บทความหลวงพระบางหัตถกรรมผ้าทอ

หัตถกรรมผา) ทอ ภมู ิปญ2 ญาสก5ู ารหารายไดข) องชาวหลวงพระบาง

นายสถาพร คำจัตรุ สั
รหัสนกั ศกึ ษา 655220015-6
สาขาวจิ ยั วัฒนธรรม ศิลปกรรมและการออกแบบ
คณะศิลปกรรมศาสตรG มหาวทิ ยาลัยขอนแกIน

ในปพK .ศ. 2538 เมอื งหลวงพระบางไดTรบั การขึ้นทะเบยี นใหเT ปWนแหลงI มรดกโลกของมวลมนุษยชาติ
และมรี ายงานกลIาวถึงหลวงพระบางวIาเปนW เมอื ง ทรี่ กั ษาความเกIาแกIดั้งเดมิ เอาไวไT ดทT ี่ดที สี่ ุดในเอเชียตะวันออก
เฉียงใตT มวี ดั วาอารามเกาI แกมI ากมาย มบี าT นเรอื นอนั เปWนเอกลกั ษณG ตัวเมอื งตั้งอยIรู มิ แมIน้ำโขงและแมIนำ้ คาน
ซึ่งไหลบรรจบกันทIามกลางธรรมชาตอิ นั งดงาม และชาวหลวงพระบางมบี คุ ลิกทยี่ ้ิมแยTมแจมI ใส เปนW มิตร และมี
ขนบธรรมเนยี มประเพณอี นั งดงาม ทำใหTหลวงพระบางเปนW ทร่ี จูT กั โดยเฉพาะนักทอI งเท่ียวทีช่ ่นื ชอบธรรมชาติ
และหลงใหลเสนIหวG ฒั นธรรม ประเพณีตIางๆทีห่ าไมIไดจT ากทางตะวนั ตก ทำใหหT ลวงพระบางเปWนอีกจดุ หมาย
ของการมาทอI งเท่ียวของผTูคนทวั่ โลก ดวT ยบริบทการเปWนเมืองทอI งเทีย่ วจึงไดมT กี ารนำเอาเอกลกั ษณพG น้ื ถิน่ ของ
เมืองหลวงพระบางทงั้ ดาT นวัฒนธรรมประเพณี ดาT นสถาปต` ยกรรม รวมไปถึงศิลปะหตั ถกรรมตาI งมาดึงดดู
นกั ทอI งเท่ียว ไมวI าI จะเปWนการเยบ็ ปก` ถักรTอย, เสอ้ื ยืดของที่ระลึก, กระเปาc , รIมกระดาษ, โคมไฟ และทเ่ี หน็
เดIนชดั คอื งานสงิ่ ทอ ผTาหลวงพระบางท่ีสามารถพบเห็นไดTอยIางแพรIหลายทั่วเมอื งหลวงพระบาง การทอผTาเปนW
มรดกทางวฒั นธรรมของชาวหลวงพระบางซ่งึ มีความศรัทธาอยIางเหนียวแนIนในพระพทุ ธศาสนาผสมผสานกับ
ความเช่ือเรอ่ื งผี และมีประเพณี พธิ ีกรรมตาI งๆ ท่ีผกู พันกับความเชอ่ื ในวถิ ชี วี ติ พน้ื บTานและการทำมาหากนิ ใน
สังคมเกษตรกรรมมาชTานาน ผTาทอจึงมคี วามสมั พนั ธG กับพธิ ีกรรมและความเชือ่ ของชาวหลวงพระบาง (นอแสง
สายวงเดือน, 2554)

