Kitab

‫ِا ْع َل ِ ْي ِا ْط ِسِب ْ بُ ضْ ُب رِ ضْ‬ ‫توضيح الصرف‬
‫ِا ْع َل َما ِا ْط ِسَبا بُ ضْ ُب ضَجا‬ ‫‪Hazaf Nun‬‬
‫ِا ْع َل ْم ًَ ِا ْط ِسْب ًَ بُ ْض ُب ْضج ضَ‬ ‫‪Hazaf Nun‬‬

‫‪Feel Amar Mu’tal‬‬ ‫‪Sukun‬‬

‫ِا ْخ َ ِا ْزِم بُ ضْ ُب‬ ‫‪Mabni‬‬
‫ِا ْخ َ َيا ِا ْز ِم َيا بُ ضْ بُزضَ‬ ‫‪Hazaf Huruf Illat‬‬
‫ِا ْخ َ ْىا ِا ْزُمىا بُ ضْ ُبزضْ‬
‫ِا ْخ َش ْي ِا ْزِمى ُب ْض ِرزى‬ ‫‪Hazaf Nun‬‬
‫ِا ْخ َ َيا ِا ْز ِم َيا بُ ضْ بُزَض‬ ‫‪Hazaf Nun‬‬
‫ِا ْخ َ ْي َن ِا ْزِم ْي َن بُ ْض بُز ضَ‬ ‫‪Hazaf Nun‬‬
‫‪Hazaf Nun‬‬

‫‪Sukun‬‬

‫‪50‬‬

‫توضيح الصرف‬

MABNI MAKLUM DAN MABNI MAJHUL
MABNI MAKLUM

‫ا‬M‫م ًس‬Aْ ‫ع‬Bَ N‫ ٌد‬I‫شْي‬Mَ Aَ ‫س‬Kَ ‫ط‬Lَ UM‘TealdahalmaheFmeuekl uylaonlgehdiZgauindaakkaannuAnmtuakr’k. alimah yang subjeknya aktif. Contoh:

MABNI MAJHUL

M‫م ٌس‬Aْ ‫َع‬BNَ I‫ َس‬M‫ ُط‬A‘JTHeUlaLhIdailpahukfueleal kyaanngAmdiagru’.nakan untuk kalimah yang subjeknya pasif. Contoh:

JADUAL FEEL MADHI MAKLUM DAN MAJHUL

MAKLUM MAJHUL

Feel Madhi Feel Mudhare’ Feel Madhi Feel Mudhare’

َ ‫َط َس‬ ُ ‫َي ْظ ِس‬ َ ‫ُط ِس‬ ُ ‫ُي ْظ َس‬
‫َط َسَبا‬ ‫َي ْظ ِسَبا ِن‬ ‫ُط ِسَبا‬
‫َط َس ُوا‬ ‫َي ْظ ِسُبى َن‬ ‫ُي ْظ َسَبا ِن‬
‫َط َسَب ْت‬ ُ ‫َت ْظ ِس‬ ‫ُط ِس ُوا‬ ‫ُي ْظ َسُبى َن‬
‫َط َسَب َتا‬ ‫َت ْظ ِسَبا ِن‬ ‫ُط ِسَب ْت‬ ُ ‫ُت ْظ َس‬
ًَ ‫َط َسْب‬ ًَ ‫َي ْظ ِسْب‬ ‫ُط ِسَب َتا‬ ‫ُت ْظ َسَبا ِن‬
‫َط َسْب َت‬ ُ ‫َت ْظ ِس‬ ًَ ‫ُي ْظ َسْب‬
ًَ ‫ُط ِسْب‬ ُ ‫ُت ْظ َس‬
‫ُط ِسْب َت‬

51

‫َط َسْب ُت َما‬ ‫َت ْظ ِسَبا ِن‬ ‫ُط ِسْب ُت َما‬ ‫توضيح الصرف‬
‫َط َسْب ُت ْم‬ ‫َت ْظ ِسُبى َن‬ ‫ُط ِسْب ُت ْم‬
‫َط َسْب ِت‬ ‫َت ْظ ِسِب ْي َن‬ ‫ُط ِسْب ِت‬ ‫ُت ْظ َسبا ِن‬
‫َط َسْب ُت َما‬ ‫َت ْظ ِسَبا ِن‬ ‫ُط ِسْب ُت َما‬ ‫ُت ْظ َسُبى َن‬
‫َط َسْب ُ َّن‬ ‫َت ْظ ِسْب ًَ‬ ‫ُط ِسْب ُ َّن‬ ‫ُت ْظ َسِب ْي َن‬
‫َط َسْب ُت‬ ‫َا ْط ِس ُ‬ ‫ُط ِسْب ُت‬ ‫ُت ْظ َسَبا ِن‬
‫َط َسْب َىا‬ ‫َه ْظ ِس ُ‬ ‫ُط ِسْب َىا‬ ‫ُت ْظ َسْب ًَ‬
‫ُا ْط َس ُ‬
‫ُه ْظ َس ُ‬

‫‪52‬‬

‫توضيح الصرف‬

MENGENAI ISIM MUSYTAQ

53

‫توضيح الصرف‬

PERBAHASAN ISIM MUSYTAQ

ISIM JAMID DAN ISIM MUSYTAQ

ISIM JAMID = (Beku) adalah isim yang tak dibentuk dari perkataan yang lain seperti: ,‫َز ُج ُل‬
‫ِا ْم َ َسأ ٌر‬

IَS‫س‬Iَ ‫ط‬Mَ MUSYTAQ = (dDainpecٌ a‫و‬h‫ ْظ) ُس‬a‫م‬dَ a(laIshimisimMayfa’unlg), dibentuk dari perkataan yang lain. Seperti:
(Isim Fael) kedua-duanya terbentuk dari perkataan

asalnya, iaitu: ‫( َط ْسًبا‬Masdar). Dengan kata lain: “Isim yang terpecah daripada Masdar”.

