Telaah wulangreh pupuh Sinom

Kompetensi Belajar dan Indikator

➢ Kompetensi Dasar
3.3 Menelaah teks piwulang Serat Wulangreh Pupuh Pangkur
4.3 Menanggapi teks piwulang Serat Wulangreh Pupuh Pangkur

➢ Indikator
● 3.3.1 Mengidentifikasi tembang Pangkur.
● 3.3.2 Mengartikan kata sukar yang terdapat dalam tembang.
● 3.3.3 Menjawab pertanyaan yang berhubungan dengan teks tembang.
● 3.3.4 Menentukan isi tembang.
● 3.3.5 Menentukan amanat yang terdapat dalam tembang.
● 4.3.1 Nulis lan nanggapi isi tembang

SRI SUSUHUNAN PAKU BUWANA IV

● Sing nganggit/ngarang Serat Wulangreh
● Kawentar kanthi asma Sunan Bagus, amarga pancen

kagungan praupan bagus, cakrik.
● Dadi raja ing Kraton Surakarta Hadiningrat (wiwit taun 1768 –

1820 Masehi) ing yuswa 19 taun. Suwene 32 taun.
● Kagungan asma timur kanthi sebutan Raden Mas Sambadya.
● Lair saka garwa prameswari Paku Buwana III asma Gusti Ratu

Kencana .
● Lair ing ari Kemis Wage surya kaping 18 Rabi’ul Akhir surya

1694 Çaka (tanggal 2 September 1768 Masehi)
● Seda ing dina Senin Paing surya 25 Besar Çaka (2 Oktober

1820
Masehi).
● Kawentar raja kang moncer (bhs. Ind:cemerlang) lan
wicaksana.

PENINGGALAN PB IV

ASILING KARYA SASTRA
Tuladha asil karya sastrane:
1. Serat Wulangreh, (sing paling kawentar/terkenal)
2. Serat Wulang Sunu,
3. Serat Wulang Putri,
4. Serat Wulang Tata Krama,
5. Cipta Waskita,
6. Panji Sekar,
7. Panji Raras,
8. Serat Sasana Prabu,
9. Serat Polah Muna Muni.

PENINGGALAN PB IV

WUJUDE PENINGGALAN FISIK:
1. Mesjid Agung,
2. Gerbang Sri Manganti,
3. Dalem Ageng Prabasuyana,
4. Bangsal Witana Siti Hinggil Kidul,
5. Pendapa Agung,
6. Kori Kamandhungan
7. owah-owahan ing tradisi, yaiku adat tradisi Walanda

diganti tradisi Jawa: tuladhane saben Jemuwah
dianakake jemuwahan bebarengan ing Mesjid Agung
Besar Kraton Solo. Ing kono para abdi dalem sowan
nganggo dodot/sandhangan santri.

SERAT WULANGREH Ajaran kang ana ing serat
Asale saka tembung Wulang reh
wulang lan reh. Wulang
tegese ajaran, dene reh Ajaran kang ana ing serat Wulang reh
asale saka reh-rehan akeh kang mumpangati : Ajaran bab
utawa bawahan. Dadi, kulawarga lan bebrayan, tuladhane:
wulangreh iku tegese ajaran bab budi pekerti kang luhung,
ajaran saka panguwasa moral, tindak-tanduk, lan manembah
marang reh-rehan utawa marang Gusti.
wewengkon. Piwulang bab tata pamarentahan kang
sinergi utawa selaras karo babagan tata
tulis, budaya literasi kang isine
piwulang kepriye carane urip ing
kulawarga lan masyarakat bisa urip
kanthi tentrem, bisa urip bebarengan,
rukun, ora congkrah, lan tetep ngabekti
marang Gusti.

Kawruh tembang Pangkur

● Kalebu salah sawijining tembang Macapat.
● Paugerane:

● Guru gatrane 9
● Guru wilangan lan guru lagune: 8a, 8i, 8a, 8i, 7i, 8u,

7a, 8i, 12a
● Watak: sabar, grapyak, sumanak
• Tembung pangkur duweni teges “mungkur” maksude

mundur utawa ngundurake dhiri →menehi gambaran
yen manungsa bakal ngadhepi fase nalika dheweke
arep mundur saka urip ragawine. Banjur bakal
pindhah tumuju kauripan spirituale.
● Sinom iku tegese bocah enom, mula sasmitane
tembang Sinom nggunakake tembung kang ngandhut
enom, kayata: sinom, taruna, anom, srinata, mudha,
nom, ijo, lsp.

Ing serat Wulangreh, tembang
Sinom isine bab ajaran tingkah
lakuning manungsa (tingkah
laku kang becik lan ala.
Tingkah laku becik kudu
dipepetri amrih lestari, dene
sing ala kudu disingkiri
amarga bisa ngrugekake
awake dhewe lan wong liya.

SYAIR TEMBANG SINOM PADA 1

Ambege kang wus utama,
tan ngendhak gunaning jalmi,

amiguna ing aguna,
sasolahe kudu bathi,

pintere den alingi,
bodhone didokok ngayun,

pamrihe den inaa,
mring padha-padhaning janmi,
suka bungah den inaa sapadha-padha

Syair tembang Sinom pada 2

Ingsun uga tan mangkana,
Balilu kang sun alingi,

Kabisan sun dekek ngarsa,
Isin men nek denarani,
Balilu ing sujanmi,

Nanging batin ingsun cubluk,
Lumaku ingaran wasis,

Tanpa ngrasa prandene sugih carita