การเลี้ยงปลาไหล

คาํ นํา 

ปลาไหลเปน ปลาอกี ชนิดหนง่ึ  ท่มี ีผนู ยิ มหันมา 
บรโิ ภคกันมากขนึ้  อกี ท้ังแหลงทีอ่ ยูอาศัยตามธรรมชาต ิ
ของปลาไหลก็เหลือลดนอยลงทุกที  อันเนื่องมาจาก 
ความตองการในการใชที่ดินเพ่ือประกอบธุรกิจตาง  ๆ 
มีมากขึ้น  ดังน้ัน  การเลี้ยงปลาไหลจึงเปนอีกทางหนึ่ง 
ของการผลิตเพ่ื อใหมีปริมาณเพียงพอตอผู บริโภค 
โดยเฉพาะในชวงฤดูแลง ปลาไหลในธรรมชาติมนี อ ยลง 
จึงทาํ ใหมีราคาสูงขึน้   จึงเปนสัตวน า้ํ ประเภทหนึ่งท่ีทาํ  
รายไดเสริมใหกับผู เล้ี ยงได  และยังเปนผลดีกับ 
ผูประกอบกิจการเลี้ยงสัตวอ่ืน  ๆ  เพ่ือมาเปนอาหาร 
ปลาไหลไดเปนการลดตนทุนในการกําจัดของเหลือ 
ในฟารม  และยังเปนการเพิม่ รายไดอ ีกทางหนงึ่ ดวย 

ศูนยการศึกษานอกโรงเรียนภาคตะวันออก 
ขอขอบคณุ คณะกรรมการพฒั นาสื่อและคณะกรรมการ 
พฒั นาและปรบั ปรงุ หลกั สตู รทกุ ทา นทมี่ สี ว นในการจดั ทาํ ชดุ วชิ าไว 
ณ  โอกาสน ้ี

ศูนยก ารศกึ ษานอกโรงเรียนภาคตะวนั ออก

สารบัญ 

หนา 

คาํ แนะนาํ การใชชุดวิชา......................................................... ก 
แบบทดสอบตนเองกอนเรยี น ................................................ ข 
โครงสรา งชดุ วชิ าชีพการเลี้ยงปลาไหล ................................ ง 
ตอนที่ 1  เตรยี มอะไรบา งกอ นเลย้ี งปลาไหล ....................... 1 
ตอนท่ี 2  การเพาะพันธปุ ลาไหลมีข้นั ตอนอยางไร ............. 9 
ตอนท่ี 3  การเล้ียงปลาไหล ................................................ 17 
ตอนท่ี 4  โรคที่เกิดขึ้นไดในปลาไหล ................................ 23 
ตอนท่ี 5  การตลาดของปลาไหล ....................................... 29 
แบบทดสอบตนเองหลงั เรียน .............................................. 33 
แนวเฉลยกิจกรรม ................................................................ 35 
เฉลยแบบทดสอบกอ น-หลงั เรยี น ........................................ 36 
รายการอา งองิ ....................................................................... 37

การเลี้ยงปลาไหล  ก

คาํ แนะนาํ การใชชดุ วชิ าชีพ 

1.  ชุดวิชาการเล้ียงปลาไหลน้ี    จัดทําข้ึน 
สําหรับเกษตรกรและผสู นใจการเลยี้ งปลาไหล  โดยจัด 
เปน กระบวนการเรยี นรูดวนตนเองประกอบดวยเนอื้ หา 
ภาพ  และกิจกรรม จาํ นวน 5 ตอน โดยมีวดี ที ศั น หรอื  
VCD ประกอบการศกึ ษา 

2.  กระบวนการเรียนในชุดวิชาเปนไปตาม 
ความสามารถของแตละบุคคล 

3.  ทําแบบทดสอบตนเองกอนเรียน  และ 
ตรวจสอบคาํ ตอบจากแนวเฉลย 

4.  ศึกษาโครงสรางชุด โครงสรางตอนให 
เขาใจเสียกอนเพ่ือเปนขอมูลเบื้องตน  ในการวางแผน 
การเรียนร ู  และฝกทักษะตอไป 

5.  อานเน้ือหาทุกตอนใหเขาใจ เตรียมวัสด ุ
อปุ กรณใหพรอ มทํากิจกรรมทกุ ข้ันตอน  จนเกิดทักษะ 
และความชาํ นาญ 

6.  หาความรูเพ่ิมเติมไดจากเอกสาร   และ 
แหลงความรูทีไ่ ดแนะนําไวท ายเลม  

การเล้ียงปลาไหล  ข

แบบทดสอบตนเองกอ นเรยี น 

คาํ ส่งั จงเขียนเคร่ืองหมาย(ü) หนา ขอความท่ีถกู และเคร่ืองหมาย(û) หนา  

ขอความที่ผิด 
(  )  1.  การเลือกพน้ื ท่ีสรางบอเลย้ี งปลาไหล ควรเปน พืน้ ทท่ี มี่ แี หลง น้าํ สะอาด 
อยใู กล ๆ 
(  )  2.  ที่ลมุ ทีม่ นี ํ้าทวมถึงเปนสถานที่ท่ีเหมาะ ในการสรางบอ เลย้ี งปลาไหล 
(  )  3.  การเล้ียงปลาไหลในบอคอนกรีตทําใหสะดวกในการจัดการและ 

ปองกนั การหลบหนี 
(  )  4.  การเลี้ยงปลาไหลในบอ ดนิ  จะทาํ ใหม กี ารเจริญเตบิ โตไดดกี วา 

บอคอนกรตี  
(  )  5.  บออนบุ าลใชเลี้ยงลูกปลาไหล ตง้ั แตออกจากไขถ งึ 1 เดอื น 
(  )  6.  การใสผ กั ตบชวา หรือผกั บงุ ในบอ เลย้ี งปลาไหล เพอ่ื ใหเ ปน ทอี่ าศยั และ 

หลบซอ นตัว 
(  )  7.  ปลาไหลเพศเมยี จะทําหนา ท่ีสรางรงั วางไข 
(  )  8.  ปลาไหลจะใชร ะยะเวลาในการเพาะฟกไขป ระมาณ 80 ชว่ั โมง 
(  )  9.  ปลาไหลเพศเมียมอี ายุตัง้ แต 2 ปข น้ึ ไป 
(  )  10.  แมพนั ธุปลาไหล 1 ตวั  จะวางไขค รงั้ ละประมาณ 1,000 ฟอง 
(  )  11.  การเลยี้ งแปลาไหลสามารถปลอ ยปลาไหลทมี่ ขี นาดตาง ๆ ลงในบอ 

เดียวกนั ได 
(  )  12.  การเปลี่ยนถายนาํ้ ในบอ เลยี้ งปลาไหล ควรทําเปน ประจําทุกเดอื น 
(  )  13.  อาหารของปลาไหลคอื อาหารทมี่ ีกลิน่ คาว เชน ปลาสด และเศษเนอ้ื สด 
(  )  14.  กระบอกไมไผห รอื ทอ น้าํ  ทใ่ี สล งไปในบอ เพอ่ื ใชเ ปน ทีผ่ สมพนั ธขุ อง 

ปลาไหล 
(  )  15.  ปลาไหลท่ีขายในทองตลาดจะมีราคาสูงในชวงฤดูแลง 
(  )  16.  โรคทเี่ กดิ จากเชอ้ื ราในปลาไหล จะแสดงอาการตกเลอื ดภายในชอ งทอ ง 

การเล้ียงปลาไหล  ค

(  )  17.  การรกั ษาโรคทเ่ี กิดจากเชอ้ื รา คอื ใชยามาลาไดทก รีนผสมอาหารใหกิน 
ติดตอกนั 5-7 วนั  

(  )  18.  โรคทเ่ี กดิ จากเช้ือราจะทําใหปลาไหลตายจาํ นวนมากในระยะเวลา 
ที่รวดเร็ว 

(  )  19.  การเลยี้ งปลาไหลท่หี นาแนน เกนิ ไปเปน สาเหตุของการเกิดโรคได 
(  )  20.  ใชยาฆา เชอ้ื โพวโดนไอโอดนี  สาดลงในน้ําเปน การรักษาโรคทเ่ี กดิ จาก 

