Bahan Makanan URT Bengkuang Bihun Biskuit Gadung Ganyong Gambili Havermut Jagung Segar Kentang Kentang hitam Maizena Makaroni Mi Basah Mi Kering Nasi Beras Giling Nasi Beras ½ Giling Nasi Ketan Hitam Nasi Ketan Putih Roti Putih Roti Warna Cokelat Singkong Sukun Talas Tape Beras Ketan Tape Singkong Tepung Tapioka Tepung Beras Tepung Hunkwee Tepung Sagu Tepung Singkong Tepung Terigu Ubi Jalar Kuning Krupuk Udang/ikan 2 bj bsr ½ gls 4 bh bsr 1 ptg 1 ptg 1 ptg 5 ½ sdm 3 bj sdg 2 bh sdg 12 bj 10 sdm ½ gls 2 gls 1 gls ¾ gls ¾ gls ¾ gls ¾ gls 3 iris 3 iris 1 ½ gls 3 ptg sdg ½ bj sdg 5 sdm 1 ptg sdg 8 sdm 8 sdm 10 sdm 8 sdm 5 sdm 5 sdm 1 bj sdg 3 bj sdg Berat (g) 320 5040175 185 185 45125 210 125 5050200 50100 100 100 100 7070120 150 125 100 100 505050505050135 30 Ket. S++ Na+ S++ S++ S++ S+S++ K+P- P- P- Na+, P- Na+ Na+ K+,P-,S +S++ S+S++, P- K+, P- P- S++, PDaging Asap Daging Ayam tanpa Kulit Daging Kerbau Dendeng Daging Sapi Dideh Sapi Gabus Kering Ikan Asin Kering Ikan Kakap Ikan Kembung Ikan Lele Ikan Mas Ikan Mujair Ikan Peda Ikan Pindang Ikan Segar Kepiting Kerang Lemuru Putih Telur Ayam Rebon Kering Rebon Segar Selar Kering Sepat Kering Teri Kering Teri Nasi Udang Segar 1 lembar 1 ptg sdg 1 ptg sdg 1 ptg sdg 1 ptg sdg 1 ptg kcl 1 ptg sdg 1/3 ekor bsr 1/3 ekor sdg 1/2 ekor sdg 1/3 ekor sdg 1/3 ekor kcl 1 ekor kcl ½ ekor sdg 1 ptg sdg 1/3 gls ½ gls 1 ptg 2 ½ btr 2 sdm 2 sdm 1 ekor 1 ptg sdg 1 sdm 1/3 gls 5 ekor sdg 2040351535101535304045303525405090356510452020202035 Na+ Na+,Pr+ Ko+ Bahan Makanan URT Bakso Daging Anak Sapi Daging Domba Daging Kambing Daging Sapi Ginjal Sapi Hati Ayam Hati Babi Hati Sapi Otak Telur Ayam Telur Bebek Asin Telur Penyu Telur Puyuh Usus Sapi 10 bj sdg 1 ptg sdg 1 ptg sdg 1 ptg sdg 1 ptg sdg 1 ptg bsr 1 bh sdg 1 ptg sdg 1 ptg sdg 1 ptg bsr 1 btr 1 btr 2 btr 5 btr 1 ptg bsr Berat (g) 170 3540403545303535655550605550 Ket. Ko+ Ko+,Pr+ Pr+ Ko+,Pr+ Ko+,Pr+ Ko+,Pr+ Ko+ Ko+,Pr+ GOLONGAN I (Sumber Karbohidrat) Bahan makanan ini umumnya digunakan sebagai makanan pokok. GOLONGAN II (Sumber Protein Hewani) Umumnya digunakan sebagai lauk. Menurut kandu- ngan lemaknya, sumber protein hewani dibagi menjadi 3 (tiga) kelomok, yaitu: Bahan Makanan URT Bebek Belut 1 ptg sdg 3 ekor kcl Berat (g) 4545 Ket. Pr+ GOLONGAN IV (Sayuran) Merupakan sumber vitamin dan mineral, terutama karoten, vitamin C, zat kapur, zat besi, dan fosfor. Hendak- nya digunakan campuran dari daun-daunan, seperti: bayam, kangkung, dan singkong, dengan kacang panjang, buncis, wortel, labu kuning, dan sebagainya. Satu satuan penukar adalah 100 gram sayuran campur, kurang lebih 1 gelas (setelah dimasak dan ditiriskan). Golongan sayuran dibagi menjadi 3 macam berdasarkan kandungan zat gizinya. 