Kitab

Abu Thalhah

PENGENALAN PENGERTIAN TAJWID

Tajwid menurut bahasa bermaksud memperelokkan atau
memperindahkan.
Menurut istilah pula, Tajwid bererti mengeluarkan huruf dari makhraj
(tempat keluarnya) dengan memberikan hak sifat-sifat yang dimilikinya.
Ringkasnya, ilmu tajwid adalah ilmu tentang cara membaca Al-Quran
dengan baik dan betul.

TUJUAN MEMPELAJARI ILMU TAJWID
Supaya dapat membaca ayat suci Al-Qur’an secara fasih (betul/benar),
lancar, serta dapat memelihara lidah dari kesalahan-kesalahan ketika
membaca al-Qur'an.

HUKUM MEMPELAJARI ILMU TAJWID
Hukum mempelajari Ilmu Tajwid adalah Fardhu Kifayah. Akan tetapi,
hukum mengamalkan tajwid pada ketika membaca Al-Qu’an adalah
Fardhu ‘Ain ke atas setiap lelaki dan perempuan yang mukallaf.

KESALAHAN DALAM MEMBACA AL-QURAN

Kesalahan Yang Nyata ‫ﻦ ﺟ‬

Ia berlaku apabila terdapat kesalahan pada sebutan huruf atau
perubahan pada tanda baris, sama ada membawa kepada perubahan
makna atau tidak. Kesalahan ini dihukumkan haram dan berdosa. Jika
kesalahan ini berlaku dalam bacaan solat, maka tidak sah atau tidak
sempurnalah solat tersebut.

1

Kesalahan Yang Tersembunyi ‫ﻦ ﺧﻔﻲ‬

Kesalahan ini tidak membawa kepada perubahan makna, seperti
meninggalkan dengung, tidak dapat menentukan kadar harakat mad
dengan sempurna. Kesalahan ini tidak sampai mencacatkan solat,
namun begitu, para pembaca Al-Qur’an patut meninggalkannya.

HURUF HIJAIYYAH
Huruf Hijaiyyah yang terkandung didalam al-quran ada 29 huruf. Iaitu:

‫ا بتثج ح خد ذ‬
‫ر ز س ش صضطظع‬
‫غ فق كل م نو ه‬

‫ءي‬

2

‫َﺗﺎ ْء َﺛﺎ ْء ِﺟ ْﻴ ْﻢ َﺣﺎ ْء َﺧﺎ ْء َدا ْل َذا ْل‬ ‫َا ِﻟ ْﻒ َﺑﺎ ْء‬
‫ِﺳ ْن ِﺷ ْن َﺻﺎ ْد َﺿﺎ ْد َﻃﺎ ْء َﻇﺎ ْء َﻋ ْن‬ ‫َرا ْء َزا ْى‬
‫َﻏ ْ ْن َﻓﺎ ْء‬
‫َﻗﺎ ْف َﺎ ْف َﻻ ْم ِﻣ ْﻴ ْﻢ ُﻧ ْﻮ ْن َوا ْو َ ﺎ ْء‬ ‫َ ْﻤ َﺰْة َﻳﺎ ْء‬

MAKHRAJ HURUF

Setiap huruf tersebut mempunyai makhraj yang tersendiri.
Makhraj huruf ialah tempat keluar sebutan huruf-huruf hija'iyyah.
Makhraj huruf terbahagi kepada dua:

1. Makhraj Am: 5 Makhraj.
2. Makhraj Khas: 17 Makhraj

1. Makhraj Halqum (Al-Halq ‫ )ا ﻠﻖ‬Ada 6 huruf, iaitu: ‫خ غ ع ح ه ء‬

Huruf Halqum terbahagi kepada 3 bahagian khas:

1) Pangkal halqum: ‫ ه ء‬. Contoh: ‫َأ ْء َأ ْﻩ‬
2) Tengah halqum: ‫ ح ع‬. Contoh: ‫َأ ْح َأ ْع‬
3) Hujung halqum: ‫ خ غ‬. Contoh: ‫َأ ْخ َأ ْغ‬

3

2. Makhraj Lidah (Al-Lisan ‫ )اﻟﻠﺴﺎن‬Ada 18 huruf, iaitu:

‫رن ل ض ج ش ي ك ق ت د ط ث ذ ظ ص زس‬

Makhraj Lidah terbahagi kepada 10 bahagian khas:

t1e)kPaakn: g‫ق‬ka.lCliodnatho,hh:am‫ ْق‬p‫ َأ‬ir dengan kerongkong menyentuh bahagian anak
2) Pangkal lidah menyentuh lelangit belakang: ‫ ك‬. Contoh: ‫َأ ْك‬
3) Tengah lidah ditekan ke lelangit atas: ‫ ي ج ش‬Contoh: ‫َأ ْي َأ ْج َأ ْش‬

4) Tepi atau sisi lidah (kiri at.aCuoknatonha:n‫ ْ)ض‬di‫َأ‬rapatkan pada gigi geraham

atas (kiri atau kanan): ‫ض‬

5) Hujung lidah ditekan ke gusi di atas gigi depan (bahagian dalam): ‫ل‬
Contoh: ‫َأ ْل‬

4

6m)akHhurjaujnhgurluidfaLhamd:it‫ن‬eka. nCoknetolhe:la‫ْن‬n‫أ‬gَ it depan, sedikit ke belakang dari

7) Hujung lidah diangkat ke lelangit atas, serta ‫ر‬dْ ‫أ‬iَ lengkungkan sehingga

terlihat lidah bahagian belakang: ‫ر‬ . Contoh:

8) Hujung lidah diletakkan ke belakang gigi depan bahagian bawah: ‫س ز‬
‫ ص‬. Contoh: ‫َأ ْس َأ ْز َأ ْص‬

9) Hujung lidah ditekan ke pangkal gigi depan bahagian atas: ‫ د ط ت‬.
Contoh: ‫َأ ْد َأ ْط َأ ْت‬

10) Hujung lidah ‫ث‬dik‫ذ‬elu. Caroknatnohs:e‫ظ‬dْ i‫أ‬kَ i‫ث‬tْ d‫ َأ‬a‫ ْذ‬n‫َأ‬ ditekan di hujung gigi depan

bahagian atas: ‫ظ‬

3. Makhraj Dua Bibir (As-Syafatain ‫)اﻟﺸﻔﺘ ن‬

5

Ada 4 huruf, iaitu: ‫ف و م ب‬

Makhraj ini ini terbahagi kepada 2 bahagian khas:

1) Bibir Bawah ditekan ke Gigi Kapak bahagian atas: ‫ ف‬. Contoh: ‫َأ ْف‬
2) Bibir Bawah dan Atas pada posisi rapat: ‫ ب م و‬. Contoh: ‫َأ ْب َأ ْم َأ ْو‬

4. Makhraj Rongga (Al-Jauf ‫)ا ﻮف‬
Ada 3. Iaitu makhraj huruf mad, iaitu: ‫ ي و ا‬. Contoh: ‫َأ ْا ِإ ْي ُأ ْو‬

6

5. Makhraj Rongga Hidung (Al-Khaisyum ‫)ا ْ َ ْ ُﺸﻮم‬

Makhraj Khaisyum hanya khusus untuk ghunnah (dengung) sahaja.
Dengung mestilah dikeluarkan melalui rongga hidung. Dengung hanya

berlaku p‫ن‬aَ ‫ﺎ‬dَ a‫ن‬hْ ‫أ‬uَ ‫م‬ru‫ َأ‬f‫ن‬M‫ َأ‬im ‫م‬ dan Nun ‫ن‬ yang mati dan bersabdu sahaja.
Contoh:

7

‫‪LATIHAN SEBUTAN MAKHRAJ HURUF‬‬

‫َأا ِإ ْي ُأ ْو َﺑ ْﺄ ُأ ْو ًءا َأ ِن َأ ْأ َن ِﻣ َﻦ اﳌُ ْﺆ ِن َﻣ ِﺌ ْ ًﺌﺎ َأ ِﻧ ًﺌﺎ‬
‫َﺑﺎ ِ ْﻲ ُﺑ ْﻮ َﺑ ْﺐ ُﺑ ْﻮ ًﺑﺎ َﺑ ِﻦ َﺑ ْ َن ِﻣ َﻦ اﳌُ ْن َﻣ ِﺒ ْ ًﺒﺎ َﺑ ِ ًﺒﺎ‬
‫َﺗﺎ ِﻲ ُﺗﻮ َﺑ ْﺖ ُﺗﻮ ًﺗﺎ َﺗ ِﻦ َﺗ ْ َن ِﻣ َﻦ اﳌُ ْ ِن َﻣ ِﺘ ْ ًﺘﺎ َﺗ ِ ًﺘﺎ‬
‫َﺛﺎ ِﻲ ُﺛﻮ َﺑ ْﺚ ُﺛﻮ ًﺛﺎ َﺛ ِﻦ َﺛ ْ َن ِﻣ َﻦ ا ُﳌ ْ ِن َﻣ ِﺜ ْ ًﺜﺎ َﺛ ِ ًﺜﺎ‬
‫َﺟﺎ ِ ُﺟﻮ َﺑ ْﺞ ُﺟﻮ ًﺟﺎ َﺟ ِﻦ َ ْ َﻦ ِﻣ َﻦ ا ُﳌ ْﺠ ِﻦ َﻣ ِﺠ ْﻴ ًﺠﺎ َﺟ ِﻨ ًﺠﺎ‬
‫َﺣﺎ ِ ُﺣﻮ َﺑ ْﺢ ُﺣﻮ ًﺣﺎ َﺣ ِﻦ َ ْ َﻦ ِﻣ َﻦ اﳌُ ْﺤ ِﻦ َﻣ ِﺤ ْﻴ ًﺤﺎ َﺣ ِﻨ ًﺤﺎ‬
‫َﺧﺎ ِ ُﺧﻮ َﺑ ْﺦ ُﺧﻮ ًﺧﺎ َﺧ ِﻦ َ ْ َﻦ ِﻣ َﻦ ا ُﳌ ْﺨ ِﻦ َﻣ ِﺨ ْﻴ ًﺨﺎ َﺧ ِﻨ ًﺨﺎ‬
‫َدا ِدي ُدو َﺑ ْﺪ ُدو ًدا َد ِن َد ْد َن ِﻣ َﻦ اﳌُ ْﺪ ِن َﻣ ِﺪ ْﻳ ًﺪا َد ِﻧ ًﺪا‬
‫َذا ِذي ُذو َﺑ ْﺬ ُذو ًذا َذ ِن َذ ْذ َن ِﻣ َﻦ ا ُﳌ ْﺬ ِن َﻣ ِﺬ ْﻳ ًﺬا َذ ِﻧ ًﺬا‬
‫َرا ِري ُرو َﺑ ْﺮ ُرو ًرا َر ِن َر ْر َن ِﻣ َﻦ اﳌُ ْﺮِن َﻣ ِﺮْ ًﺮا َرِﻧ ًﺮا‬
‫َزا ِزي ُزو َﺑ ْﺰ ُزو ًزا َز ِن َز ْز َن ِﻣ َﻦ ا ُﳌ ْﺰِن َﻣ ِﺰْ ًﺰا َزِﻧ ًﺰا‬
‫َﺳﺎ ِ ُﺳﻮ َ ْﺲ ُﺳﻮ ًﺳﺎ َﺳ ِﻦ َﺳ ْﺴ َﻦ ِﻣ َﻦ ا ُﳌ ْﺴ ِﻦ َﻣ ِﺴ ْ ًﺴﺎ َﺳ ِ ًﺴﺎ‬
‫َﺷﺎ ِ ْ ُﺷﻮ َ ْﺶ ُﺷﻮ ًﺷﺎ َﺷ ِﻦ َﺷ ْﺸ َﻦ ِﻣ َﻦ اﳌُ ْﺸ ِﻦ َﻣ ِﺸ ْ ًﺸﺎ َﺷ ِ ًﺸﺎ‬
‫َﺻﺎ ِ ُﺻﻮ َﺑ ْﺺ ُﺻﻮ ًﺻﺎ َﺻ ِﻦ َﺻ ْﺼ َﻦ ِﻣ َﻦ ا ُﳌ ْﺼ ِﻦ َﻣ ِﺼ ْﻴ ًﺼﺎ َﺻ ِﻨ َﺼﺎ‬
‫َﺿﺎ ِ ُﺿﻮ َﺑ ْﺾ ُﺿﻮ ًﺿﺎ َﺿ ِﻦ َﺿ ْﻀ َﻦ ِﻣ َﻦ ا ُﳌ ْﻀ ِﻦ َﻣ ِﻀ ْﻴ ًﻀﺎ َﺿ ِﻨ ًﻀﺎ‬
‫َﻃﺎ ِﻃﻲ ُﻃﻮ َﺑ ْﻂ ُﻃﻮ ًﻃﺎ َﻃ ِﻦ َﻃ ْﻄ َﻦ ِﻣ َﻦ ا ُﳌ ْﻄ ِﻦ َﻣ ِﻄ ْﻴ ًﻄﺎ َﻃ ِﻨ ًﻄﺎ‬

