หลักสูตรการเพาะเห็ดนางฟ้า นางรม ฐานการเรียนรู้การเพาะเห็ด ศูนย์ฝึกและพัฒนาอาชีพราษฎรไทยบริเวณชายแดนสุรินทร์ ส านักงานส่งเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย ส านักงานปลัดกระทรวงศึกษาธิการ กระทรวงศึกษาธิการ
ค าน า การจัดการศึกษาเพื่อตอบสนองนโยบายของกระทรวงศึกษาธิการ ต้องมุ่งเน้นการพัฒนา เพื่อเพิ่มศักยภาพและขีดความสามารถของประชาชนกลุ่มเป้าหมาย ให้สามารถประกอบอาชีพ สร้าง รายได้มั่นคง เป็นบุคคลที่มีวินัย เปี่ยมไปด้วยคุณธรรม จริยธรรม มีจิตส านึกรับผิดชอบต่อตนเอง ผู้อื่น และสังคม เน้นการจัดการศึกษาที่ยึดพื้นที่เป็นฐาน โดยสถานศึกษาต้องวิเคราะห์ศักยภาพ ๕ ด้าน ของ แต่ละพื้นที่ ได้แก่ ศักยภาพด้านทรัพยากรธรรมชาติ ศักยภาพด้านภูมิอากาศ ศักยภาพด้านภูมิประเทศ ศักยภาพด้านศิลปวัฒนธรรมประเพณี และศักยภาพด้านทรัพยากรมนุษย์ และวิเคราะห์ข้อมูลวิถีการ ด าเนินชีวิต ความต้องการ และประชาชนในภูมิภาคต่างๆ ที่เป็นผู้ใช้บริการผลผลิตของสถานศึกษา การ วิเคราะห์ข้อมูลดังกล่าวจะน ามาสู่การก าหนดหลักสูตรอาชีพที่สถานศึกษาจะจัดการเรียนการสอน การจัดการศึกษาของส านักงาน กศน. เพื่อตอบสนองนโยบายดังกล่าว จึงต้องปรับเปลี่ยน กระบวนการจัดการเรียนรู้ ที่เน้นการปฏิบัติจริง มีการศึกษาดูงานเพื่อแลกเปลี่ยนเรียนรู้จากผู้มี ประสบการณ์ในอาชีพโดยตรง ผู้สอนเป็นวิทยากรที่มีความรู้ ความสามารถ และเป็นผู้ประกอบการใน อาชีพนั้น ๆ ให้ความส าคัญต่อการประเมินผลการจบหลักสูตรที่เน้นทักษะ ความสามารถ และการมี ผลงาน ชิ้นงาน ที่ได้มาตรฐานออกสู่ตลาดได้ การพัฒนาหลักสูตรอาชีพ จึงต้องปรับใหม่โดยการพัฒนา ให้ครบวงจร ประกอบด้วย ช่องทางการประกอบอาชีพ ทักษะของอาชีพ การบริหารจัดการ และ โครงการอาชีพพร้อมแหล่งเงินทุน และให้ผู้เรียนที่เรียนจบจากหลักสูตรอาชีพมีความมั่นใจว่าจะ สามารถประกอบอาชีพสร้างรายได้ ได้อย่างแท้จริง จึงขอให้สถานศึกษาที่น าหลักสูตรที่ได้พัฒนาแล้วนั้น น ามาคัดเลือกให้เหมาะสมกับความต้องการของพื้นที่ และน าไปอนุมัติใช้ในการจัดการเรียนการสอน ต่อไป หลักสูตรอาชีพที่พัฒนาขึ้นได้ปรับปรุงจากหลักสูตรอาชีพที่สถานศึกษา น ามาพัฒนา เนื้อหาสาระให้ครบวงจรและก าหนดระยะเวลาในการเรียนให้เหมาะสม โดยได้รับความร่วมมือเป็นอย่าง ดีจาก ส านักงาน กศน.จังหวัด สถานศึกษา วิทยากร ภูมิปัญญา และผู้ที่เกี่ยวข้อง มาร่วมพิจารณาและ ตรวจสอบความถูกต้องจึงท าให้การด าเนินการจัดท าหลักสูตรในครั้งนี้เสร็จสิ้นไปด้วยดี ขอขอบคุณมา ณ โอกาสนี้ ศูนย์ฝึกและพัฒนาอาชีพราษฎรไทยบริเวณชายแดนสุรินทร์ ก
