MODUL BAHASA JAWA KLS 8 TAHUN 2021-2022

Gladhen Sinau Basa 1 Semester Ganjil LEMBAR KEGIYATAN -1 A. Struktur Cerita Cekak Cerkak iku nduweni struktur teks (plot), yaiku kaya ing ngisor iki! a. Orientasi Ngenalake bab situasi utawa kahanan cerita kang nepungake para paraga, nata adegan lan sesambungane paraga. b. Komplikasi Komplikasi iki bagian njlentrehake perkara para paragane. c. Resolusi Babagan cerkak ing resolusi yaiku muncule solusi perkara d. Koda Pungkasan cerkak kanthi nyenengake utawa nggambarake kesusahan. “NALIKA MELU BERJUANG” Sawise Proklamasi kamardikan, bangsa Walanda kepingin njajah maneh bangsa Indonesia kanthi mbonceng pasukan Sekutu. Mulane sawise paprangan Surabaya 10 November 1945, Bung Tomo mbakar semangate arek-arek Surabaya liwat pidhato-pidhatone. Prasasat bisa agawe pemuda Surabaya lan ing sakkiwa tengene melu nyengkuyung. Ora ketinggalan Aku lan Anto sing lagi wae lulus sekolah Rakyat/SR taun kepungkur melu nyengkuyung Bung Tomo sing merjuangake kamardhikane bangsa, dadi kurir layang. Sanadyan kurir nanging bisa dianggep berjuang. “Blaaarrr…,” keprungu swarane bom sing diceblokake saka pesawat sekutu. 3.1.1 Mengidentifikasi struktur teks cerita pendek. 3.1.2 Menganalisis struktur teks cerita pendek. 3.1.3 Menganalisis unsur kebahasaan cerita pendek 3.1.4 Menyimpulkan pesan moral cerita pendek 4.1.1 Membaca indah cerita pendek. 4.1.2 Merangkum isi cerita pendek 4.1.3 Menceritakan relevansi isi cerita pendek dengan kehidupan sehari-hari 1 Cerita Cekak ➢ Sadurunge pasinaon Basa Jawa diwiwiti, tansah ndedonga supaya kawruh sing kokduweni bisa mancep ing angen-angen lan gampang anggone ngecakake ing panguripan sabendina. ➢ Sajroning Pasinaon tansah nggunakake basa Jawa sing apik lan bener miturut unggah-ungguh lan undha-usuk basa. Ancas Pasinaon

2 Bahasa Jawa Kelas 8 semester ganjil 2021-2022 “Dhor, dhor, dhor…,” swarane bedhil antarane Sekutu lan Walanda karo pejuang saka Indonesia sing mung diwatesi karo ril sepur. “Awas To, tiarap….! Aja mlayu…!” bengokku Marang Anto sing ana mburiku. Swarane bom, bedhil, granat, lan mesiu campur bawur dadi siji. Peluru lan pecahan granat pating sliri, lan bakal ngenani sapa wae sing ora ngati-ati. “Adhuh aku kena Ar,” swarane Anto rada abot lan semu serak. Ora let suwe Anto ambruk. Getih mili mblambang saka sikil kiwane sing kena pecahan granat. “Adhuh, Aku ora kuwat Ar…. Lara banget,” sambate Anto. Aku enggal mbukak klambiku, banjur dak suwek kanggo merban sikile Anto. Anto banjur dak rangkul lan dakajak mblasak-mblasak liwat kebon tebu ing Krian. Wektune isih awan, yen lancar Aku kudu teka Mojokerto sak durunge Maghrib, kaya dhawuhe Mayor Bambang. Layang iki kudu tekan ing astane Kapten Jono sakdurunge Maghrib. Kamangka saiki isih separuh dalan. Aku lan Anto ora kepingin mati muspra (tanpa guna). Aku kudu migunani tumrap Nusa lan Bangsa.Tekadku iku wis klop karo printah saka Mayor Bambang sing ndadekake Aku lan Anto dadi kurir. Saka pamawase Mayor Bambang, menawa kurir cilik ora gampang dicurigai dening mungsuh. Karo ngrangkul Anto sing wis pucet praupane amarga kelangan getih akeh. Aku lan Anto ngenteni cikar liwat saperlu daknunuti. Kamangka lakon sing arep dak liwati isih 30 Km. “Pak, kula ndherek tumpangan dhateng Mojokerto. Nyuwun tulung nggih Pak,” panyuwunku marang kusir sing umure meh sewidakan taun iku. ”Kena apa sikile kancamu Le,” pitakone pak kusir. Kenging pecahan granate Walanda, pas kula ajeng teng Mojokerto. “Iya Le, ing Surabaya paprangan tambah rame. Luwih becik ngungsi dhisik,” panyarune Pak Kusir Cikar. “Kajeng kula rak makaten to Pak Dhe, awit bapak kula lan kanca kula sampun gugur ing glanggang paprangan rikala prastawa Sepuluh November ing Surabaya.” Wangsulanku jujur lan setengah nyelidik, aja-aja Pakdhe iki teliksandhi Walanda lan Sekutu. “Le, sedhelok maneh mlebu tlatah Mojokerto, ing papan wewatesan kasebut ana pos pemeriksaan sekutu. Awakmu sakloron dhelika ana tumpukan jagung ing mburi kana. Walanda mengko curiga yen awakmu katon ning kene, apamaneh kancamu kena pecahan granat. “Wis To ndang mlebua, mengko dakwurugi jagung,” pangajakku marang Anto. Aku lan Anto mlebu menyang kedhukan jagung karo lungguh mlungker. Jagungjagung kang isih ana tebone dakgawe tutup nganti ora katon. Rupane Pakdhe kusir uga nggawa jagung sing isih ana tebone, menawa kanggo pakan sapine yen luwe. “Sampun mboten ketingal, Pakdhe,” pitakonku marang kusire cikar. “ Wis ora katon, Lhe…, aman,” ngendikane pak kusir. “Goodverdome and kamu olang inlander sedang bawa apa ha?” pitakone walanda rada kasar. “ Tabik tuan, saya habis panen jagung, apa tuan suka jagung? Kalau Tuan mau silahkan ambil!” “ Ne ne ne…apa betul hanya buah jagung, and…kamu olang tidak bohong ha…”pitakone landa. “ Tidak tuan, silahkan tuan periksa,” wangsulane pakdhe kusir. Landa-landa banjur mbukak tutupe cikar lan nyunduk-nyundukake bayonet lan bedhil sing pucuke ana pesone.

Gladhen Sinau Basa 3 “ Ayo jalan…!” Suarane Walanda karo nendhang-nendhang cikare Pak Dhe. Watara limang menitan cikar mlaku, keprungu suarane Pak Dhe Kusir. “Le, Thole…metua! Wis aman, sedhelok maneh teka Mojokerto!” “Nggih, Pak Dhe. To, Anto…metua To!” Anto ora sumaur uga ora obah. Aku banjur metu saka urugan jagung. Tebon banjur tak singkap, Anto wis ora obah. Anto lemes nglemprek. Aku ora kuwasa nahan eluh saka mripatku. Anto ninggalake aku saklawase. Pakdhe kusir banjur ngeterake menyang pos gerilya pejuang Tentara Republik ing desa Terusan, Gedheg, Mojokerto. Layang saka Mayor Bambang dakaturake marang Kapten Jono. Anto gugur nalika nindakake tugas bela Negara. Anto gugur dadi pahlawan cilik pejuang kamardhikan. ( Sumber: Cerita Taman Putra, Jayabaya, No. 50, Minggu III Agustus 2004, dening A. Afandi, kanthi owah-owahan saperlune) Gladhen 1 Wangsulana pitakonan ing ngisor iki kanggo nemtokake struktur teks cerkak! B. Tembung Kriya Tembung kriya yaiku tembung sing njlentrehake aktivitas. Tembung kriya iki miturut sintaksise kaperang dadi loro yaiku: a. tembung kriya tandhuk/kata kerja aktif b. tembung kriya tanggap/kata kerja pasif Tuladha: a. Tembung kriya tandhuk Sawise Proklamasi kamardikan, bangsa Walanda kepingin njajah maneh bangsa Indonesia kanthi mbonceng pasukan Sekutu b. Tembung kriya tanggap Sanadyan kurir nanging bisa dianggep berjuang. No. Struktur Teks Pitakon Wangsulan 1 Orientasi Njlentrehake kapan prastawa kasebut lan sapa tokoh ing cerkak kasebut? 2 Komplikasi Apa masalah sing dialami tokoh? 3 Resolusi Apa solusi masalah sing diadhepi tokoh 4 Koda Kepriye pungkasan ceritane si tokoh?

