ผ้าทอ A5

ผาทอกะเหรี่ยง
บานคางใจ อำเภอวังชิ้น จังหวัดแพร

เครอ่ื งแตงกาย ถือเปน อัตลักษณท ี่สำคัญของการแสดงใหเ ห็นถึง
ความแตกตางในแตละกลุมชน ท่ไี ดใ ชภ มู ิปญ ญา ในการสืบสานและถา ยทอด
องคความรูตั้งแตอดีตจนถึงปจจุบัน ซึ่งจะของกลาวถึงชาวกะเหรี่ยงที่มี
ชุดประจำหมูบาน เรียกวา ชุดกะเหรี่ยง โดยชุดกะเหรี่ยงไดถูกออกแบบ
ใหมีหลายรูปแบบ ไดแก เสื้อมะเดือย ผาถุง ชุดสุมรอง เสื้อกะเหรี่ยงชาย
กางเกงผาทอกะเหรี่ยง ทั้งนี้ชุดกะเหรี่ยงแตละรูปแบบชาวบานจะถักทอ
และเยบ็ กนั เอง ปจ จบุ นั ชาวบา นไดอ อกแบบลวดลายใหม ซง่ึ ทำใหช ดุ กะเหรย่ี ง
มคี วามสวยงามและโดดเดนมากข้ึน

ผลิตภัณฑผาทอกะเหรี่ยง แตเดิมเปนเครื่องแตงกายของชนเผากะเหรี่ยง
ซึ่งเปนภูมิปญญาของคนรุนเกาในการคิดคนหาเครื่องนุมหม โดยการทอผา
ไวใสเองในครัวเรือน การใชสีธรรมชาติยอมดวยตนเอง โดยเสื้อผาที่สวมใสจะ
เรียกวา “ เสื้อกะเหรี่ยง ” ชนเผากะเหรี่ยงจะมีชุดประจำหมูบานเรียกวา ชุด
กะเหรี่ยง ซึ่งจะมีหลายรูปแบบ เชน เสื้อมะเดือย ผาถุง ชุดสุมรอง เสื้อกะเหรี่ยง
ชาย กางเกงผาทอกะเหรี่ยง ชุดกะเหรี่ยงแตละรูปแบบชาวบานจะถักทอ และ
เย็บกันเอง โดยอุปกรณและเครื่องมือตางๆ ที่ใชทำชาวบานจะออกแบบกันเอง
โดยใชวัสดุที่มีอยูในทองถิ่น เรียกไดวาอุปกรณทุกชิ้นชาวบานจะทำเองหมด

การปลูกตนฝาย เพื่อใชเปนวัถุดิบ โดยตองรอจนกระทั่งฝาย
ออกดอกและแก จากนั้นจึงเก็บดอกฝายมาตากแดดใหดอกฝายแหง
และรอนเพื่อเตรียมเขาสูการทำเสนฝาย (หรือ เสนดาย)

เริ่มตนจากกระบวนการทำเสนดาย ซึ่งเปนผลผลิตจากตนฝาย
ซึ่งเปนพืชที่ชาวกระเหรี่ยงนิยมปลูกไว เปนวัตถุดิบสำหรับการทอผา
มีขั้นตอนดังนี้
1) การอีดฝายเปนการเอาเมล็ดฝายออกจากดอกฝาย
2) การดีดฝาย เปนการนำฝายที่อีดแลว มาดีด ทำใหดอกฝายฟู

และเก็บสิ่งตกคางออกจากฝาย
3) การปนหางสำลี คือ กานำฝายฟูมามวนเปนหางสำลี พันรอบไม
4) จากนั้น นำฝายมาเขาสูขั้นตอนการปนฝาย ใหเปนเสนดาย

กอนยอมเปนสีตางๆ
5) การยอมเสนดายเปนสีตาง ๆ ตามตองการ
6) การมวนฝาย เปนการนำดายที่ยอมสีแลวดวยสีธรรมชาติ

มามวนใหเปนโวนตอไป
7) การโวน คือการมวนดายใหไดตามความกวางและความยาว

ตามตองการ กอนนำไปทอ

เร่ิมตน จากการนำดาย มาลางนำ้ เปลา 3 น้ำ จากนัน้ แชไ ว 1 คืน
ซง่ึ วัสดุธรรมชาติที่นิยมใชในการยอ มสีดา ย เชน