Isim Musytaq terbahagi kepada Tujuh:
1. Isim Fael
2. Isim Maf’ul
3. Isim Zaman dan Makan
4. Isim Alat
5. Isim Tafdhil
6. Sifat Musyabbahah
7. Sighah Mubalaghah.

MASDAR

MASDAR ialah kata terbitan bagi semua isim musytaq. Masdar juga tidak mempunyai
zaman yang tiga (tidak seperti feel).

MASDAR MIMI DAN GHAIRU MIMI

Masdar terbahagi kepada dua:

1) Masdar Mimi: Masdar yang permuaannya adalah huruf Mim.

Cara Pembuatannya:

54

‫توضيح الصرف‬

o Jiaiklaahh‫ٌل‬e‫ع‬nَ ‫ف‬dْ ‫م‬aَ ksempeermtibWuaatzamnaSsidgharahMIismimdZaarmipaandadaFneeMl aTksaunlasi Mujarrad, Wazannya

o Jika hendak membuat masdar daripada Feel selain Tsulasi Mujarrad, ia

sheepnedratki:la‫ ٌل‬h‫ْف َع‬m‫ ُم‬engikut wazan sighah isim maf’ul, isim zaman dan isim makan

2) Masdar Ghairul Mimi: Masdar yang permulaannya bukan berupa huruf mim.

Cara Pembuatannya:

Masdar ada yang Sima’ie dan ada juga yang Qiyasi.

o Sima’ie: iaitu masdar yang disusun berdasarkan kepada pendengaran dari

perkataan yang diucap oleh orang arab. Wazannya terlalu banyak dan tidak

Cdaopnatothd: i‫ا‬q‫ْسًب‬i‫ط‬aَ sk~anَ .‫ط َس‬Sem. ‫ا‬u‫ًج‬a‫ ُسو‬m‫ ُخ‬a~sdaَ r‫ َخ َس‬dadrain Feel Tsulasi Mujarrad adalah Sima’ie.
lain-lain.11

o Qiyasi: iaitu masdar yang yang disamakan dengan wazan tertentu. Ia hanya akan

abderablaehzaQidyiassei.bSaebpkearnti:b‫َل‬e‫ع‬rَ b‫أ ْف‬eَ ~za bً ‫ا‬e‫ َع‬n‫إ ْف‬tِ u. k‫ َّع َل‬f‫ف‬eَ ‫ت‬eَ ~lny‫ا‬a‫ع ًل‬.ُّ ‫َف‬M‫ َت‬daasdnalrainse-llaaiinn. Tsulasi Mujarrad

Masdar Marrah ialah Masdar yang menunjukkan terjadinya sesuatu sebanyak satu kali.

Cara pembuatannya: wazan ‫َف ْع َل ًة‬ . Contoh:‫ْ َل ًة‬ ‫َأ‬ ‫ال َيى َم‬ ‫َ ْل ُت‬ ‫َأ‬
o Tsulasi Mujarrad = Mengikut

o Selain Tsulasi Mujarrad : Tambahkan Ta’ Marbuthah ‫ ر‬pada akhir wazan
masdarnya. Contoh: ‫َك َّ َر المُ َصِّلى َت ْك ِب ْي َرًر‬

Masdar Hai’ah ialah masdar yang menunjukkan keadaan terjadinya perbuatan.

Cara pembuatannya: ‫ ِف ْع َل ًة‬Contoh: ‫ِج ْل َظ َة المُ َت َك ِّ ِر‬ ‫ْ ِل ْع‬ ‫َت‬ (Jangan kau
o Tsulasi Mujarrad: Mengikut wazan

duduk seperti duduk orang yang takabbur).

11 Untuk mengetahui wazan masdar ini perlu rajin merujuk kepada Kamus.

55

‫توضيح الصرف‬

o Selain Tsulasi Mujarrad: Tambahkan Ta’ Marbuthah ‫ ر‬pada akhir wazan masdarnya
Contoh: ‫( َت ْى ُظ ْس َه ْظ َسَر ال َحا ِئ ِس‬Jangan kau melihat seperti melihat orang yang

kebingungan).

TUJUH ISIM MUSYTAQ:

1) ISIM FAEL

ISIM FAEL ialah sighah isim yang dibentuk untuk menunjukkan makna pelaku perbuatan
(Subjek).

Cara pembuatannya: Mengikut wazan ‫َفا ِع ٌل‬ contoh: ‫َفا ِت ٌح‬ , ‫َها ِص ٌس‬ , ٌ ‫َطا ِز‬
o Tsulasi Mujarrad:

o Selain Tsulasi Mujarrad: seperti:‫ُم َت َفا ِع ُل‬
(1) Ambil Feel Mudhare’nya: ‫َي َت َفا َع ُل‬
(2) Gantikan huruf mudhara’ah menjadi Mim: ‫َم َت َفا َع ٌل‬
(3) Dhommahkan Mim: ‫ُم َت َفا َع ُل‬
(4) Kasrahkan huruf sebelum akhir ‫ ُم َت َفا ِع ُل‬. Boleh ditanwinkan jika tiada Alif Lam.
Contoh: ‫ َي َت َفا َع ُل ~ ُم َت َفا ِع ُل‬. ‫ ُي َفا ِع ُل ~ ُم َفا ِع ٌل‬. ‫ ُي ْف ِع ُل ~ ُم ْف ِع ٌل‬.

2) ISIM MAF’UL

ISIM MAF’UL Ialah sighah isim yang menunjukkan makna seorang/sesuatu yang
dikenakan perbuatan (Objek).

