การผลิตแมงกะพรุนแห้ง

การผลติ แมงกะพรนุ แหง  

ศนู ยก ารศกึ ษานอกโรงเรยี นภาคตะวนั ออก 

สํานักบรหิ ารงานการศึกษานอกโรงเรียน 
กระทรวงศึกษาธิการ

คาํ นาํ

มงกะพรนุ  เปน สตั วท ะเลทมี่ นษุ ยน าํ มา บรโิ ภคเปน อาหารมาชา นานแลว ประเทศจนี  
ไดใ ชแ มงกะพรนุ เปน อาหาร และทาํ ยา มากวา 1,000ป แมงกะพรนุ จงึ เปน สนิ คา ออกของ 
ไทยทส่ี ามารถทาํ รายไดใ หแ กช าวประมงบรเิ วณ อา วไทยฝง ตะวนั ออกไดเ ปน อยา งดยี ง่ิ  
โดยเฉพาะ การผลติ แมงกะพรนุ แหง สง ออกไปจาํ หนา ยยงั  ประเทศญป่ี นุ  ไดเ รม่ิ มาตงั้ แตป  
พ.ศ. 2503 

ชุดวิชาการผลิตแมงกะพรุนแหงชุดน้ี    เปนชุดวิชาที่ใหความรูแกผูเรียน 
ตั้ งแตเริ่ มรู จั กชนิดและลักษณะของแมงกะพรุนที่ สามารถนํามาบริโภค 
รวมท้ั งรู จั กวิ ธี การจั บแมงกะพรุ นมาผลิ ตโดยวิ ธี การจั บท่ี ถู กกฎหมาย 
ตลอดจนรูถงึ วธิ กี ารผลติ โดยการ ใชส ารตา ง ๆ อยา งถกู ตอ งและเหมาะสมเพอื่ นําผล 
ผลติ ทผ่ี ลติ ไดไ ปจาํ หนา ยไดต ามตอ งการ 

ศูนยการศึกษานอกโรงเรียนภาคตะวันออก      ขอขอบคุณคณะกรรมการ 
จดั ทําชดุ วชิ าและคณะกรรมการพฒั นาและปรบั ปรงุ หลักสตู ร ตลอดจนผทู เ่ี กยี่ วขอ ง 
ทกุ ทา น ไว ณ โอกาสนด้ี ว ย 

ศนู ยก ารศกึ ษานอกโรงเรยี นภาคตะวนั ออก 

สารบัญ 

คําแนะนาํ การใชชุดวิชา  ก 
โครงสรา งชุดวิชา  ข 
แบบทดสอบตนเองกอนเรยี น  ค 

ตอนท่ ี 1  ความรทู ั่วไปเก่ียวกับแมงกะพรนุ   1 
ความนาํ   2 
ชนิดและลักษณะของแมงกะพรุน  4 
วธิ ีการจับแมงกะพรนุ   7 

ตอนท ่ี 2  ข้ันตอนและวิธีการผลิตแมงกะพรุนแหง   10 
การสรา งโรงเรอื นบอ หมกั   11 
การหมักแมงกะพรนุ   12 
สรปุ กระบวนการผลติ แมงกะพรนุ   14 

ตอนท่ี  3  การตลาด  และการจัดจาํ หนา ย  17 
การตลาดและการจัดจําหนาย  18 
คณุ ธรรมและจริยธรรมของผปู ระกอบการ  19 

แบบทดสอบหลังเรียน  21 
เฉลยแบบทดสอบกอ น-หลังเรยี น  23 
บรรณานกุ รม  24

คําแนะนําการใชชุดวิชา 

1.  ชดุ วชิ าการผลิตแมงกะพรุนแหง  เปน ชุดวิชาท่ศี ึกษาดว ยตนเอง 
ประกอบดวยเนื้อหา  ภาพ   และกิจกรรม  มีทั้งหมด  3  ตอน 
ใชเ วลาในการศึกษาทง้ั ส้นิ   30  ชวั่ โมงตอ   1  หนวยการเรียน 
2.  ใหผูเรียนศึกษาโครงสรางชุดวิชา   โครงสรางตอนทุกตอน 
ใหเขาใจ  เพื่ อใชเปนขอมูลสําหรับวางแผนการเรียนรู และ 
เพอ่ื ฝกทักษะตอไป 
3.  อา นเนื้อและข้ันตอนการผลิตใหเขา ใจจนละเอียดทุกตอน  แลว  
ลงมือปฏบิ ัตติ ามกิจกรรมที่กําหนด  หากมีขอสงสัยประการใดให 
ยอนกลับไปศึกษาในตอนน้ัน  ๆ  ใหม    จนกวาจะเกิดทักษะและ 
มีความรูความเขาใจจน  สามารถท่ีจะเปนผูผลิตแมงกะพรุนแหง 
เพอื่ จาํ หนา ยได

ก

โครงสรา งชุดวชิ า 

การผลิตแมงกะพรุนแหง 

สาระสาํ คญั  

การผลิตแมงกะพรุนแหงใหไดผลผลิตท่ีดีมีคุณภาพ    สามารถจําหนายได 
ในราคาสูงทั้งในประเทศและตางประเทศ   ผูท่ีสนใจผลิตแมงกะพรุนแหง 
ควรรถู งึ วธิ กี ารจบั   การคดั เลือก  ข้นั ตอนการผลิต  และการจัดการการตลาด 

จดุ ประสงค 

1.  อธบิ ายหลักการจบั และวิธีการเลือกซื้อแมงกะพรนุ สดได 
2.  ผลิตแมงกะพรุนแหง ไดถูกตองตามขน้ั ตอน 
3.  จัดการดานการตลาดเพ่ือจาํ หนา ยแมงกะพรุนแหง ได 

ขอบขา ยเนอื้ หา  (จํานวน  8  ชว่ั โมง) 
(จาํ นวน 16 ชวั่ โมง) 
ตอนท่ ี 1  ความรทู ั่วไปเก่ียวกบั แมงกะพรนุ   (จาํ นวน  6  ชั่วโมง) 
ตอนที ่ 2  ข้ันตอนและวิธีการผลิตแมงกะพรุน 
ตอนที่  3  การตลาดและการจัดจาํ หนาย 

