳам ойдинлашди. Аммо улар қанчалик қаттиқ назо- Ҳар бир шаҳар, туманда шундай
Баъзи ёшларимиз ўз олдига оддий шу усулда ҳаракатланамиз. Бу эса рат қилмасин, қўйилган талабни комиссиялар ташкил этиш ва улар
мақсад қўйишни ҳам билмаслиги- бажаришнинг имкони бўлмаяпти. ҳар куни рейдлар уюштириб, қои-
нинг гувоҳи бўлдик. Улар учун тўй ҳеч кимда шубҳа уйғотмайди. Гап уларнинг сўзи ўтмаслигида дабузарлик ҳолатларини аниқлаб,
гўё «Отам тўйимни кўрсин, онам эмас. Бу ерда бошқа қатор омил- бунга йўл қўйганларни мунтазам
тўйимни кўрсин» қабилидаги бир Никоҳ маросими муносабати ларни инобатга олиш лозим. равишда жазога тортсагина, ва-
мажбурият. Ёшларимиз оиланинг билан йўлларда ва шаҳардаги зият яхши томонга ўзгариши мум-
тартиботи қандай, у қандай қури- хиёбонларда келин-куёвларнинг — Аввало, бизнинг шароитда 30 кин. Акс ҳолда, 30 кишилик тўйлар
лади, оила иқтисодиёти нимадан менталитетимизга хос бўлмаган киши билан тўй ўтказишнинг ўзи яна 300 кишилик базмларга айла-
иборат, деган тушунчаларни тўлиқ қилиқлари ҳақида-ку, энди қўяве- бир муаммо, чунки шаҳарларда, ниб кетаверади. Бу масалада сиз
англаб етмаган ҳолда, тўйга ҳара- ринг! Катта йўл ўртасида автома- айниқса, қишлоқ жойларида ҳа- нима дейсиз, азиз маҳалладош?
кат қилишмоқда шина олдига ўтиб, қўлтиқлашиб қиқий аҳвол қандайлигини кўпчи-
юришлар, ҳатто автомашина ка- лигимиз яхши биламиз, — дейди Ёрмамат РУСТАМОВ
Аҳмоқона айёрликдан поти устига келинни ўтқизиб қў- Самарқанд шаҳридаги «Боғи- «Mahalla»
кимга наф? йиб, одамларга кўз-кўз қилишлар майдон» маҳалла фуқаролар
қаердан чиққан одат ўзи? Наҳотки, йиғини раиси Тошпўлат Раҳма-
Келин-куёвнинг никоҳ маро- куёвтўра ўзининг бўлажак жуфти туллаев. — Шунингдек, шаҳар-
симини ўтказишда икки ёки учта ҳалолини бегоналарга намойиш ларда мавжуд талабларни амали
енгил автомашинадан фойдала- қилишдан уялмаса? ёки пули борлар бузмоқда. Улар
ниш мумкинлиги Низомда бел- тадбирини тўйхоналарда, маҳалла
гилаб қўйилгани ҳолда, Пайариқ Хўш, тўйхоналарда нима гап? раиси ва профилактика инспекто-
Уларнинг эгалари мавжуд қои-
даларни нега бузяпти? Тегишли
ташкилотлар аксар ҳолларда бунга
кўз юмишар экан. Негаки, катта
тўйхонада 30 кишилик тадбирдан
тушадиган маблағ электр энергия-
Мактабгача таълим хизматлари учун электрон
тўлов тизимлари жорий қилинади.
2020 йил САНЪАТ
25№37 (1967)
Мақом санъати мис-
ли уммондек. Ундан
баҳраманд бўлган
сари, сир-синоатлар-
МАҚОМЧИЛИКни англайверасан.
Дарҳақиқат, мақом-
мактабларини фестиваллар биланчилик санъати ўзбек
халқининг маданий
мероси, маънавий
“ ривожлантириб бўладими?озуқа бера олувчи
санъат турларидан қўлланмасини яратади. Махсус
биридир. Очиғи, комиссия аъзолари томонидан кў-
бебаҳо санъат тури риб чиқилади ва энг яхшиси тан-
бўлмиш мақомчи- лаб олинади. Сўнг уни амалиётда
лик бир неча йиллар синаб кўрамиз. Биз ана шундай си-
давомида эътибор- новлар асосида яхлит бир алифбо
сиз қолди, аммо унут яратиш ҳаракатидамиз.
бўлгани йўқ. Ижро- Сегоҳ мақомининг лади
чилари интилган, қанақа десангиз...
устозлар интиқлик
билан кутган орзу — Афсуски бугун мақом наза-
амалга ошди.
Президентимиз томонидан 2017
йил ноябрь ойида «Ўзбек миллий
мақом санъатини янада ривожлан- риба алмашади. Шу билан бирга, мо ва камчиликлар бисёр. Мақом- риясини айрим мақомчиларимиз
тириш чора-тадбирлари тўғриси- хорижий давлатлар мақом санъ- шунос олим асосий муаммо бугун ҳам тўлақонли билмаслиги ачи-
да»ги қарор қабул қилинган кун ати дурдоналаридан баҳраманд нафақат ёшлар, балки, катталар нарли ҳол, — дейди Н.Ҳамдамова.
ўзбек миллий мақомчилиги тари- бўлишади. ҳам мақом эшитиш маданияти у — Масалан, «Соль мажорда нечта
хидаги муҳим санага айланди. белги бор?», деб сўрасангиз дар-
2018 йил ўтказилган анжуман ров жавоб беришади. «Сегоҳ ма-
Шундан сўнг соҳа ривожида доирасида «Мақом санъатининг қомининг лади қанақа?», десангиз
кўзга кўринарли ишлар амалга жаҳон цивилизациясида тутган жим... Ўқув қўлланмалар, дарслик-
оширилди. Миллий мақом санъ- ўрни» мавзуидаги илмий-амалий лар устида иш олиб бориш вақти
ати маркази тузилди, Халқаро конференция ҳам бўлиб ўтган. келди. Айрим сабабларга кўра бир
мақом фестивали ўтказилди, Унда мақом санъатидаги ютуқ неча йиллар бу соҳага қаратил-
махсус мактаблар очилди. Бугун ва камчиликлар, уларни барта- маган эътибор натижасида пайдо
мазкур санъатни ривожлантириш, раф этиш масалалари муҳока- бўлган бўшлиқни тўлдириш керак.
мақом мактаблари фаолиятини ма қилинган. Шунинг учун ҳам Бугун мутахассислар олдида жуда
тубдан яхшилаш учун етарли фестивалларда мақом илми билан катта масъулиятли вазифалар
шароит ва имкониятлар бордек. шуғулланаётган олимлар, етук турибди. Боиси, мақом санъати
Аслида қабул қилинган қарорлар, мутахассисларнинг иштироки усталари, олимлар биргаликда
ўтказилаётган фестиваллар қан- мазкур соҳа ривожида муҳим бос- йиллар давомида тўплаган амалий
чалик ўзини оқламоқда? Мақом- қич ҳисобланади билимларини қоғозга тушириш-
лари зарур. Шунингдек, ҳар бир
шунос олим, адабиёт мусиқий диск билан ҳаво-
ла этилса натижаси биз кутгандек
Ўзбек миллий Вақт билан боғлиқ... ёқда турсин, мусиқа эшитиш мада- бўлишига ишонаман.
мақом санъ- ниятини ҳам эсдан чиқарганлиги-
ати маркази Мақомчилик мураккаб санъат ни айтиб ўтди. Бу ҳақда устознинг Дарҳақиқат, сўнги уч йил ичида
директори тури бўлиб, уни анъанавий тарзда издошлари фикрини ўргандик. мақомчиликни ривожлантириш-
Соибжон мақом мактабларида ўқитишнинг га алоҳида эътибор қаратилди.
БЕГМАТОВ аҳамияти нимада? — Тўғри, мақомни эшитиш учун Мақом ижрочилиги, халқ мусиқа-
билан шу ҳақ- ҳам кўникма, тафаккур бўлиши си йўналишлари бўйича кадрлар
— Тошкент, Фарғона, Бухоро ва керак, — дейди Ўзбек миллий ма- тайёрловчи Маданият вазирлиги
да суҳбатлашдик. Хоразм вилоятларида мақом мак- қом санъати марказининг мақом тизимида Юнус Ражабий номида-
таблари ташкил этилган — дейди санъатини илмий ривожланти- ги Ўзбек миллий мусиқа санъати
Халқ орасида мақомшунос олим. — Бундан асо- риш бўлими катта илмий ходими институти ташкил этилди. Бироқ
эътибор ортди сий мақсад, ҳар бир воҳанинг ўзи- Наргизахон Ҳамдамова. — Ўқув ўқув қўлланма ва дарсликлар
га хос мақом услублар мактабини қўлланмаларнинг етишмаслиги яратиш ва ёшларга ўргатиш соҳа
— Бу, албатта, мақом санъати сақлаб қолиш ҳамда ёш авлодларга ҳам асосий муаммолардан бири. мутахассисларига боғлиқ.
ривожида энг қадрли, муҳим ва ўргатишдир. Масалан, бирги- Болага мусиқани ўргатишда но-
керакли қарор сифатида нафақат на Шашмақомнинг таркибидан таларни танитишдан бошлаймиз. Ноилахон АҲАДОВА
тарихга, балки халқимиз қалбига 300тага яқин тизимлашган куй ва Хўш, мақомни-чи? Аслида, мақом- суҳбатлашди.
