Dian Sofiana K, S. Pd. ➢ Kompetensi Dasar
3.3 Menelaah teks piwulang Serat Wulangreh
Pupuh Sinom
4.3 Menanggapi teks piwulang Serat Wulangreh
Pupuh Sinom
➢ Indikator
3.3.1 Mengidentifikasi tembang Sinom.
3.3.2 Mengartikan kata sukar yang terdapat
dalam tembang.
3.3.3 Menjawab pertanyaan yang
berhubungan dengan teks tembang.
3.3.4 Menentukan isi tembang.
3.3.5 Menentukan amanat yang terdapat
dalam tembang.
4.3.1 Nulis lan nanggapi isi tembang
Kawruh tembang Sinom Pengetahuan tentang tembang Sinom
➢ Kalebu salah sawijining tembang Macapat. ➢ Termasuk salah satu dari tembang Macapat.
➢ Paugerane: ➢ Ciri-ciri:
• Guru gatrane 9 • Guru gatrane 9 (jumlah baris ada 9)
• Guru wilangan lan guru lagune: 8a, 8i, 8a, 8i, 7i, 8u, • Guru wilangan lan guru lagune: 8a, 8i, 8a, 8i, 7i, 8u,
7a, 8i, 12a 7a, 8i, 12a (jumlah suku kata dan vocal di akhir
Watak: sabar, grapyak, sumanak kalimat)
Lumrahe kanggo nelakake crita kang ngemu Watak: sabar, grapyak, sumanak
piwulang lan pitutur. Umumnya untuk menjelaskan cerita yang memuat
Sinom iku tegese bocah enom, mula sasmitane ajaran dan nasihat.
tembang Sinom nggunakake tembung kang ngandhut Sinom itu maknanya anak muda, maka sasmitane
enom, kayata: sinom, taruna, anom, srinata, mudha, (tandanya) tembang Sinom menggunakan kata yang
nom, ijo, lsp. memuat muda (enom), seperti: sinom, taruna, anom,
Ing serat Wulangreh, tembang Sinom ditulis ana 33 srinata, mudha, nom, ijo, lsp.
pada. Dalam serat Wulangreh, tembang Sinom ditulis ada
Ing serat Wulangreh, tembang Sinom isine bab ajaran 33 bait.
tingkah lakuning manungsa (tingkah laku kang becik Dalam serat Wulangreh, tembang Sinom isinya
lan ala. Tingkah laku becik kudu dipepetri amrih tentang ajaran tingkah laku manusia (tingkah laku
lestari, dene sing ala kudu disingkiri amarga bisa yang baik dan jelek. Tingkah laku yang baik
ngrugekake awake dhewe lan wong liya. hendaknya dibiasakan agar lestari, sedangkan
tingkah laku yang jelek harus dijauhi karena bisa
merugikan diri sendiri dan orang lain.
Syair tembang Sinom pada 1 Syair tembang Sinom bait 1
Ambege kang wus utama, Ambege kang wus utama,
tan ngendhak gunaning jalmi, tan ngendhak gunaning jalmi,
amiguna ing aguna, amiguna ing aguna,
sasolahe kudu bathi, sasolahe kudu bathi,
pintere den alingi, pintere den alingi,
bodhone didokok ngayun, bodhone didokok ngayun,
pamrihe den inaa, pamrihe den inaa,
mring padha-padhaning janmi, mring padha-padhaning janmi,
suka bungah den inaa sapadha-padha suka bungah den inaa sapadha-padha
ambege = watak, sipat ambege = watak, sifat
tan = ora tan = tidak
ngendhak = ngremehake ngendhak = meremehkan, merendahkan
guna = pinter guna = pintar
sasolahe = sak tingkahe sasolahe = setiap tingkah laku
bathi = untung bathi = laba
didokok = diselehke didokok = diletakkan
ngayun = ngarep ngayun = depan
pamrihe = tujuane pamrihe = tujuannya
den inaa = diece den inaa = dihina
mring = marang mring = oleh
janmi = manungsa janmi = manusia
suka bungah = seneng banget suka bungah = seneng sekali
Syair tembang Sinom pada 2 Syair tembang Sinom pada 2
Ingsun uga tan mangkana, Ingsun uga tan mangkana,
Balilu kang sun alingi, Balilu kang sun alingi,