ข

แบบทดสอบตนเองกอนเรียน 

คําส่ัง  ใหผ เู รยี นเลอื กตอบขอ ทถ่ี กู ทสี่ ดุ เพยี งขอ เดยี ว โดยวงกลมลอ มรอบ 
ตวั อกั ษรหนา ขอ ทีถ่ กู  

1.  ประชาชนในประเทศใดที่นยิ มบรโิ ภคแมงกะพรนุ มากทส่ี ดุ  
ก.  ไทย 
ข.  มาเลเซยี  
ค.  ญป่ี ุน 
ง.  อินโดนเี ซยี  

2.  การจบั แมงกะพรุนโดยวิธีใดทีช่ าวประมงนยิ มใชและเปนวิธีทถี่ กู กฎหมาย 
ก.  ใชแห 
ข.  ใชสวงิ ตัก 
ค.  ใชอ วนลาก 
ง.  ใชอ วนรุน 

3.  อวยั วะใดทเี่ ปนสวนประกอบโครงสรา งของรา งกายแมงกะพรุน 
ก.  ปอด 
ข.  หวั ใจ 
ค.  กระดูก 
ง.  กระเพาะอาหาร 

4.  แมงกะพรุนชนิดใดจัดเปนแมงกะพรนุ ท่ีมพี ษิ  
ก.  แมงกะพรุนลอดชอง 
ข.  แมงกะพรนุ หนงั  
ค.  แมงกะพรนุ หอม 
ง.  แมงกะพรนุ ไฟ 

5.  แมงกะพรนุ ชนดิ ใดทไ่ี มควรนาํ มาทาํ แมงกะพรนุ แหง 
ก.  แมงกะพรนุ ไฟ 
ข.  แมงกะพรุนหอม 
ค.  แมงกะพรุนหนงั  
ง.  แมงกะพรนุ ลอดชอง 

ค

6.  อวัยวะในขอ ใดที่แมงกะพรุนใชสําหรบั หาอาหาร 
ก.  วนุ  
ข.  หนวด 
ค.  ฉมวก 
ง.  เขม็ พิษ 

7.  สารในขอ ใดท่ี ไม นาํ มาเปน สวนผสมในการหมักแมงกะพรุน 
ก.  เกลอื  
ข.  นา้ํ สม 
ค.  สารสม  
ง.  โซเดยี มไบคารบ อเนต 

8.  การหมกั แมงกะพรนุ ใชเ วลาในการหมกั จนครบขนั้ ตอนประมาณก่ีวนั  
ก.  5  วนั  
ข.  10  วัน 
ค.  15  วัน 
ง.  20  วนั  

9.  แมงกะพรนุ ขนาดใดที่มรี าคาสูงทสี่ ดุ  
ก.  ขนาด  เอ 
ข.  ขนาด  บี 
ค.  ขนาด  ซ ี
ง.  ขนาด  ด ี

10.  คณุ ธรรมและจริยธรรมในขอ ใดทมี่ ีความสาํ คญั ท่ีสุดในการผลติ  
แมงกะพรนุ แหง 
ก.  ขยนั  
ข.  อดทน 
ค.  ซ่ือสัตยต อผบู ริโภค 
ง.  รักอาชีพของตนเอง 

ตอนท1ี่   ความรูท่ัวไปเกี่ยวกับแมงกะพรุน

สาระสาํ คญั  

การผลิตแมงกะพรุนแหง  ควรรูจ ักถึงวธิ กี ารจบั   และการคดั เลือก 
แมงกะพรนุ  

จดุ ประสงค 

1.  บอกชนิดและลักษณะของแมงกะพรุนท่ีนํามาผลิตได 
2.  อธิบายวธิ กี ารจับแมงกะพรุนได 

ขอบขา ยเนอ้ื หา 

1.  ชนิดและลักษณะของแมงกะพรุนท่ีนํามาผลติ แมงกะพรุนแหง 
2.  การจบั แมงกะพรุน 

2

ความนํา 

ทมี่ า : http://science.howstuffworks.com/jellyfish.htm 

มงกะพรุน  (Jellyfish)  เปน สตั วทะเลที่มนษุ ยน ํามาบริโภคเปนอาหารมา 
ชานานแลว   ประเทศจีนไดใชแมงกะพรุนเปนอาหารและทํายามากวา 
1,000  ปมาแลว  ประเทศในแถบเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต  เชน   ไทย  มาเลเซยี  
และอินโดนีเซีย ไดเ ร่มิ ผลิตแมงกะพรนุ แหง สงออกไปจําหนายยงั ตางประเทศ 
โดยเฉพาะญี่ปนุ มาตั้งแตป   พ.ศ. 2503 

จากสถิติปริมาณและมูลคาสัตวนํ้าของประเทศไทย    ไดบันทึกปริมาณการ 
ผลิตแมงกะพรุนแหงมาต้ังแตป พ.ศ.  2517  เปนตนมาปรากฏวา   การผลิต 
แมงกะพรุนแหงในแตละปสวนใหญจะมีปริมาณแตกตางกันมาก  คืออยู ใน 
ชวงระหวาง  10,000-100,000  ตัน  อันเนื่องมาจากปริมาณความชุกชุมของ 
แมงกะพรุน    และสภาพของส่ิงแวดลอมทางทะเลในแตละป  แหลงผลิตแมง 
กะพรุนแหงบริเวณอาวไทยฝงตะวันออก ไดแก  จงั หวดั ระยอง  จนั ทบุรแี ละ 
ตราด  กอนป พ.ศ. 2534  มีเพียงเล็กนอย  เนื่องจากปริมาณแมงกะพรุนสด 
มีไมมากนัก   ชาวประมงใชสวิงตักแมงกะพรุนสดรวบรวมเอาไปขายใหผ ู
ประกอบการหมกั แมงกะพรนุ เพอื่ ทาํ แมงกะพรนุ แหง สง ออกขายยงั ตา งประเทศ 
ฤดูทําการประมงแมงกะพรนุ จะเรม่ิ ต้ังแตเดอื นพฤษภาคม  จนถึงเดอื นตุลาคม 
หรือเดือนพฤศจิกายน    เนื่องจากอิทธิพลของลมมรสุมตะวันตกเฉียงใตที่พัด 
เขาสูบริเวณชายฝงทะเลตะวันออกจะพัดพาแมงกะพรุนใหเขามาอยูบริเวณ 
ชายฝง 

