SEJARAH PERKEMBANGAN TULISAN BAHASA MELAYU

SEJARAH
PERKEMBANGAN
TULISAN BAHASA

MELAYU

INTAN NUR AMALIN BINTI MOHD
NOOR

Terdapat empat fasa SISTEM TULISAN
perubahan sistem tulisan MELAYU LAMA
orang Melayu:
-Era Melayu Lama Terdapat tiga jenis
-Era Melayu Moden Awal sistem tulisan di era
-Era Melayu Moden Akhir Melayu lama:
-Era Melayu Kontemporari -Tulisan Rencong
-Tulisan Pallava
-Tulisan Kawi

Tulisan Rencong

PENGENALAN

Sistem tulisan yang diguna oleh orang
Melayu di sekitar kawasan Sumatera,
Kerinci, Bengkulu, Palembang dan
Lampung pada tahun 682M hingga 1500M
serta pupus pada abad ke-18.
Terdapat percanggahan mengenai usia
sebenar tulisan ini dengan sistem tulisan
Pallava kerana tiada bukti yang mana satu
digunakan dahulu.
Ketiadaan bukti menunjukkan tulisan ini
sudah digunakan sebelum kedatangan
orang India ke Tanah Melayu yang
memperkenalkan tulisan Pallava.

TULISAN
RENCONG

Bukti awal penemuan tulisan Rencong
ditemui setakat ini berasal dari abad ke 12.
Tulisan ini ditulis di atas kulit-kulit kayu, daun-daun lontar,
kepingan-kepingan logam dan pada batu bersurat.
Tulisan Rencong tidak mempunyai kata pinjaman bahasa
Arab dan menunjukkan sistem tulisan digunakan sebelum
kedatangan pedagang Arab ke sini.
Malah, tulisan ini telah dijumpai pada tahun 1892 di
ssebatang tiang batu di Kota Kapur, iaitu di Bangka Barat
dan kekal sebelum Belanda menjajah Indonesia.

Tulisan Pallava

PENGENALAN

Orang India di sekitar
datang membawa

sistem tulisan Pallava
atau Pallavi.

Diasaskan daripada
sistem tulisan abad
pertama masyarakat
India yang dinamakan

Vatteluttu.

Tulisan Pallava ialah
sistem tulisan lama

orang Tamil yang
datang dari bahagian

Selatan India.

TULISAN
PALLAVA

Tulisan ini diasaskan oleh masyarakat India dan agama Hindu
menyebabkan berlaku kesukaran apabila tibanya era
kedatangan Islam dalam masyarakat Melayu.
Akibatnya orang sukar untuk menterjemah dan memahami al-
Quran dan Hadis kerana mempunyai elemen-elemen Sanskrit
dan Hindu.
Sistem yang ditambahbaik dibangunkan pada sekitar abad
ketiga hingga abad kelima.
Tulissan Pallava dibahagikan kepada dua jenis penggunaan
simbol huruf iaitu konsonan daanvokal serta terdapat simbol
tambahan yang mewujudkan bunyi-bunyi berbeza.

Prasasti TULISAN
Mulawarman PALLAVA

Secara asasnya, sistem tulisan Pallavi ini
adalah lebih kompleks berbanding
tulisan rumi yang diguna pada hari ini.
Terdapat penemuan batu bersurat yang
memaparkan tulisan Pallava, iaitu:
-di Kedukan Bukit (683M)
-di Talang Tuwo, Palembang(684M)
-di Kota Kapur (686M)
-di Karang Brahi di Hulu Jambi, Indonesia
(692M)

Nama abjad ini berasal dari Dinasti Pallava di Selatan India
pada abad ke-4 hingga ke-9 Masihi dan merupakan dinasti
yang berteraskan aliran Jainisme.
Tulisan paling awal digunakan di kawasan Kepulauan Melayu
dan bertapak di Pulau Jawa.
Digunakan untuk menulis bahasa Sanskrit iaitu terdiri
daripada 46 abjad.
Bahasa Sanskrit menjadi bahasa pentadbiran dan ilmu
pengetahuan.
Penyebaran tulisan dan bahsa Hindu terhad dalam kalangan
golongan istana sahaja kerana tiada kemudahan asas untuk
mengajar rakyat biasa membaca dan menulis

TULISAN
PALLAVA

Aksara Pallava ini digunakan di dalam dokumen Tarumanegara
yang berasal dari pertengahan abad ke-5 dan merupakan
bukti penggunaan aksara Pallava serta telah berkembang di
Nusantara.
Terdapat juga batu bersurat yang ditemui oleh pekerja
topografi Belanda pada tahun 1879 dalam huruf Pallava yang
berbahasa Sanskrit dantujuh batu bersurat tersebut sekarang
berada di Muzium Nasional Jakarta.
Batu bersurat tersebut menceritakan tentang pemerintahan
Raja Mulawarwan iaitu cucu Kudungga yang berasal 400
tahun dahulu dan merupakan tinggalan pemerintahan Hindu.