Cara Pembuatannya: Mengikut wazan ‫َم ْف ُعى ٌل‬
o Tsulasi Mujarrad:

o Selain Tsulasi Mujarrad: kIaksurtawh)akzeapnaidsaimFaftahealnhy. Sae, pkeermtiu: d‫ل‬iٌ a‫َع‬n‫ت ْف‬dَ ‫ظ‬iْ g‫ُم‬a~nti‫ ٌل‬h‫ ِع‬a‫ ْف‬r‫ َت‬a‫ْظ‬k‫م‬aُ t. huruf
sebelum akhir (daripada

Catatan:

56

‫توضيح الصرف‬

Isim Maf’ul dapat dibentuk dari feel lazim12 dengan syarat jika disertai oleh Naib Fael yang
berbentuk masdar, Zorof atau Jarr Majrur.

Contoh: ‫ َم ْ ُظى ٌن ِب َى ْج ِ ِه‬, ‫ َم ْ ُظى ٌن َص َبا َح ُه‬,‫َم ْ ُظى ٌن َو ْج ُ ُه‬

3) ISIM ZAMAN DAN ISIM MAKAN

ISIM ZAMAN ialah isim yang menunjukkan makna masa dilakukan perbuatan.
ISIM MAKAN ialah isim yang menunjukkan makna tempat dilakukan perbuatan.

Cara pembuatannya:

o Tsulasi Mujarrad: Mengikut wazan ‫ َم ْف َع ٌل‬atau ‫َم ْف ِع ٌل‬
oConStoehlaiInsimTsuZlaamsiaMn:uja‫ا‬r‫ًد‬r‫غ‬aَ d‫ف‬:ِ M‫َّظ ْي‬en‫ال‬gi‫ُل‬k‫ح‬uَ ‫س‬tْ ‫م‬wَ (aWzaanktisuimbemrtaofl’auklntyeat.amu ialah esok), ‫ََ َرا َم ْط َع ٌم‬
(CIonnitaodhaIlsaihmteMmapkaant :m‫ل‬aٌ k‫م ْي‬aِ ‫ج‬nَ /ٍُK‫ن َّز‬aَ ‫ َت‬n‫ال ُم‬tin(T).empat berkelah itu indah)

4) ISIM ALAT

ISIM ALAT ialah sighah isim yang dibentuk untuk menunjukkan makna alat bagi pekerjaan.

Syarat Pembuatan Isim Alat: Ia hanya terjadi pada feel tsulasi yang Mutaaddi sahaja.

Cara Pembuatannya: berikut: ‫ِم ْف َع ٌل‬ , ‫ ِم ْف َع َل ٌة‬, ‫ ِم ْف َعا ٌل‬.
Mengikut wazan-wazan

Con132to)))h‫اة‬:ِِِ‫( َ(ك َي َفَْبَتظَس ْْ ُت ُُاتلاأاْلزل َبَحا َ ِضَد ْيِب َِادبلِام ِلبِْماكْلَِفيم َْت ََاظر‬AAk(kAuukmumemenmgenubkyuaikrpabupetisanintduaehdnedgnaengnaganalanatlaapltaeatnlsgaautpkpuier/m)Pebnuykaap/uK)unci).

5) ISIM TAFDHIL

12 Pada dasarnya Isim Maf’ul hanya terbentuk daripada Feel Mutaaddi (Feel yang berhajat kepada Maf’ul), tidak
boleh terbentuk daripada Feel Lazim (Feel yang hanya berhajat kepada Fael) kecuali dengan syarat yang tersebut
diatas.

57

‫توضيح الصرف‬

ISIM TAFDHIL ialah sighah isim yang menunjukkan dua benda yang berkongsi dalam sifat
yang sama, Cuma salah satu daripadanya mempunyai kelebihan.

Wazan-wazan Isim Tafdhil ‫َأ ْف َع ُل ْى َن‬ ‫َُأف ْفْع ََلع ََلياا ِِنن‬ ‫َأ ْف َع ُل‬
‫َأ َُففاَع ِعُلُل‬ ٌ ‫ُف ْع َل َيا‬ ‫ُف ْع َلى‬

Syarat-syarat pembuatan Isim Tafdhil:

1. Hanya terbuat dari feel tsulasi

2. Bukan dari feel mabni majhul ‫َع‬ ْ ‫ِب‬ ,‫َو ْع َم‬ ,‫َل ْي َع‬ ,‫ى‬ ‫َع َس‬
3. Bukan dari feel jamid seperti:
4. Bukan dari feel naqis seperti ‫َا َن وأخىاتها‬

Contoh: ‫( ال ِع ْل ُم َأه َف ُع ِم ًَ ال َما ِل‬Ilmu itu lebih bermanfaat daripada harta13), ‫ال َّ ْم ُع َأ ْك َ ُر ِم ًَ ال َأْز ِض‬

(Matahari itu lebih besar daripada bumi).

6) SIFAT MUSYABBAHAH

SIFAT MUSYABBAHAH Ialah isim sifat yang diserupakan dengan isim fael.

Syarat pembuatannya:
1. Terbuat dari feel tsulasi mujarrad

2. Terbuat dari feel lazim

Carooo1a)pe‫نلل‬Iٌُُam‫ففَل َِععا‬i‫ َْْع‬ab‫( َ(فَأ‬umM(MaMuetunuzazagznakainkkkkkyuakaatrar:)wr))daddazanaannn‫ًَفْضَ(ف ْع ََْضَعلفَلاِبُعَُىءل ٌة‬Mَ‫(لا(ض‬M‫َض‬Muِ‫ ر‬uau‫ َض‬naamnnnnaansaka)sas.))w.. azan sifat musyabbahahnya ada tiga:

Khuosus‫ ٌل‬i‫ع‬aِ ‫ف‬tَ wazan-wazan tersebut: atau gembira. Seperti: ‫َش ٌس‬ َ (gelisah), ‫( َف ِس ٌا‬gembira).
: Menunjukkan makna sedih

13 Harta dan ilmu kedua-duanya bermanfaat. Namun manfaat yang diperolehi daripada ilmu adalah lebih daripada
manfaat yang diperolehi daripada harta.