3

ทีม่ า : http://echeng.com/journal/2007/02/ 

นป  พ.ศ. 2534  ปริมาณแมงกะพรนุ บริเวณชายฝง ตะวนั ออกมคี วามชุกชมุ  
ชาวประมงประเภทตาง ๆ เชน  เรอื ไดหมึก  เรืออวนจมปู  เรอื อวนลากแคระ 
ไดเปล่ียนมาทําการประมงแมงกะพรุนโดยใชสวิงตัก    และในฤดูทําการ 
ประมงแมงกะพรุนป พ.ศ. 2535  ชาวประมงสวนใหญไดเปลี่ยนแปลงวิธีทาํ  
การประมงจากการใชสวิงตักมาใชอวนลาก    เพ่ือใชลากแมงกะพรุนบริเวณ 
ชายฝง  ในป พ.ศ.  2537  ชาวประมงสวนใหญใชอวนลากจับแมงกะพรุน 
บริเวณชายฝงทะเล   ซึ่งการทําประมงแมงกะพรุนโดยวิธีน้ีมีความผิดตาม 
ประกาศของกระทรวงเกษตรและสหกรณ  เรื่อง  กาํ หนดเขตหา มใชเครอ่ื งมอื  
อวนลากและอวนรุนที่ใชกบั เรอื ยนตทําการประมงในเขต 3,000 เมตร นับจาก 
ขอบนาํ้ ตามชายฝง  ชาวประมงในจังหวดั จนั ทบรุ ีและระยองไดรองเรยี นกรม 
ประมงใหผอ นผันอนุญาตใชเรอื อวนลากทําการประมงแมงกะพรนุ ไดใ นระยะ 
3,000  เมตรหา งจากชายฝง   แตก รมประมงไมส ามารถจะผอนผันใหไดเพราะ 
ไดค ํานงึ ถงึ การใชท รพั ยากรธรรมชาตอิ ยางถกู ตอง  เพอื่ การใชท รพั ยากรสตั วนา้ํ  
ใหเ ปน ประโยชนแ กชาวประมงทกุ กลมุ อยา งยุติธรรม  ดงั นั้นวิธกี ารทําประมง 
แมงกะพรนุ ท่ีถกู ตองคอื  การใชสวงิ ชอนหรอื ตัก 

4

ชนดิ และลกั ษณะของแมงกะพรุน 

ทม่ี า : http://science.howstuffworks.com/jellyfish.htm 
มงกะพรุนเปนสัตวทะเลไมมีกระดูกสันหลัง    มีรางกายโปรงใส 
และออนนิ่ม เหมือนวุน   ลักษณะคลายรมชูชีพ   มีเสนหนวดอยูรอบ 
บริเวณขอบรม สําหรบั ใชเปนเคร่ืองสัมผัสและทรงตัว  ถัดจากขอบรมเขาไป 
ตรงกลางใตรม   จะมีเสนยาว  ๆ  ลักษณะคลายหนวดปลาหมึกหอยยอยลง 
ดานลางทําหนาที่ คอยลาเหยื่อหรือจับเหย่ือใสปาก    แมงกะพรุนไมมีสมอง 
ไมม กี ระดกู   ไมมีหวั ใจ และไมม ีปอด  โครงสรา งของรางกายเปนแบบงาย ๆ 
ประกอบดวยเนื้อเยื่อสองชั้น  มาบรรจบกันเปนปาก  และกระเพาะอาหาร 
และมีชองเปดออกเพียงชองเดียว  ทําหนาที่ เปนปากและทวารหนัก 
ระหวางเนื้อเยื่อมีสารท่ีมีลักษณะคลายวุนเรียก  วามีโซเกลีย  (Mesoglea) 
ทําหนาที่ ยึดเน้ื อเย่ื อทั้ งสองเขาดวยกัน    การเคลื่ อนท่ี ของแมงกะพรุน 
จะใชกลามเนื้อท่ีอยูบริเวณขอบของรม    เม่ือกลามเน้ือหดตัวขอบของรม 
จะหุบลง   นํ้าจะถูกขับออกจากรางกายทําใหเคลื่อนท่ีไปขางหนาโดยแรง 
ขบั ดนั ของนํ้า  เม่ือกลามเน้อื คลายตวั ขอบของรม จะเปด ออก  น้าํ ทะเลจะไหล 
เขาไปใหม   หมนุ เวยี นสลบั อยเู ชนน้ีเรอื่ ยไป 
แมงกะพรุนกินสตั วเปนอาหาร  ไดแก  ตัวออนของสัตวน า้ํ ชนดิ ตาง ๆ กงุ  
ปลาและสตั วน าํ้ ชนดิ อน่ื  ๆ โดยใชอ วยั วะทเี่ รยี กวา เขม็ พษิ (Nematocyst) สําหรบั  
หาอาหาร  มีลักษณะเปนกระเปาะท่ี บริเวณหนวด  ประกอบดวยนํ้าพิษและ 

5

ฉมวกยาวเปนเสนดาย    เข็มพิษไมมีระบบประสาทมาควบคุม    ดังนั้นเม่ือมี 
สิ่ งเราทั้ งทางเคมีและกายภาพมากระทบ    เข็มพิษจะตอบสนองทันท ี
โดยไมมีการจําแนกวาสิ่งที่มากระทบน้ันคืออะไร    เหยื่อท่ีโดนเข็มพิษจะถูก 
ทาํ ใหเปนอัมพาตโดยพิษของเข็มพิษและถูกหนวดจับเขาสูปาก  และทําการ 
ยอ ยอาหารท่กี ระเพาะ 

แมงกะพรุนแบงออกเปนสองกลุมใหญ ๆ คอื   แมงกะพรุนที่ใชบรโิ ภค 
และแมงกะพรุนทเ่ี ปนพิษ 
1.  แมงกะพรนุ ทใ่ี ชบริโภค จากการสาํ รวจของ  พจณา บุณยเนตร (2521, 2522) 
รายงานวาแมงกะพรุนทถ่ี กู นํามาใชบริโภคในอา วไทยมอี ยู  3  ชนดิ คอื  