ผTาทอเปWนภมู ปิ ญ` ญาทดี่ Tานหตั ถกรรมทอT งถ่นิ ผTาทอทสี่ ำคัญของเมืองหลวงพระบางท่คี TนพบเปนW
ภูมปิ ญ` ญา ดTานเทคนิคหรอื กรรมวิธกี ารสราT งลวดลายบนผืนผTาเกดิ จากการถาI ยทอดของ บรรพบรุ ุษ ท่โี ดดเดนI
ทีส่ ุดคือ ผTาทอของชาวไทลอ้ื บาT นผานมท่มี ปี ระวตั ิสบื ทอดกนั มายาวนานหรือรบั ใชTราชสำนักต้งั แตIอดตี จนถึง
ปจ` จบุ ัน โดยเฉพาะการทอผาT ถวายพระมเหสขี องเจาT มหาชวี ติ (หลTา ลาส,ี 2554) การทอผTาจะมเี ทคนิคที่
หลากหลายและจะมชี ื่อเรียกที่ตIางกนั ออกไป เชIน การทอแบบเกาะ(ลวT ง) ซง่ึ เปWนเทคนคิ ทชี่ าวไทลอื้ ในหลวง
พระบางมคี วามชำนาญอาจจะสามารถเรยี กไดTวาI เปWนเทคนิคเฉพาะการทอผTาของไทลือ้ หลวงพระบาง เปWน
เทคนิคการทอผาT ใหเT กดิ ลวดลายโดยใชTเสนT พงIุ หลายสีเปนW การขดั แบบธรรมดา แตIจะพิเศษดวT ยการเกาะ เกี่ยว
ผูก เปนW หวI งรอT ยดTายเสTนยนื เพ่ือยึดเสนT พุงI แตลI ะชวI งเอาไวT และยังมีเทคนคิ วธิ ีเหยียบไมเT พ่ือบงั คับเขาแลTวใชTนิ้ว
สอดดาT ยเสTนพุงI จงึ เรยี กลวดลายทเ่ี กิดข้นึ จากเทคนิคเกาะและเหยยี บไมTแบบนว้ี Iา “ย่ำแป” นอกจากน้ียงั มี
การทอผาT มดั กIาน หรือทคี่ นไทยรจูT กั กันวาI การทอผTามดั หมี่ การทอผาT จกทีเ่ ปWนการทอลวดลายบนผนื ผาT ดTวย
การเพมิ่ ดTายเสนT พIุงพเิ ศษเขาT เปWนชIวงๆไมตI IอกันตลอดหนาT ผาT โดยใชขT นแมIนหรือไมแT หลมในการสกิดเสTนยืน
แลวT สอดเสนT พIุงใหเT กดิ ลวดลายรูปแบบตาI งๆ การทอผTาแพรวาเปWนการทอดวT ยเทคนคิ ผสมระหวาI งการขดิ และ

การจกทำใหผT Tามีลวดลายทีห่ ลากหลายบนผาT ผืนเดยี วและการทอยกดอก หรอื ผTาเก็บดอก เปWนการทอผาT ที่เกดิ
ลวดลายจากการยกตะกอ สIวนใหญIผาT ทอในเมืองหลวงพระบางอาจารยจG รัญ ชยั ประทมุ ไดแT บIงกลIมุ ลวดลาย
ไวเT ปWน 4 กลุมI ใหญI ไดTแกI 1.กลมIุ ลวดลายเรขาคณติ เชIนลายกาบ ลายหนวI ย ลายต้ังจ่ัว ลายปดl หรอื ลายหับ
ฯลฯ 2.กลIุมลวดลายพรรณพฤกษาเชIน ลายดอกแกTว ลายตTนไมT ลายผกั กดู ฯลฯ 3.กลIุมลวดลายรูปสัตวG เชนI
ลายคน ลายคชสงิ หG ลายนาค ลายนกหัสดีลงิ คG ลายนกยูงฯลฯ 4.กลุIมลวดลายรปู คนประกอบพิธกี รรม เชIน
ลายบญุ แขงI เรอื ลายวิถชี ีวิตฯลฯ

ภาพที่ 1 ภาพท่ี 2 ภาพท่ี 3

ผา" ทอท่เี กี่ยวขอ" งกบั พิธกี รรม ผา" ทอทเี่ ก่ียวข"องกับวิถีชวี ิต ผ"าทอลวดลายเรขาคณิต

