หนังสือเครื่องดนตรีไทย

1 คํานํา หนังสืออิเลคทรอนิกส์ “เคร�่องดนตร�ไทย” เล่มนี้ งานห้องสมุด ประชาชนอําเภอบางเสาธง ได้รวบรวมจัดทําขึ้นเพื่อใช้ประกอบการอ่านใน กิจกรรมส่งเสร�มการอ่านองค์ความรู้แบบทดสอบออนไลน์พร้อมรับเกียรติ บัตร โดบใช้ข้อมูลจากหนังสือสารานุกรมไทยสําหรับเยาวชนโดยพระราช ประสงค์ในพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหาราช บรมนาถบพิตร

2 เคร�่องดนตร�ไทย ดนตรีไทยคือ สิ่งที่สรางขึ้นสำหรับทำเสียงใหเปนทำนอง หรือจังหวะ วิธีที่ทำใหมีเสียงดังขึ้นนั้นมี อยู ๔ วิธี คือ ใชมือหรือสิ่งใดสิ่งหนึ่งดีดที่สาย แลวเกิดเสียงดังขึ้น สิ่งที่มีสายสำหรับดีด เรียกวา "เครื่องดีด" ใชเสนหางมาหลายๆ เสนรวมกันสีไปมาที่สาย แลวเกิดเสียงดังขึ้น สิ่งที่มีสายแลวใชเสนหางมาสีใหเกิด เสียงเรียกวา "เครื่องสี" ใชมือหรือไมตีที่สิ่งนั้น แลวเกิดเสียงดังขึ้น สิ่งที่ใชไมหรือมือตี เรียกวา"เครื่องตี" ใชปากเปาลมเขาไปในสิ่งนั้น แลวเกิดเสียงดังขึ้น สิ่งที่เปาลมเขาไปแลวเกิดเสียงเรียกวา"เครื่องเปา" เครื่องทุกอยางที่กลาวแลวรวมเรียกวา เครื่องดีด สี ตี เปา เครื่องดีด เครื่องดีดทุกอยางจะตองมีสวนที่เปนกระพุงเสียง บางทีก็เรียกวา กะโหลก สำหรับทำให เสียงที่ดีดนั้น กองวานดังขึ้นอีก เครื่องดีดของไทยที่ใชในวงดนตรีแตโบราณเรียกวา "พิณ" ซึ่งมาจากภาษาของชาวอินเดียที่วา "วีณา" ในสมัยหลังๆ ตอมาจึงบัญญัติชื่อเปนอยางอื่น ตามรูปรางบาง ตามภาษาของชาติใกลเคียงบาง เชน "กระจับป" ซึ่งมีกระพุงเสียงรูปแบน ดานหนาและดานหลัง กลมรี คลายรูปไข มีคันตอยาวเรียวขึ้นไป ตอนปลาย บานและงอนโคงไปขางหลังเรียกวา ทวน มี สายทำดวยเอ็นหรือไหม ๔ สาย ขึงผานหนากะโหลกตามคันขึ้นไป จนถึงลูกบิด ๔ อัน ผูกปลาย สายอันละสาย มีนมติดตามคันทวนสำหรับกดสายลงไปติดสันนม ใหเกิดเสียงสูงต่ำ ตามประสงค ผูดีดตองนั่งพับเพียบทางขวา วางตัวกระจับป (กะโหลก) ลงตรงหนาขาขวา กดนิ้วตามสายดวยมือ ซาย ดีดดวยมือขวา รูปกระจับป (หรือพิณ) ของไทยมีลักษณะดังในภาพ กระจับป เครื่องดีดของไทยที่ใชกันอยูอยางแพรหลายในปจจุบันก็คือ "จะเข" จะเขเปนเครื่องดีดที่วางนอนตามพื้นราบ ทำ ดวยไมทอนขุดเปนโพรงภายใน ไมแกนขนุนเปนดีที่สุด ดานลางมีกระดานแปะเปนพื้นทอง เจาะรูระบายอากาศ พอสมควร มีเทาตอนหัว ๔ เทา ตอนทาย ๑ เทา รวม เปน ๕ เทา มีสาย ๓ สาย สายเอก (เสียงสูง) กับสายกลาง

3 ทำดวยเอ็นหรือไหม สายต่ำสุด ทำดวย ลวดทองเหลืองเรียกวา สายลวด ขึงจากหลักตอนหัวผานโตะและนม ไป ลอดหยอง แลวพันกับ ลูกบิดสายละลูก มีนมตั้งเรียงลำดับบนหลัง ๑๑ นม สำหรับกดสายใหแตะเปนเสียงสูงต่ำ ตามตองการ การดีดตองใชไมดีดทำดวยงาชางหรือกระดูกสัตว เหลากลม เรียวแหลม ผูกพันติดกับนิ้วชี้ มือขวา ดีดปดสายไปมา สวนมือซายใชนิ้วกดสายตรงสันนมตางๆ ตามตองการ เครื่องสี เครื่องดนตรีที่ตองใชเสนหางมาหลายๆ เสนรวมกัน สีไปบนสายซึ่งทำดวยไหมหรือเอ็นนี้ โดยมากเรียกวา "ซอ" ทั้งนั้น ซอของไทยที่มีมาแตโบราณก็คือ "ซอสามสาย" ใชบรรเลงประกอบ ในพระราชพีธีสมโภชตางๆ ซอ สามสายนี้ กะโหลกสำหรับอุมเสียง ทำดวยกะลามะพราวตัดขวางใหเหลือพูทั้งสามอยูดานหลัง ขึงหนาดวยหนัง แพะหรือหนังลูกวัว มีคัน (ทวน) ตั้งตอจากกะโหลก ขึ้นไปยาวประมาณ ๑.๒๐ เมตร ทำดวยงาชางหรือไมแกน กลึงตอนปลายใหสวยงาม มีลูกบิดสอด ขวางคันทวน ๓ อัน สำหรับพันปลายสาย เรงใหตึง หรือหยอนตาม ตองการ มีทวนลางตอลงไป จากกะโหลก กลึงใหเรียวเล็กลงไปจนแหลม เลี่ยมโลหะตอนปลาย เพื่อใหแข็งแรง สำหรับปกลงกับ พื้น สายทั้งสามนั้นทำดวยไหมหรือเอ็น ขึงจากทวนลางผานหนาซอซึ่งมีหยองรองรับขึ้นไปตาม ทวน และรอยเขาในรู ไปพันลูกบิดสายละอัน สวนคันชักหรือคันสีนั้น ทำคลายคันกระสุน ขึงดวยเสน หางมา หลายๆ เสน สีไปมาบนสายทั้งสามตามตองการ สิ่งสำคัญของซอสามสายอยางหนึ่ง คือ "ถวงหนา" ถวงหนานี้ ทำ ดวยโลหะประดิษฐใหสวยงาม บางทีถึงแกฝงเพชรพลอยก็มี แตจะตองมีน้ำหนักไดสวนสัมพันธกับหนาซอ สำหรับ ติดตรงหนาซอตอนบนดานซาย ถาไมมีถวงหนาแลว เสียงจะดังอูอี้ไมไพเราะ ซอสามสาย ซออู ซอดวง เปนเครื่องสีที่มี ๒ สายเรียกวา สายเอก และสายทุม ตัวกระพุงอุมเสียงเรียกวา กระบอก เพราะมี รูปอยางกระบอกไมไผ ทำดวยไมเนื้อแข็งหรืองาชาง ขึงหนาดวยหนังงูเหลือม ถาไมมีก็ใชหนังแพะหรือหนังลูกวัว มี ทวน (คัน) เสียบกระบอกยาวขึ้นไป ตอนปลายเปนสี่เหลี่ยม โอนไปทางหลัง มีลูกบิดสำหรับพันปลายสาย ๒ อัน เนื่องจากซอดวงเปนซอเสียงเล็กแหลม จึง ใชสายที่ทำดวยไหมหรือเอ็นเปนเสนเล็กๆ สวนคันชักนั้น รอยเสนหาง