เช้อื แบคทีเรยี  

การเลี้ยงปลาไหล  ง

โครงสรา งชุดวชิ า 

การเล้ียงปลาไหล 

สาระสําคัญ 

ปลาไหลเปนสัตวนํ้าจืด    ซ่ึงในปจจุบันเปนท่ ี
นิยมบริโภคกันมาก   ทั้งในประเทศและตางประเทศ 
จึงสามารถทํารายไดใหกับเกษตรกร    ผู เล้ียงปลาไหล 
เปน อยา งด ี ถา มกี ารเลี้ยงที่ถกู ตองตามข้นั ตอน 

จุดประสงคท่ัวไป 

1.  บอกถงึ ลกั ษณะของบอ  และปจจัยในการเล้ยี ง 
ปลาไหลไดถูกตอง 

2.  บอกถึงวธิ ีการเพาะพนั ธุปลาไหลได ถูกตอ ง 
3.  สามารถเล้ียงปลาไหลไดถูกขนั้ ตอน 
4.  รูถึงวิธกี ารดูแล รักษาและปองกันโรค 

ปลาไหล 
5.  รูถึงความตองการและขั้นตอนการจําหนาย 

ปลาไหล 

ขอบขายเนื้อหา 

ชุดวิชาชพี   การเลยี้ งปลาไหล  ประกอบดว ยเนอ้ื หา 
5 ตอน ดงั น้ี 

ตอนท  1  เตรยี มอะไรบางกอ นเล้ยี งปลาไหล 
ตอนท  2  การเพาะพนั ธปุ ลาไหล 
ตอนที่  3  ข้นั ตอนการเลีย้ งปลาไหล 
ตอนท่ ี 4  โรคของปลาไหล 
ตอนท ี่ 5  การตลาดของปลาไหล 

ตอนที ่ 1 

เตรยี มอะไรบา งกอ นการเลยี้ งปลาไหล 

สาระสําคัญ

สงิ่ ทส่ี าํ คญั ในการเลยี้ งปลาไหลนนั้ ตอ งเลอื กสถานท ่ี ทม่ี คี วามเหมาะสมอยใู น 
แหลง นํา้ ท่สี ะอาด  สามารถจัดหาอาหารทมี่ ีราคาถกู มาใชเ ลยี้ งไดอยใู นแหลง ท่ีมผี นู ยิ ม 
บรโิ ภคปลาไหล และวธิ กี ารเตรียมบอท่ถี กู ตอง 

จุดประสงคการเรยี นร ู

เมื่อผูเ รยี นศกึ ษาชดุ วิชาในตอนที่ 1  จบแลว สามารถ 
1.  เลอื กสถานท ่ี ท่เี หมาะสมในการเลีย้ งปลาไหลได 
2.  เตรยี มบอ เพ่อื การเล้ียงปลาไหลได 

ขอบขายเนื้อหา 

1.  การเลอื กสถานท่ี 
2.  การเตรียมบอ

การเลี้ยงปลาไหล  2

การเลือกสถานที่ 

การเลี้ ยงสัตวนํ้าทุกชนิดรวมทั้ งปลาไหล    ตองคํานึงถึงปจจัยหลายอยาง 
ที่มีผลตอ การเล้ยี งปจ จยั ท่สี าํ คัญคอื  

1.  แหลง น้ํา ตองอยใู นแหลง นาํ้ ที ่
สะอาด  ในพ้ืนที่ท่ีหางไ  กลจากโรงงาน 
อตุ สาหกรรมหรอื แหลง นํ้าเสยี   ควรเปน  
แหลงน้าํ ทส่ี ะอาดตอการนํามาใช  และมี 
ปริมาณเพยี งพอตลอดป   แหลง น้าํ จงึ เปน  
ปจจัยที่สําคัญที่สุด  ในการเพาะเลี้ยง 
สัตวนํ้า  เน่ื องมาจากเปนท้ั งท่ี อยู อาศัย 
แหลงอาหารและแหลงสืบพนั ธุ 

การเล้ียงปลาไหล  3

2.  พื้นท่ีท่ีใชเลี้ยงปลาไหลตอง 
ปลอดภัยจากน้ําทวม  โดยเฉพาะบอดิน 
หากป ญหาน้ําท วมจะแก ไขได ยาก 
เพราะปลาไหลเปน สตั วท หี่ ลบซอน และ 
หลบหนไี ดเ กง  หากจาํ เปน ตอ งสรางใน 
แหลงพ้ื นที่ ลุ ม    ควรทําคันดินเพ่ื อ 
ปองกันน้ําทว ม 

3.  อยูใกลแหลงวัตถุดิบ  ซึ่งเปน 
อาหารของปลาไหลได    ในธรรมชาต ิ
ปลาไหลกินอาหารไดหลายอยาง    เชน 
ลูกปลาเล็ก ๆ  หอย  เศษอาหาร  หรือ 
ซากสัตวตาง ๆ ดงั นั้น การเลยี้ งปลาไหล 
จงึ สามารถใหอาหารไดห ลายชนิด  เชน  
ปลาสด  เศษเน้ือ  หรือโครงไก  ทั้งน้ีขึ้น 
กับพื้ นท่ี ที่ เล้ี ยงปลาไหล  วาตั้ งอยู ใกล 
แหลง ใด และอาหารชนิดใดมรี าคาถูกกวา  เพอ่ื เปนการลดตน ทุนการผลิต 
การเล้ี ยงปลาไหลสามารถเลี้ ยงควบคู ไปกับการเลี้ ยงสัตวนํ้าอื่ น  ๆ  หรือ 
สัตวอืน่  ๆ ได  โดยใชอาหารท่เี หลือจากสัตวเหลา น้ัน  หรอื ซากสตั วเหลา นั้น เพ่อื เปน 
อาหารปลาไหล 
เชน  ฟารมไกสามารถนาํ ไกตายมาเปน อาหารของปลาไหลได   หรือ  ฟารม  
ตะพาบน้าํ กน็ ําอาหารท่เี หลือจากตะพาบนาํ้ มาใชไดเปน อยางดี 
4.  การคมนาคมขนสง สะดวกไมไ กลตลาด  หรอื แหลง รบั ซอื้ มากนกั  และอยู 
ในแหลงทป่ี ระชาชนนยิ มบริโภคปลาไหล 

การเล้ียงปลาไหล  4

การเตรียมบอ  

ในการเลย้ี งปลาไหล  สามารถเลย้ี งไดท งั้ ในบอ ดนิ และบอ คอนกรตี   แตใ นทน่ี  ้ี
จะกลาวถึงการเลี้ยงในบอคอนกรีต  เนื่องจากจัดการไดงายปองกันการหลบหน ี
ไดดีกวา  และจับผลผลิตไดทั้งหมด  ในการเล้ียงตองแยกบอออกเปนประเภทตาง  ๆ 
เพื่อความสะดวกเหมาะสมของปลาไหลในแตละวัยดังน้ี 

1.  บออนุบาล 
2.  บอเลี้ยงปลาไหลขุน 
3.  บอ พอ แมพ นั ธุ 

บอ คอนกรตี  

บอ อนุบาล 

การเลี้ยงปลาไหล  5

บออนุบาล 

บอ อนบุ าลใชเ ลยี้ งลูกปลาไหลต้งั แตฟ กออกจากไข  ไปจนถงึ อายปุ ระมาณ 1 
เดอื น  เปนบอขนาดเลก็ ประมาณ 1 ตารางเมตร หรอื อาจดดั แปลง  โดยใชป ลอกบอ กลม 
สําเร็จรูปมาอุดพ้ืน    วางระบบทอนํ้าทิ้งไวดวย  เพ่ือสะดวกตอการเปลี่ยนถายนํ้า 
พ้ืนกนบอใสดินลงไปความหนาประมาณ  1-2  เซนติเมตร  ใสน้ําลึกประมาณ  20 
เซนตเิ มตร ใสผ ักตบชวาลงไป เพ่ือเปน ทห่ี ลบซอ นตัว 

บอขุน 

บอขุนมีขนาดตั้งแต  6 
ตารางเมตร(กวาง 2 x ยาว 3 x 
สูง  1  เมตร)  ไปจนถึง  50 
ตารางเมตร (กวาง 5 x ยาว  10 
x สูง 1 เมตร) ดานหนงึ่ ของบอ  
ใสดินลงไปใหมี  ความสูง 
ประมาณ  20-30  เซนติเมตร 
และเอียงลาดลงไปจนถึงพื้น 
อีกดานหนงึ่ ของบอ ใสนํา้ ใหม ีความสงู   พอดกี บั ดินดานที่ถมไวส ูง แลวใสพ ชื นํา้   เชน  
ผกั บุง  ผักตบชวาลงไป เพ่อื ใหปลาไหลไดอาศัยหลบซอน 