4 Bahasa Jawa Kelas 8 semester ganjil 2021-2022 Gladhen 2 Coba datanen tembung kriya sing ana ing cerkak kasebut! Tembung Kriya Tandhuk Tembung kriya tanggap njajah dianggep mbonceng LEMBAR KEGIYATAN - 2 Wacanen Crita Cekak ing Ngisor iki Kanthi Wirama lan Pocapan Kang Bener! Tata carane maca 1. Gatekne tandha wacan lan pocapane. 2. Gatekna pangucapane swara jejeg lan miring. 3. Wiramane bedakna antarane narasi karo pacelathon. 4. Paraga siji lan sijine bedakna wiramane lan swarane. CELENGAN Cring! Cring! Dhuwit recehan loro dieleg pitik. Rosi ngangkat celengan pitike kanthi rasa tresna. “Wah, wis tambah abot. Tegese isine tambah akeh. Nyelengi iku pancen nyenengake banget. Sedhela maneh aku bisa tuku apa wae sing tak karepake nganggo dhuwitku dhewe.” Rosi mesem seneng. “Ros! Maem dhisik, Nak” Suarane Ibuke nimbali saka rurang makan. Kanthi ati-ati Rosi ndeleh celengan pitike ing meja belajar. Ibu lan Bapake wis ngenteni ing meja makan. Rosi nuju kursi ing sisih Ibuke. “Wah, sayure seger banget,” kandhane Rosi ndelok sayur bayem sing katon seger. Tangane enggal njupuk piring lan nyendhok sega. “Mulane maem sing akeh. Mau kowe lagi nyapo ana kamar?” pandangune Ibuke karo ndeleh sega ing piring. “Kalawau kula nembe nanting-nanting celengan, Bu. Sampun meh kebak, lho! Mbok menawi seminggu malih sampun saget dibikak.” Kandhane Rosi mongkog. “Banjur dhuwite arep kanggo apa?” pandangune Ibuke. “Ehm… kula pingin tumbas sepatu. Nanging kinten-kinten cekap napa mboten, nggih?” Rosi mangu-mangu karo cacahe dhuwit sing ana njero celengane. “Mengko yen kurang, Bapak sing nambahi. Mengko dak eterake pisan” ngendikane Bapake. “Saestu, Pak? Alhamdulillah, wusanane aku bisa tuku sepatu saka dhuwitku dhewe”. * * *

Gladhen Sinau Basa 5 Dina sesuke ing sekolahan, Rosi nggoleki Fitri, kanca rakete. Dheweke ngerti pakulinane Fitri, mulane dheweke cepet-cepet nuju menyang perpustakaan. Bener wae, ing kono Fitri lagi nggethu maca buku. “Assalamu’alaikum”, cluluke Rosi karo lungguh njejeri Fitri. “Wa’alaikumsalam,” wangsulane Fitri karo ndhingkluk ndeloki bukune. “Fit, mengko mulih sekolah terna aku menyang toko sepatu, ya? Aku pingin ndelok-ndelok sepatu.” Fitri mung meneng. Rosi dadi bingung. Dheweke nyawang praupane Fitri sing isih ndhingkluk. Oh, jebule kanca rakete iku lagi nangis. “Fitri, kowe kena apa? lara?” takone Rosi karo nyekel pundhake kanca rakete iku. Fitri ora mangsuli. Dheweke mung nggedhegake sirahe kanthi alon. “Banjur kena apa?” Fitri tetep meneng. Mung sesenggrukane sing keprungu rada banter. “Ayo ta, Fit. Critakno apa sing kedadean. Aku kan kanca raketmu,” bujuke Rosi. Fitri ndhangak. Kanthi lambe gemetar dheweke crita. “Ibuku gerah lan kudu digawa menyang dhokter. Nanging masku durung ngirim dhuwit wulan iki. Dina iki gerahe ibuku tambah nemen. Aku wedi yen kedadean apa-apa karo ibuku.” Fitri pancen mung urip wong loro karo ibuke. Bapake wis seda. Kangmase sing kerja ing luar kota sing nanggung biaya uripe Fitri lan ibuke. Rosi ketenggengen. Dheweke trenyuh nyawang kahanane kanca rakete. Dheweke banjur kelingan karo celengan pitik lan sepatu anyar sing pingin dituku. Sirahe Rosi tumungkul, nyawang sepatu sing lagi dienggo. Sepatune isih ketok anyar. Wenane isih mengkilat amarga sabendina disemir. Banjur Rosi nglirik sepatune Fitri. Wernane wis kusem. Bagean pucuke wis jebol. Rosi tansaya trenyuh nyawang kanca rakete. “Mbokmenawa aku bisa mbiyantu.” Suarane Rosi gawe praupane Fitri sing maune tumungkul dadi jejeg. “Aku duwe celengan. Insyaalah cukup kanggo nggawa ibumu menyang dhokter,” sambunge Rosi. Mripate Fitri langsung sumunar. Pangarep-arepe kanggo marasake ibuke tansaya gedhe. “Matur suwun Rosi. Kowe pancen kanca sing apik. Aku janji, yen masku ngirim dhuwit mesthi cepet tak balekake dhuwitmu.” Kandhane Fitri tulus. * * * Malem minggu wis teka. Bapak metu saka kamar karo ageman rapi. Saiki bapak arep netepi janji marang Rosi. “Rosi kok durung siap? Jare arep tuku sepatu,” ngendikane Bapake nalika pirsa Rosi isih maca buku ing ruang tamu. “Mmm… kadosipun mboten siyos, Pak,” wangsulane Rosi alon. “Kena apa ora sida? Celenganmu durung kebak?” “Sejatosipun sampun. Nanging artanipun sakmenika mboten wonten.” Praupane Rosi tumungkul jero. “Dhuwitmu ilang?” Pandangune Bapake maneh. Rosi mung gedheg. “Nyuwun pangapunten, Pak. Arto celengan menika kula ampilaken dhateng Fitri. Ibukipun gerah. Kangmasipun ingkang wonten luar kota dereng ngirim arta. Mangke menawi masipun ngirim arta, Fitri badhe mangsulaken arta menika. Kalian malih, sepatu kula taksih sae, kok,” critane Rosi.

6 Bahasa Jawa Kelas 8 semester ganjil 2021-2022 Bapak lenggah ing sisihe Rosi. Astane ngrangkul pundhake Rosi kanthi kenceng. “Subhanallah, bapak mongkog duwe anak kaya Rosi jebule Rosi bisa nggawe keputusan sing apik kanggo mbiyantu wong liya lan ora mentingake pibadine dhewe”, eseme Bapake. “Saiki Rosi enggal ganti klambi lan ndherek Bapak,” sambunge Bapake. “Dhateng pundi, Pak?” takone Rosi. “Mesthi wae menyang toko sepatu. Bapak arep mundhutake sepatu anyar kanggo Rosi, minangka hadiah kabecikanmu mbiyantu kanca sing kesusahan,” ngendikane bapake. “Leres, Pak?” pitakone Rosi ora percaya. “Mesthi wae.” Bapake manthuk mantep. “Matur suwun, Pak. Kula badhe gantos rumiyin”. Rosi seneng banget. Dheweke janji sajroning ati, yen Fitri mbalekake dhuwite, dheweke arep tuku sepatu maneh. Nanging dudu kanggo dheweke, ora liya kanggo Fitri kanca rakete. Kalawarti “Ummi” Agustus 2006 (kanthi owah-owahan) A. Pesan Cerkak Cerkak minangka salah sijine wujud karya sastra arupa gancaran. Cerkak yaiku gancaran kang ngandharake sarining kadadeyan saka wiwitan nganti pungkasan, kanthi tema lan masalah kang diangkat penulis ing sawijing cerita. Cerkak minangka salah sijine karya sastra nduweni ngandhut pesan/amanat. Cara nemtokake pesen yaiku ningali watak tokoh. Yen tokohe nduwe watak apik (protagonis), ukara pesene misale “kita bisa niru watak tokoh … kang ….”. Nah yen tokohe nduwe watak ala (antagonis), ukara pesene misale “Kita mboten pareng niri watak tokoh … kang …”. Gladhen 3 Saka cerkak “Celengan”, golekana pesan critane! Tokoh Watak Bukti Protagonis/ Antagonis Ukara Pesen Rosi hemat Nyelengi iku pancen nyenengake banget. Sedhela maneh aku bisa tuku apa wae sing tak karepake nganggo dhuwitku dhewe.” Rosi mesem seneng. protagonis Kita kudu hemat kanthi sregep nabung.

Gladhen Sinau Basa 7 B. Ngringkes Isi Cerita Cekak a. Tata cara ngrangkum cerita cekak 1. Wacanen cerita cekak “Celengan” kanthi tliti, nganti kowe bisa nemokake bakuning gagasan, prastawa sing dumadi, sudut pandang, lan temane! 2. Catheten perangan-perangan sing mbok anggep penting! 3. Jlentrehna perangan sing kokanggep penting lelandhesan crita cekak sing kokwaca. 4. Banjur tulisen maneh nganggo basamu kanthi miturut unggah-ungguhe basa! 5. Aja nulis informasi sing nyebal saka isining cerita cekak! Coba jlentrehake struktur teks cerkak “Celengan” Gladhen 4 Saka struktur teks, gabungen dadi pragraf sing padu! .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... No. Struktur Teks Pitakon Wangsulan 1 Orientasi Njlentrehake kapan prastawa kasebut lan sapa tokoh ing cerkak kasebut? 2 Komplikasi Apa masalah sing dialami tokoh? 3 Resolusi Apa solusi masalah sing diadhepi tokoh 4 Koda Kepriye pungkasan ceritane si tokoh?