4 มาใหเขาอยูในระหวางสาย ทั้งสอง ซออู เปนเครื่องสีที่มีสาย ๒ สาย ทำดวยไหมหรือเอ็น เรียกวา สายเอกและสายทุมเชน เดียวกับซอดวง แตกะโหลกซึ่งเปนเครื่องอุมเสียงทำดวยกะลามะพราว ตัดตามยาวใหพูอยูขางบน ขึงหนาดวยหนังแพะหรือหนังลูก วัว มีทวน (คัน) เสียบยาวขึ้นไปกลึงกลมตลอดปลาย มีลูกบิด สำหรับพันสาย ๒ อัน คันชักนั้นรอยเสนหางมาใหอยู ภายในระหวางสายทั้งสอง การเรียกสายของเครื่องดนตรี ทั้งเครื่องดีด และเครื่องสีวา "เอก" และ "ทุม" นี้ เรียกตามลักษณะของเสียง สายที่มีเสียงสูงก็เรียกวา สายเอก สายที่มีเสียงต่ำก็เรียกวา สายทุม ตลอดจน เครื่องตีที่จะกลาวตอไปนี้ก็อนุโลม เชนเดียวกัน เครื่องที่มีเสียงสูงก็เรียกวา เอก เครื่องที่มีเสียงต่ำ ก็เรียกวา ทุม เครื่องตี เครื่องดนตรีที่ตีแลวดังเปนเพลงหรือเปนจังหวะมีมากมาย จะกลาวเฉพาะที่ควรจะรูจักและ ใชกันอยู ทั่วไป คือ กรับ เปนเครื่องตีที่เมื่อตีแลวดัง กรับ - กรับ กรับอยางหนึ่งเปนไมไผผาซีก ๒ อัน ถือ มือละอัน แลวเอา ทางผิวไมตีกัน เรียกวา "กรับคู" หรือ "กรับละคร" เพราะโดยมากใชประกอบการเลนละคร อีกอยางหนึ่ง เปนกรับที่ทำดวยไมเนื้อแข็งหรืองาชาง เปนซีกหนาๆ ประกบ ๒ ขาง แลวมีแผนโลหะ หรือไม หรือ งา ทำเปนแผนบางๆ หลายๆ อันซอนกันอยูขางใน เจาะรูตอนโคน รอยเชือกเหมือนพัด เรียกวา "กรับพวง” ระนาด เปนเครื่องตีที่ทำดวยไมหรือเหล็กหรือทองเหลืองหลายๆ อัน เรียงเปนลำดับกัน บางอยางก็รอย เชือกหัวทายแขวน บางอยางก็วางเรียงกันเฉยๆ ระนาดเอก ลูกระนาดทำดวยไมไผบง หรือไมชิงชัง ไมพะยูง และไมมะหาด ลูกระนาด ฝานหัวทายและ ทองตอนกลาง ตัดใหมีความยาวลดหลั่นกันตามลำดับของเสียง โดยปกติมี ๒๑ ลูก เรียงเสียงต่ำสูงตามลำดับ ลูก ระนาดทุกลูกเจาะรูรอยเชือกหัวทายแขวนบนรางซึ่งมีรูปโคงขึ้น มีเทา รูปสี่เหลี่ยม ตรงกลางสำหรับตั้ง ไมสำหรับตี มี ๒ อยางคือ ไมแข็ง (เมื่อตองการเสียงดังแกรง กราว) และไมนวม (เมื่อตองการเสียงเบาและนุมนวล) ระนาดทุม ลูกระนาดเหมือนระนาดเอก แตใหญและยาวกวา มี ๑๗ ลูก รางที่แขวนนั้น ดานบนโคงขึ้น แตดานลางตรงขนานกับพื้นราบ มีเทาเล็กๆ ตรงมุม ๔ เทา ไมตีใชแตไมนวม การเทียบเสียงระนาดเอก และระนาดทุม เมื่อตองการใหสูงต่ำ ใชขี้ผึ้งผสมกับผงตะกั่ว ติดตรงหัวและทาย ดานลาง ถวงเสียงตามตองการ ระนาดเอกเหล็ก ลูกระนาดทำดวยเหล็ก วางเรียงบนราง ไมตองเจาะรูรอยเชือกมี ๒๐ ลูก หรือมากกวา นั้น ถาลูกระนาดทำดวยทองเหลืองก็เรียกวา ระนาดทอง

5 ระนาดทุมเหล็ก เหมือนระนาดเอกเหล็กทุกประการ นอกจากลูกระนาดใหญและยาวกวา มี ๑๗ ลูก ถา ทำดวยทองเหลืองก็เรียก ระนาดทุมทอง การเทียบเสียงระนาดเอกเหล็กและระนาดทุมเหล็กนี้ ใชตะไบถูหัวทายดานลางและทองลูก ระนาด ไมใช ขี้ผึ้งผสมผงตะถั่วติด เมื่อตองการใหลูกไหนเสียงสูงขึ้น ก็ตะไบหัวหรือทายใหบาง ถาตองการใหต่ำก็ตะไบทองให บาง ฆอง ทำดวยโลหะ เปนแผนกลม ตรงกลางมีปุมกลมนูนขึ้นสำหรับตี ขอบนอกหักมุมลงรอบตัว เปนรูป เหมือนฉัตร ฆองมีหลายชนิด คือ ฆองโหมง เปนฆองขนาดเขื่อง ขนาดตั้งแตเสนผานศูนยกลางประมาณ ๓๐ เซนติเมตร ถึง ๔๕ เซนติเมตร โดยปกติใชแขวนไมขาหยั่ง ๓ อัน หรือทำเปนรูปอยางอื่น ตีดวยไมซึ่งพันดวย ผาเปนปุมตอนปลาย เสียงดังโหมง - โหมง จึงเรียกชื่อตามเสียง ฆองวงใหญมี ๑๖ ลูก ขนาดลดหลั่นกันไปตามลำดับ ลูกตนขนาดใหญ เสียงต่ำ อยูทาง ซายของผูตี ลูก ยอดขนาดเล็ก เสียงสูง อยูทางขวาของผูตี ทุกลูกผูกบนรานซึ่งทำเปนวงรอบตัว คนตี เวนดานหลังไวผูตีนั่งใน กลางวง ตีดวยไมที่ทำดวยแผนหนังหนา ตัดเปนวงกลม มีดาม เสียบตรงรูกลางแผนหนัง ฆองวงเล็ก รูปรางลักษณะเหมือนฆองวงใหญ แตมีขนาดเล็กกวาเทานั้น มีจำนวนลูกฆอง ๑๘ ลูก ฆองวงเล็ก การเทียบเสียงฆองวงใหญและฆองวงเล็กนี้ ใชขี้ผึ้งผสมกับผงตะกั่ว ติดตรงดานลางของ ปุมฆอง เพื่อใหไดเสียงสูง ต่ำตามตองการ ฉิ่ง ทำดวยโลหะหลอหนา รูปเหมือนฝาชี ปากกวางประมาณ ๖ เซนติเมตร มีรูตรงกลาง สำหรับรอยเชือก สำรับหนึ่งมี ๒ อัน เรียกวา คู ตีใหทางปากเขากระทบประกบกันดัง ฉิ่ง – ฉับ ฉาบ ทำดวยโลหะหลอ บางกวาฉิ่ง รูปเหมือนฉิ่งแตมีชานตอออกไปรอบตัว สำรับหนึง มี ๒ อัน เรียกวา คู เหมือนกัน ฉาบนี้มี ๒ ขนาด อยางเล็กขนาดเสนผานศูนยกลางประมาณ ๑๓ เซนติเมตร เรียกวา "ฉาบเล็ก" อยาง ใหญขนาดเสนผานศูนยกลางประมาณ ๒๕ เซนติเมตร เรียกวา "ฉาบใหญ" กลองทัด เปนเครื่องตีที่ทำดวยไมทอน กลึงใหไดรูปและสัดสวน ภายในขุดเปนโพรง ขึง หนาทั้งสองขาง ดวยหนังวัวหรือหนังควาย ตรึงดวยหมุด (เรียกวาแส) ขนาดหนากลองเสนผานศูนย กลางประมาณ ๔๖ เซนติเมตร เทากันทั้งสองหนา ตัวกลองยาวประมาณ ๕๑ เซนติเมตร มีหู สำหรับแขวนเรียกวา หูระวิง ๑ หู ชุดหนึ่งมี ๒ ลูก