การทอผTาในอดตี เปนW การทอข้ึนเพือ่ ใชงT านในชวี ิตประจำวัน ตอI มาการเปลย่ี นแปลงตาI งๆสังคมอดตี ที่
เคยเปWนสังคมแบบแลกเปลี่ยนกลายเปWนธรุ กิจคาT ขาย เม่ือเมืองอันเรยี บงIายกลายเปWนเมอื งทIองเทย่ี ว หลวง
พระบางไดปT รับบทบาทใหมใI นการตTอนรับนักทIองเที่ยวทม่ี าพรTอมกับเม็ดเงนิ มหาศาล ภายใตบT ริบทการเปนW
เมืองมรดกโลก (world heritage) และการเปWนเมืองสำคญั ทางการทIองเทยี่ ว จากความเปWนธรรมชาตขิ องวถิ ี
ชีวิต วฒั นธรรม ประเพณี ใหTกลายเปWนวถิ ีแหงI เมืองทอI งเท่ียว ทุกส่ิงทุกอยาI งลTวนแลวT แตสI ามารถทำใหเT กิด
รายไดTไดT รวมไปถึงผTาทอหลวงพระซ่ึงไดชT อื่ วาI เปนW ของซอ้ื ของฝากทใี่ ครมาเมืองหลวงพระบางแลวT ตอT งไดTผTาทอ
กลับไปดวT ย สามารถพบเหน็ ทุกท่ใี นเมืองหลวงพระบาง โดยเฉพาะ ตลาดเชาT (Morning Market)และตลาด
มืด(Night Market)

ตลาดเชาT (Morning Market) ศนู ยรG วมของกนิ ของใชขT องชาวหลวงพระบางที่มีต้ังแตI ของสด ผกั สด
ของใชT ขTาวสารอาหารแหTง อาหารสำเรจ็ รปู พรอT มรับประทาน ของฝากตาI งๆ และทนี่ Iาสังเกตจะพบแผงขาย

ผTาทอหลวงพระบางอยIปู ะปนตลอดแนวของตลาด ตลาดมืด(Night Market) หรอื ตลาดกลางคืนหลวงพระบาง
ต้ังถนนสายสำคัญของเมอื ง ผIานสถานท่ีทางประวตั ิศาสตรแG ละธรรมชาตทิ ี่สมบูรณG เปนW สถานทท่ี ี่นักทIองเท่ยี ว
ตอT งมา ซง่ึ ในตลาดจะมี อาหารพ้นื เมืองตนT ตำรบั สินคTาหัตถกรรมตาI งๆจากชาวหลวงพระบางมาไวขT าย
เชนI เดียวกนั จะสามารถพบเหน็ แผงขายผาT ทอในตลาดมดื ตลอดแนวของตลาดนับไดTวาI เปนW สถานที่ทีท่ ุกคนตอT ง
มาเม่ือไดTมาหลวงพระบาง

ภาพที่ 4 ราT นขายผTาทอในตลาดเชาT ภาพท่ี 5 รTานขายผTาทอในตลาดมดื

จากการลงพืน้ ทีใ่ นวันท่ี 9-11 ตลุ าคม 2565 ผาT ทอท่พี บเห็นรTานขายผาT ทอท้ังในตลาดเชTาและตลาดมืด มี
ลักษณะลวดลายโทนสี เทคนคิ การทอและราคาคอI นขาT งที่จะใกลเT คียงกนั ทั้ง2ตลาด

ภาพท่ี 7 แม?คา" นอ" ย ภาพที่ 8 แม?ค"าจันทรหC อม

แผงขายผา" ทอในตลาดเช"า แผงขายผ"าทอในตลาดมืด

แมคI TานTอยไดTกลาI วแลTวสอดคลTองกบั แมคI าT จนั ทรหG อมวาI ผาT ในหลวงพระบางมีเทคนคิ ท่หี ลากหลาย
ทง้ั ผาT ยกดอก ผTามัดกIาน ผาT จก ผาT แพรวามที ั้งผาT ทีย่ อT มสธี รรมชาตแิ ละสีเคมีมีท้ังไหมและฝา€ ย สIวนใหญคI วาม

สวยงามของผาT จะดูที่ตีนซ่นิ หรอื ชายผTาท่ีมคี วามละเอยี ดปราณตี สวยงาม ลวดลายตIางๆมีทั้งจากในพระราชวงั
และธรรมชาตโิ ดยจะเห็นไดTเฉพาะในเมอื งพระบาง และยังมีเกอื บทกุ ประเภทผTาทอไมIวาI จะเปนW ผTาสไบไวTหIม
ผาT ซน่ิ ไวTนงุI ผาT หIม ผTาปโู ตะ• หรอื สำหรับแขวนโชวG แตทI ่ีเปWนทน่ี ยิ มของกลุมI นกั ทIองเทยี่ วคอื ผTาทอทมี่ รี าคาไมIสงู

