ประวัติสุนทรภู่ "วันสุนทรภู่" 26 มิถุนายน

ห้องสมดุ ประชาชนอาเภอบางบอ่

ประวัตสิ ุนทรภู่ "วนั สุนทรภ่"ู 26 มิถนุ ายน ผลงาน ความสาคัญ

ประวตั สิ นุ ทรภเู่ ปน็ เรือ่ งทีเ่ ราอาจจะไมไ่ ดท้ ราบมากนัก แต่นทิ านคากลอนต้องเคย
ผ่านตาเด็กนักเรียนไทย เพ่ือเรียนกลวิธีการเขียนอักขระ ผ่านเรื่องเล่าท่ีจูงใจได้
สนุกสนานให้สนใจในการอ่านหนังสือ วันสุนทรภู่ 2563 เรามาราลึกถึงนักเขียนคนนี้กัน
อกี คร้งั

ทุกปีวันสุนทรภู่ คือวันท่ีผู้ที่เคยติดตามผลงานของสุนทรภู่ต่างระลึกถึงนิทานคา
กลอน ไม่ว่าจะเป็นพระอภัยมณี, กาพย์พระไชยสุริยา, สิงหไตรภพ ที่เคยนามาทาเป็น
ละครหลายเวอรช์ ัน่ แลว้ และหากคณุ ยังไม่ทราบประวตั สิ นุ ทรภู่

ห้องสมดุ ประชาชนอาเภอบางบ่อ

หนังสือประวัติสนุ ทรภู่ พมิ พท์ ่ีโรงพมิ พโ์ สภณพพิ รรฒธนากร เผยแพร่โดยเว็บไซต์
รวบรวมผลงานกรมพระยาดารงราชานภุ าพ damrong.org

ผู้ที่เรียบเรียงประวัติของสุนทรภเู่ ก็บไว้เป็นหลักฐานได้ดีท่ีสุด คือ หนังสือประวัติ
สุนทรภู่ พระนิพนธใ์ นสมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศ์เธอ กรมพระยาดารงราชานภุ าพ ทรงเรยี บ
เรยี งไว้ กล่าวถึงชวี ิตในช่วงต้นรัตนโกสนิ ทร์ เด็กชายภ่เู กดิ และโตอยู่ทางด้านเหนอื ของวัง
หลงั ซง่ึ เป็นสถานีรถไฟบางกอกน้อยในปัจจบุ ัน เลา่ กนั วา่ มารดาเป็นแมน่ มของพระองค์
เจ้าหญิงจงกล พระธิดาในกรมพระราชวังหลัง ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระพุทธ
ยอดฟ้าจฬุ าโลกมหาราช (รัชกาลท่ี 1)

เด็กชายภู่โตอยู่ในวังหลัง และได้เรียนหนังสือกับพระในสานักชีปะขาว (ปัจจุบัน
คือวดั ศรสี ดุ าราม) ตามประเพณขี องไทยทีส่ ่งลูกหลานเขา้ ไปเรียนหนงั สอื ในวัด

หอ้ งสมดุ ประชาชนอาเภอบางบ่อ

ประวัตสิ ุนทรภ่ชู ่วงกอ่ นรับราชการ

พ.ศ.2329 - 26 มถิ นุ ายน (ในรชั สมัยพระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟา้ จฬุ าโลกมหาราช)

พ.ศ.2349 - นายภู่เดนิ ทางไปหาบิดาทเ่ี มืองแกลง จงั หวดั ระยอง จงึ ไดแ้ ต่ง นิราศเมอื ง
แกลง

พ.ศ.2350 - นายภู่รบั ราชการเปน็ มหาดเล็ก ในพระองคเ์ จ้าปฐมวงศ์ ตามเสดจ็ ไปบูชา
พระพทุ ธบาท จังหวัดสระบรุ ี ในวันมาฆบชู าปนี ้นั จึงไดแ้ ต่งนริ าศพระบาท

ประวตั สิ ุนทรภู่ชว่ งที่รับราชการในรัชกาลท่ี 2 อยู่ 8 ปี

พ.ศ.2359 - เข้าสรู่ ชั สมยั พระบาทสมเดจ็ พระพุทธเลศิ หล้านภาลยั (รชั กาลที่ 2) นายภู่
เข้ารบั ราชการในกรมพระอาลกั ษณ์