6 ลูกเสียงสูงเรียกวา ตัวผู ลูกเสียงต่ำเรียกวา ตัวเมีย กอนจะใชตองติดขาวสุกผสมกับขี้เถาบดใหเขากัน ติดตรงกลาง หนาลางซึ่งไมไดใชตี เพื่อ ใหเสียงนุมนวลขึ้น ใชตีดวยไมทอนยาวประมาณ ๕๐ เซนติเมตร กลองทัด กลองแขก เปนกลองที่มีรูปรางยาวประมาณ ๕๗ เซนติเมตร ขึงหนาดวยหนังแพะหรือ หนังลูกวัว หนา ขางหนึ่งใหญ กวางประมาณ ๒๐ เซนติเมตร เรียกวา "หนารุย" หนาขางเล็กกวาง ประมาณ ๑๗ เซนติเมตร เรียกวา "หนาตาน" มีสายโยงเรงเสียงถึงกันทั้งสองหนาหางๆ ทำดวย หวายผาซีก และอีกเสนหนึ่งพันยึดสายเปน คูๆ รอบกลองเรียกวา รัดอก สำรับหนึ่งมี ๒ ลูก ลูก เสียงสูงเรียกวา ตัวผู ลูกเสียงต่ำเรียกวา ตัวเมีย ใชตีดวยมือทั้ง สองหนา โทน เปนเครื่องตีที่ขึงหนังหนาเดียว รูปรางตอนตนโต แลวคอยเรียวลงไป ตอนสุดผาย ออกนิดหนอย มี สายโยงเรงเสียงจากหนามาถึงคอ ซึ่งมีอยู ๒ อยางคือ โทนมโหรีกับโทนชาตรี รูปรางลักษณะตางกันเล็กนอย โทนมโหรี สำหรับใชในวงมโหรี ในสมัยโบราณเรียกวา "ทับ" จึงไดเรียกทั้งสองชื่อติดกันวา "โทนทับ" ตัว โทนทำดวยดินเผา สายโยงเรงเสียงมักใชไหมหรือเอ็น (อยางสายซอ) หรือดาย ขึงหนาดวยหนังแพะหรือหนังลูกวัว หรือหนังงูเหลือม โทนมโหรี โทนชาตรี ตัวโทนทำดวยไม สายโยงเรงเสียงมักจะใชหนัง ขึงหนาดวยหนังลูกวัวโดยมาก ทางภาคใตมักใช ขนาดใหญ สวนภาคกลางใชขนาดยอมกวา รำมะนา เปนเครื่องตีที่ขึงหนังหนาเดียว รูปรางแบน (หรือสั้น) มี ๒ อยาง คือ รำมะนา ลำตัด และ รำมะนามโหรี รำมะนาตัดนั้นมีขนาดใหญ แตจะไมพูดถึง เพราะมิไดอยูในวงดนตรี จึงกลาวแตเฉพาะรำมะนาที่ใช ในวงมโหรีเทานั้น

7 รำมะนา รำมะนาในวงมโหรี ขึงหนาดวยหนังลูกวัว ตรึงดวยหมุด ตัวกลองสั้น กลึงใหทางปาก สอบเขา มีเสนเชือก ควั่นเปนเกลียว ยัดหนุนริมหนาภายใน สำหรับหมุนใหหนาตึงขึ้น เรียกวา "สนับ" ตะโพน เปนเครื่องตีที่ขึงหนัง ๒ หนา ตัวหุนทำดวยไม ตรงกลางปอง ภายในขุดเปนโพรง หนังที่ขึงหนา เจาะรูรอบ มีเสนหนังเล็กๆ ควั่นเปนเกลียวถัก เรียกวา "ไสละมาน" ใชหนังตัดเปนแถบเล็กๆ เรียกวา "หนังเรียด" รอยไสละมานโยงทั้งสองหนา เรงเสียงตามตองการ ตรงกลางมีหนังเรียดพันเปน "รัดอก" วางนอนบนเทา ซึ่งทำ ดวยไมเขารูปกับหนาตะโพน หนาใหญเรียกวา "หนาเทง" หนาเล็กเรียกวา "หนามัด" เวลาจะตีตองติดขาวสุกผสม กับขี้เถาทางหนาเทง ถวงเสียงใหพอเหมาะ เครื่องเปา เครื่องดนตรีไทยที่ใชลมเปาแลวดังเปนเสียงนั้น แบงออกไดเปน ๒ ประเภท ประเภท หนึ่งตองมีลิ้นที่ทำ ดวยใบไม หรือไมไผ หรือโลหะ สอดใสเขาไว เมื่อเปาลมเขาไป ลิ้นก็จะเตนไหว ใหเกิดเสียง เรียกวา "ป" อีก ประเภทหนึ่งไมมีลิ้น แตมีรูบังคับ ทำใหลมที่เปาหักมุม แลวเกิดเปนเสียงขึ้น เรียกวา "ขลุย" ทั้งปและขลุย ลักษณ นามเรียกวา "เลา" ซึ่งมีอยูหลายประเภท แตจะกลาวเฉพาะที่ควรรูเทานั้น คือ ปใน ทำดวยไมชิงชังหรือไมพะยูง กลึงใหปองกลางและบานปลายทั้ง ๒ ขางเล็กนอย เจาะเปนรูกลวง ภายใน มีรูสำหรับปดเปดนิ้วใหเปนเสียงสูงต่ำ เจาะที่ตัวป ๖ รู๔ รูบนเรียงตาม ลำดับ แลวเวนหางพอควรจึงถึง ๒ รูลาง ลิ้นปทำดวยใบตาลตัดกลมมน ซอน ๔ ชั้น ผูกติดกับ หลอดโลหะที่เรียกวา "กำพวด" สอดกำพวดเขาในรูป ดานบนแลวจึงเปา ที่เรียกวาปในนี้ มาเรียกกันเมื่อมีปรูปรางอยางเดียวกัน แตขนาดตางกันเกิดขึ้น คือ ปที่ยอมกวา ปใน เล็กนอยเรียก "ปกลาง" และปขนาดเล็กเรียกวา "ปนอก" ปไฉน เปนปที่มี ๒ ทอน สวมตอกัน มีรูปเหมือนดอกลำโพง ยาวประมาณ ๑๙ เซนติเมตร บรรเลงรวมกับ กลองชนะ ในงานพระบรมศพ พระศพเจานาย หรือศพที่ไดรับพระราชทานเกียรติยศ ปชวา รูปรางเหมือนปไฉน แตใหญกวา ยาวประมาณ ๓๙ เซนติเมตร บรรเลงรวมในวง เครื่องสายปชวา และปพาทยนางหงส ขลุย เปนเครื่องเปาที่ไมมีลิ้น ทำดวยไมรวก (ที่ทำดวยไมชิงชังหรืองาชางก็มี) มีรูสี่เหลี่ยมผืนผาอยูดานใต ซึ่งทำใหลมหักมุมลง เรียกวา รูปากนกแกว รูที่สำหรับปดเปดนิ้วบังคับ เสียงสูงต่ำอยูดานบน ๗ รู และ ดานลาง เรียกวา รูนิ้วค้ำ อีก ๑ รู ดานขวามีรูสำหรับปดเยื่อ (เยื่อ ในปลองไมไผหรือเยื่อหัวหอม) เพื่อใหเสียงแตก (เมื่อ ตองการ) ขลุยรูปรางอยางเดียวกันนี้มี ๓ ขนาด คือ "ขลุยหลิบ" ขนาดเล็ก มีเสียงสูง ยาวประมาณ ๓๖ เซนติเมตร

8 "ขลุยเพียงออ" ขนาดกลาง เสียงระดับกลาง ยาวประมาณ ๔๕ เซนติเมตร และ "ขลุยอู" ขนาดใหญ มีเสียงต่ำ ยาว ประมาณ ๖๐ เซนติเมตร การผสมวง ผสมวง คือ การเอาเครื่องดนตรีหลายๆ อยางมาบรรเลงรวมกัน แตการที่จะนำเอาเครื่อง ดนตรีคนละ อยางมาบรรเลงพรอมๆ กันนี้ จะตองพิจารณาเลือกแตสิ่งที่มีเสียงกลมกลืนกันและ ไมดังกลบเสียงกัน สมัยโบราณ นั้นเครื่องดีดก็จะผสมแตกับเครื่องสี เพราะมีเสียงที่คอนขางเบา ดวยกัน และเครื่องตีก็จะผสมแตเฉพาะกับเครื่อง เปาเทานั้น เพราะมีเสียงคอนขางดังมากดวยกัน ภายหลังเมื่อรูจักวิธีสรางหรือแกไขเครื่องตีและเครื่องเปาใหลด ความดังลงไดพอเสมอกับเครื่องดีด เครื่องสี จึงไดนำเครื่องตี และเครื่องเปาเหลานั้นบางอยางเขาผสมเฉพาะ แตที่ ตองการและจำเปน และเลือกดูวา เครื่องดนตรีอยางไหนทำเสียงสูงๆ ต่ำๆ ไดหลายเสียง ก็ใหบรรเลงเปนทำนอง อยาง ไหนทำเสียงสูงต่ำหลายๆ เสียงไมได ก็ใหเปนพวกบรรเลงประกอบจังหวะ วงดนตรีไทยที่ผสมเปนวงและถือเปนแบบแผน มีอยู ๓ อยางคือ วงปพาทย วงเครื่องสาย และวงมโหรี นอกจากนี้ถือวา เปนวงพิเศษ วงปพาทย วงปพาทย ผสมดวยเครื่องตีและเปา มีอยู ๓ ขนาด คือวงปพาทยเครื่องหา วงปพาทย เครื่อง คู และวงปพาทยเครื่องใหญ วงปพาทยเครื่องหา มีเครื่องดนตรีที่ผสมในวง โดยมีวิธีบรรเลงและหนาที่ตางๆ กันดังนี้ ๑. ปใน เดินทำนองถี่ๆ บาง โหยหวนเปนเสียงยาวบาง มีหนาที่ดำเนินทำนองและชวยนำวงดวย ๒. ระนาดเอก ตีพรอมกัน ๒ มือเปนคู ๘ เดินทำนองเก็บถี่ๆ โดยตลอด มีหนาที่เปนผูนำวง ๓. ฆองวงใหญ ตีพรอมกัน ๒ มือบาง ตีมือละลูกบาง มีหนาที่ดำเนินทำนองเนื้อเพลง เปนหลักของวง ๔. ตะโพน ตีมือละหนา ใหเสียงสอดสลับกัน มีหนาที่กำกับจังหวะหนาทับใหรูวรรคตอน ของเพลง และ เปนผูนำกลองทัดดวย ๕. กลองทัด ตีหางบางถี่บาง ตามแบบแผนของแตละเพลง ๖. ฉิ่ง โดยปกติตีสลับกันใหดังฉิ่งทีหนึ่ง ดังฉับทีหนึ่ง โดยสม่ำเสมอ มีหนาที่กำกับจังหวะ ยอย ใหรูจังหวะ เบาจังหวะหนัก วงปพาทยเครื่องคู มีเครื่องดนตรีที่ผสมเปนวงดังนี้ ๑. ปใน (วิธีเปาและหนาที่เหมือนในวงปพาทยเครื่องหา) ๒. ระนาดเอก (วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทยเครื่องหา) ๓. ระนาดทุม ตีพรอมกันทั้งสองมือบาง ตีมือละลูกบาง และมือละหลายๆ ลูกบาง มี หนาที่สอดแทรก หยอกลอ ยั่วเยา ไปกับทำนองใหสนุกสนาน ๔. ฆองวงใหญ (วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทยเครื่องหา) ๕. ฆองวงเล็ก ตีเก็บถี่ๆ มือละลูกบาง มือละหลายๆ ลูกบาง มีหนาที่สอดแทรกทำนอง ในทางเสียงสูง ๖. ตะโพน (วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทยเครื่องหา) ๗. กลองทัด (วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทยเครื่องหา) ๘. ฉิ่ง (วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทยเครื่องหา) ปพาทยเครื่องคูนี้ เกิดขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๓ แหงกรุงรัตนโกสินทร

9 วงปพาทยเครื่องใหญ มีเครื่องดนตรีผสมอยูในวงดังนี้ ๑. ปใน (วิธีเปาและหนาที่เหมือนในวงปพาทยเครื่องหา ๒. ระนาดเอก (วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทยเครื่องหา) ๓. ระนาดทุม (วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทยเครื่องคู) ๔. ระนาดเอกเหล็ก ตีพรอมกันทั้งสองมือ เปนคู ๘ เดินทำนองถี่ๆ บาง ตีกรอบาง เชนเดียวกับระนาดเอก แตมีหนาที่เพียงชวยใหเสียงกระหึ่มขึ้นเทานั้น ไมมีหนาที่เปนผูนำวง ๕. ระนาดทุมเหล็ก ตีมือละลูก หรือหลายๆ ลูก เดินทำนองหางๆ มีหนาที่ยั่วเยาทำนองเพลงหางๆ ๖. ฆองวงใหญ (วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทยเครื่องหา) ๗. ฆองวงเล็ก (วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทยเครื่องคู ๘. ตะโพน (วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทยเครื่องหา) ๙. กลองทัด (วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทยเครื่องหา) ๑๐. ฉิ่ง (วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทยเครื่องหา) วงปพาทยเครื่องใหญนี้ เกิดขึ้นในสมัยรัชกาลที่ ๔ แหงกรุงรัตนโกสินทรในวงปพาทยทั้งเครื่องหา เครื่องคู และ เครื่องใหญนี้ ถาการบรรเลงบางเพลงเห็นควรมีฉาบ เล็ก ฉาบใหญ หรือ โหมง ก็นำมาผสมกันได โดยมีหนาที่ดังนี้ ฉาบเล็ก ตีไดทั้งใหขางๆ กระทบกัน หรือ ตี ๒ ฝาเขาประกบกัน มีหนาที่หยอกลอ ยั่วเยาไปกับฉิ่ง หรือให สอดคลองกับทำนองเพลง ฉาบใหญ ตี ๒ ฝาเขาประกบกันตามจังหวะหางๆ มีหนาที่ชวยกำกับจังหวะหางๆ ถา เปนเพลงสำเนียงจีน ก็ตีใหเขากับทำนอง โหมง ตีตรงปุมดวยไมตีตามจังหวะหางๆ มีหนาที่ควบคุมจังหวะหางๆ การบรรเลงปพาทยนี้ โดยปกติระนาดเอกและฆองวงใหญจะใชไมแข็งตี แตถาตองการให มีเสียงนุมนวล ก็เปลี่ยน ไมตีเปนไมนวมเสียทั้งสองอยาง เรียกวา "ปพาทยไมนวม" ถาบรรเลงประกอบการขับเสภา ซึ่งมีรองสง ก็เอาตะโพน และกลองทัดออก ใช "สองหนา" ตีกำกับจังหวะหนาทับ และใชไดทั้งปพาทยเครื่องหา เครื่องคู และเครื่องใหญ ใชไมแข็งตี ตามปกติ หากจะใหเปนปพาทยนางหงส ก็เอาตะโพน กลองทัด และปในออก เอา "ปชวา" และ "กลองมลายู" เขา มาแทน ปพาทยนางหงสนี้ใชเฉพาะงานศพเทานั้น วงเครื่องสาย วงเครื่องสาย เปนวงดนตรีที่มีเครื่องดีด และเครื่องสีเปนหลัก มีเครื่องเปาและเครื่องตีที่ ไดเลือกวามีเสียงเหมาะสมกันผสม ดังนี้ เครื่องสายวงเล็ก มีเครื่องดนตรีผสมในวง และมีหนาที่ตางๆ กันคือ ๑. ซอดวง สีเปนทำนองเพลงมีถี่บาง โหยหวนเปนเสียงยาวบาง มีหนาที่เปนผูนำวง และ เปนหลักในการ ดำเนินเนื้อเพลง ๒. ซออู สีหยอกลอยั่วเยาไปกับทำนองเพลง ๓. จะเข ดีดเก็บถี่ๆ บาง หางๆ บาง สอดแทรกทำนองใหเกิดความไพเราะ ๔. ขลุยเพียงออ เปาเก็บถี่ๆ บาง โหยหวนเปนเสียงยาวบาง ดำเนินทำนองเพลง ๕. โทน ตีใหสอดสลับกับรำมะนา กำกับจังหวะหนาทับ ๖. รำมะนา ตีใหสอดสลับกับโทน กำกับจังหวะหนาทับ โทนกับรำมะนานี้ ตองตีใหสอดคลองกัน เหมือน