ҳам муҳрланди, — дейди Соибжон ашулалар ўрин олган. Улар ўзбек ларни ўрганиш учун алифбо керак.
Бегматов. — Президентимиз- ва тожик халқлари ўтмиш ҳаёти- Шу боис бу санъатни болаларга
нинг 2018 йил 6 апрелда «Халқа- нинг оҳангларида акс этган бебаҳо ўргатишда, уларнинг тушуниши
ро мақом санъати анжуманини мусиқий мерос. Яъни, халқимиз- ва идрок қилишига осон бўлган
ўтказиш тўғрисида»ги қарори нинг ҳаёти, маънавияти ва руҳия- махсус дарслик яратиш зарур. Аф-
имзоланди. Сўнгра Шаҳрисабзда тини ифодаловчи куй ва ашулалар суски, бу осон ва тез бўладиган иш
мақом фестивали ҳамда биринчи кўринишидаги мукаммал мусиқий эмас. Бунинг учун амалиётчилар
халқаро мақом анжумани ўтказил- намуналардир. Буларни амалиёт- ва назарий билим эгалари бирга-
ди. Бу дунё миқёсида илк маро- га тадбиқ этиш эса муайян вақт, ликда ишлаши лозим. 2018 йили
таба ўтказилган мақом анжумани шароит талаб этиши муқаррар. Бу- илк маротаба «Мақом алифбоси»
эди. Албатта, бундай анжуман ва нинг учун ҳар бир воҳада мавжуд ўқув қўлланмаси чоп этилди. Бу
фестиваллар нафақат мақомчи- мақом намуналари ҳақидаги барча қўлланма кичик ёшдаги мақом
лик мактаблари ривожига, балки маълумотларни тўплаш ва уларни ихлосмандларини ўқитишдаги
оддий халқ орасида ҳам мақом илмий ўзлаштириш мезонларини илк, муҳим қадам бўлди. Аммо бу
санъатига бўлган эътиборни ку- ишлаб чиқиш лозим. етарли эмас. Ана шундай дарслик-
чайтиришга хизмат қилади. Чунки ларни яратишда давом этишимиз
фестивалларда республикамиз- Алифбо керак... керак. Ҳозирда мақомшунослар
нинг барча вилоятларидан наму- орасида танлов эълон қилганмиз.
нали мақом ансамбллари бир ерда Афсуски, мақомчилик ривожи Унда ҳар бир мақом устаси ўз ўқув
жамулжам бўлади ва ўзаро таж- ҳамон суст ва бу соҳада ҳам муам-
Россиядаги халқаро кинофестивалда
ўзбек фильмлари ҳам иштирок этади.
26 Ҳозирда турли ал- САЛОМАТЛИК 2020 йил
№37 (1967)
лергик касалликлар
кўп учрамоқда. Улар Шерзод МУХТОРОВ,
орасида бронхиал аллерголог-иммунолог.
астма кенг тарқал-
ган бўлиб, касаллик-
ни эрта аниқлаш,
ташхислаш ва даво-
лаш муҳим жараён
“БРОНХИАЛҳисобланади.
астманинг аломатлари
Бронхиал астма (юнонча сўз бў- Бронхиал астманинг пайдо бўли- меҳнатдан сўнг бошланади. Нафас интермиттирловчи астма – астм-
либ, asthma – бўғилиш), зиқнафас шида асосий сабаблардан бири чиқариш қийин бўлган хансираш симптомлари ҳафтада 1 мартадан
– майда бронхларнинг торайиши, ирсий омиллардир. (экспиратор хансираш) инсонда камроқ, тунги симтомлари – бир
шиллиқ пардасининг кўчиши ва қаттиқ қўрқув пайдо қилади. Ҳуш- ойда 2 мартадан кўп эмас, хуруж-
ичига шилимшиқ тиқилиши, брон- Касаллик хуружларда нерв ва таксимон хрипни эса масофадан лар жисмоний фаолликка таъсир
хиал ўтказувчанликнинг бузилиши, эндокрин тизими муҳим аҳамият- эшитиш мумкин бўлади. Нафас кўрсатмайди. Енгил персистик
ҳаракат фаолиятининг издан чиқи- га эга. Ғам-ғусса, руҳий изтироб, қисиши оғир ҳолат бўлиб, бемор астма – симптомлари ҳафтасига 1
ши натижасида вақт-бевақт нафас ҳаяжонланиш кабилар ҳам хуруж мажбурий ҳолатда ўтиради ва жуда мартадан кўпроқ, тунги – ойига 2
қисиши ва бўғилиш хуружи билан тугашига олиб келиши мумкин. қийналиб нафас чиқаради. Бола- мартадан кўпроқ, хуружлар уйқу-
ўтадиган аллергик касалликдир. Бронхиал астманинг келиб чиқи- ликдаги астмада болалар кўкрак ни бузади ва жисмоний зўриқишга
ши, ривожланиши ва кечишига қафаси «каптар кўкраги» синга- олиб келади. Ўрта – оғир персис-
Бронхиал астма, одатда, тўсат- иқлим ҳам таъсир қилади. Касал- ри бўлиб қолади. Бунинг асосий тик астма – симптомлар ҳар куни,
дан, аксари кечаси тутиб, бир неча лик асосан баҳор ва куз ойларида сабаби нафас чиқариш қийинлиги тунги – ҳафтасига 1 мартадан
соатдан бир неча кунгача давом кўп кузатилади. Бронхиал астма оқибатида ўпкада доимий қолдиқ кўпроқ, хуружлар уйқуни бузади
этади. Касаллик хуружи тутганда хуружлари кўпайиб, касаллик ҳаво қолишидир. ва жисмоний зўриқишига олиб
бемор нафас чиқаришга қийналади, улғайгани сари ўпка эмфиземаси, келади. Оғир персистик астма
бўйин веналари бўртади, юзи кўка- юрак-ўпка ишининг издан чиқиши Даво чораси қандай? – симптомлар ҳар куни, кўпин-
ради, бурун тешиклари кенгаяди. каби асоратлар вужудга келиши ча тунги симптомлар, хуружлар
Бемор ҳаводан тўйиб-тўйиб нафас мумкин. Бўғилиш бошқа касаллик- Давоси касалликка сабаб бўлган уйқуни бузади ва жисмоний
олмоқчи бўлади, бироқ қийналади. ларда ҳам кузатилишини назарда аллергенни топиш ва уни барта- зўриқишга олиб келади. Шундай
Аввал қуруқ йўтал билан бошланган тутиш лозим. Баъзи беморларда раф этишдан иборат. Касаллик қилиб, юқоридаги классификация
хуруж ёпишқоқ балғам чиқа бошла- ҳар икки ҳолатда ҳам нафас қиси- симптомлари ва ўпканинг функ- астманинг оғирлик даражасини
гандан сўнг аста-секин тўхтайди ва ши кузатилади. ционал кўрсатгичлари 1 кун, ой кўрсатиб, унинг даволаш чора-
нафас олиш маромига кела бош- ёки мавсумий ўзгаришларга эга сини белгилашда инобатга оли-
лайди. Белгилари қандай? бўлади. Ташқи нафас функцияси- нади. Астманинг оғирлиги унинг
нинг кўрсаткичлари ўзгарувчан- фақат оғирлик даражасига боғлиқ
Баъзан нафас қисиш хуружи- Ҳар бир хасталикнинг ўзига хос лигини аниқлаш астма диагнози- бўлмай, балки ўтказиладиган даво
(астматик статус)гача боради. аломат ва белгилари бор. Аст- ни қўйишда муҳим ахамиятга эга. чораларига сезгирлиги билан ҳам
Кучли таъсирланиш оқибатида на- манинг асосий белгиси – нафас Аллергияни аниқлашда бемор- баҳоланади. Бу астманинг инди-
фас йўли тораяди, кўп миқдорда йўлларининг яллиғланиши, физикал ларда астмани келтириб чиқаруви видуал хусусиятларига боғлиқ
шиллиқ ажратади, натижада ҳаво текширувида аускультатив – ҳуш- хавфли омиллар борлигини билиш бўлиб, вақт давомида ўзгариб
ўтишига тўсқинлик пайдо бўлади. таксимон хириллашларнинг юзага ёрдам беради. Астма касаллик туради.
келишидир. Шунингдек, унинг назорат даражасига, терапевтик
Қандай турлари бор? биринчи аломати йўтал орқали муолажаларнинг қўлланилиши- Касалликнинг хуружи кучаяди-
кузатилади. Йўтал – доимий бўлиб, га ва унинг оғирлик даражасига ган ҳансираш, йўтал, ҳуштакси-
Бронхиал астма ҳамма ёшда қийин ажраладиган шиллиқли бал- қараб классификацияланади. мон хириллашлар, кўкрак қафаси-
кузатилиши мумкин. Лекин ёш бо- ғам кўчади. У одатда совуқ ҳаво- да оғриқ ва шу каби симптомлар
лаларда кўпроқ учрайди. У келиб дан нафас олганда ёки жисмоний Уни оғирлигига қараб даражаси билан биргаликда учрашидир.
чиқиш сабабига кўра икки гурухга Ташқи нафас функцияси орқали
бўлинади: инфекцион аллергик ва текширилганда хуруж вақтида
ноинфекцион атпик бўлади. экспиратор ҳаво ҳажмининг
камайиши кузатилади. Хуружнинг
Инфекцион-аллергик бронхиал асосий давоси бронхолитиклар
астмада бактериал аллергенлар билан қайта ингаляция, систем
муҳим роль ўйнайди. Уларнинг глюкокортикоидларни қўллаш ва
организм билан ўзаро таъсири кислородтерапия ҳисобланади.