58

‫توضيح الصرف‬

o ‫ َأ ْف َع ُل‬: Menunjuk makna cela atau warna. Seperti: ُ ‫( َأ ْع َس‬tempang), ‫( َأ ْخ َظ ُس‬hijau), ‫َأ ْح َم ُس‬
o ‫ ُ(ن‬m‫ َلا‬e‫ ْع‬r‫ َف‬a:hM).enunjuk makna kosong atau penuh. Seperti: ‫( َع ْط َ ا ُن‬haus).

2) Jika mengikut ywaanzgapnal‫ُب‬inُ‫ ب‬g‫ا ضًَ ْض‬m‫ َض ل‬a‫ ُب‬sَ‫ ض‬ymhuakraiawlaahz:a‫ل‬nٌ ‫ ْع‬s‫َف‬if,a‫ٌل‬t‫ا‬m‫ُف َع‬u,s‫ل‬yٌ ‫ا‬a‫ َع‬b‫ َف‬b,a‫ٌل‬h‫َع‬a‫ف‬hَ ,n‫ٌل‬y‫ع‬aْ ‫ُف‬s,a‫ل‬nٌ ‫ي‬gْ ‫ِع‬a‫ِف‬t banyak. Di
antara wazan

3) SmeetniagpikkuatlwimaazahnT‫ ٌل‬s‫ ِع‬u‫فا‬lَ a, smi aMkauijaarjruagda yang bermakna ‫( فاعل‬pelaku), namun ia tidak

termasuk sifat musyabbahah.

4) Ulama sorof telah mengumpulkan kesemua wazan-wazan sifat musyabbahah:

‫و و و وو و‬
ُ‫َضا ْض ضَ ا ب‬ ‫َف ْع َلا ُن‬ ‫َأ ُجْحُى َم ٌُس‬ ‫َأ ُْفف ُعَع ٌُلل‬ ٌ ‫َف ْع ٌل َص ْع‬
‫َضا ْض َضش ى‬ ‫َف ْع َلى‬ ٌ ‫ُف ْع ٌل ُص ْل‬
‫ُب ْضب َضلى‬ ‫ُف ْع َلى‬ ‫َََغكُاِفبِبْيْ ٌٌىسٌرز‬ ‫َََفففاُِعع ِْْعيى ٌٌٌللل‬ ‫ِص ْف ٌس‬ ‫َِفف َْعع ٌٌلل‬
‫َض ضْ ضَ ُب‬ ‫َف ْع َلا ُء‬ ‫ِ َجَ ِّشياٌدٌن‬ ‫َف ْي ِع ٌل‬ ًٌ ‫َح َظ‬ ‫ََفف ُِعع ٌٌلل‬
ُ‫بُا َض ضَ ب‬ ‫ُف َع َلا ُء‬ ‫َِفف َعَعاا ٌ ٌلل‬ ً‫َهَخُدِ ٌ ٌض‬ ‫ِف َع ٌل‬
‫ُف َعا ٌل‬ ‫ُ ِِحبشَِئل ٌٌَطصم ٌم‬ ‫ُِفف َِعع ٌٌلل‬
‫َج َبا ٌن‬
‫ُ َشا ٌع‬

7) SIGHAH MUBALAGHAH

SIGHAH MUBALAGHAH ialah isim fael yang diubah kepada makna yang menunjukkan
sangat, maha atau banyak. Sighah isim fael dapat diubah bentuknya menjadi sighah
mubalaghah untuk menunjukkan makna yang tersebut.

Wazan-Wazan Sighah Mubalaghah: ‫َف ُعى ٌل‬ ‫ِم ْف َعا ٌل‬ ‫َف َّعا ٌل‬

‫َف ِع ْي ٌل َف ِع ٌل‬

59

‫توضيح الصرف‬

Contoh:

Sighah Isim Fael Makna Sighah Mubalaghah Makna
Ilmu itu bermanfaat
‫ا ْل ِع ْل ُم َها ِف ٌع‬ ‫ا ْل ِع ْل ُم َه َّفا ٌع‬ Ilmu itu sangat
ًٌ ‫ال ُش ْى ِد ُّ َطا ِع‬ bermanfaat
‫ال َش َم ُل َحا ِ ٌد‬ Tentera itu menikam ‫ال ُش ْى ِد ُّ ِم ْط َعا ٌن‬
Tentera itu banyak
‫الل ُه َعاِل ٌم‬ Unta itu pendendam ٌ ‫ال َش َم ُل َح ُقى‬ menikam

‫ال َعا ِ ُل َحا ِذ ٌز‬ Unta itu sangat
pendendam

Allah itu mengetahui ‫الل ُه َعِل ْي ٌم‬ Allah itu maha
mengetahui

Orang yang berakal ‫ال َعا ِ ُل َح ِر ٌز‬ Orang yang berakal
itu berwaspada itu sangat

berwaspada

60

‫توضيح الصرف‬

FAEDAH ATAU KHUSUSIYAT BAGI SETIAP
BAB DALAM TASRIF

61

FAEDAH BAB TSULASI MUJARRAD ‫توضيح الصرف‬

Wazan Tsulasi Mujarrad terdiri daripada enam bab: Mauzun

Bab Wazan ُ ‫َخ َس َ َي ْ ُس‬
ُ ‫َط َس َ َي ْظ ِس‬
1 ‫َف َع َل َي ْف ُع ُل‬ ‫َف َى َح َي ْف َت ُح‬
2 ‫َف َع َل َي ْف ِع ُل‬ ‫َع ِل َم َ ْع َل ُم‬
3 ‫َف َع َل َي ْف َع ُل‬ ًُ ‫َح ُظ ًَ َي ْ ُظ‬
4 ‫َف ِع َل َي ْف َع ُل‬ ُ ‫َح ِظ َ َي ْ ِظ‬
5 ‫َف ُع َل َي ْف ُع ُل‬
6 ‫َف ِع َل َي ْف ِع ُل‬

