คำนำ แบบฝึกทักษะดนตรีสากล เรื่องการอ่านโน้ตดนตรีสากลในกุญแจ ซอล - ฟา บนบรรทัด 5 เส้น โดยใช้สูตร รถไฟ - ฟัก กลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4 เพื่อให้เกิดความรู้ความเข้าใจ เกี่ยวกับการอ่านโน้ตดนตรีสากล ซึ่งแบบฝึกทักษะฉบับนี้จัดทำขึ้นเพื่อใช้ประกอบการเรียนการสอนรายวิชาดนตรีสากล ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4 ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 และหลักสูตรของ โรงเรียนเทพศิรินทร์ลาดหญ้า กาญจนบุรีกลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ โดยยึดเนื้อหาสาระตามหลักสูตร แกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 กระทรวงศึกษาธิการ โดยศึกษาค้นคว้าจากเอกสาร หลายเล่ม เพื่อให้เป็นแบบฝึกทักษะที่มีคุณภาพเหมาะสมกับนักเรียน โดยมุ่งเน้นให้นักเรียนชั้นมัธยมศึกษา ปีที่ 4 มีความรู้ ความเข้าใจในด้านการอ่านโน้ตดนตรีสากล เบื้องต้น (Basic Redding note) และสามารถ นำความรู้ ความเข้าใจ รวมทั้งทักษะทางด้านดนตรีไปประยุกต์ใช้ในชีวิตประจำวัน และเป็นพื้นฐาน ในการศึกษาต่อไปในระดับที่สูงขึ้น ผู้จัดทำหวังเป็นอย่างยิ่งว่าแบบฝึกทักษะดนตรีสากล เรื่องการอ่านโน้ตดนตรีสากลในกุญแจ ซอล - ฟา บนบรรทัด5เส้น โดยใช้สูตร รถไฟ – ฟัก เล่มนี้จะเป็นประโยชน์ต่อนักเรียนในการจัดการเรียน การสอนรายวิชาดนตรีสากล และช่วยยกระดับคุณภาพการศึกษาของนักเรียนให้ดียิ่งขึ้นไป นายเกียรติภูมิ ติณภูมิ
สารบัญ หน้า คำนำ……………………………………………………………………………………………………………………… ก สารบัญ………………………………………………………………………………………………………………….. ข ทฤษฎีดนตรีสากลเบื้องต้น…………………………………………………………………………………. 1 ค่าของตัวโน้ต…………………………………………………………………………………………………… 1 ตัวหยุด เส้นน้อย การรวมตัวเขบ็ต……………………………………………………………………… 3 การรวบรวมหางตัวเขบ็ต…………………………………………………………………………………… 4 สูตรการหาชื่อตัวโน้ตในบรรทัด 5 เส้นของ กุญแจซอล - ฟา...................................... 6 เส้นกั้นห้อง (Bare line) โน้ตประจุด เครื่องหมาย (Tine)……………………………………. 9 อัตราจังหวะ เครื่องหมายกำหนดจังหวะ การเคาะจังหวะ……………………………………. 11 เอกสารอ้างอิง................................................................................................................... 13