10 เครื่องดนตรีอยางเดียว เพราะฉะนั้นบางที จึงใชคนเดียวตีทั้งสองอยาง ๗. ฉิ่ง (วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทย) วงเครื่องสายเครื่องคู มีเครื่องดนตรีผสมอยูในวงและมีหนาที่ดังนี้ ๑. ซอดวง ๒ คัน การสีเหมือนในเครื่องสายวงเล็ก แตมีหนาที่การนำวงมีเพียงคันเดียว อีก คันหนึ่งเพียง ชวยเปนหลักในการดำเนินเนื้อเพลง ๒. ซออู ๒ คัน (การสีและหนาที่เหมือนในเครื่องสายวงเล็ก) ๓. จะเข ๒ ตัว (การดีดและหนาที่เหมือนในเครื่องสายวงเล็ก) ๔. ขลุยเพียงออ (วิธีเปาและหนาที่เหมือนในเครื่องสายวงเล็ก) ๕. ขลุยหลิบ วิธีเปาเหมือนกับขลุยเพียงออ แตมีหนาที่สอดแทรกทำนองไปในทางเสียงสูง ๖. โทน (วิธีตีและหนาที่เหมือนในเครื่องสายวงเล็ก) ๗. รำมะนา (วิธีตีและหนาที่เหมือนในเครื่องสายวงเล็ก) ๘. ฉิ่ง (วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทยเครื่องหา) วงมโหรี มโหรี เปนวงดนตรีผสม ตั้งแตมีไมกี่สิ่ง จนกลายเปนวงเครื่องสายผสมกับวงปพาทย ดังจะกลาว ตอไปนี้ วงมโหรีโบราณ มีเครื่องดนตรีและผูบรรเลงเพียง ๔ คน ๑. ซอสามสาย สีเก็บบาง โหยหวนเสียงยาวๆ บาง มีหนาที่คลอเสียงคนรองและดำเนิน ทำนองเพลง ๒. กระจับป ดีดดำเนินทำนองถี่บางหางบาง เปนหลักในการดำเนินเนื้อเพลง ๓. โทน ตีใหสอดสลับไปแตอยางเดียว (เพราะยังไมมีรำมะนา) มีหนาที่กำกับจังหวะ หนาทับ ๔. กรับพวง ตีตามจังหวะหางๆ มีหนาที่กำกับจังหวะยอย ซึ่งคนรองเปนผูตี วงมโหรีอยางนี้ไดคอยๆ เพิ่มเครื่องดนตรีมากขึ้นเปนขั้นๆ ขั้นแรกเพิ่มรำมะนาใหตีคูกับ โทน แลวเพิ่มฉิ่งแทนกรับ พวง ตอมาก็เพิ่มขลุยเพียงออ และนำเอาจะเขเขามาแทนกระจับป ตอจากนั้น ก็นำเอาเครื่องดนตรีในวงเครื่องสาย และวง ปพาทยเขามาผสม แตเครื่องดนตรีที่นำมาจาก วงปพาทยนั้น ทุกๆ อยางจะตองยอขนาดใหเล็กลง เพื่อให เสียงเล็กและเบาลง ไมกลบเสียง เครื่องดีดเครื่องสีที่มีอยูแลว มีขนาดวงตามลำดับ ดังนี้ วงมโหรีวงเล็ก มีเครื่องดนตรีดังนี้ ๑. ซอสามสาย (วิธีสีและหนาที่เหมือนในวงมโหรีโบราณ) ๒. ระนาดเอก (วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทย) ๓. ฆองวง เนื่องจากยอขนาดเล็กลงกวาฆองวงใหญ และใหญกวาฆองวงเล็กในวง ปพาทย จึงมักเรียกวา "ฆองกลาง" หรือ "ฆองมโหรี" วิธีตีและหนาที่เหมือนฆองวง ใหญในวงปพาทย ๔. ซอดวง (วิธีสีเหมือนในวงเครื่องสาย แตไมตองเปนผูนำวง เพราะมีระนาดเอกเปน ผูนำวงอยูแลว) ๕. ซออู (วิธีสีและหนาที่เหมือนในวงเครื่องสาย) ๖. จะเข (วิธีดีดและหนาที่เหมือนในวงเครื่องสาย) ๗. ขลุยเพียงออ (วิธีเปาและหนาที่เหมือนในวงเครื่องสาย) ๘. โทน (วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงเครื่องสาย)

11 ๙. รำมะนา (วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงเครื่องสาย) ๑๐. ฉิ่ง (วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทย) วงมโหรีเครื่องคู มีเครื่องดนตรีที่ผสมอยูในวง ทั้งวิธีบรรเลงและหนาที่ เหมือนกับวงมโหรีวงเล็กทุกอยาง แตเพิ่ม ซอดวงเปน ๒ คัน ซออูเปน ๒ คัน จะเขเปน ๒ ตัว กับเพิ่มเครื่องดนตรีอีก ๓ อยาง คือ ๑. ขลุยหลิบ วิธีเปาและหนาที่เหมือนในวงเครื่องสายเครื่องคู ๒. ระนาดทุม วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทยเครื่องคู ๓. ฆองวงเล็ก มีขนาดเล็กกวาฆองวงเล็กในวงปพาทย วิธีตีและหนาที่เหมือนอยางใน วงปพาทยเครื่องคู บางทีก็เพิ่มซอสามสายคันเล็ก เรียกวา ซอสามสายหลิบ อีก ๑ คัน วงมโหรีเครื่องใหญ มีเครื่องดนตรีที่ผสมอยูในวง ตลอดจนวิธีบรรเลงและหนาที่เหมือนกับวงมโหรีเครื่องคูทุก อยาง แตเพิ่มเครื่องดนตรีขึ้นอีก ๒ อยาง คือ ๑. ระนาดเอกเหล็ก (หรือทอง) วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทยเครื่องใหญ ๒. ระนาดทุมเหล็ก (หรือทอง) วิธีตีและหนาที่เหมือนในวงปพาทยเครื่องใหญ ในสมัยปจจุบันมักจะเพิ่ม "ขลุยอู" ขึ้นอีกอยางหนึ่ง ขลุยอูนี้วิธีเปาเหมือนกับขลุยเพียงออ แตมีหนาที่ดำเนินเนื้อ เพลงเปนทำนองหางๆ ในทางเสียงต่ำ สวนฉาบเล็ก ฉาบใหญ และโหมง ผสมไดทั้งวงเล็ก เครื่องคู และเครื่องใหญ มีหนาที่ อยางเดียวกับที่กลาวแลวในวงปพาทย ลำดับเสียง เสียงของเครื่องดนตรีที่จะบรรเลงเปนทำนองนั้น จะตองมีเสียงสูงต่ำเรียงลำดับกันหลายๆ เสียง โดยปกติ ก็มีอยู ๗ เสียง เมื่อถึงเสียงที่ ๘ ก็ถือวาเปนเสียงซ้ำกับเสียงที่ ๑ (เรียกวา คู ๘) และซ้ำตอๆ ไปตามลำดับ แตระยะ ความหางจากเสียงหนึ่งไปอีกเสียงหนึ่งนั้น ดนตรีของแตละ ชาติมักจะนิยมแบงระยะไมเหมือนกัน สวนการแบง ระยะเสียงเรียงลำดับของดนตรีไทยนั้น แบง ความหางของเสียงเทาๆ กันทั้ง ๗ เสียง จากเสียงที่ ๑ ไปเสียงที่ ๒ จากเสียงที่ ๒ ไปเสียงที่ ๓ จาก ๓ ไป ๔ จาก ๔ ไป ๕ จาก ๕ ไป ๖ จาก ๖ ไป ๗ และ จาก ๗ ไป ๘ ทุกๆ ระยะ เทากันหมด ถาจะเปรียบเทียบกับมาตราเสียง (scale) ของดนตรีสากล ในบันไดเสียง C. major ซึ่ง เปนบันได เสียงที่ใชอยูเปนสามัญ ก็จะเปนรูปดังนี้