บอ เพาะพันธุ 

เปนบอขนาดไมใหญ 
มากเพื่อสะดวก  ในการรวบ 
รวมลูกปลาไหล  บอควรม ี
ขนาดประมาณ  6-10  ตาราง 
เมตร  บอน้ีใสดินเลนลงไป 
เพยี งเล็กนอยใหเ กิดธรรมชาต ิ
หากใสดินลงไปมาก จะทําให 
ยากในการยายลูกปลาไหล 

การเล้ียงปลาไหล  6

กิจกรรมท่ี 1 

จงเขียนเครื่องหมาย(ü )  หนาขอความที่ถูกและเคร่ืองหมาย(û )  หนา 

ขอ ความที่ผิด 
(  )  1.  น้าํ ที่ใชเลย้ี งปลาไหลจะตอ งเลือกแหลงน้ําที่สะอาด หา งไกลจาก 

โรงงานอตุ สาหกรรม 
(  )  2.  การเลอื กพนื้ ทีส่ รา งบอควรเลอื กพน้ื ท ่ี ทเ่ี ปนท่ลี ุม เพอื่ การนํานา้ํ มาใชไ ด 

โดยสะดวก 
(  )  3.  การเลอื กชนดิ ของอาหารทน่ี ํามาเล้ยี งปลาไหล ควรคํานงึ ถึงความสะดวก 

ในการจัดหาเปน หลกั  
(  )  4.  ปลาไหลสามารถเลย้ี งและจําหนา ยไดดีในทุกภาคของประเทศไทย 
(  )  5.  การเล้ยี งปลาไหลในบอ ดนิ จะทําใหมกี ารเจรญิ เตบิ โตท่ดี ี และ การ 

จดั การในระหวางการเล้ยี งไดงา ยกวา บอคอนกรีต 
(  )  6.  ควรใสดนิ เลนลงไปในบอ และใหมีความลาดเอยี ง เพือ่ ใชเ ปน ทีอ่ ย ู

อาศัยของปลาไหล 
(  )  7.  บอเพาะพนั ธุ ควรใชบ อ ทมี่ ีขนาดใหญม ากทส่ี ดุ เพ่ือใชเปนทอ่ี ยูอาศัย 

ของปลาไหล 
(  )  8.  บอ ท่ใี ชเ ลย้ี งควรมคี วามสงู ประมาณ 1 เมตร เนื่องมาจากปลาไหล 

หลบหนีไดเ กง  
(  )  9.  บอ เพาะพนั ธุไมค วรใสดนิ ลงไป และควรใชน ้าํ ที่ใส เพอ่ื ความสะดวก 

ในการรวบรวมลูกปลาไหล 
(  )  10.  บอ อนบุ าลควรใสน ้าํ ใหมคี วามลกึ มากประมาณ 40 เซนตเิ มตร 

เน่ืองมาจากปลาไหลขนาดเล็ก  ไมห ลบซอ นอยูตามดนิ เลนจะแหวกวา ย 
อยใู นนํา้  

การเลี้ยงปลาไหล  7

กจิ กรรมท ่ี 2 

ใหผ เู รยี นชมรายการวีดิทัศนเร่ือง  การเลีย้ งปลาไหล  ตอนการเลอื กสถานท่ี 
และการเตรียมบอ  แลวสรุปพอสงั เขป  ดงั น้ี 

1.  ลักษณะสถานที่ที่จะสรางบอเล้ียงปลาไหลนา 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 

2.  ลักษณะบอ อนบุ าล 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 

การเลี้ยงปลาไหล  8

3.  ลักษณะบอขุน 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 

4.  ลักษณะบอเพาะพนั ธ ุ
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 

5.  ใหทานไปพูดคุยกับผูที่มีความรูเร่ืองการสรางบอเลี้ยงปลาไหลท่ีอยู 
ใกลบ านทาน 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 

ตอนที่  2 

การเพาะพนั ธุป ลาไหลมขี ั้นตอนอยางไร 

สาระสําคัญ

การจดั หาปลาไหลจากแหลง ธรรมชาตเิ พียงอยางเดียวอาจไมเ พียงพอ  จงึ ตอ ง 
มีการเพาะพนั ธ ุ  ใหมีปริมาณท่เี พียงพอ 

จุดประสงคการเรียนร ู

เม่ือผเู รยี นศกึ ษาชุดวิชาในตอน  2  จบแลว สามารถ 
1.  อธิบายถงึ การคัดเลือกเพศได 
2.  อธบิ ายถงึ วิธกี ารเพาะพันธุปลาไหลได 
3.  บอกถึงวธิ ีการอนุบาลลูกปลาไหลได 
4.  อธิบายถึงวิธีการรวบรวมปลาไหลจากแหลงนํา้ ธรรมชาติได 

ขอบขายเน้ือหา 

1.  การเปลย่ี นแปลงเพศของปลาไหล 
2.  การเพาะพนั ธุปลาไหล 
3.  การรวบรวมปลาไหลจากธรรมชาติ

การเลี้ยงปลาไหล  10

การเพาะพนั ธ ุ

ในการเลี้ยงปลาไหลจะตองทราบถึง  ลักษณะนิสัยการผสมพนั ธ ุ  ซึ่งมีความ 
แตกตางจากสัตวนา้ํ อ่ืน ๆ คือ ปลาไหลเปนสัตวที่มีอวัยวะเพศผู และเพศเมีย ในตัว 
เดยี วกนั  จากการสงั เกตพบวา ปลาไหลทมี่ นี ้าํ หนกั ตวั ต่ํากวา 400 กรมั  หรืออาย ุ ประมาณ 
1-2 ป จะแสดงเพศเปน เพศเมีย  เมอื่ โตขึน้ คอื นํา้ หนักตง้ั แต 400 กรมั   (4 ขีด) ขึ้นไป 
หรือายุประมาณ  3  ป ขึ้นไป อวัยวะเพศเมียจะคอยสลายตัวและเปล่ียนเปนเพศผู 
นอกจากอายุและนํ้าหนักตัว  ความยาวของลําตัวก็ยังมีความสัมพันธกับเพศ 
จากการศึกษา  พบวา   ปลาไหลที่มีขนาดความยาวไมเกิน  28  เซนติเมตร เปนเพศเมีย 
ขนาด  28-45.9  เซนติเมตร เปนเพศรวม    และความยาว  17  เซนติเมตร   มีความ 

สมบรู ณเ พศมากทสี่ ดุ   การ 
เจริญเติบโตของรังไข  และ 
ถุ งนํ้ า เช้ื อจะเจริ ญพร อม 
สืบพนั ธ ุ  ในชว งระหวา งเดือน 
เมษายนถึงกันยายนของทุกป 
และจะเจริญพรอมท่ีจะผสม 
พันธุต อ ไป 

การเลี้ยงปลาไหล  11

การวางไข จะเรม่ิ วางไขประมาณเดือน พฤษภาคม ถงึ  ตลุ าคม ในชวงฤดฝู น 
เนื่องมาจากในธรรมชาต ิ ชว งนม้ี ีปริมาณนํา้ เพยี งพอตอ การอาศยั   และมีปรมิ าณอาหาร 
อยางเพียงพอท่ีจะเล้ียงตัวออน    การวางไขปลาไหลตัวผู  จะขุดหลุมกวางประมาณ 
4-6  นิ้ว และจะกอหวอดเปนเวลา 1 วัน กอนการวางไข และจะวางไขในวันรุงข้ึน 
หวอดจะมีสขี าวลกั ษณะเดยี วกันหวอดปลากัด  แตขนาดจะโตกวา  นอกจากจะสรา ง 
กอหวอดแลว  ตัวผูจะกัดหญาหรือพืชนาํ้ บรเิ วณ ทีจ่ ะทําหวอด  เพื่อทาํ เปน รงั เล็ก ๆ 
อกี ดวย 

ข้ันตอนการเพาะพนั ธุ 

1.  การคัดพอแมพ ันธุ 

การคัดแยกเพศอยางเดนชัดจะกระทําไดในชวงเดือนพฤษภาคม-กันยายน 
โดยจะสังเกตจากชอ งเพศ หากชอ งเพศบวมมีสชี มพู หรือสแี ดงเรอ่ื  ๆ ลาํ ตัวมีสีเหลือง 
เปลง ปลัง่  จะเปน เพศเมีย  สว นเพศผชู อ งเพศสีขาวซดี ไมบวม  ลาํ ตวั จะมีสีเหลืองคล้ํา 
นอกจากการดูอวัยวะเพศแลว ใหด ูลักษณะของลําตัวประกอบดว ย  ตัวเมียจะมีลกั ษณะ 
ลําตัวจะอวบอวนกวา ตัวผ ู