туфайли аллергик ўзгаришлар Даволашнинг мақсади тезрок
рўй беради. Аксарият ҳолатларда бронхиал обструкция ва гипоксе-
нафас аъзолари ёки бурун ён- мияни камайтиришга қаратилади.
даш бўшлиқларининг сурункали Оғир хуружлар ҳаёт учун хавфли
касалликларида ривожланади. ҳисобланиб, стационар шароит-
Бунда организмда узоқ вақтгача да шифокор назорати остида
инфекция ўчоғи мавжуд бўлади. кузатилади. Кўпгина ҳолларда бу
Яллиғланишда ҳосил бўладиган интенисив терапия ва реанима-
моддалар ҳамда микробларнинг ция бўлимларида даволанади.
ҳаёт фаолияти ва парчаланиш
маҳсулотлари аллергик хусусият- Ўткир хуруж вақтида бронхлар-
га эга. ни кенгайтирувчи дорилар бери-
лади. Даво гимнастикаси, очиқ
Ноинфекцион-атопик бронхиал ҳавода сайр қилиш ёрдам беради.
астмага чанг, баъзи озиқ-овқат
маҳсулотлари, дори-дармон ва
бошқа(лар) сабаб бўлиши мумкин.
«Электрон поликлиника»
тизими ишга тушди.
2020 йил САЛОМАТЛИК 27
№37 (1967)
Болалардаги
КАМҚОНЛИКнинг
Дасаовсоисйи-счаиб?аблари нимада?Бола организмида темир
Назокат ОРИПОВА,
моддасининг етишмов- Республика ихтисослашти-
чилиги оқибатида юзага рилган гематология илмий-ама-
келадиган камқонлик бош- лий тиббиёт маркази бўлим му-
қа касалликларга ҳам йўл дири, олий тоифали шифокор.
очиши билан хавфлидир.
Сабаби, анемиядан шикоят эритроцитлар 3,5 х 10¹² г/л дан
қилаётган беморларнинг кам бўлса, анемия ташхиси қўйи-
лади. Бу кўрсаткич анемиянинг
“бошқа инфекцион хаста- енгил даражасига тегишли. Ўртача
ликларга чалиниш эҳтимо- анемияда гемоглобин 90 г/л дан
ли ҳам юқори бўлади. Хўш, камқонлиги болага ўз таъсирини текширувларини амалга ошириши кам, эритроцитлар 2,5х10¹² г/л
гача, оғир даражадаги камқонлик-
камқонлик ўзи қандай хас- ўтказмасдан қолмайди. Ачинарли- зарур. Қондаги эритроцитлар ва да эса 70 г/л дан кам, эритроцит-
талик, унинг олдини олиш си, ҳомиладор аёлларнинг темир лар 2,5х10¹² г/л дан кам бўлади.
гемоглобин сонининг кўрсаткич- Болада камқонлик аниқланганда
нафақат гематолог, балки гаст-
учун нима қилиш зарур? Бу моддасига бўлган талабининг икки лари орқали ташхис қўйилади. роэнтеролог, нефролог ва пе-
борада ота-оналарда ҳам карра ортиши оқибатида келиб чи- Гемоглобин миқдори 110 г/л дан, диатрларга ҳам мурожаат қилиш
кўплаб саволлар бор. Шу қадиган анемия сони катта кўрсат- ҳоллари учрайди.
боис ушбу касаллик тўғри- гичларни кўрсатади. МЕНДА САВОЛ БОР...
сида батафсил маълумот Даволаш даврида
беришни лозим топдик. Болалар учун анемия хавфли Тавсия этилган нималарга аҳамият
касаллик сирасига киради. Сабаби, дориларни бир
Камқонликка бола кун сайин ўсади ва маълумки, вақтда қўллаш қаратилади?
нима сабаб бўлади? ўзининг «захиралари» кам бўлса, мумкинми?
ривожланишдан орқада қолиши Камқонликни даволашнинг
Болалардаги анемияни педиатр, мумкин. Тўйиб овқатланмаслик, босқичлари тўлиқ шифокор
қийин ҳолатларда эса гематолог витаминга бой маҳсулотларни назорати остида ўтиши лозим.
даволайди. Болалар анемияси бутун истеъмол қилмаслик ҳам анемия- Агар болада анемиянинг енгил
га сабабчи бўлади. Организмда кўриниши кечаётган бўлса, темир
дунё педиатрларининг муаммоси моддасига бой бўлган овқатлар ва
саналади. Қон таркибидаги гемогло- гемоглобин даражасининг узоқ – Коронавирус билан қўшимча витаминлар берилади.
бин миқдорининг пасайиб кетиши вақт паст бўлиши болада гипоксия, касалланганларни даво- Такрорий камқонлик юзага кел-
камқонлик касаллигига сабаб бўла- яъни кислород етишмовчилигига лаш бўйича вақтинчалик маслик учун ушбу жараённи тўх-
ди. Мияга кислород етказиб бериш олиб келади. Натижада аъзолар ва кўрсатмаларнинг еттин- татмаслик зарур. Рационда мол
эса айнан қондаги гемоглобиннинг тўқималар зиён кўради. Анемия чи нашрида кўрсатилган гўшти, жигари, дуккакли экинлар,
асосий вазифасидир. Бу касаллик туфайли болалар жисмоний ва ин- «Дексаметазон», «Клек- денгиз маҳсулотлари, янги саб-
билан оғриган ва иммунитети паст теллектуал ривожланишдан орқада сан», «Фленокс», «Цефа- завот ва мевалар, кўкатлар ўрин
беморларда турли инфекцион хас- қолишлари мумкин. Қолаверса, золин», «Гидроксихлоро- олиши керак. Темир препаратла-
таликларга чалиниш хавфи юқори сурункали ва юқумли касалликлар- хин» препаратларини уй ри ва витаминлари кўрсатилган
бўлади. Қон таркибида организм- га мойил бўлади. шароитида бир вақтнинг дори-дармонларни шифокор
нинг ўсиб ривожланиши учун муҳим ўзида қабул қилиш мум- тайинлайди.
бўлган озиқ моддалар мавжуд. Ўз вақтида даволанмаса кинми?
қандай асоратларга олиб Анемиянинг олдини
Эритроцитларнинг асосий ва- Нурбек ЖЎРАЕВ. олиш учун нима қилиш
зифаси кислород молекулаларини келади? Тошкент шаҳри.
ташишдир. Кислород органлар ва керак?
тўқималарга гемоглобин – темир Анемия кўплаб аъзолар ва тизим- Нодир ҲАЙДАРОВ,
таркибидаги махсус оқсил орқали ларга таъсир қилади. Илк белгилар Cоғлиқни сақлаш вазирлиги Темир танқислиги камқонлик-
етказилади. Ўртача гемоглобин терида пайдо бўлиб, оқариб майин- ҳузуридаги Коронавирусга нинг асосий сабаби эканлигини
даражаси янги туғилган чақалоқ- лашади. Тирноқ ва сочлар мўртла- қарши курашиш штаби аъзо- ҳисобга олсак, тўғри овқатла-
ларда – 180 дан 240 гача, 1 ойдан 5 шиб, ёрқинлигини йўқотади. Тез-тез си: нишнинг аҳамияти жуда катта.
ёшгача – 110 дан 115 гача, 5 ёшдан тил яллиғланиши, юзаки яралар — Қатъий тақиқланади. Айни Бола туғилмасиданоқ олдинроқ
12 ёшгача – 110 дан 120 гача, 12 пайдо бўлиши мумкин. Камқонлик пайтда бу мавзуда кўплаб ҳомиладор аёллар соғлом ов-
ёшдан 15 ёшгача эса – 120 дан 140 асаб тизимига ҳам таъсир қилади. мурожаатлар келиб тушмоқда. қатланишга, етарлича ухлаб дам
гача бўлади. Эслатиб ўтамиз, Г/Л Сабаби, камқонликда қулоқда шов- Афсуски, кўпчилик фуқаролар олишга эришиши зарур. Илк 6
даги нормал гемоглобин даражаси қин пайдо бўлади ва бош айланиши шу касалликни бошдан ўтказган ойликда она сутига қўшимча ов-
(литр учун грамм) ёшга боғлиқ. кузатилади. Анемиянинг энг ёрқин беморлар ва уларнинг яқинла- қатлар қўшиб бориш зарур. Катта
белгиси – доимий чарчоқлик ва ри маслаҳатига ишониб турли ёшдаги болалар учун турли хил
Анемия хавфли беҳолликдир. Энг ёмони, 1 ёшгача дори воситаларидан ўзбошим- овқатланиш балансини ташкил
касалликми? бўлган болаларнинг ривожланиши чалик билан фойдаланмоқда. қилиш керак. Чақалоқлар иложи
тенгдошлариникидан анча орқада Бу эса, уларнинг аҳволини борича очиқ ҳавода бўлиши ва
Болалардаги камқонлик турли қолади. Оғирроқ кўринишларида, яхшиланишига эмас, аксинча қуёш ванналарини қабул қилиши
сабабларга кўра ривожланади. Шу ҳатто, ҳушдан кетиши ва юраги тез- ёмонлашишига сабаб бўляпти. зарур. Агар бу етарли бўлмаса, ви-
боис ота-она синчковлик билан тез уриши мумкин. Сабаби, камқон- Шунингдек, юқорида айтилган тамин-минерал комплекслари ва
ушбу касалликка нима туртки лик қон босимининг пасайишига дори воситаларининг кўпчи- таркибида темир моддаси сақлов-
бўлганини аниқлаши керак. Анемия ҳам сабаб бўлади. лигини уй шароитида қўллаш чи препаратлардан фойдаланиш
мумкин.
