ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ - 2

1

ΕΝΑ ΓΟΗΤΕΥΤΙΚΟ 33Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ, ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ
ΓΕΜΑΤΟ ΕΚΠΛΗΞΕΙΣ
ΤΜΗΜΑ Ε2
ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ
ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ 2013 – 2014
ΓΕΓΟΝΟΤΑ.
ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ
ΤΗΣ ΕΥΕΛΙΚΤΗΣ ΖΩΝΗΣ

2

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία ΓΕΙΑ ΣΑΣ,
ΠΑΙΔΙΑ!
Στον τεράστιο χώρο όπου
εκτεινόταν η Βυζαντινή
Αυτοκρατορία, ζούσαν διάφοροι
λαοί και φύλα: Έλληνες, Αρμένιοι,
Εβραίοι, Αιγύπτιοι, Σύριοι,
Γότθοι, Σλάβοι, Βούλγαροι,
Ιλλυριοί, Γαλάτες κ.ά.. Έτσι, η
ιστορία των πρώτων αιώνων της
Ανατολικής Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας δεν είναι η ιστορία
μόνο ενός έθνους, αλλά ενός
υπερεθνικού κράτους με αποστολή
εξόχως οικουμενική. Ενωτικό τους
χαρακτηριστικό φυσικά ήταν η
χριστιανική πίστη και η ελληνική
γλώσσα, η οποία καθιερώθηκε από
τον 6ο αιώνα, ως η επίσημη
γλώσσα του κράτους.

Πηγή: Εγκυκλοπαίδεια Δομή,
Ιστορία του βυζαντινού κράτους ,

Georg Ostrogorsky
http://www.defencenet.gr/defence/item

/βυζάντιο-και-πέρσες-πώς-ο-
ηράκλειος-τους-νίκησε

3

ΓΕΙΑ ΣΟΥ, ΣΠΥΡΟ! ΓΕΙΑ ΣΟΥ, ΛΕΝΑ! ΕΙΧΑΜΕ
ΠΟΥ ΗΣΟΥΝ; ΕΧΩ ΠΑΕΙ ΤΟ ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ
ΜΕΡΕΣ ΝΑ ΣΕ ΔΩ… ΜΕ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΜΟΥ ΣΤΗ

ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ.

ΠΕΡΝΩΝΤΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ 1. Χάρτης όπου σημειώνεται
ΠΟΤΙΔΑΙΑ ΚΑΝΑΜΕ ΜΙΑ
ΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΘΑΥΜΑΣΑΜΕ ΤΗ με κόκκινο χρώμα η θέση της Ποτίδαιας
ΔΙΩΡΥΓΑ. ΤΟ ΞΕΡΕΙΣ, ΛΕΝΑ,
ΠΩΣ ΣΩΖΕΤΑΙ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ Ο αυτοκράτορας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας
ΤΟ ΤΕΙΧΟΣ ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΦΤΙΑΞΕΙ Ιουστινιανός Α΄ (527-565) βοήθησε όσο κανείς
ΕΚΕΙ Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ; άλλος την άμυνα και την ασφάλεια της χερσονήσου
της Κασσάνδρας στη Χαλκιδική με την κατασκευή
2. Η διώρυγα της Ποτίδαιας ενός διατειχίσματος στην Κασσάνδρεια, η οποία
ιδρύθηκε το 316 π.Χ. στη θέση της κατεστραμμένης
3. Το διατείχισμα της Ποτίδαιας από την εποχή του από τον Φίλιππο Β΄ αρχαίας Ποτίδαιας. Το
Ιουστινιανού. οχυρωματικό αυτό έργο προσγράφεται από τον
ιστορικό της εποχής Προκόπιο μεταξύ των
μεγάλων έργων του Ιουστινιανού. Η ανέγερση του
τείχους, συνολικού μήκους 1.200 μέτρων περίπου
με 21 ορθογώνιους οχυρωματικούς πύργους έγινε
προφανώς στη θέση και σε αντικατάσταση
παλαιοτέρων οχυρώσεων που είχαν εν τω μεταξύ
καταστραφεί. Τα κατάλοιπα του διατειχίσματος
διατηρούνται σήμερα κατά μήκος της σύγχρονης
διώρυγας της Ποτίδαιας.

Πηγή: http://www.10eba.gr/index.php?page=kbpi3-1

ΣΠΥΡΟ, ΤΙ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ
ΟΜΩΣ ΓΙΑ ΤΟΝ

ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟ; ΝΟΜΙΖΩ
ΠΩΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ

ΔΙΑΒΑΣΟΥΜΕ ΓΙ’ ΑΥΤΟΝ.

4

Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΗΤΑΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ Ο Ιουστίνος αρρώστησε βαριά στις αρχές του 527 και
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΑΠΟ ΤΟ 527 ΕΩΣ ΤΟ 565 Μ.Χ. διόρισε διάδοχό του τον Ιουστινιανό. Ο Ιουστινιανός
ανακηρύχθηκε συναυτοκράτορας στις 4 Απριλίου 527
ΤΟ ΑΛΗΘΙΝΟ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑ ΗΤΑΝ ΠΕΤΡΟΣ και στέφτηκε σ’ ένα παρεκκλήσι του Μεγάλου Παλατίου
ΣΑΒΒΑΤΙΟΣ ΚΑΙ ΗΤΑΝ ΑΠΟ ΤΗ ΘΡΑΚΗ. ΟΤΑΝ μαζί με τη σύζυγό του Θεοδώρα, την οποία είχε
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΗΤΑΝ Ο ΘΕΙΟΣ παντρευτεί τρία χρόνια νωρίτερα. Ο Ιουστίνος πέθανε
ΤΟΥ, Ο ΙΟΥΣΤΙΝΟΣ, ΤΟΝ ΠΗΡΕ ΣΥΜΒΟΥΛΟ ΤΟΥ την 1η Αυγούστου 527, οπότε ο Ιουστινιανός τον
ΚΑΙ ΤΟΝ ΟΡΙΣΕ ΑΝΤΙΒΑΣΙΛΕΑ ΤΟΥ. ΤΟ 527, ΛΙΓΟ διαδέχθηκε ως αυτοκράτορας, και παράλληλα η
ΠΡΙΝ ΠΕΘΑΝΕΙ Ο ΙΟΥΣΤΙΝΟΣ, ΟΝΟΜΑΣΤΗΚΕ Θεοδώρα ανακηρύχτηκε αυγούστα.
ΣΥΝΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ, ΠΑΙΡΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΟΝΟΜΑ
Πηγή: «Κωνσταντινούπολη, από τον Χριστιανισμό στο Ισλάμ»,
ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ! John Freely, εκδόσεις Περίπλους

Στην Κωνσταντινούπολη εκείνη την Ο Ιουστινιανός είχε γεννηθεί το 482 στη Θράκη κι αυτός
εποχή στην εξουσία είχε ανέβει από (όπως ο θείος του, ο Ιουστίνος). Ήρθε στην
το 527 ένας ισχυρός και φιλόδοξος Κωνσταντινούπολη πιθανόν ύστερα από πρόσκληση του
ηγεμόνας, που αγαπούσε την Ιουστίνου, όταν ήταν ακόμη παιδί: η μόρφωση και η
πολυτέλεια, ο Ιουστινιανός. καλλιέργειά του απεδείκνυαν ότι είχε ζήσει στην
Φιλοδοξία του ήταν να ενώσει ξανά πρωτεύουσα και πουθενά αλλού.
και να θέσει υπό την κυριαρχία του
όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Η Πηγή: «Σύντομη Ιστορία του Βυζαντίου» J.J. Norwich,
Αυλή είχε όλη τη χλιδή της Ανατολής. εκδόσεις Γκοβόστη
Αυτός και η γυναίκα του, η
Θεοδώρα, μια πρώην χορεύτρια του 4. Ο Ιουστινιανός και η Θεοδώρα στα ψηφιδωτά του ναού του Αγίου Βιταλίου,
τσίρκου, φορούσαν μεταξωτά και στη Ραβέννα
βαριά ενδύματα, τις πορφύρες,
κεντημένα με πολύτιμους λίθους, και
χρυσά και μαργαριταρένια
περιδέραια που κουδούνιζαν καθώς
περπατούσαν.

Πηγή: «Μικρή ιστορία του κόσμου» E.H.
GOMBRICH, εκδόσεις Πατάκη

5. Ιουστινιανός Α', χρυσός σόλιδος, 527-565

5

«Αναμφισβήτητα ο Ιουστινιανός (527 Ιουστινιανός και Θεοδώρα:
– 565) είναι ο πρώτος αυτοκράτορας Ψηφιδωτά που κάναμε στην τάξη μας
(Τα έργα έκαναν η Χριστίνα Βαρσαμή και η Παρασκευή Μάντζιου)
που έκανε πραγματικότητα, που
έδωσε σάρκα και οστά στην

αυτοκρατορική βυζαντινή ιδέα. Στα
χρόνια της βασιλείας του η

Μεσόγειος έγινε λίμνη βυζαντινή, η
Κωνσταντινούπολη είχε πετύχει να

αποκαταστήσει το imperium

romanum 1 στα παλιά σχεδόν
σύνορά του και είχε, υπό την αιγίδα

της, επιβάλει στον κόσμο της
Μεσογείου και του Ευξείνου Πόντου

την Pax christiana 2 .

Πηγή: «Γιατί το Βυζάντιο», Ελένη
Γλύκατζη-Αρβελέρ, εκδόσεις Μεταίχμιο

1. Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία
2. Χριστιανική ειρήνη

ΟΥΑΟΥ!
6. Η Θεοδώρα και η ακολουθία της σε ψηφιδωτό από τη Ραβέννα

6

Ο νέος αυτοκράτορας πήρε μέτρα για την καλή λειτουργία του κράτους και για την
άμυνα των συνόρων της αυτοκρατορίας. Συγκεκριμένα:

Ο Τριβωνιανός ήταν Βυζαντινός Κωδικοποίησε τους παλιούς ρωμαϊκούς νόμους (τον Ιουστινιάνειο Κώδικα, τις Εισηγήσεις, τους
νομομαθής από την Παμφυλία. Διαπνεόταν Πανδέκτες και τους συμπλήρωσε με νέους πιο δίκαιους, γραμμένους στα ελληνικά, τις Νεαρές.
από έντονο μεταρρυθμιστικό πνεύμα και Με τη σύνταξη αυτών των τελευταίων νόμων στα ελληνικά καθιερώνεται η ελληνική γλώσσα
ως επίσημη γλώσσα του κράτους παράλληλα με τη λατινική. H κωδικοποίηση των νόμων έγινε
έγινε ο πιο αξιόλογος εισηγητής της
ενοποίησης του ρωμαϊκού και του από ομάδα νομικών με επικεφαλής τον σπουδαίο νομικό Τριβωνιανό.
ελληνικού δικαίου. Τιμήθηκε με τα
αξιώματα του μάγιστρου και του υπάτου. Όρισε τους λογοθέτες υπεύθυνους για την εφαρμογή των νόμων.

Πέθανε το 545 μ.Χ.

Πηγή:
http://www.livepedia.gr/index.php/Τριβωνι

ανός

Οργάνωσε τη λειτουργία της αγοράς, των λιμανιών και των εμπορικών
δρόμων και επέβαλε δασμούς για τα εισαγόμενα προϊόντα.

Μέτρα για την καλή Φορολόγησε τους πολίτες ανάλογα με τα εισοδήματά τους.
λειτουργία του κράτους:

Ο Ιωάννης Καππαδόκης υπήρξε λογοθέτης Κατάργησε τα προνόμια των Δήμων και απαγόρευσε στους μεγαλοκτηματίες να
οικονομικών του Ιουστινιανού. Προκειμένου να παίρνουν τα κτήματα των μικροϊδιοκτητών γειτόνων τους, για χρέη που τους όφειλαν.

καλύψει τα υπέρογκα έξοδα που απαιτούσε η Οργάνωσε το στρατό, με βυζαντινούς κυρίως στρατιώτες, και ασφάλισε τα
υλοποίηση της φιλόδοξης πολιτικής του σύνορα με μια σειρά φρουρίων.

Ιουστινιανού Α', επεδίωξε την ενίσχυση των Συντήρησε και βελτίωσε τους δρόμους που ένωναν την πρωτεύουσα
μέτρων για την πιο αποτελεσματική είσπραξη με τις επαρχίες και τις μεγάλες πόλεις της αυτοκρατορίας.

των φόρων, τον δραστικό περιορισμό των Έκοψε χρυσά «βυζαντινά» νομίσματα, τα οποία
καταχρήσεων, καθώς και τη μείωση των κυκλοφορούσαν σε όλο τον κόσμο και μ’ αυτά μόνο

κρατικών εξόδων. γίνονταν οι συναλλαγές.

Πηγή: Έφερε από την Κίνα το μυστικό εκτροφής Πληροφορίες για την
http://asiaminor.ehw.gr/Forms/fLemmaBody.as του μεταξοσκώληκα. εκτροφή του

px?lemmaid=4630 μεταξοσκώληκα μπορείς να
διαβάσεις στη σελίδα 25.
Μέτρα για την ασφάλεια
και την ανάπτυξη του
κράτους:

Τα διαγράμματα είναι σχεδιασμένα με βάση τα
στοιχεία του σχολικού εγχειριδίου Ιστορίας της

Ε΄ δημοτικού «Στα Βυζαντινά χρόνια»,
Σ. Γλεντής, Ν. Νικολόπουλος, Ε.

Μαραγκουδάκης και Μ. Νικολοπούλου, βιβλίο
μαθητή, σελ. 42 – 43.

ΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ 7
ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ
ΗΤΑΝ ΦΥΣΙΚΟ ΝΑ ΝΑΙ, ΔΥΣΤΥΧΩΣ! ΕΤΣΙ ΔΕΝ ΑΡΓΗΣΑΝ
ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΟΥΝ ΝΑ ΞΕΣΠΑΣΟΥΝ ΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΗΝ

ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ… ΠΟΛΗ. ΗΤΑΝ Η «ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΝΙΚΑ» ,
ΠΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ

ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΜΙΑ ΜΕΛΑΝΗ
ΣΕΛΙΔΑ.

Η «Στάση του Νίκα» και η «Νίκα – νίκα» ήταν το σύνθημα των θεατών για την ενίσχυση των αρματοδρόμων της
Θεοδώρα ομάδας τους. Στην περίπτωση όμως αυτή οι στασιαστές το φώναζαν για να φύγει ο
Ιουστινιανός επειδή ήταν δυσαρεστημένοι με τις μεταρρυθμίσεις του.
Λίγο μετά το γάμο της μια από τις
πολλές διαδηλώσεις που Η «Στάση του Νίκα»
παραμορφώνουν την ιστορία της
Κωνσταντινουπόλεως ξέσπασε και Το σύνθημα των επαναστατών «Νίκα» είχε ως αποτέλεσμα να
γρήγορα εξελίχθηκε σε πολιτική ονομασθεί όλη αυτή η εξέγερση «Στάση του Νίκα». Ο Ιουστινιανός
στάση με ασυνήθιστη βιαιότητα. Το υποσχέθηκε ν' απομακρύνει από τις θέσεις τους τον Τριβωνιανό και τον
αυτοκρατορικό παλάτι Ιωάννη τον Καππαδόκη, αλλά η έκκλησή του στον Ιππόδρομο έπεσε στο
πυρπολήθηκε, ο μητροπολιτικός κενό και ανακηρύχθηκε Αυτοκράτορας ένας ανιψιός τού Αναστασίου*.
ναός της Αγίας Σοφίας, που είχε Έχοντας καταφύγει στα Ανάκτορα ο Ιουστινιανός και οι σύμβουλοί του
κτισθεί από τον Κωνσταντίνο Α΄, αντιμετώπιζαν ήδη τη φυγή, οπότε επενέβη η Θεοδώρα. Τα λόγια, τα
καταστράφηκε μέσα στις φλόγες. Ο οποία ακριβώς είπε, βρίσκονται στα Ανέκδοτα του Προκοπίου και έχουν
Ιουστινιανός αντιμετώπιζε σαν λύση ως εξής: «Είναι αδύνατο για έναν άνθρωπο να γλυτώσει τον θάνατο
τη φυγή. Τότε ήταν που η Θεοδώρα αλλά, για έναν βασιλέα, η εξορία είναι ανυπόφορη ... Εάν επιθυμείς - ω
έδειξε το αληθινό μεγαλείο της. Αυτοκράτωρ - να σωθείς, είναι εύκολο. Διαθέτουμε αρκετά χρήματα,
Δικαιολογώντας την τόλμη της ενώ πέρα από εκεί είναι η θάλασσα και τα πλοία. Συλλογίσου όμως
απέδειξε πόσο ανόητο θα ήταν να μήπως, όταν θα φθάσεις σε μέρος ασφαλές, προτιμήσεις τον θάνατο
καταλήξουν στη φυγή! παρά την ασφάλεια». Ο Αυτοκράτορας αναθάρρησε και εμπιστεύθηκε
στον Βελισσάριο την καταστολή της επαναστάσεως, η οποία είχε ήδη
Πηγή: «Ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος των
Βυζαντινών» Tamara Talbot Rice, Εκδόσεις κρατήσει έξι ημέρες. Ο στρατηγός οδήγησε τους στασιαστές στον
Δημ. Παπαδήμα Ιππόδρομο, τους έκλεισε εκεί μέσα και σκότωσε τριάντα έως σαράντα
χιλιάδες από αυτούς. Η στάση κατεστάλη, τα ανίψια του Αναστασίου
εκτελέσθηκαν και ο Ιουστινιανός, για μια φορά ακόμη, εδραιώθηκε στον

θρόνο.