การคัดเลอื กพอ แมพ นั ธปุ ลาไหลควรเลอื กตวั ทมี่ ลี กั ษณะแขง็ แรง  โดยการจบั  
ปลาไหลยกข้ึนด ู  ตวั ท่ีแขง็ แรงจะดน้ิ หนจี ากมือ ตวั ท่ีไมแ ข็งแรงจะนอนน่ิงอยเู ฉย ๆ 

การเล้ียงปลาไหล  12

ผวิ ตามลําตวั จะตอ งสดใส  เปน เมอื กลนื่   ไมมแี ผล  หางไมแ หวง   ตาไมโ ปนหรอื ตาบอด 
ขา งหนึง่ ขางใด สว นใหญป ลาไหลจะมตี าเลก็  นัยนตาสดใสตลอดเวลา 

2.  การปลอยพอแมพันธุ 

จะปลอยในพ้ืนท่ีบอขนาดประมาณ  6  ตารางเมตร  ตองเตรียมสภาพบอ 
ใหเ รยี บรอ ยกอ น  โดยการนาํ ดนิ ใสล งไปเพยี งเลก็ นอ ย  และนาํ พชื นา้ํ ใสล งไป ใสน าํ้ ใหม ี 
ความลกึ ประมาณ 20-25 เซนติเมตร ปลอ ยพอแมพันธุลงไปประมาณ 10 คู 

3.  การผสมพันธุวางไข 

ปลาไหลจะเรมิ่ กอ หวอด เมอื่ พรอ มทจ่ี ะวางไข   จากนนั้ จะทําการผสมพนั ธกุ นั  
โดยตวั ผแู ละตวั เมยี จะเอาตวั พนั กนั   หลงั จากรดั กนั แลว  ตวั เมยี จะปลอ ยไขอ อกมาในนาํ้  
ตัวผูก็จะปลอยน้ําเช้ือออกมาผสมกับไขภายนอก    จากน้ัน  ตัวผูจะคอยอมเอาไขที่ 
รวงหลน ลงสพู ้นื พน ใสห วอดตลอดเวลา  ไขจ ะมีลกั ษณะ เม็ดกลมสเี หลือง อยภู ายใน 
หวอด หวอดจะมลี ักษณะคลา ยฟองสบ ู ในจํานวน 1 หวอด จะบรรจไุ ขไดเ พียง 1 ฟอง 
เทา น้ัน 

แมพันธ ุ 1 ตัว จะวางไขประมาณ 
คร้ังละ  500-2000  ฟอง  ใชเวลาในการ 
เพาะฟกประมาณ  80  ช่ั วโมง    จึงจะ 
ออกมาเปนตัว  ในชวงระหวางฟกไข 
พอ ปลาไหลจะมนี ิสัยดุมาก ถา มีปลาอืน่  
เขาไปใกลมันจะขับไลทันที  เม่ื อ 
ปลาไหลฟก ออกเปน ตวั แลว  พอ ปลาไหล 
จะทําลายหวอดท้ิง จากนั้นลกู ปลาไหล กจ็ ะวายนาํ้ ไปซุกซอ น อยตู ามรากของพชื นํ้า 

4.  การอนุบาล 

หลังจากท่ีลูกปลาไหลฟกเปนตัวแลว  ก็ยายพอแมพันธุปลาไหลออกไป 
เพ่ือปองกนั ไมใหพอ แมพ ันธุปลาไหลกนิ ลกู ปลาไหลเปน อาหาร  เมอ่ื ฟกออกเปน ตวั  
ใหม  ๆ จะยังไมกินอาหารในชวงนี้ใชเวลาประมาณ  3-5  วัน  จึงจะเริ่มกินอาหาร 
ลูกปลาไหลจะอาศัยอยูตามรากของพืชน้ํา  เชน  ผักตบชวา  จอก  ผักบุง  อาหารท่ีให 
ในชวงแรกจะเปน ไขแดง บดละเอียด โดยนําผาขาวบางหอไขแดงเอาไว แลวบดให 

การเล้ียงปลาไหล  13

ไขแดงละลายออกมาในภาชนะหรือขันท่ีมีน้ําอยูเล็กนอย    จากนั้นจึงนําน้ําไขแดง 
ทีไ่ ดไ ปสาดใหล กู ปลาไหลกิน  หลงั จาก 2  สัปดาหไ ปแลว ทาํ การรวบรวมลกู ปลาไหล 
ไปลงบออนบุ าล จนมขี นาดประมาณ 10 เซนตเิ มตร  จงึ นําไปปลอยลงบอเลีย้ งตอไป 

การนําปลาไหลจากแหลงน้ําธรรมชาติมาเลยี้ ง 

นอกจากการเพาะพันธุปลาไหล   ในสถานท่ีกําหนดแลวยังมีอีกวิธีหน่ึง 
ที่จะไดลูกปลาไหลมาเลี้ยง    โดยการรวบรวมปลาไหลจากแหลงนํ้าธรรมชาต ิ
โดยสังเกตจากแหลงวางไขของปลาไหลหรือบริเวณที่มีปลาไหลชุกชุม    โดยสังเกต 
จากหวอดท่ีปลาไหลทําไวเพื่อวางไขปกติจะวางไขในแหลงนํ้าน่ิง  ระดับน้ําไมลึก 
มีพันธุไมปกคลุมอยู    ปลาไหลจะกอหวอดเหนือโพรงที่อาศัยอยู    บริเวณใดที่เปน 
โพรงปลาไหล จะสงั เกตรอยทปี่ ลาไหลเลอ้ื ยเขา ออกใหเ หน็   การรวบรวมจะใชส วงิ ตาถ ี่
ชอนลูกปลาไหลที่ เกาะอยู ตามรากไมน้ํา    การชอนลูกปลาไหลควรทําดวย 
ความระมดั ระวงั อยาใหช้าํ   เพราะเม่ือนาํ ไปอนบุ าลจะทาํ ใหลูกปลาไหลที่ออ นแอตาย 
ภายหลัง 

การเลี้ยงปลาไหล  14

กจิ กรรมที่ 3 

ใหท า นจับคู   ขอความทม่ี คี วามสัมพันธกนั ตอ ไปน้ ี

1.  ปลาไหลเพศผ ู ก.  อาศัยอยตู ามรากของพืชนํ้า 

2.  ปลาไหลเพศเมยี   ข.  สีขาว 

3.  ทาํ หนา ทีส่ รางรังไข  ค.  3-5 วนั  

4.  ลักษณะชอ งเพศบวมสีชมพู  ง.  อายุประมาณ 1-2 ป 

หรือแดงเรอื่  ๆ  จ.  อายุประมาณ 2 ป 

5.  ลูกปลาไหล  ฉ.  ปลาไหลขนาด 4 ขีดขึ้นไป 

6.  การกอหวอดกอนวางไข  ช.  สเี หลอื ง 

7.  ระยะเวลาในการเพาะฟก ไข  ซ.  80 ช่ัวโมง 

8.  หวอด  ฌ.  1 วนั  

9.  ไข  ญ. ปลาไหลเพศผู 

10. ระยะเวลาท่ีลูกปลาไหล 

จะเริ่มกนิ อาหาร 

การเล้ียงปลาไหล  15

กิจกรรมท่ ี 4 

ใหผูเรียนชมรายการวีดิทัศนเรื่อง  การเลี้ยงปลาไหล  (ตอนขั้นตอนการ 
เพาะพันธปุ ลาไหล)  แลวสรปุ พอสังเขปดงั นี้ 

1.  ขน้ั ตอนการเพาะพันธุปลาไหล 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 

2.  ใหท า นไปพดู คยุ กบั ผรู ใู นเรอื่ งเพศปลาไหล 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 

การเลี้ยงปลาไหล  16

3.  ใหทานรวมกลุมกันประมาณ 3-5 คน แลวอภิปรายพูดคุยกัน เร่ืองวิธ ี
การเพาะพนั ธุปลาไหล แลวสรปุ  
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 

ตอนท่ ี 3 

การเลยี้ งปลาไหล 

สาระสําคัญ

การเลี้ยงปลาไหลโดยการจัดการท่ีถูกตองและมีการใหอาหารอยางเพียงพอ 
จะชวยทําใหป ลาไหลเจรญิ เติบโตอยางรวดเร็ว และปราศจากโรค 