1.1  แมงกะพรุนลอดชอง  (Lobonema smithii)  ลําตัวใส  สีฟา  ขาว  ชมพู 
หรือ  มวงคราม    ผิวนอกของรมมีระยางคคลายวุน  เปนเสนตรงเหมือนเสน 
ลอดองสิงคโปร    ระยางคท่ี อยู ตรงกลางใตรมมีขนาดใหญ    ขนาดเสน 
ผาศูนยกลางรม    ท่ีพบวานํามาใชทําแมงกะพรุนแหงอยูระหวาง  20-50 
เซนติเมตร 

ทม่ี า : http://www.fisheries.go.th 

6

1.2  แมงกะพรนุ หนัง (Rhopiloma hispidum) หรอื แมงกะพรนุ สม โอ ลาํ ตัว 
สีขาว  หรอื อาจมีจุดประสีน้ําตาล  ผิวหยาบขรุขระคอนขางแข็งคลายเปลือก 
สม โอ 

ทมี่ า : http://www.fisheries.go.th 
1.3  แมงกะพรนุ หอม  (Mastigias sp.)  ลาํ ตวั สีน้าํ ตาลไหม   ผิวนอกของรม 
เปนปุมนูนยาวคลา ยผิวมะกรดู  

ทม่ี า : http://www.deepseaimages.com 

7

2.  แมงกะพรนุ ทเ่ี ปน พษิ ในอา วไทยยงั ไมม กี ารจาํ แนกชนดิ ทแ่ี นน อน  แตท รี่ จู กั  
กันดคี ือ  แมงกะพรุนไฟ  มีรูปรางคลา ยแมงกะพรนุ หนงั แตมขี นาดเลก็ กวา มี 
สีแดง  เม่ือสัมผัสถูกพษิ จะปวดแสบปวดรอ นและเกิดแผลเร้อื รงั   อกี ชนิดหน่ึง 
คือ  แมงกะพรนุ สาหรา ย  มีหนวดเปนสายยาวตอจากลําตัวหลายเสน   แตล ะเสน 
ยาวประมาณ  1.50  เมตร  ถา หนวดนขี้ าดหลุดออกไปกส็ ามารถทําอนั ตรายกบั  
ผูทีถ่ ูกสายนีไ้ ด  ซงึ่ จะทําใหผิวหนังไหมเ กรียม  ปวดตามกลามเน้ือ 

แมงกะพรุนทใี่ ชส าํ หรับบรโิ ภค พบบรเิ วณชายฝง จงั หวดั ระยองและจันทบรุ ี 
ในชว งเดือนพฤษภาคมถงึ เดอื นกรกฎาคม  สว นใหญเปน แมงกะพรุนลอดชอง 
ซงึ่ ใชส ําหรบั ทาํ แมง กะพรุนแหง   แหลง ทพี่ บวา มแี มงกะพรุนลอดชองชกุ ชมุ ใน 
ชวงเดือนดังกลาว  ไดแก    บริเวณปากแมน้ําระยอง    เกาะเสม็ด    ปากแมน้ํา 
ประแสรและพังราด  หมูเกาะมัน  ปากแมนํ้าแขมหนู    และปากแมนํ้าจังหวัด 
จันทบุร ี

วธิ กี ารจบั แมงกะพรุน 

เครอื่ งมอื ประมงทใี่ ชทาํ การประมงแมงกะพรุนมี  2  ประเภทคือ 
1.  สวิงชอ นหรือตัก  ลกั ษณะของสวิงทําดว ยเหลก็ เสน หรือแสตนเลส  ขนาด 
เสนผาศูนยกลาง  10  มิลลิเมตร    ขดเปนรูปวงกลมมีเสนผาศูนยกลาง  51 
เซนติเมตร เชอ่ื ม ตดิ กบั ขอตอ ทําดวยเหล็กแปบ    ขนาดเสนผา ศูนยกลาง  4.5 
เซนตเิ มตร  ยาว 8-18  เซนตเิ มตร  สวมเขากบั ดา มไมไ ผยาวประมาณ  4  เมตร 
ตัวตาขายทาํ ดว ยอวนเบอร 100  ขนาดตาอวน  10  เซนติเมตร 

8

วิธีทําประมง ชาวประมงจะออกเรือในชวงเวลา  05.00-15.00  น. คนหา 
แมงกะพรนุ ทลี่ อยอยตู ามผดิ น้ํา  เมอ่ื พบจะใชส วงิ ชอ นขน้ึ เรอื   เรอื แตล ะลาํ ใชค น 
2-3  คน 

2.  อวนลาก  ลกั ษณะของอวนลากประกอบดว ยอวน  2  ผืน  คือผืนลางและ 
ผืนบน  นํามาเยบ็ ตะเข็บเขา ดว ยกนั   สว นของปก จะยื่นเรยี วยาวออกไปขางหนา  
เพ่ือเพิ่มพ้ืนที่ในการจับ    บางรายใชอวนลากกุงหรืออวนลากปลามาดัดแปลง 
โดยเปลี่ยนอวนกนถุงใหม ีขนาดตาใหญและยาวกวาเดมิ  

วิธที ําประมง ชาวประมง จะออกทาํ การประมงระหวางเวลา 05.00-15.00 น. 
คนหาฝูงแมงกะพรุน    เมื่ อพบแลวจะทําการปลอยอวนใชเรือลากชา  ๆ 
เม่ือไดแมงกะพรุนจนเต็มถุงอวน แลวจะทําการกูอวนขึ้นเรือ  เหลือไวแต 
เฉพาะสวนถุงแมงกะพรุน    แลวผูกมัดปากถุงลากเขาฝง  เพ่ื อนําไปขาย 
ใหแ กผ ปู ระกอบ การหมกั แมงกะพรนุ  

9

กจิ กรรมท่ี 1 

1.  ใหผูเรียนไปศึกษาถึงชนิดของแมงกะพรุนสดจากบริเวณท่ีมีการจับ 
แมงกะพรุน  แลวบนั ทกึ ลักษณะของแมงกะพรุนแตล ะชนดิ ทพี่ บ 
..................................................................................................................... 
..................................................................................................................... 
..................................................................................................................... 
..................................................................................................................... 
..................................................................................................................... 
..................................................................................................................... 
..................................................................................................................... 
..................................................................................................................... 
..................................................................................................................... 
..................................................................................................................... 
..................................................................................................................... 
..................................................................................................................... 
..................................................................................................................... 
..................................................................................................................... 
..................................................................................................................... 
..................................................................................................................... 
..................................................................................................................... 