สารบัญ หน้า ค าน า ก สารบัญ ข ความเป็นมา ๑ หลักการ ๑ จุดประสงค์ ๒ กลุ่มเป้าหมาย ๒ ระยะเวลา/จ านวนหน่วยกิต ๒ โครงสร้างหลักสูตร ๒ รายละเอียดโครงสร้างหลักสูตรการเพาะเห็ดนางฟ้า นางรม ๓ สื่อการเรียนรู้ ๕ การวัดประเมินผล ๕ การจบหลักสูตร ๕ ภาคผนวก คณะผู้จัดท า ข
หลักสูตรการเพาะเห็ดนางฟ้า นางรม ความเป็นมาและความส าคัญ ศูนย์ฝึกและพัฒนาอาชีพราษฎรไทยบริเวณชายแดนสุรินทร์ เป็นศูนย์กลางในการพัฒนา และ เป็นศูนย์ประสานงานการฝึกอบรมทักษะอาชีพทั้งระยะสั้น และระยะยาว โดยเน้นทางด้านเกษตรกรรม และอาชีพอื่นๆที่สอดคล้องกับความต้องการของประชาชนตามศักยภาพของพื้นที่ที่รับผิดชอบและมี บทบาทหน้าที่ในการจัดการ และฝึกอบรมด้านอาชีพ ให้สอดคล้องกับสภาพปัญหาความจ าเป็น ความ ต้องการของประชาชนบริเวณชายแดน โดยมุ่งเน้นให้เกิดการสร้างงาน สร้างอาชีพ สร้างรายได้เพื่อ พัฒนาคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น ส่งเสริมสนับสนุนการแก้ปัญหาเศรษฐกิจ สังคม ความมั่นคงและการเมือง เป็นศูนย์สาธิต ทดลอง วิจัย และเป็นศูนย์การเรียนรู้เศรษฐกิจพอเพียง โดยมีเป้าหมายส าคัญของการ ขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง คือ การท าให้ประชาชนรู้จักความพอเพียง ปลูกฝัง อบรบรม ให้ความรู้ เพื่อให้ประชาชนได้ใช้ชีวิตอย่างมีความสมดุลทางเศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดล้อม และวัฒนธรรม โดย สอดแทรกแนวคิดปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงในการจัดโครงการส่งเสริมอาชีพ เพื่อสร้างจิตส านึกให้ ประชาชนรู้จักการใช้ชีวิตได้อย่างสมดุล ตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง เห็นคุณค่าของทรัพยากรต่างๆ รู้จักอยู่ร่วมกับผู้อื่น รู้จักเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่และแบ่งปัน มีจิตส านึกรักษ์สิ่งแวดล้อม และเห็นคุณค่าของ วัฒนธรรมค่านิยม ความเป็นไทย ต่างๆ รู้ว่าตนเองท่ามกลางการเปลี่ยนแปลงเป็นองค์ประกอบหนึ่งใน สิ่งแวดล้อมและวัฒนธรรมของโลก การกระท าของตนย่อมมีผลและเชื่อมโยงกับสภาพแวดล้อมในโลกที่ ตนเองเป็นสมาชิกอยู่ด้วย ดังนั้น การจัดท าหลักสูตรการเพาะเห็ด ที่เกี่ยวข้องกับการเกษตรจึงนับว่ามีความส าคัญอย่างยิ่ง เนื่องจากการเพาะเห็ด ให้ผลผลิตเร็วมีการดูแลรักษาที่ไม่ยาก นอกจากนี้ให้ผลผลทางการเกษตรซึ่งมี คุณค่าทางอาหารสูง สามารถบริโภคได้ทุกเพศทุกวัย ปัจจุบันมีการแปรรูปเป็นอาหารหลากหลาย รูปแบบ นิยมบริโภคกันในช่วงเทศกาลกินเจ และวิวัฒนาการทางการแพทย์มีการน าเห็ดฟาง เห็ด นางฟ้า-นางรม มาปรุงเป็นส่วนประกอบของยาสมุนไพร จึงมีหน่วยงานที่เกี่ยวข้องกับอาชีพการเพาะ เห็ดฟาง เห็ดนางฟ้า-นางรม หรือหน่วยงานที่รับผิดชอบในด้านการพัฒนาคน โดยเฉพาะหน่วยงานทาง การศึกษาเกิดขึ้น มีหน้าที่จัดการศึกษาและส่งเสริมให้ประชาชนเกิดความสนใจในการประกอบอาชีพ เพาะเห็ดนางฟ้า-นางรมเพิ่มขึ้น หลักการ หลักสูตรการเพาะเห็ด มีหลักการดังนี้ ๑. เป็นการจัดหลักสูตรการเรียนรู้การเพาะเห็ด อย่างครบกระบวนการและจัดการศึกษา ด้านอาชีพ ๒. การจัดการศึกษาการเพาะเห็ด มุ่งเน้นให้ผู้มีความสนใจในอาชีพเสริม เกิดการสร้าง ๑
งาน สร้างอาชีพ สร้างรายได้เพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น ๓. เป็นการจัดหลักสูตรการเรียนรู้ที่มีความสอดคล้องกับสภาพแวดล้อมและความต้องการ ของประชาชนตามแนวชายแดนและการด าเนินชีวิตควบคู่ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง จุดประสงค์ ๑. เพื่อให้ประชาชนมีความรู้ ความเข้าใจ ในการเพาะเห็ด ได้อย่างถูกต้อง ๒. เพื่อให้ประชาชนสามารถเพาะเห็ดนางฟ้า-นางรมได้อย่างถูกต้อง ๓. เพื่อให้ประชาชนสามารถน าความรู้ที่ได้รับไปใช้ในการประกอบอาชีพเสริม เพิ่มรายได้ ให้กับตนเองและครอบครัว กลุ่มเป้าหมาย ๑. ประชาชนวัยแรงงานอายุ ๑๕-๕๙ ปี ๒. ประชาชนพื้นที่ในบริเวณชายแดนไทย-กัมพูชา ๓ จังหวัดคือ ศรีสะเกษ บุรีรัมย์และสุรินทร์ ระยะเวลาเรียนรู้หรือจ านวนหน่วยกิต ๑. ระยะเวลาการเรียนรู้ของหลักสูตร หลักสูตรการเพาะเห็ด ใช้เวลาเรียน ๔๐ ชั่วโมง จ าแนกเป็น ๑.๑ ทฤษฎี ๑๔ ชั่วโมง ๑.