Πηγή: Α.Α. Βασίλιεφ - Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (324-1453) Τόμος Α'

7. Η αυτοκράτειρα Θεοδώρα σε * Ήταν ο Υπάτιος, που ήταν ανιψιός του πρώην αυτοκράτορα Αναστασίου Α'
νόμισμα

8

ΜΕΤΑ ΤΗ ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΝΙΚΑ Ο
ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΦΡΟΝΤΙΣΕ ΝΑ ΦΤΙΑΞΕΙ
ΟΣΑ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΗΚΑΝ ΚΑΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ

ΤΟΝ ΠΟΛΗ ΑΚΟΜΗ ΚΑΛΥΤΕΡΗ. ΤΟ
ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ
ΗΤΑΝ Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ!

Η Αγία Σοφία ανοικοδομήθηκε με 8. Η Αγία Σοφία
τρόπο μεγαλειώδη. Στη θέση του
Το μεγάλο έργο της ανοικοδόμησης άρχισε στις 23
παλαιού ναού, που είχε γίνει Φεβρουαρίου 532, σαράντα μέρες μετά το τέλος της εξέγερσης,
παρανάλωμα του πυρός, πρόβαλε
τώρα η μεγαλοπρεπής βασιλική με όταν ο Ιουστινιανός άρχισε να χτίζει έναν καινούργιο
μητροπολιτικό ναό αφιερωμένο στην Αγία του Θεού Σοφία,
τρούλο του Ιουστινιανού, που
χάραξε νέα εποχή στην εξέλιξη της θεμελιώνοντάς τον πάνω στα ερείπια της θεοδοσιανής
εκκλησίας. Σύμφωνα με τον Προκόπιο, ο αυτοκράτορας χωρίς
χριστιανικής αρχιτεκτονικής. να υπολογίσει έξοδα, επέμενε ν’ αρχίσει αμέσως το έργο της
ανοικοδόμησης, συγκεντρώνοντας ειδικούς τεχνίτες απ’ όλο
Πηγή: «Ιστορία του βυζαντινού
κράτους», τόμος Α΄, Georg Ostrogorsky, τον κόσμο.
ιστορικές εκδόσεις Στεφ. Δ. Βασιλόπουλος
Πηγή: «Κωνσταντινούπολη, από τον Χριστιανισμό στο Ισλάμ»,
John Freely, εκδόσεις Περίπλους

Το οικοδόμημα του Ιουστινιανού δε θα Σε χρονικό διάστημα πέντε ετών και δέκα μηνών η
έμοιαζε καθόλου με τα προηγούμενα. Πρώτον, οικοδομή και μέγα μέρος της εσωτερικής διακόσμησης
του ναού είχαν αποπερατωθεί. Τα εγκαίνια έγιναν από
θα έπρεπε να είναι απείρως μεγαλύτερο – το τον πατριάρχη Μηνά και τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό
ασυγκρίτως μεγαλύτερο θρησκευτικό κτίσμα στις 27 Δεκεμβρίου 537, με πάνδημες εκδηλώσεις
ολόκληρου του χριστιανικού κόσμου. Επίσης, απερίγραπτης μεγαλοπρέπειας…
θα ήταν τετράγωνο και όχι παραλληλόγραμμο
Κατά τις μαρτυρίες χρονογράφων, όταν ο Ιουστινιανός
και θα είχε ως κυρίαρχο σημείο του όχι το συνοδευόμενος από τον πατριάρχη Μηνά, εισήλθε από
αψιδωτό ιερό στο ανατολικό άκρο του, αλλά τις βασιλικές πύλες και αντίκρισε τον απαστράπτοντα
τον πανύψηλο κεντρικό τρούλο. Ήταν τόσο ναό, κατελήφθη από ασυγκράτητο ενθουσιασμό.
επαναστατική αυτή η ιδέα, ώστε είναι πιθανόν Ανήλθε στον άμβωνα και εκτείνοντας τα χέρια στον
τα σχέδια να τα έκανε ο ίδιος ο Αυτοκράτορας ουρανό αναφώνησε:
με τους δυο αρχιτέκτονες που είχε προσωπικά
επιλέξει, τον Ανθέμιο από τις Τράλλεις και τον «Δόξα τω Θεώ τω καταξιώσαντί με τοιούτον έργον
Ισίδωρο από τη Μίλητο, πολύ πριν η Στάση αποτελέσαι. Νενίκηκά σε, Σολομών!».

του Νίκα καταστήσει την ανοικοδόμηση Πηγή: «Αγία Σοφία, Ο ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας»
αναγκαία. Θεοχάρης Δετοράκης, εκδόσεις Έφεσος

Πηγή: «Σύντομη Ιστορία του Βυζαντίου» J.J. Norwich,
εκδόσεις Γκοβόστη

9

9. Ψηφιδωτό από την Αγία Σοφία: Η Παναγία η Βρεφοκρατούσα, με τον Κωνσταντίνο να προσφέρει την
οχυρωμένη Κωνσταντινούπολη (στα δεξιά) και τον Ιουστινιανό την Αγία Σοφία (στα αριστερά).

10. Αγία Σοφία: Το εσωτερικό του ναού όπως είναι σήμερα 11. Αγία Σοφία: Ο ναός όπως είναι σήμερα

Στο προαύλιο του ναού λέγεται πως υπήρχε κρήνη, στην
οποία ανεγράφετο η καρκινική φράση

«ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ»,
(ξέπλυνε τις αμαρτίες σου δηλαδή και όχι μόνο το πρόσωπό

σου). Η φράση αυτή, αν αναγνωσθεί ανάποδα (από δεξιά
προς τα αριστερά) αποδίδει τις ίδιες λέξεις και επομένως και

το αυτό νόημα.

Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/Αγία_Σοφία_(Κωνσταντινούπολη)

ΝΝ ΙΙ ΨΨ ΟΟ ΝΝ ΑΑ ΝΝ ΟΟ ΜΜ ΗΗ ΜΜ ΑΑ ΤΤ ΑΑ ΜΜ ΗΗ ΜΜ ΟΟ ΝΝ ΑΑ ΝΝ ΟΟ ΨΨ ΙΙ ΝΝ

10

Τι είπανε για την Αγία Σοφία

Τόσο μεγάλη εντύπωση προκαλούσε το υπέροχο οικοδόμημα του Ιουστινιανού πριν από χίλια χρόνια τότε, όταν
οι απεσταλμένοι του πρίγκιπα Βλαδίμηρου του Κιέβου ανέφεραν στον αφέντη τους τι είχαν δει στην
αυτοκρατορική πόλη, μίλησαν με δέος για την Αγία Σοφία, χρησιμοποιώντας τα εξής λόγια:

« Δεν ξέραμε αν βρισκόμασταν στα ουράνια ή στη γη, αφού στη γη δεν υπάρχει τόσο μεγαλείο ούτε τέτοια
ομορφιά, που δεν έχουμε λόγια να την περιγράψουμε. Το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι ότι εκεί
κατοικεί ο Θεός ανάμεσα στους ανθρώπους και ότι οι λειτουργίες τους είναι πολύ πιο ωραίες από τις
τελετουργίες άλλων εθνών. Μας είναι αδύνατον να ξεχάσουμε αυτή την ομορφιά».

Πηγή: «Κωνσταντινούπολη, από τον Χριστιανισμό στο Ισλάμ», John Freely, εκδόσεις Περίπλους

ΣΠΥΡΟ, ΔΕΣ ΤΙ ΩΡΑΙΕΣ ΕΙΝΑΙ Ο αρχιτεκτονικός ρυθμός του ναού
ΖΩΓΡΑΦΙΕΣ ΠΟΥ
ΦΑΝΤΑΣΤΙΚΕΣ! Ο ρυθμός της τρουλαίας Βασιλικής ή
ΕΚΑΝΑΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ! Βασιλικής με Τρούλο, εμφανίστηκε τον
Χριστίνα Βαρσαμή 6ο μ.Χ. αιώνα, εποχή της μεγάλης ισχύος
Μυρτώ Ηλέκτρα Καριέτη
Αλέξανδρος Μαράκης του βυζαντινού κράτους και του
Ευαγγελία Τσομπανίδου ορθοδόξου δόγματος. Το γεγονός αυτό
Πέτρος Κοσιάντος Ζήσος είχε αντίκτυπο και στην ανάπτυξη της

ναοδομίας. Η παλαιοχριστιανική
βασιλική εμπλουτίστηκε με νέα
αρχιτεκτονικά στοιχεία, ώστε να έχει
ακόμα μεγαλύτερη αίγλη. Σπουδαιότερη
καινοτομία ήταν ο περιορισμός του
μήκους του κτιρίου και κυρίως η
προσθήκη τρούλου στη στέγη του

μεγάλου κλίτους.

Πρόκειται για μια αρχιτεκτονική
εφεύρεση των μεγάλων μικρασιατών
αρχιτεκτόνων Ανθέμιου από τις Τράλλεις

και Ισίδωρου από τη Μίλητο. Οι
μηχανικοί αυτοί κατόρθωσαν να
τοποθετήσουν στην τετράγωνη στέγη της
βασιλικής τον κυκλικό τρούλο, ο οποίος,
μέσω τεσσάρων σφαιρικών τριγώνων
κατέληγε να στηρίζεται σε τέσσερις
μεγάλους πεσσούς. Αντιπροσωπευτικό
δείγμα αυτού του ρυθμού είναι ο
περίφημος ναός της Αγίας Σοφίας
Κωνσταντινουπόλεως, ο οποίος κτίστηκε
από τον Ιουστινιανό τα έτη 531-537. Ο
διάκοσμος βελτιώνεται αισθητά. Οι
τοίχοι καλύπτονται με ψηφιδωτά υψηλής

τεχνοτροπίας και ζωγραφικές
παραστάσεις.

Η επιβλητικότητα αυτού του ρυθμού
είναι έκδηλη. Ο τεράστιος όγκος του
ναού, το μεγάλο ύψος, ο τεράστιος θόλος,
το άπλετο φως των παραθύρων, δίνουν
μια ξεχωριστή αίσθηση στον επισκέπτη

του ναού.

Πηγή:
http://el.wikipedia.org/wiki/Τρουλαία_Βασιλική

11

ΞΕΡΕΙΣ ΤΙ ΣΚΕΦΤΟΜΟΥΝΑ, ΗΤΑΝ ΕΝΑΣ ΠΟΛΥ Το όνειρο του Ιουστινιανού
ΛΕΝΑ; Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ, ΠΑΡΑ ΦΙΛΟΔΟΞΟΣ
ΤΗ ΣΚΛΗΡΟΤΗΤΑ ΠΟΥ ΕΔΕΙΞΕ Ο Ιουστινιανός είχε τη φιλοδοξία και το όνειρο ν'
ΣΤΗ ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΝΙΚΑ, ΗΤΑΝ ΑΝΘΩΠΟΣ ΠΟΥ ΕΙΧΕ ανασυστήσει την ρωμαϊκή αυτοκρατορία και να
ΙΚΑΝΟΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΛΑ ΝΑ επεκτείνει την εξουσία του μέχρι εκεί που
έφταναν τα όριά της, όταν βρισκόταν στη μεγάλη
ΕΡΓΑΣΤΗΚΕ ΣΚΛΗΡΑ ΓΙΑ ΤΟ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕΙ. ΚΙ ΑΠ’ της ακμή. Πρώτα κήρυξε τον πόλεμο κατά των
Ο,ΤΙ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΤΑ Περσών, Α΄ Περσικός πόλεμος, 531-532 μ.Χ.,
ΚΑΛΟ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ τους οποίους νίκησε ο Βελισάριος και ανάγκασε
το Χοσρόη να υπογράψει το 532 την "απέραντον
ΔΕΝ ΕΙΧΑΝ ΤΕΛΕΙΩΜΟ! ειρήνην". Στη συνέχεια στράφηκε εναντίον των
Βανδάλων στην Αφρική, Βανδαλικός πόλεμος,
12. Η Βυζαντινή αυτοκρατορία στη μεγαλύτερή της έκταση, 532-534, και κατάλυσε το κράτος τους με τη
υπό τον Ιουστινιανό, το 550 μ.Χ. βοήθεια του περίφημου στρατηγού του
Βελισάριου. Ο Βελισάριος αποβιβάστηκε στην
13. Πέρσες, Γότθοι, Βάνδαλοι Αφρική, νίκησε κατ` επανάληψη το βασιλιά τους
Γελίμερο, τον οποίο τελικά νίκησε και
αιχμαλώτισε. Έτσι διέλυσε το βανδαλικό κράτος
της Αφρικής.

Αφού εξασφάλισε τα ανατολικά του σύνορα,
στράφηκε προς τη δύση, όπου για είκοσι χρόνια,
από το 535 έως το 554 πολέμησε τους
Οστρογότθους της Ιταλίας και, μετά από την
περιφανή νίκη του στρατηγού του Ναρσή, έκανε
την Ιταλία επαρχία του Βυζαντίου. Τον πόλεμο
άρχισε ο Βελισάριος και τον τελείωσε ο Ναρσής
νικηφόρα. Η Ιταλία, όπως και η Αφρική,
μεταβλήθηκαν σε επαρχίες της αυτοκρατορίας και
ονομάστηκαν "εξαρχάτα". Μετά ανέθεσε στο
ναύαρχο Λιβέριο τον πόλεμο στην Ισπανία το
554, ο οποίος υπέταξε το κράτος των Βησιγότθων.
Στο μεταξύ ο Χοσρόης άρχισε εκ νέου
εχθροπραξίες, με αποτέλεσμα τη διεξαγωγή του
δεύτερου, από το 540 έως το 545, και του τρίτου
Περσικού πολέμου, από το 549 έως το 562, ο
οποίος κατέληξε το 562, με ταπεινωτική ειρήνη
για το Βυζάντιο.

Με τις κατακτήσεις του πραγματοποίησε το
μεγαλεπήβολο σχέδιό του, διπλασιάζοντας την
έκταση του κράτους και κάνοντας τη Μεσόγειο
βυζαντινή λίμνη. Η Δαλματία, η Ιταλία, η Αφρική,
η νότια Ισπανία, η Σικελία, η Κορσική, η
Σαρδηνία και τα νησιά των Βαλεαρίδων έγιναν
επαρχίες του, όμως εξαντλήθηκε η αυτοκρατορία
και οι βάρβαροι της Βαλκανικής, Ούνοι, Άβαροι,
Βούλγαροι, Σλάβοι, λεηλάτησαν την Ελληνική
Χερσόνησο μέχρι τον Ισθμό και βαρβαρικοί
πληθυσμοί εγκαταστάθηκαν στα σύνορα. Το
θαυμαστό πολεμικό έργο του, που του χάρισε
δόξα, κατάρρευσε μαζί του και οι αγώνες,
εξάντλησαν το Βυζάντιο σε χρήμα και στρατό,
αλλά και κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα δεν
είχαν μια και η Ιταλία γρήγορα καταλήφτηκε,
όπως και οι άλλες περιοχές που είχε κατακτήσει.

