สื่อการสอน มอเนอรา

Kingdom Monera
อาณาจักรมอเนอรา

สอนโดย
นางสาวณฐั สรุ างค์ ออ่ งไล่ 6340142107
นางสาวนรินทร ภูสถาน6340142112

Kingdom Monera 1
อาณาจักรมอเนอรา

ลักษณะเดนของอาณาจกั ร

ส่ิงมชี ีวติ ในอาณาจักรมอเนอรา (Kingdom Monera) หรือเรียกวา "แบคทเี รีย"
เปนสงิ่ มีชีวิตเซลลเดียวทมี่ ีขนาดเลก็ ประมาณ 1 - 5 ไมโครเมตร ผนังเซลลเปนสาร
ประกอบเพปทอโดไกลแคน ภายในเซลลไมมีเยอ่ื หุมสารพันธุกรรม ไมมอี อรแกเนลทม่ี ี
เย่ือหมุ ทกุ ชนดิ มไี รโบโซมแบบ 70s สารพันธกุ รรมจะเปนวงแหวนในไซโทพลาสซมึ
เรยี กวา Plastid ซ่ึงเซลลลกั ษณะน้ี เรยี กวา เซลลโพรคาริโอต (prokaryotic
cell) แบคทเี รียสวนใหญมเี ซลลเดยี วหรอื อาจจะอยูรวมกนั เปนกลุมหรอื เปนสายมี
หลากหลายรปู แบบ สิง่ มีชีวิตพวกแบคทเี รยี และสาหรายสเี ขยี วแกมนาํ้ เงินหรอื ไซยา
โนแบคทเี รยี แบคทเี รยี สวนใหญเปนพวกเซลลเดยี วซ่ึงมลี กั ษณะดังนี้

รูปรางของเซลล 2

มีรปู รางของเซลล(Bacterial shape) อยู 3 รูปแบบดงั น้ี
1.Coccus -> แบคทเี รยี ทรงกลม
2.Bacillus, Rod -> แบคทเี รียทรงแทง
3.Spiral, Spirillum -> แบคทีเรียทรงเกลยี ว

Coccus Bacillus Spirilum

เซลลรปู รางตาง ๆ มีการเรียงตัวทาํ ใหเกิดลักษณะเฉพาะ

เซลลทรงกลม 2 เซลลเรียงตอกนั เรยี ก ดิโพลคอ็ กไค (diplococci)
เซลลทรงกลมหลายเซลลเรียงตอกันเปน ลูกโซ เรยี ก สเตรปโตคอ็ กไค (streptococci)
เซลลทรงกลมเรยี งเปนกลมุ คลายพวงองนุ เรยี ก สแตฟโลด็อกไค (staphylococci)
เซลลทรงกลม 8 เซลลเรยี งเปนลกู บาศกเรียก ซารสนิ า (sarcina)
สวนพวกที่ขดเปนเกลียวมักไมอยูเปนกลมุ แตอยเู ปนเซลลเด่ยี ว ๆ แตละชนิดมคี วามโคง
ของเซลลมากนอยตางกนั

โครงสรางของแบคทีเรีย 3

1.ผนงั เซลล (cell wall) มีความแขง็ แรงลอมรอบทาํ ใหเซลลคง
รปู รางอยไู ดผนงั เซลลประกอบดวยสารพอลแิ ซก็ คาไรด โปรตนี
และไขมนั เรียกวา เพปติโดไกลแคน (peptidoglycans) เกดิ
จากสาร 2 ตวั จบั กันคอื NAG (N-acetylglucosamine) และ
NAM (N-acetylmuramic acid)

โครงสรางของแบคทเี รีย 4

2. เยอื่ หุมเซลล (plasma membrane) อยถู ดั ผนังเซลล ทําหนาที่
ลําเลียงสารเขาสูเซลลโดยกระบวนการแอกทีฟทรานสปอรต (active
transport)
3. แคปซูล (capsule) เปนช้ันลอมรอบผนงั เซลลอีกทห่ี นงึ่ อาจ
ประกอบดวยพอลิแซ็กคาไรด กาแล็กโทส ฟรกั โทส กลโู คส กรดยโู รนิก
และกรดอะมิโน พบแคปซลู ในแบคทีเรยี บางชนดิ เทานน้ั แบคทเี รยี ทม่ี ี
แคปซูลมักทําใหเกดิ โรครนุ แรง