8 Bahasa Jawa Kelas 8 semester ganjil 2021-2022 .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... .......................................................................................................................................... Tugas : Goleka cerita cekak saka kalawarti Jaya Baya utawa Panjebar Semangat banjur golekana: 1. Struktur teks 2. Pesen Moral sajroning crita cekak iku 3. Tembung kriya

Gladhen Sinau Basa 9 Semester Ganjil A. Njingglengi Teks sing Ngandhut Basa Rinengga Wacanen Teks Cecaturan iki! Resik-resik Lingkungan Pak Sastra : “Kang Panca yen aku ngrasakake urip iki kok saya suwe saya aneh ya. Beda karo biyen-biyen, yen ana kerja bakti ora teka mesthi rumangsa isin, nanging saiki isin yen melu kerja bakti.” Pak Pancala : “Aneh piye ta?” Pak Sastra : “Lha iya saya akeh wong karan tumbak cucukan, jare nulung kok malah menthung.” Pak Pancala : “Saiki pancen umum kaya ngono kuwi, ora wong cilik utawa wong gedhe. Wong cilik yen ana apa-apa ora uwur ora sembur, sing wong gedhe mung adigang, adigung, adiguna. Wong nerak aturan kang digawe-gawe dhewe.” Pak Sastra : “Ya ngono kuwi karan gajah ngidak rapah, mosok pas arisan RW kae jare tarikan kanggo ndandani gapura mlebu desa kae wis didog. Lho tibake ana RT kang durung lunas, kamangka usulan gedhene tarikan ya saka RT kuwi.” Pak Pancala : “Dina Minggu emben warga RT resik-resik lingkungan kiwa tengene dhewe-dhewe ya.” 3.2.1 Mengidentifikasi berbagai jenis ragam bahasa dalam teks. 3.2.2 Mengidentifikasi berbagai jenis gaya bahasa (basa rinengga /lalongèt) dalam teks. 3.2.3 Menganalisis struktur teks yang memuat ragam bahasa dan gaya bahasa (basa rinengga /lalongèt). 3.2.4 Menjelaskan makna paribasan/ parèbhȃsȃn yang terdapat dalam teks. 4.2.1 Membuat kalimat menggunakan gaya bahasa (basa rinengga /lalongèt) 4.2.2.Membuat paragraf menggunakan kalimat yang memuat paribasan/ parèbhȃsȃn . 4.2.3 Membaca teks yang memuat paribasan/ parèbhȃsȃn . Basa Rinengga ➢ Sadurunge pasinaon Basa Jawa diwiwiti, tansah dedonga supaya kawruh sing kokduweni bisa mancep ing angen-angen lan gampang anggone ngecakake ing panguripan sabendina. ➢ Sajroning Pasinaon tansah nggunakake basa Jawa sing apik lan bener miturut unggah-ungguh lan undha-usuk basa Ancas Pasinaon 2

10 Bahasa Jawa Kelas 8 semester ganjil 2021-2022 Gambar : Kerja Bakti Ngresiki Lingkungan Pak Sastra : “Jare anakku ya ngono, pas arisan RT kae wis dirembug arep ana lomba karesikan RT kanggo nyengkuyung lan mengeti dina kamardikan.” Pak Pancala : “Ya pancen awake dhewe kudu nduweni syukur nduwe bangsa kang mardika. Eling semboyane para pahlawan biyen sadumuk bathuk sanyari bumi, rawe-rawe rantas malang-malang putung. Yen ngono kerja baktine ngresiki dalan lan got ing sakiwa-tengene diwiwiti saka wetan wae bablas ngulon. Kiwa-tengen omah ben diresiki dhewe-dhewe.” Pak Sastra : “Iya yen biyen sepi ing pamrih rame ing gawe, nanging saiki walikane. Mosok ana wong ngresiki lingkungane dhewe ana sing njaluk bayaran, lha sapa sing arep mbayari?” Pak Pancala : “Biyen nalika ndandani dalan gang-gang kae ya ana sing kaya kawuk ora weruh marang salirane. Nyacat wong nyambut gawe lha dalah bareng dheweke nandangi garapan ya ora teteh.” Pak Sastra : “Karepku nggawe guwakan larahan kae dijerokake maneh, lan sisihe ditambahi juglangan maneh kanggo larahan plastik. Supaya gampang ngobonge.” Pak Pancala : “Wah mathuk kuwi, sesuk takcicile ndhudhuk mumpung sesuk aku prei. Alon-alon waton klakon mengko mesthi rampunge.” Pak Guritna : “Biyuh anggone jagongan kok gayeng temen. Perkara sing dirembug pak Panca lan pak sastra apa ta?” Pak Sastra : “Timbang ngomong ngayawara pak Na, iki ngrembug karesikan lingkungane dhewe. Karepku juglangan larahan kae ditambahi maneh kanggo ngguwak larahan plastik.” Pak Guritna : “Mathuk pak Tra, juglangan sing kanggo larahan kanggo plastik sesuk supaya didhudhuk Parmin mumpung wonge prei ing sawahku.” Pak Sastra : “Anakku supaya nggawe tulisan sampah plastik lan sampah non plastik.” Pak Guritna : “Iya mathuk wae, supaya wong-wong ora kleru. Mengko pas kerja bakti suk dina Minggu diwarak-warakake marang wong-wong.

Gladhen Sinau Basa 11 Awake dhewe ayo miwiwti supaya ora diarani kakehan gludhug ora ana udane.” Pak Pancala : “Opah lan mangane Parmin mengko aku.” Pak Guritna : “Ya aja ta, yen mangane wis kang Panca, opahe aku wae sing mbayari Parmin.” Pak Pancala : “Ya wis yen ngono, kae srengenge wis ngglewang ayo padha bali.” Sawise maca cecaturan “resik-resik Lingkungan”, Coba golekana tegese tembungtembung sing digarisngisori! B. Identifikasi Maneka Warna Basa Rinengga Basa rinengga utawa basa endah yaiku basa mawa rerenggan kang mapan panggonane. Tumrap Basa Jawa sing bisa dadi rerenggane basa werna-werna, kayata entar, rura basa, kerata basa, dasanama. a. Entar Entar mujudake dhapukan tembung kang duweni teges dudu sawantahe. Tuladha: Tembung “kethul” mathuke ditrapake ing gegaman kayata: arit, lading, pemes, bendho. Mula yen tembung “kethul” gandheng karo tembung “pikirane” dadi pikirane kethul; tegese pikiran kang ora mempan kanggo mikir utawa bodho. Tuladha liyane kayata: dawa ususe : sabar Golekana tegese entar ing ngisor iki kanthi milih wangsulan sing wis cemawis ing jero kothak! 1. adol kringet : ……………………………………………………………… 2. alus tembunge : ……………………………………………………………… 3. mbalang liring : ……………………………………………………………… 4. gilig rembuge : ……………………………………………………………… 5. jembar polatane : ……………………………………………………………… 6. nggadho ati : …………………………………………………….. 7. lobok atine : ……………………………………………………………… 8. ora duwe ati : ……………………………………………………………… 9. medhot dalan : ……………………………………………………………… 10. metani lupute : ……………………………………………………………… • sabar • ora nerusake • kuwatir • nggoleki salahe • Pinter • Gawe susahe ati • Tembunge kepenak dirungokake • Tansah dicocogi • ngilirik • Nyambut gawe

12 Bahasa Jawa Kelas 8 semester ganjil 2021-2022 b. Rura Basa Tembung rura basa tegese padha wae karo rusak. Dadi rura basa iku tegese basa kang rusak, ora bisa dipenerake maneh. Yen dipenerake malah dadi ora lumrah. Wigatine sanajan basa iku rusak nanging lumrah dienggo ing padinan. Tuladha: Tembung “nguleg sambel” sejatine yen digagas temenan katon lupute. Sing bener iku tembung “nguleg lombok supaya dadi sambel” nanging amarga ora mathuk yen dienggo, mula sanajan rusak tetep mathuk yen dienggo. Tuladha : mikul mi Goleka tuladha liyane! ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... ............................................................................................................................................... c. Kerata Basa Kerata basa iku tembung kang ditegesi saka wandane diothak-athik amrih dadi mathuk. Tuladha: krikil : keri-keri ing sikil Golekana kerata basane tembung- tembung iki! 1. sepuh : ………………………………………………………………………… 2. batur : ………………………………………………………………………… 3. gerang : ………………………………………………………………………… 4. tepas : ………………………………………………………………………… 5. wedang : ………………………………………………………………………… 6. simah : ………………………………………………………………………… 7. weteng : ………………………………………………………………………… 8. tuwa : ………………………………………………………………………… 9. batur : ………………………………………………………………………… 10. kodhok : ………………………………………………………………………… d. Dasanama Dasanama asale saka tembung “dasa” tegese sepuluh, ”nama” tegese aran utawa jeneng. Dadi dasanama iku mujudake tembung liya kang padha tegese nanging panganggone ing ukara ora padha. Umume dasanama iki ing babagan kasusastran. Tuladha: Srengenge : bagaspati, baskara, bagaskara, surya, radite, rawi, pratangga. Wadon : wedok, wanita, wanodya, retno, puri, rini, juwita, pawestri. Tembung-tembung ing ngisor iki golekana dasanamane! 1. raga : ……………………………………………………………………………………………… 2. sudarma : ……………………………………………………………………………………………….