Πηγή: http://www.livepedia.gr/index.php/Ιουστινιανός_Α

12

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήρθε πολλές φορές 14. Το Βυζάντιο και οι γειτονικοί λαοί
αντιμέτωπη με λαούς που ήθελαν να καταλάβουν
τα εδάφη της. Επιδίωξη όλων των αυτοκρατόρων
και των ανώτατων αξιωματούχων ήταν πάντοτε η
επίλυση των προβλημάτων με τους γείτονες με

διπλωματικά μέσα· πολλές φορές όμως η
σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη. Γι’ αυτό μεγάλη

σημασία δόθηκε στην καλή οργάνωση του
στρατού και του ναυτικού.

Πηγή:
http://exploringbyzantium.gr/EKBMM/Page?name=ypomeleti

&lang=gr&id=14&sub=613&level=1

Οι Φράγκοι: δυτικό Γερμανικό φύλο, προερχόμενο από την περιοχή της Βαλτικής, το οποίο μεταξύ 2ου και 6ου αιώνα μ.Χ. προωθήθηκε προς την
κεντρική και δυτική Ευρώπη.

Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/Φράγκοι

Οι Σλάβοι: ομάδα εθνών με κοινή ινδοευρωπαϊκή καταγωγή. Ζουν κυρίως στην ανατολική και κεντρική Ευρώπη, καθώς και στα Βαλκάνια, ενώ η αρχική
τους κοιτίδα πρέπει να ήταν η ανατολική Ευρώπη από την οποία εξαπλώθηκαν τον 6ο αιώνα.

Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/Σλάβοι

Οι Άβαροι: νομαδικός λαός της Ευρασίας, που εμφανίστηκε στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη κατά τον 6ο αιώνα. Κυριάρχησαν στην πεδιάδα της
Παννονίας μέχρι τον 9ο αιώνα. Σύμφωνα με τους συγγραφείς της εποχής, μιλούσαν την ίδια γλώσσα με τους Ούννους αλλά είχαν μακριά μαλλιά,
στολισμένα με κορδέλες σε δύο πλεξούδες, μία συνήθεια που υιοθέτησαν από τους Τούρκους.

Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/Άβαροι

Οι Βούλγαροι: σλαβικό έθνος της νότιας Βαλκανικής. Κατά την κυρίαρχη θεωρία πρόκειται για τουρκικό νομαδικό φύλο καταγόμενο από την κεντρική
Ασία, το οποίο μιλούσε μία αρχαία τουρκική γλώσσα, πρόγονο της σημερινής τσουβασικής, και σταδιακά μεταξύ 2ου - 4ου αιώνα μ.Χ. εγκαταστάθηκε στη
στέπα βορείως της Αζοφικής Θάλασσας.

Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/Βούλγαροι

Οι Χάζαροι ή Χαζάροι: μεσαιωνικός ημινομαδικός λαός, ο οποίος έπαψε να υπάρχει γύρω στον 11ο - 12ο αιώνα. Βρίσκονταν συγκεντρωμένοι δυτικά και
βόρεια της Κασπίας Θάλασσας, κυρίως στο βόρειο Καύκασο και την ευρασιατική στέπα. Πέραν της αναμφισβήτητης τουρανικής καταγωγής τους, η
ακριβής προέλευσή τους δεν είναι ακόμα εξακριβωμένη. Κατά την πιθανότερη εκδοχή, προήλθαν από την ανάμιξη κάποιων τουρκομογγολικών φύλων με
απομεινάρια των Ούννων και τοπικά φύλα της ΒΔ Κασπίας. Το όνομά τους προέρχεται από την αρχαία τουρκική ρίζα «qaz-» που σημαίνει
«περιπλανώμαι».

Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/Χάζαροι

Οι Πέρσες: λαός ινδοευρωπαϊκής καταγωγής, που έφτασαν από την κεντρική Aσία στο σημερινό Ιράν περίπου το 1.500 π. Χ. Ξεκινώντας γύρω στο 550
π.Χ. από την επαρχία της Φαρς, οι Πέρσες διέδωσαν τη γλώσσα και τον πολιτισμό τους από τη Μικρά Ασία έως τα Ιμαλάια, ενσωματώνοντας και άλλες
τοπικές εθνοτικές ομάδες. Η Περσική αυτοκρατορία γνώρισε μετά το 330 π. Χ. διαδοχικές κατακτήσεις και συνέχισε να υπάρχει με διαφορετικές μορφές
περίπου έως το 650 οπότε κατακτήθηκε από τους μουσουλμάνους.

Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/Πέρσες

Οι Άραβες: είναι νομαδικοί - ημινομαδικοί σημιτικοί λαοί της αραβικής χερσονήσου και του δυτικού τμήματος της υπόλοιπης Μέσης Ανατολής, στα
σύνορα με άλλους πολιτισμούς. Στο μεγαλύτερο μέρος της 1ης χιλιετίας π. Χ. εμφανίζονται ως επιδρομείς με συνεχείς διαρροές ομάδων σε μόνιμη
εγκατάσταση κατοικημένων περιοχών (δηλ. σε βασίλεια).

Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/Άραβες

Οι Σέρβοι: H καταγωγή των Σέρβων έρχεται από την Πολωνία όπου και κατοίκησαν τον 6ο αιώνα. Έφτασαν στα Βαλκάνια που αναμίχθηκαν με άλλα
φύλα.

Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/Σέρβοι

Οι Λογγοβάρδοι ή Λομβαρδοί: Ήταν γερμανική φυλή που κατέκτησε τη βόρειο Ιταλία, στα σύνορα με την Ελβετία, και η οποία στη συνέχεια αναμίχθηκε
με τους ντόπιους, τους σημερινούς Ιταλούς

Πηγή: http://el.wiktionary.org/wiki/Λογγοβάρδοι

ΠΩ ΠΩ, ΠΟΣΟΙ ΛΑΟΙ ΖΟΥΣΑΝ 13
ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ!
ΕΥΤΥΧΩΣ ΠΟΥ ΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΗΤΑΝ
ΦΑΝΤΑΣΟΥ ΠΟΣΕΣ ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ, ΠΡΟΝΟΗΤΙΚΟΙ. ΟΧΥΡΩΝΑΝ ΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ
ΛΕΗΛΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ ΤΟΥΣ, ΕΙΧΑΝ ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟ ΣΤΡΑΤΟ ΚΑΙ
ΚΑΤΑΦΕΡΝΑΝ ΝΑ ΤΟΥΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ
ΠΡΟΞΕΝΟΥΣΑΝ ΣΤΗΝ
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ! ΜΕ ΠΟΛΕΜΙΚΑ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ
ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΑ ΜΕΣΑ!

15. Πρόσφυγες από κούρσεμα (από χειρόγραφο του 16ου αιώνα)

Μυρτώ Ηλέκτρα Καριέτη Τον Ιουστινιανό διαδέχτηκε ο ανιψιός του Ιουστίνος Β΄, που
η γυναίκα του Σοφία ήταν ανιψιά της Θεοδώρας. Στη
ΔΥΣΤΥΧΩΣ, ΜΕΤΑ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ διάρκεια της βασιλείας του Ιουστίνου η αυτοκρατορία
ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ, Ο ΑΝΙΨΙΟΣ ΤΟΥ, Ο ΙΟΥΣΤΙΝΟΣ δέχτηκε επιθέσεις στ’ ανατολικά από τους Πέρσες και στα
βόρεια από τους Αβάρους, έναν λαό της βόρειας Ασίας που
Β΄, ΠΟΥ ΤΟΝ ΔΙΑΔΕΧΤΗΚΕ, ΑΠΟ ΤΙΣ είχε μεταναστεύσει στα Βαλκάνια. Οι απανωτές επιδρομές
ΕΠΙΔΡΟΜΕΣ ΠΟΥ ΔΕΧΟΤΑΝΕ Η προκάλεσαν στον ανισόρροπο Ιουστίνο πλήρη νευρικό
κλονισμό, από τον οποίο δεν συνήλθε ποτέ. Ο
ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΠΑΘΕ ΝΕΥΡΙΚΟ χρονικογράφος Ιωάννης ο Εφέσιος αναφέρει ότι το μόνο που
ΚΛΟΝΙΣΜΟ! τον ευχαριστούσε ήταν να τον σέρνουν γύρω-γύρω στο
παλάτι μέσα σ’ ένα παιδικό καρότσι, ενώ μουσικοί έπαιζαν
σερενάτες. Αλλά αμέσως μετά τον έπιαναν βίαια
ξεσπάσματα θυμού, δάγκωνε τους υπηρέτες του και ύστερα
προσπαθούσε να ριχτεί από τα παράθυρα του ανακτόρου, τα
οποία χρειάστηκε να ενισχυθούν με κάγκελα για την
προστασία του!

Πηγή: «Κωνσταντινούπολη, από τον Χριστιανισμό στο Ισλάμ», John
Freely, εκδόσεις Περίπλους

Η εισβολή των Σλάβων στα Βαλκάνια αποτέλεσε το σημαντικότερο εξωτερικό γεγονός της πρώτης
βυζαντινής εποχής και είχε ανυπολόγιστη σημασία για την κατοπινή εξέλιξη της αυτοκρατορίας. Όλες
οι άλλες βαρβαρικές επιδρομές, που απείλησαν τότε το κράτος, είχαν παροδικές συνέπειες. Ακόμη και
η μεγάλη μετανάστευση των γερμανικών φύλων, που επηρέασε σημαντικά την εξέλιξη της
αυτοκρατορίας, δεν έθιξε τελικά το ανατολικό τμήμα της. Οι Σλάβοι όμως παρέμειναν μόνιμα στα
Βαλκάνια. Με την εγκατάστασή σους στην περιοχή αυτή άρχισε μια διαδικασία που οδήγησε αργότερα
στη σύσταση ανεξάρτητων σλαβικών κρατών μέσα στο ίδιο το βυζαντινό έδαφος.

Πηγή: «Ιστορία του βυζαντινού κράτους», τόμος Α΄, Georg Ostrogorsky, ιστορικές εκδόσεις Στεφ. Δ. Βασιλόπουλος

Το ήξερες ότι οι Άραβες ελέγχανε 14 Πληροφορίες για το πιπέρι, τα μπαχαρικά
τον «ΔΡΟΜΟ ΤΟΥ ΠΙΠΕΡΙΟΥ»; και την κουζίνα των Βυζαντινών μπορείς

να διαβάσεις στις σελίδες 28 - 29.

Οι Άραβες, ο Μωάμεθ και η μουσουλμανική επιστήμη:

Το 610 μ.Χ., ένας 40χρονος έμπορος που τον έλεγαν Μωάμεθ και ζούσε στη Μέκκα, στην Αραβική Χερσόνησο, έζησε μια σειρά
αποκαλύψεις οι οποίες αποτέλεσαν τη βάση για το Κοράνι, το ιερό βιβλίο μιας νέας θρησκείας. Μέσα σε μια εικοσαετία αυτή η
θρησκεία, το Ισλάμ, είχε εξαπλωθεί στο μεγαλύτερο τμήμα της Αραβίας. Κάτω από μια σειρά στρατιωτικών και θρησκευτικών
ηγετών, γνωστών ως χαλίφηδων, το Ισλάμ κυριάρχησε επιπλέον στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική, κατακτώντας δύο
παλιότερες αυτοκρατορίες, τη βυζαντινή και την περσική. Μέχρι το έτος 750, σε λιγότερο από έναν αιώνα μετά το θάνατο του
Μωάμεθ, η αυτοκρατορία του Ισλάμ εξαπλωνόταν από τον Βισκαϊκό Κόλπο μέχρι τα όρη του Αφγανιστάν.

Ένα σημαντικό στοιχείο της ισλαμικής διδασκαλίας ήταν η υποχρέωση να επιζητείς τη γνώση. Αυτή η εντολή, σε συνδυασμό με
τον πλούτο που επέφερε το εμπόριο μέσα στην αχανή αυτοκρατορία, δημιούργησαν ένα περιβάλλον όπου άνθισε η επιστήμη.

Πηγή: «Ανακαλύψεις που άλλαξαν τη ζωή μας» Σίριλ Έιντον, εκδόσεις Ψυχογιός

Το αραβικό σύστημα αρίθμησης: Ο Οίκος της Σοφίας:

Το σημαντικότερο δώρο που έδωσε το Ισλάμ στη σύγχρονη επιστήμη Ο Οίκος της Σοφίας ήταν βιβλιοθήκη και οίκος
ήταν το σύστημα των αριθμών που ονομάζουμε αραβικούς αριθμούς. Αν μετάφρασης στη Βαγδάτη, στο σημερινό Ιράκ, την
θέλαμε να δώσουμε τα εύσημα στη σωστή πλευρά, θα έπρεπε κανονικά εποχή των Αββασιδών. Είχε πολύ σημαντικό ρόλο
να τους ονομάζουμε ινδικούς αριθμούς, αφού πρωτοεμφανίστηκαν στην στο κίνημα μεταφράσεων αρχαίων ελληνικών και
Ινδία της πρώτης χιλιετίας π. Χ. περσικών κειμένων στα αραβικά, και θεωρείται ότι
ήταν ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα διανόησης
Πηγή: «Ανακαλύψεις που άλλαξαν τη ζωή μας» Σίριλ Έιντον, εκδόσεις Ψυχογιός κατά τη χρυσή εποχή του Ισλαμισμού. Ο Οίκος
της Σοφίας λειτούργησε ως κοινότητα που ίδρυσαν
Ο Αλ Μαμούν, ένας από τους πιο φωτισμένους ηγέτες της Ιστορίας, δεν οι Αββασίδες χαλίφες Χαρούν αλ Ρασίντ και ο
ζήτησε από τον Λέοντα τον Ε΄* ούτε χρήματα ούτε εκτάσεις. Αλλά την γιος του Αλ-Μαμούν, που κυβέρνησε από το 813
άδεια να αποκτήσει μια συλλογή από επιστημονικά συγγράμματα που μέχρι το 833 μ.Χ. Με βάση τη Βαγδάτη από τον 9ο
ήταν αποθησαυρισμένα στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ο χαλίφης της μέχρι το 13ο αιώνα, πολλοί από τους πιο
Βαγδάτης, μόλις ο Λέων έδωσε τη σχετική άδεια, ξεκίνησε ίσως τη σπουδασμένους Μουσουλμάνους λογίους ήταν
μεγαλύτερη στην ιστορία του πολιτισμού προσπάθεια μετάφρασής τους. μέλη αυτού του εξαιρετικού ινστιτούτου έρευνας
Αποτέλεσμα ήταν η ακριβής απόδοση του συνόλου της αρχαίας και εκπαίδευσης.
ελληνικής γραμματείας στα αραβικά. Υπήρχαν εκείνη την περίοδο (700
– 1000) περισσότερες μεταφράσεις του Αριστοτέλη στα αραβικά απ’ Ο όρος Οίκος της Σοφίας είναι μεταφραστικό
ό, τι σ’ όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες. δάνειο από τους Σασσανίδες Πέρσες, που
ονόμαζαν έτσι τη "βιβλιοθήκη". Θεωρήθηκε ότι οι
Πηγή: http://www.thehumanual.wordpress.com/2010/10/15/αλ-μαμουν/ Σασσανίδες είχαν ως σκοπό τους τη μετάφραση
κειμένων από τα περσικά στα αραβικά, καθώς και
ΠΩ ΠΩ, τη συντήρηση μεταφρασμένων κειμένων.
ΒΙΒΛΙΑ!
Κατά τη βασιλεία του Αλ-Μαμούν ανεγέρθηκαν
16. Ο Οίκος της Σοφίας Πληροφορίες για τα αστρονομικά παρατηρητήρια, και ο Οίκος ήταν
παραμύθια των Αράβων ένα ασυναγώνιστο κέντρο ανθρωπιστικών
* Ο Λέων Ε΄ ο Αρμένιος ήταν Αυτοκράτορας του μπορείς να διαβάσεις στις σπουδών, επιστημών, μαθηματικών, αστρονομίας,
Βυζαντίου από το 813 έως το 820. ιατρικής, χημείας, ζωολογίας και γεωγραφίας.
σελίδες 34 - 36. Αντλώντας πληροφορίες από περσικά, ινδικά και
ελληνικά κείμενα - συμπεριλαμβανομένων αυτών
του Πυθαγόρα, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του
Ιπποκράτη, του Ευκλείδη, του Πλωτίνου, του
Γαληνού, του Σουσρούτα, του Τσαράκα, του
Αριαμπάτα και του Βραχμαγκούπτα - οι λόγιοι
συσσώρευσαν μία μεγάλη συλλογή "γνώσης" από
όλο τον τότε γνωστό κόσμο, και την επέκτειναν με
δικές τους ανακαλύψεις. Η Βαγδάτη ήταν γνωστή
ως η πιο πλούσια πόλη του κόσμου και το
σπουδαιότερο κέντρο πνευματικής
δραστηριότητας της εποχής, με πληθυσμό πάνω
από ένα εκατομμύριο ανθρώπους, τον μεγαλύτερο
για την εποχή. Στους λογίους του Οίκου της
Σοφίας συγκαταλέγεται και ο Αλ Χουαρίζμι, ο
πατέρας της άλγεβρας.

Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/Οίκος_της_Σοφίας

15

Το 611 οι Πέρσες επιτέθηκαν στη Συρία και κατέλαβαν 17. Ο Ηράκλειος και οι γιοί του
την Αντιόχεια, ενώ το 613 ήταν η σειρά της Δαμασκού. Το Κωνσταντίνος και Ηρακλεωνάς
614 έπεσε η Ιερουσαλήμ με τον Τίμιο Σταυρό να αποτελεί
πολύτιμο λάφυρο του Πέρση βασιλιά Χοσρόη και τους Ο ΠΟΛΕΜΟΣ
χριστιανούς κατοίκους της πόλης είτε να σφαγιάζονται ΜΟΙΑΖΕΙ ΠΟΛΥ
είτε να πωλούνται ως σκλάβοι στη μακρινή ανατολή. ΜΕ ΜΙΑ ΠΑΡΤΙΔΑ
Σειρά είχε η Μικρά Ασία όπου οι Πέρσες έφτασαν και
κατέλαβαν τη Χαλκηδόνα το 616! Οι Άβαροι ΣΚΑΚΙ!
ενθαρρυμένοι από τις νίκες των συμμάχων τους
πλησίασαν το 619 τη Θεσσαλονίκη απειλώντας ακόμα και Πληροφορίες για την
τη Κωνσταντινούπολη, ερημώνοντας στη κυριολεξία όλη ιστορία του παιχνιδιού
την ύπαιθρο στο διάβα τους! αυτού μπορείς να διαβάσεις
Ο Αυτοκράτορας απογοητευμένος από την κατάσταση
σκεφτόταν να μεταφέρει τη πρωτεύουσα τους κράτους στη στη σελίδα 26.
βόρεια Αφρική, από όπου καταγόταν η οικογένεια του,
αλλά ο δυναμικός πατριάρχης Σέργιος τον απέτρεψε,
δίνοντας του σε μορφή δανείου όλο τον πλούτο της
εκκλησίας για να αναδιοργανώσει το στρατό και γενικά τη
κρατική δομή.
Η πρώτη ενέργεια του Ηράκλειου ήταν να συνάψει ειρήνη
με τους Αβάρους καταλάβοντας το απίστευτο ποσό των
150.000 χρυσών νομισμάτων το χρόνο. Παράλληλα
ενίσχυσε και τους εχθρούς των Αβάρων, τους Κροάτες και
τους Σέρβους, ώστε να μη κινούνται αυτοί ανενόχλητοι
στη χερσόνησο του Αίμου. Η Βυζαντινή διπλωματία και
Υψηλή Στρατηγική άρχισαν να λειτουργούν και πάλι όπως
παλιά!

Πηγή: http://monoistoria.blogspot.gr/2010_12_01_archive.html

Στις 27 Ιουλίου 626, εμφανίσθηκε και ο χαγάνος των Αβάρων μπροστά στην Κωνσταντινούπολη με αναρίθμητα στίφη
Αβάρων, Σλάβων, Βουλγάρων και Γεπιδών, και πολιόρκησε την πόλη από την ξηρά και τη θάλασσα. Ο πατριάρχης Σέργιος
με κηρύγματα, ολονύχτιες ακολουθίες και κατανυκτικές λιτανείες μέ τήν εικόνα της Παναγίας του Ευαγγελιστή Λουκά,
διατήρησε άγρυπνο τον θρησκευτικό ενθουσιασμό του πληθυσμού, και οι έμπειροι φρουροί αντέκρουσαν όλες τις επιθέσεις
των εχθρών. Από τότε διασώζεται στη μνήμη της Ρωμιοσύνης ο Ακάθιστος Ύμνος:

Τῇ ὑπερμάχῷ στρατηγῷ τὰ νικητήρια,
ὡς λυτρωθεῖσα τῶν δεινῶν εὐχαριστήρια,
ἀναγράφω σοι ἡ πόλις σου, Θεοτόκε·
ἀλλ' ὡς ἔχουσα τὸ κράτος ἀπροσμάχητον,
ἐκ παντοίων με κινδύνων ἐλευθέρωσον,
ἵνα κράζω σοί·
Χαῖρε Νύμφη ἀνύμφευτε.

αφιερωμένος στην Θεοτόκο πού τη νύκτα της 7ης Αυγούστου του 626μΧ., έσωσε την "Βασιλεύουσα" από τις ορδές των
βαρβάρων, σηκώνοντας κύματα πού βούλιαξαν τα πλοία πού πολιορκούσαν τα τείχη της. Οι Άβαροι αναγκάσθηκαν να
λύσουν την πολιορκία και να τραπούν σε άτακτη υποχώρηση. Η συντριβή τους είχε ως αποτέλεσμα να ναυαγήσουν και τα
περσικά σχέδια. Ο Sahrbaraz εγκατέλειψε τη Χαλκηδόνα και υποχώρησε με τον στρατό του στη Συρία, ενώ ο δεύτερος
στρατηγός των Περσών Sahin, δέχθηκε συντριπτική ήττα από τον αδελφό του αυτοκράτορα Θεόδωρο. Ο κίνδυνος είχε πλέον
περάσει.

Πηγή: Εγκυκλοπαίδεια Δομή
ΙΣΤΟΡΙΑ TOY ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ - GEORG OSTROGORSKY

http://www.defencenet.gr/defence/item/βυζάντιο-και-πέρσες-πώς-ο-ηράκλειος-τους-νίκησε

16

Ο αγώνας των Βυζαντινών κατά των Περσών
στη δεκαετία του 620 παίρνει εντελώς νέα
τροπή, αφού τις ήττες του παρελθόντος
διαδέχονται τώρα επικές επιτυχίες. Το κράτος
ανορθώνεται και καταφέρνει συντριπτικό
πλήγμα στον εχθρό, που ως τώρα ήταν
υπέρτερος.

Δεν είναι μικρή η συμβολή της πανίσχυρης
βυζαντινής Εκκλησίας στην επιτυχία αυτή.
Για τον αγώνα εναντίον των απίστων έθεσε
όλους τους θησαυρούς της στη διάθεση του
πτωχευμένου κράτους. Ο πόλεμος άρχισε σε
μια ατμόσφαιρα θρησκευτικής εξάρσεως, που
ήταν άγνωστη σε προηγούμενες εποχές. Ήταν
ο πρώτος χαρακτηριστικά μεσαιωνικός
πόλεμος, πρόδρομος των κατοπινών
σταυροφοριών.

Παναγία Οδηγήτρια, αρχές 15ου αιώνα, Βυζαντινό Πηγή: «Ιστορία του βυζαντινού κράτους»,
Μουσείο Θεσσαλονίκης τόμος Α΄, Georg Ostrogorsky, ιστορικές εκδόσεις Στεφ.

Δ. Βασιλόπουλος

Από την αρχή ήδη του 7ου αιώνα, το Βυζάντιο αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει εχθρούς που είχε αποδυναμώσει
πριν η ιουστινιάνιος αίγλη. Οι Αβαροσλάβοι είχαν παραβιάσει τα σύνορα στον Δούναβη και είχαν εισέλθει στις
βαλκανικές επαρχίες της αυτοκρατορίας, περιλαμβανόμενης και της Ελλάδας∙ είχαν πολιορκήσειτη Θεσσαλονίκη
και είχαν απειλήσει την Κωνσταντινούπολη., οι Λογγοβάρδοι εμφανίστηκαν στη βόρεια Ιταλία, ενώ οι Πέρσες
εισέβαλαν στις ανατολικές επαρχίες και στην Παλαιστίνη (624). Λίγα χρόνια αργότερα (626) πολιορκούσαν οι
Αβαροσλάβοι, ίσως με τη βοήθεια των Περσών, την Κωνσταντινούπολη, που σώθηκε χάρη στη θαυματουργή
επέμβαση της προστάτιδάς της Παναγίας της Οδηγήτριας∙ ο πατριάρχης Σέργιος, στον οποίο ο αυτοκράτορας
Ηράκλειος είχε εμπιστευτεί την άμυνα της Πόλης όταν ο ίδιος εκστράτευε κατά των Περσών, φέρεται ως ο
εμπνευστής του Ακάθιστου Ύμνου, του έργου που αποτελεί το πάνδημο ευχαριστήριο των Κωνσταντινοπολιτών
στην Υπέρμαχο στρατηγό Θεοτόκο, προστάτιδα της Βασιλεύουσας.

Πηγή: «Γιατί το Βυζάντιο», Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, εκδόσεις Μεταίχμιο

18. Μάχη μεταξύ του στρατού του Ηρακλείου και των Περσών υπό Khosrau II. Τοιχογραφία του Piero della Francesca, 1452.
Τελικά, ο Ηράκλειος κατάφερε να ελευθερώσει τις υποδουλωμένες περιοχές και να ξαναπάρει πίσω τον Τίμιο Σταυρό από τους Πέρσες.

Την ίδια εποχή που ο 17 Πληροφορίες για το υγρό
Ηράκλειος κατατρόπωνε το πυρ μπορείς να διαβάσεις
περσικό κράτος, ο Μωάμεθ στη σελίδα 30.
έθετε τα θεμέλια για τη
θρησκευτική και την πολιτική Ο ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΛΕΩΝ Γ΄ Ο ΙΣΑΥΡΟΣ
ένωση των Αράβων. ΚΑΤΟΡΘΩΣΕ ΝΑ ΑΠΩΘΗΣΕΙ ΤΟΥΣ
ΑΡΑΒΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΗ ΜΕ ΕΝΑ
Λίγα χρόνια μετά τον θάνατο ΜΥΣΤΙΚΟ ΟΠΛΟ, ΤΟ «ΥΓΡΟ ΠΥΡ»!
του προφήτη άρχισε η μεγάλη
κίνηση των Αράβων, που τους Πληροφορίες για τα
οδήγησε με ακατάσχετη ορμή πολεμικά πλοία των
έξω από την άγονη πατρίδα Βυζαντινών μπορείς να
τους. Στόχος τους δεν ήταν διαβάσεις στη σελίδα 27.
τόσο να προσηλυτίσουν τους
λαούς στη νέα πίστη, όσο να 19. Απεικόνιση χρήσης του υγρού πυρός, στο χειρόγραφο Σκυλίτζη.
κατακτήσουν νέες χώρες και να
υποτάξουν τους «απίστους». ΟΤΑΝ ΟΙ ΑΡΑΒΕΣ ΝΙΚΗΘΗΚΑΝ Η μάχη του Πουατιέ (732μ.Χ) ή μάχη
Πρώτα θύματα της ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥΣ, της Τουρ (όπως είναι επίσης γνωστή)
κατακτητικής ορμής τους ήταν ΣΤΡΑΦΗΚΑΝ ΤΟΤΕ ΔΥΤΙΚΑ. ήταν μια μάχη μεταξύ των ενωμένων
οι δυο μεγάλες γειτονικές
αυτοκρατορίες. Η Περσία ΠΕΡΑΣΑΝ ΑΠΟ ΤΗ Β. ΑΦΡΙΚΗ δυνάμεων των Φράγκων και των
υποτάχτηκε με την πρώτη ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ ΚΑΙ ΕΦΤΑΣΑΝ ΩΣ Βουργουνδών υπό την ηγεσία του
εισβολή και το Βυζάντιο δέκα Κάρολου Μαρτέλου ενάντια στους
μόλις χρόνια μετά τον θάνατο ΤΗ ΓΑΛΛΙΑ, ΟΠΟΥ ΕΚΕΙ ΤΟΥΣ Άραβες που ήδη είχαν προωθηθεί και
του προφήτη έχασε τις ΣΤΑΜΑΤΗΣΕ Ο ΚΑΡΟΛΟΣ καταλάβει την Ισπανία. Η μάχη έληξε
ανατολικές επαρχίες του. Ο ΜΑΡΤΕΛΟΣ. με νίκη των πρώτων. Η μάχη διεξήχθη
αδιάκοπος πόλεμος μεταξύ μεταξύ των πόλεων Τουρ και Πουατιέ
Βυζαντινών και Περσών είχε
εξασθενήσει και τις δυο και αποτελεί ορόσημο για την
αυτοκρατορίες και είχε ευρωπαϊκή μεσαιωνική ιστορία, καθώς
προετοιμάσει κατά κάποιον
τρόπο τον δρόμο στους Άραβες. αυτή έκρινε την αποσόβηση του
κινδύνου από την αραβική εξάπλωση
Πηγή: «Ιστορία του βυζαντινού
κράτους», τόμος Α΄, Georg στην Δυτική Ευρώπη. Ο Κάρολος,
νικώντας κατά κράτος την αραβικό
Ostrogorsky, ιστορικές εκδόσεις Στεφ. στρατό και διακόπτοντας την αραβική
Δ. Βασιλόπουλος προέλαση στην καρδιά του δυτικού
ευρωπαϊκού μεσαιωνικού χώρου,
εδραίωσε την ισχύ του και αποκλήθηκε
Μαρτέλος, δηλ. σφυροκόπος, από το

ανελέητο σφυροκόπημα των
αντιπάλων του.

Πηγή:
http://el.wikipedia.org/wiki/Μάχη_του_Πουατιέ

_(732)

20. Η μάχη στο Πουατιέ

18

ΑΠΟΔΟΣΗ ΧΑ ΧΑ!

ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ
ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ
ΜΕ ΓΕΛΟΙΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΧΟ ΧΟ!

(ιδέα του δασκάλου)

(ιδέα της Σοφίας Καραγιάννη)

19 Πληροφορίες για τον Διγενή
Ακρίτα στα δημοτικά μας
τραγούδια μπορείς να
διαβάσεις στη σελίδα 31.

Ακρίτες αποκαλούνταν από τους Βυζαντινούς οι φύλακες των συνόρων, που την εποχή εκείνη τα ονόμαζαν «άκρες». Οι ακρίτες
αντικατέστησαν τους milites limitaneos των αυτοκρατορικών χρόνων της Ρώμης, τους οποίους οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες είχαν
εγκαταστήσει μονίμως για να προφυλάξουν τη χώρα από αιφνιδιασμούς και επιδρομές των βαρβάρων.

Στους ακρίτες δωρίζονταν κτήματα για να τα καλλιεργούν και απαλλάσσονταν από τους φόρους, με μόνη υποχρέωση να
φυλάσσουν τα σύνορα από τις επιδρομές των Αράβων και των απελατών (μεσαιωνικοί κλέφτες). Ήταν δηλαδή ένα είδος
μόνιμων μισθοφόρων φρουρών και στρατιωτών.

Τον αριθμό τους ελάττωσε ο Μέγας Κωνσταντίνος όταν εγκατέστησε πολλούς από αυτούς στις πόλεις. Την εποχή του
αυτοκράτορα Ιουστινιανού το σώμα των ακριτών σχεδόν διαλύθηκε, αλλά όταν ξεκίνησαν οι επιδρομές των Αράβων την εποχή
του αυτοκράτορα Ηρακλείου, το σώμα των ακριτών αναπτύχθηκε πάλι και διατηρήθηκε μέχρι τους χρόνους των εικονομάχων.

Την εποχή της δόξας τους (7ος – 10ος αιώνας) οι ακρίτες αγωνίζονταν ακατάπαυστα εναντίον των Σαρακηνών και των
απελατών. Η ζωή τους ήταν κατ’ εξοχήν πολεμική και επικίνδυνη, ιδιαίτερα στις παραμεθόριες μικρασιατικές περιοχές του
Πόντου και της Καππαδοκίας. Αυτό συνετέλεσε στην ανάπτυξη πνεύματος ηρωικού (ανάλογο με αυτό της μεσαιωνικής Δύσης),
στο οποίο και οφείλεται η γένεση και ανάπτυξη ποίησης κατ’ εξοχήν ηρωικής, της λεγόμενης «ακριτικής». Λείψανα τέτοια
έχουμε μέχρι και σήμερα στα παραδοσιακά δημοτικά τραγούδια μας και ιδιαίτερα στο σωζόμενο σε χειρόγραφα μεσαιωνικό
«έπος του Βασίλειου Διγενή Ακρίτα». Δεν πρέπει όμως να ξεχάσουμε και τους υπόλοιπους εξυμνούμενους ήρωες ακρίτες όπως,
ο Ανδρόνικος, ο Αρμούρης, ο Βάρδας Φωκάς, ο Νικηφόρος, ο Πετροτράχηλος, ο Πορφύρης και άλλοι.

Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/Ακρίτες

21. Ο Διγενής Ακρίτας σε γραμματόσημο Έπος του Διγενή Ακρίτα

22. Ο Διγενής κι ο Χάρος σε Ένας από τους ακρίτες ήταν και ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτας. Έζησε
γραμματόσημο περίπου το 10ο μ.Χ. αιώνα και ονομαζόταν Διγενής γιατί καταγόταν
από δύο γένη, το αραβικό και το ελληνικό. Η σωματική του δύναμη
και ανδρεία ήταν μεγάλη και τα κατορθώματα του πολλά. Αυτός ήταν
και ο λόγος για τον οποίο γράφτηκε ένα εκτενές ποίημα με επικό
χαρακτήρα το οποίο εξυμνούσε όλη του τη ζωή, από τους προγόνους
ως το θάνατό του.

Το έπος τοποθετείται χρονικά στο τέλους του 10ου ή στις αρχές του
11ου μ.Χ. αιώνα. Το πρωτότυπο κείμενο δεν έχει διασωθεί αλλά
υπάρχουν πολλές παραλλαγές του από τις οποίες η πιο αξιόπιστη είναι
η Grottaferrata. Αποτελείται από οκτώ ή δέκα κεφάλαια τα οποία
περιγράφουν τη ζωή του με χρονολογική σειρά.

Αρχικά, γίνεται λόγος για τον πατέρα του, τον αμιρά* της Συρίας
Μουσούρ, ο οποίος άρπαξε την κόρη ενός Έλληνα στρατηγού,
καταδιώχθηκε από τους πέντε αδερφούς της, μονομάχησε με το
μικρότερο, ηττήθηκε, προσηλυτίστηκε στο χριστιανισμό και τελικά την
παντρεύτηκε. Από το γάμο αυτό γεννήθηκε ο Διγενής. Έπειτα,
περιγράφονται τα παιδικά του χρόνια και οι ιδιαίτερες ικανότητες και
επιδόσεις του. Κατόπιν, αναφέρεται στην αρπαγή της κόρη ενός
στρατηγού και στο γάμος του μαζί της (με τη συγκατάθεση του πατέρα
της τον οποίο ο Διγενής είχε προηγουμένως νικήσει) καθώς και σε μια
ερωτική περιπέτεια του Διγενή. Στη συνέχεια, γίνεται λόγος για τους
αγώνες και τα κατορθώματα του (με σημαντικότερο τη μονομαχία του
με την αμαζόνα Μαξιμώ), για την αναχώρησή του στις άκρες, όπου
γίνεται ακρίτης καθώς και για την κατασκευή ενός κάστρου στον
Ευφράτη, όπου και εγκαθίσταται με τη γυναίκα του. Τέλος,
περιγράφεται ο θάνατός του.

*στρατηγό

Πηγή: http://e-logotexnia.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=7:2011-
11-08-15-10-31&catid=1:11-1204&Itemid=8

20

Το 863, μετά απo αίτημα του Σλάβου ηγεμόνα της Κύριλλος και Μεθόδιος:
Μοραβίας Ρατισλάβου, όταν αυτοκράτορας της Ιεραπόστολοι στους σλαβικούς λαούς
Βυζαντινής αυτοκρατορίας ήταν ο Μιχαήλ ο Γ', ο
Πατριάρχης Φώτιος επέλεξε τους Μεθόδιο και Το έργο τους ήταν πολύ δύσκολο, γιατί οι λαοί αυτοί δεν
Κύριλλο, οι οποίοι διακρίνονταν για τη σοφία τους, είχαν δικό τους αλφάβητο και επομένως δεν μπορούσαν
για το δύσκολο έργο του εκχριστιανισμού των ούτε να διαβάσουν ούτε να γράψουν. Έτσι λοιπόν πριν
Σλάβων. Οι δύο ιερωμένοι δέχτηκαν με μεγάλη ξεκινήσουν την ιεραποστολή ο Κύριλλος και ο
προθυμία και χαρά, θεωρώντας ότι με αυτό τον τρόπο Μεθόδιος, επινόησαν ένα νέο αλφάβητο, το σλαβικό (ή
θα υπηρετούσαν το θέλημα του Θεού και θα κυριλλικό), για να μπορέσουν οι σλαβικοί λαοί να
οδηγούσαν στο δρόμο της σωτηρίας τους λαούς των γνωρίσουν τη χριστιανική διδασκαλία. Πράγματι, πολύ
περιοχών που βρίσκονταν πάνω από τα βόρεια σύνορα γρήγορα εμφανίστηκαν οι πρώτες χριστιανικές
της Αυτοκρατορίας. κοινότητες. Οι δυο αδελφοί μετέφρασαν στη σλαβική
γλώσσα τα κείμενα της Αγίας Γραφής και της Θείας
Προκειμένου να διευκολύνουν την προσέγγισή τους Λειτουργίας.
προς τους λαούς αυτούς, χρησιμοποίησαν ένα νέο
αλφάβητο, βασισμένο στο ελληνικό, το οποίο Η γραπτή γλώσσα είναι σημαντικό στοιχείο κάθε
μπορούσε να αποδώσει τους φθόγγους της σλαβικής πολιτισμού. Γι’ αυτό, το έργο των δυο αδελφών από τη
γλώσσας, και το οποίο εφηύρε ο Κύριλλος. Σε αυτό το Θεσσαλονίκη στους σλαβικούς λαούς ήταν διπλό. Δε
αλφάβητο που ονομάστηκε Γλαγολιτικό, μετέφρασαν διέδωσαν μόνο το Ευαγγέλιο, αλλά βοήθησαν πολύ και
την Αγία Γραφή, πoλλά λειτουργικά και θεολογικά στην ανάπτυξη του πολιτισμού των λαών αυτών. Ο
βιβλία, καθώς και τη Χριστιανική λειτουργική Κύριλλος και ο Μεθόδιος δεν επέβαλαν στους Σλάβους
υμνολογία. Επάνω στο Γλαγολιτικό αλφάβητο την ελληνική γλώσσα και τα ελληνικά ήθη και έθιμα.
στηρίζεται και η σημερινή Κυριλλική γραφή (που Σεβάστηκαν τον πολιτισμό τους και τον ιδιαίτερο
ονομάστηκε έτσι προς τιμή του Κύριλλου) των χαρακτήρα του.
σλαβικών εθνών και πάνω σε αυτό αναπτύχθηκε
ολόκληρη η γραμματεία τους. Σιγά σιγά, χάρη στο σλαβικό αλφάβητο ο χριστιανισμός
εξαπλώθηκε στην Τσεχία, την Ουγγαρία και αργότερα
Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/Άγιοι_Κύριλλος_και_Μεθόδιος στη Βουλγαρία και τη Ρωσία. Ο Κύριλλος και ο
Μεθόδιος είναι Άγιοι της Εκκλησίας. Οι σλαβικοί λαοί
τους αγαπούν πολύ και τους ονομάζουν προστάτες και
φωτιστές τους.

Πηγή:

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSA105/102/832,3079/

24. Οι άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος, τοιχογραφία του 12ου –
13ου αι. ναός Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, Μπελιάκοβο
Βουλγαρίας

23. Χειρόγραφο σε κυριλλική γραφή

21

25. Σλαβική πρεσβεία ζητά βοήθεια από τους βυζαντινούς
Το σλαβικό αλφάβητο (Νίκος Κικιλίντζας)

22

ΟΙ ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Τον 9ο αιώνα οι Βούλγαροι Ο αυτοκράτορας Βασίλειος Η Βουλγαρία γίνεται
με αρχηγό τον Κρούμο ο Β΄ συντρίβει τον στρατό βυζαντινή επαρχία.
κάνουν επιδρομές στη των Βουλγάρων στα στενά
ΔΕΣ, ΣΠΥΡΟ,
Θράκη και φτάνουν ως την του Κλειδιού της ΕΤΟΙΜΑΣΑ ΜΙΑ
Κωνσταντινούπολη. Μακεδονίας το 1014. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Ο βασιλιάς των Ο βυζαντινός στρατηγός ΓΙΑ ΤΟ
Βουλγάρων, ο Βόγορης Νικηφόρος Ουρανός τους ΜΑΘΗΜΑ!
βαφτίζεται χριστιανός κα ι αντιμετωπίζει νικηφόρα
παίρνει το όνομα Μιχαήλ. ΚΑΛΗ! ΔΕΣ ΚΙ
στο Σπερχειό ποταμό. ΕΣΥ ΤΗ ΔΙΚΗ

Οι Βούλγαροι παίρνουν Με αρχηγό τον Σαμουήλ οι ΜΟΥ!
από τους Σλάβους το Βούλγαροι γίνονται ξανά
κυριλλικό αλφάβητο
επιθετικοί.

ΟΙ ΡΩΣΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

Το 860 ο ρωσικός Οι Ρώσοι βοηθούν Στα χρόνια που
στόλος με 200 τους Βυζαντινούς να αυτοκράτορας είναι
ο Βασίλειος ο Β΄και
πλοιάρια μπαίνει αντιμετωπίσουν
στο Βόσπορο, τους Βουλγάρους, μετά, οι Ρώσοι
όμως κρατούν για εκχριστιανίζονται
λεηλατεί τα νησιά τον εαυτό τους τα
της Προποντίδας από τους
και επιτίθεται στην εδάφη που Βυζαντινούς και οι
Κωνσταντινούπολη. καταλαμβάνουν. σχέσεις τους με το
Βυζάντιο γίνονται

πια φιλικές.

Οι Βυζαντινοί, ενώ Οι Βυζαντινοί με τον
είναι σε πόλεμο με Ιωάννη Τσιμισκή

τους Άραβες, πολεμούν εναντίον
κατορθώνουν να τους και τους
τους απωθήσουν
στον Εύξηνο Πόντο. διώχνουν πίσω στη
χώρα τους.

23

Το βάπτισμα του Βόγορη - γραμματόσημο από τη Βουλγαρία
(συλλογή του δασκάλου)

Βιογραφία Άγιος Boris - Μιχαήλ ο πρίγκιπας,
Ισαπόστολος

Ο Άγιος Ισαπόστολος τσάρος Boris, ο μετονομασθείς Μιχαήλ, ήταν βασιλέας της Βουλγαρίας και για το ιεραποστολικό του έργο είχε
προφητεύσει ο θείος του Άγιος Μποϋάν (τιμάται 28 Μαρτίου).

Μόλις ανήλθε στο θρόνο, διαδεχόμενος κατά πάσα πιθανότητα τον Πρεσσιάμ, έδειξε ότι είχε συνείδηση των σκοπών του και των
μέσων της επιτεύξεώς τους. Όμως τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Boris, σημαδεύτηκαν από ανεπιτυχείς εκστρατείες κατά των
Κροατών και των Σέρβων. Κατόπιν όμως διά πολιτικών ενεργειών και πολεμικών επιχειρήσεων πέτυχε μερικές εδαφικές επεκτάσεις
προς τα βορειοδυτικά, όταν κατέλαβε και την Αχρίδα και προς τα νοτιοανατολικά.

Κατά την διάρκεια μιας μάχης, από τις πολλές μεταξύ των Βουλγάρων και των Ελλήνων, αιχμαλώτισε τον επιφανή σύμβουλο
Θεόδωρο Κουφαρά, ο οποίος είχε γίνει μοναχός. Ήταν ο πρώτος άνθρωπος που φύτεψε τον σπόρο του Ευαγγελίου στην ψυχή του
Βουλγάρου τσάρου. Σε μια από τις εκστρατείες των Ελλήνων, η νεότερη αδελφή του τσάρου αιχμαλωτίσθηκε από τον Λέοντα τον
Αρμένιο και γαλουχήθηκε με την Ορθόδοξη πίστη στην αυλή του Βυζαντινού αυτοκράτορα. Όταν ο Θεόφιλος πέθανε, ο τσάρος Boris
αποφάσισε να εκμεταλλευθεί αυτή την περίσταση, για να εκδικηθεί τους Έλληνες για προηγούμενες ήττες. Έτσι και κάτω από την
εντύπωση της βυζαντινής λάμψεως φιλοδόξησε να καταλάβει το Βυζάντιο. Το 853 μ.Χ. ο Boris νόμισε ότι ήταν δυνατόν να
επωφεληθεί από το γεγονός ότι τον θρόνο του Βυζαντίου κυβερνούσε η Θεοδώρα και κήρυξε απότομα πόλεμο. Λέγουν μάλιστα ότι η
Θεοδώρα απάντησε σε αυτόν: «Αν επιτεθείς κατά της χώρας μου, θα σε αντιμετωπίσω ελπίζουσα τη νίκη. Αν όμως νικηθώ, δεν θα
είναι μεγάλη η δόξα για σένα ότι νίκησες γυναίκα».

Η θαρραλέα αυτή απάντηση άρεσε στον Βούλγαρο μονάρχη και δέχθηκε να διαπραγματευθεί. Άλλωστε, καθώς η πείνα και η πανώλη
περιστοίχιζαν την χώρα, η Βουλγαρία αντιμετώπισε τρομερές δυσκολίες. Ο Boris είδε τη σωτηρία της χώρας του, η οποία βρισκόταν
στο σκοτάδι εξαιτίας της ειδωλολατρίας, στην Ορθόδοξη πίστη. Έτσι ο τσάρος Boris συμφώνησε σε μια συνθήκη ειρήνης. Ο Θεόδωρος
Κουφαράς ανταλλάχθηκε με την Βουλγάρα πριγκίπισσα, η οποία κατήχησε τον Boris αναδεικνύοντας την οικτρότητα των ειδώλων και
το ύψος της διδασκαλίας του Θεανθρώπου. Έτσι, προς το τέλος του 864 μ.Χ. ή στις αρχές του 865 μ.Χ., βαπτίσθηκε από τον Επίσκοπο
Ιωσήφ και μετονομάσθηκε Μιχαήλ.

Αμέσως κατηχητές εστάλησαν παντού προς φωτισμό και βάπτισμα του λαού. Ο Πατριάρχης Φώτιος, μετά από αίτηση του Αγίου
Μιχαήλ, απέστειλε στην Βουλγαρία πολλούς κατηχητές. Ο Μιχαήλ ζήτησε ακόμη, όχι μόνο Αρχιεπισκόπους και Επισκόπους, αλλά και
την ίδρυση Πατριαρχείου. Φιλοδοξούσε να περιβληθεί ο θρόνος του με την ίδια πολιτική, στρατιωτική και εκκλησιαστική λαμπρότητα,
με την οποία επιδεικνυόταν ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου. Ο ιερός Φώτιος απέφυγε κάτι τέτοιο και ο Μιχαήλ στράφηκε προς της
Ρώμη. Ο Πάπας Νικόλαος απέφυγε και αυτός να συντελέσει στην ίδρυση αυτοκέφαλης Εκκλησίας, διότι φοβόταν την αφομοίωσή της
με την Ορθόδοξη Εκκλησία, και διότι ο πολλαπλασιασμός των Αυτοκέφαλων Εκκλησιών ήταν αντίθετος προς την καισαρική αντίληψη
περί εκκλησιαστικής ενότητας του Βατικανού. Έστειλε μόνο δύο Επισκόπους, τον Φορμόζο ντε Πόρτο και τον Παύλο της
Ποπουλανίας και απάντησε σε 106 δογματικά και άλλα εκκλησιαστικά ερωτήματά του, στα οποία και ο ιερός Φώτιος, αφού
ερωτήθηκε, απάντησε.

Κατά το 888 μ.Χ. ο Άγιος Boris - Μιχαήλ παραιτήθηκε από τον θρόνο και εισήλθε σε μοναστήρι, αφήνοντας το βασίλειό του στους
υιούς του, Βλαδίμηρο και Συμεών. Επειδή όμως ο Βλαδίμηρος, ο οποίος τον είχε διαδεχθεί, είχε αποκηρύξει τον Χριστιανισμό και
εργαζόταν μαζί με τους βογιάρους για την εκρίζωσή του, ο Άγιος Boris - Μιχαήλ επανήλθε, συνέλαβε και τιμώρησε τον υιό του. Αφού
έδωσε τον θρόνο στο νεότερο υιό του, τον Συμεών, επέστρεψε στο μοναστήρι.