‫‪8‬‬

‫َﻇﺎ ِﻇﻲ ُﻇﻮ َﺑ ْﻆ ُﻇﻮ ًﻇﺎ َﻇ ِﻦ َﻇ ْﻈ َﻦ ِﻣ َﻦ اﳌُ ْﻈ ِﻦ َﻣ ِﻈ ْﻴ ًﻈﺎ َﻇ ِﻨ ًﻈﺎ‬
‫َﻋﺎ ِ ْ ُﻋﻮ َ ْﻊ ُﻋﻮ ًﻋﺎ َﻋ ِﻦ َﻋ ْﻌ َﻦ ِﻣ َﻦ ا ُﳌ ْﻌ ِﻦ َﻣ ِﻌ ْﻴ ًﻌﺎ َﻋ ِﻨ ًﻌﺎ‬
‫َﻏﺎ ِ ُﻏﻮ َ ْﻎ ُﻏﻮ ًﻏﺎ َﻏ ِﻦ َﻏ ْﻐ َﻦ ِﻣ َﻦ اﳌُ ْﻐ ِﻦ َﻣ ِﻐ ْﻴ ًﻐﺎ َﻏ ِﻨ ًﻐﺎ‬
‫َﻓﺎ ِ ُﻓﻮ َﺑ ْﻒ ُﻓﻮ ًﻓﺎ َﻓ ِﻦ َﻓ ْﻔ َﻦ ِﻣ َﻦ ا ُﳌ ْﻔ ِﻦ َﻣ ِﻔ ْﻴ ًﻔﺎ َﻓ ِﻨ ًﻔﺎ‬
‫َﻗﺎ ِ ُﻗﻮ َﺑ ْﻖ ُﻗﻮ ًﻗﺎ َﻗ ِﻦ َﻗ ْﻘ َﻦ ِﻣ َﻦ ا ُﳌ ْﻘ ِﻦ َﻣ ِﻘ ْﻴ ًﻘﺎ َﻗ ِﻨ ًﻘﺎ‬
‫َﺎ ِﻲ ُﻛﻮ َﺑ ْﻚ ُﻛﻮ ًﺎ َﻛ ِﻦ َﻛ ْﻜ َﻦ ِﻣ َﻦ ا ُﳌ ْﻜ ِﻦ َﻣ ِﻜ ْﻴ ًﺎ َﻛ ِﻨ ًﺎ‬
‫َﻻ ِ ُﻟﻮ َﺑ ْﻞ ُﻟﻮ ًﻻ َﻟ ِﻦ َﻟ ْﻠ َﻦ ِﻣ َﻦ اﳌُ ْﻠ ِﻦ َﻣ ِﻠ ْﻴ ًﻼ َﻟ ِﻨ ًﻼ‬
‫َﻣﺎ ِﻣﻲ ُﻣﻮ َﺑ ْﻢ ُﻣﻮ ًﻣﺎ َﻣ ِﻦ َﻣ ْﻤ َﻦ ِﻣ َﻦ ا ُﳌ ْﻤ ِﻦ َﻣ ِﻤ ْﻴ ًﻤﺎ َﻣ ِﻨ ًﻤﺎ‬
‫َﻧﺎ ِﻲ ُﻧﻮ َﺑ ْﻦ ُﻧﻮ ًﻧﺎ َﻧ ِﻦ َﻧ ْ َن ِﻣ َﻦ ا ُﳌ ْ ِن َﻣ ِﻨ ًﻨﺎ َﻧ ِ ًﻨﺎ‬
‫َوا ِوي ُوو َﺑﻮ ُوو ًوا َو ِن َو ْو َن ِﻣ َﻦ ا ُﳌ ْﻮ ِن َﻣ ِﻮْ ًﻮا َوِﻧ ًﻮا‬
‫َ ﺎ ِ ُ ﻮ َﺑ ْﮫ ُ ﻮ ً ﺎ َ ِﻦ َ ْ َﻦ ِﻣ َﻦ ا ُﳌ ْ ِﻦ َﻣ ِ ْ ً ﺎ َ ِ ً ﺎ‬
‫َﻳﺎ ِﻲ ُﻳﻮ َ ْﻲ ُﻳﻮ ًﻳﺎ َﻳ ِﻦ َﻳ ْ َن ِﻣ َﻦ ا ُﳌ ْ ِن َﻣ ِﻴ ْ ًﻴﺎ َﻳ ِ ًﻴﺎ‬

‫‪SIFAT HURUF‬‬

‫‪Sifat Huruf Terbahagi Kepada Dua Bahagian:‬‬
‫‪1. Sifat huruf yang mempunyai lawan = 11 sifat (5 Pasangan yang‬‬
‫‪berlawanan).‬‬
‫‪2. Sifat huruf yang tidak mempunyai lawan = 7 sifat‬‬

‫‪9‬‬

SIFAT HURUF YANG MEMPUNYAI LAWAN = 5 PASANGAN

Pasangan Pertama:

1. ‫( َ ْﻤﺲ‬Lawan ‫) َﺟ ْ ﺮ‬

Maknanya: Terlepas nafas ketika menyebutnya.

Hurufnya: ada 10 huruf. Iaitu: ‫ ف ح ث ه ش خ ص س ك ت‬Yang
terhimpun dalam rangkai kata ‫َﻓ َﺤ ﱠﺜ ُﮫ َ ْ ٌﺺ َﺳ َﻜ ْﺖ‬
2. ‫( َﺟ ْ ﺮ‬Lawan ‫) َ ْﻤﺲ‬

Maknanya: Tertahan nafas ketika menyebutnya.

Hurufnya: ada 18 huruf. Iaitu: ‫ء ب ج د ذ ر ز ض ط ظ ع غ ق ل م ن و ي‬

Yang terhimpun dalam rangkai kata ‫َﻋ ُﻈ َﻢ َو ْز ُن َﻗﺎ ِر ٍئ ِذي َﻏ ٍّﺾ ِﺟ ٍّﺪ َﻃ َﻠ َﺐ‬

Pasangan Kedua:

3. ‫( ِﺷ ﱠﺪة‬Lawan ‫) َر َﺧﺎ َوة‬

Maknanya: Tertahan suara ketika menyebut hurufnya. 1

1 Perbezaan Syiddah dengan Jahr
Syiddah: Tertahan nafas semasa menyebut hurufnya.
Jahr: Tertahan suara semasa menyebut hurufnya.

10

Hurufnya: 8 Huruf. ‫ ء ج د ق ط ب ك ت‬Yang terhimpun dalam
rangkai kata ‫َأ ِﺟ ْﺪ َﻗ ٍ ّﻂ َﺑ َﻜ ْﺖ‬

4. ‫( َر َﺧﺎ َوة‬Lawan ‫) ِﺷ ﱠﺪة‬

Maknanya: T erlepas suara ketika menyebut hurufnya.

Hurufnya: 15 Huruf. ‫ ث ح خ ذ ز س ش ص ض ظ غ ف و ه ي‬Yang
terhimpun dalam rangkai kata ‫ُﺧ ْﺬ َﻏ ﱠﺚ َﺣ ٍ ّﻆ َﻓ ﱠﺾ َﺷ ْﻮ ٍص َز ﱠي َﺳﺎ ٍﻩ‬

5.‫( َﺗ َﻮ ﱡﺳﻂ‬Pertengahan antara ‫ َر َﺧﺎ َوة‬dan ‫) ِﺷ ﱠﺪة‬

Maknanya: Keadaan pertengahan antara tertahan dan terlepas suara
ketika menyebut hurufnya. 2

Hurufnya: 5 Huruf. ‫ ل ن ع ب ر‬Yang terhimpun dalam rangkai kata ‫ِﻟ ْﻦ‬
‫ُﻋ َﻤﺮ‬

Pasangan Ketiga:

6. ‫( ِا ْﺳ ِﺘ ْﻌﻼء‬Lawan ‫) ِا ْﺳ ِﺘ َﻔﺎل‬.

Maknanya: Semasa menyebut hurufnya sebahagian besar pangkal lidah
akan terangkat ke lelangit..

2 Selain daripada huruf bersifat Syiddah (8 huruf) dan lawannya Rakhawah (15
huruf), yang baki (5 huruf) bersifat Tawassut.

11

Hurufnya: 7 Huruf. ‫ خ ص ض غ ط ق ظ‬Yang terhimpun dalam
rangkai kata ‫ُﺧ ﱠﺺ َﺿ ْﻐﻂ ِﻗ ْﻆ‬

7. ‫( ِا ْﺳ ِﺘ َﻔﺎل‬Lawan ‫) ِا ْﺳ ِﺘ ْﻌﻼء‬.

Maknanya: Semasa menyebut hurufnya sebahagian besar pangkal lidah
tidak terangkat ke lelangit, iaitu merendah kebawah.

Hurufnya: 21 Huruf. ‫ء ب ت ث ج ح د ذ ر ز س ش ع ف ك ل م ن و ه ي‬

Yang terhimpun dalam rangkai kata ‫َأ ْ ِﺸ ْﺮ َﺣ ِﺪ ْﻳ َﺚ ِﻋ ْﻠ ِﻤ َﻚ َﺳ ْﻮ َف ُﺗ َﺠ ﱠ ْﺰ ِﺑ َﺬا‬

Pasangan Keempat:

8. ‫( ِا ْﻃ َﺒﺎق‬Lawan ‫) ِا ْﻧ ِﻔ َﺘﺎح‬

Maknanya: Melekatkan tepi lidah ke lelangit.