Gladhen Sinau Basa 13 3. santi : ………………………………………………………………………………………………. 4. kraton : ………………………………………………………………………………………………. 5. pratala : ………………………………………………………………………………………………. 6. jagad : ………………………………………………………………………………………………. 7. panah : ………………………………………………………………………………………………. 8. mati : ………………………………………………………………………………………………. 9. awang-awang: ………………………………………………………………………………………….. 10. kondhang : ………………………………………………………………………………………………. C. Nggawe Ukara sing Ngemot Basa Rinengga a. Entar Tuladha ukara sing ngemot entar: Cilik ati : Wong kok cilik ati liwat kreteg ngono wae ora wani. (jirih/wedi) Ngekep dhengkul : Lik Jaman senengane ngekep dhengkul dikongkon apa-apa ora tau gelem tumandang. (kesed) Nggawea ukara kanthi nggunakake tembung-tembung iki! 1. lurus lakune : …………………………………………………………….......... 2. panas atine : ………………………………………………………………....... 3. pedhes tembunge : …………………………………………………………………… 4. gedhe tekade : …………………………………………………………………… 5. dhuwur atine : …………………………………………………………………… 6. kegugah atine : …………………………………………………………………… 7. padhang pikire : …………………………………………………………………... 8. rupak jagade : …………………………………………………………………… 9. wedi getih : …………………………………………………………………… 10. nyolok mata : …………………………………………………………………… b. Rurabasa Tuladha ukara sing ngemot rurabasa : menek krambil: Lik Gendon lagi menek krambil ana mburi omah. nguleg sambel: Sing nguleg sambel iki mau mbak Prapti mulane pedhes banget. Nggawea ukara kanthi nggunakake tembung- tembung iki! 1. negor gedhang : ……………………………………………………………….. 2. mikul beras : ……………………………………………………………….. 3. mbunteli tempe : ……………………………………………………………….. 4. nggodhog kolak : ……………………………………………………………….. 5. menek klapa : ……………………………………………………………….. 6. ndheplok bubuk : ……………………………………………………………….. 7. nulis layang : ………………………………………………………….......... 8. netel jadah : ………………………………………………………………... 9. nyunduki sate : ………………………………………………………………... 10. ndondomi klambi : ………………………………………………………………… c. Kerata Basa Tuladha ukara sing ngemot kerata basa: Cengkir : Kencenge pikir Bapak epek cengkir ing kebon mburi.

14 Bahasa Jawa Kelas 8 semester ganjil 2021-2022 Saru : Kasar lan kliru Aja ngomong barang-barang sing saru. Tembung-tembung kalebu kerata basa iki tegesana banjur gawenen ukara! 1. brekat : ................................................................................................... 2. batur : ................................................................................................... 3. tandu : ................................................................................................... 4. tarub : .................................................................................................... 5. sekuter : .................................................................................................... 6. kuping : .................................................................................................... 7. tebu : .................................................................................................... 8. sedheku : .................................................................................................... 9. saru : .................................................................................................... 10. siti : .................................................................................................... d. Dasanama Tuladha ukara sing ngemot dasanama: Angin : bayu, maruta, riwut, sindhung, samirana, lesus, topan, pawana - Tumiyuping samirana anjalari ilanging rasa lungkrah - Akeh gendheng mabur keterak lesus. Tembung-tembung iki gathukna supaya dadi ukara kang trep! 1. samirana – tumiyuping – duhkitaning – lereming-anjalari - batin Tembung sing duweni dasanama :........................................................................... Ukara : .............................................................................................................. 2. puncaking – lawu – arga – sinorotan – bagaskara - sang. Tembung sing duweni dasanama :............................................................................ Ukara : .............................................................................................................. 3. gugur – para – ngrungkebi – pahlawan - pertiwi. Tembung sing duweni dasanama :............................................................................ Ukara : .............................................................................................................. 4. angkasa – katon – ing – pating–krelip – lintang Tembung sing duweni dasanama :............................................................................ Ukara : .............................................................................................................. 5. mangalad-alad – geni - kang – pabrik – kertas – nyaber. Tembung sing duweni dasanama :........................................................................... Ukara : .............................................................................................................. 6. segara – yen - kadya – ombaking – sinawang – anakan – sagunung– gedhene. Tembung sing duweni dasanama :........................................................................... Ukara : .............................................................................................................. 7. Werkudara – uga – karan – iku – bayu - suta. Tembung sing duweni dasanama :............................................................................ Ukara : .............................................................................................................. 8. bocah-bocah – dolanan – ing – padha – plataran – rikala – ndadari – mbulan. Tembung sing duweni dasanama :............................................................................ Ukara : .............................................................................................................. 9. Raden – mbebedhag – Arjuna – alas – ing – pinuju. Tembung sing duweni dasanama:.............................................................................

Gladhen Sinau Basa 15 Ukara : .............................................................................................................. 10. banyu – sing – regane – diwadhahi – mundhak – gelas – larang. Tembung sing duweni dasanama :............................................................................ Ukara : .............................................................................................................. D. Njelasake Makna Paribasan, Bebasan, lan Saloka Ing Teks a. Paribasan Paribasan yaiku unen-unen kang ajeg panganggone ora mawa teges entar lan ora ngemu surasa pepindhan. Tembung-tembung kang ana ing paribasan ora kena disalini nganggo tembung liya. Tuladha: • Ana catur mungkur. Maknane: Ora ngrungokake omonge liyan. • Undhaking pawarta sudaning kiriman. Maknane : Kabar iku lumrahe mundhak saka kasunyatane nanging kiriman iku lumrahe suda. b. Bebasan Bebasan yaiku unen-unen kang ajeg panganggone, mawa teges entar, ngemu surasa pepindhan. Ing bebasan kang dipindhakake iku kahanane utawa sesipatane wong. Tembung-tembunge uga ora kena disalini nganggo tembung liya. Tuladha: • Nututi layangan pedhot. Maknane : Nggoleki ilange barang kang sepele. • Ancik-ancik pucuking eri. Maknane : Wong kang tansah sumelang. c. Saloka Saloka yaiku unen-unen kang ajeg panganggone, mawa teges entar ngemu surasa pepindhan. Kang dipindhakake yaiku wonge. Tembung kang isi pepindhane wong utawa barang dumunung ing ngarep.Tembung-tembunge ora kena disalini nganggo tembung liya. Tuladha: • Asu belang kalung wang. Maknane : Wong asor nanging sugih. • Asu gedhe menang kerahe. Maknane : Wong gedhe yen prekaran karo wong cilik racake menang wong gedhe. Sepi ing pamrih rame ing gawe ing pethilan teks cecaturan “resik-resik Lingkungan” iku kalebu jinising paribasan kang tegese “nindakake samubarang pakaryan, tanpa nduweni kamelikan”. Mula kanthi teori kang koksinaoni ing buku utawa kalawarti, golekana paribasan, bebasan, lan saloka sajroning teks cecaturan iku lan wenehana tegese. “Iya yen biyen sepi ing pamrih rame ing gawe, nanging saiki walikane. Mosok ana wong ngresiki lingkungane dhewe ana sing njaluk bayaran, lha sapa sing arep mbayari?”

16 Bahasa Jawa Kelas 8 semester ganjil 2021-2022 E. Nggawea ukara migunakake basa rinengga Coba tembung ing ngisor iki gawenen ukara! a) Prayogi b) Nggayuh c) Duta d) Nala e) Titi wanci f) Tinulis g) Prasaja h) Setya tuhu i) Andhap asor j) Gandha arum F. Nggawe Paragraf Sing Ngemot Paribasan Tuladha: Urip mono kudu usaha jer basuki mawa beya, mula aja mung enak-enakan wae ora gelem sinau. Sapa sing duwe gegayuhan kang luhur banjur usaha kanthi tumemen pungkasane mesthi bakal ngundhuh. Nanging yen tumindak sing dilakoni iku ala bakale ya bakal ngundhuh wohing pakarti sing ala mau. Coba gawea paragraf nggunakake 5 ukara basa rinengga (paribasan, bebasan, seloka)

Gladhen Sinau Basa 17 Semester Ganjil LEMBAR KEGIYATAN-1 A. Njingglengi Teks Asiling Wawancara “Ngaweruhi Aturan Lalulintas” Teks Wawancara Ngisor iki wacanen kanthi kritis! Amir, Jujuk lan Ratna siswa kreatif dheweke pengin mangerteni aturan lalulintas amarga akeh bocah SMP sing padha nyetir sepedhah montor kamangka durung cukup umur, sejene iku uga akeh sing ora ngango helm. Ngaweruhi Aturan Lalulintas Bocah-bocah : Assalamu’allaikum waroh matullahi wabarakatuh. Kapten Toni Wa’allaikum salam waroh matullahi wabaraktuh. Amir : Kados serat ingkang kula aturaken kala wingi, Pak menika kula sakanca badhe wawancara Kapten Toni : O ya tiwas kebeneran dhik, aku sing kejibah karo pimpinan Amir : Matur nuwun, Pak. Kapten Toni : Coba cepet matura dhik arep wawancara babagan apa? Amir : Ngengingi aturan lalulintas, Pak. Jujuk : Aturanipun menawi lare SMP napa pareng numpak sepedhah montor, Pak Ratna : Menawi mboten gadhah SIM menapa angsal numpak sepedhah, Pak? Kapten Toni : Pitakonan-pitakonan sing apik banget Bocah-bocah : Inggih pak Toni 3.3.1 Mengidentifikasi struktur teks wawancara 3.3.2 Mengidentifikasi unsur kebahasaan dalam teks wawancara 3.3.3 Menjelaskan kaidah penyusunan teks hasil wawancara dengan 5W dan 1H. 4.3.1 Menyusun pedoman wawancara 4.3.2 Melakukan wawancara dengan narasumber. 4.3.3 Menulis teks laporan hasil wawancara. 4.3.4 Menanggapi teks laporan hasil wawancara temannya Wawancara ➢ Sadurunge pasinaon Basa Jawa diwiwiti, tansah dedonga supaya kawruh sing kokduweni bisa mancep ing angen-angen lan gampang anggone ngecakake ing panguripan sabendina. ➢ Sajroning Pasinaon tansah nggunakake basa Jawa sing apik lan bener miturut unggah-ungguh lan undha-usuk basa Ancas Pasinaon 3