1 แบบฝึกทักษะ เรื่องการอ่านโน้ตในกุญแจซอล-ฟา บนบรรทัด 5 เส้น ทฤษฎีดนตรีสากลเบื้องต้น ทฤษฎีดนตรีสากลเป็นสิ่งจ าเป็นที่ต้องศึกษาเพื่อเป็นแนวทางพื้นฐานสู่การปฏิบัติเครื่องดนตรี โน้ตดนตรีสากลและเครื่องหมายต่างๆ คือสัญลักษณ์ที่ให้ปฏิบัติ ดังนั้นทฤษฎีดนตรีสากลจึงควรศึกษา และฝึกเพื่อให้เกิดทักษะ ปฏิบัติจนเกิดความคล่องแคล่วด้วยความเข้าใจ กิจกรรฝึกทักษะที่ควรเพิ่มให้นักเรียน 1. อธิบายทฤษฎีดนตรีสากลขันพื้นฐานได้ 2. อ่าน เขียน สัญลักษณ์ต่างๆ ของดนตรีสากล และบันทึกโน้ตดนตรีสากลได้ ทฤษฎีดนตรีสากล 1. บรรทัดห้าเส้น (Staff) บรรทัดห้าเส้น (Staff) ประกอบด้วยเส้นตรงขนานกันจ านวน 5 เส้น และช่องบรรทัดจ านวน 4 ช่อง โดยเส้นบรรทัดมีระยะห่างเท่ากัน การนับเส้นหรือบรรทัดห้าเส้นให้นับตามล าดับจากล่างไปบนโดยนับ เส้นหรือช่องล่างสุดเป็น 1 2 3 4 5 ตามล าดับ ในการบันทึกตัวโน้ตและสัญลักษณ์ต่างๆ ทางดนตรี สากลจะบันทึกบนบรรทัดห้าเส้นเป็นหลัก 2. ค่าตัวโน้ต ค่าตัวโน้ต ลักษณะตัวโน้ตมีหลายลักษณะ ค่าตัวโน้ตลักษณะต่างๆ สามารถเปรียบเทียบค่าความยาว โน้ต และมีชื่อเรียกลักษณะโน้ตต่างๆ ดังนี้ แผนภูมิเปรียบเทียบค่าตัวโน้ต
2 แผนผังของตัวโน้ต เมื่อจ าแนกออกมาแล้ว ว แผนภูมิเปรียบเทียบค่าตัวโน้ต จะเห็นว่าค่าจังหวะนับของโน้ตตัวกลมมากที่สุด ตัวขาว ตัวด า ตัวเขบ็ต 1 ชั้น ตัวเขบ็ต 2 ชั้นและตัว เขบ็ต 3 ชั้น จะมีค่าลดลงทีละครั้งตามล าดับ เช่น
3 ตัวหยุด (Rest) ตัวหยุด คือ สัญลักษณ์ทางดนตรีที่ก าหนดให้เงียบเสียงหรือไม่ให้เล่นในระยะ เวลาตาม ค่าตัวหยุดนั้นๆ ตัวหยุดมีหลายชนิดสอดคล้องกับตัวโน้ตลักษณะต่างๆ ตัวหยุดลักษณะต่างๆ ตามค่าตัวโน้ต เส้นน้อย (Leger Lines) เส้นน้อย คือ เส้นสั้นๆ ที่อยู่ต่ ากว่าหรือสูงกว่าบรรทัดห้าเส้น มีระยะห่างเท่ากับบรรทัดห้า เส้นโน้ตที่อยู่ต่ าหรือสูงมากๆ จะต้องอาศัยเส้นน้อยตามล าดับ เช่นโน้ตที่คาบเส้นจะเรียงล าดับกับโน้ต ที่อยู่ในช่องถ้าหากเส้นน้อยมีมากกว่าสามเส้น ควรใช้วิธีการเปลี่ยนกุญแจประจ าหลักหรือใช้ เครื่องหมายคู่แปดช่วย เพื่อให้สะดวกต่อการอ่าน เมื่อตัวโน้ตอยู่ต่ ากว่าเส้นที่ 3 หางตัวโน้ตจะชี้ขึ้น เมื่อตัวโน้ตอยู่สูงกว่าเส้นที่ 3 หางตัวโน้ตจะชี้ลง เมื่อกลุ่มตัวโน้ตอยู่เส้นที่ 3 หางตัวโน้ตจะชี้ขึ้นหรือลงก็ได้ ขึ้นอยู่กับกลุ่มตัวโน้ต