จุดประสงคการเรียนร ู

เม่ือผูเรยี นศกึ ษาชดุ วชิ าในตอนท่ี 3 จบแลวสามารถ 
1.  เตรยี มบอกอ นการเลยี้ งได 
2.  บอกถึงวธิ กี ารใหอาหารปลาไหลได 
3.  บอกถงึ ระยะเวลาการเปลี่ยนถายนํา้ ได 
4.  คัดขนาด และกําหนดระยะเวลาการเลี้ยงได 

ขอบขายเน้ือหา 

1.  ปจ จัยตา งๆ ในการเลย้ี งปลาไหล 
-  อัตราการปลอยปลาไหล 
-  การใหอาหาร 
-  การเปลีย่ นถายนาํ้  
-  การคัดขนาด 

2.  ระยะเวลาการเล้ียง

การเล้ียงปลาไหล  18

ปจจยั ตางๆ ในการเล้ยี งปลาไหล 

กอนการปลอ ยปลาไหลลงเลย้ี ง ตอ งจดั เตรียมบอ เลย้ี งใหอ ยใู นสภาพท่พี รอ ม 
เสยี กอ น ลา งทําความสะอาดบอ   ฆา เชอ้ื โรคใหเ รยี บรอ ย นาํ ดนิ จากแหลง ทสี่ ะอาดใสล ง 
ไปในบอ  นาํ พชื น้ําใสล งไปประมาณครงึ่ หนงึ่ ของพนื้   ทพ่ี น้ื กน บอ อาจใสก ระบอกไมไ ผ 
หรือทอขนาดเล็กลงไป เพ่อื ใหปลาไหลไดอาศัยหลบซอน ระดบั น้ําควรอยูประมาณ 
40-50  เซนตเิ มตร 

อัตราการปลอยปลาไหล 

หลังจากเตรียมบอเรียบรอยแลวนําปลาไหลท่ีมีขนาด  ประมาณ  10-15 
เซนติเมตร หรือใกลเคียงกันมาปลอย ในอัตรา  1,000 ตัว ตอพ้ืนท่ี  15  ตารางเมตร 
(บอ กวา ง 3 เมตร ยาว 5 เมตร) 

การใหอาหาร 

ในธรรมชาติ ช วงกลางวั นจะเป นช วงปลาไหลหลบซ อนพั กผ อนอยู ตาม 
โพรงดนิ  วัสดจุ าํ พวกกงิ่ ไม  หรอื กระบอกไมไผ  และจะเรมิ่ ออกหาอาหารในชวงเยน็  
หรอื หวั คา่ํ  เพราะฉะนนั้ จงึ ควรใหอ าหารในชว งเวลาประมาณ 17.00 น. วันละ 1 ครง้ั  

ชนิดของอาหารและอัตราการให    ตามปกติปลาไหลจะมีประสาทสัมผัส 
ท่ีไวตอกล่ินของอาหารมากโดยเฉพาะอาหารจําพวกเนื้อสัตวที่มีกล่ินคาว   ดังน้ัน 

การเลี้ยงปลาไหล  19

อาหาร ทีใ่ หควรเปนพวกปลาสด เศษเนื้อสดโดยบด หรอื สบั  วางใหเ ปนท่ี โดยใหจ ม 
อยใู นนํ้าเพยี งเลก็ นอ ย 

การใหอาหารในคร้ังแรก  ควรใหเพียงแตนอย  และคอยสังเกตดูวาอาหาร 
เหลือหรือไม  หากอาหารเหลือก็ลดปริมาณลง  ถาหากอาหารไมเพียงพอก็เพ่ิมใหอีก 
ในบางโอกาส อาจจะเสรมิ อาหารเมด็ สาํ เรจ็ รปู ใหบ า ง โดยการหวา นลงในนา้ํ    ปลาไหล 
จะเรมิ่ คนุ เคยกบั อาหารสาํ เรจ็ รปู  และกนิ ในทส่ี ดุ  ระหวางการเลยี้ งหากคอยหมน่ั สงั เกต 
ปริมาณอาหารเปนประจํา  โดยใหพอดีในแตละมื้ อ  จะเปนการชวยลดปญหา 
ของน้ําเนาเสยี ไปไดม าก และยงั เปน การลดตนทนุ คาอาหารไดอีกมาก 

การเปลี่ยนถายน้ํา 

การเลี้ยงปลาไหล  ก็เหมือนกับการเลี้ยงสัตวน้ําอื่น  ๆ  ตองดูแลและจัดการ 
เปล่ียนถายนํา้ ในระหวา งการเลี้ยงดังน้ี 

1.  ควรเปล่ี ยนถายน้ําเปนประจําทุก  ๆ  เดือน  หรือดูจากสภาพน้ํา 
ถา มกี ารเนา เสียกอ นกําหนด กต็ อ งเปลยี่ นถา ยเรว็ ขน้ึ  ทงั้ นเ้ี นอ่ื งจากอาหารทปี่ ลาไหลกนิ  
เปนปจจยั สําคญั ทที่ ําใหน้ําเนา เสยี ไดเร็ว การเปล่ยี นน้าํ สงั เกตไดจากสแี ละกล่นิ ของนาํ้  
หากนํ้ามีสีเขียวเขมมากจนเกือบดํา  และมีกลิ่ นเหม็น  ควรเปล่ี ยนถายน้ํา 
หากนํ้ามคี ุณภาพดสี งิ่ แวดลอมเหมาะสม กจ็ ะทําใหป ลาไหลมีอตั ราการเจริญเตบิ โตทด่ี ี 
และทําใหแข็งแรงไมเปนโรคงาย  การเปล่ียนถายนํ้าตามปกติหากไมมีการเนาเสีย 
ควรเปล่ียนถา ยครง้ั ละประมาณคร่ึงบอ  ไมค วรเปลยี่ นถายท้ังหมด ซ่งึ จะทาํ ใหเ กดิ การ 
เปลี่ยนแปลงของอณุ หภมู อิ ยา งรวดเร็วจะทาํ ใหป ลาไหลเกดิ อาการเครียด หรอื ตกใจได 

การเล้ียงปลาไหล  20

2.  สงั เกตการเนา เสยี ของดนิ โคลน พน้ื บอ  หากเปลยี่ นนา้ํ แลว ยงั มกี ารเนา เสยี  
อยางรวดเร็วอีก  ใหตรวจดูวาดินพ้ื นบอเนาเสียมากนอยเพียงใด  หากเนาเสียมาก 
ใหย ายบอแลว ทาํ การเปล่ยี นดินใหม  ดินพน้ื บอกเ็ ปนปจ จัยสาํ คัญ เพราะวาปลาไหลจะ 
หมกตัวอยู ในโคลนเลนเสียเปนสวนมาก  หากดินกนบอเนาเสีย  จะเปนสาเหตุให 
ปลาไหลปวย  ออนแอไดงาย 

การคัดขนาด 

เม่ือเล้ยี งไปซักระยะหน่ึง หากพบวาปลาไหลมีขนาดแตกตางกนั มาก ควรมี 
การคัดขนาดท่ีใกลเคียงกันมาเล้ียงดวยกัน  มิฉะนั้นปลาไหลที่มีขนาดเล็กกวาจะถูก 
กนิ เปนอาหาร 

ระยะเวลาการเลี้ยง 

เม่ือเล้ียงไปไดระยะเวลาประมาณ 6 เดอื น ไปแลวทาํ การทยอยจับจาํ หนาย 
เฉพาะตัวท่ีไดขนาด  สวนตัวที่ยังมีขนาดเล็กอยูก็เลี้ยงตอไปจนไดขนาด  หรือจะ 
คาดคะเนการจับจําหนายใหไปตกฤดูที่ปลาไหลมีราคาแพง  หรือในชวงฤดูแลง 
เนือ่ งจากปลาไหลในแหลง น้าํ ธรรมชาตมิ ีนอ ย 

การเลี้ยงปลาไหล  21

กิจกรรมท่ี  5 

จงเขียนเคร่ืองหมาย(ü )  หนาขอความท่ีถูกและเครื่องหมาย(û )  หนา 

ขอความท่ผี ิด 
(  )  1.  การปลอยปลาไหลสามารถปลอ ยปลาไหลท่มี ีขนาดตาง ๆ กนั ลงเลีย้ ง 

ดว ยกนั ได เพ่ือจะไดป ระหยดั บอ 
(  )  2.  หลงั จากยา ยปลาไหล หรอื จับปลาไหลขายแลวสามารถนาํ ปลาไหล 

