มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของเพชรบูรณ์

การแต่งกาย การแต่งกายของการแสดงชุด เส็งกลอง ล่องโคม สมมาพ่อขุนผาเมือง จะมีการแต่งกายแบบ ชาวไทหล่ม เป็นวัฒนธรรมของกลุ่มผู้คนในกลุ่มวัฒนธรรมลาวที่มีถิ่นฐานเดิมจากล้านช้าง เป็นผู้ที่สืบทอดค่านิยมจารีต ประเพณีความเชื่อมาจากบรรพบุรุษไทลาว สำ หรับการแต่งกายของสตรีชาวไทหล่ม เป็นการนุ่งซิ่นเป็นวิถีวัฒนธรรมลาว ที่มีมาแต่โบราณซิ่นไทหล่ม ดั้งเดิมนั้นจะต้องมีสามส่วนสำคัญได้แก่ หัวซิ่นสีแดง ตัวซิ่นนิยมทอเป็นลาย และตีนซิ่นก่าน "ตามคำ ผญาโบราณที่ว่า หญิงนุ่งซิ่นหัวแดงตีนก่าน ผมเกล้าม้วนถือผ้าเบี่ยงแพร" สำ หรับการแต่งกายของบุรุษไทหล่ม แบบดั้งเดิม นิยมนุ่งผ้าผืนเดียว เป็นผ้าพื้น ผ้าควบ และผ้าที่ทอเป็นตา หมากรุกเรียกว่าโสร่งตาม่อง และยังมีการผสมผสานรูปแบบ การแต่งกายที่ได้รับอิทธิพลมาจากอินเดียคือการนุ่งเหน็บ โจงกระเบน ผู้ชายทั่วทุกภูมิภาคก็นิยมเหน็บโจงกระเบน ส่วนการสวมเสื้อทั้งสตรีและบุรุษนั้นได้รับค่านิยมมาจากสังคม ตะวันตก การแต่งกายของนาฏศิลป์สร้างสรรค์ชุด เส็งกลอง ล่องโคม สมมาพ่อขุนผาเมือง จะมีการเปลี่ยนแปลง ตามเหมาะสมเพื่อที่จะให้เป็นเอกลักษณ์ของการแสดง ชุดเส็งกลอง ล่องโคม สมมาพ่อขุนผาเมือง และเกิด ความสวยงามของการแต่งกายแต่ยังคงรูปแบบการแต่งกาย บางส่วนเพื่อให้สื่อถึงความเป็นชาวไทหล่ม เพลง / ดนตรีประกอบการแสดงเส็งกลอง ล่องโคม สมมาพ่อขุนผาเมือง ประพันธ์โดย นายพรศักดิ์ ศรีพุ่ม ครูนาฏศิลป์โรงเรียนหนองไผ่ (ผญาสำ เนียงไทเลย) ยินเสียงหวึ่นหวื่อฟ้า สายลมล่วงฤดูหนาว บ่าวสาวแซวซุมส่า แต่งดาดีพร้อม กะยอมหอมเทียนธูป ตางมาลาวันทาท่าน ฮ้อยดวงใจดั่งสายธาร หมู่ลูกหลานแอ่นฟ้อน ยอน้อมยื่นถวย ท่านเอ๋ย.. (บทสวดบูชา) ตั้งนะโม 3 จบ อัคคี พะหู บุปผัง สักการะวันทานัง ขะมามิหัง พ่อขุนผาเมืองศรีอินทรบดิน เอกบรมราชะโย นามะ มหาปุญโญ มหาลาโภ ภะวันตุเม (ขับนาคสะดุ้ง) ประเพณีมีมาแต่ดน ที่บรรพชนได้ซ่อยกันสร้างสา หมู่ลูกหลานได้สืบต่อมา มรดกสูงค่า ของปู่ย่าตายาย แปงไว้ให้ลูกหลานทั้งหลาย ได้สืบสายเซื้อหน่อเนื้อไทหล่ม ขอเชิญชวนเอาบุญเส็งกลอง ไปตามฮีตคลองครรลองโบราณ แปงเป็นท่าฟ้อนอ่อนแขน ดังยูงลำ แพนแสนอรชร โสลกกลอนแต่เดิมดาเค้า หลานนำ มาเล่าให้หมู่ ชนรุ่นหลัง ประดุจดังประทีปส่องใส ล่องลอยทีปไท้ไต้นบบูชา มาเถิดหนามาฮ่วมเส็ง กลอง ประชันทำ นองเสียงกลอง พื้นบ้าน โฮมฮวมสานปูฮานคงไว้วิถียิ่งใหญ่ของไทเพชรบูรณ์ นิยามศัพท์เฉพาะ เส็ง หมายถึง การแข่งขันตีกลองยาวเพื่อประกวดในเรื่อง “ความดัง” ในพื้นที่อำ เภอหล่มสัก สมมา หมายถึง ขอขมา, ขอขมาลาโทษ ในภาษาอีสาน 88

2. การแสดงชุด นาฏยแห่งศรัทธา ประเพณีเปลี่ยนผ้า พระธาตุโพธิ์เจดีย์ลอย แรงบันดาลใจการสร้างสรรค์ผลงานการแสดง ศิลปวัฒนธรรมแสดงให้เห็นถึงความเป็นอารยประเทศ ประเทศชาติที่มีความเจริญรุ่งเรืองนั้นจำ เป็นที่จะต้องมีวัฒนธรรมอันแสดงออกซึ่งเอกลักษณ์ประจำ ชาติของตน นาฏศิลป์และดนตรีไทยก็ถือเป็นมรดกทางวัฒนธรรมอันสำคัญของชาติอย่างหนึ่งที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์ทำ นุบำ รุง และพัฒนาควบคู่ไปกับการพัฒนาประเทศกระบวนการสร้างสรรค์ผลงานทางด้านนาฏยประดิษฐ์นับเป็นกลวิธีหนึ่ง ซึ่งก่อให้เกิดกระแสการอนุรักษ์ทำ นุบำ รุงและพัฒนาทั้งนี้เนื่องจากการสร้างสรรค์ผลงานดังกล่าวประกอบไปด้วย การสร้างสรรค์แนวคิด การออกแบบนาฏศิลป์รูปแบบใหม่ รวมทั้งการนำ ผลงานในอดีตมาปรับปรุงสร้างสรรค์ และพัฒนา และในการเรียนวิชาพื้นฐานนาฏศิลป์ ได้มีโอกาสทำ โครงงานนาฏศิลป์สร้างสรรค์เป็นกลุ่ม ได้คิดประดิษฐ์ ท่ารำ นำ เสนอผลงานกลุ่ม จึงเกิดแรงบันดาลใจในการประดิษฐ์นาฏศิลป์ไทยสร้างสรรค์ชุด นาฏย แห่ง ศรัทธา ประเพณีเปลี่ยนผ้า พระธาตุโพธิ์เจดีย์ลอย โดยนำ เสนอความเป็นมาของประเพณีการเปลี่ยนผ้าให้กับองค์เจดีย์ลอย แนวคิดในการสร้างสรรค์ผลงานการแสดง หลวงตามี หรือพระอธิการมี อภิชาโต วัย 85 ปี เจ้าอาวาสวัด โพธิ์เจดีย์ลอยศักดาราม หมู่ 12 หมู่บ้านเจดีย์ลอย ตำ บลบ้านโภชน์ อำ เภอหนองไผ่ จังหวัดเพชรบูรณ์ ได้ให้ราย ละเอียดและสะท้อนหลักฐานอิงประวัติศาสตร์ขององค์พระเจดีย์ที่อยู่ภายในรั้วของวัดว่าองค์พระเจดีย์ที่มีอายุ การสร้างมานานหลายร้อยปีองค์นี้ ไม่มีหลักฐานแน่ชัดว่าสร้างในยุคสมัยใดเป็นเพียงคำ เล่าขานถึงความศักดิ์สิทธิ์ ขององค์พระเจดีย์ที่ชาวบ้านพากันไปกราบไหว้ขอพรสิ่งใดมักได้สำ เร็จสมปรารถนา แล้วเล่าต่อกันมาหลายชั่ว อายุคนโดยหลวงตามี กล่าวตามคำ บอกเล่าของบรรพบุรุษ ปู่ ย่า ตา ยาย ที่สืบทอดกันต่อๆ มาว่า เดิมนั้นวัดแห่งนี้เป็น วัดร้าง ก่อสร้างมานานหลายร้อยปี กระทั่งในราวปี 2358 ได้มีพระภิกษุสงฆ์ เข้าอยู่แล้วชาวบ้านได้ร่วมกันก่อสร้าง องค์พระเจดีย์ขึ้นภายในบริเวณวัด ขณะที่ชาวบ้านกำลังช่วยกัน ขนปูน ทราย อิฐ จากเตาเผาที่ผลิดขึ้นเองในสมัยนั้น เพื่อสร้างเจดีย์ มีฐานเส้นผ่าศูนย์กลาง ยาว 4 เมตร สูง 9.19 เมตร อยู่นั้น ได้เกิดอาเพศขึ้น อากาศ ท้องฟ้ามืดครึ้ม เป็นเวลา 3 วัน 3 คืน โดยกะทันหัน เสียงฟ้าดังสนั่นหวั่นไหว ชาวบ้านไม่สามารถออกจากบ้านไปประกอบอาชีพได้ ตามปกติและเมื่อท้องฟ้าแจ่มใสเป็นปกติ สิ่งที่ทุกคนได้เห็นก็คือ “องค์พระเจดีย์” ลอยอยู่เหนือพื้นดินขนาดกลองเพล ใบย่อมกลิ้งผ่านไปมาได้ ปรากฏขึ้นอย่างสวยงาม สมบูรณ์แบบเป็นที่อัศจรรย์ยิ่งนักทำ ให้ ชาวบ้านต่างพากันโจษขานว่าเทวดาสร้างให้เป็นสมบัติ คู่บ้านโภชน์คู่เมืองเพชรบูรณ์ กาลเวลาต่อมา องค์เจดีย์ลอยถูกภัยธรรมชาติชะล้างและดินหินทราย ได้ทับถมทำ ให้ฐานขององค์พระเจดีย์ที่ลอยอยู่นั้น ตื้นเขินพอที่จะให้แม่ไก่เข้าไปอาศัยฟักไข่ได้เท่านั้น และจากคำ บอกเล่ากันต่อๆ มาจากผู้สูงอายุว่าคน ย า ก จ น ขั ด ส น เ งิ น ท อ ง พ า กั น ม า อ า ศั ย พึ่ ง เ งิ น และทองที่อยู่ใต้ฐานองค์เจดีย์ ยืมไปใช้จ่ายถึงเวลา ก็นำ กลับคืนเข้ายังที่เดิมต่อมาคนเกียจคร้านที่ไม่ ยอมทำ มาหากิน ได้หยิบยืมเงินทองที่อยู่ใต้ฐานองค์ พระเจดีย์ลอยไปใช้ในทางที่ผิด เช่นเล่นการพนันบ้าง ดื่มสุราบ้าง เมื่อถึงเวลานัดแล้วไม่ส่งคืนอย่างเดิม 89

ตั้งแต่นั้นมาองค์พระเจดีย์ ก็จมลงใต้ดินมาถึงตราบปัจจุบัน และเมื่อถึงวันขึ้น 1 ค่ำ เดือน 5 ของทุก ๆ ปี ซึ่งเป็นวันที่ปรากฏการณ์ขององค์พระเจดีย์ ชาวบ้านจะพากันทำ บุญตักบาตร จัดสมโภช สรงน้ำ องค์พระเจดีย์ และเปลี่ยนผ้าสามสีที่ห่มองค์เจดีย์เป็นประจำ ทุกปี เพลงนาฏย แห่งศรัทธา ประเพณีเปลี่ยนผ้า พระธาตุโพธิ์เจดีย์ลอย ทำ นองเพลงต้นรัก ศิลป์สยองเกล้า/ ลายเพลง แพรพรรณ วันทาน้อมบูชา พระธาตุโพธิ์เจดีย์ลอย/ เนื้อร้อง นายพรศักดิ์ ศรีพุ่ม ตั้งจิตพระวันทา น้อมบูชาองค์พระพุทธ ผู้เจริญอันสูงสุด นำ พ้นทุกข์ทั้งโลกา นอบน้อมองค์พระธรรม สิ่งเลิศล้ำคำสั่งสอน เพื่อหลุดพ้นเวรสัญจร ขอวิงวอนจิตน้อมนำ อีกหนึ่งองค์พระสงฆ์ ผู้ดำ รงพระศาสนา สิบประนมน้อมวันทา น้อมบูชาให้อยู่ยืน เจดีย์ลอยอันศักดิ์สิทธิ์ อยู่คู่ชิดถิ่นบ้านโภชน์ บวงสรวงเพื่อได้โปรด นำ ประโยชน์ให้อยู่เย็น ขันห้าพร้อมบายศรี และยังมีผ้าห่มองค์ ศาสนาอยู่ดำ รง ให้คงอยู่คู่หนองไผ่ (ซ้ำ ) ลักษณะการแสดง แบ่งออกเป็น 4 ช่วง เพื่อแสดงให้เห็นถึงวัฒนธรรมประเพณีท้องถิ่นในการบรวงสรวง พระธาตุโพธิ์เจดีย์ลอย ช่วงที่ 1 เล่าขานตำ นาน เพื่อแสดงให้เห็นถึงท้องเรื่องเล่าขานตำ นานของพระธาตุโพธิ์เจดีย์ลอยและขบวนแห่ มาบวงสรวงพระธาตุโพธิ์เจดีย์ลอยมีการสรงน้ำ เปลี่ยนผ้าองค์เจดีย์ ช่วงที่ 2 ถวายเครื่องบวงสรวง ผู้แสดงนำขันห้า บายศรีออกมาร่ายรำ บวงสรวงองค์พระธาตุโพธิ์เจดีย์ ลอยด้วยลีลาอันอ่อนช้อยสวยงาม 90

ช่วงที่ 3สรรเสริญเบญจคุณ กล่าวสรรเสริญพระพุทธคุณพระธรรม คุณพระสังฆคุณ สรรเสริญพระธาตุ และขอพรตามลำดับ ช่วงที่ 4 สราญบ้านโภชน์ เมื่อชาวบ้านบวงสรวง ทำ บุญ สรงน้ำ เปลี่ยนผ้าองค์พระเจดีย์ เรียบร้อยแล้ว ก็จะมีการละเล่นสนุกสนานตามประเพณีมีการจัดมหรสพสมโภชน์ ลักษณะการแต่งกาย ชาย สวมเสื้อ นุ่งโจงกระเบน ผ้าแพรผูกเอว หญิง เกล้าผมมวยต่ำ ดอกไม้ทัดหู สวมเสื้อแขนสามส่วน ห่มสไบทับ นุ่งซิ่น สวมเครื่องประดับ 91

3. การแสดงชุด กำ ปัดทวารวดี อารยมณี ศรีเทพนคร แรงบันดาลใจการสร้างสรรค์ผลงานการแสดง ศิลปวัฒนธรรมแสดงให้เห็นถึงความเป็นอารยประเทศ ประเทศชาติที่มีความเจริญรุ่งเรืองนั้นจำ เป็นที่จะต้องมีวัฒนธรรมอันแสดงออกซึ่งเอกลักษณ์ประจำชาติของตน นาฏศิลป์และดนตรีไทยก็ถือเป็นมรดกทางวัฒนธรรมอันสำคัญของชาติอย่างหนึ่งที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์ทำ นุบำ รุง และพัฒนาควบคู่ไปกับการพัฒนาประเทศกระบวนการสร้างสรรค์ผลงานทางด้านนาฏยประดิษฐ์นับเป็นกลวิธีหนึ่ง ซึ่งก่อให้เกิดกระแสการอนุรักษ์ ทำ นุบำ รุงและพัฒนา ทั้งนี้เนื่องจากการสร้างสรรค์ผลงานดังกล่าว ประกอบไปด้วย การสร้างสรรค์แนวคิด การออกแบบนาฏศิลป์รูปแบบใหม่ รวมทั้งการนำ ผลงานในอดีตมาปรับปรุงสร้างสรรค์ และพัฒนา และในการเรียนวิชาพื้นฐานนาฏศิลป์ได้มีโอกาสทำ โครงงานนาฏศิลป์สร้างสรรค์เป็นกลุ่ม โดยแบ่งสมาชิก ในห้องออกเป็น 2 กลุ่ม ได้คิดประดิษฐ์ท่ารำ นำ เสนอผลงานกลุ่มละไม่เกิน 10 นาที โดยเอาแนวคิดมาจากเรื่อง ของขนบธรรมเนียมประเพณี วัฒนธรรม ความเชื่อ การประกอบอาชีพของท้องถิ่นหรือตามจินตนาการที่คิดขึ้นจึงเป็น ที่มาของการคิดประดิษฐ์ท่ารำ ชุดกำ ปัดทวารวดี อารยมณี ศรีเทพนคร เมืองศรีเทพ เป็นเขต “ขุมทรัพย์” โบราณ ด้วยรอบ ๆ เมือง เป็นแหล่งฝังศพของชุมชน ก่อนประวัติศาสตร์ในยุค 1,200 ปี จำ นวนไม่น้อย กว่า30 ชุมชน ในหลุมศพก็มี “ลูกปัด” ทั้งหิน แก้ว โมเสค และเครื่องพีธีกรรม หม้อ ไห กำ ไล ให้ไว้ไป ใช้ในโลกหน้า แต่เมื่อมีลูกปัด ก็มีการลักลอบขุดรอบ เมืองศรีเทพจึงกลายเป็น “สวรรค์” ของนักค้าวัตถุ โบราณมานานแล้ว จากการศึกษาค้นคว้าทางโบราณคดีของเมืองศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ์ ซึ่งมีอารยธรรมเข้ารวมกันอย่าง กลมกลืน ได้แก่ อารยธรรมขอมโบราณ อารยธรรมอินเดีย อารยธรรมทวารวดีซึ่งได้หลักฐานทางศิลปะวัฒนธรรม ที่บ่งบอกได้ในแต่ละอารยธรรมที่ค้นพบ ได้แก่ 1. อารยธรรมขอมโบราณ ปรากฏหลักฐานจากการสร้างสถูป เทวาลัย พระปรางค์ ทับหลังหน้าบรรณ ปรางค์ 2 พี่น้อง 2. อารยธรรมอินเดีย ปรากฏหลักฐานรูปเคารพ พระอาทิตย์ พระนารายณ์ ศิวลึง ฐานโยนี และลูกปัด 3. อารยธรรมทวารวดี ปรากฏหลักฐานธรรมจักร รูปปั้นคนแคระ พระพุทธรูป เขาคลังใน เขาคลังนอก จังหวัดเพชรบูรณ์ ซึ่งลักษณะการก่อสร้างเหมือนกับเมืองคูบัว จังหวัดราชบุรี วัดประโคนชัย จังหวัดนครปฐม เมืองอู่ทอง จังหวัดสุพรรณบุรี การแสดงชุดนี้ได้หยิบยกเรื่องราวของ กำ ปัด หรือลูกปัด ที่มาจากประเทศอินเดียในสมัยทวารวดีที่ เฟื่องฟูเมื่อ 1,200 ปี ล่วงมาที่ยังปรากฏหลักฐานกระจัดกระจายทั่วดินแดน จังหวัดเพชรบูรณ์ โดยเฉพาะพื้นที่ ที่พบมากที่สุดได้แก่บ้านวังขาม ตำ บลสว่างวัฒนา อำ เภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ์ บ้านโคกเจริญ บ้านวังโบสถ์ บ้านตะกุดงาม ตำ บลวังโบสถ์ อำ เภอหนองไผ่ จังหวัดเพชรบูรณ์ 92

แนวคิดในการสร้างสรรค์ผลงานการแสดง การแสดงชุดนี้ ได้นำ เรื่องราวของกำ ปัด หรือลูกปัด ที่มาจากประเทศอินเดียในสมัยทวารวดี ที่เฟื่องฟูราว 1,200 ปีล่วงมา ซึ่งปรากฏหลักฐานกระจัดกระจายทั่วดิน แดนของจังหวัดเพชรบูรณ์โดยเฉพาะพื้นที่ที่พบมากที่สุด ได้แก่ บ้านวังขาม ตำ บลสว่างวัฒนา อำ เภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ์ บ้านโคกเจริญ บ้านวังโบสถ์ บ้านตระกุดงาม ตำ บลวังโบสถ์ อำ เภอหนองไผ่ จังหวัดเพชรบูรณ์ นอกจากนี้ยังขุดค้นพบโครงกระดูกโบราณ ไหโบราณ ณ บ้านสระหมื่นเชียง ตำ บลวังโบสถ์ อำ เภอหนองไผ่ จังหวัดเพชรบูรณ์ จากแนวคิดนี้ได้เล็งเห็นคุณค่าทางอารยธรรมที่ยังตกทอดและยังขุดค้นพบในเขตอำ เภอหนองไผ่ จึงได้นำ เอาคุณค่าของกำ ปัดหรือลูกปัดในสมัยทวารวดีมาถ่ายทอดในรูปแบบของการแสดง ลักษณะการแสดง การแสดงนาฏศิลป์สร้างสรรค์ชุด กำ ปัดทวารวดี อารยมณี ศรีเทพนคร การแสดงแบ่ง ออกเป็น 3 ช่วง ช่วงที่ 1 ท่ารำ ได้แสดงให้เห็นนาฏศิลป์ สมัยทวารวดีจากภาพรูปปั้น จากภาพจำ หลักที่ขุด ค้นพบเมืองต่าง ๆ ที่อยู่ในยุคสมัยเดียวกันเช่น อานาจักศรีโคตรบูณ์ อาณาจักรตามพรลิงค์ เมืองฟ้าแดดสงยาง (กาฬสินธุ์) เมืองศรีจนาศะ และเมืองเสมา (นครราชสีมา) เมืองคูบัว (ราชบุรี) เป็นต้น ท่ารำยังได้ผสมผสาน ภารตนาฏยศาสตร์ 108 ท่าของอินเดีย ท่ารำ นางอัปสรขอมโบราณ ท่ารำ เทวรูป ยุคทวารวดี เพื่อให้ได้กลิ่นอายอารยธรรมทั้ง 3 อารยธรรมเข้าด้วยกัน ช่วงที่ 2 ผู้แสดงได้ร่ายรำตามเนื่อร้อง ที่ได้ดำ เนินเรื่องราวที่มา และความสำ คัญ ของกำ ปัด หรือลูกปัดที่มีค่าในสมัยทวารวดี เปรียบเสมือนอัญมณีล้ำ ค่า แสดงโดยการ เรียงร้อยออกมาอย่างสวยงาม ด้วยการแสดง ของผู้แสดงนำ เสนอลูกปัดที่มีความสวยงาม เพื่อสื่อให้เห็นถึงสีสันของลูกปัดที่มีมากกว่า 19 สี ซึ่งมีความหมายและความสำ คัญที่แตกต่างกัน ออกไป 93

ช่วงที่ 3 ผู้แสดงได้แสดงการร่ายรำ ตามช่วงจังหวะทำ นองเพลงที่ผสมผสาน จาก 3 อารยธรรม เข้าไว้ด้วยกัน ได้แก่ เสียงปี่ จากอารยธรรมขอม เสียงเครื่องเหล็กจาก อารยธรรมทวารวดี จังหวะกลองจาก อารยธรรม อินเดียโดยได้สื่อการแสดงออกจากการผสมผสาน ดนตรีทั้ง 3 อารยธรรมเข้าด้วยกัน พร้อมทั้งยัง รวมท่ารำ ที่มีเอกลักษณ์ของทั้ง 3 ยุคเข้าด้วยกัน อย่างลงตัวและเป็นอัตลักษณ์เฉพาะของการ แสดงนาฏยประดิษฐ์ ชุดกำ ปัดทวาราวดี อารยมณี ศรีเทพนคร เนื้อร้อง-ทำ นองเพลง โดยทำ นองเพลง ขอมไกวเปล โดย คณาจารย์ดุริยางคศิลป์กรรมศิลปากร เนื้อร้องนายพรศักดิ์ ศรีพุ่ม เพลง “กำ ปัดทวารวดี อารยมณี ศรีเทพนคร” กำ ปัดทวารวดี มณีอารยะ ปฐมะภูมิศรี พันสองร้อยปี มณีสมร กำจายทั่วแดนแคว้นพีชปุระ เมืองนคร เรืองกำจรอัปสรเทวา ทวารมณี เมืองศรีเทพเทพนสวรรค์ เนรมิต กำ ปัดสถิตทวารมณี มณีศรี จากอินเดียสู่แดนดิน พุทธธรณี เครื่องพัชระสง่าศรี ศิราภรณ์ ลักษณะการแต่งกาย การแต่งกายของนาฏยประดิษฐ์ ชุดกำ ปัดทวารวดี อารยมณี ศรีเทพนคร ได้นำ ส่วนประกอบในการแต่งกายต่าง ๆ จากอารยธรรมต่าง ๆ ที่ปรากฏในเมืองศรีเทพหรือในยุคสมัย ของเมืองที่ใกล้เคียงกัน ศีรษะ มวยผมสูงปล่อยผมยาวศิลาภารณ์อิงมาจากลายประจำยามที่อยู่บนศีรษะของ เทวรูป 94

95

คณะทำ�งาน หลักสูตรท้องถิ่นของเรา “มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของเพชรบูรณ์” ปีการศึกษา 2565 กิจกรรมลดเวลาเรียนเพิ่มเวลารู้ ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 ภาคเรียนที่ 2 ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551 1. นางสาวอารีรัตน์ ชูรวง ผู้อำ�นวยการโรงเรียนหนองไผ่ 2. นายจิตรภณ ชมพู่ รองผู้อำ�นวยการโรงเรียนหนองไผ่ กลุ่มบริหารงานวิชาการ 3. นายนิมิตร ตันติวโรดม ช่วยผู้อำ�นวยการโรงเรียนหนองไผ่ กลุ่มบริหารงานวิชาการ 4. นายพีระศิษย์ สิงห์โสภา หัวหน้ากลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ 5. นายมานะ บุญเกิด รองหัวหน้ากลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ 6. นายธีระวัฒน์ พันธ์แสง ครูกลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ 7. นายชินกร โสมภา ครูกลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ 8. นางกุมารี ทับทิมหล้า ครูกลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ 9. นายจิรวัฒน์ รัตนเทพบัญชากุล ครูกลุ่มสาระการเรียนรู้ศิลปะ 10. นางสาวพรรณพร วงษ์แหวน หัวหน้างานหลักสูตร 11. นางสกุลยา พรหมเท้า หัวหน้างานวัดและประเมินผล

บรรณานุกรม กมล บุญเขต. (2557). ประวัตินาฏศิลป์ไทย. ใน เอกสารประกอบการสอน รายวิชา ทฤษฎีและหลักการแสดงทาง นาฏศิลป์ไทย (HSMP503). เพชรบูรณ์ : คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ์. กรมพัฒนาการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก กระทรวงสาธารณสุข. (2546). พระราชบัญญัติการ ประกอบโรคศิลปะ พ.ศ. 2542. กรุงเทพฯ : สำ นักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี. กลุ่มทอผ้าไทหล่มบ้านหวาย. (2561, ธันวาคม 13). ซิ่นหมี่คั่นน้อยไทหล่ม. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 5, 2565. จากแหล่งที่มา https://www.facebook.com/1024130190951277/posts/4114329 205264678/ เกาะติดข่าวที่นี่. (2562, พฤษภาคม 11). บุญบั้งไฟหนองแจง. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 5, 2565. จากแหล่ง ที่มาhttps://www.tnnthailand.com/news/local/7513/ ขนิษฐา ปานศรี. (2558). การศึกษาความสัมพันธ์ของพื้นที่กับวิถีชีวิตในเรือนพักอาศัยของชาวไทหล่ม กรณีศึกษา เฮียนยองหิน บ้านแก่งโตน ตำ�บลนาซำ� อำ�เภอหล่มเก่า จังหวัดเพชรบูรณ์. วิทยานิพนธ์ปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาสถาปัตยกรรมท้องถิ่น ภาควิชาสถาปัตยกรรม บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร. คมสันต์ สุทนต์. (2553, พฤษภาคม 3). สวรรค์บนดินถิ่นเมืองเพชรบูรณ์: ตุ๊บเก่งเพลงสวรรค์ป่าแดง. ค้นเมื่อ มกราคม 25, 2558. จากแหล่งที่มา http://3.bp.blogspot.com/khomsunwannawat. blogspot.com/2010/05/9.html?q=ตุ๊บเก่ง คมสันต์ สุทนต์. (2553, พฤษภาคม 9). อัศจรรย์แมงตับเต่า. ใน ไทยโชว์. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 15, 2565. จากแหล่งที่มา http://thaishowtv.blogspot.com/2010/05/16-2553.html โคธาวารี, (นามปากกา) (เผยแพร่), ละพิชชาณัฐ ตู้จินดา, (ผู้บันทึก). (2558, มกราคม 25). สาธิตวงตุ๊บเก่ง. [สื่อมัลติมีเดียชนิดออนไลน์]. ค้นเมื่อ มกราคม 30, 2558. จากแหล่งที่มา https://www. youtube.com/ watch?v=k7CkbOtRFUE จงรักษ์ โฆษิตานนท์. (2559, มีนาคม 15). ผู้ทรงคุณวุฒิด้านประวัติศาสตร์ท้องถิ่นจังหวัดเพชรบูรณ์.สำ นักศิลปะ และวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ์. สัมภาษณ์. จังหวัดเพชรบูรณ์. (ม.ป.พ.). แข่งเรือทวนน้ำ�หน้าวัดไตรภูมิ. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 15, 2565. จากแหล่งที่มา https:// aimwikablog.wordpress.com/ประเพณี/แข่งเรือทวนน้ำ / จังหวัดเพชรบูรณ์. (ม.ป.พ.). ประเพณีการเส็งกลอง. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 15, 2565. จากแหล่งที่มาhttps://sites. google.com/site/phetchaboonna/prapheni-wathnthrrm/prapheni-kar-seng-klxng จัน ชัยธวุธี และกาญจนูญ เมืองศิริ. (2550). นวดแผนไทยวิถีไทย: บำ บัดร่างกายและจิตใจ. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ : อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง. จันทร์แจ่ม ดวงอุปะ และคณะ. (2560). การศึกษาภูมิปัญญาท้องถิ่นอาหารพื้นบ้านไทเลย. เลย : มหาวิทยาลัย ราชภัฏเลย จิรา จันทร์เดย์. (2556, กรกฏาคม 22). ปลาช่อนเผาในกระบอกไม้ไผ่. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 10, 2565. จากแหล่งที่มา http://www.painaidii.com/review/84365/khum-rua-keaw-10300/ เจนจิรา อลินตา. (2557, กุมภาพันธ์ 4). ต้มซั่วไก่บ้าน. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 10, 2565. จากแหล่งที่มา https:// jarinya25811.wordpress.com/ประเภทต้ม/ต้มซั่วไก่บ้าน/

ช่วงวิทย์ เทียนศรี. (2558, มีนาคม 27). อาจารย์ประจำ�สาขาดนตรีและการแสดง. มหาวิทยาลัยราชภัฏ เพชรบูรณ์. สัมภาษณ์. ช่างสถาพร สร้างบ้านพิษณุโลก. (2562, กรกฎาคม 5). ภูมิปัญญาไทลื้อ บ้านยองหินเสาเทินบนก้อนหิน หมิ่นเหม่ แต่ทนอยู่มาเป็นร้อยปี. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 10, 2565. จากแหล่งที่มา https://thaihitz. com/ ภูมิปัญญาไทลื้อ-บ้านยองหิน/ ชีวิต “ไทหล่ม” จากการสั่งสมและส่งต่อ. (2561, ตุลาคม 29 ). ไทหล่ม. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 12, 2565. จากแหล่งที่มา https://osothoonline.com/phetchabun/ ใช้ชีวิตให้มีความสุข. (2556, สิงหาคม 23). วิธีทำ�เอาะหลามลาว. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 10, 2565. จากแหล่งที่มา http://oknation.nationtv.tv/blog/nangnaree/2013/08/23/entry-1 ตำ นาน “เณรมั่น เณรคง” วิญญาณศักดิ์สิทธิ์ ปกป้องเมืองเพชรบูรณ์. (2563, มกราคม 16). ตำ�นานวิญญาณ ศักดิ์สิทธิ์ปกป้องเมืองเพชรบูรณ์ หรือตำ�นาน “เณรมั่น เณรคง”. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 1, 2565. จากแหล่งที่มา https://phetchabun.org/history/13738 เทศบาลตำ บลหนองไผ่. (ม.ป.พ.). ตำ�นานหนองไผ่. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 1, 2565. จากแหล่งที่มา http://www. nongphaicity.go.th/index.php?op=staticcontent&id=47637 เทศบาลเมืองวิเชียรบุรี. (2556, ตุลาคม 11). วิธีทำ�เอาะหลามลาว. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 14, 2565. จากแหล่งที่มา https://www.wichainburee.go.th/news_detail.php?id=1596 ไทยรัฐออนไลน์. (2555, กุมภาพันธ์ 7). ตำ�นานเจดีย์ลอย บ้านโภชน์ อ.หนองไผ่ จ.เพชรบูรณ์. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 1, 2565. จากแหล่งที่มาhttps://www.thairath.co.th/content/236606 นภาลัย บุญทิม และคณะ. (2558). ลวดลายผ้าทอพื้นบ้านใน ต.บ้านติ้ว อ.หล่มสัก จ.เพชรบูรณ์. ใน เอกสารประกอบการประชุมวิชาการระดับชาติ มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ์ ครั้งที่ 2 “งานวิจัยเพื่อพัฒนาท้องถิ่น” ณ อาคารเฉลิมพระเกียรติฉลองสิริราชสมบัติ 60 ปี มหาวิทยาลัย ราชภัฏเพชรบูรณ์. นวลรวี จันทร์ลุน. (2548). พัฒนาการและนาฏยลักษณ์ของรำ�โทนจังหวัดนครราชสีมา. วิทยานิพนธ์ปริญญา ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชานาฏยศิลป์ไทย ภาควิชานาฏยศิลป์ คณะศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. นันทนา ปรมานุศิษฏ์. (2556). โอชาอาเซียน. กรุงเทพฯ : สำ นักพิมพ์มติชน. นาย เศกสรร ครูเศก แสงจินดาวงศ์เมือง (สายวงศ์คำ ). (2556, กันยายน 6). การเล่นแม่นางด้ง แม่นางกวัก. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 5, 2565. จากแหล่งที่มา https://www.gotoknow.org/posts/122072 นุชนาฏ ดีเจริญ. (2553). รําวงในเขตภาคเหนือตอนลาง : กรณีศึกษาจังหวัดกําแพงเพชร นครสวรรค และพิจิตร. ใน วารสารมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร, ปีที่ 7 ฉบับที่ 3, (กันยายน-ธันวาคม 2553) : 116-128. ปรีชา พิณทอง. (2532). สารานุกรมภาษา อีสาน-ไทย-อังกฤษ. อุบลราชธานี : โรงพิมพ์ศิริธรรม. ปาริชาติ ลาจันนนท์. (2560). ตำ�รา นาฏศิลป์พื้นเมืองเพชรบูรณ์. เพชรบูรณ์ : คณะมนุษยศาสตร์และ สังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ์. ปาริชาติ ลาจันนนท์. (2555). รำ โทน: กรณีศึกษาบ้านท่าพล อำ เภอเมือง จังหวัดเพชรบูรณ์. การศึกษาค้นคว้าด้วยตนเองปริญญามหาบัณฑิต สาขาวิชาวิทยาการดนตรีและนาฏศิลป์ คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร.

พิชัย สดภิบาล. (2558, มีนาคม 25). บ้านยองหิน ภูมิปัญญาจากบรรพบุรุษ ที่บ้านภูผักไซ่. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 10, 2565. จากแหล่งที่มา https://lomkaothaigeo.wixsite.com/ index/ban-yong-hin เพียสิง จะเลินสิน. (2553). รับอาหารพระราชวังหลวงพระบาง แปลโดย จินดา จำ�เริญ. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ: ผีเสื้อลาว. มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม, การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย. (2563, กันยายน 28). มารู้จักงานบุญบั้งไฟ ประเพณีขอฝนตำ�นาน พระยาคันคากพญาแถนของชาวอีสานบ้านเฮา. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 11, 2565. จากแหล่งที่มา https://travel.trueid.net/detail/MeJLGwlJzvN. มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม. (ม.ป.พ.). ดนตรีพื้นบ้าน (ตุ๊บเก่ง). ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 15,2565. จากแหล่งที่มา http://ich.culture.go.th/index.php/th/ich/performingarts/236performance/312-m-s มหาวิทยาลัยรามคำแหง. (2561, มกราคม 12). รำ�แถบลาน. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 11, 2565. จากแหล่งที่มา https://www.youtube.com/watch?v= CNqJENuq-E4 มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. (2553). โครงการทำ�นุบำ�รุงศิลปวัฒนธรรม ศิลปะการตกแต่งลวดลายบั้งไฟอีสาน. อุบลราชธานี: คณะศิลปประยุกต์และการออกแบบ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. มานพ ประภาษานนท์. (2549). นวดไทย สัมผัสบำ�บัดเพื่อสุขภาพ. พิมพ์ครั้งที่ 4. กรุงเทพฯ : สำ นักพิมพ์มติชน. ราชบัณฑิตยสถาน. (2556). พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2554 เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จ พระเจ้าอยู่หัวเนื่องในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 7 รอบ 5 ธันวาคม 2554. กรุงเทพฯ: ศิริวัฒนาอินเตอร์พริ้นท์. ลออรัตน์ เวชกุล. (2547). ปัจจัยที่มีผลต่อการเติบโตของสาหร่ายไข่หิน Nostochopsis Lobatus Wood em. Geitler. วิทยานิพนธ์หลักสูตรวิทยาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาพฤกษศาสตร์ ภาควิชาพฤกษศาสตร์ คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. วรางคณา ทวีวรรณ และปัจจรี ศรีโชค. (2561). รายงานการวิจัย เรื่อง การสังเคราะห์วรรณกรรมและสื่อพื้นบ้าน จังหวัดเลย. เลย : คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏเลย. วัฒนธรรมจังหวัดเพชรบูรณ์. (2564, มกราคม 21). งานประเพณีก่อเจดีย์ทรายกลบธาตุ. สืบค้นเมื่อ 2565, มีนาคม 25. จากแหล่งที่มา https://www.m-culture.go.th/phetchabun/ ewt_news. php?nid=1071&filename=index วันดี ณ สงขลา และวิบูลเพ็ญ ชัยปาณี. (2549). อาหารไทย / วิธีปรุงอาหารไทย. ใน สารานุกรมไทยสำ�หรับ เยาวชน โดยพระราชประสงค์ในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว (เล่ม 13). กรุงเทพฯ: อมรินทร์พริ้นติ้ง. วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี. (2557, พฤศจิกายน 25). วรรณกรรมพื้นบ้าน. ค้นเมื่อ 2565 มีนาคม 25. จากแหล่งที่มา https://th.wikipedia.org/wiki/วรรณกรรมพื้นบ้าน ________. (2565, มีนาคม 3). จังหวัดเพชรบูรณ์. ค้นเมื่อ 2565 มีนาคม 25. จากแหล่งที่มา https:// th.wikipedia.org/wiki/จังหวัดเพชรบูรณ์ วิถีชาวบ้าน. (2557, มิถุนายน 6). วิถีการหาพืชน้ำ�ชนิดหนึ่งที่ชาวบ้านเรียกว่าอ่อดอ้อ. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 10, 2565. จากแหล่งที่มา https://www. youtube.com/watch?v=aPWe21wvWyA วิถีถิ่น วิถีไทย ภาคเหนือ. (2564, กันยายน 11). การแสดงศิลปวัฒนธรรมจังหวัดเพชรบูรณ์ การแสดงพื้นบ้านรำ� โจ๋ง. สืบค้นเมื่อ 2565, มีนาคม 25. จากแหล่งที่มา https://www.youtube.com/watch?v=nQ9B2mdIljk

_______. (2564, กันยายน 21). การแสดงศิลปวัฒนธรรม จังหวัดเพชรบูรณ์ : ระบำ�ตุ๊บเก่ง. สืบค้นเมื่อ 2565, มีนาคม 25. จากแหล่งที่มา https://www.youtube.com/watch?v=66_PRGfgjSY วิทยา วุฒิไธสง. (2564, มกราคม 16). ตุง. ใน ศูนย์ศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยขอนแก่น. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 12, 2565. จากแหล่งที่มา https://cac.kku.ac.th/cac2021/1-16/?fbclid วิศัลย์ โฆษิตานนท์. (2552, สิงหาคม 11). ประเพณีก่อเจดีย์ทรายกลบธาตุ เมืองเพชรบูรณ์. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 14, 2565. จากแหล่งที่มา https://wisonk.wordpress.com/2009/08/11/ประเพณีก่อเจดีย์ทราย ________. (2558, กันยายน 26). ลำ�กลอนสอนธรรมมะบุญข้าวสากไทหล่ม. ค้นเมื่อ 2565 มีนาคม 25. จากแหล่งที่มา https://www.facebook.com/Monnapa.Kd/videos/986401268088720 ________. (2561, เมษายน 20). ตำ นานพญานาคแห่งถ้ำ ใหญ่น้ำ หนาว และการแขวนทุงหน้าถ้ำ . ใน บันทึกตำ�นานเพชรบูรณ์ 16 เรื่อง. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 12, 2565. จากแหล่งที่มา https://wisonk. wordpress.com/2018/04/20/บันทึก-9-ตำ นานเพชรบูรณ์ ________. (2561, เมษายน 20). ตำ นาน “ขอนมาดและตอมาด” แห่งบ้านวังบาล เมืองหล่มเก่า. ใน บันทึกตำ�นานเพชรบูรณ์ 16 เรื่อง. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 12, 2565. จากแหล่งที่มา https://wisonk. wordpress.com/2018/04/20/บันทึก-9-ตำ นานเพชรบูรณ์ ________. (2561, เมษายน 20). ตำ นานบ้านหมูบูด ตำ บลบุ่งน้ำ เต้า อำ เภอหล่มสัก จังหวัดเพชบูรณ์. ใน บันทึกตำ�นานเพชรบูรณ์ 16 เรื่อง. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 1, 2565. จากแหล่งที่มา https://wisonk. wordpress.com/2018/04/20/บันทึก-9-ตำ นานเพชรบูรณ์ ________. (2561, เมษายน 20). ตำ นานแม่นางผมหอม. ใน บันทึกตำ�นานเพชรบูรณ์ 16 เรื่อง. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 1, 2565. จากแหล่งที่มา https://wisonk.wordpress.com/2018/04/20/บันทึก-9-ตำ นาน เพชรบูรณ์ ________. (2561, เมษายน 20). ตำ นานหลวงพ่อบึงสามพันองค์จริงตำ บลบ้านโภชน์ อำ เภอหนองไผ่. ใน บันทึกตำ�นานเพชรบูรณ์ 16 เรื่อง. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 1, 2565. จากแหล่งที่มา https://wisonk. wordpress.com/2014/06/11/ ________. (2564, พฤศจิกายน 15). ประเพณีอุ้มพระดำ�น้ำ� ประเพณีหนึ่งเดียวในหล้า สู่ศรัทธามหาชน. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 14, 2565. จากแหล่งที่มาhttps://wisonk.wordpress.com/2019/02/09/พระพุทธ มหาธรรมราชา/ ________. (2563, ตุลาคม 11). ออดอ้อ. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 10, 2565. จากแหล่งที่มา https://www. youtube. com/watch?v=yo-vqMjLhkY วีณา วีสเพ็ญ และคณะ. (2562). ธุง หรือ ทุง และ ปะคือ? ความหมาย ความสำคัญ ในบริบทมรดกทางวัฒนธรรม. ใน เอกสารประกอบการเสวนาวิชาการ เรื่อง “ธุงผะเหวดอีสาน : พุทธศิลป์แห่งพลังศรัทธา” วันพุธที่ 31 กรกฎาคม 2562 ณ ห้องโถงชั้น 1 สถาบันวิจัยศิลปะและวัฒนธรรมอีสาน มหาวิทยาลัยมหาสารคาม. ศรีประภา บุตรดามา และคณะ. (2557). สภาวะที่เหมาะสมและคุณค่าทางโภชนาการการเพาะเลี้ยงสาหร่ายไข่หิน และสาหร่ายลอนในการใช้เป็นอาหารปลาสวยงาม. ใน วารสารวิจัยเทคโนโลยีการประมง, ปีที่ 8 (ฉบับที่ 1). (2557, มกราคม - มิถุนายน) : 64. ศูนย์ข้อมูลกลางทางวัฒนธรรม กระทรวงวัฒนธรรม. (2563, กันยายน 10). ประเพณีแห่ต้นผึ้งหรือปราสาทผึ้ง ของชาวบ้านท่ากกแก ตำ�บลตาลเดียว อำ�เภอหล่มสัก. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 5, 2565.จากแหล่งที่มา http://123.242.145.13/album/193214

ศูนย์พัฒนาตำ ราการแพทย์แผนไทย. (2548). คู่มืออบรม การนวดไทยแบบเชลยศักดิ์. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ : มูลนิธิการแพทย์แผนไทยพัฒนา. ศูนย์วัฒนธรรมจังหวัดเลย. (2547). ศิลปะการแสดงและดนตรีพื้นบ้านจังหวัดเลย. เลย : ศูนย์วัฒนธรรมจังหวัดเลย. ส่งศักดิ์ อ่อนสุวรรณ์. (2562, เมษายน 6). เรือนพื้นถิ่นชุมชนภูผักไซ่ ตำ บลหินฮาว อำ เภอหล่มเก่า จังหวัดเพชรบูรณ์. ใน งานประชุมวิชาการระดับชาติ มหาวิทยาลัยรังสิต ประจำ ปี 2562 สมัทชัย อินทะสา. (2561, พฤษภาคม 22). รำ�เสื้อแขบลานนักเรียนโรงเรียนสร้างสุข (ผู้สูงวัย) บ้านติ้ว. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 11, 2565. จากแหล่งที่มา https://www.youtube.com/watch? v=8tL1zsULIk4. สมาคมแม่น้ำ เพื่อชีวิต. เมนูที่ 3 เอาะหลาม กลุ่มชาติพันธุ์ลาว. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 10, 2565. จากแหล่งที่มา https://www.matichon.co.th/lifestyle/food-travel/news_1072914 สยามรัฐออนไลน์. (2560, พฤศจิกายน 22). ตามรอยตำ�นานพญานาค สำ�รวจถ้ำ�ใหญ่น้ำ�หนาว. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 12, 2565. จากแหล่งที่มา https://siamrath.co.th/n/26804 สารสนเทศท้องถิ่นอีสาน ณ อุบลราชธานี. (2564, มกราคม 26). ลมว่าวพัดมาแล้วมาแล่นเล่นว่าว สะนูกัน. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 11, 2565. จากแหล่งที่มาhttp://www.esanpedia.oar.ubu.ac.th/esaninfo/?p=5712 สำ นักงาน อ.ส.ท., การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย. (2563, ตุลาคม 29). ชีวิตไทหล่ม จากการสั่งสมและส่งต่อ. ใน อนุสาร อ.ส.ท.. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 10, 2565. จากแหล่งที่มา https://osothoonline. com/phetchabun สำ นักงานเทศบาลตำ บลพุเตย. (2562, เมษายน 18). ประเพณีบุญบั้งไฟพุเตย. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 11, 2565. จากแหล่งที่มา https://www.facebook.com/TessabanPhutoei/photos/ 2283771285013667 สำ นักงานวัฒนธรรมจังหวัดเพชรบูรณ์. (2559, สิงหาคม, 3). แข่งเรือลาพรรษา. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 15, 2565. จากแหล่งที่มา https://www.m-culture.go.th/phetchabun/ewt_news. php?nid=358&filename=index ________. (2559,สิงหาคม 3). ประเพณีรับขวัญข้าว ก่อเจดีย์ข้าวเปลือก อ.วังโป่ง. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 14, 2565. จากแหล่งที่มา https://www.m-culture.go.th/phetchabun/ewt_news. php?nid=354&filename=index ________. (2560, ธันวาคม 8). การแขนทุง (แขวนธง) หน้าถ้ำ ใหญ่น้ำ หนาว อ.น้ำ หนาว. ใน องค์ความรู้ทาง วัฒนธรรม. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 12, 2565. จากแหล่งที่มา https://www.m-culture.go. th/ phetchabun/main. ________. (2560, ธันวาคม 8). บุญแขวนทุงหลวง อ.น้ำ�หนาว จังหวัดเพชรบูรณ์. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 5, 2565. จากแหล่งที่มา https://www.m-culture.go.th/phetchabun/more_news.php?offset=160&cid=37 &filename=index ________. (2564, มกราคม 21). งานประเพณีบุญบั้งไฟพุเตย ตำ�บลพุเตย อำ�เภอวิเชียรบุรี จังหวัดเพชรบูรณ์. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 5, 2565. จากแหล่งที่มา https://www.m-culture.go.th/ phetchabun/ewt_ news.php?nid=1073&filename=index ________. (2564, มกราคม 21). งานประเพณีแห่ต้นกระธูป บ้านเนินพัฒนา ตำ�บลกองทูล อำ�เภอหนองไผ่. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 5, 2565. จากแหล่งที่มา https://www.mculture.go.th/phetchabun/more_ news.php?offset=160&cid=37&filename=index ________. (2564, มกราคม 21). ประเพณีหามพระดำ�น้ำ� บ้านป่าแดง ตำ�บลป่าเลา อำ�เภอเมืองเพชรบูรณ์. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 12, 2565. จากแหล่งที่มาhttps://www.m-culture.go.th/phetchabun/ ewt_news.php?nid=1076&filename=index

______ . (2565, กุมภาพันธ์ 17). การแสดง ผีตาโม่ อ.หล่มเก่า. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 5, 2565. จากแหล่งที่มา https://www.m-culture.go.th/phetchabun/ewt_news.php?nid=127 &filename=index ________. (ม.ป.พ.). สืบสานงานศิลป์อัตลักษณ์ผ้าถิ่น เพชรบูรณ์. เพชรบูรณ์ : สำ นักงานวัฒนธรรม จังหวัดเพชรบูรณ์. สำ นักงานวัฒนธรรมจังหวัดลพบุรี. (2559, มิถุนายน 17). รำ�โทน. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 15, 2565. จากแหล่งที่มา https://www.m-culture.go.th/lopburi/ewt_news.php? nid=436. สำ นักศิลปะและวัฒนธรรม, มหาวิทยาลัยราชภัฎเพชรบูรณ์. (2553). ภาษาไทหล่ม. ใน วารสารศิลป วัฒนธรรมเพชบุระ 6 เดือน, (ปีที่ 1). (ตุลาคม 2553-มีนาคม 2554 ) : 84-94. สำ นักศิลปะและวัฒนธรรม, มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ์. (2559). เมี่ยงค้น. ใน เอกสารประกอบการ เสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรู้ เรื่อง “ประวัติศาสตร์ท้องถิ่นเมืองเพชรบูรณ์” การเก็บรวบรวมข้อมูลทางด้าน วัฒนธรรมเพชรบูรณ์ เพื่อจัดเก็บข้อมูลทางด้านวัฒนธรรมให้เป็นระบบ ปีการศึกษา 2559. สุดารัตน์ บุญเกียน. (2560). ดนตรีประกอบการแสดงแมงตับเต่า. ใน สักทอง : วารสารมนุษยศาสตร์และ สังคมศาสตร์ (สทมส.), ปี 23. (ฉบับที่ 1). (1 มกราคม - เมษายน 2560) : 135 - 144. สุริยา บรรพลา. (2544). แมงตับเต่าไทเลย. เลย : โปรแกรมวิชานาฏศิลป์คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ สถาบันราชภัฏเลย. อมรินทร์ทีวี. (2561, ตุลาคม 20). ตามอำ�เภอจาน ตะลุยหาวัตถุดิบทำ� เมี่ยงค้น จ.เพชรบูรณ์. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 10, 2565. จากแหล่งที่มา https://www.youtube.com/watch?v= CvWk8lfsHC4 อังคณา จันทร์แสงศรี. (2561). นาฏยลักษณ์รำ�เสื้อแขบลาน ตำ�บลบ้านติ้ว อำ�เภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์. เพชรบูรณ์ : คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏเพชรบูรณ์. อัมรินทร์ ชูฤทธิ์. (2564, ตุลาคม 12). เลย เมี่ยงโค้น คนเลยสูตรโบราณนับ 100 ปี. ใน 77ข่าวเด็ด, ฉบับวันที่ 21 ตุลาคม 2564. ค้นเมื่อ กุมภาพันธ์ 10, 2565. จากแหล่งที่มาhttps://www.77kaoded. com/news/ amarin/2181249 อาคม ดอกพุทธา. (2560, ธันวาคม 9). ฟ้อนแถบลาน อำ�เภอหล่มสัก จังหวัดเพชรบูรณ์. สืบค้นเมื่อ 2565, มีนาคม 25. จากแหล่งที่มา https://www.youtube.com/watch?v=5u6iErgkHoQ Peerapornpisal, P. (2006). Phycology. In. Department of Biology, Faculty of Science. Chiang Mai : Chiang Mai University. skud duncan. (2559, เมษายน 15). ตำ�นานลึกลับเมืองเพชรบูรณ์ ตอน นางผมหอม. ค้นเมื่อ 2565, มีนาคม 25. จากแหล่งที่มา https://www.youtube.com/watch?v=u0ZLGC0DmkY