Kebanyakan bab di bdaablamyanfegekl eTlsimulaasiiaMituujbaarrbad‫ع ُل‬bُ ‫ف‬eْ r‫ َي‬fa‫ َل‬e‫ُع‬d‫َف‬ahiaMhuatnayaaddbie,rafadeadjauhgaLyazainmg
berfaedah Lazim. Namun

sahaja, tiada yang berfaedah Mutaaddi.

Makna Mutaaddi dan Lazim

1. MCounttaoahd: d‫ا‬i‫ًس‬:‫ ْم‬I‫ع‬aَ l‫د‬aٌ h‫َشْي‬ ‫س‬kَ ‫ص‬aَ li‫َه‬m. aLhafyaazn‫د‬gٌ ‫شْي‬mَ aedmalearhluFkaaenl maf’ul Bih ‫ ً(سا‬O‫ع ْم‬bَ jeakd/aslaahsaMraanf’uplerBbiuha. tJaand)i.,
dan lafaz
lafaz ‫ َه َص َس‬bukan hanya memerlukan fael, ia juga memerlukan Maf’ul Bih.

2. Lkeabzeimra:dIaaalanhFkaeallismaahhajay.aCnognttiodha:k‫ ٌد‬m‫ َشْي‬eَm‫خ َس‬eَ r(luZkaiadntMelaahf’ukleBluihar. )I.a hanya berpada dengan

62

‫توضيح الصرف‬

KAEDAH UMUM

Cara-cara mengenal Feel Mutaaddi dan Lazim

o Mutaaddi: Saentgigaoptalasfaazhayjaansgepmeertniunَ ‫س‬jَ u‫ َط‬kk,a‫م‬nَ ‫ َط‬m‫ َل‬,ak‫ َح‬n‫ف َت‬aَ , pdeeknegrajanatnanygaanng‫ث‬dَ i‫َف‬k‫ َز‬edrejankgaann oleh
sebahagian kaki

dan lain-lain.

o Lazim: Setiap lafaz yang َ ‫س‬mَ ‫ َخ‬en(kuenljuuakrk)a, nَ َmَ ‫ َذ‬a(kpneargpi)e. kerjaaan yang dikerjakan oleh
kesemua anggota seperti:

PELENGKAP

BAB PERTAMA: ‫َف َع َل َي ْف ُع ُل‬

o Tandanya: Ain Feel madhi dibaca Fathah dan ain feel mudhare’ dibaca dhommah.

o Faedah: Kebanyakan ‫سا‬lً a‫ ْم‬f‫ع‬aَ z‫د‬-ٌ l‫شْي‬aَ ‫س‬fَa‫َص‬z ‫ َه‬ya. nNgammeunnggaudnaakjuangabasebdipkeitrtadmaraipiandi abneyrafaeydanahg
mutaaddi. Contoh:

berfaedah Lazim. Contoh: ‫ َخ َس َ َشْي ٌد‬.

o Bina yang menggunakan bab ini hanya: (1) Bina Soheh (2) Bina Ajwaf Wau (3)
Bina Mudhaaf dan (4) Bina Mahmuz Fa’.

BAB KEDUA: ‫َف َع َل َي ْف ِع ُل‬

o Tandanya: Ain Feel madhi dibaca Fathah dan ain feel mudhare’ dibaca kasrah.

o Faedah: Kebanyakan ‫ًسا‬l‫م‬aْ ‫ع‬fَ az‫ ٌد‬-‫شْي‬lَafَa‫س‬zَ ‫ َط‬ya.ngNammeunnggaudnaakjaungabasbedpikeirttadmaraipiandi abneyrafaeydanahg
Mutaaddi. Contoh:
berfaedah Lazim. Contoh: ‫ َج َل َع َشْي ٌد‬.

o Kesemua bina dapat digunakan didalam bab ini melainkan dua bina ini sahaja, iaitu:
(1) Ajwaf Wau (2) Naqis Wau.

63

‫توضيح الصرف‬

BAB KETIGA: ‫َف َع َل َي ْف َع ُل‬

o Tandanya: Ain Feel madhi dan mudhare’ dibaca Fathah.

o MFauetdaaadhd: i.KCeobnatnoyha:kaَ n‫ال َبا‬la‫ٌد‬fa‫َشْي‬z‫ح‬-َ l‫ت‬aَ ‫َف‬fa(zZayidantgelamhemngegmubnuakkaanpinbtaub). pertama ini berfaedah
Namun ada juga sedikit
daripadanya yang berfaedah Lazim. Contoh: ‫( َه َب َر الب ْر ُز‬Biji benih itu telah tumbuh).

o Syarat Lafaz yang masuk di dalam bab ketiga ini: ialah Ain atau Lam feelnya
mestilah terdiri daripada Huruf Halq (Huruf Halqum).

o Huruf Halq ada enam: ‫ه غ ع خ ح ء‬

o Bukan bermakna kesemua lafaz yang Ain atau Lam feelnya terdapat huruf Halq
dimasukkan kesemuanya di dalam bab ini, kerana terdapat juga lafaz yang Ain atau
Lam feelnya terdapat huruf halq yang menggunakan bab yang lain.