18 Bahasa Jawa Kelas 8 semester ganjil 2021-2022 Kapten Toni : Bocah SMP oleh numpak sepedhah motor nanging kudu digonceng karo wong sing duwe SIM, yen ngono menawa ora duwe SIM ya ora oleh nyetir sepedhah montor, banjur sepedhah montor kudu jangkep, spione loro, bane ana tutup pentile, knalpote ora oleh brong, pokoke sepedhah montor kudu standar pabrik kalebu ban ora oleh diganti cilik, ndrawasi. Amir : Menapa ingkang dados tetimbangan ngenani UU lalu lintas menika? Kapten Toni Pitakonan kang apik iku. Lalu lintas lan angkutan iku nduweni peran kang wigati banget kanggo nyengkuyung pembangunan kang tundhone kanggo kesejahteraan rakyat. Jujuk : Menapa wonten gegayutan kaliyan babagan ekonomi? Kapten Toni : Ya wis mesthi. Ing babagan ekonomi yen lalu lintas iki bisa lancar kegiyatan ekonomi ya lancar. Supaya dimangerteni ngenani angkutan jalan raya iku minangka perangan saka transportasi. Ratna : Lajeng sinten ingkang nggadhahi tanggel jawab menika pak? Kapten Toni : Lha iki pitakonan sing uga apik maneh. Sing nduweni tanggung jawab ngenani lalu lintas iku bisa sapa wae sing nggunakake dalan, para sopir, kendaraan sarta cara anggone ngelola dalan. Dadi wose kabeh ya melu tanggung jawab antarane masyarakat, polisi lan pemerintah. Amir : Kados pundi tata caranipun tiyang ingkang ngginakaken kendaraan wonten margi? Kapten Toni : Sing paling gampang kudu nduwe SIM. SIM iku ana C, A, B, B1 lan B2. SIM C kanggo kendaraan rupa sepedha motor, A, B lan B1 iku kendaraan rodha papat kanthi dhasar tonase. Lan maneh sing numpak sepedha montor, sing nyetir lan sing mbonceng kudu nganggo helm standar. Helm kudu dikancing kanthi swara klik. Sopir ya kudu nganggo sabuk pengaman. Ing dalan ora kena ugal-ugalan, dalan iku sing liwat dudu awake dhewe nanging uga wong liya. Ing dalan uga ana tepa slira. Jujuk : Tepa slira ingkang kados pundi pak? Kapten Toni : Saliyane ora kena ugal-ugalan, kudu bisa mangerteni kahanan dalan. Upamane yen arep menggok lampu reteng uga uga diurubake, arep menggok kudu ngalah karo kendaraan sing saka arah lurus. Semono uga yen parkir ora angger, kudu ing panggonan kang wis ditentokake kanggo parkir. Tandha parkir iku rambune wujud bunderan tengahe ana tulisan P. Ratna : Kenging menapa tiyang ingkang nyetir lan nyopir kedah gadhah SIM? Kapten Toni : Lelandhesan kang dienggo yaiku UU lalu lintas dan angkutan jalan pasal 77. Unine ngene “Setiap orang yang mengemudikan Kendaraan Bermotor di Jalan wajib memiliki Surat Izin Mengemudi sesuai dengan jenis Kendaraan Bermotor yang dikemudikan”. Amir : Undhang-undhang menika dipun damel kapan? Kapten Toni : 2009 nggawene aturan iku, nanging ora ateges biyen-biyen ora ana aturan kang ngatur ngenani lalu lintas. Jujuk : Kapan kula saged pados SIM lan wonten pundi padosipun SIM ugi nyuwun katrangan ngenani SIM menika werninipun menapa kemawon? Kapten Toni : Goleke ing Polres, SIM C iku kanggo pengguna kendaraan rodha loro. Syarate wis umur 17 tahun. SIM A umur 20 tahun kanggo rodha papat

Gladhen Sinau Basa 19 maksimal bobot kendraan ora luwih saka 3,5 ton. SIM B1, kanggo kendaraan sandhuwure 3,5 ton, syarate umur 22 tahun, B 2 kanggo kendaraan alat berat, syarate umur 23 tahun. Ngenani umur iku ana ing pasal 83. Saliyane wong sing arep golek SIM kudu nduwe KTP. Ratna : Menapa leres wonten SIM D? : SIM D iku kanggo wong cacat. Nate weruh ta ana sepeda montor roda telu. Bocah-bocah : Natos pak. : Lha tuladhane ngono kuwi. Amir : Mbok bilih sampun cekap pak. Kula sakanca ngaturaken matur nuwun sanget. Kapten Toni : Yen kurang cetha, liya dina bisa disambung maneh. Sawise maca teks wawancara tata cara nandur jeruk, wangsulana pitakonan ing ngisor iki! 1. Apa sing dadi tetimbangane undang-undang lalulintas? ...................................................................................................................................... 2. Sapa sing tanggung jawab ngenani jejege aturan lalulintas? ...................................................................................................................................... 3. Geneya numpak sepedhah montor kudu duwe SIM? ...................................................................................................................................... 4. Kepriye tepa slirane numpak sepdhah montor ing dalan? ...................................................................................................................................... 5. Coba jlentrehan bedane SIM A, B, B1, C, lan D? ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... B. Struktur Teks Wawancara “Ngaweruhi Aturan Lalulintas” 1. Perangan-perangan kang ngreronce teks wawancara. Struktur teks Wawancara Identifikasi Klasifikasi/definisi Deskripsi bagian

20 Bahasa Jawa Kelas 8 semester ganjil 2021-2022 Tuladha tata carane ngawekani wujude teks wawancara miturut bagan ing ndhuwur. Struktur Wawancara Pratelan Identifikasi ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... Klasifikasi/definisi ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... Deskripsi bagian ......................................................................................................... ......................................................................................................... 2. Sawise njingglengi teks wawancara, strukture teks mula bisa dijupuk dudutane. a. Identifikasi yaiku.............. b. Definisi yaiku ................... c. Deskripsi bagian yaiku ......... C. Kawruh basa lan Paramasastra a. Tembung-tembung pitakon Tembung Pitakon Ing ngendi Apa Sapa Kepriye Kapan Pira geneya

Gladhen Sinau Basa 21 No Tembung Pitakon Gunane Tuladha 1 Apa Nakokake barang o Apa kang koksetir? o Aku nyetir sepedhah montor. 2 Sapa Nakokake wong o Sapa kang dadi narasumber? o Kapten Toni kang dadi narasumber. 3 Kapan Nakokake wektu o Kapan Amir wawancara? o Dhek wingi Amir wawancara. 4 (Ing, saka, menyang) ngendi Nakokake panggonan o Ing ngendi Jujuk wawancara? o Jujuk wawancara ing kantor Polsek. 5 Pira Nakokake gunggung/jumlah o Pira gunggunge bocah sing wawancara? o Bocah sing wawancara telu. 6 Kepriye Nakokake proses/kahanan o Kepriye carane oleh SIM? o Carane oleh SIM .... o Kepriye kahanane montor ing dalan gedhe? o Ing dalan gedhe akeh kendaraane. 7 Geneya Nakokake alasan o Geneya numpak kendaraan ora kena ugal-ugalan? o Supaya ora nemoni cilaka. b. Tembung saka unsur serapan Tembung saka unsur serapan bisa dienggo ing basa Jawa. Ana 2 carane nulis tembung saka unsur serapan 1. Tembung unsur serapan kang pocapan lan tulisane wis dicundhukake karo kaidah basa Jawa. Tuladhane: riset, aki, persen, busi 2. Tembung unsur serapan kang pocapan lan tulisane manut kaidah asline. Tuladhane: central lock, power steering, headphone. Gladhen ngrakit ukara tembung-tembung saka unsur serapan! No Tembung Ukara Teges 1 marka ................................................................ ................................................................ ........................... ........................... 2 Traffic light ................................................................ ................................................................ ........................... ........................... 3 helem ................................................................ ................................................................ ........................... ........................... 4 peleg ................................................................ ................................................................ ........................... ........................... 5 ringroad ................................................................ ................................................................ ........................... ........................... 6 rebues ................................................................ ................................................................ ........................... ........................... 7 helikopter ................................................................ ................................................................ ........................... ........................... 8 lokomotif ................................................................ ...........................