ชดุ ใหม  ลงปลอ ยในบอไดท นั ที 
(  )  3.  การใหอาหารควรวาง ไวเ ปนทแ่ี ละใหม อื้ เดยี วในชว งเยน็  หรอื หัวคํา่  
(  )  4.  การเปล่ียนถายนาํ้  ควรทาํ เปน ประจําและเปล่ยี นถายนํ้าจนหมดบอ  

ฉีดลา งพนื้ บอ ใหสะอาด 
(  )  5.  นอกจากปลาสด เนอื้ สด แลว ยงั ใหอ าหารสําเรจ็ รปู เปน อาหารเสรมิ ใหก บั  

ปลาไหลไดอกี  
(  )  6.  กระบอกไมไ ผและทอ น้ํา ใสลงไปเพอ่ื ใชเปนที่อยอู าศยั  และเปนท่ ี

ผสมพนั ธุของปลาไหล 
(  )  7.  ปลาไหลทข่ี ายตามทองตลาด จะมีราคาสูงในชวงฤดูแลง 
(  )  8.  ปลาไหลเจริญเติบโตไดเปนอยางดี ถงึ แมวานํา้ และดินเลนจะมีการ 

เนาเสีย เนอ่ื งจากปลาไหลคอ นขา งอดทนตอสง่ิ แวดลอ ม 
(  )  9.  การเปลี่ยนถายน้ําควรเปล่ยี นตามกําหนดเปนประจํา หากยงั ไมครบ 

กาํ หนดไมจาํ เปน ตองเปลย่ี นถายนํ้า 
(  )  10.  สิง่ สาํ คัญใหน้าํ เนา เสียอยางรวดเร็ว คอื  ขี้และส่ิงขบั ถา ยของปลาไหล 

การเลี้ยงปลาไหล  22

กจิ กรรมที่  6 

ใหทา นไปถามผูร ูหรือเจา ของฟารมในทอ งถน่ิ ของตนเอง แลว ปรกึ ษากับผูร ู
ตามรายการที่ใหไว 

ช่ือผูรู............................................................................................................................ 
วัน เดือน ป  ทพ่ี บผูรู..................................................................................................... 
อัตราการปลอยปลาไหล................................................................................................ 
..................................................................................................................................... 
..................................................................................................................................... 
การใหอาหาร................................................................................................................. 
..................................................................................................................................... 
..................................................................................................................................... 
..................................................................................................................................... 
..................................................................................................................................... 
..................................................................................................................................... 
ระยะเวลาการเลี้ยง......................................................................................................... 
..................................................................................................................................... 
..................................................................................................................................... 
..................................................................................................................................... 
..................................................................................................................................... 
..................................................................................................................................... 
..................................................................................................................................... 
..................................................................................................................................... 
..................................................................................................................................... 
..................................................................................................................................... 

ตอนท่ี 4 

โรคทเ่ี กดิ ขน้ึ กับปลาไหล 

สาระสําคัญ

อตั ราการรอด เปน สง่ิ สาํ คญั สง่ิ หนงึ่ ทจ่ี ะสง ผลการลย้ี งใหไ ดก ําไรหรอื ขาดทนุ  
ปจจัยท่ีทําใหอัตราการรอดมากหรือนอย  นอกจากขึ้นอยูกับการเลี้ยงดูที่ดีแลว 
ยังขึน้ อยูกบั โรคท่ที ําใหเ กดิ ความเสยี หายไดอ ยา งมาก ดงั นน้ั  วธิ ีทด่ี ีทสี่ ุดคอื การปอ งกนั  
ไมใหเกิดโรค แตห ากเกดิ โรคขน้ึ มาตอ งทาํ การรักษาได 

จุดประสงคการเรียนร ู

เมือ่ ผูเรียนศกึ ษาชดุ วชิ าในตอนที่ 3 จบแลวสามารถ 
1.  บอกช่ือโรคท่ีเกดิ ขึ้นกับปลาไหลได 
2.  อธบิ ายวธิ กี ารรักษาโรคได 
3.  ทราบถงึ วธิ ีการปองกันโรค 

ขอบขายเนื้อหา 

1.  โรคที่เกดิ จากสาเหตตุ า ง ๆ 
-  โรคท่ีเกิดจากเชื้อรา และวิธีการรักษา 
-  โรคท่ีเกิดจากเช้ือแบคทีเรีย และวธิ กี ารรกั ษา 

2.  การจัดการและการปอ งกัน

การเล้ียงปลาไหล  24

โรคที่เกิดจากสาเหตุตา ง ๆ 

โรคที่เกิดจากเช้ือรา 

ปลาไหลที่เปนโรคเกิดจากเช้ือราจะแสดงอาการบริเวณผิวหนัง  ลักษณะ 
จะเป นฝ าสีขาวแผ กระจัดกระจายทั่ วไปตามลําตัวปลาไหล  จะมีลั กษณะเชื่ องช า 
ไมคอยหลบหนี โรคนี้จะทําใหเกิดการตายจํานวนมาก  ในระยะเวลาอันรวดเร็ว 
หากดแู ลรักษาไมทัน 

วิธรี ักษา ใชยามาลาไดทกรีน ความเขมขน 0.1-0.5 กรัม/นา้ํ 1,000 ลติ ร (1 ตนั ) 
แชใ นบอ ท่ปี ลาปวย 2-3 วัน และใหก ินยาปฏชิ วี นะจาํ พวก ออกซีเตทตรา  ไซคลิน 2-3 
กรมั (1 ชอ นชา) ผสมในอาหาร 1 กโิ ลกรมั  เปน เวลา 5-7 วนั  ควรหยดุ ใหย าปฏชิ วี นะกอ น 
การจบั จาํ หนายประมาณ 3 สปั ดาห 

โรคท่ีเกิดจากแบคทีเรีย 

ปลาไหลที่ เกิดโรคจากแบคทีเรียจะมีอาการเปนแผลเป อย  หรือตกเลือด 
ตามลําตัวหรือครีบหาง บางตวั อาจแสดงอาการตกเลอื ดภายใน การวายน้ําจะเช่ืองชา  
ไมป ราดเปรยี ว โรคนมี้ สี าเหตมุ าจากอาหารทใี่ หม คี ณุ ภาพไมด  ี เนา เสยี  นํ้ามคี ณุ ภาพไมด  ี
หรอื อาจเกิดจากการขนยายทบ่ี อบชํา้  ทําใหเ กดิ แผล  เปนทางเขา ของเชื้อโรคไดง า ย 

การรักษา ใชย าฆา เชอื้  จาํ พวก โพวโิ ดนไอโอดีน สาดลงในบอเล้ียงเพ่ือฆา 
เช้ือโรคในนาํ้  ในอัตรา 2 ซีซี ตอ นาํ้  1 ตัน และใหกินยาปฏชิ ีวนะ จําพวกออกซิเตท 
ตราไซคลนิ  อัตรา 3-5 ชอน (ชอ นชา) ตอ อาหาร 1 กโิ ลกรมั  เปนเวลา ติดตอ กนั 5-7 วัน 

การเลี้ยงปลาไหล  25

ปญหาเร่ืองโรคสามารถเกิดขึ้นไดกับปลาไหลในระหวางการเลี้ยง  มีสาเหต ุ
อยูหลายประการขึ้นอยูกับสภาพแวดลอมและการจัดการ ดังนั้นจึงควรหาวิธปี องกัน 
ไมใหเ กดิ โรค ดีกวาการรักษาโรคภายหลงั  

การจดั การและการปอ งกนั โรค 

1.  นํ้าทใี่ ชใ นการเลยี้ ง ตอ งเปนนํ้าทสี่ ะอาด หรอื เปน น้ําทผี่ า นการฆา เชอ้ื โรค 
มาแลว 

2.  หลังจากจับปลาออกจากบอแลว ควรทําความสะอาด ฆาเช้ือภายในบอ  
กอ น ท่ีจะนาํ ปลาไหลรุนใหมลงปลอ ย 

3.  ใหอาหารสดทม่ี ีคณุ ภาพ ควรมกี ารผสมวิตามินสาํ รับสัตวน ้ําบา ง 
4.  การขนยายปลาไหล ควรระวังไมใหบอบชํ้า  และเกิดบาดแผลเพราะ 
จะเปนทางเขาของเชือ้ โรค 
5.  หากพบวา มปี ลาไหลปว ยหรอื ตาย รบี แยกออกจากบอ ทนั ท ี ตวั ทปี่ ว ยแยก 
ออกมาทําการรักษาตัวท่ีตายใหทําลายโดยการเผาหรือฝง    เพื่ อปองกันการระบาด 
ของโรค 
6.  หากพบวา นํา้ เร่มิ เนา เสียควรรีบเปลี่ยนถายน้าํ ทนั ท ี
7.  หลีกเลีย่ งการเลี้ยงปลาไหล ทหี่ นาแนนเกินไป 