4 การรวบรวมหางตัวเขบ็ต โน้ตตัวเขบ็ตลักษณะเดียวกัน เช่น ตัวเขบ็ต 1 ชั้น หรือตัวเขบ็ต 2 ชั้น สามารถเขียนหางตัว โน้ตรวบรวมเป็นหมวดหมู่ เพื่อความสวยงามเป็นระเบียบง่ายต่อการอ่าน กุญแจ (Clef) กุญแจ คือ สัญลักษณ์ทางดนตรีที่บันทึกไว้ที่บรรทัดห้าเส้น เพื่อก าหนดระดับเสียงโน้ตที่อยู่ใน ช่องและอยู่บนเส้นของบรรทัดห้าเส้น กุญแจที่ใช้ในปัจจุบันมี 3 แบบ ดังนี้ กุญแจซอล หรือกุญแจ G (G clef) คือ กุญแจที่ก าหนดให้โน้ตซอล (G) อยู่บรรทัดเส้นที่ 2 กุญแจ ชนิดนี้นิยมมากในกลุ่มนักดนตรี นักร้อง ใช้กับเครื่องดนตรีที่นิยมทั่วไป เช่น กีตาร์ ไวโอลินทรัมเป็ต ฯลฯ กุญแจซอลมีชื่อเรียกภาษาอังกฤษ คือ เทรเบิลเคลฟ (Treble clef) กุญแจฟา หรือกุญแจ F (F clef) คือ กุญแจที่ก าหนดให้โน้ตฟา (F) อยู่บนเส้นที่ 4 กุญแจชนิดนี้นิยม ใช้กับเสียงร้องหรือเครื่องดนตรีที่มีเสียงต่ า เช่น เชลโล เบส ทรอมโบน ฯลฯกุญแจฟามีชื่อเรียก ภาษาอังกฤษอีกชื่อคือ เบสเคลฟ (Bass clef)
5 กุญแจโดเทเนอร์ (Tenor clef) ใช้บันทึกโน้ตที่เล่นกับเชลโล และบาสซูน กุญแจโด หรือกุญแจ C (C clef) คือ กุญแจที่ก าหนดให้เสียงโด (C) อยู่บนเส้นใดก็ได้ของบรรทัด ห้าเส้น ให้เป็นเสียงโดกลาง กุญแจโดอัลโต กุญแจโดอัลโต (A lot clef) ใช้บันทึกโน้ตที่เล่นกับวิโอลา กุญแจโดเทเนอร์ กุญแจเทเนอร์(A lot clef) ใช้บันทึกโน้ตที่เล่นกับวิโอลา การเรียกชื่อตัวโน้ต การเรียกชื่อตัวโน้ตสากลที่นิยมมี 2 ระบบ ได้เเก่ ระบบโซฟา (So-Fa system) ใช้เรียกตัวโน้ตเรียงล าดับจากเสียงต่ าไปเสียงสูง ดังนี้ โด (Do) เร (Re) มี (Mi) ฟา (Fa) ซอล (Sol) ลา (La) ที (Ti) ระบบตัวอักษร (Latter system) ใช้เรียกชื่อโน้ตเรียงล าดับจากเสียงต่ าไปเสียงสูง ดังนี้ A B C D E F G โดยใช้ตัวอักษร A แทนด้วยตัว ลา