ได้รับตาแหน่งเป็น “ขุนสุนทรโวหาร” เพราะทดลองแต่งกลอนบทละคร
รามเกียรต์ิต่อจากพระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ 2 ทรงพระกรุณาฯ ซึ่งเป็นช่วงที่สุนทรภู่มี
ชอ่ื เสยี ง มชี วี ิตการงานท่รี งุ่ โรจน์

ไดร้ บั เลอ่ื นเป็น “หลวงสุนทรโวหาร” ได้รับบ้านประจาตาแหนง่ ทท่ี ่าชา้ ง (อยูใ่ กล้
วังท่าพระ) มีหน้าท่ีคอยถวายความคิดเห็นเก่ียวกับพระราชนิพนธ์วรรณคดีต่างๆ ท่ีได้
เลื่อนข้ันเพราะแต่งบทกลอนตอนนางสีดาผูกคอตาย และศึกสิบขุนสินรถ บรรยายฉาก
รถศกึ ของทศกณั ฐ์ได้ดี

พ.ศ.2367 - เป็นช่วงปลายรับราชการในรัชกาลที่ 2 คาดว่าสุนทรภู่แต่ง “สวัสดิ
รักษา” ระหว่างท่ถี วายงานเป็นพระอาจารยถ์ วายอักษรพระราชโอรสในรัชกาลที่ 2

ประวัติสุนทรภชู่ ่วงทีบ่ วชอยู่ 18 ปี

พ.ศ.2372 - ระหว่างเปลี่ยนรัชกาล สุนทรภู่บวชเป็นพระภิกษุและได้เป็นพระ
อาจารย์ถวายอักษรเจ้าฟ้ากลาง คาดว่าระหว่างน้ันได้แต่งเร่ือง เพลงยาวถวายโอวาท
และไดแ้ ต่งโคลงกลอนนิทานไว้มากมาย อาทิ พระอภัยมณี, ลักษณวงศ์, สิงหไตรภพ

ห้องสมดุ ประชาชนอาเภอบางบ่อ

พ.ศ.2385 - กอ่ นลาสิกขา พบว่าพระสุนทรภไู่ ด้แตง่ ราพนั พลิ าป ซ่ึงเปน็ ผลงานท่ี
เพ่ิงได้รับการเปิดเผยในปี พ.ศ.2480 ในเกือบ 100 ปีถัดมา โดยพระยาราชสมบัติ (เอิบ
บุรานนท)์ เป็นผมู้ อบต้นฉบับทพ่ี บใหแ้ กห่ อสมดุ แห่งชาติ นกั ประวตั ศิ าสตรส์ มัยน้ันจึงได้
ทราบเป็นหลักฐานเรียงไทมไ์ ลนช์ ีวประวตั ขิ องสนุ ทรภ่ไู ดช้ ดั เจนยง่ิ ข้ึน

พ.ศ.2394 - เปล่ียนรัชกาลอีกครั้ง พระสุนทรภู่ลาสิกขา รับราชการเป็นเจ้ากรม
อาลักษณ์ฝา่ ยพระราชวงั บวร ได้รับบรรดาศักด์ิเป็น “พระสุนทรโวหาร” ได้แต่งนิราศ 2
เรื่อง คอื นริ าศเมืองเพชร และ นิราศพระประธม

บ้างก็ว่าบ้ันปลายชีวิตสุนทรภู่อาศัยอยู่ในเขตพระราชวังเดิม ใกล้หอพระยา
มณเฑียรบาล (บัว) ถึงแก่อนิจกรรมในปี พ.ศ.2398 สิริอายุ 69 ปี แต่ข้อมูลจาก
สารานุกรมไทยฉบับเยาวชน ระบุว่า สุนทรภู่ซื้อบ้านอยยู่ ่านธนบุรี และเสียชีวิตที่บ้านน้ี
เมอ่ื อายุ 80 ปีเศษ

ภาพกุฏสิ นุ ทรภู่ ภายในวัดเทพธิดาราม กรุงเทพฯ
ปจั จบุ ันเปดิ เปน็ พพิ ธิ ภณั ฑ์สุนทรภู่

ภาพจาก https://db.sac.or.th/museum/museum-detail/159

ห้องสมดุ ประชาชนอาเภอบางบอ่

ผลงานสุนทรภู่ท่ีโดดเดน่ คือ “พระอภยั มณี”
บทกลอนนิทานเร่ืองน้ีได้รับการยกย่องครั้งแรกจากวรรณคดีสโมสร ว่าเป็นสุด