Hurufnya: 4 Huruf. ‫ ص ض ط ظ‬Yang terhimpun dalam rangkai kata
‫َﺻ ْﻀ َﻄ َﻆ‬

9. ‫( ِا ْﻧ ِﻔ َﺘﺎح‬Lawan ‫) ِا ْﻃ َﺒﺎق‬

Maknanya: Menjauhkan lidah dari lelangit ketika menyebut hurufnya. 3

3 Sifat ini lebih menyeluruh (umum) dari Istifal. Kerana setiap huruf yang bersifat
Istifal itu bersifat Infitah, tetapi tidak setiap huruf yang bersifat Infitah itu bersifat

12

Hurufnya: 24 Huruf. ‫ك ل م ن و ه ي‬ ‫عغفق‬ ‫ذ رزس ش‬ ‫جحد‬ ‫َأتَﺧ َﺬث‬ ‫ءب‬

Yang terhimpun dalam rangkai kata ‫َﺣ ﱞﻖ َﻟ ُﮫ‬ ‫َﺳ َﻌ ًﺔ َﻓ َﺰَﺎ‬ ‫َو َﺟ َﺪ‬ ‫َﻣ ْﻦ‬

‫ُﺷ ْﺮ ُب َﻏ ْﻴ ٍﺚ‬

Pasangan Kelima:

10. ‫( ِا ْذﻻق‬Lawan ‫) ِا ْﺻ َﻤﺎت‬

Maknanya: Ringan (Mudah) dilafazkan ketika menyebut hurufnya,
kerana ia keluar dari hujung lidah atau dua bibir. Ia dapat disebut
dengan cepat dan lancar.

Hurufnya: ada 6 Huruf. ‫ ف ر م ن ل ب‬. Yang terhimpun dalam
rangkai kata ‫َﻓ ﱠﺮ ِﻣ ْﻦ ُﻟ ٍّﺐ‬

11. ‫( ِا ْﺻ َﻤﺎت‬Lawan ‫) ِا ْذﻻق‬

Maknanya: Berat (Susah) dilafazkan ketika menyebut hurufnya, kerana
ia keluar jauh dari dua bibir. Ia susah disebut dengan cepat dan lancar.

Hurufnya: ada 22 Huruf. ‫ت ث ج ح خ د ذ ز س ش ص ض ط ظ ع غ‬

‫ ف ق ك و ه ء ي‬. Yang terhimpun dalam rangkai kata ‫َﺳﺎ ِﺧ ٍﻂ‬ ‫ّﺟ ﱡﺰ ِﻏ ٍّﺶ‬
‫َﺻ ﱠﺪ ِﺛ َﻘ ًﺔ ِإ ْذ َو ْﻋ ُﻈ ُﮫ َﻳ ُﺤ ﱡﻀ َﻚ‬

Istifal. Contohnya: Huruf ‫ ق‬Qaf, ‫خ‬ ‫ غ‬Ghain bersifat Infitah, tetapi ketiga-

tiganya tidak bersifat Istifal.

13

SIFAT HURUF YANG TIDAK MEMPUNYAI LAWAN = 7 SIFAT

1. ‫( َﻗ ْﻠ َﻘ َﻠﺔ‬Gementar)

Maknanya: Pantulan kuat ketika menyebut hurufnya. 4

Hurufnya: ada 5 Huruf. ‫ ق ط ب ج د‬. Yang terhimpun dalam rangkai
kata ‫ُﻗ ْﻄ ُﺐ َﺟ ٍّﺪ‬

2. ْ ‫( َﺻ ِﻔ‬Berdesir).

Maknanya: Desiran suara yang kuat ketika menyebut hurufnya. Bunyi
desirannya seakan-akan bunyi suara unggas. 5

Hurufnya: ada 3 Huruf. ‫ ص ز س‬. Bunyi desiran huruf ‫ ص‬paling kuat,
berikutnya huruf ‫ ز‬. Contoh:

o Semasa menyebut ‫ ا ْص‬kedengaran seperti suara angsa.
o Semasa menyebut ‫ ا ْز‬kedengaran seperti suara lebah.
o Semasa menyebut ‫ ا ْس‬kedengaran seperti suara belalang.

4 Perbahasan mengenai Qalqalah boleh rujuk didalam Bab Qalqalah.
5 Perbezaan diantara Sofir dengan Hams.
Sofir adalah desiran nafas yang lebih kuat berbanding dengan Hams yang hanya
sekadar membunyikan hurufnya dengan hembusan nafas yang lebih ringan.

14

3. ْ ِّ ‫( َﺗ َﻔ‬Berhamburan).

Maknanya: Berhamburan suara angin yang kuat ketika menyebut
hurufnya.

Hurufnya: ada satu sahaja iaitu: ‫ش‬

4. ‫( ِا ْﺳ ِﺘ َﻄﺎ َﻟﺔ‬Berpanjangan).

Maknanya: Makhraj (sebutan) hurufnya memanjang ketika menyebut
hurufnya. 6

Hurufnya: satu sahaja. Iaitu: ‫ض‬

5. ‫( ِا ْﻧ ِﺤ َﺮاف‬Melencong/Melentur).

Maknanya: Melenturkan lidah semasa menyebut hurufnya.

Hurufnya: Dua sahaja. Iaitu: ‫ل ر‬

6. ‫( َﺗ ْﻜ ِﺮْ ﺮ‬Berulang-Ulang).

6 Perbezaan Istitholah dengan Mad.
Istitholah: Berpanjangan sebutan huruf pada makhrajnya yang panjang.
Mad: Berpanjangan suara semasa menyebut hurufnya, tidak berpanjangan pada
makhrajnya.

15

Maknanya: Getaran dihujung lidah ketika menyebutkan hurufnya.

Hurufnya: satu sahaja. Iaitu ‫ر‬

7. ‫( ِﻟ ْن‬Lunak)

Maknanya: Mengalunkan suara dengan lembut ketika menyebutkan
hurufnya.

Hurufnya: Ada dua. Iaitu: ‫ و ي‬yang sukun, huruf sebelumnya berbaris
fCaothnatohh(:a‫ي‬tْa‫ا‬sَ )‫ْو‬.‫َا‬

HUKUM NUN MATI DAN TANWIN

Apabila Nun Mati atau Tanwin bertemu dengan salah satu daripada
huruf hijaiyyah maka terbahagi kepada lima hukum. Iaitu:

1) Izhar Halqi
2) Idgham Bi Ghunnah
3) Idgham Bila Ghunnah
4) Iqlab
5) Ikhfa’ Haqiqi

1. Izhar Halqi7 ‫اﻇ ﺎر ﺣﻠﻘﻰ‬

Maknanya: Menyebut hurufnya tanpa dengung (Nyata/Jelas).
Berlaku: Pada satu atau kalimah.

7 Dalam Mushaf ar Halqi diletakkan tanda mati pada

huruf nun mati. Fathatain (baris dua diatas) dan Kasratain (baris dua di bawah)

yang selari. Manakala Dhommatain (dua baris depan) yang tidak selari (seperti

tulisan 69).

16

Kadar: Dua harakat.

Hurufnya ada enam, iaitu: ‫ خ غ ح ع ه ء‬Yang terhimpun
dCiodnatloamhnkyaal:ima‫ َن‬hْ :‫ْ َ ٍﺴ َﻠ ٍﻢ َﺧ َءَﻌا ُِﮫﻣ َﻨ‬ ‫َأ‬
ِ . ‫ ِﻣ ْﻦ ِإ ْﺳ َﺘ ْ َ ٍق‬. ‫َﻳ ْ َﺌ ْﻮ َن‬

2. Idgham Bi Ghunnah ‫ادﻏﺎم ﻐﻨﺔ‬

Maknanya Memasukkan nun mati atau tanwin ke dalam huruf

Idgham Bi Ghunnah beserta dengung.

Berlaku: dalam dua kalimah. (‫) َﻳ ْﻨ ُﻤﻮ‬

Hurufnya ada empat, iaitu: ‫و م ن ي‬

Berlaku: Pada ًdْ u‫ِﺴ‬aَ kalimah s‫ُﻩ‬a‫ﻮ‬hُa‫َﻘ‬j‫ﻔ‬aْ .‫ َﻳ‬8‫َأن‬

Contohnya: ‫ا‬ ‫ ِﺣ َﺴﺎ ًﺑﺎ‬.

3. Idgham Bila Ghunnah9 ‫ادﻏﺎم ﺑﻼ ﻏﻨﺔ‬

8 Izhar Mutlaq ‫اﻇ ﺎر ﻣﻄﻠﻖ‬

Ertinya: Menjelaskan sebutan nun mati, tanpa dengung.
Maknanya: Apabila nun mati bertemu dengan dua daripada huruf Idgham Bi

Ghunnah iaitu: , maka wajib dibaca dengan jelas tanpa dengung.

Berlaku: Pada satu kalimah.

Terdapat 4 kalimah sahaja yang menggunakan kaedah bacaan Izhar Mutlak di
dalam Mushaf (Al-

‫اﻟ ﱡﺪ ْﻧ َﻴﺎ ُﺑ ْ َﻴﺎ ٌن ِﺻ ْﻨ َﻮا ٌن ِﻗ ْﻨ َﻮا ٌن‬

9 Idgham Bila Ghunnah, Idgham Bi Ghunnah dan
tidak diletakkan tanda sukun pada huruf nun. Baris Fathatain (Dua

diatas) dan Kasratain (Dua dibawah) yang tidak selari. Manakala baris Dhommatain
(Dua didepan) yang selari (seperti angka 99).

17

Maknanya: Memasukkan nun mati atau tanwin ke dalam huruf
Idgham Bila Ghunnah tanpa dengung.

Hurufnya ada dua, iaitu: ‫ ر ل‬. 10

Berlaku: pada satu kalimah atau dua kalimah

Contohnya: ‫ ِﺑ ُﻤ ْﺆ ِﻣ ٍﻦ ﱠﻟ َﻨﺎ‬. ‫ ُﻳ َﺒ ِّن ﱠﻟ َﻨﺎ‬. ‫ َﺗ ﱠﻮا ًﺑﺎ ﱠر ِﺣ ْﻴ ًﻤﺎ‬. ِ ‫ِﻣﻦ ﱠر ْﺣ َﻤ‬

4) Iqlab ‫اﻗﻼب‬

Maknanya: Menukarkan bunyi nun mati atau tanwin menjadi
bunyi huruf mim mati ringan, beserta dengung.11
Hurufnya hanya satu, iaitu: Ba’ ( ‫) ب‬.
Berlaku: pada satu kalimah atau dua kalimah

CKoandtaorh: nDyuaa:harٌ ْa‫ﺼ‬kِ a‫َﺑ‬t.ٌ ْ ‫ َﺧ ِﺒ‬. ‫ َأ ْن ُﺑﻮ ِر َك‬. ‫َأﻧ ِ ُﺌﻮِ ﻰ‬

5. Ikhfa’ Haqiqi ‫اﺧﻔﺎء ﺣﻘﻴﻘﻲ‬

Maknanya: Menyembunyikan bunyi nun mati atau tanwin12
beserta dengung. 13

10 Terdapat satu tempat yang dikecualikan dari bacaan idgham, iaitu: ‫َو ِﻗ ْﻴ َﻞ َﻣ ْﻦ َرا ٍق‬

kerana ia dibaca dengan saktah.

11

mati, dan diletakkan huruf mim kecil di atasnya. Manakala tanwin (baris dua),
digugurkan satu baris dan diletakkan huruf mim kecil padanya. Ketika membaca
bacaan Iqlab Bibir mulut hendaklah direnggangkan sedikit dan menyempurnakan
dengungnya (dua harakat).
12 Atau bunyi samar-samar diantara bacaan izhar (jelas) dan idgham
(memasukkan).
13 Iaitu Menyebut Nun Mati atau Tanwin diantara Izhar (Jelas) dan Idgham
(Memasukkan).