BAB KEEMPAT: ‫َف ِع َل َي ْف َع ُل‬

o Tandanya: Ain Feel madhi dibaca kasrah dan ain feel mudhare’ dibaca Fathah.

o MFauetdaaadhd: i.KCeobnatnoyha:k‫ة‬aَ ‫َل‬nَ ‫ ْظ‬lَ‫م‬a‫ال‬fa‫ ٌد‬z‫شْي‬-َ la‫ َم‬f‫ل‬aِ ‫ع‬z yang menggunakan bab pertama ini berfaedah
(Zaid telah mengetahui masalah). Namun ada juga

sedikit daripadanya yang berfaedah Lazim. Contoh: ‫( َو َج َل َشْي ٌد‬Zaid telah takut).

o Kateabuawnyarankaa.nCloanftaozhy: a‫َم‬n‫ِق‬g‫ َط‬m(esnagkgitu)n, aَ kaِ ‫ش‬nَ b(kaeblainbium), e‫َا‬n‫ َس‬u‫ َف‬n(jguekmkabnirear)t,i s‫َن‬i‫ص‬fِ a‫ َح‬t, aib, penyakit

(kelabu), ‫( َع ِى َز‬buta). (sedih), ‫َم ِس َض‬

o Bab keempat ini tidak ada isim alat kerana kebanyakan lafaz-lafaz yang terdapat di
dalam bab ini memakai makna sifat, penyakit atau warna. Sedangkan lafaz-lafaz
yang mempunyai makna demikian semestinya berbentuk lazim. Isim alat hanya
dapat dicetak dari feel yang Mutaaddi.

64

‫توضيح الصرف‬

BAB KELIMA: ‫َف ُع َل َي ْف ُع ُل‬

o Tandanya: Ain Feel madhi dan mudhare’ dibaca dhommah.

o Faedah: Kesemua lafaz-lafaz yang menggunakan bab pertama ini berfaedah Lazim.
Ini kerana bab ini khusus untuk yang menunjukkan erti watak, tabiat, atau sifat
pembawakan seperti pemberani, penakut, cantik, indah, huduh, warna kuning,
hitam dan lain-lain. Sedangkan semua lafaz yang mempunyai erti tersebut tidak
memerlukan maf’ul bih.

o Di dalam bab kelima ini tidak ada isim maf’ul dan juga isim alat.

o Bina yang tidak digunakan di dalam bab ini: (1) Ajwaf Ya’ (2) Naqis Ya’ . Bina
mudhaaf terdapat dalam bab ini, namun jumlahnya sangat sedikit.

BAB KELIMA: ‫َف ِع َل َي ْف ِع ُل‬

o Tandanya: Ain Feel madhi dan mudhare’ dibaca kasrah.

o Faedah: Kebanyakan l‫َل‬a‫ط‬faِ z‫فا‬-َ l‫ل‬a‫ ا‬f‫سا‬aً ‫م‬zْ ‫ َع‬y‫د‬aٌ ‫ي‬nْ‫ َش‬gَ m‫ َظ‬e‫ َح‬ng(gZuanidakamnenbyaabngpkeartaAmmaarinoi rbaenrgfaeydanahg
Mutaaddi. Contoh:

berkelebihan). Namun ada juga sedikit yang berfaedah Lazim, contoh: ‫( َو ِم َق َشْي ٌد‬Zaid

telah mabuk cinta).

o Bina yang terdapat dalam bab ini hanya: (1) Bina soheh (2) Bina Misal Wau.

FAEDAH-FAEDAH BAB TSULASI MAZID
Tsulasi Mazid terbahagi kepada tiga:

1. Mazid satu huruf (Ruba’ie). Mempunyai tiga bab.
2. Mazid dua huruf (Khumasi). Mempunyai lima bab.
3. Mazid tiga huruf (Sudasi). Mempunyai empat bab.14

14 Perincian dan tasrifnya sila rujuk kitab Tatbiq At-Tasrif.

65

‫توضيح الصرف‬

MAZID SATU HURUF (Ruba’ie).

BAB PERTAMA: ‫َأ ْف َع َل ُي ْف ِع ُل‬

Tandanya: Dipindahkan tsulasi mujarrad kepada wazan ini dengan menambah Hamzah
Qatha’ pada permualaannya.

Faedah-faedah bab ini

1. ‫ح ًت‬: (Memutaaddikan feel yang lazim). Contoh: ‫( َأ ْك َسْم ُت َشْي ًدا‬Aku telah memuliakan
Zaid). Lafaz ‫ َأ ْك َس َم‬mazid dari ‫ َك ُس َم‬mujarrad yang berfaedah lazim.

2. ‫((صبارغاتة‬BMeresnajandgia)t.aCno/nBteorhl:e‫د‬bُ i‫ َل‬h‫ل َب‬a‫ا‬n‫ َ)ق َس‬.‫ ْف‬C‫ َأ‬o(Nnteoghe:ri‫سا‬tً e‫ ْم‬l‫َع‬ah‫ ُت‬m‫ َ ْل‬e‫ش‬nْ ‫أ‬jَ aidaiittuan‫ه‬dِ ‫ِل‬uْ s‫)ُش‬. ‫َبا َل ْ ُت ُه ِفى‬
3.
4. ‫( ضَا ضَض‬Menawarkan). Contoh: ‫( َأ َبا َع ال َب َل ُد‬Dia telah menawarkan baju untuk dijual).
(H(iSlaanmgp)a. Ci/otnibtaohm: a‫ص‬sُ a)‫سْي‬.ِ C‫ال َم‬o‫ى‬n‫ف‬tَ o‫ْش‬h‫َأ‬:(‫ُع‬P‫ز‬eْ‫َص‬s‫ل‬a‫ ا‬k‫ َد‬i‫ص‬tَ it‫ْح‬u‫َأ‬
5. ‫ب‬ telah sembuh/hilang sakitnya).
6. ‫ت‬ (Tanaman itu telah tiba masa

tuainya).