22 Bahasa Jawa Kelas 8 semester ganjil 2021-2022 No Tembung Ukara Teges ................................................................ ........................... 9 dalan tol ................................................................ ................................................................ ........................... ........................... 10 spion ................................................................ ................................................................ ........................... ........................... D. Nentokake unsur 5 WH ing teks Apa kanggo nakokake barang Sapa kanggo nakokake wong Geneya kanggo nakokake alasan Kapan kanggo nakokake wektu Ing ngendi kanggo nakokake panggonan Kepriye kanggo nakokake kahanan/proses Coba dhaftaren pitakon sing ana teks wawancara “Ngaweruhi Aturan Lalulintas” ing dhuwur! Pitakon Sing ditakonake ......................... ............................................................................................................ ......................... ............................................................................................................ ......................... ............................................................................................................ ......................... ............................................................................................................ ......................... ............................................................................................................ ......................... ............................................................................................................ E. Tata Tata carane wawancara: a. Milih tema sing arep dienggo wawancara upamane pengen mangerteni babagan sopan santun nyetir kendaraan. b. Milih lan semayan karo nara sumber sing mumpuni cundhuk karo tema sing dipilih c. Pitakon kanthi cara sing sopan nganggo unggah-ungguh lan undha usuk basa! d. Yen pitakon aja ngguroni sing ditakoni sebab bisa ndadekake atine sing diwawancarani cuwa. e. Nyiyapake pitakonan kanthi prinsip 5 WH (What:apa, Who: sapa, Why: kenangapa, When: kapan, Where: ing ngendi, How: kepriye) f. Nyiapake cathetan sing arep ditakonake g. Nyathet asile utawa ngrekam wawancara.

Gladhen Sinau Basa 23 F. Ngentha teks wawancara saka materi sing wis sumadya. NANDUR PARI Beras dadi kabutuhan pangan kang utama, mula ya ora nggumunake manawa kanggo nyukupi kabutuhan iku pamerintah nganakake program swasembada pangan. Dene kang kajibah nyukupi kabutuhan beras ora liya para among tani, srana nggarap sawah nandur pari. Mungguh kaya ngapa lan kepriye carane nggarap sawah, mbok manawa ana becike yen diandharake sawetara, wiwit winih nganti tumekane panen. Dhek jaman biyen, nalika irigasi durung tumata, sadurunge ngancik ngolah lemah padha nganggo petungan mangsa lan lintang waluku. Dene mangsa kang diugemi yaiku mangsa kanem banjur ngungak lintang waluku kang wis katon manjer ing sisih wetan. Lumrahe anggone ngolah lemah diwiwiti nggawe pawinihan kanthi cara ngurit/ nyebar. Cara-cara iku kajumbuhake karo kahananing lahan. Yen ing sawah kono banyune angel, adate katindakake kanthi ngurit. Ngurit yaiku ndhedher wiji pari kang isih wulen, dene kretegan yaiku pari kang disebar garingan tanpa dilebi banyu. Kekarone wiji pari iku kadhedher ana ing lemah garing. Dene nyebar, wiji didhedher ing lemah teles, wujud gabah kang wis nokol/ thokol. Sinambi ngenteni gedhene winih, para among tani nuli nggarap sawah.

24 Bahasa Jawa Kelas 8 semester ganjil 2021-2022 Sadurunge wawancara susunen dhisik pitakonan kang arep koktakokake marang pak Tani, dhaptar pitakonan bisa digawe kelompok. Utamane kang koktakokake bab proses ngolah lan nggarap sawah nganti pari bisa dipanen. Aja lali ing kono akeh istilah-istilah kang kudu kokngerteni gegayutan karo olah tetanen pari kaya ta Tembung kang kacithak miring ing ndhuwur. Mbok menawa ana tetembungan (istilah) liyane bisa ditambahake maneh. Sawah dilebi nuli diluku, luwih dhisik sawah disukoni, yaiku maculi pojok-pojoking sawah kang ora bakal kaambah dening luku. Nyukoni iku bisa uga katindakake sawise diluku. Sawise iku, lemah dilebi lan dileremake sawatara dina supaya suket lan gegodhongan padha bosok dadi lemi. Tumindak mangkono iku arane didhayungake. Sinambi ngenteni anggone ndhayungake, lumrahe among tani nampingi utawa nembok galengan supaya ora padha bolong, bisa wutuh, rapi lan rata. Sawise cukup anggone ndhayungake, lemah dilumahake, tegese digawe rata srana digaru. Kanthi mangkono brongkalan-brongkalan lemah padha ajur, satemah lemah dilawet dadi leleran. Yen wis mangkono lahan siap ditanduri. Supaya tandur bisa tumata larikane, katon runtut, luwih dhisik nancepake kepala, yaiku tancepan tanduran kang wiwitan lan bakal dadi panutan. Kanggo rerangkene tandur, ora lali dicawisake uba rampe kanggo tasyakuran (sajen) kanggo panuwun lan panyuwun marang Gusti supaya asile pari kang ditandur apik kalis saka sawernaning bebaya. Sawise didongani, sajen banjur dikepung kang padha arep tandur, lumrahe para wanita. Piranti kanggo tandur yaiku wilah kanthi diwenehi tetenger kang padha elete/ jarake. Piranti iki diarani klathakan utawa blak. Blak ditrapake manut kepala, nuli saben tetenger ditancepi winih. Mangkono sabanjure lumaku mundur. Watara setengah sasi tanduran wiwit ijo, mracihnani yen urip, diarani nglilir. Watara umur sesasi diwatun utawa digosrok. Kajaba kanggo ngilangi suket kang ngganggu, uga nduwe kekarepan supaya lemah iku subur. Sawise iku tandura dirabuk. Ora wetara sasi tanduran katon ijo royoroyo, gumadhung. Tanduran mekar, mundhak gedhe lan dhuwur. Ora suwe maneh mlecuti, siji loro katon wulene. Dene yen wulen pari wis jumedhul kabeh, arane mrekatak. Sawise iku wulen kang mentes padha tumungkul, dene kang gabug padha ndhangak. Saya suwe pari saya kuning. Yen wis mangkono becike sawah disat supaya nyepetake pari padha tuwa. Rikala arep panen dianakake upacara methil, yaiku nyiapake ubarampe kanggo tasyakuran minangka atur panuwun marang Gusti yen pari kang ditandur kalis saka ama lan bebaya lan wis wancine dipanen. 1. Nggawe pedhoman wawancara a. Nentokake tema sajroning wawancara Sadurunge wawancara pilihen dhisik temane! .................................................................................................................................... .................................................................................................................................... b. Nentokake nara sumber Sadurunge wawancara pilihen sapa kangbakal kokdadekake narasumbere! .................................................................................................................................... ................................................................................................................................... Nyathet bab kang wigati Bab kang wigati ing tata cara nandur pari yaiku istilah-istilah kang magepokan karo proses nandur pari, coba dhaptaren saka teks nandur pari ing ndhuwur! Banjur

Gladhen Sinau Basa 25 cocogna karo istilah kang lumrah dinggo dening para tani ing wewengkon sacedhakmu lan jelasna tegese! No Tetembungan ing tetanen nandur pari Tegese 1 namping .................................................................. .................................................................. 2 ....................................................... ....................................................... .................................................................. .................................................................. 3 ....................................................... ....................................................... .................................................................. .................................................................. 4 ....................................................... ....................................................... .................................................................. .................................................................. 5 ....................................................... ....................................................... .................................................................. .................................................................. 6 ....................................................... ....................................................... .................................................................. .................................................................. 7 ....................................................... ....................................................... .................................................................. .................................................................. 8 ....................................................... ....................................................... .................................................................. .................................................................. 9 ....................................................... ....................................................... .................................................................. .................................................................. 10 ....................................................... ....................................................... .................................................................. .................................................................. lsp c. Nyusun Dhaptar Pitakonan kanggo Wawancara Dhaftar Pitakonan disusun kanthi nggatekake undha-usuk basa. Upama kang takon iku luwih enom mula anggone takon nganggo basa krama utawa krama alus kang mangsuli miturut kalungguhane wonge, bisa dititi saka umur, jabatan, lan kawruh mula bebas nggunakake basa. Bisa nganggo basa ngoko lugu, ngoko alus, krama utawa krama alus. No Sing Takon Pitakonan 1 .......................... .............................................................................................. 2 .......................... .............................................................................................. 3 .......................... .............................................................................................. 4 .......................... .............................................................................................. 5 .......................... .............................................................................................. 6 .......................... .............................................................................................. 2. Teknik nyusun asile wawancara saka nara sumber Gawenen teks wawancara adhedhasar teks “Nandur Pari” ing ndhuwur.

26 Bahasa Jawa Kelas 8 semester ganjil 2021-2022 a. Teks wawancara ditulis sawise praktek wawancara karo nara sumber! b. Carane kang mawancara takon, kang diwawancarai mangsuli. c. Olehe takon nganggo ukara pitakon (aja dawa-dawa), manut unggah-ungguh lan undha usuk basa. d. Olehe nulis data wawancara aja ngglewar saka anggone wawancara. e. Tulisan asil wawancara tetep njaga adab sopan santun. f. Data ditulis kanthi akurat lan tetep njaga kredibilitase kang diwawancarai. g. Garapan ditulis wujud ketikan komputer kanthi nggunakake ejaan, basa, lan kaidah tulisan kang bener. h. Garapan banjur dikumpulke (kanggo portofolio)! Asile wawancara: Paraga Asile wawancara ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ...................................................................................................