12 เพราะฉะนั้น ถาพบเห็นตัวอยางตางๆ ซึ่งบันทึกเปนโนตสากลในสารานุกรม ฯ นี้ขอใหเขาใจวา เปนการลำดับ มาตราเสียงอยางไทย คือ หางเทาๆ กันทุกระยะ ที่ใชโนตสากลก็เพียงโดยอนุโลมเทานั้น เสียงของเครื่องดนตรีไทยตางๆ ที่ผสมเปนวงปพาทย วงเครื่องสาย และวงมโหรี โดย เฉพาะเครื่องที่บรรเลงเปน ทำนอง มีเขตเสียงทางสูงและทางต่ำตางๆ กัน ถาจะเทียบกับโนตสากล โดยอนุโลม ก็จะมีดังนี้ เพลงดนตรีไทย

13 เพลงดนตรีของไทยนั้น มีทำนองตางๆ เพลงบางชนิดก็มีทำนองพื้นๆ เรียบๆ ไมมีพลิกแพลงอยางใด เรียกวา "เพลงพื้น" บางชนิดก็เดินทำนองเปนเสียงยาวๆ เพลงชนิดนี้เครื่องดนตรี ประเภทเครื่องตีก็จะตองตีกรอ ทำใหเสียงยาว จึงเรียกวา "เพลงกรอ" และเพลงบางชนิดก็มีทำนองพลิกแพลงโลดโผน มีแบงเครื่องดนตรีเปนพวก ผลัดกันหยุด ผลัดกันบรรเลง ก็เรียกวา "เพลงลูกลอลูกขัด" ถาจะแบงตามลักษณะของเพลง ก็จะแบงออกไดเปน ๔ ประเภท คือ เพลงหนาพาทย ไดแก เพลงที่บรรเลงประกอบกิริยาเคลื่อนไหวหรือเปลี่ยนแปลงตางๆ ทั้งของมุนษย ของ สัตว ของวัตถุตางๆ และอื่นๆ เชน เดิน นอน วิ่ง กลายราง เกิดขึ้น สูญไป เปนตน ไมวากิริยานั้น จะแลเห็นตัวตน เชน การแสดง โขน ละคร หรือกิริยาสมมุติ แลไมเห็นตัว เชน การเชิญเทวดาให เสด็จมา ถาเปนการบรรเลงประกอบ กิริยานั้นๆ แลว ก็เรียกวาหนาพาทยทั้งสิ้น เชน บรรเลงเพลงเชิด ประกอบกิริยาไปมาไกลๆ หรือรีบเรง หรือรบกัน บรรเลงเพลงเสมอ ประกอบกิริยาไปมาใกลๆ จากหองหนึ่งไปอีกหองหนึ่ง บรรเลงเพลงโอด ประกอบกิริยารองไห หรือสลบ หรือตาย บรรเลงเพลงเหาะ ประกอบกิริยาไปมาในอากาศของเทวดา บรรเลงเพลงโล ประกอบกิริยาไปมาในน้ำทั้งของมนุษย สัตว หรือวัตถุ เพลงรับรอง บางทีก็เรียกวา เพลงเสภา เพราะเพลงประเภทนี้ใชบรรเลงประกอบการขับเสภามากอน เพลงประเภทรับ รองนี้ มีทั้งเพลงพื้น เพลงกรอ และเพลงลูกลอลูกขัด ที่เรียกวาเพลงรับรองก็ดวย บรรเลงรับจากการรอง คือ เมื่อ คนรองไดรองจบไปแลวแตละทอน ดนตรีก็ตองบรรเลงรับในทอน นั้นๆ โดยมากมักเปนเพลงอัตรา ๓ ชั้นและเพลง เถา เชน เพลงจระเขหางยาว ๓ ชั้น เพลงสี่บท ๓ ชั้น และเพลงบุหลันเถา เปนตน เพลงละคร หมายถึงเพลงที่บรรเลงประกอบการแสดงโขน ละคร และมหรสพตางๆ ความจริงการ แสดงโขนละครนี้ ก็จะตองมีเพลงหนาพาทยดวย แตเพลงหนาพาทยไดแยกไปอธิบายอยูสวนหนึ่ง แลว เพลงละครในที่นี้จึงหมาย เฉพาะเพลงที่มีรัองและดนตรีรับเทานั้น เพลงละครไดแกเพลง อัตรา ๒ ชั้น เชน เพลงเวสสุกรรม เพลงพญาโศก หรือชั้นเดียว เชน เพลงนาคราช เพลงตะลุมโปง เปนตน กับเพลงจำพวกพิเศษที่ใชเฉพาะละครแทๆ เชน เพลง ชาป เพลงโอป เพลงโอ ชาตรี เพลงโอโลม เพลงชมตลาด เปนตน เพลงที่ใชรองประกอบละคร หรือมหรสพอื่นๆ จะตองใชใหถูกอารมณของตัวละคร เชน เพลงพญาโศก เพลงสรอยเพลง ใชในอารมณโศกอยูกับที่ เพลงทยอย เพลงโอราย ใชในอารมณโศกเมื่อเดินหรือเคลื่อนที่ไป เพลงลิงโลด ใชในอารมณโกรธ เพลงชมโฉม ใชในเวลาชมรูปรางคนที่เราพอใจ เพลงโอโลม เพลงโอชาตรี ใชเวลาเกี้ยวพาราสี เพลงโอป ใชเวลาครวญคร่ำรำพันดวยความโศก