ยอดวรรณคดีไทยประเภทกลอนนิทาน และเร่ืองน้ีได้รับการแปลเป็นภาษาต่างประเทศ
และในปี พ.ศ.2529 สุนทรภู่ได้รับการยกย่องจากยูเนสโกให้เป็นบุคคลสาคัญของโลก
ดา้ นวรรณกรรม

ความโดดเดน่ ของ “พระอภยั มณี” แสดงใหเ้ หน็ ว่าสนุ ทรภู่เป็นผู้ที่มีความสนใจใน
เทคโนโลยีและนวตั กรรมสมยั ใหมจ่ ากชาวตา่ งชาติที่เขา้ มาเผยแพรใ่ นพระนครในสมยั น้นั
คาดว่าสุนทรภู่จะพูดภาษาอังกฤษได้ และได้แลกเปล่ียนความรู้กับชาวต่างชาติ ดัง
สังเกตเห็นได้จากตัวละครผู้หญิงที่ข้ึนมาเป็นผู้นา เป็นเจ้าเมือง และมีสิทธ์ิตัดสินใจ
แตกต่างจากสตรีไทยในยุคน้ัน ที่จะต้องอยู่กับเหย้า เฝ้ากับเรือน ไม่มีบทบาทขึ้นมา
ทางานเทียบเท่าผูช้ ายได้
ผลงานสุนทรภูท่ ้ังหมด
นิราศ 9 เร่ือง ไดแ้ ก่
นิราศเมืองแกลง (พ.ศ.2349)
นิราศพระบาท (พ.ศ.2350)
นริ าศภเู ขาทอง (ประมาณ พ.ศ.2371)
นริ าศสพุ รรณ (ประมาณ พ.ศ.2374)
นริ าศวดั เจ้าฟ้า (ประมาณ พ.ศ.2375)
นิราศอิเหนา (คาดว่าเป็นสมยั รชั กาลที่ 3)
ราพนั พิลาป (พ.ศ.2385)
นริ าศพระประธม (พ.ศ.2385)
นิราศเมอื งเพชร (พ.ศ.2388)

ห้องสมุดประชาชนอาเภอบางบ่อ

นทิ านกลอน 5 เรือ่ ง
โคบตุ ร
พระอภยั มณี
พระไชยสรุ ยิ า
ลักษณวงศ์
สิงหไกรภพ
สภุ าษิต 3 เร่อื ง
สวสั ดิรักษา
เพลงยาวถวายโอวาท
สภุ าษิตสอนหญงิ
บทละคร 1 เรอ่ื ง
อภยั นรุ าช
บทเสภา 2 เรือ่ ง
ขนุ ชา้ งขุนแผนตอนกาเนดิ พลายงาม
เสภาพระราชพงศาวดาร
บทเห่กลอ่ มพระบรรทม 4 เรอ่ื ง
เหเ่ รื่องพระอภัยมณี
เห่เรอ่ื งโคบตุ ร
เห่เรือ่ งจับระบา
เหเ่ ร่ืองกากี

ห้องสมุดประชาชนอาเภอบางบ่อ

ตามรอยราลกึ ถึงสนุ ทรภู่ ได้ท่ไี หนบา้ ง
วันสนุ ทรภู่ 2563 น้ีถ้าอยากราลกึ ถึงสนุ ทรภู่ หรือต้องการขอพรเรือ่ งการงาน การ

เรียน ก็สามารถเดินทางไปยังอนุสาวรีย์เมืองแกลงจังหวัดระยอง หรือใครอยู่ใกล้
กรงุ เทพฯ ก็เดินทางไปยังวดั เทพธดิ าราม

1. อนสุ าวรีย์สุนทรภู่ จ.ระยอง

เนื่องจากสุนทรภู่เป็นครกู วี ที่แต่งบทเรยี นคากลอนไว้มากมาย ชาวบา้ นจึงมคี วาม
เชอ่ื วา่ หากจุดธูปขอพรทอี่ นุสาวรียส์ ุนทรภู่ จะสมหวงั เรื่องเรยี น และเรอ่ื งงาน ณ บรเิ วณ
อนุสาวรีย์สุนทรภู่ ตาบลกร่า อาเภอแกลง จังหวัดระยอง แวะเท่ียวเกาะเสม็ดถ่ายภาพ
เชก็ อินกับผเี สื้อสมุทร