18

Hurufnya ada lima belas, Iaitu: ‫ف ظ ط ض ص ش س ز ذ د ج ث ت‬

‫ ك ق‬Yang terhimpun dalam kalimah: ‫) َﺳ ُﺘ ْﺠ َﺰ َﺻ ﱠﺪ َق َﻓ ْﺜ ٍﻚ َﺿ َﻄ ٍﻆ‬
(‫َﺷ ٍّﺬ‬

Berlaku: Pada satu atau dua kalimah.
Kadar: Dua harakat.

Contohnya: ‫ َ ِ ْ ٍﻞ َﺳ ِﻤ ٍن‬. ‫ َوَﻟ ِن َﺳ َﺄ ْﻟ َ ُ ْﻢ‬. ُ َ ‫َﻓ َﻴ‬

Tiga martabat Ikhfa’

1. Kuat14 iaitu 3 huruf: ‫ ط د ت‬. Contoh: ‫ﻣﻦ ِﻃ ٍن‬ . Contoh: ‫ِﺻ َﻴﺎ ٍم‬

2. Pertengahan15 iaitu 10 huruf: ‫ص ذ ث ج ش س زف ض ظ‬ ‫ِﻣﻦ‬

3. Rendah16 iaitu dua huruf: ‫ ق ك‬. Contoh: ‫َأن َ ﺎ َن‬

NUN MATI / TANWIN

Izhar Halqi Idgham Bi Idgham Bila Iqlab Ikhfa’ Haqiqi

Ghunnah Ghunnah

‫ب ُي ْو ِم ُن ل ر‬

‫َأ ْغ ٍح َخ َع ُه‬ ‫َس ُت ْج َز َص ﱠد َق َف ْث ٍك َض َط ٍظ َش ٍّذ‬

14 Dinamakan Kubra.
Wustha.
15 Dinamakan Sughra.
16 Dinamakan

19

HUKUM MIM MATI

Apabila Mim mati bertemu dengan salah satu daripada huruf
hijaiyyah,akan melahirkan tiga hukum. Iaitu:

1. Idgham Mislain Soghir ‫ادﻏﺎم ﻣﺜﻠ ن ﺻﻐ‬

Maknanya memasukkan mim mati kedalam Mim (yang berbaris)
berserta dengung. 17

Hurufnya: satu sahaja, iaitu: ‫م‬

Berlaku: Pada dua kalimah

CKoandtaorh: nDyuaa:ha‫ﺎ‬rَaْ ‫ﻣ‬kِّ a‫ﻢ‬t.‫َﻓ َﺄﻧ َﻘ َﺬ ُﻛ‬

2. Ikhfa’ Syafawi ‫اﺧﻔﺎء ﺷﻔﻮى‬

Maknanya: Menyembunyikan bunyi Mim mati disisi huruf Ba’
beserta dengung.18

Hurufnya satu sahaja, iaitu: ‫ب‬

Berlaku: Pada dua kalimah
Kadar: Dua harakat.

17

diletakkan tanda sukun pada huruf mim mati.

18 Cara bacaan (Kebibiran) ini adalah serupa dengan bacaan Iqlab

Tidak boleh merapatkan dua

bibir, tetapi hendaklah direnggangkan sedikit. Jika dirapatkan dua bibir,

bacaannya telah menjadi Igham Mislain Soghir.

20

Contohnya: ِ ‫أ َﻣﻨ ُﺘﻢ ِﺑﺎ‬

3. Izhar Syafawi ‫اﻇ ﺎر ﺷﻔﻮى‬

Maknanya: Membaca Nun mati dengan jelas tanpa dengung.

Hurufnya selain Mim ‫ م‬dan Ba’‫ب‬

Berlaku: Pada s‫ﻢ‬atُ u‫ﺴ َﺌ ُﻠ‬aْ taَ u‫ ْم‬d‫ َأ‬u.a k‫َن‬a‫و‬limُ َ ‫ﻤ‬aْ ‫ﻳ‬hَ . ‫اﻟ ﱠﻈ ْﻤ َﺌﺎ ُن‬ . ‫َﻓ َﻠ ُ ْﻢ َأ ْﺟ ُﺮ ُ ْﻢ‬
Contohnya:

MIM ATAU NUN TASYDID

Mim Tasydid: Mim bertanda sabdu

Nun Tasydid: Nun bertanda sabdu.

Apabila Mim atau Nun bersabdu, bacaan hendaklah didengungkan
dengan sempurna, dengan kadar dua harakat. Ia juga dikenali dengan
Wajibul Ghunnah.

Contoh: ‫ ِإ ﱠﻧﺎ‬,‫ُأ ﱡﻣ ُﮫ‬

PEMBAHAGIAN IDGHAM

Makna Idgham
Bahasa: Memasukkan
Istilah: Menyebut dua huruf menjadi satu huruf yang mana huruf kedua
seperti bersabdu.

21

Penyebab Idgham
1. Tamasul (Sama/serupa)
2. Taqarub (Hampir)
3. Tajanus (Sejenis)

Pembahagian Idgham

1. Idgham Mutamasilain ‫ادﻏﺎم ﻣﺘﻤﺎﺛﻠ ن‬

Maknanya: Dua huruf yang sama pada makhraj dan sifat. .

Berlaku: Pada satu atau dua kalimah.

Contohnya: pada ‫فت‬sseeppeerrttii::‫ْﺴ ِﺮ َْفﺎ َ ِﻧ ّ ْﺖا ﱠﺗﻟﺄَ ِﻘﺗ ْْﺘِ ِ ْﻞﻢ‬ ُ ‫َﻓﻼ‬
pada
o ‫ ف‬diidghamkan

o ‫ ت‬diidghamkan
o ‫ ه‬diidghamkan pada ‫ ه‬seperti: ‫َو َﻣ ْﻦ ﱡﻳ ْﻜ ِﺮ ْ ﱡ ﱠﻦ‬

2. Idgham Mutajanisain ‫ادﻏﺎم ﻣﺘﺠﺎ ﺴ ن‬

o Maknanya: Dua huruf yang sama pada makhraj dan berbeza
pada sifat. . Tidak semua huruf Mutajanisain perlu diidghamkan,
bahkan hanya huruf-huruf tertentu sahaja.

1) Ba’ ‫ ب‬dan Mim ‫ م‬. Contoh: ‫ِا ْر َﻛﺐ ﱠﻣ َﻌ َﻨﺎ‬
2) Ta’‫ ت‬dan Dal ‫ د‬. Contoh: ‫َأ ْﺛ َﻘ َﻠﺖ ﱠد َﻋ َﻮا‬
3) Dal ‫ د‬dan Ta’‫ ت‬. Contoh: ‫َوَﻟ َﻘﺪ ﱠﺗ َﺮ ْﻛ َﻨﺎ‬
4) Ta’‫ ت‬dan Tho’ ‫ط‬. Contoh: ‫َو ﱠدت ﱠﻃﺎ ِﺋ َﻔ ٌﺔ‬

22

5) Tho ‫ ط‬dan Ta’‫ ت‬. 19 Contoh: ‫ َ َﺴﻄ َﺖ‬. ‫َأ َﺣﻄ ُﺖ‬
‫ظ‬. Contoh: ‫ﱠﻇ َﻠ ُﻤ ْﻮا‬
6) Zal ‫ذ‬ dan Zho . Contoh: ‫ﺚ ﱠذ ِﻟ َﻚ‬ َ ‫َِإﻳ ْﻠذ‬
7) Sa ‫ث‬ dan
Zal ‫ذ‬

3. Idgham Mutaqoribain ‫ادﻏﺎم ﻣﺘﻘﺎر ن‬

o Maknanya: Dua huruf yang hampir pada makhraj atau sifat.

Menurut Riwayat Hafs, hanya huruf-huruf ini sahaja yang dibaca

secara Idgham, selainnya dibaca secara Izhar. Iaitu huruf Lam ‫ ل‬dan
Ra’ ‫ ر‬serta huruf ‫ ق‬dan ‫ ك‬20
o Contoh : ‫ِﻣﻦ ﱠ ِّر ِ ْﻢ َأ َﻟ ْﻢ َﻧ ْﺨ ُﻠﻘ ﱡﻜ ْﻢ‬

19 Ia diidghamkan secara tidak sempurna (Idgham Naqis).
Iaitu Tidak boleh diidghamkan dengan sempurna disebabkan huruf yang tebal dan

istifal.
Perbezaan antara Idgham Kamil (Sempurna) dan Naqis (Tidak sempurna)
Idgham Mutajanisain Kamil (sempurna): Dapat dikenal dengan diletakkan tanda
sabdu pada huruf yang kedua.
Idgham Mutajanisain Naqis (tidak sempurna): Dapat dikenal dengan tidak
diletakkan tanda sabdu pada huruf yang kedua.

20 Selain huruf tersebut wajib dibaca secara Izhar. Seperti huruf ‫ ذ‬dan ‫ ز‬seperti ‫ِإ ْذ‬
‫ َزﱠ َﻦ‬, huruf ‫ د‬dan ‫ س‬seperti ‫ َﻗ ْﺪ َﺳ ِﻤ َﻊ‬, dan huruf ‫ ذ‬dan ‫ ج‬seperti ‫ ِإ ْذ َﺟﺎ ُءو ُﻛ ْﻢ‬.

23

HUKUM MAD
Makna Mad ialah memanjangkan suara ketika menyebutkan hurufnya.

Huruf Mad

Huruf Mad ada tiga: iaitu: ‫ا و ي‬
‫ ا‬Alif Huruf sebelumnya berbaris atas.
‫ و‬Wau Huruf sebelumnya berbaris depan
‫ ي‬Ya’ Huruf sebelumnya berbaris bawah

Contoh: ‫ُﻧﻮ ِﺣـﻴـ َ ﺎ‬

Pembahagian Mad
Mad terbahagi kepada dua, iaitu:

1. Mad Asli dan
2. Mad Far’i.

Pertama: Mad Asli ‫ﻣﺪ أﺻ‬

o Makna Mad Asli ialah Mad yang asal wujudnya bagi huruf yang
bertemu dengan huruf mad. Ia bukan disebabkan kerana adanya
huruf hamzah atau tanda sukun selepas huruf mad.

24

o Kadar Panjang: 2 Harakat samaada ketika waqaf (berhenti) atau
ketika wasal (sambung).

o Contohnya: ‫ َﻳ ُﻘ ْﻮ ُل‬. ‫ ِﻗ ْﻴ َﻞ‬. ‫َﻗﺎ َل‬

Ukuran Harakat
Ukuran panjang bacaan dua harakat dikira dengan dua kali gerak anak
jari. Iaitu menggenggam anak jari yang terbuka atau membuka anak jari
yang tergenggam secara sederhana.
2 Harakat = 2 Gerakan anak jari
4 Harakat = 4 Gerakan anak jari
5 Harakat = 5 Gerakan anak jari
6 Harakat = 6 Gerakan anak jari

Kedua: Mad Far’ie ‫ﻣﺪ ﻓﺮ‬

Makna Mad Far’i ialah mad yang bercabang daripada mad asli,
disebabkan adanya huruf hamzah atau tanda sukun selepas huruf mad.

Mad far’ie terbahagi kepada enam:

1. Mad Wajib Muttasil ‫ﻣﺪ واﺟﺐ ﻣﺘﺼﻞ‬

Erti Muttasil ialah bersambung.
Maknanya: Apabila huruf mad bertemu dengan huruf hamzah dalam
satu kalimah.

25

Kadar Panjang: Wajib dibaca 4 atau 5 harakat samaada ketika wasal

(bersambung) atau waqaf.