ตอนท2ี่ ข้ันตอนและวิธีการผลิตแมงกะพรุนแหง 

สาํ ระสาํ คญั  

การผลิตแมงกะพรุนแหง    จําเปนจะตองรู ถึงกรรมวิธีข้ั นตอน 
ในการผลิต  เพื่อใหไดผ ลผลติ ที่มีคุณภาพดี 

จดุ ประสงค 

1.  บอกสวนผสมเพอ่ื ใชใ นการหมักแมงกะพรนุ ได 
2.  อธิบายสาระและการผลติ แมงกะพรุนแหง ไดถ ูกตอง 

ขอบขา ยเนอ้ื หา 

1.  สวนผสมในการหมักแมงกะพรนุ  
2.  ข้นั ตอนการหมักแมงกะพรุน 

11

ขั้นตอนและวิธกี ารผลิตแมงกะพรนุ แหง  

แมงกะพรนุ แหง   เปน อาหารทเ่ี มื่อนําไปแชนาํ้ แลว มลี กั ษณะกรอบนมุ  
คลา ยเห็ดหหู นูขาว  กอนทีจ่ ะไดแ มงกะพรนุ แหง เพื่อนํามาบริโภคนัน้  
มกี ระบวนการหลายข้นั ตอนในการผลิต  ซ่งึ มรี ายละเอียดดังตอไปน ้ี

1.  การสรางโรงเรือนบอหมัก 

บอหมักมีความจําเปนตอการผลิตแมงกะพรุนแหง   ขนาดของบอหมัก 
ไมไดกําหนดแนนอนขึ้ นอยู กับความพอใจของผู ผลิต  แตโดยทั่ วไป 
ขนาดของบอหมักจะมีขนาด  3x3x1  เมตร    ทําดวยเหล็กแปบน้ําขนาด 
เสน ผาศูนยกลาง  2  นิ้ว  หรอื ใชไ มหนา   3  น้ิว  หรือไมไผ   แลว กรดุ ว ย ผา เต็นท 
หรือผาพลาสติกที่เย็บเปนรูปสี่เหล่ียมขนาดเทากรอบบอ  จาํ นวนบอที่สราง 
ตองสรา งอยางนอ ย 4 บอ ขนึ้ ไป  ท้งั น้ีเพ่ือใชหมุนเวยี นในการหมักแมงกะพรุน 
คร้ังตอ  ๆไป ราคาคากอสรางตอบอข้ึนอยูกับวัสดุท่ีใช  ถา ทําดวยไมไผ และ 
กรดุ ว ยผาพลาสติกคณุ ภาพปานกลาง  ราคาจะตกประมาณบอ ละ  1,200- 1,500 
บาทตอบอ  แตถาทุนมากและทําแบบชนิดถาวรก็จะทําดวยเหล็กแปบนํ้า 
และกรดุ ว ยผา เตน ทอ ยา งด ี  ซง่ึ จะใชง านไดห ลายป   ราคากจ็ ะตกประมาณ บอ ละ 
4,000-5,000  บาท      ปากบอตองมีหลังคาหรือใชผาพลาสติกคลุมเพ่ื อ 
ปอ งกนั แสงแดดและนํ้าฝน  ซงึ่ จะมผี ลทําใหไ ดก ารผลติ แมงกะพรุนแหง ไมส วย 

12

2.  การหมกั แมงกะพรุน 

สวนผสมท่ีใชในการหมักแมงกะพรนุ ประกอบดวย สวนผสม  3  ชนิดคือ
เกลอื
สารสม ปน
โซเดียมไบคารบ อเนต 

กรรมวธิ ใี นการหมกั มี  3  ขั้นตอนดังน้ ี

ข้ันตอนที่  1 

นําแมงกะพรุนสดมาตัดสวนที่เปนอกออกแยกจากกัน  (อก  คือสวน 
ของระยางค ที่อยูตรงกลางใตรม)  แลวนําเฉพาะสวน รมไปใสในบอหมัก 
ผสมสารสมปนและ  โซเดียมไบคารบอเนตในอัตราสวน  5:1  กิโลกรัม 
ตอแมงกะพรุน  1000  ตัว  แลวสาดใหทั่ วบอ    จากน้ั นจึงลงไปในบอ 
คลกุ เคลาแมงกะพรนุ ใหท่ัวถึง  ทิ้งไว ประมาณ  1  คนื   หรือ  12  ชว่ั โมง 

13

ข้ันตอนท ่ี 2 

นําแ ม งกะพ รุ น ที่ ผ านขั้ น ตอ น ที่ ห นึ่ งม าแล วม าล าง เมื อก ออก 
โดยใชนํ้าในบอหมัก  (อยาใชน้ําจืดลาง)  เสร็จแลวนําไปใสในบอถัดไป 
โดยวางเรยี งเปน ชน้ั  ๆ ผสม สารสมปนและโซเดยี มไบคารบ อเนตในอัตราสว น 
10:1  กิโลกรมั   สาดใหท่วั  ในแตล ะช้ัน  แลว จงึ สาดเกลือตามประมาณชน้ั ละ 
20  กิโลกรมั   หลงั จากนน้ั  หมักไวป ระมาณ  2-3  วนั  

ขน้ั ตอนท ่ี 3 

นาํ แมงกะพรุนท่ผี านขัน้ ตอนที่สองแลว ไปใสบอ ใหมโดยเรียงเปนชัน้  ๆ แตล ะ 
ชั้นสาดดวยเกลือเพียงอยางเดียวใหท่ัวถึง  แลว หมักท้ิงไวประมาณ  6-7  วัน 
แมงกะพรนุ จะมลี กั ษณะเปน แผน บาง ๆ สีเหลอื งแกมนา้ํ ตาลออ น  พรอ มทจ่ี ะสง  
ไปจําหนา ย 