Gladhen Sinau Basa 27 Paraga Asile wawancara ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... ................................................................................................... G. Mresentasekake Teks Asiling Wawancara kanthi Kelompok Tata carane presentasi 1. Anggota kelompok nunjuk perwakilan cundhuk karo gunggunge paraga upamane kang wawancara loro lan kang mangsuli siji miturut paraga kang ditulis ing teks. 2. Saben paraga nggawa teks menawa ora apal. 3. Olehe maragakake /maca miturut wirama, pocapan, polatan, lan intonasi kang cundhuk karo perane. 4. Olehe maragakake ing ngarep kelas ora oleh ngungkuri kancane kudu madhep lan kaya-kaya lagi sapejagong ben ora kaku. 5. Anggota kelompok liyane ngamati nganggo lembar pengamatan/ observasi kang sumedya. 6. Asile pengamatan lan teks wawancara diaturke guru kanggo portofolio. . H. Nanggapi Asiling Wawancara kanthi Topik Tartamtu Tata carane aweh tanggapan. 1. Nggunakake basa kang alus lan sopan (basa krama utawa krama alus). 2. Diatur ana sesi praktek wawancara ana sesi panyaruwe/ pitakon. 3. Carane takon nganggo prinsip 5WH Tuladhane: piye carane (kados pundi caranipun) ......, geneya (kenging menapa) ....., ing ngendi wawancara (wonten pundi) ...., lsp. 4. Yen kancane takon/ aweh katrangan aja dipunggel ning dienteni kanthi sabar. 5. Yen panemune kancane apik ya siyap nampa. 6. Yen aweh panyaruwe lelandhesan bukti/ fakta kang nyata. 7. Yen komentar tujuane njangkepi, uga ana usaha nggunggung kancane aja nganti panemune kancane didhaku dadi panemune dhewe. 8. Ukara-ukara kang digunake gampang ditampa lan aja mbulet.

28 Bahasa Jawa Kelas 8 semester ganjil 2021-2022 Semester Ganjil LEMBAR KEGIYATAN 1 A. Njingglengi teks Ngenani Toga Nginguk Sejarahe Toga Toga cekakan saka Tanaman Obat Keluarga iki minangka tanduran kang kena diarani ditandur ing sakiwa-tengene omah, latar, kebonan kang nduweni guna lan faedah kanggo obat. Usaha nenandur taneman kang kalebu toga bisa digunakake dening masyarakat ing kiwa-tengene. Malah saiki ngenani obat herbal kang asale saka teneman obat akeh kang nggoleki lan nggunakake kanthi maneka warna alesan. Ing antarane obat kang asale saka taneman ora kecampuran barang-barang kimia. Yen nitik saka sejarahe toga iki bisa didelok wiwit jaman biyen wis ana. Ing negara Mesir Kuna kira-kira tahun 2500 sadurunge Masehi wis ngenal ngenani obat herbal yaiku para pegawe kang jaman kuwi karan budak diwenehi ransum bawang kanggo mbantu ngilangi lara demam lan infeksi. Wiwit iku banjur cathetan-cathetan ngenani obat-obatan banjur duklumpukake dening wong-wong Mesir Kuna. Cathetan resep taneman lan kanggo tamba maneka warna lara ditulis ing Papyrus Ehers. Ing negara Yunani ana pawongan kang akeh nyimpen cathetan ngenani gunane tanduran kanggo obat yaiku Hyppocrates, Theophrastus lan Pedanios Dioscorides. Wong telu kang nulis kanthi rinci ngenani sakeh taneman obat ing De Materia Medica. Wong Yunani uga kang nemokake rosemary lan lavender. Ngenani obat lara kang magepokan karo balung diwiwiti ing China dening dhukun Wu. Ing wektu iku penyakit balung diyakini saka anane unsur jahat, mula dibutuhake tanduran 3.4.1 Mengidentifikasi berbagai jenis iklan/ reklame. 3.4.2 Mengidentifikasi struktur teks iklan/ reklame. 3.4.3 Mengidentifikasi unsur kebahasaan dalam iklan/ reklame. 3.4.4 Menjelaskan kaidah penulisan iklan/ reklame 4.4.1 Menulis iklan 4.4.2 Membaca ekspresif iklan/ reklame. 4.4.2 Mengomentari hasil pekerjaan teman. Iklan/Reklame ➢ Sadurunge pasinaon Basa Jawa diwiwiti, tansah dedonga supaya kawruh sing kokduweni bisa mancep ing angen-angen lan gampang anggone ngecakake ing panguripan sabendina. ➢ Sajroning Pasinaon tansah nggunakake basa Jawa sing apik lan bener miturut unggah-ungguh lan undha-usuk basa Ancas Pasinaon 4

Gladhen Sinau Basa 29 kang bisa ngusir unsur jahat iku. Ing China uga ana kuburan salah sijine bangsawan Han nyimpen data medis ing gulungan kang ditulis ing sutra. Gulungan iki ngemot 247 tanduran lan bahan-bahan kanggo marekake penyakit. Mligi ing negarane dhewe nggunakake tanduran kanggo obat uga wis suwe. Ana ing abad 17 salah siji ahli botanikus Jacobus Rontius ngandhakake khasiat maneka warna tanduran obat ing buku De Indiae Untriusquere Naturali et Medica. Sanajan ing buku iki mung ngemot 60 jinise tanduran iki minangka lelandhesan saka panalitene N.A Van Rheede tot Draakestein ing bukune Hortus Indicus Malabaricus. Lan ing tahun 1888 didegake Chemis Pharmacologis Laboratorium minangka perangan saka Kebun Raya Bogor. Sumber Wikipedia kanthi jarwan bebas dening Supriyoko Wangsulana pitakonan-pitakonan iki! 1. Apa kang diarani Toga iku? ........................................................................................................................................... 2. Apa alesane wong-wong nggunakake obat herbal? ........................................................................................................................................... 3. Diwenehi apa para budak ing jaman Mesir Kuna? ........................................................................................................................................... 4. Cathetan resep taneman lan kanggo tamba maneka warna ing jaman Mesir Kuna ditulis ana ing apa ? ........................................................................................................................................... 5. Nalika jaman Landa ing abad 17 ahli botanikus, sapa arane ahli iku? ........................................................................................................................................... Pemodhelan Reklame Awakmu ing kegiyatan iki diajak mangerteni reklame awit saka struktur reklame lan wujude reklame. Gambar 1 Luntas Wangi Ekstrak Luntas Usada Ngilangake Ambune Kringet “Apeg dadi sedhep”

30 Bahasa Jawa Kelas 8 semester ganjil 2021- 2022 MBAH WARAS Perusahaan Obat Herbal Ngupadi cara sehat kanthi alami JAHE INSTAN Omben tanpa pengawet Jl. Raya Magetan- Sarangan, Magetan Jawa Timur Tilpun (0351) 888 710 Gambar 2 Tulisen ukara-ukara kang ana ing reklame ing gambar 1 lan 2! 1. .................................................................................................................... 2. .................................................................................................................... 3. .................................................................................................................... 4. ..................................................................................................................... 5. ..................................................................................................................... 6. .................................................................................................................... 7. .................................................................................................................... 8. .................................................................................................................... 9. .................................................................................................................... 10. .................................................................................................................... B. Mangerteni Struktrur Teks reklame a. Tegese reklame Reklame iku minangka sawijining alat kanggo ngenalake, mromosekake, lan nawakake barang utawa asiling produksi. Sajroning iklan ana unsur pangajak Jahe (Zingiber officionale) minangka taneman rimpang kanggo rempah-rempah lan bahan obat. Wujude jari-jari kang nggembung kanthi rasa pedhes. Yen digawe wedang bisa ngangetake awak. Komposisi : Jahe, gula, Cara nyajekake: Sagelas 1 wungkus dijor banyu panas. Diombe mangetmanget. Anget Tenan