Contohnya: ‫ َأ ْوِﻟ َﻴﺎء‬. ‫َﻟ َﻘ ْﺪ َﺟﺎ َء ُﻛ ْﻢ‬

2. Mad Jaiz Munfasil ‫ﻣﺪ ﺟﺎﺋﺰ ﻣﻨﻔﺼﻞ‬

Erti Munfasil ialah bercerai.

Maknanya: Apabila huruf mad bertemu dengan huruf hamzah dalam
dua kalimah yang berlainan.

Kadar Panjang: Wajib dibaca kadar 4 atau 5 harakat ketika bacaan
wasal (bersambung) dan 2 harakat ketika bacaan waqaf (berhenti).

Contohnya: ‫ َﺄ ْﻧ ُﺘ ْﻢ‬. ‫ا َِإﻳدَﺈَْمﺑﺮ ِ ﻴِﷲ ُﻢ‬.‫َََﻳﻳوََﺎﺒأََِأﻧﱡﺎَُْﺑﺎْ َﻮءا‬

Alif
Wau
Ya’

3. Mad ‘Aridh Lis Sukun ‫ﻣﺪﻋﺎرض ﻟﻠﺴﻜﻮن‬

Ertinya Mad yang mendatang kerana sukun.

Maknanya: Apabila selepas huruf mad21 terdapat huruf yang berbaris,
dan huruf tersebut disukunkan kerana waqaf (berhenti).

Kadar Panjang: Boleh dibaca 6, 4 atau 2 harakat pada ketika waqaf.
Sekiranya dibaca wasal (bersambung), maka hukumnya kembali seperti
hukum asal (mad asli) iaitu wajib dibaca dengan kadar dua harakat.

21 Huruf Mad ada tiga. Iaitu: Alif, huruf sebelumnya berbaris fathah, Wau, huruf
sebelumnya berbaris dhommah, dan huruf sebelumnya berbaris Kasrah

26

Contohnya: ‫َِاأا ﱡَﻟﻟ َ ِ ِﮫﺎ ّﺼااَﻟﻟﺮَاﻨَﻜﺎ َِطﻔ ِ ُسﺮاوﳌُ َ ْنﺴ َﺘ ِﻘ ْﻴ َﻢ‬

‫ا‬
‫و‬
‫ي‬

Huruf akhir berbaris, akan tetapi dibaca dengan sukun disebabkan
bacaan waqaf dan dipanjangkan dengan kadar 2, 4, atau 6 harakat.

4. Mad Lin ‫َﻣﺪ ِﻟ ن‬

Erti Lin ialah lembut.

Maknanya: Apabila huruf Wau dan Ya’ yang sukun (mati), huruf
sebelumnya berbaris fathah (atas), dan huruf selepasnya dibaca waqaf.
Kadar panjang: Boleh dibaca 2, 4 atau 6 harakat. Sekiranya huruf
selepas Wau atau Ya’ itu dibaca wasal (bersambung), maka gugurlah
hukum mad di situ.

Contohnya: ‫ َﻗ ََﻧﺮْ ْﻮِ ٍمﺶ‬.. ‫َﺧ ْﻮ ٍف‬
‫اﻟ َﺒ ْ ِﺖ‬
‫و‬
‫ي‬

5. Mad Badal ‫ﻣﺪ ﺑﺪل‬

Erti Badal ialah ganti.

Maknanya: Apabila huruf hamzah bertemu huruf mad pada awal
kalimah. Pada asalnya, berlaku pertemuan dua hamzah dalam satu
kalimah, huruf hamzah pertama berbaris dan hamzah kedua sukun.
Kemudiannya hamzah kedua itu ditukarkan kepada huruf mad dengan

27

mengikut baris huruf hamzah yang pertama bagi memudahkan bacaan.
Kadar Panjang: Wajib dibaca 2 harakat mengikut Riwayat Hafs.

Contohnya: ‫ َءا َﻣ َﻦ‬Asalnya ‫َأ ْأ َﻣ َﻦ‬
Hamzah pertama ditukar kepada Aliff ‫ِإُأْﻳْ َوُﻤﺗﺎ ًﻧﻮاﺎ‬ ‫ِ ُإأْﺋْ َؤُﻤﺗﺎ َﻮﻧاﺎ‬
Hamzah pertama ditukar kepada Wau Asalnya
Hamzah pertama ditukar kepada Ya’ Asalnya

6. Mad Lazim ‫ﻣﺪ ﻻزم‬

Erti Lazim ialah kemestian. Ia merujuk kepada harakat mad yang mesti
(wajib) dibaca dengan kadar 6 harakat.

Maknanya: Apabila huruf mad bertemu dengan huruf yang sukun,
samaada sukun asli atau tidak asli (huruf bersabdu).

Mad Lazim terbahagi kepada 2 bahagian:
(1) Mad Lazim Kalimi22 (kalimah).
(2) Mad Lazim Harfi23 (Huruf).

Dan setiap satunya terbahagi kepada dua, iaitu:
(i) Mukhaffaf (ringan)24

22 Ia berlaku samada di awal, pertengahan atau akhir surah

23 Ia hanya berlaku di permulaan surah sahaja. Akan tetapi terdapat 5 huruf yang

dibaca dengan kadar 2 harakat sahaja, iaitu: ‫ ح‬- ‫ ي‬- ‫ ط‬- ‫ ه‬- ‫ ر‬. Huruf alif

sahaja tidak dibaca dengan panjang. Selain huruf-huruf tersebut, wajib dibaca
panjang dengan kadar 6 harakat.

28

(ii) Muthaqqal (berat)25.

I. Mad Lazim Kalimi Mukhaffaf ‫ﻣﺪ ﻻزم ﻠ ﻣﺨﻔﻒ‬

Maknanya: Apabila huruf mad bertemu huruf yang sukun dalam satu
kalimah. Sebutan huruf selepas huruf mad tidak diidghamkan ke dalam
huruf berikutnya.
Kadar Panjang: Wajib dibaca dengan kadar 6 harakat.

Contohnya: ‫َءا ْﻟ َ َن‬

II. Mad Lazim Kalimi Muthaqqal ‫ﻣﺪ ﻻزم ﻠ ﻣﺜﻘﻞ‬

Maknanya: Apabila huruf mad bertemu huruf bersabdu dalam satu
kalimah. Sebutan huruf selepas huruf mad tersebut diidghamkan.
Kadar Panjang: Wajib dibaca 6 harakat.

Contohnya: ‫ َﺎ ﱠﻓ ًﺔ‬. ‫ ا َ ﺎ ﱠﻗ ُﺔ‬. ‫اﻟ َﻀﺎ ِّﻟ َن‬

III. Mad Lazim Harfi Mukhaffaf ‫ﻣﺪ ﻻزم ﺣﺮ ﻣﺨﻔﻒ‬

Maknanya: Apabila huruf mad bertemu huruf yang sukun (mati). Ia
hanya berlaku pada huruf di permulaan surah. Sebutan huruf selepas
huruf mad tidak diidghamkan ke dalam huruf berikutnya.

24

25 Merujuk kepada bacaan idgham (memasukkan)

29

Kadar Panjang: Wajib dibaca 6 harakat.

Contohnya: ‫ ص‬. ‫ ن‬. ‫ ق‬. ‫ﻋﺴﻖ‬

‫َﻋ ْن ِﺳ ْن َﻗﺎ ْف َﻗﺎ ْف ُﻧﻮ ْن َﺻﺎ ْد‬

Catatan

Untuk kenal pasti hukum ini, mestilah diceraikan setiap huruf seperti di
atas.

IV. Mad Lazim Harfi Muthaqqal ‫ﻣﺪ ﻻزم ﺣﺮ ﻣﺜﻘﻞ‬

Maknanya: Apabila huruf mad bertemu huruf yang sukun (mati). Ia
hanya berlaku pada huruf di permulaan surah. Sebutan huruf selepas
huruf mad hendaklah diidghamkan ke dalam huruf berikutnya.

Kadar Panjang: Wajib dibaca 6 harakat.

Contohnya: ‫اﻟﻢ ﻃﺴﻢ‬

‫َﻃ ْﺎ ِﺳ ْن ِّﻣﻴ ْﻢ‬ ‫َا ِﻟ ْﻒ َﻻ ْم ِّﻣﻴ ْﻢ‬

Catatan

Untuk kenal pasti hukum ini, hendaklah diceraikan setiap huruf seperti
di atas. Sekiranya huruf yang sukun bertemu dengan huruf yang
berbaris, dan hukumnya idgham, maka ia adalah Mad Lazim Kalimi
Muthaqqal, kerana muthaqqal merujuk kepada bacaan idgham.

30

Selain itu, ada juga cara mudah untuk kenal pasti hukum ini sekiranya

tidak diceraikan setiap huruf di awal surah, iaitu: terdapat huruf ‫م‬
selepas huruf ‫ ل‬atau ‫ س‬pada setiap gabungan huruf di awal surah.

‫ا حيطه ر ن‬

‫قصع سل ك م‬

‫ طس‬. ‫ طﻪ‬. ‫ ﻛﮫﻳﻌص‬. ‫ اﻟﻣﺮ‬. ‫ اﻟﺮ‬. ‫ اﻟﻣص‬. ‫اﻟم‬
‫ ن‬. ‫ ق‬. ‫ ﻋﺳق‬. ‫ ﺣم‬. ‫ ص‬. ‫ ﻳس‬. ‫طﺳم‬

Apabila t‫ن‬erd‫ق‬ap‫ص‬at p‫ع‬ad‫س‬a pe‫ل‬rm‫ك‬ula‫م‬anya snugratehr, hhimurpuuf nMduaqlaatmhap’aehr k(aptoataonn:ga‫ْﻢ‬n‫ َ)ﻛ‬
berikut

‫ َﻋ َﺴ ْﻞ َﻧ َﻘ ْﺺ‬, maka ia wajib dibaca dengan kadar 6 harakat.

Jika terdapat pada permulaan surah huruf ‫ ر ه ط ي ح‬, Yang terhimpun
dalam perkataan: ‫َﻃـﺎ ِ ٍﺮ‬
ٍّ َ maka dibaca dengan kadar 2 harakat
sahaja.26 Manakala huruf
alif pula dibaca tanpa mad. ‫َﻃـﺎ ِ ٍﺮ‬ ٍّ َ

26 Ia termasuk dalam Mad Asli/Mad Thobi’ie. Dalam sebahagian kitab tajwid menyebutkan
mad ini dikenali sebagai Mad Thobi’ie Harfi. Dibaca panjang kadar dua harakat.

31

MAD

Mad Far’ie Mad Asli/Tabi’ie

Huruf Hamzah Sukun

Mad Muttasil Mad Munfasil

Mad Lazim Mad Lin Mad Arid

Harfi Kalimi

Muthaqqal Mukhaffaf Muthaqqal Mukhaffaf

Selain daripada mad yang tersebut diatas, terdapat beberapa jenis mad
yang biasa dijumpai didalam al-Quran. Sebahagian dibaca seperti Mad
Asli (2 Harakat) dan sebahagiannya dibaca seperti Mad Far’ie (lebih
daripada dua harakat).

32

1) Mad Silah ‫ﻣﺪ ﺻﻠﺔ‬

Erti Silah ialah bersambung.

Maknanya: Apabila terdapat huruf Ha Dhomir 27‫ ه‬yang berada diakhir

kalimah yang dibaca wasal (bersambung). 28
Syarat untuk menjadikan Mad Silah adalah huruf sebelum dan
selepas Ha Dhamir tersebut mestilah berbaris (samada fathah, kasrah
mahupun dhammah). Jika huruf tersebut dibaca dengan sukun, maka
tidak dibaca dengan panjang.