Di Nusantara, aksara ini digunakan bersama tumbuhnya
kerajaan bercorak Hindu-Buddha.
Transformasi dari aksara Pallawa, yang disebut aksara Pasca-
Pallawa, muncul di pelbagai tempat Asia Tenggara.
Di Indocina, aksara Pasca-Pallawa berkembang menjadi Khmer
kuno yang kemudiannya wujudnya aksara Thai dan Lao.
Di pulau Jawa, aksara Pasca-Pallawa kemudian disebut aksara
Kawi yang berasal dari bahasa Sanskrit bermaksud penyair.
Tulisan ini digunakan untuk menulis bahasa Dravidia di India
Selatan dan Sri Lanka dan untuk menulis bahsa Tamil selepas
menggantikan tulisan Tamil-Brahmi berdasarkan sistem tulisan
Brahmi.
Bentuk tulisan bulat ini juga digunakan di Kerala untuk menulis
bahasa Tamil dan juga proto-Malayalam dan Malayalam.

TULISAN
PALLAVA

Tulisan Pallava Tulisan Pallava
merupakan suatu sistem terbahagi kepada dua
tulisan abjad suku kata iaitu:
(Abugida) yang berasal
daripad tulisan Brahmi Tulisan Pallava
dari Indo-Aryan, Lembah awal
Indus-Kush, Tulisan Pallava
Dikenali sebagai tulisan akhir
bulat.

BUKTI

Contoh tulisan Pallava Bukti kedatangan agama Contoh tulisan Vatteluttu oleh
dari Tripadvisor Buddha-Hindu di Lembah Raja-raja Chola I di Candi
Brihadisvara, Thanjavurt
Bujang, Kedah

Perubahan SISTEM EJAAN

Konsonan Perubahan

Bhakti-Bakti
Tathapi-Tetapi
Sukhacita-Sukacita
Dhawa- tiada

Imbuhan Imbuhan yang
tidak diguna
Marlepas-Berlepas
Nitanam-Ditanam
Niparwuat-Diperbuat
Parsumpahan-
Persumpahan

makasakit- menjadi
sakit
wuata- perbuatan

Tulisan Kawi

PENGENALAN

Tulisan Kawi atau tulisan Jawa Kuno ialah sistem tulisan terawal di
Kepualauan Melayu pada abad ke-8M dan dituturkan oleh orang Jawa.
Tulisan ini berekmbang setelah dibawa masuk ke kawasan sekitar Asia
Tenggara.
Tulisan Kawi berasal daripada huruf Vangki (Wenggi) iaitu huruf orang
Pallava yang berasal dari Coromandel,India.
Tulisan ini lenyap pada tahun 1400M seiring dengan keruntuhan
pemerintahan Majapahit kemudiannya digantikan dengan huruf Jawa
(Carakan) yang dikembangkan daripada huruf kawi oleh kekhalifan
Demak.
Tulisan ini ditulis di atas kulit-kulit kayu, daun-daun lontar dan pada
batu bersurat.

TULISAN KAWI

Aksara Kawi (Bahasa Perkembangan aksara
Sanskrit: कवि kavi, yang lebih moden iaitu
"pujangga") atau aksara aksara Jawa
Jawa Kuno berasal (Hanacaraka), aksara
aksara Brahmi Pallava Bali, aksara Rencong,
digunakan di wilayah dan aksara Sunda serta
lautan Asia Tenggara tempat ditulis sama
pada abad ke-8 hingga seperti tulisan rencong
abad ke-16. dan pallava.

CIRI-CIRI

Aksara Kawi adalah sebuah abugida di mana setiap hurufnya mewakili atau
melambangkan sebutan bunyi sebuah suku kata bervokal lalai /a/ yang dapat diubah
dengan penggunaan tanda baca tertentu.
Aksara ini ditulis tanpa jarak antara kata-kata lengkap dan terdiri daripada 47 huruf
tetapi terdapat sejumlah huruf yang bentuk dan penggunaan tidak diketahui.
Sejumlah tanda baca mengubah vokal (layaknya harakat pada abjad Arab), dan
menambahkan konsonan akhir.
Beberapa tanda baca dapat digunakan bersama-sama, tetapi tidak semua gabungan
diperbolehkan.
Tanda baca teks termasuk koma, titik, serta tanda untuk memulai dan mengakhiri
sesuatu teks.

TULISAN KAWI

Suku kata /ka/ ditulis dengan satu
huruf iaitu mengubah tanda baca,
menambah atau menghilangkan vokal
suku kata tersebut.
Huruf mempunyai bentuk susbskrip
untuk menumpukan konsonan iaitu
setara dengan pasangan dalam
aksara Jawa dan panggangge dalam
aksara Bali.

TULISAN KAWI

Namun, beberapa inskripsi aksara Kawi
tidak menggunakan pasangan dalam

penulisannya, seperti pada Candi Sukuh
di Kabupaten Karanganyar, Jawa
Tengah.