Capsule plasma membrane

โครงสรางของแบคทเี รยี 5

4. แฟลเจลลา (flagella) เปนโครงสรางใชในการเคลอื่ นที่แบคทีเรีย
สวนใหญเปนพวกท่ีเคลื่อนทไี่ ด (motile) แฟลเจลลาประกอบดวยเสนใย
เล็ก ๆ (fibril) เสนเดย่ี ว ๆ รวมเปนมดั แบคทเี รียอาจมแี ฟลเจลลา 1 เสน
จนถงึ หลายรอยเสน ตาํ แหนงของแฟลเจลลาอาจอยูท่ปี ลายขางหนึง่ ของ
เซลลหรือที่ปลายทั้งสองขางหรืออยูรอบ ๆ เซลล

ตาํ แหนงของแฟลเจลลา
(a) รอบ ๆ เซลล (b) 1 ขว้ั 1 เสน (c) 1 ข้วั หลายเสน (d) มอี ยูทง้ั 2 ข้ัว

โครงสรางของแบคทีเรยี 6

5. เอนโดสปอร (endospore) เปนโครงสรางทีพ่ บในแบคทีเรยี บางชนดิ
เอนโดสปอรมีผนังแขง็ แรงสามารถทนตอสภาพแวดลอมท่ีไมเหมาะสมได
เชนความรอนความแหงแลงสารเคมตี าง ๆ ในขณะท่ีเซลลปกติ
(vegetative cell) จะตายเสยี กอนเม่ือเอนโดสปอรตกในสภาพแวดลอม
เหมาะสมจะเจริญเปนเซลลปกตไิ ดการสรางเอนโดสปอรจะสรางเพียง 1
เอนโดสปอรตอ 1 เซลล ดังน้นั จงึ ไมถือวาเปนการสบื พนั ธุของแบคทีเรยี

โครงสรางของแบคทีเรยี 7

6. พลาสมดิ (plasmid) เปน DNA ทีอ่ ยนู อกโครโมโซมของแบคทเี รยี
พลาสมดิ มหี ลายชนิดบางชนดิ ควบคุมการแลกเปล่ียนสารพนั ธุกรรมบาง
ชนิดควบคมุ การดอื้ ยาปฏิชีวนะตาง ๆ เชน ยาเพนิซลิ ลนิ สเตรปโตมัย
ซนิ กานามยั ซนิ เปนตน ลักษณะของพลาสมดิ เปน DNA วงแหวน
และเปนเกลยี วคูสามารถจาํ ลองตวั เองไดและสามารถถายทอดไปสู
แบคทเี รียอนื่ ๆ ไดดวย

การจดั จาํ แนกแบคทเี รีย 8

การจําแนกส่งิ มชี ีวติ ในอาณาจกั รมอเนอราตามสายวิวฒั นาการจากการ
ศึกษาเปรยี บเทียบลาํ ดบั เบสของ DNA และรวมท้ังองคประกอบของ
ผนังเซลลและเยือ่ หมุ เซลลของส่งิ มีชีวิตในอาณาจักรมอเนอราทําใหนกั
ชีววทิ ยาจาํ แนกสง่ิ มีชีวิตในอาณาจักรน้ีออกเปน 2 กลมุ ใหญ ๆ ดงั นี้

การจัดจําแนกแบคทเี รีย 9

1. อาณาจักรยอยอารเคียแบคทเี รีย (Subkingdom Archaebacteria)
เปนกลมุ แบคทเี รียทผี่ นงั เซลลไมมีสารเพปทิโดไกลแคนลิพดิ ทเ่ี ปนองค
ประกอบของเย่อื หุมเซลลจะแตกตางจากสิง่ มชี ีวติ ชนดิ อน่ื อารคีแบคทเี รีย
แบงเปน 3 กลมุ ใหญ คือ
1) มีทาโนเจน (methanogen) เปนพวกสรางแกสมีเทนเปนพวกแอนแอ
โรบแทจรงิ (strictly anaerobes) ชวยยอยสลายสารอินทรียยอยขยะและ
มูลสัตวเพอื่ เปลีย่ นเปนเชื้อเพลงิ ตวั อยาง Methanobacterium
2) พวกที่เจริญในสภาพทรุ กนั ดาร (extremophile) ยังแบงเปน
2.1 พวกชอบอณุ หภมู ิสงู (extreme thermophile) ชอบอุณหภมู ิ 60-
80 องศาเซลเซยี ส ตวั อยาง Sulfolobus พบในน้าํ พรุ อน
2.2 พวกชอบความเคม็ สงู (halophile) ตองการเกลือแกง 15-20%
ในการเจรญิ
2.3 พวกทนกรดจัดหรือเบสจดั (pH tolerant)
2.4 พวกทนความกดดนั สงู (pressure tolerant) พบในทะเลลกึ