Mad Silah terbahagi kepada kepada dua:

1- Mad Silah Qasirah ‫ﻣﺪ ﺻﻠﺔ ﻗﺼ ة‬

Erti Qasirah ialah pendek.

Maknaya: Apabila selepas Ha Dhamir ‫ ه‬terdapat huruf selain huruf

hamzah ‫ ء‬.

Kadar Panjang: Wajib dibaca 2 harakat ketika wasal (disambungkan
bacaan).

Contohnya: ‫َرﱡ ُﮫ َﻓ َﺄ ْﻛ َﺮ َﻣ ُﮫ َوَ ﱠﻌ َﻤ ُﮫ َﻓ َﻴ َﻘﻮ ُل‬

27 ‫ ه‬Dhomir ialah kata ganti nama untuk lelaki. Ia berada pada akhir kalimah.

Adakalanya ia dibaca Fathah (baris atas), kasrah (bawah) dan dhommah (depan).
28 Ia dibaca panjang hanya pada ketika bacaan wasal (bersambung).

33

2) Mad Silah Thowilah ‫ﻣﺪ ﺻﻠﺔ ﻃﻮ ﻠﺔ‬

Erti Thowilah ialah panjang.

Maknanya: Apabila selepas Ha Dhamir ‫ ه‬terdapat huruf hamzah ‫ ء‬.

Kadar Panjang: Wajib dibaca 4 atau 5 harakat ketika wasal

(disambungkan bacaan).

Contohnya: ‫ َوَﺛﺎ َﻗ ُﮫ َأ َﺣ ٌﺪ‬. ‫َﻋ َﺬا َﺑ ُﮫ َأ َﺣ ٌﺪ‬

Catatan

o Terdapat satu tempat di dalam Al-Qur’an mengikut

Riwayat Hafs yang tidak dipanjangkan Ha Dhamir

te‫ ْﻢ‬r‫ﻜ‬sَ ‫ﻟ‬eَ b‫ ُﮫ‬u‫ َﺿ‬t‫َﻳ ْﺮ‬ ‫ا‬w‫ﺮو‬aُ l‫ﻜ‬aُ ‫ﺸ‬uْ pَu‫ن‬n‫َوِإ‬ cukup syarat Mad Silah, iaitu:

29

o Terdapat juga satu tempat didalam al-quran yang tidak

cukup syarat M‫ﺎ‬a‫ًﻧـ‬d‫َ ﺎ‬ ‫ُﻣ‬ S‫ ِﮫ‬i‫ـ‬l‫ْﻴ‬a‫ ِﻓ‬h‫ﺪ‬,ْ ‫ﺨ ُﻠـ‬tْ eَ‫و‬tَap(siebedliupmanjahnugrkuafnHajuDgahamHiar
Dhamir. Iaitu:

tidak berbaris).30

2- Mad Iwad ‫ﻣﺪ ﻋﻮض‬

Maknanya: Apabila mewaqafkan bacaan pada akhir kalimah yang
terdapat huruf berbaris dua di atas.

Cara bacaannya: Ialah dengan menggugurkan bunyi tanwin dan
menggantikannya dengan sebutan baris atas biasa.

29 Surah Az-Zumar: 7
30 Surah Al-Furqan: 69

34

Kadar panjang: 2 harakat pada ketika waqaf. Jika bacaan dibaca wasal
maka tidak terjadi hukum mad padanya.

Contoh: ‫ِ َﺴﺎ ًء َﻣﺎ ًء َﻋ ِﻠ ْﻴ ًﻤﺎ َﺣ ِﻜ ْﻴ ًﻤﺎ‬
Contohnya

Cara baca ‫ِ َﺴﺎ َءا َﻣﺎ َءا َﻋ ِﻠ ْﻴ َﻤﺎ َﺣ ِﻜ ْﻴ َﻤﺎ‬

3- Mad Tamkin ‫ﻣﺪ ﺗﻤﻜ ن‬

Maknanya: ialah Apabila dua huruf bertemu dalam satu kalimah.
Huruf yang pertama bersabdu dan kasrah (baris bawah). Manakala
huruf yang kedua berbaris sukun.

Kadar Panjang: 2 harakat ketika wasal (bersambung) dengan huruf
yang berikutnya.

Contohnya: ‫ ُﺣ ِّﻴ ْ ُﺘ ْﻢ‬. ‫ َرﱠ ِ ِّﻴ ْ َن‬. ‫ ُأ ِّﻣ ِّﻴ َن‬. ‫اﻟ ﱠﻨ ِ ِّﻴ َن‬

35

TAFKHIM DAN TARQIQ

HURUF HIJAIYYAH

Sentiasa Nipis Sentiasa Tebal

Huruf Istifal Huruf Isti’la’

Kadang dibaca Tebal dan Nipis

Lam Lafaz Al-Jalalah Huruf Ra’

Hukum Bacaan Tafkhim dan Tarqiq
Erti Tafkhim: ialah Tebal.
Erti Tarqiq: ialah nipis.
Sebutan huruf Hijaiyyah ada yang dibaca dengan tafkhim, dan ada juga
yang dibaca dengan tarqiq.

Huruf Isti’la’ = Ada 7 huruf: ‫خ ص ض غ ط ق ظ‬

Ia sentiasa dibaca dengan tebal samaada:

36

o H‫ َل‬u‫َﻃﺎ‬ruf Isti’la berbaris atas dan selepasnya ada huruf Alif. Contoh:

o HCHHouuunrrruuutofff hIIIss:stt‫ﻖ‬tiiٍi’’’ll‫َﺒ‬laa‫ﻃ‬aَ btibederarbkba abrriesirs db eaaprtaiassn (.ds Cuaoknnu ttnoid)h a.: kC‫ ع‬oِ‫ﻮ‬an‫ﻠ‬dُ ‫ﻃ‬tُ ao hs:e ‫ﻢ‬lَ e‫ َﻠ‬p‫ﻇ‬a‫َأ‬s.nyaَ ‫ ْﺼ‬h‫ﺗ‬uَ ruf Alif.

o
o
o Huruf Isti’la berbaris bawah. Contoh: ‫ ِﻃ ْﺒ ُﺘ ْﻢ‬. ‫ِﺻ ْﺪ ًﻗﺎ‬

Huruf Istifal = Ada 21 Huruf: ‫ء ب ت ث ج ح د ذ ر ز س ش ع ف ك ل‬
‫ م ن و ه ي‬. Ia sentiasa dibaca dengan Tebal.

HUKUM LAM PADA LAFAZ AL-JALALAH "‫"ﷲ‬

TEBAL
Wajib dibaca tebal (Tafkhim), sekiranya huruf sebelum Lafaz Al-Jalalah
berbaris fathah (atas) atau dhammah (depan).

Contoh: ‫ َﻓ ْﻀ ُﻞ ِﷲ‬,‫ِﻣ َﻦ ِﷲ‬

NIPIS
Wajib dibaca nipis (Tarqiq), sekiranya huruf sebelum Lafaz Al Jalalah
berbaris kasrah (bawah).

37

Contoh: ‫ ُﻗ ِﻞ اﻟ ﱠﻠﮫ‬, ِ ‫ِإﱠﻻ ِﺑﺎ‬

HUKUM RA ‫راء‬

TAFKHIM (Tebal)

1. Ra berbaris fathah (atas) atau dhammah (depan): ‫َر ُﺳﻮ ٌل‬

2. R‫ ًﻧﺎ‬a‫ْﺮ َﻗﺎ‬s‫ﻓ‬uُ k,‫ﻢ‬unَ‫ﺮ‬,‫ َﻣ‬sebelumnya huruf berbaris fathah atau dhammah:

3. bRearbsauriksufnathkaehr(aantaas)daitwaauqdahfkaamnm, asheb(deelupmann)y:a‫ ُﺼ ُﺮ‬te‫ ْﻨ‬r‫ َﻳ‬d,a‫ َﺮ‬p‫ﻮَﺛ‬aْ tَ huruf

‫اﻟ‬

4. Ra sukun kerana diwaqafkan, sebelumnya terdapat huruf

bertanda sukun atau huruf mad ‘alif’ dan ‘wau’. Sebelum huruf

mad atau (dheupruanf ):su‫ﻮ ِر‬kْ ‫ﻨ‬u‫ﻟ ﱡ‬n‫ا‬ ‫ر‬tُe‫ﻨﺎ‬r‫ﻟ ﱠ‬s‫ا‬eb, ‫ﺮ‬uٍ ‫ﺟ‬tْ ‫ َأ‬b,e‫ ِﺮ‬r‫ْﻔ‬b‫ُﻜ‬a‫ﻟ‬r‫ﺎ‬i‫ِﺑ‬s fathah (atas) atau
dhammah
,

5. Ra sukun, (sheabmelzuamhnwyaaslt)e: rd‫ﻨﺎ‬aَ ‫ﻤ‬pْ ‫ﺣ‬aَ ‫ر‬tْ ‫ا‬ h,uْ ruِ ‫ﺟ‬fِ ‫ ْر‬b‫ ا‬e,‫ا‬r‫ﻮ‬b‫ ُﺑ‬a‫ﻧﺎ‬rَ‫ْر‬i‫ا‬s‫ ِم‬k‫ َأ‬asrah yang
mendatang

6. Ra sukun, sebelumnya terdapat huruf berbaris kasrah, dan

selepasnya terdapat huruf iksatlii’lma’a hbeyrabnagrissa mfaat:hah,‫ْﺮ( َﻗ ٍﺔ‬a‫ِﻓ‬ta,s‫ﺻﺎ ًد)ا‬aَ t‫ﺮ‬aْ u‫ ِﻣ‬
dhammah (depan) di dalam
‫ِﻗ ْﺮ َﻃﺎ ٍس‬

38

TARQIQ (Nipis)

1. Ra berbaris kasrah (bawah): ‫ِر ْز ٍق‬

2. hRuarsuuf kisutni’,las’e31b:el‫س‬um‫ ْو‬n‫ﺮ َد‬yْ ‫ﻔ‬aِ ‫اﻟ‬hu, r‫َن‬u‫ﻮ‬fْ ‫َﻋ‬b‫ْﺮ‬e‫ِﻓ‬rbaris kasrah, selepasnya bukan

3. Rbearbsauriksuknasrkaehra(nbaawadhiw):a‫ﺮ‬qٌ ‫ﺼ‬aِfk‫ َﺘ‬a‫ﻣ ْﻨ‬nُ ,, sebelumnya terdapat huruf

‫ِﺑ َﻤ َﺼ ْﻴ ِﻄ ٍﺮ‬

4. Ra sukun kerana diwaqafkan, sebelumnya terdapat huruf mad

‘ya’, atau terdapat huruf bertanda sukun selain huruf isti’la’.