- หวั และเหงา ของขม้นิ สที ่ีได คอื สีเหลอื ง
- ใบคราม สีทไี่ ด คอื สกี รมทา
- เปลอื กเพกา สีที่ได คอื สเี ขยี ว
- เปลือกประดู, ไมแ ดง สที ี่ไดค อื สีแดง
- เปลือกขนนุ สที ไ่ี ดค อื สเี หลอื ง
- ใบหกู วาง สีท่ีได คอื สเี หลืองเขม
- ดอกดาวเรือง สีทไ่ี ด คอื สเี หลอื ง
- คร่งั สีทีไ่ ดคือ สีแดงอฐิ
- ดอกอญั ชัญ สีที่ไดคอื สมี วง
- ใบของตนสัก สที ่ไี ด คือสีแดง ชมพู
- ใบของสมอปา สีทไ่ี ดค อื กากีแกมเขียว
ทัง้ นี้ การยอ มฝา ยสีธรรมชาติ วิถีกระเหรี่ยง
จะไมใชสารเคมใี นการยอ มและมกี ารใชโ คลน ขี้เถา จากใบแหง ของตนกลวย
และสารสม มาใชเปน สารในการยอม ชวยใหสีเขมขน้ึ คงทนตอ การใชง าน

เม่ือไดเสนดาย สีสันตามตองการแลว จากนนั้
เขา สูข ้นั ตอนการทอผา ซ่งึ เปน การทอที่ไมใชเ คร่อื งจักร
ใด ๆ เลย เรียกวา วิธกี ารทอผา ดวยกี่เอว โดยผทู อจะ
นั่งกบั พื้น เหยียดขาขนานไปขางหนา มีสายคาดโอบ
ดานหลังของเอว และขยับตวั บังคับการทอ

ดน ตะลยุ ลอง ปู
ลายโซ พริ่ง ทะ
ดนถอยหลงั ลอง หลัง แคง

กางปลา ยา คงิ
เขากวาง ตะ โค หนง
ซิกแซก ยา อะ ซว่ั

ดอกพกิ ุล โพ พกิ ลุ
ดอกมะลิ โพ มะลัย

ลายคู อะ กุง
ขนั เงิน โลง จี้
ใบพัด นะ หวี่ ซงึ
สามเหลยี่ ม เสิง โนง

โปง ฝรง่ั เศษ ถุง บระ กี้ ทะ คง้ิ
ไม ก้ำ อะ แด

ลายตาไก ชา ง มี คลงิ้
ขนั้ บันได คา ง ลอง

คัดเวริ ค ท้ิง ลื่อ คา
ตีนไก ชาง คาง

ปกเม็ดเดือย ตกแตงบนผืนผา ตามรูปแบบลวดลายที่ตองการ
ชนเผากระเหรี่ยงเผาปกาคะยอ หรือกะเหรี่ยงหูยาว มีลักษณะนิสัย
รักษธรรมชาติ ที่สวมใสตางหูทำจากงาชางสีขาว เสื้อผาของชนเผากระเหรี่ยง
ลักษณะเสื้อ คือ เปนทรงคอวี แสดงถึงความตรงไปตรงมา รักเดียวใจเดียว
รูปแบบของเสื้อผาเครื่องแตงกาย ไดแก
- เสื้อกระเหรี่ยงชายสำหรับผูชาย
- เสื้อกระเหรี่ยงหญิง สำหรับหญิงสาวที่ยังไมแตงงานที่เรียกวา ชุดซุมรอง
- เสื้อกระเหรี่ยงสำหรับหญิงที่แตงงานแลว จะใสเสื้อผาทอที่มีการปก

ดวยเม็ดเดือย ใหมีลวดลาย สวยงาม โดยนิยมสวมใสคูกับผาถุงที่เย็บ
ดวยรูปแบบของชนเผาที่เรียกวา ผาซิ่นกระเหรี่ยง





ผาทอกะเหรี่ยง
บานคางใจ อำเภอวังชิ้น จังหวัดแพร

มหาวิทยคาณละัยวริทาชยาภกัฏาอรุตจรัดดกิตาถร