– ташқи ва ички, наслий ва ортти- Қандай текширувлар мумкин эмас. Шу боис ҳам, ав-
Шуни алоҳида таъкидлаш
рилган, ҳомиладорлик ва туғилган- ўтказилади? вало, уй шароитида даволаниш- зарурки, темир организмга яхши
дан кейинги, патологик ва асосий ни бошлашдан олдин шифокор сўрилиши учун С витамини жуда
омиллар асосида юзага келади. Болада камқонлик белгиларини билан маслаҳатлашиш зарур. зарур. Сут, чой ва кофе каби маҳ-
Аёлнинг ҳомиладорлик давридаги сезган ота-она, энг аввало, қон сулотлар эса темир моддасининг
сўрилишига қаршилик кўрсатади.
1 ноябрдан соғлиқни сақлаш органлари
бошқарув ходимларига ойлик устама тўланади.
28 ҲИДОЯТ ЁҒДУСИ 2020 йил
№37 (1967)
“Қуръон етти хил қи- ҚУРЪОНИ КАРИМ
роатда нозил бўлган
эди. Бу ҳақда Пай- етти қироатда нозил
ғамбаримиз (с.а.в.)нинг бўлганми?
бундай сўзлари ворид
бўлган: «Ушбу Қуръон нинг бирор ояти устида торти- (с.а.в.) Қуръон оятларини ўр- Аллоҳ азза ва жаллага назар солиб
етти хил қироатда но- шиб қолсаларингиз, у ҳолда уни гатаётганида ҳар бир қабила тургандай бўлдим. Шунда у зот
зил бўлган» (Муттафа- Қурайш тилида ёзинглар, чунки учун айнан ўша қабиланинг менга:
қун алайҳи). Қуръон уларнинг тилида нозил лаҳжасида таълим берма-
Уламолар ушбу қироат- бўлгандир», деганлар. ганлар. Кўпинча Расулуллоҳ «Эй Убай! Менга: «Қуръонни
лардан мурод нима алайҳиссаломнинг ҳузурларида бир ҳарфда қироат қил», деб элчи
экани ҳақида турли Энди Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг бир нечта қабиланинг кишилари юборилди. Мен У Зотга «Умма-
фикрлар билдиришган. «Қуръон етти хил лаҳжада но- жам бўлишар, Пайғамбаримиз тимга осон қил», деб қайтардим.
Баъзилар: у — етти хил зил бўлган», деган сўзлари билан (с.а.в.) уларга етти қироатнинг бит- Менга иккинчи марта «Уни икки
маъно бўлиб, Қуръон Усмон (р.а.)нинг: «Қуръон Қурайш тасинигина тиловат қилиб берар ҳарфда қироат қил», деб қай-
оятлари мана шу маъ- тилида нозил бўлган», деган сўз- эдилар. Шунда ўша ерда ўтирган тарди. Мен У Зотга: «Умматимга
нолар билан чамбарчас ларини қандай тушуниш мумкин? барча қабила кишилари битта қи- осон қил», деб қайтардим. Менга
боғлиқ. Улар — амр, на- — деган савол туғилади. Бу саволга роатни ёдлаб олар эдилар. Қуръ- учинчи марта: «Уни етти ҳарфда
ҳий, ваъд, ваъид, ибоҳат, иккиёқлама жавоб бериш мумкин: онни битта қироатда ёдлаш учун қироат қил. Сени ҳар бир қайтар-
иршод, эътибор, дейиш- битта қабила кишилари тўпланиш- ганимда сен учун бир нарсани
ган. Баъзи уламолар эса, — биринчидан, Усмон (р.а.) лари шарт эмас. Мендан сўраб олишингга имкон
у — қироат қилишдаги Қуръоннинг кўпгина қисми қу- Демак, шунга биноан Умар ибн бор», деб қайтарди. Шунда мен:
еттита қоидадир. Улар райш тилида нозил бўлганини Хаттоб (р.а.) Ҳишомнинг эшит- «Аллоҳим! Умматимни мағфират
— идғом, изҳор, тафхим, назарда тутган; маган қироатларини билишлари қилгин! Аллоҳим! Умматимни
тарқиқ, имола, ишбоъ, мумкин бўлади. Чунки Ҳазрати мағфират қилгин!» дедим. Учин-
мад ва қаср, ташдид ва — иккинчиси, Қуръон биринчи Умар (р.а.) бу қироатни Ҳишом иш- чисини халойиқнинг барчаси,
тахфиф, талйин ва таҳ- галда Қурайш тилида нозил бўл- тирок этмаган бошқа мажлисда ҳатто Иброҳим алайҳиссалом
қиқ, дейишган. ган. Ворид бўлишича, Жаброил эшитган бўладилар. Улар икковла- ҳам менга рағбат қиладиган кун-
алайҳиссалом Қуръонни Расу- рининг ҳам бир қабиладан бўлиш- га қолдирдим», дедилар» (Имом
Бу масаладаги энг тўғри сўз луллоҳ (с.а.в.)га ҳар гал биттадан лари бунга моне бўла олмайди. Муслим ривояти).
шундан иборатки, етти хил қироат лаҳжада ўқитар ва шу тариқа етти
дегани — араб тилидаги еттита хил тилда ўргатар эдилар. «Аллоҳим! Умматимни Қуръони каримни бир ҳарфда
лаҳжа демакдир. Араблар ўртаси- мағфират қилгин! ва икки ҳарфда ўқиш ҳақидаги
да энг машҳур ва кенг тарқалган, Англашилмовчиликларга амр келганидан кейин Набий
шунингдек, энг ширин лаҳжалар: сабаб нима? Убай ибн Каъб (р.а.)дан ривоят (с.а.в.) Аллоҳ таолодан енгил-
Қурайш, Ҳузайл, Тамим, Ал-Узд, Ро- қилинади: «Масжидда эдим. Бир лаштиришини сўраб, илтимос-
биъа, Ҳавозин, Саъд ибн Бакр лаҳ- Баъзи калималарни еттитадан одам кириб, намоз ўқий бошлади. ни қайтарганлар. Аллоҳ таоло
жаларидир. Бу сўзнинг тўғри эка- ҳам ортиқроқ қироатда ўқилади- У бир қироат қилди. Унинг қироа- аста-секин осонлаштириш билан
нини Имом Байҳақий тасдиқлаган, ку, дейиш тўғри эмас. Чунки сўзни тини инкор қилдим. Кейин бошқа- бирга, у зотга мукофот ҳам
Ибн Атия ҳам шу гапни ихтиёр еттитадан ортиқ важҳда ўқилиши си кириб, ҳалигининг қироатидан тақдим қилган. Муҳаммад (с.а.в.)
қилганлар. Тилшунос олимлардан қироатнинг кўплигидан эмас, бал- ҳам бошқача қироат қилди. Икков- умматларига икки марта мағ-
Саълаб, Абу Убайд ва Азҳарийлар ки у қироат қоидасидаги хилма- лари намозларини тугатиб бўл- фират сўраб, дуо қилганлар ва
ҳам шу гапни айтганлар. хилликдан (масалан: мад, имола ва ганидан кейин, ҳаммамиз Набий учинчи имкониятдан фойдала-
ҳоказо) келиб чиқади. (с.а.в.)нинг ҳузурларига кирдик ва нишни қиёмат кунига қўйганлар.
Оятлар энг ширин мен: «Манави бир қироат қилди. Ўша Кунда ҳамма, ҳатто Иброҳим
сўзлардан ташкил Имом Суютий роҳимаҳуллоҳ Мен унинг қироатини инкор қил- алайҳиссалом ҳам у зотнинг дуо-
юқоридаги гапга эътироз билди- дим. Кейин буниси кириб, уни- ларидан умидвор бўлиб турган
топган риб: «Умар ибн Хаттоб (р.а.) билан сининг қироатидан ҳам бошқача бўладилар.
Ҳишом ибн Ҳакам (р.а.) икковлари қироат қилди», дедим.
Қуръон етти хил қироатда нозил ҳам қурайшлик бўлишларига қара- Расулуллоҳ (с.а.в.)нинг «Мен У
бўлди, дегани ундаги ҳар бир кали- май, қироатда келишмовчиликка Расулуллоҳ (с.а.в.) икковларига Зотга: «Умматимга осон қил»,
ма ҳам етти хил қироатда ўқилади, борганлар. Бундан кўринадики, буюрдилар, иккиси ҳам қироат деб қайтардим», деганларидан
дегани эмас. Балки Қуръон нозил демак, етти хил қироатдан мурод қилди. Набий (с.а.в.) иккисини ҳам Қуръони каримнинг етти ҳарфда
бўлиш жиҳатидан арабларнинг етти хил лаҳжа эмас экан», деган- маъқулладилар. нозил бўлиши умматга осонлик
етти хил лаҳжасидан ташқари лар. туғдириш учун экани очиқ-ойдин
чиқмайди, деганидир. Масалан, бир Кўнглимга шундай гумон туш- кўриниб турибди.