‫ﺮ‬Sِ e‫ ْﻛ‬b‫ِّﺬ‬e‫ﻟ‬l‫ا‬u,m‫َﺮ‬ ْ huruf ٌmْ ‫َﺧ‬ad, aٌ ْt‫ِﺒ‬aَuَ huruf sukun tersebut berbaris kasrah:

ِّ ‫ اﻟ‬,

5. Ra sukun, sebelumnya terdapat huruf berbaris kasrah, dan

skealleimpaashn)y: a‫ َك‬h‫ﺪ‬u‫ﺧ ﱠ‬rَ u‫ﺮ‬fْ ‫ ِّﻌ‬i‫ﺼ‬sَ ti‫َ’ﺗ‬la‫و’ﻻ‬, َ d, a‫ا‬nً ْ ‫ َﺻ‬keْdِ ‫ﺻ‬uْ a‫ﺎ‬-‫ﻓ‬duanya terpisah (dalam 2

BOLEH DIBACA TAFKHIM DAN TARQIQ

1. Ra sukun, sebelumnya huruf berbaris kasrah, dan selepasnya
huruf isti’la’ berbaris kasrah (bawah) atau Kasratain (Baris dua

dibawah): ‫ ِﺑ ِﺤ ْﺮ ٍص‬,‫ِﻓ ْﺮ ٍق‬

2. Ra sukun kerana diwaqafkan, sebelumnya huruf isti’la’ yang

bertanda sbuakwuanh,)d:a‫ِﺮ‬n‫ ْﺼ‬se‫ ِﻣ‬b,e‫ﺮ‬lِ u‫ ْﻄ‬m‫ﻟ ِﻘ‬h‫ا‬uruf tersebut adalah huruf kasrah
(berbaris

31

7 huruf kesemuanya: ‫ُخ ﱠص َض ْغ ٍط ِق ْظ‬

39

QALQALAH

Sughra Kubra Akbar

QALQALAH

Maknanya: Lantunan bunyi yang dipantulkan apabila huruf qalqalah
bertanda sukun atau diwaqafkan.

Huruf qalqalah ada 5, iaitu: ‫ ق ط ب ج د‬yang terhimpun dalam
kalimah: ‫ُﻗ ْﻄ ُﺐ َﺟ ٍّﺪ‬

1. Qalqalah Sughra ‫ﻗﻠﻘﻠﺔ ﺻﻐﺮى‬

Erti Sughra ialah kecil.
Maknanya: Lantunan yang paling kecil atau rendah. Ia terjadi
apabila huruf qalqalah bertanda sukun berada di tengah kalimah,
atau berada di tengah bacaan.

Contohnya: ‫ َﻗ ْﺪ َﺎ َن‬, ‫َﻟ ْﻢ َﻳ ِﻠ ْﺪ َوَﻟ ْﻢ‬

2. Qalqalah Kubra ‫ﻗﻠﻘﻠﺔ ﻛ ى‬

Erti Kubra ialah besar.
Maknanya: Lantunan yang sederhana kuat. Ia terjadi apabila
mewaqafkan bacaan pada huruf qalqalah yang berada diakhir
kalimah, dan huruf tersebut tidak bersabdu. Sukun pada huruf

40

qalqalah di sini merupakan sukun yang aridhi (mendatang)
disebabkan waqaf padanya.

Contohnya: ‫ ُﻗ ْﻞ ُ َﻮ ُﷲ َأ َﺣ ٌﺪ‬, ‫َﺣ ْﺒ ٌﻞ ﱠﻣ ْﻦ ﱠﻣ َﺴ ٍﺪ‬

3. Qalqalah Akbar ‫ﻗﻠﻘﻠﺔ أﻛ‬

Erti Akbar ialah paling besar.
Maknanya: Lantunan yang paling kuat. Ia berlaku apabila
mewaqafkan bacaan pada huruf qalqalah yang berada di akhir
kalimah, dan huruf tersebut bersabdu. Sukun pada huruf qalqalah di
sini merupakan sukun yang ‘aridhi (mendatang) disebabkan waqaf
padanya.

Contohnya: ‫َﺗ ﱠ ْﺖ َﻳ َﺪا َأ ِ ْﻲ َﻟ َ ٍﺐ ﱠوَﺗ ﱠﺐ‬

Ada pendapat yang menyatakan bahawa qalqalah hanya terbahagi
kepada 2, tanpa disertakan Qalqalah Akbar. Bahkan menggabungkan
bacaan tersebut di dalam Qalqalah Kubra.

WAQAF DAN IBTIDA’

Makna Waqaf
Memutuskan bacaan pada akhir kalimah quran dalam satu masa,
kemudian bernafas serta berniat untuk menyambung bacaan.

Ia terbahagi kepada empat bahagian. Iaitu:

41

1. Waqaf Idhtirari ‫وﻗﻒ اﺿﻄﺮارى‬

Berhenti dalam keadaan darurat (terpaksa) disebabkan terputus
nafas, nafas pendek, tidak mampu meneruskan bacaan atau lupa atau
lalai seperti tidur, menangis, mengantuk dan sempamanya.

2. Waqaf Ikhtibari ‫وﻗﻒ اﺧﺘﺒﺎرى‬

Pembaca diminta memberhentikan bacaan oleh guru untuk
mengujinya.

3. Waqaf Intizhari ‫وﻗﻒ اﻧﺘﻈﺎرى‬

Waqaf pada kalimah quran dengan niat untuk menyambung bacaan,
yang mana bacaannya mengikut Qiraat, Riwayat, atau Thariq. Ia
berlaku kepada pelajar yang membaca al-quran dihadapan guru.

4. Waqaf Ikhtiyari ‫وﻗﻒ اﺧﺘﻴﺎرى‬

Pembaca sengaja memberhentikan bacaan dengan pilihannya
sendiri.

Waqaf ini terbahagi kepada 4 bahagian. Iaitu:

1. Waqaf Tam ‫وﻗﻒ ﺗﺎم‬

Berhenti pada ayat al-quran yang sempurna maknanya, tidak ada
kaitan dari segi lafaz dan makna selepasnya.

42

Contoh: Berhenti pada hujung ayat: ‫اﻟ ِّﺪ ْﻳ ِﻦ‬ ‫َﺑ ْﻮِم‬ ‫ﻣ ِﻠ ِﻚ‬ Dan memulakan

pada bacaan: ‫َ ْﻌ ُﺒ ُﺪ‬ ‫ِإ ﱠﻳﺎ َك‬

Hukumnya: Boleh berhenti padanya dan memulakan bacaan pada
perkataan selepasnya.

2. Waqaf Kafi ‫وﻗﻒ ﺎ‬

Berhenti pada ayat al-quran yang sempurna maknanya, tetapi masih
ada kaitan dari segi makna selepasnya.

Contoh: Berhenti pada hujung ayat: ‫ َأ ْم َﻟ ْﻢ ُﺗ ْﻨ ِﺬ ْر ُ ْﻢ ﻻ ُﻳ ْﺆ ِﻣ ُﻨﻮ َن‬Dan
memulakan pada bacaan: ‫َﺧ َﺘ َﻢ ُﷲ َﻋ ُﻗ ُﻠﻮِ ِ ْﻢ‬

Hukumnya: Boleh berhenti padanya dan memulakan bacaan pada
perkataan selepasnya (seperti waqaf tam).

3. Waqaf Hasan ‫وﻗﻒ ﺣﺴﻦ‬

Berhenti pada ayat al-quran yang sempurna maknanya, tetapi masih
ada kaitan dari segi makna dan lafaz selepasnya.

Hukumnya: Boleh berhenti padanya. Untuk memulakan bacaan
selepasnya, perlu diteliti terlebih dahulu:

Sekiranya berhenti pada akhir aybaetr(hneontaiyatp)a, dbaoleh‫َن‬ mْ ‫ﻠ ِﻤ‬eَ ‫ﻌ‬m‫اﻟ‬ulaDkaann
bacaan selepasnya. Contoh:

memulakan pada bacaan: ‫اﻟ ﱠﺮ ْﺣ َﻤ ِﻦ‬

Sekiranya berhenti pada pertengahan ayat, perlu diulang pada
akhir perkataan yang berhenti sebelumnya atau perkataan

43

s‫ ِﮫ‬e‫ﻟ ﱠﻠ‬bِ edlaunmpneyralummeennggikuulatnmgai ksenma uyalanpgasdeasukaail.imCoanhto‫ ُﺪ‬h‫ْﻤ‬: َbe‫ا‬rphaednatiapyaadta
‫ا َ ْﻤ ُﺪ ِﻟ ﱠﻠ ِﮫ َر ِّب اﻟ َﻌ َﻠ ِﻤ ْ َن‬

4. Waqaf Qabih ‫ وﻗﻒ ﻗﺒﻴﺢ‬Waqaf pada ayat quran:

Lafaz dyaanngmtiadkankasesmelpeupransanymaa. kCnoanntyoahkbeerarhneanatdi apkaadiatan‫ ِﻚ‬d‫ ِﻠ‬a‫ َﻣ‬ripsaedgai
lafaz

ayat ‫َﻣ ِﻠ ِﻚ َﻳ ْﻮِم اﻟ ِّﺪ ْﻳ ِﻦ‬

Atau m‫ﻼ َة‬em‫ ﱠﺼ‬be‫اﻟ‬ri‫ﻮا‬mُ‫ َﺮ‬a‫ ْﻘ‬k‫ َﺗ‬n‫ﻻ‬a yang abyuaktan‫ﺮى‬mَ ‫َﻜ‬a‫ﺳ‬kُ su‫ْﻢ‬d‫ُﺘ‬n‫ ْﻧ‬y‫وَأ‬aَ .‫ﻼ َة‬Co‫ﱠﺼ‬nt‫ﻟ‬o‫ا‬h‫ا‬:‫ﻮ‬bُ‫ﺮ‬eَ ‫ﻘ‬rْ h‫ َﺗ‬e‫ﻻ‬nt.i
pada pada

CA‫ﻣﺎ‬o‫ﱠ‬tan‫ﻼ‬utً ‫ﺜ‬oَ ‫ﻣ‬hmَ :‫ب‬ebَ m‫ﺮ‬eِ br‫ ْﻀ‬here‫َﻳ‬in‫ن‬tmْ i‫ َأ‬pakandِ ‫ْﺤ‬aa‫ﺴ َﺘ‬yْ aَِn‫ ْﺤ‬g‫ﺴ َﺘ‬yْ aَ n‫ﻻ‬g ‫ﮫ‬tَ i‫ﻠ‬d‫ﻟ ﱠ‬a‫ا‬k‫ ﱠن‬b‫ ِإ‬epraaddaabaydaetng‫ﻻ‬an‫ﻠ َﮫ‬A‫اﻟ ﱠ‬lla‫ﱠن‬h‫إ‬.ِ

Hukumnya: Adalah buruk jika berhenti ditempat waqaf Qabih
sekiranya dia berhenti dengan pilihannya. Namun begitu, jika berhenti
tanpa sengaja atau dalam keadaan darurat (terpaksa) maka dia
hendaklah mengulangi bacaan pada tempat yang mempunyai makna
yang sesuai.