มากนกั สวI นใหญIจะเปนW ผTาสไบและผTาซิน่

ภาพท่ี 9 ภาพท่ี 10
ชุดผ/าซน่ิ ไหมลาวกบั สไบ
ผา/ ซน่ิ ไหมลาวสำเร็จรปู

จากภาพที่ 9และ10 เปWนภาพของผTาทอหลวงพระบางท่ีนักทอI งเทยี่ วกำลังสนใจเปนW จำนวนมากใน

ตลาดเชาT เปนW การจัดเตรียมผTาเปนW ชดุ คือชุดผTาซนิ่ ไหมลาวกบั สไบท่มี ีลวดลายและสสี ันเดียวกนั ขายในราคาชดุ
ละ200บาท และผาT ซ่นิ ไหมลาวสำเร็จรูปท่ีขายในราคาผืนละ100บาท โดยทั้งสองอยาI งไดTขอT มูลจากแมคI าT วาI

เปWนผTาไหมทอโรงงานแตIเปWนลวดลายท่ีสวยงามของหลวงพระบางทำใหTแตลI วดลายเดียวกนั หลายๆผนื ในแผง
ผTาทอที่ขายอยูIนัน้ จะปะปนไปดวT ยผาT ทอโรงงานทรี่ าคาจะไมIสงู กบั ผาT ทอมอื ทรี่ าคาจะสูงกวIาผTาทอโรงงาน ทำ
ใหนT ักทอI งเทย่ี วสามารถจับตTองไดTและสามารถขายไดเT ปนW จำนวนมาก ซ่ึงผาT ลกั ษณะเชIนนีจ้ ะสามารถพบเห็น

ไดทT ง้ั ตลาดเชTาและตลาดมดื หรือตามสถานท่ตี าI งๆอกี ดTวย แตIจะแตกตาI งกันท่รี าคาตามสถานที่ ตIางเวลากนั
ตIางจากแผงผาT ทีเ่ นTนขายผTาไหมทอมือทม่ี ี
ลวดลายแตลI ะผนื ท่มี เี ทคนิคเฉพาะ การเกาะลTวง การจก

ฯลฯทเ่ี ปWนเอกลักษณขG องชาวหลวงพระบางเดนI ชดั มี
นกั ทอI งเที่ยวสนใจในลวดลายท่ีสวยงามแตIไมไI ดTซ้อื กนั
มากนกั เนื่องดวT ยราคาที่สงู มากจากการสอบถาม ราคา

เร่มิ ตนT ที่ 9,000บาท

ภาพที่ 11
แผงผ/าในตลาดมืดที่เนน/ ขายผ/าไหมทอมือหลวงพระบาง

การทผ่ี าT ทอหลวงพระบางมีลกั ษณะทห่ี ลากหลายทง้ั การทอมือแบบดัง่ เดิมท่ีแทTจริงและการทอเคร่ือง
ในโรงงานอตุ สาหกรรม ทำใหมT รี าคาไมIเทาI กนั มีถูกมีแพงเพอ่ื เปนW ตวั เลอื กใหTกบั นักทIองเที่ยวสอดคลอT งกับ
ทฤษฎกี ารแลกเปลย่ี นทางสังคม (social exchange theory) ทว่ี าI ดวT ยพฤติกรรมทางสังคมทอ่ี าจสIงผลตIอ
เศรษฐกจิ และสังคม (Lambe et al., 2001) และถกู ใชTในการวิเคราะหปG ฏิสมั พนั ธขG องผTูบริโภคในตลาด โดยมี
ประเด็นหลักๆคือ การสอ่ื สาร(communication) ความไวใT จ(trust) คIานยิ มรวI มกนั (share values) ขTอตกลง
(agreement) ปฏสิ มั พนั ธ(G interaction)และการตัดสินใจ(decision) ในตลาดเชาT และตลาดมดื จะสงั เกตไดวT าI

