คู่มือการเผชิญการเจ็บครรภ์คลอด

ค่มู ือ

การส่งเสริมการเผชิญการเจบ็ ครรภค์ ลอด

ห้องคลอด โรงพยาบาลพทุ ธชินราช พิษณุโลก

บทนำ

กำรคลอดเป็นกระบวนกำรทำงธรรมชำตเิ พอ่ื ใหเ้ กดิ กำรบบี รดั ตวั ของมดลกู
ร่วมกบั กำรเปิดขยำยของปำกมดลกู ขบั ทำรกออกทำงช่องคลอด ในระหวำ่ งกำรคลอด
คณุ แมจ่ ะมอี ำกำรเจบ็ ปวด ควำมไมส่ ุขสบำยหรอื อำกำร อ่นื ๆ ซง่ึ อำจสง่ ผลใหค้ ณุ แม่
รสู้ กึ กลวั กบั กำรคลอด

คมู่ อื เล่มน้ไี ดจ้ ดั ทำขน้ึ เพอ่ื คณุ แมท่ กุ ทำ่ นไดท้ ำควำมเขำ้ ใจเกย่ี วกบั วธิ กี ำรบรรเทำ
และเผชญิ ควำมเจบ็ ปวดในระยะคลอดไดอ้ ยำ่ งเหมำะสม เรำหวงั ว่ำคมู่ อื เลน่ น้จี ะเป็น
ชว่ ยใหค้ ณุ แมม่ คี วำมรแู้ ละสำมำรถเผชญิ ควำมเจบ็ ปวดในกำรคลอดลกู น้อยทน่ี ่ำรกั ใน
ครงั้ น้ี

ตลุ าคม 2562

การคลอด คอื กระบวนกำรทำงธรรมชำตทิ เ่ี กดิ จำกกำรหดรดั ตวั ของมดลกู
รว่ มกบั กำรเปิดขยำย และ ควำมบำงตวั ของปำกมดลกู เป็นเหตุกำรณ์ปกตทิ เ่ี กดิ ขน้ึ เพอ่ื
ขบั ทำรกน้ำคร่ำ และรกออกจำกโพรงมดลกู สงู ภำยนอก เมอ่ื อำยุครรภ์ 38 ถงึ 42
สปั ดำห์

ระยะเวลาของการคลอด แบ่งออกเป็น 4 ระยะ ดงั ต่อไปนี้
ระยะท่ี 1 ของการคลอด
เรม่ิ จำกเวลำทม่ี กี ำรเจบ็ ครรภจ์ รงิ จนถงึ ระยะทป่ี ำกมดลกู เปิดเตม็ ท่ี
จะเป็นช่วงทค่ี ุณแมม่ อี ำกำรเจบ็ ครรภส์ ม่ำเสมอ และถข่ี น้ึ จะพบทอ้ งแขง็ เกรง็ เป็นกอ้ น
นูนขน้ึ มำ เกดิ จำกกำรหดรดั ตวั ของมดลกู เป็นระยะๆ ระยะน้ีจะใช้

เวลำนำน 8 - 10 ชวั่ โมงในทอ้ งแรก และ 6 - 8 ชงั่ โมงในทอ้ งหลงั
ทอ้ งแรก ........ปำกมดลกู เปิด ชวั่ โมงละ 1 เซนตเิ มตร
ทอ้ งหลงั ........ปำกมดลกู เปิด ชวั่ โมงละ 1.5 เซนตเิ มตร

ระยะที่ 2 ของการคลอด
เป็นระยะทเ่ี รม่ิ ตงั้ แต่ปำกมดลกู เปิดหมด จนกระทงั่ ทำรกเกดิ ออกมำทงั้ ตวั
คณุ แมจ่ ะเกดิ ควำมรสู้ กึ อยำกเบง่ คลอด อยำกเบ่งถ่ำยอจุ จำระ
วธิ เี บ่งคลอด รสู้ กึ เจบ็ ครรภแ์ ละอยำกเบง่ ถำ่ ย
หำยใจเขำ้ ทำงจมกู ใหล้ กึ ๆ กลนั้ หำยใจ ปิดปำกแน่นสนทิ

เบง่ คลอดแรงดนั ลงไปบรเิ วณช่องคลอดใหร้ ทู วำรหนกั เปิด
เบ่งยำวประมำณ 2-3 รอบ

ทอ้ งแรกจะใชเ้ วลำประมำณ 1 - 2 ชวั่ โมง
ทอ้ งหลงั จะใชเ้ วลำประมำณ 30 นำที ถงึ 1 ชวั่ โมง

ระยะที่ 3 ของการคลอด
เป็นระยะของกำรคลอดรกโดยเรมิ่ ตงั้ แต่ทำรกเกดิ ออกมำทงั้ ตวั จนถงึ รกคลอดเสรจ็
สมบรู ณ์

หลงั ทำรกคลอด ปกตริ กจะเรมิ่ ลอกตวั เมอ่ื รกลอกตวั แลว้ แพทยจ์ ะพจิ ำรณำทำ
คลอดรก จะใชเ้ วลำประมำณ 5- 30 นำที

ระยะท่ี 4ของการคลอด เป็นระยะท่ีเริ่มหลงั จากรกคลอดออกมาสมบรู ณ์จนถงึ 2
ชวั่ โมงหลงั คลอด

เจบ็ ครรภค์ ลอด เกิดจากเกิดจากการบบี รดั ตวั ของมดลกู และการเปิ ดขยายของ
ปากมดลกู เมือ่ ทารกคลอดออกมาแลว้ ความเจบ็ ปวดนี้จะลดลงและหายไป

มดลกู บีบรดั ตวั มดลูกคลายหดรดั ตัว มดลูกบีบรดั ตวั

ความเจบ็ ปวดจากการเจบ็ ครรภค์ ลอดคณุ แม่สามารถเผชญิ ความเจบ็ ปวดได้
อย่างเหมาะสม

วิธีเผชิญการเจบ็ ครรภค์ ลอด
1. การลบู หน้าท้อง เป็นกำรช่วยผอ่ นคลำยกลำ้ มเน้อื บรเิ วณหน้ำทอ้ งของคณุ แม่
โดยกำรปฏบิ ตั ดิ งั น้ี

• แบฝ่ำมอื ทงั้ 2 ขำ้ งทำเป็นองุ้ มอื
• วำงอุง้ มอื ใหป้ ลำยน้วิ ชนกนั เรมิ่ ตน้ จำกบรเิ วณหวั หน่ำว
• คอ่ ยๆลบู ขน้ึ บรเิ วณดำ้ นขำ้ ง ขน้ึ มำทำงดำ้ นบน ของหนำ้ ทอ้ งตำมจงั หวะ กำร

หำยใจเขำ้ ชำ้ ๆ
• ลบู กลบั ลงมำเป็นแนวตรง ลงมำบรเิ วณหวั หน่ำว อกี ครงั้ ตำมจงั หวะ กำรหำยใจ

ออกชำ้
• ลบู สลบั กนั จนกระทงั่ มดลกู คลำยตวั

การหายใจ กำรฝึกควบคุมหำยใจเป็นเทคนิคงำ่ ยๆ มี 2 แบบ

1. การหายใจลกึ และช้า
ช่วงแรกของกำรเจบ็ ทอ้ ง ซง่ึ มดลกู ยงั แขง็ ตวั ไมร่ นุ แรงมำก คณุ แมส่ ำมำรถทำไดโ้ ดย

• เมอ่ื เรม่ิ เจบ็ ทอ้ งหรอื มดลกู เรม่ิ แขง็ ตวั ใหห้ ำยใจเขำ้ ทำงจมกู ลกึ ๆ ชำ้ ๆ หำยใจให้
เตม็ ท่ี หำยใจออกทำงปำกโดยเป่ำลมออกชำ้ ๆ ใหม้ ำกทส่ี ดุ เท่ำทจ่ี ะทำได้ เรยี กวำ่
หำยใจลำ้ งปอด

• แลว้ เรม่ิ หำยใจลกึ และชำ้ โดยนบั ใหเ้ ป็นจงั หวะหำยใจ เขำ้ นบั 1-2-3-4-5 หำยใจ
ออก ทำงปำกชำ้ ๆ นบั 1-2-3-4-5

• ทำเชน่ น้ตี ลอดระยะเวลำทม่ี ดลกู แขง็ ตวั ประมำณ 6 - 8 ครงั้ เมอ่ื มดลกู คลำยตวั
ใหห้ ำยใจลำ้ งปอด

การหายใจแบบตื้นเรว็ และเบา (เป่ าเทียน)
วธิ นี ้ใี ชเ้ มอ่ื เรมิ่ เจบ็ ทอ้ งมำกขน้ึ ปำกมดลกู เปิดมำกเขำ้ สรู่ ะยะใกลค้ ลอด คุณแม่
สำมำรถทำไดโ้ ดย
• เมอ่ื มดลกู เรมิ่ แขง็ ตวั ใหห้ ำยใจลำ้ งปอดเตม็ ท่ี 1 ครงั้
• หำยใจเขำ้ ทำงจมกู แบบตน้ื เรว็ และเบำ 4-6 ครงั้ ตดิ ตอ่ กนั เรว็ ๆ คลำ้ ยหำยใจ

หอบ
• หำยใจออก โดยกำรห่อปำกและเป่ำลม ออกทำงปำก ยำวๆ 1 ครงั้ หำยใจ

เช่นน้เี ร่อื ยๆ จนกระทงั่ มดลกู คลำยตวั
• เมอ่ื มดลกู คลำยตวั ใหห้ ำยใจ แบบลำ้ งปอด 1 ครงั้

3. การนวด จะชว่ ยใหค้ ุณแมร่ สู้ กึ สบำยขน้ึ สำมำรถทำไดโ้ ดย
• คุณแม่ กำมอื และกำงน้วิ หวั แมม่ อื ออก คว่ำมอื ลง นวดเป็นวงกลมลกึ ๆ ทก่ี ระดกู
กน้ กบ ลงน้ำหนกั มอื ใหค้ งทส่ี ม่ำเสมอ หรอื อำจนวดเป็นรปู เลข 8 วงเลก็ ๆ แลว้
คอ่ ยๆ ลดแรง กดเมอ่ื วนมอื เป็นรปู เลข 8 วงใหญข่ น้ึ