44

‫‪TANDA-TANDA WAQAF DIDALAM MUSHAF USMANI‬‬

‫‪◌ۘ Wajib Waqaf‬‬ ‫ُ ِﺴ ﱡﺮو َن‬ ‫َﻣﺎ‬ ‫َ ْﻌ َﻠ ُﻢ‬ ‫ِإ ﱠﻧﺎ‬ ‫ۘ‬ ‫َﻳ ْﺤ ُﺰﻧ َﻚ َﻗ ْﻮُﻟ ُ ْﻢ‬ ‫َﻓ َﻼ‬
‫ُ ْﻌ ِﻠ ُﻨﻮ َن‬ ‫َو َﻣﺎ‬

‫‪◌ۙ Haram berhenti‬‬ ‫َﻳ ُﻘﻮُﻟﻮ َن‬ ‫ۙ‬ ‫َن‬ ‫َ ﱠﻨَﻃ َِّﻴﺔ ِﺒ‬ ‫ُﻢ ا ْﳌ َﻼِﺋ َﻜ ُﺔ‬ ‫ا ﱠﻟ ِﺬﻳ َﻦ َﺗ َﺘ َﻮ ﱠﻓﺎ ُ‬
‫ا ْد ُﺧ ُﻠﻮا ا ْ‬ ‫َﺳ َﻼ ٌم َﻋ َﻠ ْﻴ ُﻜ ُﻢ‬
‫‪◌ۜ Berhenti seketika‬‬
‫ا ْﻟ ِﻜ َﺘﺎ َب‬ ‫َﻋ ْﺒ ِﺪ ِﻩ‬ ‫ٰ‬ ‫َﻋ َ‬ ‫ا ﱠﻟ ِﺬي َأﻧ َﺰ َل‬ ‫ا ْ َ ْﻤ ُﺪ ِﻟ ﱠﻠ ِﮫ‬
‫‪◌ۗ Waqaf lebih baik‬‬ ‫ﱠﻟ ُﮫ ِﻋ َﻮ ًﺟﺎ ۜ‬ ‫َوَﻟ ْﻢ َﻳ ْﺠ َﻌﻞ‬
‫‪◌ۖ Wasal lebih baik‬‬
‫َأ َﻓ َﻤﻦ َﻳ ْﺨ ُﻠ ُﻖ َﻛ َﻤﻦ ﱠﻻ َﻳ ْﺨ ُﻠ ُﻖ ۗ◌ َأ َﻓَﻼ‬
‫‪◌ۚ Harus waqaf atau wasal‬‬
‫َﺗ َﺬ ﱠﻛ ُﺮو َن‬
‫‪◌ۛ ◌ۛ Waqaf pada salah satu‬‬
‫‪tempat‬‬ ‫َوٱ ْﺗ ُﺮ ِك ٱ ْﻟ َﺒ ْﺤ َﺮ َر ْ ًﻮا ۖ ِإ ﱠ ُ ْﻢ ُﺟﻨ ٌﺪ ﱡﻣ ْﻐ َﺮ ُﻗﻮ َن‬

‫آ َﻳ ًﺔ ۚ َﻗﺎ َل آ َﻳ ُﺘ َﻚ‬ ‫ّ‬ ‫ا ْﺟ َﻌﻞ‬ ‫َر ِّب‬ ‫َﻗﺎ َل‬
‫ِ‬

‫ٰذ ِﻟ َﻚ ا ْﻟ ِﻜ ٰﺘ ُﺐ َﻻ َرْ َﺐ ۛ ِﻓ ْﻴ ِﮫ ۛ ُ ًﺪى ِّﻟ ْﻠ ُﻤ ﱠﺘ ِﻘ ْ َن‬

‫‪45‬‬

IBTIDA’

Makna Ibtida’
Memulakan atau menyambung semula bacaan selepas mengakhiri atau
memberhentikan bacaan.

Ibtida’ dengan Hamzah Wasal
Mengikut Rasm ‘Uthmani, hamzah wasal ditulis dengan huruf alif, dan

diletakkan simbol seakan bentuk kepala huruf Shod ‫ص‬. Huruf ini hanya

terdapat di awal kalimah sahaja, dan ia dibunyikan (dibariskan) ketika
memulakan bacaan padanya sahaja. Sekiranya bacaan disambung
dengan perkataan sebelumnya, maka gugur atau hilanglah hamzah
tersebut dari sebutan (baris). Hamzah wasal biasanya terdapat pada

kata perbuatan (Fi’il ‫ )ﻓﻌﻞ‬dan kata nama (isim ‫)اﺳﻢ‬.

Hamzah wasal pada kata nama:

1. Cara bacaan hamzah yang dimulakan dengan Alif Lam Ma’rifah ‫ال‬

adalah dengan baris fathah (atas).

Contohnya: َ ‫ اﻟ ﱡﻀ‬. ‫ اﻟ ﱠﺸ ْﻤ ُﺲ‬. ‫اﻟ َﻘ َﻤ ُﺮ‬

2. Cara bacaan hamzah wasal pada kata nama yang yang tidak

dimulakan dengan alif lam ma’rifah ‫ ال‬ialah dengan baris kasrah

(bawah). Ia dinamakan Isim Nakirah.

Contohnya: ‫ ا ْﻣ َ َﺮأ ِ ْﻲ‬. ‫ ا ْﺳ ُﻢ‬. ‫ا ْﺑ ُﻦ‬

46

Hamzah wasal pada kata perbuatan:

Cara bacaan hamzah wasal pada kata perbuatan ialah dengan melihat
baris huruf ketiga:

1. Jika huruf ketiga berbaris fathah atau kasrah, maka hamzahnya
mestilah dibariskan dengan kasrah (bawah).

Contohnya: ْ ِ ‫ ا ْر ِﺟ‬. ‫ ا ْﻗ َ ْﺮأ‬. ‫ا ْ ِﺪ َﻧﺎ‬

2. Jika huruf ketiga berbaris dhammah, maka hamzahnya mestilah
dibariskan dengan dhammah juga.

Contohnya: ‫ ا ْﻗ ُﺘ ُﻠ ْﻮا‬. ‫ا ْﻧ ُﻈ ُﺮْوا‬

ILTIQA’ SAKINAIN /NUN WIQAYAH

Makna Iltiqa’ Sakinain ialah pertemuan dua huruf yang sukun (mati).
Nun Al-Wiqayah pula ialah huruf nun pengganti.

Apabila tanwin32 bertemu dengan hamzah wasal ketika bacaan yang
disambung antara kedua duanya, maka cara bacaannya ialah dengan
menukarkan tanwin (baris dua) kepada satu baris, serta
menggantikannya dengan huruf nun berbaris kasrah (bawah).

32 Tanwin ialah baris dua (diatas, dibawah atau dihadapan). Ia adalah jelmaan

kepada huruf nun sukun diakhir kata nama. Contoh:

‫ َأ َﺣ ُﺪ ْن‬- ‫ َﻛ َﺮَﻣﺎ ِد ْن َأ َﺣ ٌﺪ‬- ‫َﻛ َﺮَﻣﺎ ٍد‬ ‫ َﺧ ْ َ ْن‬- ‫َﺧ ْ ًا‬

47

Contoh: 33‫اﻟ َﻮ ِﺻ ﱠﻴ ُﺔ‬ ‫َﺗ َﺮ َك َﺧ ْ ًا‬ ْ‫َأ ِْإو َﻟن‬. 34 ‫ا ْﺷ َﺘ َﺪ ْت‬ ‫َﻛ َﺮَﻣﺎ ٍد‬ . 35 َ ‫َ ْﺴ‬ ‫َﺟ َﺰا ًء ا‬ .
36 َ‫ َﻋﺎ ًد ُو‬. 37 ‫ًﻮا اﻧ َﻔ ﱡﻀ ْﻮا‬
.

BACAAN-BACAAN TERTENTU DIDALAM AL-QUR’AN

1. Saktah ‫ﺳﻜﺘﺔ‬

Maknanya: ialah berhenti sejenak atau seketika sambil menahan nafas
(tanpa mengambil nafas yang baru). Tempat yang dibaca saktah ditulis

padanya huruf sin ( ‫ ) س‬kecil. Riwayat Hafs dari Qiraat Asim, menurut

Tariq Syathibi, bacaan saktah di dalam Al-Qur’an terdapat pada empat
tempat, iaitu:

Saktah diatas huruf Alif pada kalimah: 38‫ِﻋ َﻮ ًﺟﺎ‬
Saktah diatas huruf Alif pada kalimah: 39‫ِﻣﻦ ﱠﻣ ْﺮ َﻗ ِﺪ َﻧﺎ َ َﺬا‬
Saktah diatas huruf Nun pada kalimah: 40‫َو ِﻗ ْﻴ َﻞ َﻣ ْﻦ َرا ٍق‬
Saktah diatas huruf Lam pada kalimah: ‫ َﺑ ْﻞ َرا َن‬41.
Sedangkan pada ayat: 42‫َﻣﺎ ِﻟ َﻴ ْﮫ َ َﻠ َﻚ‬

33 Al-Baqarah: 180
34 Al-Baqarah: 180
35 Al-Kahfi: 88
36 An-Najmi: 50
37 Al-
38 Surah Al-Kahf: 1
39 Surah Yasin: 52
40 Surah Al-Qiyamah: 27
41 Surah Al-Muthaffifin: 14
42 Surah AL-Haqqah: 28.

48

SMeepneurrtiut‫ﻚ‬rَ i‫ﻠ‬wَ َ a‫ﮫ‬yْ a‫ﻟ َﻴ‬tِ ‫ﺎ‬H‫ َﻣ‬a. fKsetedrudaa:pIadtgdhuama wseapjearht:i P‫ َﻚ‬e‫ﻠ‬rَ ‫ﱠ‬ta‫ْﮫ‬m‫ﻟ َﻴ‬aِ ‫ﺎ‬:‫ َﻣ‬Izhar serta saktah.

2. Tashil ‫ﺴ ﻴﻞ‬

Iaitu memudahkan atau meringankan bacaan secara samar-samar. Ia
berlaku apabila terdapat dua hamzah yang berturutan dalam satu
kalimah.

Cara bacaannya: adalah dengan membaca hamzah pertama dengan

bacaan biasa, dan hamzah kedua dibaca dengan bunyi samar-samar

(seakan-akan bunyi di antara huruf hamzah dan alif). Diletakkan tanda

bulat berwarna hitam diatas huruf hamzah yang kedua. Mengikut

Riwayat Hafs, ‫ﱞ‬haِ nَ yْ a‫ َء َا‬te‫ُﮫ‬r‫ﺘ‬dُ ‫ٰﻳ‬a‫ ٰا‬p‫ﺖ‬aْ t‫ﺼ َﻠ‬sّ ِat‫ُﻓ‬u‫ َﻻ‬t‫ﻮ‬eْ m‫ا َﻟ‬p‫ْﻮ‬a‫ُﻟ‬t‫َﻘﺎ‬s‫َﻟ‬ah‫ﻴﺎ‬a‫ﻤ‬jِ aَ yْ a‫ َا‬n‫ﺎ‬g‫ْ ٰﺮا ًﻧ‬d‫ُﻗ‬ib‫ﻩ‬aُ ‫ﺎ‬c‫َﻨ‬a‫ َﻌ ْﻠ‬d‫َﺟ‬en‫ﻮ‬gْ ‫ﻟ‬aَ‫َو‬n
tashil, iaitu:

‫ َو َﻋ َﺮِ ﱞﻲ‬43

3. Isymam ‫اﺷﻤﺎم‬

Iaitu bacaan yang memuncungkan kedua bibir mulut. Diletakkan bentuk

diamond di antara huruf mim dan juga nun sebagai tanda bacaan

isymam. Mengikut Riwayat Hafs, ‫ﻒ‬hَ an‫ُﺳ‬y‫ﻮ‬aْ ‫ُﻳ‬ teٰr‫َﻋ‬da‫ـﺎ‬p‫ﱠﻨـ‬a‫َﻣ‬t‫ﻻ َﺗ ْﺄ‬saَ t‫ﻚ‬uَ ‫ﺎ َﻟ‬t‫ﻣ‬eَ m‫َﻧﺎ‬p‫ﺑﺎ‬aَ ‫َا‬t‫ﻳﺎ‬sَٓ a‫ﻮا‬hْ ‫ُﻟ‬a‫ﺎ‬j‫َﻗ‬a
yang dibaca dengan isymam, iaitu:
‫ َوِا ﱠﻧﺎ َﻟ ٗﮫ َﻟ َﻨﺎ ِ ُ ْﻮ َن‬44

43 Surah Fussilat: 44
44 Surah Yusuf: 11

49