калима Қурайш тилида бўлса, ик- Бунга жавобан айтиш мумкинки, дики, бунақаси жоҳилият пайтида
кинчи калима бошқа қабила тилида Қуръоннинг етти лаҳжада нозил ҳам бўлмаган. Расулуллоҳ (с.а.в.) Ҳомиджон ИШМАТБЕКОВ,
бўлади. Чунки Қуръон оятлари араб бўлди дегани, Пайғамбаримиз мени ўраб олган нарсани билиб, Ўзбекистон мусулмонлари
тили лаҳжаларининг энг фасоҳат- кўксимга урдилар. Тер бўлиб оқиб идораси раисининг биринчи
ли ва ширин сўзларидан ташкил кетдим. Қўрққанимдан худди
топгандир, яъни бирорта сўз қайси ўринбосари.
лаҳжада яхши ифода қилинса, оят-
да ўша сўз ишлатилгандир.
Имом Бухорий роҳимаҳуллоҳ
ривоят қилишларича, «Усмон (р.а.)
Қуръони каримни Мусҳафга кў-
чириш учун Зайд ибн Собит (р.а.)
ва бошқа саҳобаларни тўплаган
вақтларида уларга: Агар Қуръон-
«Ислом энциклопедияси»нинг
биринчи жилди нашр этилди.
2020 йил ХАЛҚАРО ШАРҲ 29
№37 (1967)
ОЛТМИШ ЙИЛЛИК
ЭМБАРГО:
нАемгеаржикаазоОлзаоядплтиик? оролини60 йил муқаддам, 1960
Абдували САЙБНАЗАРОВ,
йилнинг октябрида сиёсий шарҳловчи.
АҚШ Куба блокадасини
бошлаб, Кастро ре- лакатларидан кўра фаровонроқ
жимига қарши кескин яшаса-да, учинчи дунё мамлакати
санкцияларини кирит- бўлиб қолмоқда.
ди. Жаҳон тарихидаги
бу энг узоқ эмбарго 1960 йилдан 2010 йилгача Ку-
Куба иқтисодиётига ва банинг АҚШ санкциясидан кўрган
зарари 104 миллиард долларга
“Озодлик ороли аҳоли- тенг. 60 йиллик блокада чоғида
сига кучли зарба бер- жазо чоралари бир неча марта
кучайтирилди. Кубани ҳатто хал-
моқда. Бугун маҳаллий қаро террорчиликнинг ҳомийлари
рўйхатига ҳам киритишди. 1997
саноат тушкунликда, йилда демократ президент Билл
Клинтон санкцияларни бироз
мамлакатда энг зару- лаган ва давлат тўнтаришларида тўлиқ эмбарго жорий этди, фақат юмшатди, аммо беш йил ўтиб
рий маҳсулотлар, шу ҳар сафар ғолиб томонида бўлган. озиқ-овқат ва дори-дармон олиб Жорж Буш чораларни аввалгидан-
жумладан, дори-дар- Ҳаммадан кўра, Фульхенсио Ба- киришга рухсат берилди. да кучайтирди, АҚШ сайёҳларига
мон ва тиббий жиҳоз- тиста Вашингтонга яқин ва садо- Кубага ташриф буюришни тақиқ-
лар тақчил. қатли бўлиб чиқди. Америка томони санкцияларни лади, икки мамлакат ўртасида пул
кучайтиришни давом эттирди: кўчириш мураккаблашди.
Куба «Америка 1950 йиллар охирига келиб та- Куба материаллари ишлатилади- Нобель мукофоти совриндори
шакари»га айланди... ниқли инқилобчилар — Эрнесто Че ган ҳар қандай маҳсулотларнинг Барак Обама коммунистик қўшни
Гевара ва Фидель Кастро Батиста импорти тақиқланди. 1962 йил билан жиддий ярашишга уринган би-
Қачонлардир испанлар коло- ринчи америкалик президент бўлди.
режимига қарши аёвсиз курашни бошида АҚШ шунингдек, Кубани Бунга ҳокимият алмашинуви, акаси-
нияси остида бўлган Кариб ден- дан кейин президентлик лавозимини
алангалатди. 1958 йилда, инқилоб- Америка давлатлари ташкилоти- Рауль Кастронинг эгаллаши, мамла-
гизидаги жаннат ороли ҳар доим чиларга қарши уруш энг фаол бос- дан чиқаришга эришди. Ана шу катда кичик ва ўрта бизнесга рухсат
Америка қизиқишлари доирасида қичга кирган пайтда АҚШ ўз шери- зиддиятлар соясида Куба муқаррар бериши ва бир қатор чекловларни
бўлиб келган. 1820 йилда мам- олиб ташлагани сабаб бўлди. 2013
гига панд берди: халқаро келишув- равишда совет иттифоқи билан йилдан 2014 йилгача иккила давлат
лакатнинг учинчи президенти раҳбарлари Рим папаси Франциск
ларга кўра, улар агрессив ҳарбий яқинлашди. Бундай сиёсат учун иштирокида маҳфий музокаралар
Томас Жефферсон Куба «штатлар ҳаракатларга қурол-яроғ етказиб ўтказишди. Натижада Обама 1928
тизимида қизиқарли қўшимча» Фиделни МРБ бир неча маҳв этиш- йилдан бери оролда бўлган АҚШнинг
биринчи президентига айланди.
бера олишмади. Бу исёнчиларга қўл га уринди, аммо уринишларнинг
бўлиши мумкинлигини ёзган эди. келди, келаси йили Батиста мамла- бирортаси амалга ошмади. Кўп Куба ҳукумати бошқа мамла-
Кубанинг ўзи ҳам мустамлака си- катдан қочди, Фидель Кастро орол ўтмай, ушбу дўстлик дунёни ядро катлардаги қизил террорчиларга
фатида давом этишни истамагани давлатининг раҳбарига айланди. ёрдам бермаётгани, ўзида аме-
аниқ, айнан озодликка интилиш уруши ёқасига келтирди. Туркияда рика геосиёсий душманларининг
руҳи шимолий қўшниларига қа- каллакларини жойлаштириш ния-
рамликни келтириб чиқарди. Куба атом уришига сабаб ядро каллакларининг Москвагача тида эмаслигини ҳисобга олиб,
бўлиши мумкин эди... элтишга қодир Америка ракета- 44-президент чекловларнинг бир
қисмини бекор қилди, Кубани
Мустақиллик учун уруш қаш- лари пайдо бўлгач, СССР жавоб терроризм ҳомийлари сафидан
шоқликка олиб келди, америкалик чиқарди, сайёҳлик ва пул ўтказма-
сармоядорлар бу фурсатдан қувонч Америкаликлар янги ҳокимият қадамини ташлади: Кубада совет ларига оид чекловларни юмшатди.
билан фойдаланишди, Куба ҳудудла- уларга дўст бўлмаслигини яхши ракета қисмлари жойлаштирилди. Вашингтонда яна Куба элчихонаси
рини арзимаган чақага сотиб олиш- тушуниб етди. Улар очиқчасига пайдо бўлди, Гаванада эса АҚШ
га киришишди. XIX аср охирида Куба большевикларга ҳавас қилиб, ис- 1962 йилда орол давлатга қар- элчихонаси, Америка ҳукумати
экспорт товарларининг бешдан лоҳотларда улардан ўрнак олиш- ши тўла қамровли интервенцияни муносабатларни нормаллашти-
тўрт қисми айнан АҚШга жўнати- ди: хусусий ер эгалигидан воз тайёрлаган АҚШ ҳарбий денгиз риш сари йўл олди.
ларди. 1898 йили мамлакатда нав- кечиб, америка корхоналарини кучлари Куба блокадасини ташкил
батдаги озодлик кураши авж олди. ҳам ҳеч қандай товонсиз давлат этди, жанговор ракеталар билан Аммо кўп ўтмай, музликлар
Америка аралашуви Испания билан ихтиёрига қайтаришди. АҚШ кўп қуролланган совет кемаларини тикланди. Обамадан кейин ҳо-
урушда ҳал қилувчи роль ўйнади: миллионли зиёнга иқтисодий қўймасликка уринди. Кескинлик- кимиятга келган республикачи
Куба мустақиллик олди, бироқ атиги жавоб чоралари билан муносабат нинг тинч йўллар билан ечилиши- президент Дональд Трамп санкция
расмий, амалда испан назоратидан билдирди: шакар сотиб олишни га ишонмаган Кастро СССР раҳба- ва эмбарголарни тиклади. Бу АҚШ
жаҳон ҳукмронлигига интилаётган кескин қисқартириб, Кубага ёқил- риятини босқинни кутиб ўтирмай, манфаатларига жавоб бериши
қўшни назорати остига ўтди. ғи сотишдан бош тортди. Унинг Америка ҳудудига огоҳлантирувчи таъкидланди. БМТнинг Кубага оид
ортидан бошқа жазо чоралари зарба беришга чақирди. Бу атом АҚШ сиёсатини қоралаши, қўшни
Шундан кейин АҚШ йилдан- ҳам ўзини кўп куттирмади. урушини келтириб чиқариши му- давлатдаги эпидемия ва иқтисо-
йилга ўз позициясини мустаҳ- қаррар эди. Аммо Хрушчёв Кенне- дий бўҳронларга қарамай, ҳеч нар-
камлаб борди. 1926 йилга келиб Натижада социалистик ҳуку- ди билан келишувга эриша олди. са Вашингтонни ўз позициясидан
улар Куба шакар саноатининг 60 матнинг янги шерикни қидириши- чекинишга мажбур қила олмаяпти.