14

สรุปกระบวนการผลิตแมงกะพรุนแหง 

แมงกะพรนุ สด 

ตดั สว นอกออก 

หมกั ขนั้ ทีห่ นง่ึ  

(ใชสารสมและโซเดียมไบคารบ อเนต  หมักทงิ้ ไว  1  คืน) 

หมกั ขัน้ ทสี่ อง 

(ใชส ารสม + โซเดียมไบคารบอเนต + เกลือ  หมักทิ้งไว  2-3  คืน) 

หมกั ขนั้ ทสี่ าม 

(ใชเกลือเพยี งอยางเดียว  หมักท้งิ ไวประมาณ  6-7  คืน) 

นาํ ไปจําหนา ย 

15

หมายเหตุ สวนอกทต่ี ัดแยกออกมานนั้ เราจะไมทิ้ง แตจ ะนํามาหมกั
เชนกนั โดยนาํ สวนอกทตี่ ดั ออกมาใสบอ ท้ิงไว 1 คนื โดยไมตอ งใส สาร
ใด ๆ หลงั จากน้ันจึงนํามาหมักในน้าํ ของข้นั ตอนท่ี 2 เปน เวลา 1 คนื
แลว นําไปหมกั เกลือท้ิงไวป ระมาณ 5-6 วัน 

กจิ กรรมท่ี 2  16

ใหผ เู รยี นไปพบผรู  ู  หรือผปู ระกอบการหมกั แมงกะพรุน  แลวสอบถามถงึ  
สารที่ใช  และอตั ราสว นผสมในการหมกั แมงกะพรุนพรอมขั้นตอนการ 
ผลติ แมงกะพรนุ แหง   พรอ มบนั ทึก 

1.1  สารทใี่ ชใ นการหมกั แมงกะพรุนมีก่ชี นิด 
.............................................................................................................. 
.............................................................................................................. 
.............................................................................................................. 
.............................................................................................................. 
.............................................................................................................. 
.............................................................................................................. 
.............................................................................................................. 
.............................................................................................................. 

1.2  อัตราสวนผสมของสารแตล ะขน้ั ตอน 
.............................................................................................................. 
.............................................................................................................. 
.............................................................................................................. 
.............................................................................................................. 
.............................................................................................................. 
.............................................................................................................. 
.............................................................................................................. 
.............................................................................................................. 

1.3  อธบิ ายวิธกี ารทําแมงกะพรนุ แตล ะขนั้ ตอน 
.............................................................................................................. 
.............................................................................................................. 
.............................................................................................................. 
.............................................................................................................. 
.............................................................................................................. 
.............................................................................................................. 
.............................................................................................................. 

17

ตอนที่3  การตลาด และ การจัดจาํ หนา ย 

สาระสาํ คญั  

การผลิตแมงกะพรุนแหงเพื่ อการจําหนาย  จะคัดขนาดของ 
แมงกะพรุนออกเปน  4  ขนาด  ซ่ึงแบงตามความยาวเสนผาศูนยกลาง 
ของแมงกะพรนุ  ตลาดสง ออกท่ีสาํ คัญ คอื  ญี่ปุน  และผผู ลติ แมงกะพรนุ  
แหง จะตอ งมีคุณธรรมและจริยธรรมในการผลิต 

จดุ ประสงค 

เมอ่ื ผูเรียนศึกษาตอนท่ี 3 จบแลว  สามารถ 
1.  จําแนกขนาดของแมงกะพรนุ เพอื่ การจําหนายได 
2.  บอกราคาแมงกะพรุนแหง แตล ะขนาดโดยประมาณได 
3.  บอกถึงคณุ ธรรมและจรยิ ธรรมที่ดีตอ การผลิตแมงกะพรุนแหงได 

ขอบขา ยเนอ้ื หา 

1.  การตลาดและการจดั จาํ หนาย 
2.  คณุ ธรรมและจรยิ ธรรมของผูประกอบการ 

18

การตลาดและการจัดจาํ หนา ย 

ประเทศในแถบเอเซียตะวันออกเฉยี งใต  รวมทัง้ ประเทศไทย เปนกลุมผผู ลิต 
แมงกะพรุนแหงรายใหญเพื่อสงออกไปจําหนายยังตางประเทศ    โดยเฉพาะ 
ประเทศญปี่ นุ เปน ประเทศทม่ี ปี ระชาชนนยิ มบรโิ ภคแมงกะพรนุ มากมคี วามตอ ง 
การสงู ถึงปละประมาณ 7,000 ตนั   ในป  พ.ศ. 2524  ประเทศไทยสงออกแมง 
กะพรนุ ไปสปู ระเทศญปี่ นุ เปนอันดบั 4 ของกลมุ ประเทศทส่ี ง แมงกะพรนุ เขา ไป 
จําหนายในญี่ปนุ   ประเทศไทยไดส งแมงกะพรุนแหง ไปจําหนายยงั ตา งประเทศ 
ต้งั แตป  พ.ศ. 2517 เปนตน มา  ปรมิ าณการผลิตแมงกะพรุนแหงในฉตละปนั้น 
มคี วามแตกตา งกนั ตามปรมิ าณความชุกชมุ ของแมงกะพรนุ   ปริมาณสงู สดุ ท่ีเคย 
ผลิตไวในป พ.ศ. 2526  เทากบั 180,281 ตัน  แมงกะพรุนท่ผี า นกระบวนการ 
หมักเรียบรอยแลวจะนําไปจําหนายใหแกพอคาคนกลาง    กอนที่ จะนํา 
แมงกะพรุนแหงบรรจุลังสงไปจําหนาย   พอคาคนกลางจะทําการคัดขนาด 
แมงกะพรุน ซ่ึงจะแบงออกเปน  4  ขนาด ตามความยาวของเสนผาศูนยกลาง 
ของแมงกะพรุน ดังน ้ี