BAB KEDUA: ‫َف َّع َل ُي َف ِّع ُل‬

Faedah-faedah bab ini: ‫( َف َّس ْح ُت َع ْم ًسا‬Aku telah menggembirakan Amar). Asal mujarradnya

1. ‫ ح ًت‬. Contoh:
‫( َف ِس َا‬Gembira).
2. ‫( ج ث ر‬Memperbanyak). Contoh: ‫َ َّط ْع ُت ال َح ْب َل‬ (Aku telah memotong-motong tali).
Asal mujarradnya ‫( َ َط ْع ُت ال َح ْب َل‬Aku telah memotong tali).
3. ‫( ب‬Menghilangkan). Contoh: َ ‫( َ َّ ْس ُ ال َعى‬aku telah menguliti kayu).
4. ‫ ج اذلا لا لاالإ‬. Contoh: Dia telah memasang khemah. ‫ َخ َّي َم‬dibuat dari lafaz

isim ‫خيمة‬.

66

‫توضيح الصرف‬

BAB KETIGA: ‫َفا َع َل ُي َفا ِع ُل‬

1. ‫( ااكتلا لا ث‬Berkongsi fael dan maf’ul/sama-sama melakukan). Contoh: َ ‫َطا َز‬
‫( َشْي ٌد َع ْم ًسا‬Zaid dan Amar saling memukul).

2. Bermakna feel mujarrad. Contoh: ‫( َطا َف َس َشْي ٌد‬Zaid bersafar).

MAZID DUA HURUF (Khumasi) ada lima bab:

BAB PERTAMA: ‫ِا ْه َف َع َل َي ْى َف ِع ُل‬

Faedah bab ini: َ‫ ا اتلا ضَ ضَ ض‬.
Contoh: ُ ‫( َك َظ ْس ُ ال ُّصجا َ َفاه َك َظ َس َذ ِل َك ال ُّص َجا‬aku telah memecahkan kaca maka ia telah

terpecah). Feel aydaangkebsaonleyhanmgednagpikauttdibliahbati.nMi ahkaantyidaafkebelolyeahnmg ednigkuecrajapkkaann:ol‫َة‬e‫َل‬hَ ‫ ْظ‬aَ‫لم‬n‫ ا‬g‫ُت‬go‫ل ْم‬tِ ‫ع‬aَ
lahiriyyah serta
‫( َفا ْو َع ِل َم‬Aku telah mengetahui akan masalah, maka aku telah tertahu).

BAB KEDUA: ‫ِا ْف َت َع َل َي ْف َت ِع ُل‬

Fae1d.ah‫َض‬-f‫ َض‬aَ‫ض‬e‫تلا‬d‫ا‬ah‫ا‬bab. Cionni:toh: ‫( َج َم ْع ُت ال َ َى َم َفا ْج َت َم َع‬Aku telah mengumpulkan kambing maka

2. ia telah terkumpul). . Contoh: ‫( ِا ْخ َت َ َز‬Dia telah membuat roti). Lafaz ‫ ِا ْخ َت َ َز‬dicetak

‫ج اذلا لا لاالإ‬

dari kalimah isim ‫( خ ز‬roti).
3. ‫ با غت‬. Contoh: َ ‫( ِا ْك َ َظ‬dia sangat giat bekerja).
4. ‫( ط ب‬Mencari). Contoh: ‫( ِا ْك َت َّد َشْي ٌد َع ْم ًسا‬Zaid mencari Amar dengan susah).

BAB KETIGA: ‫َت َف َّع َل َي َت َف َّع ُل‬

Faedah-faedah bab ini:

67

‫توضيح الصرف‬

1. ‫ ا اتلا ضَ ضَ َض‬. Contoh: ‫( َ َط ْع ُت ال َ ْص ًَ َف َت َق َّط َع‬Aku telah memotong dahan, maka ia telah
2. ‫ف‬terُّp‫ َضك‬o‫ ضَج‬to(Snugn).gguh-sungguh Fael berusaha agar berhasil). Contoh: ‫( َت َل َّش َع َشْي ٌد‬Zaid telah

memberanikan diri).

3. ‫( ج اذلا اا لا ص لا لا‬Menjadikan fael dari asal feel (masdar) sebagai
maf’ul). Contoh: ‫( َت َب ِّي ْي ُت ُيى ُط َف‬Aku telah mengambil Yusuf sebagai anak angkat).
Lafaz ‫ َت َب َّنى‬berasal dari lafaz ً‫ اب‬.

4. ‫ ص ر اةلا‬. Contoh: ‫( َت َ َّي َم ِت المَ ْ َسأ ُر‬Perempuan itu menjadi janda).
5. ‫ ج اذلا لا لاالإ‬. Contoh: ‫( َت َى َّط َد َشْي ٌد‬Zaid telah membuat bantal). Lafaz ‫َت َى َّط َد‬

berasal dari lafaz ‫( ِو َطا َ ر‬bantal).

BAB KEEMPAT: ‫َت َفا َع َل َي َت َفا َع ُل‬

Faedah-faedah bab ini: Contoh: ‫ال َقى ُم‬ َ ‫( َه َصا َل‬Kaum itu saling berdamai).

1. ‫لاالإث‬ ‫ ااكتلا‬.
2. َ‫ ا اتلا ضَ ا ضَا ض‬. Contoh: ‫( َبا َع ْد ُ َع ِل ّاًليا َف َت َبا َع َد‬Aku menjauhi Ali maka ia pun menjauh).