การเล้ียงปลาไหล  26

กิจกรรมที ่ 7 

จงเขียนเครื่องหมาย(ü )  หนาขอความท่ีถูกและเครื่องหมาย(û )  หนา 

ขอความท่ีผิด 
(  )  1.  การเลี้ยงปลาไหลน้ันตนทนุ คาอาหารเปน สงิ่ จําเปนท่สี ุด ที่จะทําให 

การเลี้ยงไดผ ลกําไรหรือขาดทุน 
(  )  2.  โรคเช้อื รา จะแสดงอาการตกเลอื ดภายในชองทอง 
(  )  3.  โรคเช้ือรา จะทําใหมีการตายอยางรวดเร็ว และรนุ แรง 
(  )  4.  การรกั ษาโรคเชื้อรา ใชย ามาลาไดทกรีนผสมอาหารใหกนิ ติดตอ กัน 

เปนเวลา 5-7 วัน 
(  )  5.  การใชยาปฏิชีวนะควรหยดุ การใชยากอ นจับจําหนา ย 
(  )  6.  โรคแบคทีเรยี ติดตอไดท างบาดแผล 
(  )  7.  การรักษาโรคแบคทีเรยี ใชย าฆาเช้ือ โพวิโดนไอโอดนี  สาดลงในน้ํา 

และใชย าออกซเิ ตทตราไซคลนิ   ผสมอาหารใหกนิ  
(  )  8.  การเลี้ยงปลาไหลหนาแนนเปน สาเหตขุ องการเกดิ โรคได 
(  )  9.  สามารถใชป ลาไหลทป่ี วยตายนํามาเปน อาหารของปลาไหลบอ อื่น ๆ 

ได  เปนการประหยัดคาอาหาร 
(  )  10.  การใหป ลาสดเปนอาหารเปน ประจํา  ไมจําเปนตองผสมวิตามินให 

เนอ่ื งจากในปลาสดมีวติ ามนิ มากกวา  อาหารจาํ พวกเน้อื สดอยูแลว  

การเลี้ยงปลาไหล  27

กิจกรรมที ่ 8 

ใหผูเรียนชมรายการวีดิทัศนเรื่อง  การเลี้ยงปลาไหล  ตอน  โรคท่ีเกิดขึ้นใน 
ปลาไหล แลวสรปุ พอสังเขปดังน้ี 

1.  การรกั ษาโรคท่ีเกดิ จากเชือ้ รา 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 

2.  การจดั การและการปองกนั โรค บอกมา 4 ขอ  
2.1.............................................................................................................. 

...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 

การเลี้ยงปลาไหล 28

2.2.............................................................................................................. 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 

2.3.............................................................................................................. 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 

2.4.............................................................................................................. 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 

ตอนท ี่ 5 

การตลาดของปลาไหล 

สาระสําคัญ

ปจจุบันปลาไหลมีผูนิยมบริโภคกันมากข้ึน  สวนหน่ึงไดมาจากการจับจาก 
ธรรมชาต ิ อีกสว นหนงึ่ ไวม าจากการเพาะเลย้ี ง ในชวงฤดูทป่ี ลาไหลในธรรมชาตมิ มี าก 
จะทาํ ใหราคาในทอ งตลาดตาํ่ ลง ผูทเ่ี พาะเลี้ยงปลาไหล อาจประสบปญหาเรอื่ งราคาได 
ดังนัน้ ผูเพาะเล้ียงควรมีการวางแผนการตลาดไวกอน 

จุดประสงคการเรียนร ู

1.  อธิบายถึงการเปล่ียนแปลงของราคาปลาไหลได 
2.  อธิบายวิธีการขนยายได 

ขอบขายเน้ือหา 

1.  การตลาด 
2.  การลําเลียงขนสง

การเล้ียงปลาไหล  30

การตลาด 

จากการท่ีปลาไหลในธรรมชาติมีปริมาณลดนอยลงไปและแนวโนมของ 
ผูบริโภคเพ่ิมมากขึ้น เน้ือปลาไหลมีการนาํ ไปประกอบอาหารไดหลายประเภท เชน 
ผัดเผ็ด ตมยาํ  เน้อื มีรสชาตอิ รอ ย ทําใหปลาไหลในทองตลาดมีราคาสงู ขึ้น  โดยเฉพาะ 
ในฤดูแลงมีราคาสูงถึงกิโลกรัมละ  80  -  120  บาท  แตในชวงฤดูฝนอาจมีราคาลดลง 
ไปบา งเล็กนอย เน่ืองจากมีปลาไหลที่จับจากธรรมชาติเขาสตู ลาดมาก แตห ากผูเล้ียง 
สามารถลดตนทุนคาอาหาร  และเล้ียงใหปลาไหลสามารถจับขายไดในชวงฤดูแลง 
ที่มรี าคาแพง จะกอใหเกดิ ผลกาํ ไรจากเกษตรกรไดเปนอยางดี 

การขนสง  

โดยทั่วไปผูที่นิยมบริโภคปลาไหล จะเลือกซ้ือปลาไหลที่ยังมีชีวิต เพื่อนาํ  
ไปประกอบอาหาร ถึงแมว า ราคาจะแพงกวาปลาไหลทต่ี ายแลว  เนอื่ งจากเนอ้ื มคี ณุ ภาพ 
ดีกวา ดังนั้นในการขนสงจาํ เปนตองใหปลาไหลอยูในสภาพท่ีแข็งแรงไดนานที่สุด 
จนกวาจะไปถึงผบู ริโภค มีวิธกี ารปฏิบัตดิ ังน ้ี

1.  ใชภาชนะซ่ึงบรรจุน้ําได ใสน้ําลงไปพอประมาณ ภาชนะที่ใชควรมี 
ตาขา ย หรอื ฝาปดปอ งกนั ปลาไหลหลบหน ี แตใ หอ ากาศถา ยเทได เชน  ลังขนยายปลา 
หรือกะละมังท่มี ีตาขายคลุม 

การเล้ียงปลาไหล  31

2.  หลีกเลย่ี งการขนยายทห่ี นาแนนเกินไป 
3.  ควรระมดั ระวงั  ในการคดั ขนาดหรือจบั ปลาไหล อยาใหชา้ํ หรือกระทบ 
กระเทือนมาก 
4.  คดั ปลาไหลท่ีมขี นาดใกลเคยี งกันใหอ ยูดวยกนั  

การเล้ียงปลาไหล  32

กจิ กรรมที่  9 

1.  ใหบอกถึงกลไก  ของการตลาดท่ี มีผลทําใหราคาเปล่ี ยนแปลงไป 
ในชว งฤดตู าง ๆ มาใหเ ขาใจ 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 

2.  ใหทานไปพูดคุยกบั พอคา ทรี่ ับซ้ือปลาไหลเพอื่ หาขอ มลู ทางการตลาด 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 

กจิ กรรมที ่ 10 

อธิบายวิธีการลําเลียง  และขั้นตอนในการปฏิบัติ  เพื่อจับจําหนายมาอยาง 
ละเอียด 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 
...................................................................................................................................... 