2. LEMAK SEDANG 3. TINGGI LEMAK Satu satuan penukar mengandung: 40 g Karbohidrat 4 g Protein 175 Kalori 1. RENDAH LEMAK Satu satuan penukar mengandung: 7 g Protein 2 g Lemak 50 Kalori Bahan Makanan Cabe Hijau Besar Caisim Daun Koro Pe-Cay Tomat Jagung Muda Kol Bawang Bombay Bayam Bit Brokoli Buncis Cabe Merah Besar Daun Bawang Daun Bluntas Daun Kacang Panjang Daun Kecipir Daun Kemangi Daun Lobak Daun Lompong Tales Daun Pakis Daun Pohpohan Ket. S++ S++ S+S+K+ S++K+ S+S+K+ K+K+S+S++ S++ S+K+ S++ S+S++ Bahan Makanan Ket. Sawi Seledri Taoge Kacang Hijau Terong Genjer Kangkung Jantung pisang Kacang Buncis Kacang Panjang Kapri muda Kecipir (buah muda) Kembang kol Kucai Labu siam Labu waluh Leunce Pare Papaya muda Rebung Tebu terubuk wortel S+S++ S+, K+ S++ S+S+S++, K+ S+K+S+S++,K+ S+K+S++ S+S+, K+ S+ Bahan Makanan Bayam Merah Daun Katuk Daun Labu Siam Daun Mangkokan Daun Melinjo Daun Pepaya Daun singkong Ket. S+, K+ S+S++ K++ S+, K+ Bahan Makanan Ket. Daun Talas Kacang Kapri Kluwih Melinjo Nangka Muda Taoge Kacang Kedele S+S+Ka+ S+ 2. SAYURAN B Satu satuan penukar mengandung: 7 g Protein 5 g Lemak 75 Kalori Satu satuan penukar mengandung: 7 g Protein 13 g Lemak 150 Kalori GOLONGAN III (Sumber Protein Nabati) Umumnya digunakan sebagai lauk juga. Satu satuan penukar mengandung: 7 g Karbohidrat 5 g Protein 3 g Lemak 75 Kalori Satu satuan penukar (100 g) mengandung: 5 g Karbohidrat 1 g Protein 25 Kalori 3. SAYURAN C Satu satuan penukar (100 g) mengandung: 10 g Karbohidrat 3 g Protein 50 Kalori Bahan Makanan URT Babat Cumi-cumi 1 ptg bsr 1 ekor kcl Berat (g) 4045 Ket. Ko+,Pr+ Corned Beef Daging Ayam dengan Kulit Daging Babi Ham Sardencis Sosis Kuning Telur Ayam Telur Bebek Telur Ikan 3 sdm 1 ptg sdg 1 ptg sdg 1 ½ ptg kcl ½ ptg sdg ½ ptg 4 btr 1 btr 1 ptg sdg 454050403550455540 Na+ Ko+ Ko+ Na++,Ko+,Pr+ Pr+ Na++ Ko+ Ko+ Bahan Makanan Baligo Gambas (Oyong) Jamur Kuping Segar Ketimun Labu Air Ket. S+S++ S+,K+ Bahan Makanan Ket. Lettuce Lobak Selada Selada Air Tomat S+S++ S+K+ S+ Digunakan sesuai keinginan karena mengandung kalori yang sangat sedikit 1. SAYURAN A GOLONGAN V (Buah-buahan dan Gula) Merupakan sumber vitamin terutama karoten, Vit. B1, B6, & Vit. C. Juga merupakan sumber mineral. Berat buah-buahan dalam daftar ditimbang tanpa kulit dan biji (berat bersih). Satu satuan penukar mengandung: 