3. ‫( ظها لاا الا يسلا ىلا ق‬Menzahirkan perkara yang bukan sebenar/Pura-pura).
Contoh: ‫( َت َما َز َض َشْي ٌد‬Zaid berpura-pura sakit).

4. ‫( ق لا ا خ اٍج‬Terjadi berperingkat). Contoh: ‫( َت َىا َز َ ال َقى ُم‬Kaun itu datang sedikit

5. demi sedikit). ‫( َت َعا َلى الل ُه‬Allah maha tinggi).

‫ نىلا د‬. Contoh:

BAB KELIMA: ‫ِا ْف َع َّل َي ْف َع ُّل‬

Faedah-faedah bab ini:

1. ‫د ولا ىلا ص ت‬. Contoh: ‫( ِا ْح َم َّس ال ِّت ْي ُن‬Buah tian telah kemerahan).

68

‫توضيح الصرف‬

2. ‫ با غت‬. Contoh: ‫( ِا ْط َى َّ ال َّل ْي ُل‬Malam telah menjadi sangat gelap). Kebanyakan feel

yang menggunakan bab ini mempunyai erti warna atau cacat.

MAZID TIGA HURUF (SUDASI) Mengandungi empat bab:

BAB PERTAMA: ‫ِا ْط َت ْف َع َل َ ْظ َت ْف ِع ُل‬

Faedah-faedah bab ini:

1. ‫( ط بلا‬meminta). Contoh: ‫( ِا ْط َت ْ َف َس‬Memohon ampun).
2. ‫( ضَج ضَح ُّ و‬Berpindah/berubah). Contoh: ‫ ِا ْط َت ْ َش َس ال ِ ّط ْي ُن‬Tanah itu berubah menjadi batu.
3. ‫( ضَج َضك ُّ ف‬Membenani). Contoh: ‫ ِا ْط َت ْ َج َس َشْي ٌد‬Zaid memberanikan diri/Bertekad.
4. ‫ ا اتلا َض ضْ َض َض‬. Contoh: ‫ َأ َزأ َا َب َق َسَت ُه َفا ْط َ َرا َح ْت‬Dia telah merehatkan lembunya maka

berehatlah ia.

5. Bermakna Mujarrad. Contoh: ‫ ِا ْط َت َق َّس‬iaitu ‫ َ َّس‬Tetap.

BAB KEDUA: ‫ِا ْف َع ْى َع َل َي ْف َع ْى ِع ُل‬

Faedah-faedah bab ini:

1. ‫ با غت‬. Contoh: ‫( ِا ْط َت ْى َ َ ال َّ ْي ُخ‬Orang tua itu telah sangat bongkok).
2. Bermakna Mujarrad. Contoh: ‫ ِا ْح َل ْىلى ال َت ْم ُس‬. Bermakna: ‫ َح َلا ال َّت ْم ُس‬Tamar itu manis.

BAB KETIGA: ‫ِا ْف َع َّى َل َي ْف َع ِّى ُل‬

Faedah-faedah bab ini:

69

‫توضيح الصرف‬

1. ‫ با غت‬. Contoh: ‫( ِا ْج َل َّى َذ ال َّل ْي ُل‬Malam terasa sangat cepat berlalu).

BAB KEEMPAT: ‫ِا ْف َعا َّل َي ْف َعا ُّل‬

Faedah-faedah bab ini:

1. ‫ با غت‬. Contoh: ‫( ِا ْح َما َّز ال ُّسَّما ُن‬Buah delima itu sangat merah).

Feel yang mengikut kedua-dua bab diatas adalah feel yang mempunyai erti warna.

RUBA’IE MUJARRAD

Hanya terdapat satu bab sahaja, iaitu: ‫َف ْع َل َل ُي َف ْع ِل ُل‬

Faedah-faedah bab ini:

1. ‫ ا اتلااباعىلا د‬. Contoh: ‫َش ْع َص ْع ُت ال ُكى َو َف َ َز ْع َص َع‬
2. ‫ خصا لاا لحكاًت‬. Contoh: ‫ َب ْظ َم َل‬dari susunan ‫بظم الله السحمً السحيم‬

RUBA’IE MAZID

RUBA’IE MAZID SATU HURUF (KHUMASI) Hanya satu bab, iaitu: ‫َت َف ْع َل َل َي َت َف ْع َل ُل‬

Faedah-faedah bab ini:

1. ‫ ا اتلا َض ْض َض َض‬. Contoh: َ ‫( َ ْح َس َج ِت ال َل َش ُس َف َت َد ْح َس‬Batu itu telah bergolek maka ia pun

bergolek).

2. Bermakna Mujarrad. Contoh: ُ ‫َت َ ََ َل ال ُّص َجا‬

70

‫توضيح الصرف‬

RUBA’IE MAZID DUA HURUF (SUDASI) Terdapat dua bab:

BAB PERTAMA: ‫ِا ْف َع ْى َل َل َي ْف َع ْى ِل ُل‬

Faedah-faedah bab ini:

1. ‫ با غت‬. Contoh: ‫( ِا ْح َسْه َ َم ِت الِإِب ُل‬Unta itu telah bersangatan sesak).

BAB KEDUA: ‫ِا ْف َع َل َّل َي ْف َع ِل ُّل‬

Faedah-faedah bab ini:

1. ‫ با غت‬. Contoh: ‫( ِا ْ َ َع َّس ِج ْل ُد ال َخا ِئ ِف‬Kulit orang yang takut itu telah bersangatan

gementar).

Tamat susunan risalah kecil ini dengan izin Allah di Bukit Rambai, Melaka pada 7 Okt 2021
bersamaan 1 Rabi’ul Awal. Semoga Allah menjadikan tulisan yang kecil ini menjadi bekalan

buat al-faqir di dunia dan di akhirat. Amin.

Abu Thalhah Al-Malakawi

71