การเลี้ยงปลาไหล  33

แบบทดสอบตนเองหลังเรยี น 

คาํ ส่ัง จงเขียนเคร่อื งหมาย(ü) หนาขอความทถ่ี กู และเครอ่ื งหมาย(û) หนา 

ขอ ความท่ผี ิด 
(  )  1.  การเลือกพน้ื ที่สรา งบอ เลย้ี งปลาไหล ควรเปน พน้ื ทท่ี ีม่ แี หลง นํา้ สะอาด 
อยูใกล ๆ 
(  )  2.  ทล่ี ุมที่มนี าํ้ ทว มถึงเปนสถานที่ท่เี หมาะ ในการสรา งบอ เลี้ยงปลาไหล 
(  )  3.  การเลย้ี งปลาไหลในบอคอนกรีตทําใหสะดวกในการจดั การและ 

ปอ งกันการหลบหนี 
(  )  4.  การเลี้ยงปลาไหลในบอ ดิน จะทาํ ใหม กี ารเจริญเติบโตไดดีกวา 

บอคอนกรตี  
(  )  5.  บอ อนุบาลใชเลี้ยงลูกปลาไหล ต้ังแตออกจากไขถ ึง 1 เดอื น 
(  )  6.  การใสผ ักตบชวา หรอื ผกั บงุ ในบอ เลย้ี งปลาไหล เพอื่ ใหเ ปน ทอ่ี าศยั และ 

หลบซอ นตวั  
(  )  7.  ปลาไหลเพศเมยี จะทําหนาที่สรา งรงั วางไข 
(  )  8.  ปลาไหลจะใชร ะยะเวลาในการเพาะฟกไขประมาณ 80 ชวั่ โมง 
(  )  9.  ปลาไหลเพศเมยี มอี ายุตั้งแต 2 ปข้นึ ไป 
(  )  10.  แมพนั ธปุ ลาไหล 1 ตัว จะวางไขค รั้งละประมาณ 1,000 ฟอง 
(  )  11.  การเล้ียงแปลาไหลสามารถปลอยปลาไหลท่ีมขี นาดตาง ๆ ลงในบอ  

เดียวกนั ได 
(  )  12.  การเปลี่ยนถา ยนาํ้ ในบอ เล้ียงปลาไหล ควรทาํ เปนประจําทุกเดอื น 
(  )  13.  อาหารของปลาไหลคืออาหารทมี่ กี ลิน่ คาว เชน  ปลาสด และเศษเนือ้ สด 
(  )  14.  กระบอกไมไผห รอื ทอ น้ํา ทใ่ี สล งไปในบอ เพอื่ ใชเ ปน ท่ีผสมพนั ธขุ อง 

ปลาไหล 
(  )  15.  ปลาไหลที่ขายในทองตลาดจะมีราคาสูงในชว งฤดูแลง 
(  )  16.  โรคทเ่ี กดิ จากเชอ้ื ราในปลาไหล จะแสดงอาการตกเลอื ดภายในชอ งทอ ง 

การเล้ียงปลาไหล  34

(  )  17. การรกั ษาโรคทเี่ กิดจากเช้อื รา คอื ใชย ามาลาไดทกรนี ผสมอาหารใหก ิน 
ตดิ ตอกนั 5-7 วัน 

(  )  18. โรคทีเ่ กิดจากเช้ือราจะทําใหปลาไหลตายจํานวนมากในระยะเวลา 
ท่ีรวดเรว็  

(  )  19. การเลยี้ งปลาไหลท่หี นาแนนเกนิ ไปเปนสาเหตุของการเกิดโรคได 
(  )  20. ใชย าฆา เชอ้ื โพวโดนไอโอดีน สาดลงในน้ําเปน การรกั ษาโรคที่เกดิ จาก 

เช้อื แบคทเี รีย 

การเลี้ยงปลาไหล  35

แนวเฉลยกจิ กรรม 

กจิ กรรมท ่ี 1 
1.  ü  2.  û  3.  ü  4.  û  5.  û 
6.  ü  7.  û  8.  ü  9.  û  10. û 

กจิ กรรมท ่ี 3 

1.  ฉ  2.  ง  3.  ญ  4.  จ  5.  ก 
6.  ฌ  7.  ซ  8.  ข  9.  ช  10.  ค 

กิจกรรมที่  5 
1.  û  2.  û  3.  ü  4.  û  5.  ü 
6.  û  7.  ü  8.  û  9.  û  10. û 

กิจกรรมท ี่ 7 
1.  û  2.  û  3.  ü  4.  û  5.  ü 
6.  ü  7.  ü  8.  ü  9.  û  10. û 

กจิ กรรมที่  9 

ขอท่ี 1  กลไกทางดา นราคาท่ีมีการเปล่ียนแปลงไป เนื่องจากปลาไหลจะม ี
ปรมิ าณการจบั จากธรรมชาตไิ ดม ากในชวงฤดฝู น ในเม่ือสนิ คา มปี รมิ าณมาก จงึ ทําให 
ราคาลดลงในชวงฤดูฝนผูขายจึงจําเปนตองทาํ ใหราคาลดลงเพื่อระบายปลาไหลที่มี 
ปรมิ าณมากไมใ หต กคา งนาน ใหไ ปสผู ูบรโิ ภคไดม ากทส่ี ดุ  แตใ นชวงฤดแู ลง  ปลาไหล 
ในธรรมชาตมิ ีปริมาณการจับไดนอย แตปริมาณผูบริโภคเทาเดมิ หรือเพ่ิมข้ึน ทาํ ให 
สินคาขาดแคลนเน่ืองจากมีจํานวนนอย  จึงเกิดการแขงขันราคาระหวางผูขายได 
ทําใหเ กดิ ราคาสูงขึ้น ดังน้ัน หากกาํ หนดระยะเวลาการเลีย้ งได การขายในชว งฤดูแลง  
จะทาํ ใหเ กดิ ผลกําไรสูงสุด 

การเลี้ยงปลาไหล  36

กิจกรรมท่ี  10 

การลาํ เลยี งขนสงเพือ่ การจาํ หนา ยนัน้ มขี อ ปฏิบัติดงั น ้ี
1.  บรรจุปลาไหลลงในภาชนะที่ขังน้ําได และใสนํ้าลงไปพอประมาณ 
ภาชนะที่ใสควรมฝี าปด ท่ีระบบอากาศได แตตองปองกันปลาไหลหลบหนีได หรือ 
ใชกะละมังคลุมดวยตาขาย  ตาถ่ี 
2.  หลีกเล่ียงการบรรจุปลาไหลลงไปหนาแนน เพราะจะทําใหทับกันตาย 
ผบู รโิ ภคไมน ยิ มปลาไหลตาย 
3.  ไมควรใหป ลาไหลชาํ้  หรอื กระทบกระเทือนมาก 
4.  ควรคัดขนาดปลาไหลในแตละภาชนะใหมีขนาดใกลเคียงกัน 

เฉลยแบบทดสอบตนเองกอ น-หลังเรียน 

1.  ü  2.  û  3.  ü  4.  ü  5.  ü 
6.  ü  7.  û  8.  ü  9.  ü  10.  ü 
11. û  12. ü  13. ü  14. û  15.  ü 
16. û  17. û  18. ü  19. ü 
20.  ü 

การเล้ียงปลาไหล  37

รายการอางอิง 

เอกสารโครงการ กศ.พช.  การเลีย้ งปลาไหล. โรงเรียนวัดสระแกว . สปอ.บานฉาง 
สปจ.ระยอง 

การเลี้ยงปลาไหล.  นิตยสารฟารมมิง. ปท ่ี 2 ฉบับท่ี 6 เดอื นมถิ ุนายน 2537. 

การเลี้ยงปลาไหล  38

คณะกรรมการพัฒนาส่อื  

ชดุ วชิ าอาชพี การเลยี้ งปลาไหล 

คณะกรรมการพฒั นาส่ือ 

นายชีวิต  อจุ วาที 
ผเู ชีย่ วชาญเนอื้ หา / ผูเขยี น 
นายเบญจพล  อินทรศรี 
ผูเ ชีย่ วชาญเนอ้ื หา / ผตู รวจความถูกตอ งของเนือ้ หา 

นายสญั ชยั   รอบรู 
นกั เทคโนโลย ี

นางสมหทยั   ประสมศรี 
นักเทคโนโลยี 

นางสาวกัญญาทิพ    พวงจําปา 
นกั วดั ผล 

นายชวี ติ   อุจวาที 
บรรณาธกิ าร 

การเลี้ยงปลาไหล  39

คณะกรรมการพฒั นาและปรบั ปรงุ หลกั สตู ร 

ชดุ วชิ าอาชพี การเลยี้ งปลาไหล 

ท่ีปรึกษา 

นายประถม  สมัครพงศ 
ผูอํานวยการศนู ยการศึกษานอกโรงเรยี นภาคตะวนั ออก 

นางสาวสรุ ภ ี  สกลุ รตั น 
รองผอู าํ นวยการศนู ยก ารศกึ ษานอกโรงเรยี นภาคตะวนั ออก 

คณะกรรมการพฒั นาและปรบั ปรุง 

นายชวี ิต  อุจวาที 
ผูเ ช่ยี วชาญเนือ้ หา / ผเู ขียน 
นายเบญจพล  อินทรศรี 
ผูเช่ยี วชาญเนื้อหา / ผูต รวจความถกู ตองของเนอ้ื หา 
นางสมหทัย  ประสมศรี 

นกั เทคโนโลย ี
นายสญั ชัย  รอบรู 
บรรณาธกิ ารและเลขานกุ าร