บทสวดขอพรเร่อื งเรียน เรื่องงาน จากสนุ ทรภู่
ใชธ้ ปู 5 ดอก ดอกไม้ 1 กา ต้งั นโม 3 จบ ตามด้วย
ยะมะหงั ทา่ นสุนทรภู่ สะระณงั คะโต อมิ นิ า สกั กาเรนะตงั

ท่านสุนทรภู่ อะภปิ ูชะยามิ

หอ้ งสมดุ ประชาชนอาเภอบางบ่อ

2. วดั กระแสร์คูหาสวรรค์ จ.ระยอง
วัดท่ีชาวบ้านสร้างปูนป้ันข้ึนรูปตัวละครในวรรณคดีพระอภัยมณี ตกแต่งรอบวัด
ถือเป็นการจาลองตัวละครในจินตนาการข้ึนมาให้ผู้อ่านพระอภัยมณีได้นึกภาพออก
(ที่ตั้ง : วัดกระแสร์คูหาสวรรค์ ถนนสายบ้านกระแสบน-บ้านอู่ทอง ตาบลกระแสบน
อาเภอแกลง จงั หวดั ระยอง)
3. ถ้าจัน จ.เพชรบรุ ี
ครั้งหนึ่งท่ีสุนทรภู่เคยเดินทางแต่งนิราศเมืองเพชร ขณะออกบวช ในปัจจุบันก็
ยังคงปรากฏทิวทัศน์สวยงามตามแบบนิราศ และทุกปีชาวเพชรบุรีมักจัดกิจกรรม เป็น
การเรยี นรู้ประวัติศาสตร์ผ่านวรรณกรรมที่น่ีดว้ ย (ท่ตี งั้ : ถ้าจัน ตาบลธงชยั อาเภอเมือง
จงั หวัดเพชรบรุ )ี
4. รอยพระพุทธบาท จ.สระบรุ ี

ภาพขา่ วไทยรฐั
ในนิราศพระบาทที่คาดว่าสุนทรภู่แต่งก่อนเข้ารับราชการ ได้เคยเดินทางมายัง
พระพุทธบาท จังหวัดสระบุรี สมัยนั้นการเดินทางไม่ง่ายเหมือนทุกวันนี้ ความสวยงาม

หอ้ งสมดุ ประชาชนอาเภอบางบอ่

แตกต่างจะเป็นอย่างไรต้องแวะมาสักการะ (ท่ีตั้ง : วัดพระพุทธบาท ราชวรมหาวิหาร
ตาบลขนุ โขลน อาเภอพระพุทธบาท จ.สระบรุ ี)

5. พิพิธภณั ฑ์สุนทรภู่ วดั เทพธดิ าราม กรุงเทพมหานคร

ภาพจาก https://db.sac.or.th/museum/museum-detail/159
เม่ือคุณเดินทางมาเท่ียววัดพระแก้ว หรือแวะผ่านมาแถวถนนข้าวสาร ควรข้าม
ถนนราชดาเนิน มาฝั่งวัดภูเขาทอง สังเกตป้าย “วัดเทพธิดาราม” เพ่ือเย่ียมชมสถานที่
พักอาศัยจาพรรษาของพระสุนทรภู่ ซึ่งท่านใช้สถานที่น้ีแต่งบทกลอนพระอภัยมณี
รวมถึงต้นไม้ต่างๆ ที่เคยกล่าวไว้ในราพันพิลาป เช่น ต้นทรงบาดาล ชมพู่ ก็ยังอยู่ในวดั
และทางวดั ยังได้เกบ็ ข้าวของเครื่องใช้ต่างๆ ไว้ให้ชนรนุ่ หลังได้ศกึ ษา ไม่เก็บค่าเข้าชม แต่
หากต้องการเข้าชมเป็นหมู่คณะ ต้องติดต่อกับทางวัดล่วงหน้า (ที่ตั้ง : วัดเทพธิดาราม
ถนนมหาไชย แขวงสาราญราษฎร์ เขตพระนคร กรุงเทพฯ)

ท่มี า : saranukromthai.or.th, ศนู ยม์ านษุ ยวิทยาสิรนิ ธร, พพิ ิธภัณฑส์ นุ ทรภู่