фоизига эгалик қилишди ва маҳ- га тўғри келди. Бу шубҳасиз СССР Учинчи дунё мамлакати
сулотининг 95 фоизини импорт эди. Совет иттифоқи шакар сотиб
қилишди. Ушбу саноатнинг му- олишга ва ғоявий маслакдошига Ташқи душман шунчаки образ
ҳимлигини инобатга олиб, ярим нефть сотишга розилик берди. эмас. Эмбарго ҳақиқатда орол
мустамлака давлатни «Америка Ўз чегараларида бундай қўшни иқтисодиётига улкан заҳмат
шакари» деб атай бошлашди. Қўш- билан дўст тутиниш Вашингтон етказди. СССР қулаганидан кейин
ма Штатлар ҳар бир навбатдаги манфаатларига зидлиги аён. Шу- Куба ўз савдо алоқаларининг 85
мойил ҳукуматни қўллаб-қувват- нинг учун 1960 йилда президент фоизидан маҳрум бўлди, демакки,
Дуайт Эйзенхауэр ўз фармони эмбарго оқибатини ҳис этди. Гар-
билан Кубага товарлар экспортига чи мамлакат Венесуэла ва Лотин
Америкасининг бошқа қатор мам-
Россияда меҳнат мигрантлари
патентсиз ишлаши мумкин.
30 2020 йил
СПОРТ №37 (1967)
Қўштепа туманидаги «Шомирза» маҳалла
фуқаролар йиғини ҳудудидаги болалар
ва ўсмирлар спорт мактаби ёшларидан
таркиб топган чим устида хоккей бўйича
вилоят қизлар терма жамоаси 2018 йилда
Сингапур, 2019 йилда Малайзияда бўлиб
ўтган Осиё мусобақаларида ғолиблар са-
“фидан жой олганди.
ШАРОИТ ЙЎҚ,
аммо шижоатли
ёшлар кўп
Бу зафарли одимлар, оддий ва тадбиркорлар кўма- йилари кўмагига умид қиламиз. МАВЗУГА ОИД
қишлоқ қизларига Японияда гида ўйин майдонла- Спорт раҳбарининг куюнганича
бўлиб ўтиши режалаштирилган рини таъмирлаш, зарур МАЪЛУМОТ:
Олимпия мусобақалари саралаш жиҳозлар олиб беришга бор. Айни кунда бу ерда 14 ёшгача
баҳсларида Ўзбекистон терма ҳаракат қиламиз. Ле- бўлган 72 нафар ва ундан юқо- Айни кунда Фарғона
жамоаси шарафини ҳимоя қилиш кин «эскини эплагунча ри ёшдаги 50 нафар чим устида вилоятида 29 та спорт
ҳуқуқини берди. Жорий йилнинг эсинг кетади» деганла- хоккейчи қизлар шуғулланаётган таълим муассасаси
апрель ойида ўтказилиши кутил- ридек, бу йўл муаммолар ечимини спорт мактабида оддий ечиниш- фаолият кўрсатиб
ган саралаш баҳслари корона- ҳал этиш имкониятини бермаяпти. кийиниш хоналари, иссиқ, совуқ келмоқда. Мазкур спорт
вирус пандемияси сабаб маълум сув йўқ. Ҳайхотдек ўйингоҳдан мактабларининг 528 та
муддатга қолдирилган бўлса-да, Ҳаммаси яхши, бироқ... ҳар ким хоҳлаганча фойдалан- спорт базаларида 2696 та
хоккейчи қизлар жамоаси маш- моқда. Тунги ёритиш жиҳозлари, спорт секциялари ташкил
ғулотларга зўр бермоқда. Асосий Айни кунда «Шомирза» маҳалла ўриндиқлар ҳақида гапирмаса ҳам этилган бўлиб, унда 44
мақсад, тўрт йилликнинг нуфузли фуқаролар йиғинидаги 23-умум- бўлади. Айтишларича, ёз мавсуми- минг нафардан зиёд
баҳси бўлган Олимпия мусобақа- таълим мактабида фаолият олиб да ўтлоққа айланган ўйингоҳ қўй- ёшлар спортнинг 59 тури
ларида муносиб иштирок этиш. бораётган болалар ва ўсмирлар қўзиларнинг «севимли» масканига билан шуғулланмоқда.
спорт мактабида юзлаб ёшлар маш- айланиб кетар экан. Теварак-ат-
Ўтмишга назар ғулотларда тобланишмоқда. Аммо рофдаги маҳаллада яшовчи аҳоли учун ер майдонлари ажратилган,
бу ерда машғулотлар олиб бориш эса ўйингоҳда ўзлари учун йўлак – дейди Чим устида хоккей бўйи-
Ўтган асрнинг саксонинчи учун керакли бўлган оддий шароит қуриб олишган. ча вилоят федерацияси ижрочи
йилларида «Навбаҳор» номли ҳам йўқ. Атрофи ўралмаган, ўнқир- директори Абдуҳамид Ваҳобов. –
хоккейчи қизлар сифатида катта чўнқир, ажриқ босган йўл ва йўлак- Муаммога Ўтган вақт давомида янги иншоот
спорт «саҳнасига» чиққан чим лар кўздан йироқ, эътибордан четда ечим бор...(ми?) қурилиши билан боғлиқ зарурий
устидаги қизлар жамоаси собиқ қолган спорт мактабидаги бугунги ишлар амалга оширилишидан
Иттифоқ миқёсида бўлиб ўтган ҳолат кишини таажжубга солади. Давлатимиз раҳбари 2019 йил қувондик, умид қилдик. Аммо
кўплаб мусобақаларда муваффа- 6-7 май кунлари Фарғона вилоя- йиллар ўтса-да янги иншоот қу-
қиятли иштирок этди. Оддий ва – Кичик ёшдаги иккита гуруҳда 32 тига қилган ташрифи давомида рилиши билан боғлиқ бирон-бир
олис қишлоқда бу спорт турига нафар қизга ҳафтада 4 кун машғулот кенгайтирилган тарзда ўтказил- иш бошланмади. Мутасаддилар
қизиққан қизлар сафи кенгайди, ўтаман, – дейди спорт мураббийси ган мажлисда Қўштепа туманида бўлса, ваъда беришдан нарига
кўплаб чемпионлар етишиб чиқди. Одинахон Умаржонова. – Иқти- чим устида хоккейга қизиқиш ўтишмаяпти.
дорли, шижоатли ёшларимиз кўп, кўплигини инобатга олиб, туман-
Мустақиллик йилларида қишлоқ бироқ амалий ва назарий билим- да замонавий моддий-техника Вилоят жисмоний тарбия ва
ёшларидан таркиб топган «Зарни- ларни мустаҳкамлаш учун зарур базасига эга бўлган «Чим устида спорт бошқармаси бошлиғи Му-
гор» чим устида хоккейчи қизлар имкониятлар йўқ. Ўйин майдонлари хоккей» спорт иншооти қуриш роджон Дадабоевнинг таъкидла-
жамоаси мамлакат ва халқаро спорт талабга жавоб бермайди, оддий юзасидан амалий таклифлар бе- шича эса мазкур спорт базасини
баҳсларида муносиб иштирок этиб, кулюшка, тўплар етишмайди. Чим рилган эди. қуриш 2021-2023 йиллар Инвес-
совринли ўринларни қўлга киритиб устида хоккейчи қизлар дарвоза- тиция дастурига киритилган ва
келмоқда. Ўзбекистон терма жамоа- бонини ҳимояловчи ёшлар учун – Шу боис Қўштепа тумани ҳо- қурилиш ишлари ана шу дастурга
си таркибида спорт баҳсларида иш- спорт кийими умуман йўқ. Шу кунга кимининг 2019 йил 1 июль кунги мувофиқ амалга оширилиши бел-
тирок этаётган ёшларнинг асосини қадар алмисоқдан қолган жиҳозлар- қарори билан «Шомирза» маҳалла гиланган.
мана шу спорт мактабида етишиб дан бир амаллаб фойдаланяпмиз. фуқаролар йиғини ҳудудидаги
чиққан ёшлар ташкил этади. Ҳолбуки, ўқув машғулотда ишти- 23-умумтаълим мактабига қараш- Дарҳақиқат, ҳар қандай муваф-
рок этувчиларнинг ҳар бири учун ли 25-контурда жойлашган 1,4 фақият ўз-ўзидан қўлга киритил-
– Маҳаллада чим устида хоккей алоҳида клюшка, тўп зарур бўлади. гектар қишлоқ хўжалигида фойда- майди. Унинг замирида изланиш,
спорт тури билан шуғулланиб, Машғулотларимизга нафақат яқин ланилмайдиган ер майдони туман устозлар панд-насиҳатларига
чемпион бўлган ёшлар кўпчиликни қишлоқ, балки қўшни туманлардан ҳокими захирасига қайтарилиб, бу амал қилиш ва албатта, спортчи
ташкил этди, – дейди «Шомирза» ҳам спортга қизиққан ёшлар кела- ерда замонавий моддий-техника ёшларга яратилган шароитлар
маҳалла фуқаролар йиғини раиси ди. Ҳолат юзасидан амалий ёрдам базасига эга бўлган «Чим устида муҳим. Чунки шароит бўлмаган
Қобилжон Аҳмадалиев. – Жорий сўраб туман, вилоятдаги мутасадди хоккей» спорт иншооти қуриш жойда ривожланиш, тараққиёт
ўқув йилининг ўзида 10 нафар идораларга бир неча бор мурожаат бўлмайди. Аммо «Шомирза»да
чемпион қизимиз имтиёзли тарзда қилганмиз, лекин ҳеч қандай ўзга- шароит йўқ, лекин шижоатли
олий ўқув юрти талабалари бў- риш бўлмаяпти. Ҳатто мусобақалар- ёшлар бор. Шундай экан, биз бу
лишди. Маҳалламизда ёшларнинг га бориб келиш учун ҳам ҳомийлар мавзуга яна қайтамиз.