๒ ปฏิบัติ ๒๖ ชั่วโมง ๒. จ านวนหน่วยกิต หลักสูตรการเพาะเห็ด มีค่าเท่ากับ ๑ หน่วยกิต (ระยะเวลาการเรียนรู้ ๔๐ ชั่วโมงเท่ากับ ๑ หน่วยกิต) โครงสร้างหลักสูตรการเพาะเห็ดนางฟ้า นางรม หลักสูตรการเพาะเห็ด ประกอบด้วย ๗ หน่วยการเรียนรู้ คือ หน่วยการเรียนรู้ที่ ๑ ความเป็นมาของเห็ดนางฟ้า-นางรม เวลาเรียน ๒ ชั่วโมง หน่วยการเรียนรู้ที่ ๒ สูตรการผสมขี้เลื่อย เวลาเรียน ๒ ชั่วโมง หน่วยการเรียนรู้ที่ ๓ การผสมขี้เลื่อย เวลาเรียน ๑๐ ชั่วโมง หน่วยการเรียนรู้ที่ ๔ การเขี่ยเชื้อ เวลาเรียน ๑๐ ชั่วโมง หน่วยการเรียนรู้ที่ ๖ การเปิดดอกในโรงเรือน เวลาเรียน ๑๐ ชั่วโมง หน่วยการเรียนรู้ที่ ๗ การดูแลเห็ดนางฟ้า-นางรม เวลาเรียน ๓ ชั่วโมง หน่วยการเรียนรู้ที่ ๘ การวางแผนการจัดจ าหน่าย เวลาเรียน ๓ ชั่วโมง ๒
รายละเอียดโครงสร้างหลักสูตรการเพาะเห็ดนางฟ้า นางรม หน่วยการเรียนรู้ที่ จุดประสงค์การเรียนรู้ เนื้อหา จ านวนชั่วโมง รวม ทฤษฎี ปฏิบัติ ๑. ความส าคัญและ ความเป็นไปได้ใน การประกอบอาชีพ เพาะเห็ดนางฟ้า นางรม ๑.ผู้เรียนมีความรู้ความ เข้าใจเรื่องความส าคัญ และความเป็นไปได้ใน การประกอบอาชีพ เพาะเห็ดนางฟ้า นางรม ๑. ความส าคัญและความเป็นไปได้ในการ ประกอบอาชีพเพาะนางฟ้า นางรม ๑.๑ ความรู้เกี่ยวกับการประกอบอาชีพ เพาะเห็ดนางฟ้า นางรม ๑.๒ ลักษณะของผู้บริโภค ๑.๓ ลักษณะภูมิประเทศ ภูมิอากาศที่ เกี่ยวข้อง ๑.๔ แหล่งเรียนรู้ที่เกี่ยวข้อง ๑.๕ทิศทางการประกอบอาชีพการ เพาะเห็ด ๒ - ๒ ๒.สูตรการผสมขี้ เลื่อย ๑.ผู้เรียนสามารถบอก สูตรการผสมขี้เลื่อยได้ ๒.สูตรการผสมขี้เลื่อย ๒.๑ วัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ในการเพาะเห็ด - บอกชื่อวัสดุ-อุปกรณ์ ๒.๒ ก้อนเชื้อเห็ด ๒ - ๒ ๓. การผสมขี้เลื่อย ๑.ผู้เรียนมีความรู้ ความสามารถในการ ผสมขี้เลื่อย อัดก้อน และนึ่งก้อนเห็ดได้ ๒.บอกข้อแตกต่าง ระหว่างก้อนเห็ดที่นึ่ง แล้วและยังไม่นึ่ง ๓. การผสมขี้เลื่อย ๓.๑ อัตราส่วนการผสมขี้เลื่อย ๓.๒ วิธีการผสมขี้เลื่อยยางพารา ๓.๓การทดสอบความชื้นของขี้เลื่อย ยางพารา ๓.๔ การอัดก้อนเห็ด ๓.๕ การนึ่งก้อนเห็ด ๒ ๘ ๑๐ ๔. การเขี่ยเชื้อ ๑.รู้จักและเข้าใจการ ใช้วัสดุ-อุปกรณ์ ในการ เขี่ยเชื้อ ๒.เกิดทักษะ ๔. การเขี่ยเชื้อถุงพลาสติก ๔.๑ วัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ในการเขี่ยเชื้อ - บอกชื่อวัสดุ-อุปกรณ์ ๔.๒ วิธีการเขี่ยเชื้อ - กรรมวิธีในการเขี่ยเชื้อ ๒ ๘ ๑๐ ๓