Ο Άγιος Βόρις-Μιχαήλ κοιμήθηκε με ειρήνη το 907 μ.Χ.

Πηγή: http://www.saint.gr/1480/saint.aspx

24

Οι πηγές των εικόνων μας:

1. http://nl.wikipedia.org/wiki/Potidaea
2. http://www.halkidikifocus.gr/dhmoi/2011-06-14-19-24-23/2011-06-15-20-26-43/2011-06-15-20-32-23.html
3. http://www.blog.moudaniwn.gr/το-διατειχισμα-τησ-ποτιδαιασ-στο-εσπα-17730
4. http://www.el.wikipedia.org/wiki/Ιουστινιανός_Α´ και

http://www.el.wikipedia.org/wiki/Θεοδώρα_(αυτοκράτειρα)
5. http://www.coinsmania.gr/cm/guide/coinsimage/ancientimage6.htm
6. http://www.archaiologia.gr/blog/2011/08/29/h-chanel-πάει-βυζάντιο/
7. http://el.wikipedia.org/wiki/Θεοδώρα_(9ος_αιώνας)
8. http://www.aeof.fr/site/532/sainte-sophie-%28hagia-sophia%29-de-constantinople.htm
9. http://www.el.wikipedia.org/wiki/Αγία_Σοφία_(Κωνσταντινούπολη)
10. http://www.diakonima.gr/tag/αγια-σοφιά/
11. http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B5%CE%AF%CE%BF:Turkey-3019_-

_Hagia_Sophia_%282216460729%29.jpg
12. http://lomak.blogspot.gr/2010/02/blog-post_13.html
13. http://madvalia.webnode.gr/
14. http://www.ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSDIM-E105/157/1111,4050/
15. http://bereketis.blogspot.gr/2010/10/blog-post.html
16. http://recusantcc.wordpress.com/2013/02/19/474/
17. http://www.sakketosaggelos.gr/Article/3096/
18. http://el.wikipedia.org/wiki/Ηράκλειος
19. http://www.istorikathemata.com/2011/06/7.html
20. http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSDIM-E105/157/1111,4050/
21. http://egpaid.blogspot.com/2011/01/blog-post_10.html
22. http://egpaid.blogspot.com/2011/01/blog-post_10.html
23. http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C117/510/3331,13436/
24. http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C117/510/3331,13436/
25. http://history-gymelliniko.blogspot.gr/2013/01/blog-post_21.html
26. http://www.fhw.gr/chronos/08/gr/gallery/main/monuments/frame/t10bp2.html?2

100. http://www.anelixi.org/oikologiki-arxitektoniki/kathara-ulika-kai-texnologies/ulika-tis-biosfairas/zoika-ylika/zoikes-ules/
101. http://argolikivivliothiki.gr/2012/01/10/metaxi/
102. http://ferrebeekeeper.wordpress.com/2013/01/31/the-dromon/
103. http://www.plefsimag.gr/thearticle.php?articleid=1157/
104. http://paidio.blogspot.gr/2012/01/blog-post_18.html
105. http://el.wikipedia.org/wiki/Υγρό_πυρ
106. http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/fwths_kontogloy/
107. http://society6.com/product/Watching-the-Passage-of-Time_Print#1=45

26. Αξονομετρικό σχέδιο της Αγίας Σοφίας στην
Κωνσταντινούπολη

25

Το μυστικό της εκτροφής του 100. Κουκούλι και πεταλούδα μεταξοσκώληκα
μεταξοσκώληκα:
Η ανάπτυξη της μεταξουργίας στην Ελλάδα:
Σύμφωνα με πληροφορίες Βυζαντινών
συγγραφέων, ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Η Ελλάδα έχει μακρά ιστορία στον τοµέα της σηροτροφίας*
Ιουστινιανός έστειλε στην Κίνα δύο μοναχούς, και μεταξοϋφαντουργίας. Οι τομείς αυτοί υπήρξαν ανέκαθεν
ειδικά για το μετάξι, το οποίο εκείνη την εποχή πηγή πλούτου και πολιτισμού για όλες τις περιοχές της χώρας.
Το μετάξι, ως ύφασμα, ήταν γνωστό στους αρχαίους Έλληνες
είχε διαδοθεί σε μεγάλο βαθμό (το
χρησιμοποιούσε ακόμα και η εκκλησία) και από τον 4ο αι. π. Χ. χάρη στις εκστρατείες του Μεγάλου
ήταν συγχρόνως πανάκριβο. Οι δύο μοναχοί Αλεξάνδρου.
παρακολούθησαν όλη τη διαδικασία εκτροφής
Τον 6ο αι. µ.Χ. το μυστικό της εκτροφής διαρρέει στο
του μεταξοσκώληκα και παραγωγής του Βυζάντιο, κι από κει το μετάξι και η επεξεργασία του
μεταξιού και φεύγοντας έκρυψαν μέσα στα διαδίδονται στη Δύση. Τον 16ο – 19ο αιώνα ευνοείται η
κούφια μπαστούνια τους αρκετό μεταξόσπορο, καλλιέργεια της μουριάς κι έτσι η σηροτροφία αναπτύσσεται
που μετέφεραν στο Βυζάντιο. Στα πρώτα χρόνια από τη Λακωνία ως τη Θράκη τροφοδοτώντας τόσο την τοπική
η βυζαντινή αυλή κρατούσε μυστικό τον τρόπο όσο και την Ευρωπαϊκή µμεταξουργία (Γαλλία και κυρίως
παραγωγής του μεταξιού από τον υπόλοιπο λαό, Ιταλία) µε κουκούλια και µεταξόνηµα, µε ιδιαίτερη άνθηση
που πίστευε ότι το μετάξι προερχόταν από από το 1920 µέχρι τον πόλεµο του 1940. Μεταπολεμικά, παρά
κάποια φυτική ουσία. Σιγά σιγά όμως η τεχνική τις προσπάθειες της Πολιτείας (Υπουργείο Γεωργίας) με
ξέφυγε από τα ανάκτορα και η μεταξουργία προγράμματα και επιδοτήσεις, δεν κατέστη δυνατή η ανάπτυξη
αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό σ` όλη την της σηροτροφίας σε ικανοποιητικά επίπεδα εξαιτίας των
Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο, που χαμηλών τιμών του μεταξιού, μια και το ανταγωνίζονταν οι
ονομάστηκε από τότε Μοριάς, εξαιτίας της
τεχνητές και συνθετικές ίνες.
καλλιέργειας της μουριάς. Τον 8ο αι. η
μεταξουργία διαδόθηκε στους Άραβες, ύστερα Πηγή: http://argolikivivliothiki.gr/2012/01/10/metaxi/
από επιδρομή που έκαναν στην Πελοπόννησο,
το 1130 μ.Χ. διαδόθηκε στη Σικελία και από * σηροτροφία = η εκτροφή μεταξοσκωλήκων
εκεί στην Ιταλία, όπου δημιουργήθηκαν μεγάλα

κέντρα βιοτεχνίας μεταξιού (Φλωρεντία,
Βενετία, Γένουα, Λούκα, Μιλάνο).

Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/Μετάξι

101. Εκτροφή μεταξοσκώληκα

26

Η λέξη σκάκι προέρχεται από την ιταλική scacco η οποία τελικά προέρχεται από τα περσικά (βλέπε
σαχ). Παιχνίδια σχετιζόμενα με το σκάκι παίζονταν ήδη από την μακρινή αρχαιότητα στην περιοχή
από την Ελλάδα και την Αίγυπτο ως και την Κίνα.

Όλες οι χώρες που βρίσκονται σε αυτήν την περιοχή διεκδικούν την καταγωγή του παιχνιδιού. Ένα
τέτοιο παιχνίδι είχε φτάσει και στους Κέλτες ήδη πριν την Ρωμαϊκή κατάκτηση. Το σκάκι είχε ήδη
αποκτήσει την τελική σύγχρονή του μορφή στην δυτική Ευρώπη τον 15ο αιώνα. Οι μεταβολές των
κανόνων τους τελευταίους πέντε αιώνες έχουν γενικά να κάνουν με την διαιτησία των αγώνων και όχι
με το ίδιο το παιχνίδι.

Πολύ αρχαιότερα στο Βυζάντιο παιζόταν μια παραλλαγή του παιχνιδιού, το
γνωστό ζατρίκιον. Το παιχνίδι αυτό πιθανότατα ήρθε κατευθείαν από τους
Πέρσες. Μάλιστα η λέξη ζατρίκιον ετυμολογείται από την αρχαία περσική
shatranj που σημαίνει "βασιλικό παιχνίδι" (αυτό λογικά ερμηνεύεται από τον
ιδιαίτερο ρόλο του βασιλιά στο παιχνίδι και όχι "επειδή παιζόταν από
βασιλιάδες").

Παρόλο που το ζατρίκιο είναι πολύ αρχαιότερο από το σκάκι στην υπόλοιπη
Ευρώπη, δεν είναι ο άμεσος πρόγονος του σύγχρονου σκακιού. Ο άμεσος
πρόγονος του σκακιού ήρθε στην δυτική Ευρώπη από τους Άραβες. Οι
Άραβες με την σειρά τους είχαν πάρει το παιχνίδι επίσης από τους Πέρσες.

Παλιότερα πολύ δημοφιλής ήταν η θεωρία ότι το σκάκι γενικά κατάγεται από
ένα ινδικό παιχνίδι, το τσατούραγκα (chaturanga) περίπου το 600 μ.Χ., αλλά οι αποδείξεις θεωρούνται
πια αδύναμες. Ακόμα και έτσι η Ινδία είναι πολύ δημοφιλής υπόθεση για την καταγωγή του σκακιού.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι από το αραβικό σκάκι οι κινήσεις του ίππου, του πύργου, του
βασιλιά και σε μεγάλο βαθμό των πιονιών παραμένουν αναλλοίωτες. Οι Άραβες κατασκεύαζαν
επίσης και σκακιστικά προβλήματα. Οι βασικές μεταβολές που υπέστη το σκάκι είναι η κίνηση της
βασίλισσας (η οποία στο σύγχρονο σκάκι έγινε πανίσχυρη), η κίνηση του αξιωματικού, η δυνατότητα
των πιονιών να κινηθούν κατά δύο τετράγωνα στην πρώτη τους κίνηση, καθώς και το ροκέ.

Ο πύργος αρχικά συμβόλιζε τα άρματα, αλλά με κάποιον τρόπο φαίνεται να συνδέθηκε και με τους
πολιορκητικούς πύργους.

Τον 20ο αιώνα (1924) ιδρύεται η διεθνής σκακιστική ομοσπονδία. Με την εξέλιξη των υπολογιστών οι
άνθρωποι δεν είναι οι μόνοι που μπορούν να παίξουν σκάκι. Οι μηχανές ήδη στα τέλη του αιώνα είναι
πια υπολογίσιμοι αντίπαλοι ακόμα και για τους ισχυρότερους παίκτες.

Σαχ λέγεται στο σκάκι η άμεση απειλή Πηγή: Οι πληροφορίες αυτές για το σκάκι προέρχονται από την ιστοσελίδα:
εναντίον του βασιλιά. Προέρχεται από την http://micro-kosmos.uoa.gr/gr/magazine/ergasies_foititon/ettap/2009-10/skaki11/istoria.htm
περσική λέξη ‫( شاه‬σάχης), ενώ ο όρος "σαχ
ματ" σημαίνει "Ο βασιλιάς είναι αβοήθητος

(αλλά όχι νεκρός)"

27

102. Εντυπωσιακό μοντέλο δρόμωνα ύστερης εποχής.

Βυζαντινών Πολεμικά -Δρόμωνες: βυζαντινών καράβια
Δημοσιεύθηκε: 12 Ιουλίου 2013 Κατηγορίες: Επιστήμες, Τέχνες

& Πολιτισμός

103. Έξι από αυτά τα αριστουργήματα της ελληνικής Ο Δρόμων ή Δρόμωνας (dromon, corvette) υπήρξε ο
ναυπηγικής, που κυριάρχησαν από τον 15ο π. Χ. έως και τον επικρατέστερος τύπος πλοίου του Βυζαντινού πολεμικού
11ο μ.Χ. αιώνα αποτυπώνονται στην εν λόγω σειρά
γραμματοσήμων. ναυτικού.
Ο Δρόμων έφερε δύο σειρές κουπιών ανά πλευρά, με δυο
Τα πλοία που περιγράφονται είναι τα εξής: κωπηλάτες ανά κουπί (διήρης) με πλήρωμα περίπου 200 ερέτες
• Πλοίο της τοιχογραφίας της Θήρας (κωπηλάτες).
• Τριακόντορος
• Ελληνική Τριήρης Έφερε επίσης ιστίο (πανί) στον κύριο ιστό του (κατάρτι).
• Μακεδονική Εξήρης
• Πολυήρης Ελληνιστικών Χρόνων, και Στο κατάστρωμά του επέβαιναν πολεμιστές που επεδίωκαν όμως
• Βυζαντινός Δρόμων. την από κοντά μάχη με τον εχθρό.

Δρόμωνας. Ονομασία πολεμικού πλοίου του Ήταν ένα ελαφρύ και ευκίνητο πλοίο, το οποίο συχνά διέφερε ως
βυζαντινού στόλου. Κινούνταν με δύο σειρές προς τον τύπο και τις διαστάσεις του.
κουπιών, σε κάθε πλευρά του πλοίου, και με
βοηθητικό ιστίο τετράγωνου σχήματος, που Οι δρόμωνες ήταν εξοπλισμένοι με διαφόρων ειδών πολεμικές
υψωνόταν στον ιστό. Στην πλώρη και στην πρύμη μηχανές και κατασκευές (ξυλόκαστρα, τοξοβολίστρες, κ.α.) και
υπήρχαν βλητικές μηχανές από τις οποίες τους περίφημους σίφωνες, με τους οποίους εκτόξευαν το υγρό
εκσφενδονίζονταν πέτρες ή το υγρό πυρ εναντίον πυρ που έκαιγε τα εχθρικά πλοία. Τα πλοία αυτά αναφέρονται ως
των εχθρικών πλοίων. Ως πολεμικό πλοίο σιφωνοφόροι δρόμωνες ή κακκαβοπυρφόροι
χρησιμοποιήθηκε αρχικά στα χρόνια του
Ιουστινιανού εναντίον των Βανδάλων της Αφρικής Πηγή:
και των Γότθων της Ιταλίας. Μετά τον 9ο αι. η
χρήση αυτού του πλοίου σταμάτησε. Θεωρείται http://www.diakonima.gr/2013/07/12/βυζαντινών-πολεμικά-δρόμωνες-βυζαντ/
πρόδρομος της μεσαιωνικής γαλέρας. Επίσης με το
ίδιο όνομα αναφέρεται και το πλοίο της ακμής του
ιστιοφόρου πολεμικού ναυτικού του 17ου και 18ου
αι. και ακόμη το ταχύ εμπορικό ιστιοφόρο του 18ου
και 19ου αι.

Πηγή: Νέα εγκυκλοπαίδεια Μαλλιάρης Παιδεία, Τόμος 8

28

Η ιστορία του πιπεριού είναι και η ιστορία των μπαχαρικών. Το μαύρο πιπέρι με προέλευση το Μάλαμπαρ της Νοτιοδυτικής Ινδίας
είναι για 4.000 συνεχή έτη ο βασιλιάς των μπαχαρικών.

Το εμπόριο πιπεριού αρχικά ήλεγχαν οι κάτοικοι της Φοινίκης, αλλά στη συνέχεια πέρασε στα χέρια των Αράβων, οι οποίοι
ενταντικοποίησαν τη δράση τους αργότερα, μετά την πτώση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Το πιπέρι και τα άλλα μπαχαρικά
περνούσαν μέσα από ένα δρόμο, γνωστό ως δρόμο του πιπεριού ή Via Piperatica.

Σύντομα, οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι έμποροι έγιναν οι καλύτεροι πελάτες πιπεριού, το οποίο προμηθεύονταν από την Ινδία. Στην
αρχαία Ελλάδα το χρησιμοποιούσαν για φαρμακευτικούς σκοπούς και ήταν αγαθό πολύ μεγάλης αξίας. Στην Αθήνα της εποχής των
Μηδικών Πολέμων η κατοχή πιπεριού θεωρούνταν ύποπτη δράση και τα άτομα που κατείχαν πιπέρι κρίνονταν ύποπτα για
κατασκοπεία. Κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, το πιπέρι έγινε το πιο διαδεδομένο μπαχαρικό σε όλη την Ευρώπη.
Όταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία απειλούνταν από τους Βησιγότθους, προσφέρθηκαν στον αρχηγό τους Αλάριχο ως λύτρα τεράστιες
ποσότητες πιπεριού. Το γεγονός αυτό δείχνει ότι οι Βορειοευρωπαίοι είχαν μυηθεί στο πιπέρι.