การจดั จําแนกแบคทีเรยี 10

3) อารคแี บคทเี รียท่ีเจรญิ ในสภาพปกติ (non extreme archaebacteria)
สามารถเจริญในสภาพแวดลอมเหมอื นพวกยูแบคทเี รยี ดงั นน้ั อาจแบงอารคี
แบคทเี รียออกเปน 2 กลมุ ใหญ ๆ ตามการเรียงลําดับเบสใน rRNA คือ

- กลมุ ครีนารดีโอตา (Crenarchaeota, Cren, spring ชอ่ื กลมุ มาจาก
คาํ วา cren หมายถงึ น้าํ พรุ อน) คอื พวกเทอรโมไฟล (ชอบอณุ หภมู ิสูง)
สวนใหญที่พบในบอนํา้ พรุ อนหรือปากปลองภูเขาไฟใตทะเลลกึ

- กลมุ ยรู อิ ารเคียโอตา (Euryarchaeota, Eury = broad) คือพวกที่
อยใู นสภาพแวดลอมชวงกวางกวา ไดแก พวกมที าโนเจนพวกฮาโลไฟล
(ชอบความเค็มจดั ) พวกเทอรโมแอซโิ ดไฟล (themoacidophile) คืออยไู ด
ในที่มอี ณุ หภมู ิสูงและกรดจัด เปนพวกที่ไมมีผนงั เซลล เปนแบคทเี รยี ที่มสี าร
bacteriorhodopsin ซึง่ เปนสารสีภายในเย่ือหุมเซลลทาํ หนาทด่ี ูดกลืน
พลงั งานแสง แบคทเี รยี กลมุ นีส้ ามารถสรางแกสมีเทน (CH4) ไดดํารงชวี ติ
อยูในทะเลทมี่ ีความเคม็ มาก เชน ทะเล dead sea

การจัดจําแนกแบคทเี รยี 11

2. อาณาจกั รยอยยแู บคทีเรีย (Subkingdom Eubacteria) เปนกลมุ
แบคทีเรียทีพ่ บไดทั่วไปในทกุ สภาพแวดลอมทั้งในดนิ น้ํา อากาศ และใน
รางกายของสงิ่ มชี วี ติ ตาง ๆ ในนาํ้ เค็ม นา้ํ จดื น้ํากรอย ในธารนํ้าแข็ง ในนาํ้ พุ
รอน เปนตน
2.1 กลุมโพรที่โอแบคทีเรีย (Proteobacteria) เปนแบคทีเรียแกรมลบ
(gram-negative bacteria) ท่พี บมากทส่ี ุด และมีความหลากหลายที่สดุ
ตวั อยางเชน ไรโซเบียม (Rhizobium) เจริญอยูที่รากพืชตระกลู ถ่วั ทําใหเกดิ ปม
ที่รากพืชและตรงึ ไนโตรเจนจากอากาศเพอ่ื สรางเปนสารประกอบไนโตรเจน

Neisseria gonorrhoeae เปนสาเหตุของโรคโกโนเรีย (หนองใน) Neisseria
meningitidis เปนสาเหตขุ องโรคเยื่อหมุ สมองอักเสบ

การจัดจาํ แนกแบคทเี รีย 12

2.2 กลมุ คลาไมเดีย (chlamydias) เปนแบคทเี รียแกรมลบพบเปนปรสติ ใน
เซลลสัตวและเปนสาเหตุของโรคตดิ ตอทางเพศสมั พันธของมนษุ ย รูปรางทรง
กลม ไมเคลอ่ื นที่ ผนังเซลลไมมเี พปทโิ อไกลแคน (peptidoglycan) แคลมีเดีย
เปนเชอ้ื กอโรคที่สําคัญ เชน Chlamydia trachomatis ทําใหเกิดโรครดิ สดี วง
ตา (trachonna) ตาแดง (inclusion conjunctivitis) กามโรคของตอมและ
ทอนํ้าเหลอื ง หนองในเทยี ม

การจดั จาํ แนกแบคทีเรยี 13

2.3 กลมุ สไปโรคที (spirochetes) เปนแบคทีเรยี แกรมลบมีรปู รางโคงงอเปน
เกลยี วและยดื หยนุ ไดบางชนิดดํารงชวี ติ แบบอิสระ บางชนดิ ทําใหเกิดโรค เชน
Treponema pallidum ทําใหเกดิ โรคซฟิ ลิส (Syphilis) Leptospira
interrogans ทาํ ใหเกดิ โรคเลปโตสไปโรซิส (leptospirosis) หรอื โรคฉีหนู

Treponema pallidum
ทําใหเกดิ โรคซฟิ ลิส (Syphilis)