12 g karbohidrat 50 Kalori Bahan Makanan URT Anggur Apel Merah Apel Malang 20 bh sdg 1 bh kcl 1 bh sdg Berat (g) 165 8575 Ket. S++, K+ S+ Bahan Makanan URT Kacang Hijau Kacang Kedelai Kacang Merah Kacang Mente Kacang Tanah Kacang Tanah Kupas Kacang Tolo Keju Kacang Tanah Kembang Tahu Oncom Pete Segar Tahu Tempe Sari Dele Bubuk 2 sdm 2 ½ sdm 2 sdm 1 ½ sdm 2 sdm 2 sdm 2 sdm 1 sdm 1 lembar 2 ptg kcl ½ gls 1 bj bsr 2 ptg sdg 2 ½ gls Berat (g) 2025201515152015204055110 50185 Ket. Pr+ Na+ Ko+ Ko+ Na++,Ko+,Pr+ Pr+ Na++ Ko+ Ko+ Tj+S++ Bahan Makanan URT Bengkuang Bihun Biskuit Gadung Ganyong Gambili Havermut Jagung Segar Kentang Kentang hitam Maizena Makaroni Mi Basah Mi Kering Nasi Beras Giling Nasi Beras ½ Giling Nasi Ketan Hitam Nasi Ketan Putih Roti Putih Roti Warna Cokelat Singkong Sukun Talas Tape Beras Ketan Tape Singkong Tepung Tapioka Tepung Beras Tepung Hunkwee Tepung Sagu Tepung Singkong Tepung Terigu Ubi Jalar Kuning Krupuk Udang/ikan 2 bj bsr ½ gls 4 bh bsr 1 ptg 1 ptg 1 ptg 5 ½ sdm 3 bj sdg 2 bh sdg 12 bj 10 sdm ½ gls 2 gls 1 gls ¾ gls ¾ gls ¾ gls ¾ gls 3 iris 3 iris 1 ½ gls 3 ptg sdg ½ bj sdg 5 sdm 1 ptg sdg 8 sdm 8 sdm 10 sdm 8 sdm 5 sdm 5 sdm 1 bj sdg 3 bj sdg Berat (g) 320 5040175 185 185 45125 210 125 5050200 50100 100 100 100 7070120 150 125 100 100 505050505050135 30 Ket. S++ Na+ S++ S++ S++ S+S++ K+P- P- P- Na+, P- Na+ Na+ K+,P-,S +S++ S+S++, P- K+, P- P- S++, PDaging Asap Daging Ayam tanpa Kulit Daging Kerbau Dendeng Daging Sapi Dideh Sapi Gabus Kering Ikan Asin Kering Ikan Kakap Ikan Kembung Ikan Lele Ikan Mas Ikan Mujair Ikan Peda Ikan Pindang Ikan Segar Kepiting Kerang Lemuru Putih Telur Ayam Rebon Kering Rebon Segar Selar Kering Sepat Kering Teri Kering Teri Nasi Udang Segar 1 lembar 1 ptg sdg 1 ptg sdg 1 ptg sdg 1 ptg sdg 1 ptg kcl 1 ptg sdg 1/3 ekor bsr 1/3 ekor sdg 1/2 ekor sdg 1/3 ekor sdg 1/3 ekor kcl 1 ekor kcl ½ ekor sdg 1 ptg sdg 1/3 gls ½ gls 1 ptg 2 ½ btr 2 sdm 2 sdm 1 ekor 1 ptg sdg 1 sdm 1/3 gls 5 ekor sdg 2040351535101535304045303525405090356510452020202035 Na+ Na+,Pr+ Ko+ Bahan Makanan URT Bakso Daging Anak Sapi Daging Domba Daging Kambing Daging Sapi Ginjal Sapi Hati Ayam Hati Babi Hati Sapi Otak Telur Ayam Telur Bebek Asin Telur Penyu Telur Puyuh Usus Sapi 10 bj sdg 1 ptg sdg 1 ptg sdg 1 ptg sdg 1 ptg sdg 1 ptg bsr 1 bh sdg 1 ptg sdg 1 ptg sdg 1 ptg bsr 1 btr 1 btr 2 btr 5 btr 1 ptg bsr Berat (g) 170 3540403545303535655550605550 Ket. Ko+ Ko+,Pr+ Pr+ Ko+,Pr+ Ko+,Pr+ Ko+,Pr+ Ko+ Ko+,Pr+ GOLONGAN I (Sumber Karbohidrat) Bahan makanan ini umumnya