бўш вақтларини мазмунли ўтказиш излаймиз, саховатеша спорт фидо-
мақсадида турли спорт тадбир- Расул КАМОЛ
лари ўтказиб келамиз. Лекин бу «Маhаllа»
ердаги шароит ва имкониятлар бу-
гунги кун талабига жавоб бермай-
ди. Ҳар йили саховатпеша фермер
Ўзбекистонлик ёш велоспортчи Беҳзодбек Раҳимбоев
Италия клуби билан шартнома тузди.
2020 йил ТАРИХ ҲАҚИҚАТЛАРИ 31
№37 (1967)
“Ўзбекистон ҳудудида X АСРГА ОИД
азалдан савдо-ҳунар- ўзбек лаганлари
мандчилик марказла-
ри ва маданият ўчоқ- қаерда сақланмоқда?
лари мавжуд бўлган.
Айниқса, Марказий сабабли ўз ватанидан йироқлашиб МАВЗУГА ОИД дор ҳошиялар ичида 6 марта араб
Осиё қадим-қадим- кетган. Хорижга тарқалиб кетган тилида «донишманд» сўзининг
дан Урорту, Миср, ашёларнинг асосий қисми Чор МАЪЛУМОТ: таржимаси ёзилган тасвирлар
Юнонистон, Бобил, империяси даврига тўғри келади. билан ишланган. Лаган устадан
Рим каби Яқин Шарқ Бугунги кунда ушбу дурдоналар IX асрдан бошлаб Ўзбе- жуда катта маҳорат талаб қилган.
ва Ғарб давлатлари кистон амалий санъати Сабаби безакдор ҳошиялар ва ёзув
билан ўзаро савдо-со- тарихида тубдан ўзгариш- бир-бирига шу қадар туташиб
тиқ ишларининг Буюк лар юз беради. Бу даврдаги кетганки, уларнинг такрорланиш
ипак йўли орқали сопол буюмларда асосан, ҳолати ҳарфлар билан уйғун бўлиб
жигаррангли, оч яшил ҳам- кетган. Шунинг учун лагандаги
ёзувни ўқиш бирмунча мушкулроқ
жаҳоннинг йирик музейлари ва да қизғишроқ рангли коло- ҳисобланади.
олиб бориши натижа- коллекцияларида сақлаб келин- ритни кузатиш мумкин. Бу
сида Шарқий Осиё ва моқда.
пайтда анор тасвирли, бир-
Ҳиндистонни Ўрта ер
денгизи мамлакатлари Нечанчи асрга бирига чирмашган исли- Х асрга оид мана бу сопол ла-
билан боғлар эди. оид ашёлар бор? мий безаклар ҳамда қанот- ган эса Бухородан олиб кетилган.
ларини ёйган қушларнинг Лаган усти оқ рангда сирланган
Бу йўл устида Сиан, Дунхуан, Шахсий коллекционерлар то- тасвирларини учратиш бўлиб, унинг устига сачратқи
Ёркент, Самарқанд, Бухоро, монидан тўпланган нодир буюм- мумкин. Шу билан бирга Х тарзида яшил, сариқ, жигар ранг-
Термиз, Марв каби жаҳон циви- лар хазиналаридан бири Дания- аср кулолчилик буюмлари- да безаклар берилган. Бу усул
лизациясига улкан ҳисса қўш- даги Дэвид коллекцияси музейи да эса асосан кўфий хатида Сомонийлар санъат мактабида
ган шаҳарлар жойлашган бўлиб, ҳисобланади. Ушбу музей Европа, хитобли сўзлар, оятлар кўп қўлланилган бўлиб, Аббосий-
савдогарлар сотиладиган моллар Америка ва Мусулмон Шарқи ёзилган. лар санъат мактабидан олинган
қаторида турли маданият, санъ- маданияти тарихига оид минглаб дейиш мумкин. Лагандаги бун-
ат, дин ва фан соҳалари бўйича санъат асарларига эга. Музейда дай услубда берилган безаклар,
янгиликларни ҳам келтирганлар. «Ислом маданияти» ва «Шарқ бир қарашда атайлаб ёки махсус
Натижада бу маданий алмашинув миниатюралари» бўлимлари фао- сачратқи қилинган деган хулосага
оқибатида жуда катта янгиликлар лият кўрсатиб, унда Ўзбекистонга келиш мумкин. Лаганнинг қизғиш-
юзага кела бошлади. Қанчадан- оид бўлган кўплаб ашёлар сақла- жигар рангдаги марказий қисмида
қанча бетакрор санъат асарлари нади. Айниқса, «Ислом санъати»
вужудга келди. бўлими энг бой ҳисобланиб, унда
VII асрдан бошлаб, то XIX асрнинг
Минг афсуски, ўз пайтида ўрталарига оид бўлган ашёлар
бетакрор амалий санъат наму- тўплами мавжуддир.
налари, меъморчилик, китобат
санъати халқдан сотиб олиш Дэвид коллекцияси музейида
ҳамда хонликларнинг тарқоқлиги сақланаётган мана бу суратдаги
сопол лаган Х асрга оид.
«RETRO-SAHIFA» Сомонийлар даврида ясал- тасвирланган ўймакор безаклар,
ган ушбу сопол лаган оқ рангда оқ рангга силжиётган кўринишда
Тошкент цирки сирланган бўлиб, Самарқанддан бўлиб, бу усул айнан ислом санъа-
топилган. тига хосдир. Кейинчалик эса ушбу
Пойтахтимиздаги цирк биноси 1976 йилда қадимий – сграффито усули Европада энг
«Хадра» майдонида қурилган. Унинг архитектураси Лаган атрофи бўйлаб кўфий машҳур безак усулига айланган.
ўзига хос ва ноёб бўлиб, томошалар зали марказдан хатида қуйидаги ҳикматли сўз-
ўрин олган, атрофда эса пардозхоналар ва маданият лар ёзилган: «Кимки Аллоҳнинг Хулоса ўрнида
маскани талабидан келиб чиқиб бошқа шароит ва қу- ҳ адясига ишонса, у саҳий бўлади».
лайликлар яратилган. Тўртта нуқта билан бошланиб, Шуни айтиш жоизки, амалий
бир-бирига чирмашиб кетган санъатнинг энг қадимги тури
Циркнинг аввалги биноси ҳозирги Ўзбекистон навдалар орасида битилган ушбу ҳисобланган кулолчилик санъа-
тарихи давлат музейи ўрнида жойлашган эди ва 1966 ёзувни ўқиш бирмунча мушкул- ти асрлар оша ўзининг шаклини,
йилги зилзилада вайрон бўлган. Циркнинг ушбу янги роқ. безакларини, рангларини, мазмун-
биноси қурилгунича жамоа Шапито услубида йиғма дорлигини ҳам ўзгартириб борди.
Мана бу суратдаги сирлан- Бу ўзгаришлар эса турли бадиий
ган сопол лаган ҳам Х асрга оид мактабларнинг шаклланишида
замин бўлиб хизмат қилди. Хориж-
павильонларда ўз фаолиятини давом эттирган. нинг йирик музейлари ва шахсий
Цирк 2700 нафар томошабинни қулай тарзда ўзида коллекцияларида сақланаётган
жойлаштиради. Унинг олд томонида 2 та фаввора ва Ўзбекистонга оид ашёларнинг
болалар учун майдон барпо этилган. мавжудлиги инсониятда бу ўлка
тарихи, санъати билан яқиндан
танишишга, уни ўрганишга даъват
этади. Бу маданий алоқалар эса яна
ўтмишдагидек, Шарқ ва Ғарбни боғ-
лашда мулоқот кўприги сифатида
хизмат қилади.
бўлиб, у ҳам Самарқанддан то- Дилафрўз ҚУРБОНОВА,
пилган. Лаган четлари қизил ва Ўзбекистон тарихи давлат
қора рангдаги икки қатор безак- музейи Санъат ва этнография
илмий бўлим мудири,
тарих фанлари доктори.
Енгил автомобиль экспорти
қарийб 1,5 бараварга ошган.
32 СЎРАГАН ЭДИНГИЗ... 2020 йил
№37 (1967)
МЕҲНАТ ҲУҚУҚИ «Икки ойдан буён ҚУЛАЙЛИК Кадастр маълумотини ТАЪЛИМ Контракт
ойлик олмадик...» пулини тўрт
СОЛИҚ электрон шаклда олиш бўлиб тўлаш
— Корхонамиз томонидан икки ойдан мумкин
буён иш ҳақи берилмаяпти. Раҳбариятдан УЙ-ЖОЙ мумкинми?
ойлигимизни талаб қилсак, ҳозирда корхо- — Эшитишимча, конт-
на молиявий қийин аҳволда эканини сабаб — Битта уйимни жиянимга ҳадя қилмоқчи эдим. ракт тўловларини тўртга
қилиб кўрсатмоқда. Ушбу ҳолатда нима Бунинг учун ҳам кадастр маълумотлари керак экан. бўлиб тўлаш имконияти
қилишимиз лозим? Уларни электрон шаклда олиш имкони борми? бор экан. Унинг муддат-
лари қандай белгиланган?