แมIคาT คนขายผาT ทอตามแผงตาI งๆจะอธิบายกับผาT ทอเปนW ผาT ทอมือดวT ยฝKมือคนหลวงพระบางแทTๆ ท่ีมามาจาก
บาT นผานมซ่งึ ท่ใี นอดตี เปWนแหลIงทอผTาในกับทางราชสำนักหรอื มาจากซำเหนือแหลIงผลิตผTาข้ึนชื่อของลาว เพือ่
ตTองการนำเสนอความเปWนหลวงพระบางใหTกับนกั ทอI งเทย่ี วถอื ไดTวIามกี ารสอ่ื สารและไวTวางใจหรืออาจจะมกี าร
สราT งขอT ตกลงเพอื่ ทำใหกT ารขายผาT ทอในหลวงพระบางเปWนไปในทิศทางเดยี วกนั รวมไปถงึ เปWนการสรTาง
อตั ลักษณรG Iวมกนั วาI ผาT ทอหลวงพระบางเปนW ผาT ทอมอื ทีเ่ ปนW หตั ถกรรมของคนหลวงพระบางโดยแทTจรงิ ใหเT ปWน
คIานิยมเดยี วกัน เปนW การสรTางปฏสิ มั พันธGและการตัดสินใจที่ดใี หTผขTู ายผTาและลกู คTานักทIองเท่ยี วไดTเปนW อยIางดี

นนั่ คอื การแลกเปล่ยี นกันในสังคมหลวงพระบางเปนW การปรบั ตวั ตามบริบทพ้นื ที่ที่เปWนเมืองมรดกโลก
เปนW เมืองแหงI การทIองเทยี่ วในประเทศลาว โดยเฉพาะผTาทอทเี่ ปนW หัตถกรรมทีโ่ ดดเดIนในเมืองหลวงพระบางมี
ทำใหมT ีการแลกเปลย่ี นกันในสังคมแมIคTาคนขายผTาทอหลวงพระบางใหTมกี ารเลIาเรอื่ งราวคณุ คาI การเปนW ผาT ทอ
มอื ของหลวงพระบาง การใชTเทคโนโลยกี ารผลิตมาใชใT นการทอผาT ใหมT ีความรวดเร็วข้นึ เพอื่ เปนW การตอบสนอง
ความตอT งการของลูกคTานักทIองเท่ียวทตี่ อT งการผาT ที่มีลวดลายเปWนเอกลักษณขG องหลวงพระบางแตมI รี าคาทไ่ี มI
สงู เปนW การขบั เคล่อื นเศรษฐกิจของชาวหลวงพระบางและเปนW ไปตามยุคสมยั ทีเ่ ปลย่ี นแปลงไปตามกาลเวลา
พรอT มการเขTามามบี ทบาทของเทคโนโลยใี นวิถีชวี ิตของคนหลวงพระบางใหTมีอยIูมกี นิ ตามบรบิ ทของการเปฯW
เมืองมรดกโลกตIอไป

บรรณานุกรม
จรัญ ชัยประทุม. (2556). ผ+าทอหลวงพระบาง:มิติทางวัฒนธรรมและภูมิป>ญญาท+องถิ่น. วารสารศิลปกรรม

ศาสตรG มหาวทิ ยาลัยขอนแกนI ปทK ี่5 ฉบบั ท1ี่ มกราคม-มิถุนายน 2556.
พุทธรักษา กลิ่นเสาวคนธG.(2552). ตลาดมืดหลวงพระบาง:วิถีชีวิตที่เปลี่ยนไปจากอุตสาหกรรมทKองเที่ยว.

ภาคนพิ นธG สาขาเอเชียตะวนั ออกเฉยี งใตT คณะศิลปะศาสตรG มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตรG 2552.
(2562)ทฤษฎีการแลกเปลี่ยนทางสงั คม (social exchange theory).(ออนไลน์). pattanieconomy.

https://pattanieconomy.wordpress.com/2019/04/05/ทฤษฎกี ารแลกเปลยี่ นทางส/ .
สืบคTนเมือ่ 24 ตลุ าคม 2565