digunakan sebagai makanan pokok. GOLONGAN II (Sumber Protein Hewani) Umumnya digunakan sebagai lauk. Menurut kandu- ngan lemaknya, sumber protein hewani dibagi menjadi 3 (tiga) kelomok, yaitu: Bahan Makanan URT Bebek Belut 1 ptg sdg 3 ekor kcl Berat (g) 4545 Ket. Pr+ GOLONGAN IV (Sayuran) Merupakan sumber vitamin dan mineral, terutama karoten, vitamin C, zat kapur, zat besi, dan fosfor. Hendak- nya digunakan campuran dari daun-daunan, seperti: bayam, kangkung, dan singkong, dengan kacang panjang, buncis, wortel, labu kuning, dan sebagainya. Satu satuan penukar adalah 100 gram sayuran campur, kurang lebih 1 gelas (setelah dimasak dan ditiriskan). Golongan sayuran dibagi menjadi 3 macam berdasarkan kandungan zat gizinya. 2. LEMAK SEDANG 3. TINGGI LEMAK Satu satuan penukar mengandung: 40 g Karbohidrat 4 g Protein 175 Kalori 1. RENDAH LEMAK Satu satuan penukar mengandung: 7 g Protein 2 g Lemak 50 Kalori Bahan Makanan Cabe Hijau Besar Caisim Daun Koro Pe-Cay Tomat Jagung Muda Kol Bawang Bombay Bayam Bit Brokoli Buncis Cabe Merah Besar Daun Bawang Daun Bluntas Daun Kacang Panjang Daun Kecipir Daun Kemangi Daun Lobak Daun Lompong Tales Daun Pakis Daun Pohpohan Ket. S++ S++ S+S+K+ S++K+ S+S+K+ K+K+S+S++ S++ S+K+ S++ S+S++ Bahan Makanan Ket. Sawi Seledri Taoge Kacang Hijau Terong Genjer Kangkung Jantung pisang Kacang Buncis Kacang Panjang Kapri muda Kecipir (buah muda) Kembang kol Kucai Labu siam Labu waluh Leunce Pare Papaya muda Rebung Tebu terubuk wortel S+S++ S+, K+ S++ S+S+S++, K+ S+K+S+S++,K+ S+K+S++ S+S+, K+ S+ Bahan Makanan Bayam Merah Daun Katuk Daun Labu Siam Daun Mangkokan Daun Melinjo Daun Pepaya Daun singkong Ket. S+, K+ S+S++ K++ S+, K+ Bahan Makanan Ket. Daun Talas Kacang Kapri Kluwih Melinjo Nangka Muda Taoge Kacang Kedele S+S+Ka+ S+ 2. SAYURAN B Satu satuan penukar mengandung: 7 g Protein 5 g Lemak 75 Kalori Satu satuan penukar mengandung: 7 g Protein 13 g Lemak 150 Kalori GOLONGAN III (Sumber Protein Nabati) Umumnya digunakan sebagai lauk juga. Satu satuan penukar mengandung: 7 g Karbohidrat 5 g Protein 3 g Lemak 75 Kalori Satu satuan penukar (100 g) mengandung: 5 g Karbohidrat 1 g Protein 25 Kalori 3. SAYURAN C Satu satuan penukar (100 g) mengandung: 10 g Karbohidrat 3 g Protein 50 Kalori Bahan Makanan URT Babat Cumi-cumi 1 ptg bsr 1 ekor kcl Berat (g) 4045 Ket. Ko+,Pr+ Corned Beef Daging Ayam dengan Kulit Daging Babi Ham Sardencis Sosis Kuning Telur Ayam Telur Bebek Telur Ikan 3 sdm 1 ptg sdg 1 ptg sdg 1 ½ ptg kcl ½ ptg sdg ½ ptg 4 btr 1 btr 1 ptg sdg 454050403550455540 