6 สูตรการหาชื่อตัวโน้ตในบรรทัด 5 เส้นของกุญแจซอล - ฟา การหาโน้ตในกุญแจซอลและกุญแจฟาบนบรรทัด 5 เส้น มีวิธีการหาโดยเราจะใช้อวัยวะในร่างกาย ของเราแทนบรรทัด 5 เส้น อวัยวะส่วนนั้นคือ นิ้วมือของเรานั้นเอง โดยจะมีวิธีในการฝึกดังนี้ นิ้วมือ บรรทัด 5 เส้น โดยให้ใช้นิ้วมือของเราทั้ง 5 นิ้วแทนต าแหน่งของเส้นในบรรทัด5เส้นโดยเรียงจากล้างขึ้นบน และใช้ช่องว่างระหว่างนิ้วมือแทนต าแหน่งช่องของบรรทัด 5 เส้นดังนี้ ต าแหน่งเปรียบเทียบของนิ้วมือและบรรทัด 5 เส้น นิ้วก้อย = เส้นที่ 1 ใต้นิ้วก้อย = โน้ตที่อยู่ใต้เส้นที่ 1 นิ้วนาง = เส้นที่ 2 ช่องระหว่างนิ้วก้อยกับนิ้วนาง = ช่องที่ 1 นิ้วกลาง = เส้นที่ 3 ช่องระหว่างนิ้วนางกับนิ้วกลาง = ช่องที่ 2 ต าแหน่งเส้นน้อยใต้เส้นที่ 1 ต าแหน่งใต้เส้นที่1 ต าแหน่งเส้นที่ 1 ต าแหน่งช่องที่1 ต าแหน่งเส้นที่ 2 ต าแหน่งเส้นที่ ต าแหน่งช่องที่3 ต าแหน่งเส้นที่4 ต าแหน่งเส้นที่5 ต าแหน่งบนเส้นที่ 5 ต าแหน่งเส้นช่องที่2
7 นิ้วชี้= เส้นที่ 4 ช่องระหว่างนิ้วกลางกับนิ้วชี้= ช่องที่ 3 นิ้วโป้ง = เส้นที่ 5 ช่องระหว่างนิ้วชี้กับนิ้วโป้ง = ช่องที่ 4 ต าแหน่งบนนิ้วโป้ง = โน้ตที่อยู่บนเส้นที่ 5 1. สูตรการท่องเพื่อหาโน้ตในแม่กุญแจซอล สูตรรถไฟ สูตรแรกใช้หาโน้ตที่อยู่ต าแหน่งคาบเส้น ท่องง่ายๆตามนี้ = มี โซ่ ที รถ ไฟ เทียบเป็นตัวโน้ต = มี ซอล ที เร ฟา สรุปง่ายๆก็คือ ตัวโน้ตที่อยู่ต าแหน่งคาบเส้นที่1ของบรรทัด 5 เส้นในแม่กุญแจซอลก็คือ โน้ตตัว มีตัว โน้ตที่อยู่ต าแหน่งคาบเส้นที่ 2 คือโน้ตตัว ซอล ตัวโน้ตที่อยู่คาบเส้นที่ 3 คือโน้ตตัว ทีตัวโน้ตที่อยู่ ต าแหน่งคาบเส้นที่ 4 คือโน้ตตัว เร และโน้ตที่อยู่ต าแหน่งคาบเส้นที่ 5 คือโน้ตตัว ฟา นั้นเอง สูตรที่สองใช้หาโน้ตที่อยู่ต าแหน่งระหว่างช่อง ไฟ=โน้ตตัวฟา ซิ๊=โน้ตตัวซอล มา=โน้ตตัวมี เด็ก=โน้ตตัวโด ลาก=โน้ตตัวลา ไฟ=โน้ตตัวฟา รถ=โน้ตตัวเร รถ=โน้ตตัวเร ด=ูโน้ตตัวโด ที่=โน้ตตัวที โซ่=โน้ตตัวซอล มี=โน้ตตัวมี
8 ท่องง่าย ๆ ตามนี้ = ดู รถ ไฟ ลาก เด็ก มา ซิ๊ เทียบเป็นตัวโน้ต =โด เร ฟา ลา โด มี ซอล สรุปง่าย ๆ ก็คือ ตัวโน้ตที่อยู่ต าแหน่งเส้นน้อยใต้เส้นที่ 1 ของบรรทัด 5 เส้นในแม่กุญแจซอล ก็คือ โน้ตตัว โด ตัวโน้ตที่อยู่ต าแหน่งใต้เส้นที่ 1 คือโน้ตตัว เร ตัวโน้ตที่อยู่ช่องที่1 คือโน้ตตัว ฟา ตัว โน้ตที่อยู่ต าแหน่งช่องที่ 2 คือโน้ตตัว ลา ตัวโน้ตที่อยู่ต าแหน่งช่องที่ 3 คือโน้ตตัว โด ตัวโน้ตที่อยู่ต่ า แหน่งช่องที่ 4 คือโน้ตตัว