หน่วยการเรียนรู้ที่ จุดประสงค์การเรียนรู้ เนื้อหา จ านวนชั่วโมง ทฤษฎี ปฏิบัติ รวม กระบวนการในการเขี่ย เชื้อเห็ด ๓.สังเกตการ เจริญเติบโตของเชื้อ เห็ดได้ ๔.๓ การบ่มเชื้อ - การพักก้อนเชื้อ สังเกตอัตราการ เจริญเติบโตของเส้นใยเห็ดภายในถุงก้อน ๔.๔ การดูแลก้อนเห็ด - ควบคุมสภาพแวดล้อมโดยดูแล รักษาให้อากาศถ่ายเทสะดวก ๕. การเปิดดอกใน โรงเรือน ๑.สามารถจัดท าชั้น วางก้อนเห็ดได้ ๒.มีความรู้ความเข้าใจ ในการเปิดดอกเห็ด ๓.สามารถเก็บเห็ด อย่างถูกวิธีได้ ๕. การเปิดดอกเห็ด ๕.๑ การกระตุ้นให้ออกดอก -แกะกระดาษหุ้มปากถุงออกเพื่อให้ ลมโกรกผ่าน สัมผัสแสงและอากาศ ๕.๒ การวางก้อนเชื้อ - การวางก้อนเชื้อเป็นรูปตัว A - การวางก้อนเชื้อโดยการใช้เชือก ๕.๓ การเปิดดอกเห็ด - ลักษณะของวิธีเปิดถุงเพื่อให้เกิด ดอกสามารถท าได้หลายวิธี เช่น เปิดปาก ถุงวางตั้งบนชั้น เปิดถุงเฉพาะด้านบน คลุมผิวหน้า เปิดเชื้อก้อนทั้งก้อน กรีด ก้อนเชื้อ และแขวนก้อนเชื้อ ๕.๔ การเก็บเกี่ยวเห็ด - การดูแลรักษาที่เหมาะสมจะเกิด ดอกเล็กๆภายในเวลาประมาณ ๓-๕ วัน บางชนิดประมาณ ๗-๑๐ วัน ๓ ๗ ๑๐ ๖.การดูแลเห็ด ๑.บอกวิธีการดูแล รักษาเห็ดได้ ๖. การดูแลเห็ด ๖.๑ ปัจจัยที่ท าให้เส้นใยเห็ดพัฒนาเป็น ดอกเห็ด การรดน้ า การถ่ายเทอากาศ การควบคุมอุณหภูมิ ๖.๒ การดูแลรักษาความสะอาด ๒ ๑ ๓
หน่วยการเรียนรู้ที่ จุดประสงค์การเรียนรู้ เนื้อหา จ านวนชั่วโมง ทฤษฎี ปฏิบัติ รวม ๗. การวางแผนการ จัดจ าหน่าย ๑.ผู้เรียนมีความรู้ เกี่ยวกับหลักการ จัดการในด้าน การตลาดและสามารถ แก้ปัญหาได้ ๗. การวางแผนการจัดจ าหน่ายผลผลิต ๗.๑การวางแผนในการผลิตเพื่อ จ าหน่าย ๗.๒ตัวอย่างการแปรรูปเห็ด ๑ ๒ ๓ สื่อการเรียนรู้ ๑. เอกสาร/ใบความรู้ ๒. ศึกษาดูงานแหล่งเรียนรู้ ๓. สื่ออิเล็กทรอนิกส์ เช่น VCD,DVD ,อินเตอร์เน็ต ๔. ภูมิปัญญาท้องถิ่น ๕. ฝึกปฏิบัติจริง กระบวนการเรียนรู้ ๑. ศึกษาข้อมูลจากเอกสาร/ภูมิปัญญา ๒. การศึกษาดูงานจากแหล่งเรียนรู้ ๓. แลกเปลี่ยนเรียนรู้ ๔. ฝึกปฏิบัติจริง การวัดผลประเมินผล ในการวัดและประเมินผลเพื่อจบหลักสูตรของผู้เรียน ด าเนินการดังนี้ ๑. การท าแบบทดสอบก่อนและหลังเรียน ๒. การทดสอบภาคปฏิบัติ โดยผู้สอนให้ผู้เรียนปฏิบัติตามที่ได้รับการสอน