Μετά το 1100 μ.Χ ξεχωρίζουν στην Ευρώπη η Βενετία και η Γένοβα, ως διεθνή κέντρα εμπορίου μπαχαρικών, στα οποία
συσσωρεύεται πλούτος. Ακριβώς επειδή υπήρχε τεράστια ζήτηση για το πιπέρι, η τιμή του κινούνταν σε αστρονομικά επίπεδα.
Άλλος λόγος που ήταν ακριβά τα μπαχαρικά γενικά ήταν ότι οι Άραβες έμποροι που τα μετέφεραν στην Ευρώπη διαμέσου της Via
Piperatica πληρώνονται πάρα πολύ ακριβά. Ταυτόχρονα, την τιμή των μπαχαρικών αύξαναν και οι υψηλοί φόροι που επέβαλλε η
Οθωμανική Αυτοκρατορία στα μπαχαρικά. Οι Άραβες έμποροι δεν αφήναν να διαρρεύσει ο δρόμος των μπαχαρικών, προκειμένου
να μην χάσουν το μονοπώλιο που είχαν.

Οι υπερβολικά υψηλές τιμές των μπαχαρικών ενθαρρύνουν τους υπόλοιπους Ευρωπαίους εκτός των Ιταλών να σπάσουν το
μονοπώλιο των Βενετών και των Αράβων και να αναζητήσουν νέους δρόμους προς τις χώρες παραγωγής των μπαχαρικών. Έτσι,
γίνονται οι μεγάλες ανακαλύψεις της εποχής αυτής. Η ανακάλυψη της Αμερικής από τον Ισπανό Χριστόφορο Κολόμβο, της Ινδίας
από το Πορτογάλο Βάσκο ντε Γκάμα και των υπολοίπων περιοχών.

Πηγή: http://www.captainspices.gr/encyclopedia/pepper_white.php

Η αξία των μπαχαρικών
Μολονότι τα μπαχαρικά ήταν ακριβά, όλοι ήθελαν να τα δοκιμάσουν, αφού τους πρόσφεραν την ικανοποίηση να φάνε με όρεξη
φαγητά που είχαν χάσει τη νοστιμάδα τους από την πολλή συνήθεια. Ήταν τόσο περιζήτητα, ώστε δεν πρέπει να μας προκαλεί
κατάπληξη το γεγονός ότι ο Αλάριχος το 408 απαιτούσε να του δώσουν και 3.000 τόνους πιπέρι σαν ένα μέρος της συνολικής
πληρωμής που ζητούσε, για να λύσει την πολιορκία της Κωνσταντινουπόλεως.

Πηγή: «Ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος των Βυζαντινών» Tamara Talbot Rice, Εκδόσεις Δημ. Παπαδήμα

Πώς το τρίβουν το πιπέρι
Τα μπαχαρικά ήταν ιδιαίτερα αρεστά στους Βυζαντινούς, ενώ από τα πιο αγαπητά ήταν το πιπέρι. Τα μπαχαρικά έφταναν στο
Βυζάντιο από τα βάθη της Ασίας σε κόκκους, και τα μοναστήρια, τα οποία διεκδικούσαν μερίδιο στα κέρδη, αναλάμβαναν το
τρίψιμό τους. Ωστόσο, επρόκειτο για δουλειά δύσκολη, καθώς η σκόνη του πιπεριού ταξίδευε παντού, με αποτέλεσμα να γίνεται
ιδιαίτερα ενοχλητική για τους καλόγερους. Σταδιακά, τη δουλειά αυτή αναλάμβαναν οι τιμωρημένοι καλόγεροι.

Πηγή: «Γιατί το λέμε έτσι» Αλεξία Κιουρτσίδου, Ειδική έκδοση για την εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ

29

Φώτης Κόντογλου - Πτωχοπρόδρομος, ὁ πεινασμένος 106. Ο Φώτης Κόντογλου
καλόγερος
Ο Φώτης Κόντογλου (πραγματικό όνομα Φώτιος Αποστολέλης:
Συλλογή: Μυστικὰ Ἄνθη, Ἐκδόσεις: Παπαδημητρίου Αϊβαλί Μικράς Ασίας, 8 Νοεμβρίου 1895 – Αθήνα, 13 Ιουλίου
1965) ήταν Έλληνας λογοτέχνης και ζωγράφος. Αναζήτησε την
(Διαβάστε ένα μικρό απόσπασμα για το πιπέρι) «ελληνικότητα», δηλαδή μία αυθεντική έκφραση, επιστρέφοντας
στην ελληνική παράδοση, τόσο στο λογοτεχνικό όσο και στο
Πίνει καὶ κρασὶ βραστὸ μὲ πιπέρι, γιατὶ κάνει κρύο στὴν ζωγραφικό του έργο. Είχε ακόμα σημαντικότατη συμβολή στον
Πόλη. Καὶ σὰν ἔρθει τὸ μεσημέρι, «ρίπτει τὸ καλαπόδιν του, χώρο της βυζαντινής εικονογραφίας. Σήμερα θεωρείται ως ένας από
ρίπτει καὶ τὰ σανίδιν, καὶ λέγει τὴν γυναίκα του: Κυρὰ καὶ τους κυριότερους εκπροσώπους της «Γενιάς του Τριάντα». Μαθητές
θὲς τραπέζιν». Καὶ βάζουνε στὸ τραπέζι «μισὸν ἐκζεστόν*, του ήταν ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Νίκος Εγγονόπουλος, κ.ά
δεύτερον τὸ σφουγγᾶτον (ὀμελέτα), καὶ τρίτον τὸ
ἀκριόπαστον (παστὸ κρέας) ὀφθὸν ἀπὸ μερίου, καὶ τέταρτον Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/Φώτης_Κόντογλου
μονόκυθρον (= μονόχυτρον, δηλαδὴ διάφορα φαγητὰ σὲ μία
χύτρα), πλὴν βλέπε νὰ μὴ βράζει (νὰ μὴν εἶναι ζεματιστό).
Ἀφοῦ δὲ παραθέσουσιν, καὶ νίψεται καὶ κάτζει. Ἀνάθεμά με,
Βασιλεῦ, καὶ τρισανάθεμά με! Ὅταν στραφῶ καὶ ἴδω τὸν
λοιπὸν τὸ πὼς καθίζει, τὸ πῶς ἀνασκουμπώνεται νὰ πιάσει τὸ
κουτάλιν, καὶ δὲν τρέχουν τὰ σάλια μου, ὡς τρέχει τὸ ποτάμι.
Κι ἐγὼ ὑπάγω κι ἔρχομαι πόδας μετρῶν τῶν στίχων. Εὐθὺς
ζητῶ τὸν ἴαμβον, γυρεύω τὸν σπονδεῖον, γυρεύω τὸν
πυρρίχιον καὶ τὰ λοιπὰ τὰ μέτρα, ἀλλὰ τὰ μέτρα ποὺ φελοῦν
στὴν ἄμετρόν μου πείναν;».
Ὁ καημένος ὁ λιμασμένος Φτωχοπρόδρομος, ἀπὸ τὴν πείνα
του τοὺς βλέπει ὅλους σὰν λούκουλους παραχορτασμένους
καὶ τὰ παραλέγει, ὅπως κάνει μὲ τὰ συμπόσια τοῦ φτωχοῦ τοῦ
μπαλωματῆ.

Πηγή:
http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/fwths_kontogloy/o_ptwxoprodromos.
htm

*σημείωση του δασκάλου: (ἐκζεστόν = το βραστό)

Στην κουζίνα ενός φτωχού της Πόλης Θα σου κρεμάσουμε το κουτάλι

Η ποικιλία των λαχανικών, των φρούτων και των Φράση που χρησιμοποιούμε για να δείξουμε ότι κάποιος
καρυκευμάτων -μαύρο πιπέρι, κύμινο, μέλι, ελαιόλαδο, ξύδι, άργησε για το φαγητό. Η προέλευση της φράσης είναι
αλάτι, μανιτάρια, σέλινο, πράσα, μαρούλια, ραδίκια, σπανάκι, βυζαντινή, δεδομένου ότι για τους Βυζαντινούς η
γογγύλια, μελιτζάνες, λάχανο, σέσκουλα, αμύγδαλα, ρόδια, συγκέντρωση όλων των μελών της οικογένειας γύρω
καρύδια, μήλα, φακές, σταφίδες, κ.λπ.- τα οποία αναφέρονται από το τραπέζι ήταν ιεροτελεστία. Όποιος αργούσε
από τον Πτωχοπρόδρομο ( ca 1166, Poèmes prodr. nο.2.38-45) έμενε νηστικός μέχρι το επόμενο γεύμα, αφού
ως τρόφιμα που υπήρχαν στην κουζίνα ενός φτωχού της κρεμούσαν το κουτάλι του και δεν έρωγε.
Κωνσταντινούπολης, καθρεφτίζει τόσο το ενδιαφέρον για το
καλό φαγητό όσο και για τη μεγάλη διαθεσιμότητα των Πηγή: «Γιατί το λέμε έτσι» Αλεξία Κιουρτσίδου, Ειδική έκδοση για
πιάτων. Φυσικά, πάνω από όλα το φαγητό στην Κων/πολη των την εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ
Κομνηνών ήταν μια σύνθεση της διατροφής του παρελθόντος
με τα πολλά νέα υλικά και τις γαστρονομικές καινοτομίες του
11ου και του 12 αιώνα.

Πηγή: http://historyofgreekfood.wordpress.com/tag/βυζαντινή-κουζίνα/

30

Το υγρό πυρ (λεγόμενο επίσης πυρ θαλάσσιον, μηδικόν πυρ, πολεμικόν πυρ, πυρ λαμπρόν, πυρ ρωμαϊκόν ή πυρ σκευαστόν) και
γνωστό στους Δυτικούς ως ελληνικό πυρ (Λατ. ignis graecus, αγγλ. Greek fire) ήταν ένα εμπρηστικό όπλο της Βυζαντινής

Αυτοκρατορίας, που εφευρέθηκε τον ύστερο 7ο αιώνα μ.Χ.. Εκτοξευόμενο από καταπέλτες, αλλά κυρίως από πεπιεσμένους σίφωνες, το
υγρό πυρ είχε την ιδιότητα να μην σβήνει στο νερό. Ως εκ τούτου, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην απόκρουση των αραβικών πολιορκιών
της Κωνσταντινούπολης, και σε αρκετές ναυτικές συμπλοκές με τους Άραβες και τους Ρως. Περιβαλλόταν με άκρα μυστικότητα, με
αποτέλεσμα να αγνοούμε σήμερα την ακριβή σύστασή του. Το βυζαντινό υγρό πυρ δεν πρέπει να συγχέεται με παρόμοιες εμπρηστικές

ουσίες που χρησιμοποίησαν οι Άραβες και άλλα κράτη, και που στη διεθνή βιβλιογραφία συνήθως αναφέρονται συλλογικά ως
«ελληνικό πυρ».

Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/Υγρό_πυρ

Τότε Καλλίνικος ἀρχιτέκτων ἀπὸ Άγνωστη παραμένει ακόμα και σήμερα η ακριβής σύσταση που είχε το
Ἡλιουπόλεως Συρίας προσφυγὼν τοῖς «υγρό πυρ».
Ῥωμαίοις πῦρ θαλάσσιον κατασκευάσας τὰ
τῶν Ἀράβων σκάφη ἐνέπρησεν, καὶ σύμψυχα Ήταν ένα από τα πιο τρομερά όπλα που φτιάχτηκαν ποτέ. Ωστόσο τα μυστικά
κατέκαυσεν. Καὶ οὕτως οὶ Ῥωμαίοι μετὰ νίκης συστατικά και η τεχνολογία που απαιτείτο για να παρασκευαστεί το «υγρόν
ὑπέστρεψαν καὶ τὸ θαλάσσιον πῦρ εὖρον . πυρ» έχουν νικήσει πολλά επιστημονικά μυαλά από τον 12ο αιώνα ως σήμερα.

Πηγή: Θεοφάνης ο Ομολογητής, Χρονογραφία

104. Το υγρό πυρ σε κυπριακό Το υγρόν πυρ ήταν ένα πύρινο μείγμα που εκτοξευόταν από τα πλοία της
γραμματόσημο Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τον 7ο αιώνα. Η φωτιά «κολλούσε» στη
σάρκα και δεν μπορούσε να σβηστεί με νερό. Το θανατηφόρο αυτό
105. Χειροβομβίδες που γεμίζονταν με παρασκεύασμα είχε δημιουργηθεί από μια οικογένεια χημικών και μηχανικών
υγρό πυρ. Φρούριο των Χανίων, 10ος από την Κωνσταντινούπολη και η μυστική συνταγή πέθανε μαζί τους. Ο Τζον
και 12ος αι. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Χάλντον του Πανεπιστημίου του Πρίνστον έχει ωστόσο μια ιδέα:
υποπτεύεται ότι επρόκειτο για κάποιο υγρό με βάση το πετρέλαιο το οποίο είχε
Αθήνα τροποποιηθεί ώστε να έχει ενισχυμένη δράση. Πιστεύει ότι τα βασικά
συστατικά του ήταν ένα εξαιρετικά εύφλεκτο ελαφρύ αργό πετρέλαιο γνωστό
ως νάφθα και η ρητίνη πεύκου, η οποία είναι κολλώδης και θα πρέπει να έκανε
το μείγμα να καίει περισσότερο και για πιο πολλή ώρα.

Πηγή: http://peri-planomenos.blogspot.gr/2012/09/Greek-fire.html#axzz2sNOs3L7v

31

Ο Διγενής στα δημοτικά τραγούδια

Ο Διγενής πρωταγωνιστεί σε δύο ομάδες δημοτικών τραγουδιών: αυτά που έχουν θέμα την αρπαγή της νύφης και αυτά
που έχουν θέμα τον θάνατό του. Τα τραγούδια της αρπαγής μπορούν να διακριθούν επίσης σε δύο μικρότερες ομάδες:
αυτά στα οποία ο Διγενής κλέβει την μέλλουσα γυναίκα του και αυτά στα οποία η γυναίκα του Διγενή αρπάζεται από
Σαρακηνούς ή απελάτες. Από την πρώτη ομάδα η γνωστότερη παραλλαγή είναι το κυπριακό τραγούδι Ο Διγενής και η
κόρη του βασιλιά Λεβάντη. Σε αυτό το τραγούδι ο Διγενής μαθαίνει ότι ο βασιλιάς Λεβάντης παντρεύει την κόρη του με
κάποιον Γιαννακό, τον οποίο εκείνος θεωρεί κατώτερό του και ανάξιο της νύφης. Στέλνει προξενιά στον βασιλιά, αλλά
αυτός αρνείται και τότε ο Διγενής εμφανίζεται στο παλάτι παίζοντας μουσική με ένα μαγικό λαούτο. Η κοπέλα τον
ερωτεύεται αλλά του αναθέτει πρώτα έναν άθλο για να αποδείξει την αξία του. Ο Διγενής εκπληρώνει τον άθλο και η
κοπέλα τον ακολουθεί. Ο βασιλιάς στέλνει στρατό για να τους καταδιώξουν, αλλά ο Διγενής τους κατατροπώνει. Σε ένα
άλλο δημοτικό τραγούδι αναφέρεται ότι τον Διγενή δεν τον προσκαλούσαν σε γάμους από φόβο μήπως κλέψει την νύφη.
Στα τραγούδια της αρπαγής της γυναίκας του ήρωα, εκείνος συνήθως απουσιάζει, όταν πληροφορείται, συχνά από ένα
πουλί, ότι του έκλεψαν την γυναίκα. Αυτά τα τραγούδια εμφανίζονται σε πολλές παραλλαγές και με άλλους ήρωες στην
θέση του Διγενή, όπως το μικρό Βλαχόπουλο.