มี และตัวโน้ตที่อยู่ต าแหน่งบนเส้นที่ 5 คือโน้ตตัว ซอล นั้นเอง 2. สูตรการท่องเพื่อหาโน้ตในแม่กุญแจฟา สูตรฟัก สูตรแรกใช้หาโน้ตที่อยู่ต าแหน่งคาบเส้น ท่องง่าย ๆ ตามนี้ = ซื้อ ที แรก ฟัก หล่น เทียบเป็นตัวโน้ต = ซอล ที เร ฟา ลา สรุปง่าย ๆ ก็คือ ตัวโน้ตที่อยู่ต าแหน่งคาบเส้นที่ 1 ของบรรทัด 5 เส้นในแม่กุญแจฟาก็คือ โน้ตตัว ซอล ตัวโน้ตที่อยู่ต าแหน่งคาบเส้นที่ 2 คือโน้ตตัว ทีตัวโน้ตที่อยู่คาบเส้นที่ 3 คือโน้ตตัว เร ตัวโน้ตที่ อยู่ต าแหน่งคาบเส้นที่ 4 คือโน้ตตัว ฟา และโน้ตที่อยู่ต าแหน่งคาบเส้นที่5 คือโน้ตตัว ลา นั้นเอง หล่น=โน้ตตัวลา ฟัก=โน้ตตัวฟา แรก=โน้ตตัวเร ที=โน้ตตัวที ซื้อ=โน้ตตัวซอล
9 สูตรที่สองใช้หาโน้ตที่อยู่ต าแหน่งระหว่างช่อง ท่องง่าย ๆ ตามนี้ = มี ฟัก ลูก เดียว มา ซื้อ ที เทียบเป็นตัวโน้ต = มี ฟา ลา โด มี ซอล ที สรุปง่าย ๆ ก็คือ ตัวโน้ตที่อยู่ต าแหน่งเส้นน้อยใต้เส้นที่ 1 ของบรรทัด 5 เส้นในแม่กุญแจฟาก็คือ โน้ต ตัว มีตัวโน้ตที่อยู่ต าแหน่งใต้เส้นที่ 1 คือโน้ตตัว ฟา ตัวโน้ตที่อยู่ต าแหน่งช่องที่1 คือโน้ตตัว ลา ตัว โน้ตที่อยู่ต าแหน่งช่องที่2 คือโน้ตตัว โด ตัวโน้ตที่อยู่ต าแหน่งช่องที่ 3 คือโน้ตตัว มี ตัวโน้ตที่อยู่ ต าแหน่งช่องที่ 4 คือโน้ตตัว ซอล และตัวโน้ตที่อยู่ต าแหน่งบนเส้นที่ 5 คือโน้ตตัว ทีนั้นเอง เส้นกั้นห้อง (Bar line) เส้นกันห้อง คือ เส้นตรงแนวตั้งที่ขีดขวางบรรทัดห้าเส้น เพื่อกั้นแบ่งโน้ตในแต่ละห้อง ให้มี จ านวนจังหวะตามที่เครื่องหมายก าหนดจังหวะก าหนดไว้ ใช้กั้นห้องเพลง ใช้กั้นจบตอนหรือจบท่อนเพลง โดยใช้เส้นกันห้องคู่ (Double Bar Line) ที=โน้ตตัวที ซื้อ=โน้ตตัวซอล มา=โน้ตตัวมี เดียว=โน้ตตัวโด ลูก=โน้ตตัวลา ฟัก=โน้ตตัวฟา มี=โน้ตตัวมี
10 การเพิ่มค่าตัวโน้ต การเพิ่มค่าตัวโน้ต และเพิ่มค่าตัวหยุด สามารถท าได้ดังนี้ การประจุด (Dot) คือ การประจุดที่ด้านขวาตัวโน้ต หรือที่ตัวหยุด จะมีผลให้ค่าโน้ตนั้นๆเพิ่ม มากขึ้นครึ่งหนึ่งของค่าตัวโน้ตนั้น เช่น เปรียบเทียบเป็นตัวเลขจะได้ดังนี้ 6 จังหวะ = 4 + 2 3 จังหวะ = 2 + 1 1.1/2 จังหวะ = 1 + 1/2 1/2.1/4 = 1/2 + 1/4 เครื่องหมายโยงเส้นทาย (Tie) ใช้กับโน้ตที่มีระดับเสียงเดียวกัน