Kabisan sun dekek ngarsa, Kabisan sun dekek ngarsa,
Isin men nek denarani, Isin men nek denarani,
Balilu ing sujanmi, Balilu ing sujanmi,
Nanging batin ingsun cubluk, Nanging batin ingsun cubluk,
Lumaku ingaran wasis, Lumaku ingaran wasis,
Tanpa ngrasa prandene sugih carita Tanpa ngrasa prandene sugih carita
ingsun, sun = aku ingsun, sun = aku
balilu = bodho balilu = bodoh
alingi = tutupi alingi = tutupi
mangkana = mangkana mangkana = demikian
kabisan = kapinteran kabisan = kepintaran
ngarsa = ngarep ngarsa = depan
denarani = diarani denarani = disebut
cubluk = bodho cubluk = bodoh
ingaran = diarani ingaran = disebut
wasis = pinter wasis = pintar
Isi tembang Sinom pada 1 lan 2 Isi tembang Sinom bait 1 dan 2
Pada 1 Bait 1
Watak lan solah bawane wong kang wus bisa tekan
tataran sampurna: ora bakal Watak dan tingkah laku orang yang sudah mencapai
ngece/ngenyek/ngremehake kapinterane wong liya,
pintere diumpetake sing ketoke bodhone tataran sempurna: tidak akan
(mbodhoni/ethok-ethok bodho) amarga tujuane
supaya diece dening wong liya. Dheweke kuwi luwih menghina/meremehkan kepintaran/kepandaian
seneng yen diarani bodho.
orang lain, menyembunyikan kepintarannya yang
Pada 2
Nyritakake watak lan solah bawa kang ala (walikan diperlihatkan bodohnya (pura-pura bodoh) tujuannya
karo pada 1)
Watak iki ora apik amarga senengane ngetokake supaya dihina orang lain. Dia lebih senang jika
pintere nutupi bodhone (sok pinter/kuminter) amarga
isin manawa diarani bodho dening wong liya. Padahal disebut/dianggap bodoh.
pancen sejatine bodho. Ananging ethok-ethok pinter,
sidane kanggo nutupi kabeh mau asring omong sing Bait 2
goroh.
Menceritakan watak dan tingkah laku yang jelek
(kebalikan bait 1)
Watak yang suka memperlihatkan
kepintarannya/kepandaiannya dengan selalu
menutup-nutupi kebodohannya (berlagak
pintar/pandai) karena malu kalau dianggap bodoh
oleh orang lain. Padahal memang sebenarnya dia
bodoh. Tetapi dia tetap pura-pura pintar, sehingga
untuk menutupi semua itu, dia sering berbohong.
Pitutur luhur pada 1 lan 2 Amanat bait 1 lan 2
➢ Pada 1 ➢ Bait 1
1. Dadi wong iku ora kena ngremehake/ngece 1. Janganlah menjadi orang yang senang
kapinterane wong liya. meremehkan kepandaian orang lain.
2. Awake dhewe ora entuk sombong. 2. Kita tidak boleh mempunyai watak sombong.
3. Manawa duweni kapinteran aja dinggo minteri 3. Seandainya mempunyai kepintaran/kepandaian,
wong liya. janganlah digunakan untuk membodohi orang
4.Dadi wong iku sing sabar. lain.
5. Manawa duweni kapinteran, becike miguna 4.Jadilah orang yang berwatak sabar.
kanggo sapa wae. 5. Kalau mempunyai ilmu, hendaknya berguna
6. Dadi wong iku sing andhap asor. untuk semuanya.
6. Jadilah orang yang rendah hati.
➢ Pada 2
1. Becike dadi wong sing pinter. ➢ Bait 2
2. Aja seneng ngapusi. 1. Hendaklah jadi orang yang pintar.
3. Dadya wong sing jujur ing bab tindak tanduk lan 2. Jangan mempunyai watak pembohong.
omongane. 3. Jadilah orang yang jujur dalam hal omongan dan
4. Aja dadi wong sing kuminter. tingkah laku.
5. Dadi wong iku sing kendel, ora ingah-ingih. 4.Janganlah menjadi orang yang sok pintar.
5. Jadilah seorang pemberani.