Саодат АЛИЕВА. Нуриддин ҲАЛИМОВ. «Супер-контракт»ни ҳам
Тошкент шаҳри. Тошкент шаҳри. шундай тўласа бўладими?
Севара ЎРИНБОЕВА, Фаррух ЖЎРАЕВ, Исмоил ПЎЛАТОВ.
Адлия вазирлиги масъул ходими: Адлия вазирлиги масъул ходими: Қашқадарё вилояти.
— Меҳнат кодексига биноан, иш берувчи — Албатта, «DAVREESTR.UZ» порта-
ўзининг молиявий ҳолатидан қатъи назар, ли орқали Давлат реестридан маълу- Фарҳод БАБАШЕВ,
ходимга бажарган иши учун ҳақни белгиланган мотнома олиш мумкин. Бунда жисмо- Олий ва ўрта махсус
меҳнат ҳақи шартларига мувофиқ тўлаши шарт. ний шахслар паспорт рақамлари орқали, таълим вазирлиги масъул
Меҳнатга ҳақ тўлаш муддатлари жамоа юридик шахслар эса СТИР рақамини киритиш ходими:
шартномаси ёки бошқа локал норматив орқали кадастр рақамларини олишлари мумкин. — Дарҳақиқат, шундай.
ҳужжатда белгиланади ва ҳар ярим ойда Давлат Реестридан берилган маълумотномада Талабалар 2020/2021 ўқув
бир мартадан кам бўлиши мумкин эмас. ҳар қандай турдаги кўчмас мулк объекти тўғриси- йилидан бошлаб тўлов-
Меҳнат қонунчилигини бузиш тегишли- да маълумотлар акс этади. Жумладан, кўчмас мулк контракт суммаларини
ча маъмурий жавобгарликка сабаб бўлади. объектини рўйхатга олиш вақтида бириктирилган тенг улушларда тўрт бўлиб
Ушбу ҳолатда иш ҳақини ундириш юзаси- ноёб кадастр рақами ва аниқ жойлашган манзили, тўлаши мумкин.
дан судга мурожаат қилишингиз мумкин. мулкка бўлган ҳуқуқ ва ҳуқуқ рўйхатдан ўтказил- Бунда белгиланган тўлов
Бунда ходимлар судга мурожаат қилган- ган сана, объект эгалари сони ва уларнинг исм- миқдорининг камида 25
ларида суд харажатларини тўлашдан озод шарифи, таъқиқ мавжуд/мавжуд эмаслиги тўғри- фоизи талабаликка тавсия
этилади. сидаги маълумотлар (гаров, хатлаш ва ҳоказо.). этилган абитуриентлар
Кўчмас мулк объектлари бўйича маълумотнома учун 15 сентябргача ёки
Пахта терими олди-сотди, айирбошлаш, ҳадя, васиятнома ва Давлат қабул комиссияси
пуллари солиқдан бошқа шартномаларни расмийлаштириш учун томонидан белгиланган
озод қилинмаганми? тақдим этилади. муддатгача ҳамда иккинчи
ва ундан кейинги босқич
— Пахта терими давомида 1 кг. пахта Молхона уйдан неча метр талабалар учун 1 октябр-
учун 1 000 сўмдан пул тўланмоқда. Бироқ гача ёки ОТМ ректори
айрим жойларда ҳар 10 кг. пахта терими масофада бўлиши керак? томонидан узайтирилган
пулидан 1 000 сўмини солиқ учун деб муддатгача, тўлов миқдо-
ушлаб қолишяпти. Пахта терими пуллари — Мен 4-5 бош қорамол боққаним учун қўш- рининг камида 50 фоизи
солиқдан озод қилинмаганми? ним билан келиша олмаяпман. У қорамоллардан 1 январгача, 75 фоизи 1
бадбўй ҳид чиқаётганини айтади. Хўш, қўшним апрелгача ва 100 фоизи 1
Нурбек АЛИЕВ. яшаётган уй девори ёки деразасидан молхона июлгача ёки ОТМ ректор-
Сурхондарё вилояти. неча метр масофада бўлиши керак? лари томонидан узайти-
рилган муддатларгача тў-
Дилдора ҲОШИМОВА, Абдурашид ҚУРБОНОВ. лаш имконияти яратилади.
Давлат солиқ қўмитаси катта инспек- Наманган вилояти. Шунингдек, ўқув йи-
тори: лининг биринчи ярми
— Солиқ кодексига мувофиқ, пахта йиғим- Анвар СУЮНОВ, учун табақалаштирилган
терими бўйича қишлоқ хўжалиги ишларига Ветеринария ва чорвачиликни тўлов-контракт («супер-
жалб қилинадиган жисмоний шахсларнинг ривожлантириш давлат қўмита- контракт») тўловларни
пахта териш орқали топган даромадига со- си масъул ходими: амалга ошириш муддати ва
лиқ солинмайди. Яъни неча килограмм пахта — Ўзбекистон Республикасининг 2016 миқдорлари Давлат қабул
терган бўлсангиз ҳам, терим учун берилган йил 21 декабрда тасдиқланган №0339-16-сонли комиссияси томонидан ва
пулдан даромад солиғи олинмайди. санитария қоида ва меъёрларига кўра, қўшни қолган қисми ОТМ ректо-
Эслатиб ўтамиз, бу йилги пахта мавсу- ҳудудларда жойлашган тураржой биноларининг ри томонидан белгилан-
мида ёлланма теримчиларга 1 килограмм деразаларидан қўшимча биноларга (молхона, га- ган муддатларгача амалга
пахта учун пуллар биринчи теримда 1 000 раж, ҳаммом) қадар масофа камида 6 метр, чорва оширилади. Маълумот учун,
сўмдан, иккинчи теримда 1 400 сўмдан кам моллари ва паррандаларни (битта ёки иккита) жорий йилда «супер-конт-
бўлмаслиги керак ва ушбу маошдан ҳеч сақлаш учун камида 20 метр, гуруҳ учун (3-5 та ракт»нинг ярмини 1 декабр-
қандай солиқ олинмайди. блок) камида 25 метр бўлиши керак. гача, қолган ярмини 2021
Худди шундай, Ўзбекистон Республикасининг йил 1 мартгача тўлаш керак.
Тошкент шаҳри Учтепа туманидаги 2017 йил 25 октябрдаги 0350-17-сонли санитария
«Бешқайр ағоч» маҳалла фуқаролар йиғини жамоаси қоида ва меъёрларининг 6.3.1 бандига асосан,
тураржой биноларигача 5 тадан 14 бошгача қо-
йиғин раиси ЎТКИР ҲАЙДАРОВнинг рамол сақлаганда — 20 метр, 6 тадан 25 бошгача
вафоти муносабати билан оила аъзоларига таъзия қорамол сақлаганда — 50 метр санитария муҳо-
фаза зонаси ташкил этилиши керак.
изҳор этади. Юқоридагилардан келиб чиқиб айтиш мум-
кинки, агар сиз хонадонингизда 4-5 та қорамол
ЭЪЛОН: боқаётган бўлсангиз, қўшнингиз девори (ёки
деразаси)дан 20 метр масофада ҳимоя зонасини
Абдуразақов Хасан Абдуазимовичга тегишли ташкил этишингиз керак. Содда қилиб айтганда,
бўлган Тошкент шаҳри Юнусобод тумани 7-мавзе қўшни уй девори ёки деразасидан молхонагача
15-уй 10-хонадоннинг уй хужжатлари (кадастр) йў- 20 метр масофа бўлиши керак.
қолганлиги сабабли БЕКОР ҚИЛИНАДИ.
Ўзб екист он Бош муҳаррир вазифасини Таҳририят манзили: Газета
Республикаси вақтинча бажарувчи Тошкент шаҳри, Мустақиллик таҳририят
Президенти Санжар ИСМАТОВ шоҳкўчаси, 59-уй. Индекс: 100192 компьютер
Администрацияси марказида
ҳузуридаги Ахборот Нашр навбатчиси: Р. Юсупов Телефонлар: 71 233-39-89, саҳифаланди ва
Ижтимоий-сиёсий, ва оммавий Мусаҳҳиҳлар: Н. Азимова, Қабулхона: 71 237-56-80, офсет усулида
маънавий-маърифий газетаси коммуникациялар М. Назарова Котибият: 71 233-10-73. босилди.
агентлиги томонидан Навбатчи: Б. Ғозиддинов Факс:
МУАССИС: 2019 йил 24 сентябрда Саҳифаловчилар: И. Болтаев Нашр кўрсаткичи: 148
«Mahalla» nashriyot-matbaa uyi» 0019 рақами билан Ш. Бароқов Баҳоси келишилган нархда.
масъулияти чекланган жамияти давлат рўйхатидан
ўтказилган. «Шарқ» нашриёт-матбаа акциядорлик компанияси босмахонасида чоп этилди. Босмахона манзили: Тошкент шаҳри,
Буюк Турон кўчаси, 41-уй. Формати — А-3, 8 босма табоқ. 23 645 нусхада чоп этилди. Буюртма Г-1045 123456
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
«Mahalla» газетаси Ижтимоий-сиёсий, маънавий-маърифий газета 2020 йил 29 октябрь 37 сони (1967)
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
«Mahalla» газетаси
- 1 - 32
Pages: