การนวดตัวและนวดฝ่าเท้า

การนวดตัวและการนวดฝา เทา  45

ขน้ั ตอนการนวด 
1.  ผูน วดใชน้ิวชแี้ ละน้วิ กลาง กดระหวางหวั คิว้ ท้งั สองขา ง  นบั  1-10  แลวลากข้นึ  

มาที่หนาผาก  จากนั้นคลึงขมับ 

2.  ใชนิ้วโปง กดที่หัวค้วิ ทั้งสองขา งเลือ่ นขน้ึ มาที่กลางศีรษะ กด 3 รอบ 

3.  กดขางจมกู ทง้ั สองขาง  ลากมอื ลงมาใตโหนกแกม  

การนวดตวั และการนวดฝา เทา   46

4.  กดใตจมกู   ลากมือลงมาท่คี าง 

5.  กดใตคางลากมาตามสันกราม 

6.  ใชน ิ้วท้งั ส่ี  คลงึ แกมเลือ่ นมาถงึ ขมบั  

การนวดตัวและการนวดฝาเทา   47

7.  เอยี งศรี ษะ  แลวใชม ือกดทไ่ี หล 

8.  นวดฐานกะโหลกดา นขา ง  คลงึ ศีรษะดานขางจนมาถงึ ขมับ  ทาํ ซํ้าอีกขา งหนง่ึ  

9.  นวดไหล   โยกไปมาทัง้ สองขาง 

การนวดตวั และการนวดฝาเทา  48

10.  ใชปลายมือนวดแถวสะบัก ประมาณ 6 ครั้ง โยกไปมา ทงั้ 2 ขาง  แลวเลอ่ื นไป 
กดนวดทคี่ อ เล่อื นมาท่ีฐานกะโหลก 

11.  นวดฐานกะโหลก   แลว ใชม อื กดทห่ี ลงั กะโหลก  มอื จบั ท่ีหนา ผาก  นบั   1-10 
แลวใชสองมือสบั ที่หนา ผาก 

12.  ไหว   ขอบคุณ 

การนวดตัวและการนวดฝา เทา   49

เร่ืองท่ี  2.3  ประโยชนของการนวดตัว 

ประโยชนของการนวดตวั  

1.  ชวยใหกลามเนื้อ  เสนเอ็น    ผังผืดยืดคลาย    ลดการเกร็งตัวของเนื้อเย่ือ 
การเคลื่อนไหวของรา งกายสะดวกข้ึน 

2.  ชวยใหร ะบบไหลเวียนเลอื ดแดง  เลือดดํา  และนา้ํ เหลอื งไหลขน้ึ ลงสะดวกข้ึน 
ทําใหร างกายสดชื่น  เสรมิ สรางการทาํ งานของอวยั วะ 

3.  ทําใหเกิดการกระตุนของระบบประสาท  ความรูสึกตอบสนองตอธรรมชาต ิ
สง่ิ แวดลอ มดีข้ึน กระปรก้ี ระเปรา 

4.  ทําใหข อ ตอ กระดกู แขง็ แรง การเคลอ่ื นไหวคลอ งขนึ้  ยดื อายกุ ารใชง าน 
5.  ทาํ ใหร สู กึ ผอนคลาย  สบายกาย  สบายใจ  ลดความเครยี ด  ทาํ ใหร สู กึ แจม ใส 
กระฉบั กระเฉงขน้ึ  

โทษจากการนวดตวั ทผี่ ดิ  

เกดิ จากการนวดทไี่ มร ะมดั ระวงั และขาดความเขา ใจในระบบตา งๆของรา งกาย ดพี อ 
1.  ทาํ ใหก ลา มเนอ้ื   เสน เอน็  ผงั ผดื ชอกชา้ํ และฉกี ขาด 
2.  ทาํ ใหห ลอดเลอื ดฉกี ขาด  หรอื มกี ารอดุ ตนั ของหลอดเลอื ด 
3.  ทาํ ใหเ สน ประสาทฉกี ขาด  อกั เสบ  ความรสู กึ ลดลงหรอื เกดิ ความเจบ็ ปวด 
4.  ทําใหข อ ตอ กระดกู เคลอื่ นหลดุ  
5.  หากนวดผดิ แลว  ผรู บั การนวดจะเกดิ ทศั นคตทิ ไี่ มด ตี อ การนวด 

การนวดตวั และการนวดฝาเทา  50

กิจกรรมท่ี 2 

1.  ใหทา นบอกอุปกรณท ่มี ชในการนวดตวั  
..................................................................................................... 
...................................................................................................... 
...................................................................................................... 

2.  ใหท านฝกปฏิบัตินวดตัว จากข้ันตอนการนวดตัวที่ทา น 
ไดศึกษามา แลว ใหผ ูรับการนวดประเมนิ ผล  3 คน 
พรอมบันทึกคาํ แนะนําที่ไดร ับ 

คนท ่ี 1  ....................................................................................... 
..................................................................................................... 
..................................................................................................... 
คนที่ 2  ....................................................................................... 
..................................................................................................... 
..................................................................................................... 
คนท่ ี 3  ....................................................................................... 
..................................................................................................... 
..................................................................................................... 
3.  ใหท านบอกประโยชนข องการนวดตัว 
..................................................................................................... 
...................................................................................................... 
...................................................................................................... 
..................................................................................................... 
...................................................................................................... 
...................................................................................................... 
..................................................................................................... 
...................................................................................................... 
...................................................................................................... 

ตอนท่ี 3 

การนวดฝา เทา  

สาระสําคัญ 

การนวดฝาเทาเปนการนวดหรือกระทําท่ีฝาเทา    เพ่ือ 
ปองกันและรักษาโรคท่ีเกิดข้ึนในรางกาย    สถาบันการแพทย 
แผนไทยไดสนับสนุนการนวดฝาเทาเพื่อใชในการสงเสริม 
สขุ ภาพ ชว ยผอ นคลายกลา มเนอื้   กระตนุ การทํางานของ อวยั วะ 
ในรา งกาย  บรรเทาอาการเจบ็ ปว ยเบอ้ื งตน ได  โดยผนู วดจะตอ ง 
ฝกฝน การนวดฝา เทา ใหม ีความชํานาญ  จึงจะใหบ รกิ ารแกผูมา 
ขอรบั บริการได 

จุดประสงคการเรียนรู

เมือ่ ศกึ ษาตอนท่ี 3  จบแลวสามารถ 
1.  บอกอปุ กรณการนวดฝา เทา ได 
2.  ปฏิบัติการนวดฝาเทา ได 
3.  บอกประโยชนการนวดฝา เทาได 

ขอบขายเน้ือหา 

เร่ืองท ่ี 3.1  อุปกรณก ารนวดฝา เทา  
เร่ืองท่ี  3.2  ข้นั ตอนการนวดฝาเทา  
เร่ืองท ่ี 3.3  ประโยชนข องการนวดฝาเทา 

การนวดตัวและการนวดฝา เทา   52

เร่อื งที่  3.1  อปุ กรณการนวดฝาเทา 

1.  ผา ขนหน ู 2  ผืน 
2.  กะละมังนํ้าอนุ   1  ใบ  พรอมสบู 
3.  ครีมทาผวิ   และบาลม 
4.  ไมกดจดุ  
5.  เกาอีท้ ่ีมีพนักปรบั เอนได  ทวี่ างเทา  

เร่อื งท ี่ 3.2  ขนั้ ตอนการนวดฝา เทา 

กอนทาํ การนวดฝาเทา  ผนู วดควรทาํ ความสะอาดเทา ของผนู วดดวยสบูและนํา้ อนุ  
ทกุ ครั้ง แลวเช็ดดว ยผา ขนหนูใหแหง  จากนนั้ เร่มิ ตนนวดเทาตามขน้ั ตอนตอ ไปนี้ 
ใชผา ขนหนูพนั หอ เทา   (ขา งขวา)  ของผถู กู นวด 

การนวดตวั และการนวดฝาเทา   53

1.  ใชสน มอื ทง้ั สองขางปนขอ เทา  10  คร้ัง 

2.  ใชฝา มือทง้ั สองขางปน ท่ีปลายเทา  10  ครัง้  

3.  ชโลมครมี และบาลม ทเ่ี ทา  ใชม อื ทงั้ สองขาง ขางหนงึ่ อยทู ฝี่ า เทา  อกี ขา งหนง่ึ อยทู ่ ี
หลงั เทา  ลบู สลับข้นึ มาจนถึงปลายเทา เขาหาตัวผนู วด  ทํา  10  ครงั้  

การนวดตวั และการนวดฝาเทา  54

4.  ตบสน เทา ทีเ่ อ็นรอยหวายดว ยมอื   2  ขา งสลับกนั  พรอ มกับลูบเขา หาตวั ผูนวด 
10  คร้งั  

5.  ใชน ้ิวหัวแมม อื จรดกันทีก่ ่งึ กลางสนเทา  นิ้วมือทั้ง 4 อยูที่หลังเทา ลูบน้ิวจาก 
กลางเทา ขึ้นไปยังปลายเทา   ทาํ   10  คร้ัง 

6.  วางน้ิวหวั แมม ือเกยกนั ฉกี น้วิ จากกลางฝาเทาออกไปทางดานขาง  โดยสลับน้ิว 
บนลาง นวดไลจ ากตาํ แหนงสันเทาไปจนถงึ คอน้วิ กลาง  ขนึ้ ลง  10  ครัง้  

การนวดตวั และการนวดฝา เทา  55

7.  ใชม ะเหงกกดครูดเนนิ องุ ฝาเทา จนถึงสนเทา   10  ครัง้  

8.  ใชนว้ิ หวั แมมอื ยดึ เปน หลกั   แลวใชม ะเหงกกดครดู จากนว้ิ กอ ยไปนิว้ โปง  10 
คร้ัง 

9.  ใชน้ิวหัวแมมือยึดเปนหลัก  แลวใชมะเหงกกดครูดจากนิ้วกอยไปนิ้วโปงท่ี 
คอนวิ้   10  ครัง้  

การนวดตวั และการนวดฝา เทา   56

10.  ใชไมขดู ลงทข่ี างฝา เทา ดานในจากขา งนิ้วหวั แมเ ทาถึงสนเทา   10  ครง้ั  

11.  ใชไมปาดปลายน้ิ วหัวแมเทาเรื่ อยไปจนถึงนิ้ วกอย  น้ิ วละ  5  ครั้ ง 
แลวไลยอ นกลบั  

12.  ใชไมเซาะลงบริเวณรองน้ิวโปงและน้ิวช้ีแลวใชไมกดหมุนที่ซอกน้ิว 
ทาํ เชน นี  ทุกนวิ้ ถงึ น้ิวกอ ย  นว้ิ ละ  5  ครั้ง 

การนวดตวั และการนวดฝาเทา   57

13.  มอื ซา ยจับปลายเทา ไว  มอื ขวาจับไมค รดู ทข่ี า งฝา เทา ดา นนอก  ตงั้ แตน วิ้ กอย 
จนถงึ สน เทา   10  ครั้ง 

14.  กลับไปทําขั้นตอนท ่ี 12  โดยทํายอ นกลบั จากนวิ้ กอ ยถงึ นว้ิ โปง  

15.  เจาะคอนิ้วโปงไปจนถงึ นวิ้ กอย  น้ิวละ  5  ครงั้   แลวไลย อ นกลบั  

การนวดตัวและการนวดฝา เทา  58

16.  ปาดคอนิ้วทุกนิ้วตั้งแตน้ิวโปงจนถึงนิ้วกอยโดยใชน้ิวหัวแมมือประคอง 
น้วิ ละ  5  ครงั้   แลว ไลยอ นกลบั  

17.  ใชไมกดครูดออมโคงองุ นว้ิ หัวแมเทา   10  ครงั้  

18.  ใชไมกดครูดจากกลางน้วิ ชม้ี าทางเนินดานนวิ้ กอ ย  10  คร้ัง 

การนวดตัวและการนวดฝา เทา  59

19.  ใชไมกดครูดเปนแนวยาวท่ีก่ึงกลางฝาเทา  ใตอุงนิ้วโปง  ใตเนินนิ้วกอย 
แนวละ  5  คร้งั  

20.  ใชไมกดขวางสลับฟนปลาท่ีฝาเทา  ขน้ึ   5  ครั้ง  ลง  5  ครงั้  

21.  ใชไมกดครูดเฉียงลงบริเวณสนเทา  (ตัว  V  ควํ่า)  เทาดานใน  5  คร้ัง 
เทาดานนอก  5  ครง้ั  

การนวดตัวและการนวดฝาเทา  60

22.  ใชไ มเ จาะสน เทา   10  ครงั้  

23.  ผสานนิว้ มอื กนั นว้ิ เทา   ใชน ้ิวหัวแมมือขดู ดานขา งของนิ้วโปง   10  คร้ัง 

24.  ใชน ว้ิ หวั แมม อื กดออ มบรเิ วณองุ นวิ้ โปง เทา   โดยใช 4 นวิ้ เปน จดุ หมนุ   ทาํ ซํา้  
10  ครัง้  

การนวดตัวและการนวดฝาเทา  61

25.  มอื ขวาจับปลายเทาไว   มอื ซา ยกาํ ลักษณะมะเหงกควาํ่  นว้ิ หวั แมม อื แตะกลาง 
ฝาเทา   กดครดู มะเหงกลงทขี่ างฝา เทา ดา นใน  จากน้ิวหัวแมเทาถึงสนเทา   10  ครงั้  

26.  กาํ มือลกั ษณะมะเหงกคว่ํา  แลว กางนิ้วหัวแมมือยดึ เปน จุดหมุน ท่ีกึ่งกลาง 
สนเทา  ใชมะเหงกหมนุ คลึงใตต าตมุ เปนสวนโคง  ทาํ ซ้ํา  10  ครัง้  

27.  ใชน ิว้ หวั แมม อื แตะสน เทา   ใชข อนว้ิ ชค้ี รูดขา งเอน็ รอยหวายลงสน เทา   ทาํ ซ้ํา 
10  ครั้ง 

การนวดตัวและการนวดฝาเทา   62

28.  ใชม ือขวาจับเทายกขึ้นใหฝ าเทา ต้ังตรง  มือซา ยกาํ ในลกั ษณะมะเหงกหงาย 
ใชรอ งนิ้วชกี้ ับนวิ้ กลางของมะเหวกครดู บริเวณเอน็ รอ ยหวายจากนองมายงั สน เทาทาํ ซา้ํ 10 
ครั้ง 

29.  กลับไปทําขนั้ ตอนที่  25 - 28  โดยเปลย่ี นมาทาํ เทาดา นนอก 

ข้ันตอนที่  25 เทาดานนอก  ขั้นตอนที ่ 26  เทาดานนอก 

ขั้นตอนท่ี  27  เทาดานนอก  ขั้นตอนที่  28  เทาดานนอก 

การนวดตัวและการนวดฝา เทา   63

30.  มอื ซา ยจับปลายเทาไว  มือขวากํามะเหงกแบบคว่าํ กด  แลว วนเปน วงกลม 
ตามเข็มนาฬิกาใหท่ัวหลังเทา 

31.  ใชมะเหงกกดคาดขวางหลงั เทา ออกมาดานน้ิวกอย  3  คร้งั  

32.  มือซายจับพยุงที่ใตฝาเทาดานบนใชมะเหงกมือขวาครูด  จากขอเทามา 
ปลายนิว้ เทา   ทําซํา้   10  คร้งั  

การนวดตัวและการนวดฝาเทา  64

33.  ใชนิ้วหัวแมมือขวาแตะใตนิ้วหัวแมเทา  ใชขอแรกของน้ิวช้ีเกา บริเวณ 
โคนเล็บ ในลักษณะกา มปูหนบี   น้ิวละ  5  คร้ัง จากนิ้วโปง ถึงนว้ิ กอยแลว ไลย อนกลบั  

34.  ใช  4  น้ิวของมือท้ังสองโอบหลังเทาไว  น้ิวหัวแมมือทั้งสองบรรจบกัน 
ทกี่ ึ่งกลาง สน เทาลบู ขนึ้   เม่อื ถึงปลายน้ิวเทา หลังมอื ท้งั สองจะชิดกัน  ทาํ ซา้ํ   10  ครั้ง 

35.  กดรองนว้ิ โปง - นิ้วกอย  กลางหลังเทา  นบั 1 - 10  แลว ปลอย 

การนวดตัวและการนวดฝาเทา   65

36.  มอื ทง้ั สองขางแยกนิ้วช้ีและนิ้วหวั แมม ือลักษณะคีบ  คบี จากบริเวณขอ เทา 
ลูบขึน้  เมอ่ื ถงึ ปลายนว้ิ เทาหลงั มือท้งั   2  จะชดิ กนั ทําซา้ํ   10  ครง้ั  

37.  น้ิวหัวแมมือทั้งสองแตะไวที่หลังเทาบริเวณนิ้วกลาง กดครูดนิ้วหัวแมมือ 
พรอ มกันลงมาที่ขอเทา   แลว ครูดออมใตตาตมุ ทัง้ สองดาน  ทําซํ้า  10  ครั้ง 

38.  กํามอื ทัง้ สองในลกั ษณะมะเหงกตง้ั   แตะไวท่ีใตต าตุมถสู ลับข้นึ ลง  10  คร้ัง 

การนวดตัวและการนวดฝาเทา   66

39.  มือซายจับปลายเทาไว  มือขวาจับขอเทาและใชน้ิวหัวแมมือกดครูด ที่ใต 
ตาตุมดานในมาท่ีขอเทาเคลื่อนที่เฉพาะน้ิวหวั แมมือเทา นั้น  10  คร้ัง  จากน้ัน ใชนิ้วหัว 
แมม ือวนรอบตาตมุ ตามเข็มนาฬกิ า  10  ครั้ง 

40.  ทาํ ซาํ้ ขั้นตอนท่ี  39  โดยเปลยี่ นมาทําเทา ดานนอก 

41.  มือซายจับปลายเทาไวใชน้ิวหัวแมมือขวาแตะไวท ี่หลังเทา บริเวณน้ิวกลาง 
กดครดู มาจนถงึ ขอเทา  ทาํ ซ้าํ   5  คร้ัง แลว เปลี่ยนเปน มอื ซายทาํ ซํ้า  5  ครงั้  

การนวดตวั และการนวดฝา เทา   67

42.  น้ิวหวั แมม ือวางเกยกันท่บี รเิ วณขอเทา กดสลับนิ้วทีข่ อเทาทําซาํ้   10  ครง้ั  

43.  ใชไมก ดจดุ   แตล ะจุด นับหน่ึงถงึ สบิ  
จดุ   1  จุด  2  จุด  3 
จดุ   4  จดุ   5  จุด  6 
จดุ   7  จุด  8  จุด  9 

การนวดตัวและการนวดฝาเทา   68

จดุ   10  จดุ   11  จดุ   12 
จดุ   13  จดุ   14  จุด  15 
จุด  16  จดุ   17  จุด  18 
จดุ   19  จุด  20  จดุ   21 

การนวดตวั และการนวดฝา เทา   69

จุด  22  จดุ   23  จุด  24 

จุด  25  จุด  26 
44.  มือซายจับปลายเทาไว   มือขวาแตะบาลมและครีม   นวดบริเวณหัวเขา 
คลึงเปน วงรอบ ๆ สะบา   แลวสลบั เปลย่ี นมอื นวดบริเวณขาพับดา นใน  นวดจนทัว่  

การนวดตวั และการนวดฝาเทา  70

45.  มือซายจับปลายเทาไว   ใชนิ้วหัวแมมือขวากดครูดข้ึน  ตามรองกระดูก 
หนาแขงดา นใน  แลว เปลยี่ นมากดครดู ตามรอ งกระดกู หนาแขง ดานนอก  ครดู ขึน้   10  ครั้ง 

นวดตามรอ งหนา แขง ดานใน  ท้ัง  3  รอง นอก  กลาง  ใน 

นวดตามรอ งหนาแขงดา นนอก  ทั้ง  3  รอง นอก  กลาง  ใน 

ครูดรอ งกระดูกหนาแขงดา นนอก 

การนวดตัวและการนวดฝาเทา  71

46.  มือซายจับปลายเทาไว   ใชน้ิวหัวแมมือขวากดสลับฟนปลาบริเวณนอง 
ดานใน  แลวเปลยี่ นมาทําดา นนอก 

47.  ใหค นไขตง้ั เขา ขนึ้   ผูนวดใชม ือทง้ั สองขา งบบี คลายกลา มเนื้อท่นี อ ง ตบสลบั  
กันแลว รดู ลงมาท่ขี อ เทา   ทําซา้ํ   10  คร้งั  

48.  กํามอื ในลกั ษณะมะเหงกตง้ั   ใชน ว้ิ หวั แมม อื แตะไวท สี่ นั หนา แขง   ใชม ะเหงก 
คลึงเปน วงกลมที่นองจากใตเขาถึงขอ เทา   ทําซํ้า  3  ครงั้  

การนวดตวั และการนวดฝาเทา  72

49.  นวดคลายกลามเนอื้ โดยลูบใหท ั่วบรเิ วณนองจนถึงขอเทา  

50.  ใชน้ิวหัวแมมือกดครูดระหวางซอกนิ้วหัวแมเทากับนิ้วช้ี แลวเปลี่ยนเปน 
ซอกนวิ้ อ่ืน ๆ ทํายอนกลับ 

51.  ใชน วิ้ ช้แี ละนิ้วกลางคบี นว้ิ หวั แมเ ทา  ดงึ กระตกุ ที่นวิ้ หวั แมเทา   ช้ี  กลาง  นาง 
กอ ย 

การนวดตัวและการนวดฝา เทา   73

52.  ใชสนมอื ทั้งสองขางปนทข่ี อเทา   แลวใชฝามือทัง้ สองขา งปน ปลายเทา  

53.  มือซา ยจบั ปลายเทาไว   ใชห ลังมอื ขวาทุบเบา ๆ บรเิ วณฝา เทาและสนเทา  

54.  ใชผ า หอ เทา ซายไว   แลว เปลีย่ นมานวดเทา ขวา  เริ่มตน ทําซ้าํ ใหม 

การนวดตวั และการนวดฝา เทา   74

เมือ่ นวดเทา เสรจ็ ทง้ั   2  ขางแลว 
กอนจะเอาผา หมุ ขาออก ควรทําตาม 
ขน้ั ตอนตอ ไปน้ ี

1.  กดปลายเทา  

2.  กดฝาเทา  

3.  คลงึ หลังเทา  

การนวดตวั และการนวดฝาเทา  75

4.  ดึงนวิ้  

5.  ศอกกดนอ ง 

6.  นิ้วนวด 

7.  เชด็ ครีมท่ขี า 

การนวดตวั และการนวดฝา เทา  76

8.  เช็ดปลายเทา 

9.  ปน ขอ เทา 

10.  ปน ปลายเทา  

11.  หมนุ ปลายเทา 

การนวดตวั และการนวดฝา เทา   77

12.  ทบุ ฝา เทา  

13.  ตบปลายเทา 

14.  ทบุ นองดา นนอก-ใน 

15.  ทบุ ขางใน 

ทําทั้ง  2  ขาง  เสรจ็ แลว  การนวดตวั และการนวดฝา เทา  78

16.  กดฝาเทาทง้ั   2  ขาง 

17.  กดโคนเสน  3  เสน  

18.  ลบู ออก 

19.  ทุบ  2  มือ 

การนวดตัวและการนวดฝาเทา   79

20.  ตบปลายเทา  

เร่อื งท ี่ 3.3  ประโยชนข องการนวดฝา เทา  

ประโยชนของการนวดฝาเทา 

1. ชว ยกระตนุ การทํางานของระบบตา ง ๆ  เชน  การไหลเวียนของโลหติ   นํ้าเหลอื ง 
และผอ นคลายกลามเน้อื  

2. ชวยปองกันโรค  เชน  ทองผกู   หดื   โรคเกย่ี วกบั กระเพาะปสสาวะ  ปวดหัว 
โรคไต  นว่ิ ในถงุ นา้ํ ด ี  ไมเกรน  ไซนัส  และโรคเครยี ด 

3. สง ผลดใี นดานสขุ ภาพจิต  โดยเฉพาะในผูส ูงอายุ 
4. ชวยใหป ระชาชนพงึ่ ตนเอง 

ขอ ควรระวงั   ไมค วรนวดฝา เทา ในกรณีท ่ี
1. หลังรับประทานอาหารอ่ิมใหม ๆ  (ควรทิ้งไวป ระมาณ  1  ชัว่ โมง) 
2. รางกายกาํ ลังออ นเพลียมาก 
3. หลงั ด่ืมสรุ า 
4. หลังอาบนํา้ เสรจ็ ทนั ท ี (ควรท้งิ ไวประมาณ  1  ช่วั โมง) 
5. มโี รคตดิ เชอ้ื -มไี ขสงู  
6. หญิงต้งั ครรภทม่ี ีภาวะเสยี่ งตา ง ๆ 
7. กระดกู เทาหักหรอื ผดิ รปู  
8. โรคหลอดเลือด  หลอดน้ําเหลืองอักเสบอดุ ตนั  
9. ระหวางมปี ระจาํ เดือน 
10. หลงั จากนวดแลว หามลา งมือ  ลางเทา  อาบน้าํ  ภายใน 1 ช่วั โมง เพอ่ื ใหรา งกาย 
ปรับตัวเขาสูภาะปกต ิ

การนวดตัวและการนวดฝา เทา  80

กจิ กรรมท่ี 3 

1.  ใหทา นบอกอปุ กรณที่มชในการนวดฝาเทา  
..................................................................................................... 
...................................................................................................... 
...................................................................................................... 

2.  ใหทานฝก ปฏบิ ัตนิ วดฝาเทา จากข้ันตอนการนวดฝา เทาที่ 
ทานไดศกึ ษามา แลวใหผูรับการนวดประเมินผล 3 คน 
พรอมบนั ทกึ คาํ แนะนําท่ีไดร ับ 

คนที่ 1  ....................................................................................... 
..................................................................................................... 
..................................................................................................... 
คนที่ 2  ....................................................................................... 
..................................................................................................... 
..................................................................................................... 
คนท ี่ 3  ....................................................................................... 
..................................................................................................... 
..................................................................................................... 

3.  ใหทานบอกประโยชนข องการนวดฝา เทา  
..................................................................................................... 
...................................................................................................... 
...................................................................................................... 
..................................................................................................... 
...................................................................................................... 
...................................................................................................... 
..................................................................................................... 
...................................................................................................... 
...................................................................................................... 

การนวดตัวและการนวดฝาเทา  81

แหลงความรทู ค่ี วรศกึ ษาเพิม่ เติม 

แหลงความรูท ่ีทา นสามารถศึกษาหรือฝกปฏบิ ัติเพ่ิมเตมิ  คอื  
1.  ศนู ยการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอําเภอบางละมุง 
2.  ศนู ยการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศัยอาํ เภอศรีราชา 
3.  ศูนยการศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศยั อําเภอสตั หีบ 
4.  ศนู ยก ารศกึ ษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอาํ เภอพานทอง 

ขอขอบคณุ  

1. ศนู ยก ารศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศัยอําเภอบางละมงุ  และ 
ศูนยการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัยอําเภอศรีราชา   ท่ีใหความรวมมือ 
เก่ียวกับขอ มูลและสาธิตการนวดตัวและ นวดฝา เทา  

2.  นางบญุ สงค  ถติ ยร ัศมี (ผนู วด)และนางสทุ พิ ย   ตะสีรัมย( ผูรบั การนวด) 
เปนวิทยกรสาธิตการนวดตัวและการนวดฝาเทา    ของศูนยการศึกษานอกระบบและการ 
ศึกษาตามอธั ยาศยั อาํ เภอบางละมงุ  วดั จิตภาวันวทิ ยาลัย ต.หนองปรือ  อ.บางละมุง จ.ชลบุร ี
20260  โทรศัพท 038-223-565 

3.  วิสาหกิจชุมชนศูนยอนุรกั ษนวดแผนไทยวัดหลวงพออี๋  ม.1 ต.สัตหีบ 
อ.สัตหบี   จ.ฃลบรุ ี 20180  โทรศพั ท 081-864-4694 

การนวดตวั และการนวดฝา เทา   82

รายการอางองิ  

สถาบนั การแพทยแ ผนไทย, กรมการแพทย   กระทรวงสาธารณสุข  .  คมู อื อบรม 
การนวดไทย . กรุงเทพ : โรงพิมพอ งคการสงเคราะหทหารผา นศึก , 2542. 

สมาคมเภสชั และอายุรเวชโบราณแหง ประเทศไทย. ตาํ ราการนวดแผนไทย. 
(เอกสารอัดสาํ เนา) , 2543. 

สมาคมแพทยแ ผนไทย. เอกสารประกอบการสมั มนาการนวดไทย. ณ ศนู ยฝ ก อาชีพ 
ตําบลคลองสาม  อําเภอคลองหลวง  จงั หวดั ปทมุ ธาน ี

การนวดตัวและการนวดฝา เทา  83

คณะกรรมการผลิตและพฒั นาหลกั สตู ร 
การนวดตัวและการนวดฝาเทา  

ท่ีปรึกษา 

นายประถม  สมคั รพงศ 
ผูอํานวยการสถาบนั พฒั นาการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอธั ยาศยั ภาคตะวนั ออก 

นางสาวสรุ ภ ี  สกลุ รตั น 
รองผอู าํ นวยการสถาบนั พัฒนาการศกึ ษานอกระบบและการศกึ ษาตามอธั ยาศยั ภาคตะวันออก 

คณะกรรมการผลิตและพัฒนา 

นางสาวบษุ ยา  ปย ารมย 
ผูเรยี บเรียงเนอ้ื หา 

นางสาวสมทรง  นิลนอ ย 
นักวดั ผล 

นางสมหทัย  ประสมศรี 
นักเทคโนโลยี 

นางสาวบษุ ยา  ปย ารมย 
บรรณาธกิ ารและเลขานกุ าร 

การนวดตวั และการนวดฝาเทา