14 เพลงเยย ใชเวลาเยาะเยย เพลงเบ็ดเตล็ด ไดแก เพลงเล็กๆ สั้นๆ สำหรับใชบรรเลงเปนพิเศษ เชน บรรเลงตอทายเพลงใหญเปน เพลงลูกบท หรือเพลงภาษาตางๆ ซึ่งบรรเลงเพื่อสนุกสนาน เพลงภาษานั้น ก็คือเพลงที่มีสำเนียงภาษาตางๆ เชน เพลงจีน เพลงเขมร เพลงญวน เพลงฝรั่ง เปนตน ซึ่ง มีทั้งเอาเพลงของชาตินั้นจริงมาบรรเลง และเพลงที่ไทยเราแตงขึ้นโดย เลียนสำเนียงภาษานั้นๆ การบรรเลงดนตรีไทย การบรรเลงดนตรีไทยนั้น ผูบรรเลงตองจำทำนองเนื้อเพลงไดอยางแมนยำอยางหนึ่ง รูวิธี บรรเลง และหนาที่ของเครื่องดนตรี ที่ตนบรรเลง เชน ระนาดเอก ระนาดทุม วามีอยางไร (ดูหัวขอ การผสมวง) และมีสติปญญาแตงทำนองใหเกิดความไพเราะอีกอยางหนึ่ง เพราะการบรรเลงดนตรี ไทยไมไดดูโนต จึงตองใช ความจำ ในขณะที่บรรเลง ผูบรรเลงจะตองแตงทำนองดวยปญญาของ ตน ใหดำเนินไปตามวิธีการบรรเลงเครื่อง ดนตรีที่ตนบรรเลง เชน ระนาดเอก ก็ตองเก็บถี่ๆ ตีเปน คู ๘ พรอมๆ กันทั้งสองมือ และตองไมใหผิดไปจากเนื้อ เพลงของเพลงนั้นดวย การบรรเลงหมูคือ บรรเลงพรอมๆ กันทั้งวง ก็ตองถือจังหวะชาเร็วอันเดียวกัน ทุกคนตางบรรเลงตาม หนาที่ของตนใหสอดคลองตองกัน โดยถือความพรอมเพรียงเปนใหญ แตถาเปน การบรรเลงเดี่ยว คือ บรรเลงคน เดียว จะบรรเลงโลดโผนอวดฝมือความสามารถอยางไรก็ได เพราะการบรรเลงเดี่ยวเปนเรื่องอวดความแมนยำ อวดฝมือ และอวดทำนองที่แตงขึ้นไวเปนพิเศษ สำหรับเดี่ยวนั้น ศัพทสังคีต คือ ภาษาเฉพาะที่ใชพูดกันในวงการดนตรีไทย ซึ่งเปนที่รูกันวาหมายความ ถึงอะไร หรือใหปฏิบัติ อยางไร จะนำมาอธิบายเฉพาะคำที่มีกลาวไวในบทขางตน ดังตอไปนี้ กรอ ๑. เปนวิธีบรรเลงของเครื่องดนตรีประเภทตี (เชน ระนาด ฆองวง) อยางหนึ่ง ซึ่งใชวิธีตี ๒ มือ สลับกันถี่ๆ โดยใช มือซายกับมือขวาตีมือละเสียง เปนคู ๒ คู ๓ คู ๔ คู ๕ คู ๖ และคู ๘ ๒. เปนคำเรียกการดำเนินทำนองเพลงที่ใชเสียงยาวๆ ชาๆ เพลงที่ดำเนิน ทำนองอยางนี้เรียกวา "ทางกรอ" ที่เรียก อยางนี้ก็ดวยทำนองที่มีเสียงยาวๆ นั้น เครื่องดนตรีประเภทตี ตองตีกรอ (ดังขอ ๑) เพราะไมสามารถจะทำเสียง ยาว อยางพวกเครื่องสีเครื่องเปาได เก็บ ไดแก การบรรเลงที่สอดแทรกเสียงใหมีพยางคถี่ขึ้นกวาเนื้อเพลงธรรมดา เชน เนื้อเพลงเดินทำนองหางๆ ได ๔ พยางค การเก็บก็จะแทรกแซงถี่ขึ้นเปน ๑๖ พยางค ซึ่งมีความยาวเทากัน (ดูโนตเปรียบเทียบกับเนื้อเพลงที่ คำวาเนื้อ) คู หมายถึง ๒ เสียงและเสียงทั้งสองนี้จะบรรเลงพรอมกันก็ไดหรือคนละทีก็ได เสียงทั้งสองหางกันเทาใดก็ เรียกวาคูเทานั้น แตการนับจะตองนับเสียงที่ดังทั้ง สองรวมอยูดวยกัน เชน เสียงหนึ่งอยูที่อักษร บ อีกเสียงหนึ่งอยู ที่อักษร พ การนับก็ตองนับ บ เปน ๑ แลว ป เปน ๒ ๓ผ ๔ฝ และ ๕พ คูเชนนี้ก็เรียกวา "คู ๕" จังหวะ หมายถึง การแบงสวนยอยของทำนองเพลง ซึ่งดำเนินไปโดยสม่ำเสมอ ทุกๆ ระยะที่แบงนี้ คือ จังหวะ จังหวะที่ใชในการบรรเลงดนตรีไทย แยกออกไดเปน ๓ อยาง คือ ๑. การแบงระยะที่มีความรูสึกอยูในใจ แมจะไมมีสัญญาณอะไรตีเปนที่หมายก็ มีความรูสึกแบงระยะไดอยาง

15 สม่ำเสมอ ซึ่งจะกำหนดแบงระยะถี่หรือหางอยางไร ก็แลวแตถนัด อยางนี้เรียกวา "จังหวะสามัญ" หรือจังหวะ ทั่วไป ๒. การกำหนดแบงระยะนั้น ใชเสียงฉิ่งที่ตีเปนที่หมาย เสียงที่ตีดัง "ฉิ่ง" เปน จังหวะเบา และเสียงที่ตีดัง "ฉับ" เปน จังหวะหนัก ซึ่งจังหวะหนักเปนสำคัญ กวาจังหวะเบา ๓. กำหนดเอาเสียงตีของตะโพน หรือสองหนา หรือกลองแขกซึ่งเรียกวา "หนาทับ" เปนที่หมายเมื่อตะโพน หรือ สองหนา หรือกลองแขก ตีไปจบกระบวน ครั้งหนึ่ง ก็กำหนดวาเปนจังหวะหนึ่ง ตีจบไป ๒ ครั้ง ก็ถือวาเปน ๒ จังหวะ ตีจบไปกี่ครั้งก็ถือวาเปนเทานั้นจังหวะ จังหวะอยางนี้เรียกวา "จังหวะหนาทับ" ตับ หมายถึง เพลงหลายๆ เพลง ที่นำมารองหรือบรรเลง ติดตอกันไป เหมือนอยางปลาหลายๆ ตัว เอาไมคาบให เรียงติดกัน ก็เรียกวา ตับ หรือใบจากหลายๆ ใบนำมาเย็บใหเรียงติดกัน ก็เรียกวา ตับจาก เพลงที่เรียงติดตอกัน เปนตับนี้ ยังแยกออกไดเปน ๒ ชนิด คือ ๑. ตับเพลง ไดแก เพลงที่นำมารองหรือบรรเลงติดตอกันนั้น ตองเปนเพลง อัตราเดียวกัน ๒ ชั้นก็ ๒ ชั้น ทุกเพลง หรือ ๓ ชั้นก็ ๓ ชั้นทุกๆ เพลง และทำนองที่ติดตอกันไดสนิทสนม สวนใจความของบทรองอาจเปนคนละ เรื่อง หรือคนละตอนก็ได ไมถือเปนสิ่งสำคัญ ๒. ตับเรื่อง เพลงที่นำมารวมรองหรือบรรเลงติดตอกันนั้น ตองมีบทรองเปน เรื่องเดียวกัน และดำเนินไป โดยลำดับ ฟงไดความเปนเรื่องเปนราว สวน ทำนองเพลงจะเปนชั้นเดียว ๒ ชั้น หรือจะลักลั่นกันอยางไรก็ไดทั้งนั้น ไมถือ เปนสิ่งสำคัญ เถา คือเพลงที่เปนเพลงเดียวกัน แตมีอัตราลดหลั่นกันตามลำดับเชน ๓ ชั้น ๒ ชั้น และชั้นเดียว อัตราที่ลดหลั่น กันนี้ตองไมนอยกวา ๓ อันดับ และตองรองหรือ บรรเลงติดตอกัน โดยไมเวนระยะหรือมีเพลงอื่นมาแทรก เหมือน ชามรูปเดียว กัน ๓ ขนาด มีใหญ กลาง และเล็ก นำมาซอนกัน หรือวางเรียงกัน ก็เรียกวา เถา หรือ ๓ ใบเถา ทาง คำนี้มีความหมายแยกไดเปน ๓ ประการคือ ๑. หมายถึงวิธีดำเนินทำนองโดยเฉพาะของเครื่องดนตรีแตละชนิด เชน ทางระนาดเอก ทาง ระนาดทุม ทางซอดวง ทางจะเข ซึ่งแตละชนิดก็มีวิธีดำเนิน ทำนองของตนตางๆ กัน (ดูโนตเปรียบเทียบกับเนื้อเพลงที่คำวา เนื้อ) ๒. หมายถึงวิธีดำเนินทำนองของเพลงที่แตงขึ้นโดยเฉพาะ เชน ทางของครูคน นั้น ทางของครูคนนี้ หรือ ทางเดี่ยว ทางหมู และทางกรอ เปนตน ๓. หมายถึงระดับเสียงที่บรรเลง ซึ่งแตละทางเปนคนละเสียง และมีชื่อเรียก เปนที่หมายรูกัน เชน ทาง เพียงออลาง ทางใน และทางกลาง เปนตน ทำนอง ไดแก เสียงสูงๆ ต่ำๆ ซึ่งสลับสับสนกัน และมีความสั้น ยาว หนัก เบา ตางๆ แลวแตความประสงคของ ผูแตง เนื้อ คำนี้แยกความหมายออกไดเปน ๒ อยาง คือ ๑. หมายถึง บทประพันธที่เปนถอยคำสำหรับรอง ซึ่งเรียกเต็มๆ ใหไดความ หมายชัดเจนขึ้นวา "เนื้อรอง" ๒. หมายถึง ทำนองเพลงที่เปนเนื้อแท คือ ทำนอง ที่มิไดตกแตงพลิกแพลงออก ไป ถาจะเรียกเต็มๆ ให