โดยเน้นการท าได้ หรือ ท าไม่ได้ โดยพิจารณาผลในภาพรวม โดยใช้เกณฑ์การผ่าน/ไม่ผ่าน ๓. การสัมภาษณ์ ด าเนินการสัมภาษณ์ตามประเด็นที่สถานศึกษาก าหนด โดยผู้สอนพิจารณา ค าตอบในเชิงบวกของผู้เรียน เมื่อผู้เรียนตอบครบตามที่ก าหนด โดยพิจารณาผลในภาพรวม โดยใช้ เกณฑ์การผ่าน/ไม่ผ่าน ๔ ๕
๔. การพิจารณาจากการฝึกปฏิบัติ การบันทึกการเรียนรู้ โดยพิจารณาในภาพรวมว่าผู้เรียนได้มี การฝึกปฏิบัติครบทุกขั้นตอนและสามารถบันทึกผลการเรียนรู้ได้ทุกหน่วยการเรียนรู้ โดยพิจารณาผลใน ภาพรวม โดยใช้เกณฑ์การผ่าน/ไม่ผ่าน การจบหลักสูตร ผู้จบหลักสูตรการเพาะเห็ด ต้องมีความรู้และทักษะตามเกณฑ์ที่ก าหนด ดังนี้ ๑.ผ่านการประเมินทักษะจากการทดสอบทักษะในการปฏิบัติและจากผลการฝึกปฏิบัติของ ผู้เรียน จากแบบฝึกการปฏิบัติ ๒. ผ่านการประเมินความรู้จากการสัมภาษณ์ ความเห็นชอบของผู้อ านวยการสถานศึกษา
หลักสูตรการเพาะเห็ด ของศูนย์ฝึกและพัฒนาอาชีพราษฎรไทยบริเวณชายแดนสุรินทร์ เล่มนี้ ได้ท าการตรวจสอบแล้ว อนุมัติให้ใช้หลักสูตรการเพาะเห็ดนางฟ้า - นางรม เล่มนี้ได้ ลงชื่อ………………………….……………………ผู้เสนอหลักสูตร (นายอรุณศักดิ์ ผาสุข) ครูอาสาสมัครการศึกษานอกโรงเรียน ลงชื่อ………………………….……………………ผู้เสนอหลักสูตร (นางสาวอรศรี ปัญญะชาติ) ครูอาสาสมัครการศึกษานอกโรงเรียน ลงชื่อ………………………….……………………ผู้เสนอหลักสูตร (นางสาววิไลย์ วันงาม) ครูอาสาสมัครการศึกษานอกโรงเรียน ลงชื่อ.......................................................ผู้เห็นชอบหลักสูตร (นางสุภาพร บุญมา) ครู ลงชื่อ.....................................................ผู้อนุมัติหลักสูตร (ว่าที่ ร.ต.สังคม สันติภพ) รองผู้อ านวยการรักษาการในต าแหน่ง ผู้อ านวยการศูนย์ฝึกและพัฒนาอาชีพราษฎรไทยบริเวณชายแดนสุรินทร์
คณะผู้จัดท า ว่าที่ร.ต.สังคม สันติภพ รองผู้อ านวยการรักษาการในต าแหน่งผู้อ านวยการศูนย์ฝึกและ พัฒนาอาชีพราษฎร ไทยบริเวณชายแดนสุรินทร์ นางกฤตยา กลับมารัมย์ ครู นางสุภาพร บุญมา ครู ข้อมูล/จัดพิมพ์ / ส าเนาเอกสาร นายอรุณศักดิ์ ผาสุข ครูอาสาสมัครการศึกษานอกโรงเรียน นางสาวอรศรี ปัญญะชาติ ครูอาสาสมัครการศึกษานอกโรงเรียน นางสาววิไลย์ วันงาม ครูอาสาสมัครการศึกษานอกโรงเรียน
ภาคผนวก