Na+ Ko+ Ko+ Na++,Ko+,Pr+ Pr+ Na++ Ko+ Ko+ Bahan Makanan Baligo Gambas (Oyong) Jamur Kuping Segar Ketimun Labu Air Ket. S+S++ S+,K+ Bahan Makanan Ket. Lettuce Lobak Selada Selada Air Tomat S+S++ S+K+ S+ Digunakan sesuai keinginan karena mengandung kalori yang sangat sedikit 1. SAYURAN A GOLONGAN V (Buah-buahan dan Gula) Merupakan sumber vitamin terutama karoten, Vit. B1, B6, & Vit. C. Juga merupakan sumber mineral. Berat buah-buahan dalam daftar ditimbang tanpa kulit dan biji (berat bersih). Satu satuan penukar mengandung: 12 g karbohidrat 50 Kalori Bahan Makanan URT Anggur Apel Merah Apel Malang 20 bh sdg 1 bh kcl 1 bh sdg Berat (g) 165 8575 Ket. S++, K+ S+ Bahan Makanan URT Kacang Hijau Kacang Kedelai Kacang Merah Kacang Mente Kacang Tanah Kacang Tanah Kupas Kacang Tolo Keju Kacang Tanah Kembang Tahu Oncom Pete Segar Tahu Tempe Sari Dele Bubuk 2 sdm 2 ½ sdm 2 sdm 1 ½ sdm 2 sdm 2 sdm 2 sdm 1 sdm 1 lembar 2 ptg kcl ½ gls 1 bj bsr 2 ptg sdg 2 ½ gls Berat (g) 2025201515152015204055110 50185 Ket. Pr+ Na+ Ko+ Ko+ Na++,Ko+,Pr+ Pr+ Na++ Ko+ Ko+ Tj+S++
Bahan Makanan URT Arbei Belimbing Blewah Cempedak Duku Durian Jambu Air Jambu Biji Jambu Bol Jambu Monyet Jeruk Bali Jeruk Garut Jeruk Manis Jeruk Nipis Kolang-kaling Kedondong Kemang Kesemek Kurma Kiwi Lontar Lychee Mangga Manggis Markisa Melon Menteng Nangka Masak Nanas Pala (daging) Peach Pear Pepaya Pisang Ambon Pisang Kepok Pisang Mas Pisang Raja Sereh Plum Rambutan Sawo Salak Semangka Sirsak Srikaya Strawberry Gula Madu 6 bh sdg 1 bh bsr 1 ptg sdg 7 bj sdg 16 bh sdg 2 bj bsr 2 bh bsr 1 bh bsr 1 bh kcl 1 bh bsr 1 ptg 1 bh sdg 2 bh sdg 1 ¼ gls 5 bj sdg 2 bh sdg 1 bh bsr ½ bh 3 bh 1 ½ bh 16 bh 10 bh ¾ bh bsr 2 bh sdg ¾ bh sdg 1 ptg bsr 4 bh sdg 3 bj sdg ¼ bh sdg 4 bh sdg 1 bh kcl ½ bh sdg 1 ptg bsr 1 bh kcl 1 bh 2 bh 2 bh kcl 2 ½ bh 8 bh 1 bh sdg 2 bh sdg 2 bh sdg ½ gls 2 bh bsr 4 bh bsr 1 sdm 1 sdm Berat (g) 135 140 70458035110 100 9080105 115 110 135 25120 105 6515110 185 75908035190 754595120 115 85190 50454040140 755565180 6050215 1315 Ket. K+S++, K+ S+S++ K+S+K+S+S+, K+ S+, K+ K+K+S++ S++ S+S+S++ S++ S++ S+S++ S++ S++ S++ S+, K+ K+K+S+, K+ K+S+S+S+S+S++ 1. SUSU TANPA LEMAK Satu satuan penukar mengandung: 10 g Karbohidrat 7 g Protein 75 Kalori 2. SUSU RENDAH LEMAK Satu satuan penukar mengandung: 10g Karbohidrat 7g Protein 6g Lemak 75 Kalori Bahan Makanan URT Keju Susu Kambing Susu Kental Tidak Manis Susu Sapi Tepung Susu Asam Yoghurt Susu Penuh 1 ptg kcl ¾ gls ½ gls 1 gls 7 sdm 1 gls Berat (g) 35165 100 200 35200 