การจัดจาํ แนกแบคทีเรีย 14

2.4 กลมุ แบคทเี รียแกรมบวก (gram positive bacteria) เปนแบคทเี รียที่
ยอมติดสีมวงนาํ้ เงนิ ของคริสทลั ไวโอเลตพบทว่ั ไปทั้งในดินและอากาศบางชนิด
สามารถสรางเอนโดสปอร (endospore) เมอื่ อยใู นสภาพแวดลอมทีไ่ มเหมาะสม
Streptomyces sp. สามารถใชผลิตยาปฏชิ ีวนะ

Lactobacillus sp. เปนแบคทีเรียทีผ่ ลติ กรดแลกตกิ ไดจงึ มกี ารนํามาใชใน
อุตสาหกรรมอาหาร การทําเนย นมเปรีย้ ว โยเกริ ต ผักและผลไมดอง

การจัดจาํ แนกแบคทเี รยี 15

2.5 กลุมไซยาโนแบคทีเรยี (cyanobacteria) เปนกลุมแบคทีเรยี ทส่ี ามารถ
สงั เคราะหดวยแสงไดเพราะมีรงควัตถุพวกคลอโรฟลลเอ แคโรทีนอยด และไฟ
โคบิลนิ อยภู ายในเซลล จึงทําหนาท่เี ปนผผู ลติ ในระบบนเิ วศ

หลกั การยอมสีแบคทเี รีย 16

โดยยอมสีแรกดวยสคี ริสทัลไวโอเลต (crystal violet) เปนเวลา 1 นาที แลว
เทสีทิ้งหยดลูกอลไอโอดีน (Lugol's iodine) เปนมอรแดนต (mordant) เพอ่ื
ชวยใหเซลลติดสยี อมไดดีขนึ้ เปนเวลา 1 นาที แลวลางออกดวย 95%
แอลกอฮอลทงิ้ ไวประมาณ 15 วินาที ลางนา้ํ เพ่อื หยดุ ปฏกิ ริ ิยาการลางสีของ
แอลกอฮอล ยอมสีทบั ดวยซาฟรานนิ (safranin) ประมาณ 30-60 วินาที
ลางนาํ้ ซบั ใหแหง และสองดดู วยกลองจลุ ทรรศนพบวา แบคทีเรยี แกรมบวกจะ
ตดิ สีมวงของครสิ ทลั ไวโอเลติและแบคทเี รียแกรมลบจะติดสีแดงของซาฟรานนิ

แบคทเี รียแกรมบวก (สมี วง)
แบคทเี รยี แกรมลบ (สแี ดง)

ประโยชนของแบคทเี รีย 17

ผลิตยาปฏชิ ีวนะ เชน สเตรปโตมยั ซิน (streptomycin) ไดจากเช้อื แบคทีเรยี
Streptomyces griseus ใชรักษาวัณโรคโดยใชรวมกับยาอื่น
คลอแรมเฟนิคอล (chloramphenicol) ไดจากเชื้อ Streptomyces
venezuelae ใชยบั ยง้ั การเจริญของแบคทเี รยี และรคิ เกตเซยี

streptomycin

chloramphenicol

ประโยชนของแบคทีเรยี 18

การทําน้าํ สมสายช(ู vinegar) เปนการเปลยี่ นแปลงทางชวี เคมี 2 ขั้นตอน คือ
การเปลย่ี นนํ้าตาลใหเปนเอทลิ แอลกอฮอลโดยยีสต และการเปลย่ี น
เอทลิ แอลกอฮอลใหเปนน้ําสมสายชู โดยแบคทีเรยี Acetobacter sp.

นมหมกั (fermented milk) โดยเดิมเชื้อแบคทเี รียลงในนมเปนหัวเชอ้ื หมัก
starter จะสรางกรดแลกตกิ ทาํ ใหนมมรี สเปร้ยี ว เชน โยเกริ ต (yogurt) ไดแก
Streptococcus lactis, S. thermophilus, Lactobacillus bulgaricus

โทษของแบคทีเรีย 19

ปอดบวม (bacterial pneumonia) เกดิ จากเชื้อ Diplococcus pneumoniae

วณั โรค (tuberculosis) เกดิ จากเชื้อ Mycobacterium tuberculosis

โรคเรื้อน (leprosy) เกิดจากเชื้อ Mycobaccium leprae

โทษของแบคทีเรีย 20

บาดทะยัก (tetanus) เกดิ จากเชื้อ Clostridium tetani

อหิวาตกโรค (cholera) เกดิ จากเช้ือ Vibrio cholerae

คอตีบ (diphtheria) เกดิ จากเชื้อ Corynebacterium diphtheriae