Τα τραγούδια του θανάτου, σε παραλλαγές που εμφανίζουν την στενότερη σχέση με το «έπος», ο ήρωας, λίγο πριν
πεθάνει, συγκεντρώνει γύρω του τους συμπολεμιστές του και θυμάται τα κατορθώματά του. Σε κάποιες από αυτές ρωτά
την γυναίκα του τι θα κάνει όταν αυτός πεθάνει. Επειδή δεν πιστεύει ότι θα μείνει πιστή, την σφίγγει με τα χέρια του και
την πνίγει, για να μην παντρευτεί άλλον. Σε άλλα τραγούδια ο Διγενής δεν πεθαίνει από ασθένεια, όπως στο «έπος», αλλά
μετά από μάχη με τον Χάρο στα μαρμαρένια αλώνια. Σε κάποιες παραλλαγές αυτών των τραγουδιών ο Χάρος νικά τον
Διγενή σε «χωσιά» (ενέδρα). Στα περισσότερα από αυτά τα τραγούδια ο Διγενής εμφανίζεται όχι μόνο σαν ήρωας με
υπεράνθρωπες δυνάμεις, αλλά και σαν ον με υπερφυσικές διαστάσεις:

Ο Θάνατος του Διγενή

(Κρητική παραλλαγή)

Ο Διγενής ψυχομαχεί κι η γη τονε τρομάσσει Ο Διγενής Ακρίτας (Ευαγγελία Τσομπανίδου)
βροντά κι αστράφτει ο ουρανός και σειέτ' ο απάνω κόσμός
κι ο κάτω κόσμος άνοιξε και τρίζουν τα θεμέλια,
κι η πλάκα τον ανατριχιά πώς θα τόνε σκεπάσει,
πώς θα σκεπάσει τον αϊτό τση γης τον αντρειωμένο.
Σπίτι δεν τον εσκέπαζε, σπήλιο δεν τον εχώρει,
τα όρη εδιασκέλιζε, βουνού κορφές επήδα,
χαράκι αμαδολόγαγε και ριζιμιά ξεκούνιε.
στο βίτσιμα ΄πιανε πουλιά, στο πέταμα γεράκια,
στο γλάκιο και στο πήδημα τα λάφια και τ' αγρίμια.
Ζηλεύγει ο Χάρος με χωσιά μακρά τόνε βιγλίζει,
κ' ελάβωσέ του την καρδιά και την ψυχή του πήρε.

Ερμηνευτικά: "ψυχομαχεί": μάχεται με το Χάρο, "γη": όλος ο κόσμος, η υφήλιος, "απάνω κόσμος": αντίληψη των
ζωντανών, "κάτω κόσμος": αντίληψη των νεκρών, του Άδη, "πλάκα": ταφόπλακα, "τση γης τον αντρειωμένο": τον
αναγνωρισμένο απ΄ όλους ανδρείο - ήρωα, "εσκέπαζε": στέγαζε, χωρούσε, "εδιασκέλιζε" (διά+σκέλος) περνούσε με μια
βηματισιά, ένα βήμα, "βουνού κορφές":βουνοκορφές, οροσειρές, "χαράκι": μεγάλος βράχος, "αμαδολόγανε": έπεζε αμάδες,
πετούσε πέτρες (σημάδι) όσο πιο μακρυά, "ριζιμιά": βράχος ή πέτρα, στο έδαφος ριζομένη, στέρεη, "ξεκούνιε": ξεκουνούσε,
"βίτσιμα": το ύψος από το έδαφος μέχρι τα χέρια τεντωμένα πάνω, "γλάκιο": (εκ του λακίζω, φεύγω) η φευγάλα, το τρέξιμο,
"λάφια": ελάφια, "αγρίμια": αγριοκάτσικα, "ζηλεύγει": ζηλεύει, "χωσιά": (εκ του χώνομαι) η ενέδρα, (τελείως διάφορο από
το "χόσια" = θυμός), "βιγλίζει": παρατηρεί από ψηλά, (Βίγλα = υψηλό παρατηρητήριο).
Γλώσσα: Ελληνική δημοτική με ιδιώματα της Κρήτης.
Μέτρο: Ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος χωρίς ομοιοκαταληξία.
Αισθητικά: Έπος, ελεγειακού χαρακτήρα με λυρικό βάθος, στίχοι δωρικοί ογκώδεις σε έκφραση, με φοβερή πυκνότητα
υψηλών νοημάτων και τιτάνιας παλικαριάς, που μετατρέπουν το θάνατο σε κατάφαση ζωής.

Σημείωση: Το τραγούδι αυτό δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το 1909 στο περιοδικό "Κρητικός Λαός", από τον Π. Βλαστό, το
οποίο και συμπεριέλαβε στη συνέχεια στην "εκλογή" του ο Ν. Πολίτης.

Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/Διγενής_Ακρίτας

32

107. Watching the Passage of Time

Παρασκευή Μάντζιου Μυρτώ Ηλέκτρα Καριέτη
Χριστίνα Νουαόγκου
Γιώργος Τρατσέλας
Κωνσταντίνος Γιαννιτσιάδης Αλέξανδρος Μαράκης
Κωνσταντίνος Μαϊδάτσης

Νίκος Κικιλίντζας

Ευαγγελία Τσομπανίδου

33

Σοφία Καραγιάννη Χριστίνα Βαρσαμή
Χριστίνα Τσαουσίδου
Πέτρος Κοσιάντος Ζήσος
Σάμι Μπρέιμ Ευαγγελία Τσομπανίδου
ΦΥΓΑΜΕ!

34

Η Αραβική Χερσόνησος θεωρείται η κοιτίδα του αραβικού πολιτισμού, μια κι από κει ξεκίνησε την πορεία του ο προφήτης
Μωάμεθ το 622 μ.Χ. ∙ η διδασκαλία του σε σύντομο χρονικό διάστημα μετεξελίχθηκε στην επίσημη θρησκεία ενός
εκτεταμένου γεωγραφικά χώρου, από τα παράλια του Ατλαντικού στη δυτική Αφρική ως τη μακρινή Κίνα. Σ’ αυτό τον χώρο
άρχισε να επεκτείνεται και η αραβική γλώσσα, που χρόνο με τον χρόνο εξελισσόταν σε διαφορετικές διαλέκτους.
Δεν είναι λοιπόν, τυχαίο το γεγονός ότι στον ευρύτερο αραβικό κόσμο συναντάμε πολλά παραμύθια, τα οποία προέρχονται
από τόσο διαφορετικά μέρη, όπως η Συρία, η Αίγυπτος, η Αλγερία, το Ιράκ, η Αραβική Χερσόνησος, μας είναι γνωστά ως
αραβικά παραμύθια.

Πηγή: «Παραμύθια των Αράβων» Εισαγωγή, Αμαλία Καλαθέρη, εκδόσεις Γαβριηλίδης

Ένα αραβικό παραμύθι

Σημείωμα του δασκάλου:
Δεν πάνε πολλά χρόνια από τότε που εργαζόμουνα στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης της Θεσσαλονίκης ως αποσπασμένος εκπαιδευτικός.
Στη διάρκεια των ετών αυτών, είχα την τύχη να γνωρίσω μια φοιτήτρια από την Παλαιστίνη, τη Χάλα, η οποία είχε έρθει εδώ στην Ελλάδα για σπουδές.
Κάποια φορά, στην προσπάθειά μου να της δώσω κάποιες οδηγίες για μια εργασία, πρόσεξα τις σημειώσεις που κρατούσε καθώς της μιλούσα και δεν
μπόρεσα παρά να μαγευτώ με τον τρόπο που έγραφε – ζωγράφιζε θα ταίριαζε πιο καλά – τα όμορφα, αραβικά της γράμματα.
Με αφορμή την έκδοση του περιοδικού μας επικοινώνησα μαζί της μετά από καιρό και της ζήτησα να μας γράψει ένα αραβικό παραμύθι, το οποίο και σας
παραθέτω στη συνέχεια.

Το παραμύθι που μου έστειλε η Χάλα Αλμοχσίν:

35

«Τι να λέει όμως;» σκέφτηκα και ζήτησα από κάποιον να μας το μεταφράσει στα ελληνικά…

Έτσι, ζήτησα τη βοήθεια ενός πατέρα μιας μαθήτριας του σχολείου μας…
Παρακάτω μπορείτε να διαβάσετε το παραμύθι μας, όπως μας το μετάφρασε ο κύριος Σάλεχ Ανάν:

Ο Τζόχα, ο γιος του και ο γάιδαρός του

Μια φορά κι έναν καιρό ο Τζόχα* και ο γιος του ετοίμασαν τα πράγματά τους για να
πάνε στη διπλανή πόλη. Ανέβηκαν πάνω στο γάιδαρό τους και ξεκίνησαν το ταξίδι
τους.
Στον δρόμο από ένα χωριό άρχισε ο κόσμος να τους σχολιάζει λέγοντας:
«Κοιτάξτε αυτούς τους βάρβαρους και τους παλιάνθρωπους που ανέβηκαν στον
γάιδαρό τους και δεν τον λυπούνται!»
Συνέχισαν τον δρόμο τους και, προτού φτάσουν στο δεύτερο χωριό, κατέβηκε ο γιος
από τον γάιδαρο και περπατούσε με τα πόδια μαζί με τον πατέρα του πάνω στο
γάιδαρο για να μην τους σχολιάσουν. Όταν όμως στο δεύτερο χωριό τους είδε ο
κόσμος, άρχισε να τους σχολιάζει λέγοντας:
«Κοιτάξτε αυτόν τον σκληρό πατέρα που δε λυπάται τον γιο του και τον αφήνει να
περπατάει, ενώ αυτός είναι πάνω στον γάιδαρο!»
Όπως συνέχισαν το ταξίδι τους, προτού φτάσουν στο τρίτο χωριό, ο Τζόχα κατέβηκε
από τον γάιδαρο και άφησε τον γιο του πάνω. Εκεί όμως ο κόσμος άρχισε πάλι να
τους σχολιάζει, λέγοντάς τους:
«Κοιτάξτε αυτόν τον γιο που δε σέβεται τον πατέρα του και τον αφήνει να περπατάει,
ενώ αυτός είναι πάνω στον γάιδαρο!»
Ο Τζόχα νευρίασε με όλη αυτή την κατάσταση και όταν κόντευαν στο τέταρτο χωριό
αποφάσισε να κατέβει και αυτός και ο γιος του από τον γάιδαρο και να περπατούν με
τα πόδια, σέρνοντας τον γάιδαρο από πίσω.
Όταν μπήκαν στο τέταρτο χωριό ο κόσμος άρχισε να τους κοιτάζει σχολιάζοντας:
«Κοιτάξτε αυτούς τους χαζούς που περπατάνε και κουράζονται αφήνοντας το ζώο
τους να προχωράει μόνο του!»
Στο τέλος, όταν φτάσανε στον προορισμό τους, πούλησαν τον γάιδαρο και ζήσανε
αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα!

* Το όνομα αυτό είναι ένα από τα πολλά με τα οποία είναι γνωστός ο Νασταρντίν
Χότζας, ένας δημοφιλής κεντρικός ήρωας μύθων, παροιμιών, ανεκδότων που
κυκλοφορούσαν ευρύτατα σε όλες τις κοινωνικές τάξεις της Μέσης Ανατολής,
συμπεριλαμβανόμενης και της Τουρκίας.

Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/Νασρεντίν_Χότζας

36

Ο Σεβάχ ο Θαλασσινός ή απλά Τα παιδιά της τάξης μας πήραν αφορμή από τις φανταστικές ιστορίες του Σεβάχ του Θαλασσινού
Σεβάχ είναι ένας θρυλικός Άραβας και ζωγράφισαν το δικό τους φανταστικό βυθό με υπέροχα πλάσματα της θάλασσας!
ήρωας, πρωταγωνιστής μιας σειράς
φανταστικών θαλασσινών
περιπετειών, τον καιρό της
δυναστείας των Αββασιδών, στις
θάλασσες της Ανατολικής Αφρικής
και της Ασίας.

Τα Εφτά Ταξίδια του Σεβάχ του
Θαλασσινού περιλαμβάνονται στην
133η ιστορία της συλλογής
παραμυθιών Χίλιες και Μία Νύχτες.
Οι περιπέτειες είναι περσικής
προέλευσης. Βασίζονται στις
αληθινές ιστορίες των ναυτικών του
Ινδικού Ωκεανού, αλλά και σε
αρχαία κείμενα, όπως η ομηρική
Οδύσσεια, και σε πλήθος περσικών
και ινδικών θρύλων.

Πρέπει να σημειωθεί πως το ίδιο το
όνομα Σεβάχ προέρχεται από λάθος
του πρώτου Έλληνα μεταφραστή.
Συγκεκριμένα, προέρχεται από το
δεύτερο συνθετικό μιας από τις
μορφές του αραβικού ονόματος του
ήρωα (Σιντιμπάτ ες Σαβάχ) και
σημαίνει «θαλασσινός».

Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/Σεβάχ

37

Βυζαντινός δρόμωνας (Παρασκευή Μάντζιου)
Η αυτοκράτειρα Θεοδώρα (Χριστίνα Βαρσαμή)

Βυζαντινό μοτίβο (Ευαγγελία Τσομπανίδου)

Ο Ιουστινιανός (Μυρτώ Ηλέκτρα Καριέτη)

38

Ο Διγενής Ακρίτας (Ευαγγελία Τσομπανίδου)

Κύριλλος και Μεθόδιος (Κωνσταντίνος Γιαννιτσιάδης)

Η Πατριαρχική Σχολή της Κωνσταντινούπολης
(Παρασκευή Μάντζιου)

Το υγρό πυρ (Αλέξανδρος Μαράκης)

39

ΠΑΙΔΙΑ, ΤΟ ΤΕΥΧΟΣ ΜΑΣ ΤΕΛΕΙΩΝΕΙ ΣΕ ΣΑΣ ΕΥΧΟΜΑΣΤΕ ΝΑ
ΑΥΤΟ ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ. ΣΤΟ ΕΠΟΜΕΝΟ ΕΙΣΤΕ ΚΑΛΑ ΚΑΙ

ΤΡΙΝΗΝΟ ΕΛΠΙΖΟΥΜΕ ΠΩΣ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΝΥΠΟΜΟΝΟΥΜΕ ΝΑ
ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΑΣ ΘΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΘΕΙ ΚΑΙ ΜΕ ΤΑ ΞΑΝΑΠΟΥΜΕ!

ΕΝΑ ΤΡΙΤΟ ΤΕΥΧΟΣ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΘΑ ΜΕΧΡΙ ΤΟΤΕ, ΓΕΙΑ ΣΑΣ!
ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ
ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ.

Επισκεφτείτε το blog της τάξης μας: www.33dim.wordpress.com

40

ΑΥΤΟ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΕΥΕΛΙΚΤΗΣ
ΖΩΝΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ 2ΟΥ ΤΡΙΜΗΝΟΥ ΤΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΤΟΥΣ 2013-2014

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ:

ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΑΜΑΝΤΖΟΠΟΥΛΟΣ

33Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ – ΑΣΥΛΟ ΤΟΥ
ΠΑΙΔΙΟΥ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΑΘΗΤΩΝ 14
ΤΜΗΜΑ Ε2

ΘΕΜΑ ΜΕΛΕΤΗΣ – ΕΡΕΥΝΑΣ:
«ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ»

ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΤΗΚΑΝ ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ:
ΓΙΑ ΤΗ ΒΑΡΣΑΜΗ ΧΡΙΣΤΙΝΑ

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΓΙΑΝΝΙΤΣΙΑΔΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ
ΤΟΥΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗ ΣΟΦΙΑ

ΤΗ ΧΑΛΑ ΚΑΡΙΕΤΗ ΜΥΡΤΩ-ΗΛΕΚΤΡΑ
ΑΛΜΟΧΣΙΝ ΚΑΙ ΚΙΚΙΛΙΝΤΖΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ
ΤΟΝ ΑΝΑΝ ΣΑΛΕΧ
ΚΟΣΙΑΝΤΟΣ-ΖΗΣΟΣ ΠΕΤΡΟΣ
ΜΑΪΔΑΤΣΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

ΜΑΝΤΖΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
ΜΑΡΑΚΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ

ΜΠΡΕΙΜ ΣΑΜΙ
ΝΟΥΑΟΓΚΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ-ΙΩΑΝΝΑ

ΤΡΑΤΣΕΛΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
ΤΣΑΟΥΣΙΔΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ
ΤΣΟΜΠΑΝΙΔΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ

ΓΙΑ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΠΟΥ.ΠΗΓΑΙΝΟΥΜΕ… ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΑΠΟ ΠΟΥ ΕΡΧΟΜΑΣΤΕ