Gladhen Sinau Basa 31 supaya wong kang mangerteni iklan kasebut bisa tuwuh kekarepane kanggo tuku barang kang ditawakake. Reklame menawa disawang saka sipate kaperang dadi 2, ya iku komersil lan sosial. reklame kang asipat komersil iku digunakake kanggo ngolehake bathi saben promosine. Banjur iklan kang asipat sosial iku digunakake kanggo ngajak masyarakat nindakake pangajak kang ana sajroning iklan kasebut. b. Jinis reklame Jinising reklame bisa diperang dadi 2, ya iku reklame audio (swara) lan visual (gambar). Reklame kang wujude swara iku kaya dene iklan ing radio lan warawara (pengumuman). Menawa reklame kang awujud gambar iku kaya dene iklan ing TV, spanduk, brosur, pamflet, poster, baliho, lan liya-liyane. Supaya luwih cetha ing babagan reklame kang awujud gambar gatekna andharan ing ngisor iki. • Poster ya iku reklame kang arupa papan pengumuman kanggo ngenalake produk kang isine gambar lan tulisan pangajak. • Spanduk ya iku reklame kang arupa kain lan dipasang ing pinggir dalan utawa wit-witan kang stategis lan diliwati wong akeh. Spanduk uga bisa digunakake ing rapat-rapat tartamtu. • Plakat ya iku kang ditemplekake ing tembok. • Brosur ya iku reklame kang ditulis kanggo nyebarake informasi ing kertas lan bisa dilempit. Brosur uga bisa awujud buku nanging cacahe lembarane ora akeh kaya dene buku. • Pamflet ya iku selebaran kertas pengumuman kang disebarake liwat montor utawa kendharakan liyane. c. Syarat-syarat reklame • Gambar reklame kudu jumbuh karo apa kang dipamerake. • Reklame ora oleh ngapusi. • Ukara kudu cetha, ringkes, lan gampang dieling-eling. • Werna kudu apik lan padhang, supaya bisa narik kawigatene kang nonton. d. Struktur iklan Struktur iklan iku ana telu, ya iku headline, subheadline, lan amplifikasi (perluasan). Headline ya iku kop tulisan kang panggonane ing ngarep dhewe. Headline uga bisa manggon ing mburi, nanging sarate wong kang nyawang iklan kasebut headline kang disawang luwih dhisik kudu headline. Subheadline minangka andharane headline. Subheadline lumrahe nerangake keunggulane produk kang ditawakake. Amplifikasi iku andharan kang luwih cetha saka produk kang arep ditawakake. Lumrahe amplifikasi mratelakake keungulan produk iklan kanthi rinci. Ora sakabehe iklan mbutuhake amplifikasi. Menawa diandharake kanthi bagan kaya ing ngisor iki.

32 Bahasa Jawa Kelas 8 semester ganjil 2021- 2022 1. Tuladha gambar 1 ing ndhuwur pilah-pilahen! Cengkorongan (struktur) reklame Andharan Headline : ...................................................................................... ...................................................................................... Subheadline : ...................................................................................... ...................................................................................... ...................................................................................... Amplifikasi : ...................................................................................... ...................................................................................... ...................................................................................... 2. Tuladha gambar 2 ing ndhuwur pilah-pilahen! Cengkorongan (struktur) reklame Andharan Headline : ...................................................................................... ...................................................................................... ...................................................................................... Subheadline : ...................................................................................... ...................................................................................... ...................................................................................... Amplifikasi : ...................................................................................... ...................................................................................... ...................................................................................... STRUKTUR REKLAME Headline Amplifikasi Subheadline

Gladhen Sinau Basa 33 Setitekna iklan-iklan ing ngisor iki. a. Spanduk b. Produk Dinas Kesehatan Kabupaten Magetan k IBU RAT INSTAN Kasiyate: Ngobati lara paru-paru Isi 10 Saben wungkus

34 Bahasa Jawa Kelas 8 semester ganjil 2021- 2022 DHUMATENG PARA WARGA RT 8 RW 1 KELURAHAN NATANATAN Kaleksanan : Dinten : Minggu, 28 Agustus 2014 Pukul : 08.00 Panggonan : Dalem Pak RT 8 Rw 1 Keluahan Natanan Nyumanggakaken dhaptar dhateng bapak Ketua RT. 8 Katrangan sanesipun saged sesambetan kaliyan Heri HP 085245891001 c. Pamflet

Gladhen Sinau Basa 35 d. Poster e. Plakat

36 Bahasa Jawa Kelas 8 semester ganjil 2021- 2022 f. Brosur C. Nggawe Brosur Nggawea brosur kang digawe ing komputer utawa ing kertas gambar. Brosur kang kokgawe adhedhasar tanduran kang bisa kanggo obat. Wenehana gambar saperlune kang nuduhake produk obat. Jenenge produk bebas, bisa awujud instan utawa parut. D. Kawruh Paramasastra Bapak Gerah Ibu : “Ndhuk obate bapak tulung gawanen mrene!” Ima : “Inggih buk, menika obatipun.” Ibu : “Wadhahe bukaken lan gelase kuwi isinen banyun anget!” Ima : “Sepalih menapa kebak?” Ibu : “Separo wae manut karo ukurane ing obat.” Ima : “Inggih buk.” Ibu : “Iki pak obate ayo diunjuk!” Ima : “Kula ndherek ndedonga nggih supados bapak enggal mantun.” Ibu : “Iya ndhuk muga-muga bapakmu enggal mari.” a. Ukara Pakon Ukara pakon (kalimat perintah) utawa imperatif ya iku ukara kang tegese menehi prentah marang wong liya supaya nindakake sawijining bab utawa pakaryan kaya

Gladhen Sinau Basa 37 kang dikarepake kang mrentah. Ukara pakon bisa diperang dadi werna-werna, kaya ta : 1). Pakon lumrah, 2) pamenging, 3) pangajak, 4). Paminta 1. Ukara Pakon Lumrah a. Jupukna obat! b. Obate ombenen! c. Bubar ngombe obat turua! 2. Ukara Pakon Pamenging a. Aja rame-rame bapak lagi sare! b. Ngombe obat aja nganti ngluwihi wates! c. Yen obate bapak aja dicampur obate simbah ta! 3. Ukara Pakon Pangajak a. Ayo golek obat ing Herbatus Medicus Tawangmangu! b. Yen kepengin ora kena lelara, aja njaga kesehatan! c. Awake dhewe ayo nandur toga ing plataran! 4. Ukara Pakon Paminta a. Mbok aku diwenenhi winih suruh abang! b. Her, tulung tandurna wit luntas iki! c. Aku yen dolan nggonmu suguhana apokat supaya tensiku rada mundhak! 1. Nggawea ukara pakon pangajak kang umume digunakake ing reklame! a. ............................................................................................................................... b. ............................................................................................................................... c. ............................................................................................................................... d. ............................................................................................................................... e. ............................................................................................................................... f. ............................................................................................................................... g. ............................................................................................................................... h. ............................................................................................................................... i. ............................................................................................................................... j. ............................................................................................................................... 2. Nggawea ukara pakon paminta! a. ............................................................................................................................... b. ............................................................................................................................... c. ............................................................................................................................... d. ............................................................................................................................... e. ............................................................................................................................... f. ............................................................................................................................... g. ............................................................................................................................... h. ............................................................................................................................... i. ............................................................................................................................... j. ............................................................................................................................... 3. Nggawea ukara pakon panjaluk! a. ............................................................................................................................... b. ............................................................................................................................... c. ............................................................................................................................... d. ...............................................................................................................................

38 Bahasa Jawa Kelas 8 semester ganjil 2021- 2022 e. ............................................................................................................................... f. ............................................................................................................................... g. ............................................................................................................................... h. ............................................................................................................................... i. ............................................................................................................................... j. ............................................................................................................................... 4. Nggawea ukara pakon lumrah! a. ............................................................................................................................... b. ............................................................................................................................... c. ............................................................................................................................... d. ............................................................................................................................... e. ............................................................................................................................... f. ............................................................................................................................... g. ............................................................................................................................... h. ............................................................................................................................... i. ............................................................................................................................... j. ............................................................................................................................... 5. Nggawea cecaturan kanthi nggunakake ukara pakon kang isine ngenani Toga. ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... .....................................................................................................................................

Gladhen Sinau Basa 39 afigunjy ?spsi=[pzi[nSa[tHorkenkevCi=btua[yo [zo[mBjmu”gemPu/wtu”. ?sefinamu=cukupTelu=kpSul\. :085245891001: b. Nulis Aksara Jawa Nulis aksara Jawa kang gegayutan karo TOGA. Tuladha reklame mawa aksara Jawa. 1. Tulisen nganggo aksara Jawa! a. Saiki akeh budi daya toga. .................................................................................................... b. Obat herbal iku luwih aman tinimbang obat kimia. .................................................................................................... c. Mangana kulup luntas supaya kringetmu ora mambu! ................................................................................................... d. Nggodhoga kerji beling yen kena lara kencing manis! ................................................................................................... e. Bentis saiki wis arang-arang wong nandur. ................................................................................................... f. Bubuk mahoni lan madu bisa kanggo usada angel mangan. ................................................................................................... g. Temulawak iku akeh gunane. ................................................................................................... h. Adas pulosari iku cocok kanggo wanita. ................................................................................................... i. Woh juwet lan uyah bisa kanggo tamba bocah kang kerep ngompol. ................................................................................................... j. Golekna kembang kumis kucing! ..................................................................................................... 2. Nggawea reklame kanthi nggunakake aksara Jawa! ?ail=p]izi[sSkri[a[s[mM.

40 Bahasa Jawa Kelas 8 semester ganjil 2021-2022 E. Dhiskusi Nggawe Reklame kanthi Kelompok Dhiskusiekna karo kancamu: Arep ana kegiyatan parade budaya ing Kecamatan minangka kanggo pepenget ganti taun 2014 tumuju 2015, mula perlu digawekake reklame/iklan kanggo ngrengsengake kegiyatan iku. Coba nggawea 1. Spanduk 2. Pamlet 3. Poster Carane nggawe bisa nganggo komputer program WS utawa coreldraw banjur dicetak ing kertas gambar, utawa ditulis/digambar dhewe ing kertas gambar. Tugas digawe kanthi klompok, saben klompok anggotane 3.