ขนาด  เอ  มีขนาดเสนผา ศูนยกลางมากกวา  10  นิ้วข้ึนไป 
ขนาด  บี  มีขนาดเสน ผา ศูนยกลางตั้งแต  8  นวิ้ ถึง  9  น้ิว 
ขนาด  ซี  มีขนาดเสน ผา ศนู ยก ลางตั้งแต  6  นว้ิ ถึง  8  น้วิ  
ขนาด  ดี  มีขนาดเสนผา ศนู ยกลางตัง้ แต  6  นว้ิ ลงมา 

นอกจากน้ยี ังแยกแมงกะพรนุ แหง ออกอกี   3  ประเภท คอื  
1.  แมงกะพรุนสีมวง   ไดแก แมงกะพรุนท่ีมีสีมวง    หรือ  สีมวงแดง 
จะถกู คัดออก เนอ่ื งจากผูบรโิ ภคไมน ิยม  มีราคาถูก 
2.  แมงกะพรนุ ทีไ่ มสมบูรณฉีกขาด 
3.  สว นอก 
ท้ังสามประเภทนร้ี าคาถูกสวนใหญจะขายภายในประเทศ 

19

ราคาซอื้ ขายแมงกะพรุนแหง แตละประเภทมดี งั น ี้ (ราคาป พ.ศ. 2537) 
ขนาด  เอ  จํานวน  6-8  ตัวตอ กก. ราคา ก.ก.ละ  49-50  บาท 
ขนาด  บ ี  จํานวน  10-12  ตัวตอ กก. ราคา ก.ก.ละ  45  บาท 
ขนาด  ซ ี  จํานวน  16-18  ตวั ตอ  กก. ราคา ก.ก.ละ  35  บาท 
ขนาด  ด ี  จํานวน  25-27  ตวั ตอ กก. ราคา ก.ก.ละ  22  บาท 
แมงกะพรุนสมี ว ง  ราคา กก. ละ  22  บาท 

แมงกะพรุนที่คัดขนาดแลวจะนําไปบรรจุลังไมขนาด  25  กก.  เพื่อสงไป 
จําหนายตอไป    ในการซื้ อขายนั้น  พอคาคนกลางจะเปนผู เขามารับซ้ื อ 
ถึงสถานที่ ประกอบการและจะเปนผู จัดหาสารสม    เกลือ    และโซเดียมไบ 
คารบ อเนต  มาขายใหแ กผูป ระกอบการหมกั แมงกะพรนุ  

คุณธรรม  และจรยิ ธรรมของผปู ระกอบการ 

1.  ซอื่ สตั ยตอผูบ ริโภค ไมปลอมแปลงสารท่ีเปนอนั ตรายตอผูบริโภค และ 
จําหนา ยในราคาทยี่ ุตธิ รรม 

2.  ตรงตอเวลาในการนดั หมายกบั ลูกคา  
3.  อดทนตอการทาํ งาน และยอมรับคาํ ตาํ หนขิ องผูบ ริโภค 
4.  ขยันขันแขง็   และพากเพยี ร 
5.  รกั อาชพี ของตนเอง 
6.  หมน่ั ศกึ ษาคนควาวิธีการใหมๆ  ใหกาวหนา และ รูจกั ปรับปรงุ เปลี่ยนแปลง 

รูปแบบการผลิตใหดีข้ึน 
7.  มคี วามรับผดิ ชอบในสินคา ของตนเอง 
8.  รจู ักประหยัดเวลา  แรงงาน  และวัสดใุ นการผลติ  
9.  ไมท ิ้งน้าํ ท่ีเหลือจากการหมกั แมงกะพรุนลงสแู หลงน้ําสาธารณะ 

20

กจิ กรรมท่ี 3 

1.  ใหผูเรียนไปพบผูประกอบการผลิตแมงกะพรุนแหงเพื่อสอบถาม 
วิธีการคัดขนาด  และราคาของแมงกะพรนุ   แลว บนั ทกึ ลงในแบบบันทึก 

1.1.................................................................................................... 
............................................................................................................... 
............................................................................................................... 
............................................................................................................... 
............................................................................................................... 
............................................................................................................... 
............................................................................................................... 

1.2 แมงกะพรุนแตละขนาดมีราคาโดยประมาณกโิ ลกรมั ละเทาไร 
............................................................................................................... 
............................................................................................................... 
............................................................................................................... 
............................................................................................................... 
............................................................................................................... 
............................................................................................................... 
............................................................................................................... 

1.3 ใหผ เู รยี นยกตวั อยา งคุณธรรมและจรยิ ธรรมทด่ี ตี อ การผลติ  
แมงกะพรุนแหงมาอยางนอ ย  5  ขอ 
1............................................................................................................. 
............................................................................................................... 
2............................................................................................................. 
............................................................................................................... 
3............................................................................................................. 
............................................................................................................... 
4............................................................................................................. 
............................................................................................................... 
5............................................................................................................. 
............................................................................................................... 

21

แบบทดสอบตนเองหลังเรยี น 

คําสั่ง  ใหผ เู รยี นเลอื กตอบขอ ทถ่ี กู ทสี่ ดุ เพยี งขอ เดยี ว โดยวงกลมลอ มรอบ 
ตวั อักษรหนา ขอท่ถี ูก 

1.  ประชาชนในประเทศใดท่ีนยิ มบรโิ ภคแมงกะพรนุ มากทสี่ ดุ  
ก.  ไทย 
ข.  ญป่ี ุน 
ค.  มาเลเซยี  
ง.  อนิ โดนีเซีย 

2.  การจบั แมงกะพรุนโดยวิธใี ดที่ชาวประมงนยิ มใชแ ละเปน วธิ ีท่ีถูกกฎหมาย 
ก.  ใชแห 
ข.  ใชสวงิ ตัก 
ค.  ใชอวนลาก 
ง.  ใชอ วนรุน 

3.  อวัยวะใดท่เี ปนสว นประกอบโครงสรา งของรางกายแมงกะพรนุ  
ก.  สมอง 
ข.  กระดกู  
ค.  หัวใจ 
ง.  ทวารหนกั  

4.  แมงกะพรุนชนดิ ใดที่ ไม นยิ มนํามาบริโภค 
ก.  แมงกะพรุนหนัง 
ข.  แมงกะพรุนหอม 
ค.  แมงกะพรนุ สาหราย 
ง.  แมงกะพรนุ ลอดชอ ง 