จะเพิ่มค่าเท่ากับค่าโน้ตสองตัว รวมกัน โดยจะเล่นที่โน้ตตัวแรก ลากเสียงไปสิ้นสุดที่ตัวสุดท้ายที่เครื่องหมายที่ก าหนดไว้ เช่น ใช้สัญลักษณ์เฟอร์มาตา (Fermata) หรือเป็นเส้นโค้งครึ่งวงกลมมีจุดตรงกลาง ใช้บันทึก ไว้ที่หัวโน้ต เพื่อเพิ่มค่าตัวโน้ตให้ลากยาวเท่าใดก็ได้ไม่ได้ก าหนดไว้ขึ้นอยู่กับความพึงพอใจของผู้เล่น เช่น
11 เครื่องหมายก าหนดจังหวะ (Time Signature) เครื่องหมายก าหนดจังหวะ คือ ตัวเลขสองตัวที่เขียนไว้หลังกุญแจ คล้ายลักษณะเลขเศษส่วน แต่ไม่มีเส้นขีดคั่นกลาง เลขตัวบนจะบอกว่า 1 ห้องเพลงมีกี่จังหวะ ส่วนเลขตัวล่างบอกโน้ตที่ใช้เป็น เกณฑ์ 1 จังหวะ เช่น นอกจากนี้เครื่องหมายก าหนดจังหวะ ยังมีลักษณะที่เป็นสัญลักษณ์ซึ่งใช้แทนตัวเลขได้ เช่น อัตราจังหวะ อัตราจังหวะ เป็นเครื่องหมายก าหนดอัตราจังหวะ ที่บอกถึงค่าตัวโน้ต และจ านวนจังหวะใน แต่ละห้องเพลง อัตราจังหวะ (Time) เป็นกลุ่มโน้ตที่ถูกจัดแบ่งจังหวะเคาะที่เท่าๆ กันในแต่ละห้อง เพลงและท าให้เกิดชีพจรจังหวะ (Pulse) คือ การเน้นจังหวะหนัก-เบา กลุ่มอัตราจังหวะโดยทั่วไปมี 3 ลักษณะคือ อัตราจังหวะสองธรรมดา (Simple duple time) คือ จังหวะเคาะในแต่ละห้องเพลงมี 2 จังหวะ เช่น อัตราจังหวะสามธรรมดา (Simple triple time) คือ จังหวะเคาะในแต่ละห้องเพลงมี 3 จังหวะ เช่น
12 อัตราจังหวะสี่ธรรมดา (Simple quadruple time) คือ จังหวะเคาะในแต่ละห้องเพลงมี 4 จังหวะ เช่น เครื่องหมาย > คือ การเน้นจังหวะที่โน้ตในจังหวะที่ 1 ของแต่ละอัตราจังหวะ แสดงการเคาะอัตราจังหวะ 1 จังหวะ พื้นฐานการเคาะ 1 จังหวะ อาจใช้การตบเท้าจากจุดเริ่มต้นตบเท้าลง คือ จังหวะตก แล้วยก เท้าขึ้นจุดเดิม คือ จังหวะยก
13 เอกสารอ้างอิง ธนโชติ เกื้อเสนาะ. (2559). ทฤษฎีเบื้องต้นเกี่ยวกับดนตรี. ค้นจาก https://sites.google.com/a/ spm18.go.th/ait-101/thvsdi-dntri-beuxng-tn6d23 ทฤษฎีดนตรีสากลเบื้องต้น. (2557). ทฤษฎีดนตรีสากลเบื้องต้น. ค้นจาก https://hs2kvo.blogspot. com/2014/07/9.html Diymusicmaker.(2562).ทฤษฎีดนตรีสากลเบื้องต้น. ค้นจาก https://diymusicmaker.com/ basicmusictheory/ Nickmak202 (2559). ทฤษฎีดนตรีสากลเบื้องต้น. ค้นจาก https://2022110n.wordpress.com/ author/ nickmak202/