Ket. K+K+K+K+K+K+ 3. SUSU TINGGI LEMAK Satu satuan penukar mengandung: 10 g Karbohidrat 7 g Protein 10 g Lemak 150 Kalori Bahan Makanan URT Susu Kerbau Tepung Susu Penuh ½ gls 6 sdm Berat (g) 100 30 Ket. K+K+ Bahan Makanan URT Susu Skim Cair Tepung Susu Skim Yoghurt tanpa lemak 1 gls 4 sdm 2/3 gls Berat (g) 200 20120 Ket. K+K+K+ GOLONGAN VI (Minyak/Lemak) Bahan makanan ini hampir seluruhnya terdiri dari lemak. Menurut kandungan asam lemaknya, minyak dibagi menjadi 2 kelompok, yaitu lemak tidak jenuh dan lemak jenuh. Satu satuan penukar mengandung: 12 g karbohidrat 50 Kalori Bahan Makanan URT Lemak Babi Mentega Santan (peras dengan air) Kelapa Keju Krim Minyak Kelapa Minyak Kelapa Sawit 1 ptg kcl 1 sdm 1/3 gls 1 ptg kcl 1 ptg kcl 1 sdt 1 sdt Berat (g) 515401515 5 5 Ket. K+K+K+K+K+ 1. LEMAK TIDAK JENUH GOLONGAN VII (Makanan Tanpa Kalori) Mengandung <5 g karbohidrat dan <20 kalori tiap penukarnya. Bahan makanan yang yang memiliki URT, dibatasi maksimal 3 penukar sehari, tetapi jangan dikonsumsi sekaligus karena dapat menyebabkan kenaikan kadar gula darah. Bahan makanan yang tidak memiliki URT dapat dikonsumsi lebih bebas. BahanMakanan Ket. Agar-agar Air Kaldu Air mineral Cuka Gelatin Gula Alternatif - Aspartam - Sakarin Kecap Kopi Minuman ringan tanpa gula Minuman Tonik tanpa gula Na++,Pr+ Na++ Tauco Teh Jam Sele, rendah gula Krim, Non-Dairy Cair Krim, Non-Dairy Bubuk Margarin, Non-Fat Permen, Tanpa Gula Sirup, Tanpa Gula Wijen Ket. K+K+K+K+K+ Bahan Makanan GOLONGAN VI (Susu) Merupakan sumber protein, lemak, karbohidrat, dan vitamin (terutama vitamin A dan niacin), serta mineral (zat kapur dan fosor). Menurut kandungan lemaknya, susu dibagi menjadi 3 kelompok: Bahan Makanan URT Alpukat Biji Labu Merah Kacang Almond Margarin Jagung Mayonaise Minyak Biji Kapas Minyak Bunga Matahari Minyak Jagung Minyak Kacang Kedele Minyak Kacang Tanah Minyak Sa$ower Minyak Zaitun ½ bh bsr 2 bj 7 bj ¼ sdt 2 sdm 1 sdt 1 sdt 1 sdt 1 sdt 1 sdt 1 sdt 1 sdt Berat (g) 601025 520 5 5 5 5 5 5 5 Ket. S+Tj+K S+Tj+Tj+Tj+ 1. LEMAK TIDAK JENUH Bh : Buah Bj : Biji Bsr : Besar Gls : Gelas K+ : Tinggi Kalium Ka+ : Sayuran >50 Kalori Kcl : Kecil Ko+ : Tinggi Kolesterol Na+ : Natrium 200-400 mg Na++ : Natrium >400 mg P- : Rendah Protein Pr+ : Tinggi Purin Ptg : Potong S+ : Serat 3-6 g S++ : Serat >6 g Sdg : Sedang Sdm : Sendok Makan Sdt : Sendok Teh Tj+ : Sumber Lemak Tidak Jenuh Tunggal URT : Ukuran Rumah Tangga Keterangan: KEMENTERIAN KESEHATAN RI 2020 DAFTAR DAFTAR BAHAN BAHAN MAKANAN MAKANAN PENUKAR PENUKAR TEPUNG SUSU