5.  แมงกะพรนุ ทพ่ี บบรเิ วณชายฝง ทะเลตะวนั ออกสวนใหญเปน  
แมงกะพรนุ ชนดิ ใด 
ก.  แมงกะพรุนหนงั  
ข.  แมงกะพรนุ หอม 
ค.  แมงกะพรนุ ลอดชอง 
ง.  แมงกะพรนุ สาหราย 

22

6.  แมงกะพรนุ ใชอ วยั วะใดในการหาอาหาร 
ก.  ปาก 
ข.  หนวด 
ค.  เขม็ พษิ  
ง.  ฉมวก 

7.  สารในขอ ใดที่นํามาใชใ นการหมกั แมงกะพรุน 
ก.  เกลือ 
ข.  น้ําตาล 
ค.  นาํ้ สม สายช ู
ง.  ดางทับทิม 

8.  การหมักแมงกะพรุนใชเวลาในการหมักจนครบข้ันตอนประมาณกี่วัน 
ก.  10  วัน 
ข.  15  วัน 
ค.  20  วนั  
ง.  25  วัน 

9.  แมงกะพรนุ ทม่ี ีขนาดใหญท ส่ี ุดคอื ขอ ใด 
ก.  ขนาด  เอ 
ข.  ขนาด  บี 
ค.  ขนาด  ซ ี
ง.  ขนาด  ด ี

10.  คุณธรรมและจรยิ ธรรมในขอใดท่ีมคี วามสําคัญที่สุดในการผลติ  
แมงกะพรุนแหง 
ก.  ขยนั  
ข.  อดทน 
ค.  ประหยดั  
ง.  ซอื่ สัตยต อผบู รโิ ภค 

23

เฉลยแบบทดสอบกอ น-หลังเรยี น 

เฉลยแบบทดสอบกอนเรยี น 

1.  ค  2.  ข 

3.  ง  4.  ง 

5.  ก  6.  ง 

7.  ข  8.  ข 

9.  ก  10.  ค 

เฉลยแบบทดสอบกอ นเรยี น 

1.  ข  2.  ข 

3.  ง  4.  ค 

5.  ก  6.  ค 

7.  ก  8.  ก 

9.  ก  10.  ง 

24

บรรณานุกรม 

คเชนทร  เฉลิมวัฒน.   แมงกะพรนุ . Update - ปท ี่ 9 ฉบบั ที่ 107 เมษายน. 
71-78, 2538. 

นงลกั ษณ  สุทธวิ นิช.  การผลิตแมงกะพรุนเพอื่ การสงออก. วารสารสงขลา 
นครนิ ทร  ปที่ 8 ฉบบั ท่ี 2  เมษายน-มถิ นุ ายน 235-238. 

วันชยั   อาจเขียน  อรณุ   สายเพ็ชร   และสมาน  สยุมภูรจินนั ท.  ระบาดวทิ ยา 
ของผปู ว ยจากพษิ แมงกะพรุนสาหรา ยทจ่ี งั หวดั สมทุ รสงคราม .2520- 
2533  วารสารกระทรวง  สาธารณสุข  ปท่ี 2  ฉบบั ท่ี 7-9 กรกฎาคม- 
กนั ยายน 117-123, 2536 

เชาวน  ชโิ นรกั ษ  และ พรรณี ชโิ นรกั ษ 2518 ชีววทิ ยา  เลม 2. คณะวิทยาศาสตร 
จฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลัย  , 2513. 

www.alibaba.com. 
www.allthesea.com. 
www.capegallery.com.au 
www.deepseaimages.com/dsilibrary/showgallery.php?cat=1009 
www.fisheries.go.th/coastal/th/ 
http://science.howstuffworks.com/jellyfish.htm 
http://echeng.com/journal/2007/02/ 

25

คณะทาํ งานผลติ ชดุ วชิ า 
การผลติ แมงกะพรนุ แหง  

คณะทป่ี รกึ ษา 

ดร.รุง  แกวแดง 
อธบิ ดกี รมการศกึ ษานอกโรงเรยี น 

ดร.บญุ เลิศ  มาแสง 
ผเู ชยี่ วชาญพเิ ศษกรมการศกึ ษานอกโรงเรยี น 

นายบญุ สง  คูวรากลุ  
ผอู าํ นวยการ 

ศนู ยก ารศกึ ษานอกโรงเรยี นภาคตะวนั ออก 

คณะกรรมการจดั ทาํ ชดุ วชิ า 

นายประวิม  วุฒิสินธ์ ิ
ประธานกรรมการ 
นายมาโนช  รงุ ราตร ี
ผเู ชย่ี วชาญเนอื้ หา 
นายเฉลมิ พล  รงั สมิ นั ตุว งศ 
ผเู ชย่ี วชาญเนอื้ หา 
นายกฤต  รังสิมันตวุ งศ 

ผเู ขยี น 
นางสาวกญั ญาทพิ   พวงจาํ ปา 

นกั เทคโนโลยี 
นางสาวอรทยั   ปานขาว 

นกั วัดผล 
นายสมชยั   ทปี กร 

บรรณาธกิ าร 
นายกฤต  รังสิมันตวุ งศ 

เลขานกุ าร 

26

คณะกรรมการพฒั นาและปรบั ปรงุ หลกั สตู ร 

ที่ปรึกษา 

นายประถม  สมคั รพงศ 
ผูอํานวยการศนู ยก ารศกึ ษานอกโรงเรียนภาคตะวนั ออก 

นางสาวสุรภี  สกลุ รตั น 
รองผอู าํ นวยการศูนยก ารศกึ ษานอกโรงเรยี นภาคตะวนั ออก 

คณะกรรมการพัฒนาและปรับปรุง 

นายมาโนช  รุงราตรี 
ผเู ช่ียวชาญเนื้อหา 
นายเฉลิมพล  รงั สมิ นั ตวุ งศ 
ผูเช่ียวชาญเน้ือหา 
นายกฤต  รังสิมนั ตุว งศ 

ผเู ขียน 
นางสมหทัย  ประสมศรี 

นักเทคโนโลย ี
นางสาวบษุ ยา  ปย ารมย 
บรรณาธกิ ารและเลขานกุ าร