การปฏิบตั ิตวั ขณะนอนโรงพยาบาล

ระยะปากมดลกู เปิ ดน้อยกว่า 3 เซนติเมตร เป็นระยะทม่ี ดลกู หดรดั ตวั ทุก 5 - 10
นำที นำน 30 - 45 วนิ ำที มคี วำมแรงอยใู่ นระดบั เลก็ น้อย

1. คุณแมจ่ ะไดร้ บั กำรนอนพกั อยใู่ นหอ้ งรอคลอด

2. คุณแมส่ ำมำรถรบั ประทำนอำหำรและน้ำไดต้ ำมปกติ

3. เมอ่ื คณุ แมร่ สู้ กึ ปวดสำมำรถใชว้ ธิ เี ผชญิ กำรเจบ็ ครรภต์ ำมคมู่ อื เพอ่ื ช่วยลดควำม
เจบ็ ปวด

4. พยำบำลผดู้ แู ลจะประเมนิ กำรหดรดั ตวั ของมดลกู และฟังเสยี งหวั ใจทำรกทกุ 2-4 ชม.

5. เมอ่ื มกี ำรหดรดั ตวั ของมดลกู ถข่ี น้ึ แพทย/์ พยำบำลประเมนิ กำรเปิดขยำยของปำก
มดลกู ดว้ ยกำรตรวจภำยใน

ระยะปากมดลูกเปิ ดตงั้ แต่ 4 เซนติเมตรขน้ึ ไป เป็นระยะทม่ี ดลกู หดรดั ตวั
ทกุ 2 - 5 นำที นำน 45 - 60 วนิ ำที มคี วำมแรงอยใู่ นระดบั ปำนกลำงจนถงึ มำกทส่ี ดุ
1. คณุ แมจ่ ะไดร้ บั กำรยำ้ ยจำกหอ้ งรอคลอดเขำ้ สหู่ อ้ งคลอด
2. คณุ แมจ่ ะถกู งดน้ำและอำหำร แพทยจ์ ะใหส้ ำรน้ำทดแทนทำงหลอดเลอื ดดำ
3. คณุ แมจ่ ะถกู จำกดั กำรเคลอ่ื นไหวใหอ้ ยบู่ นเตยี ง เน่อื งจำกเมอ่ื ถุงน้ำคร่ำแตกอำจเสย่ี ง
ต่อกำรเกดิ สำยสะดอื พลดั ต่ำได้
4. คุณแมส่ ำมำรถขบั ถำ่ ยอจุ ำระและปัสสำวะไดโ้ ดยใชก้ ระโถน ซง่ึ สำมำรถขอไดจ้ ำก
พยำบำลผดู้ แู ล
5. เมอ่ื คุณแมร่ สู้ กึ มอี ำกำรปวดจำกกำรบบี รดั ตวั ของมดลกู สำมำรถใชว้ ธิ เี ผชญิ กำรเจบ็
ครรภต์ ำมค่มู อื เพอ่ื ชว่ ยลดควำมเจบ็ ปวด
6. คุณแมจ่ ะไดร้ บั กำรตดิ เครอ่ื งฟังเสยี งหวั ใจทำรกตลอดระยะเวลำกำรรอคลอดและ
ขณะเบ่งคลอด เพอ่ื ประเมนิ สขุ ภำพทำรกในครรภ์
7. พยำบำลผดู้ แู ลจะประเมนิ กำรหดรดั ตวั ของมดลกู เป็นระยะๆ ทุก 30 นำที

8. แพทย/์ พยำบำลประเมนิ กำรเปิดขยำยของปำกมดลกู ดว้ ยกำรตรวจภำยในทกุ 2
ชวั่ โมง เพอ่ื ประเมนิ ควำมกำ้ วหน้ำของกำรคลอด

9. ขณะรอคลอดพยำบำลผดู้ แู ลคุณแม่ จะคอยดแู ลคุณแมแ่ ละปฏบิ ตั กิ ำรพยำบำล
เพอ่ื ใหค้ ุณแมส่ ำมำรถเผชญิ กำรเจบ็ ครรภค์ ลอดได้

10. เมอ่ื ปำกมดลกู เปิดหมดจะเขำ้ สรู่ ะยะเบ่งคลอด คุณแมจ่ ะไดร้ บั กำรเตรยี มจดั ทำ่ เพอ่ื
กำรคลอด และสอนกำรเบง่ คลอดอยำ่ งถูกวธิ ี

ขอให้คณุ แม่ทกุ ท่าน
สามารถเผชิญการเจบ็ ครรภค์ ลอดได้อย่างเหมาะสม

และมปี ระสบการณ์การคลอดท่ีน่าประทบั ใจ

จากใจเจา้ หน้าท่ีห้องคลอด