16 ไดความหมายชัดเจนก็ตองเรียกวา "เนื้อเพลง" การตีฆองวงใหญในวงปพาทยโดยปกตินั้น คือ "เนื้อ" (หรือเนื้อ เพลง) สวนระนาดเอก หรือระนาดทุม หรือเครื่องดนตรีอื่นๆ ซึ่งดำเนินทำนองพลิกแพลงออกไป ตามวิธีการของ เครื่องดนตรีชนิดนั้นๆ เปรียบเสมือนหนังที่หุมหอไปตามรูปของเนื้อ เพี้ยน ไดแก เสียงที่ไมตรงกับระดับที่ถูกตอง เพี้ยนก็คือผิด แตเปนการผิดเพียงเล็กนอย ไมวาเสียงรองหรือ เสียงดนตรี ถาหากวาไมตรงกับระดับเสียงที่ถูกตองแลว ไมวาจะสูงไปหรือต่ำไป แมแตเพียงเล็กนอยก็เรียกวา "เพี้ยน" ทั้งสิ้น ลูกลอลูกขัด เปนวิธีการบรรเลงทำนองอยางหนึ่ง ที่แบงเครื่องดนตรีออกเปน ๒ พวก และผลัดกันบรรเลงคนละที พวกหนึ่งบรรเลงกอนเรียกวา พวกหนา อีกพวก หนึ่งบรรเลงที่หลังเรียกวา พวกหลัง ทำนองที่ผลัดกันบรรเลงนี้ จะ เปนวรรค สั้นๆ หรือยาวๆ ก็ได แตถาเมื่อพวกหนาบรรเลงไปแลวเปนทำนองอยางใด พวกหลังก็บรรเลงเปน ทำนองอยางเดียวกันเหมือนการพูดลอเลียนตามกัน ก็ เรียกวา "ลูกลอ" ถาหากเมื่อพวกหนาบรรเลงไปเปนทำนอง อยางหนึ่ง แลว พวกหลังแยกทำนองบรรเลงไปเสียอีกอยางหนึ่ง (ไมเหมือนพวกหนา) เหมือนพูดขัดกันก็เรียก "ลูก ขัด" ถาเพลงใด มีบรรเลงทั้ง ๒ อยางก็เรียกวา "ลูกลอลูกขัด" การฟงเพลงไทย วงดนตรีแตละอยาง ยอมมีวิธีบรรเลงและเสียงของเครื่องดนตรีตางกัน จึงตองรูจักวงดน- ตรีที่ ฟงนั้นเสียกอน วงปพาทยที่ตีดวยไมแข็ง ก็ยอมมีเสียงแกรงกราว มักบรรเลงคอนขางเร็ว และ โลดโผน วงปพาทย ไมนวม การบรรเลงก็จะตองคอนขางชา ไพเราะในทางนุมนวล วงมโหรีจะ ตองเปนระเบียบเรียบรอย สวนวง เครื่องสาย อาจมีไดทั้งรุกเรา รวดเร็ว และไพเราะนุมนวล เมื่อรูเชนนี้ ขณะฟงวงอะไรบรรเลงก็ฟงโดยทำใจให เปนไปตามลักษณะของวงชนิดนั้น การฟงเพลง สิ่งสำคัญก็อยูที่ทำนอง เครื่องดนตรีที่บรรเลงทุกๆ อยางยอมมีทำนองของตัว จะตองฟงดูวา เครื่องดนตรีทุกๆ อยางนั้น ดำเนินทำนองสอดคลองกลมเกลียวกันดีหรือไม และตาง ทำถูกตามหนาที่ (ดังที่กลาว มาในเรื่องผสมวง) หรือไม เชน ซออูทำหนาที่หยอกลอยั่วเยาหรือเปลา หรือ ฆองวงเล็ก ตีสอดแทรกทางเสียงสูงดี หรือไม เปนตน เมื่อสังเกตการบรรเลงอยางนั้นแลว จึงทำอารมณใหเปนไปตามอารมณของเพลง เพราะทำนอง เพลงยอมแสดงอารมณโศก รัก รื่นเริง หรือขับกลอมใหเพลิดเพลิน เพลงอารมณโศก และรัก มักจะมีจังหวะชาๆ และเสียงยาว เพลง รื่นเริง มักจะมีจังหวะคอนขางเร็ว และเสียงสั้น สวนเพลงขับกลอม ก็มักจะเปนพื้นๆ เรียบๆ สม่ำเสมอ ทั้งนี้จะตองสังเกตดวยเสียงของทำนองที่มาสูอารมณเราดวย ขอสำคัญอยูที่วาเมื่อฟง เพลงในอารมณใด ก็ตั้งใจฟงไปในอารมณนั้น ก็จะไดรสไพเราะจากการฟงไดอยางแทจริง การบรรเลงดนตรีไทยประกอบงาน การที่จะมีดนตรีบรรเลงประกอบในงานที่จะจัดใหมีขึ้นนั้น ก็ควรจะยึดถือแบบแผนที่สมัยโบราณไดเคยใช กันมา จนเปนประเพณีไปแลว คือ งานที่มีพระสงฆสวดมนต และฉันอาหาร เชน งานขึ้นบานใหม งานทำบุญวัน เกิด หรืองาน ที่ตองการใหผูอื่นรวมอนุโมทนา เชน งานบวชพระ งานทอดกฐิน ทอดผาปา เปนตน ควรใช วงป พาทย จะเปนวงปพาทยเครื่องหา เครื่องคู หรือเครื่องใหญ ก็แลวแตเห็นสมควร งานแตงงาน หรือที่เรียกกันวางานมงคลสมรส ควรใชวงมโหรีหรือวงเครื่องสาย งานศพ ถาจะใชดนตรีไทย ควรใชวงปพาทยนางหงส แตสมัยปจจุบันนี้มักจะใชวงปพาทยมอญ (วงป พาทยของมอญมีฆองเปนวงโคงขึ้น) กันโดยมาก แตอยูนอกเรื่องดนตรีไทย จึงมิไดกลาวถึง งานพิเศษที่จัดขึ้นเฉพาะครั้งคราว เชน รับแขกผูมีเกียรติ ชุมนุมเพื่อกิจการหรือสมาคม อาจใชวงปพาทย

17 ไมนวม หรือมโหรี หรือเครื่องสาย ก็ไดทั้งนั้น แลวแตเจาของงานจะพอใจ แต ถาเปนการบรรเลงประกอบการ แสดง เชน โขน ละคร ระบำ ก็จะตองใชวงปพาทย ขอมูล https://saranukromthai.or.th/sub/book/book.php?book=1&chap=9&page=t1-9- infodetail08.html