Contoh penulisan aksara Kawi dengan
sampel teks dari Kakawin Ramayana

HURUF

Jadual aksara Jawa Kuno di sebelah merupakan
jadual dengan bentuk huruf berdasarkan huruf
standard dari abad ke-8 hingga ke-10.
Perbandingan bentuk huruf selama
perkembangan aksara Jawa Kuno dapat dilihat
di Jadual Van Oud En Nieuw Indische
Alphabetten (Holle,1882).Aksara Jawa Kuno
mempunyai 33 huruf konsonan iaitu sama
dengan aksara Pallava dan 16 huruf vokal iaitu
penambahan dua vokal e pepet daripada aksara
Pallava.
Huruf-huruf aksara Kawi ditulis dari kiri ke
kanan dan dari atas ke bawah.
Sistem penomboran sama dengan sistem
penomboran Hindu-Arab yang menggunakan 10
digit angka dan sesuai dengan asas 10.

J.G. de Casparis (1975) menyatakan beberapa tahap perkembangan aksara
Jawa Kuno, iaitu:

1. Jawa Kuno Awal (750 M- 925M)
Bentuk Kuno : Contohnya terdapat pada Prasasti Dinoyo dari Malang,
Prasasti Sangkhara dari Sragen, dan Prasasti Plumpungan dari Salatiga.
Bentuk Standard : Contohnya terdapat pada prasasti-prasasti semasa
pemerintahan Rakai Kayuwangi dan Rakai Balitung; misalnya Prasasti
Rukam dari Temanggung, Prasasti Munduan dari Temanggung, dan Prasasti
Rumwiga dari Bantul.

2. Jawa Kuno Akhir (925 M- 1250M)
Terdapat prasasti-prasasti dari zaman kerajaan Mataram di Jawa Timur dan
kerajaan Kediri.
Contoh: Prasasti Lemahabang dari Lamongan, Prasasti Cibadak dari
Sukabumi, dan Prasasti Ngantang dari Malang.

BUKTI

Tulisan Jawi

PENGENALAN

Tulisan Jawi (Abjad Jawi, juga Menurut Kamus Dewan Edisi
dipanggil Pegon dan Gundhil Keempat, tulisan Jawi
di daerah Jawa, Jawoë di bermaksud huruf-huruf Arab
Aceh Darussalam, Yawi di dengan beberapa huruf
Pattani dan Jawi di Sumatera tambahan yang digunakan
(Riau,Sumatera Barat, Jambi, untuk menulis dalam bahasa
dan Sumatera Selatan), Melayu.Manakala huruf Jawi
Malaysia serta Brunei bermaksud huruf Arab dengan
.Darussalam beberapa huruf tambahan yang
digunakan untuk menulis
dalam bahasa Melayu.

Tulisan Jawi berkembang pesat sejajar dengan penyebaran Islam,
setelah bangsa Melayu mendapati bahawa tulisan Pallava yang
digunakan mereka selama ini tidak sesuai sekali sebagai wahana
penyebaran perihal agama baru ini.
Orang Melayu memandang tinggi tulisan Jawi sebagai gerbang
kepada pemahaman Islam dan kitab sucinya, al-Quran.
Penggunaan tulisan Jawi merupakan faktor utama yang
memangkin kebangkitan bahasa Melayu sebagai serantau di
samping penyebaran agama Islam.
.Bahasa Melayu dalam tulisan Jawi merupakan bahasa
perantaraan seluruh lapisan masyarakat, baik para raja,
bangsawan, ilmuwan agama mahupun orang keramaian, di
samping menjadi lambang tradisi kebudayaan dan tamadun
Melayu.

Tulisan Jawi merupakan satu daripada dua sistem tulisan
rasmi di Brunei, dan juga dijadikan sistem tulisan alternatif di
Malaysia.
Dari segi penggunaannya, tulisan Jawi dahulunya merupakan
abjad piawai bahasa Melayu tetapi sudah diganti oleh abjad
Rumi, maka penulisan Jawi hanya terhad kepada kegunaan
dalam hal ehwal keagamaan dan kebudayaan.
Penulisan Jawi seharian dipelihara di kawasan-kawasan yang
diduduki masyarakat Melayu yang lebih konservatif, misalnya
Sulu di Filipina, Pattani di Thailand, Kelantan di Malaysia dan
beberapa kawasan petempatan Melayu di Indonesia.
Tulisan Jawi telah wujud sejak sekitar tahun 1300 M di
Kepulauan Melayu. Perkembangannya berhubung kait dengan
ketibaan Islam, khususnya daripada orang Parsi.

Abjad Arab yang diperkenalkan ini diubah suai agar sesuai
dengan bahasa Melayu klasik lisan.
Tulisan Jawi ditulis dari kanan ke kiri, dan ditokok dengan 6
huruf yang tiada dalam bahasa Arab, iaitu ca, pa, ga, nga, va
dan nya.
Tulisan Jawi berpunca daripada kesusasteraan Arab yang
diperkenalkan oleh orang Parsi kepada Kerajaan Melayu
Jambi yang terletak di utara Palembang, Sumatera, Indonesia,
dan bertutur dalam bahasa Melayu klasik.
Selain itu, nama Jawi itu mungkin berpunca daripada kerajaan
Javaka kuno yang merupakan pendahulu kerajaan-kerajaan
Majapahit dan Srivijaya yang pernah menjalin hubungan
dengan saudagar dan mubaligh Arab.

Rupee Jawa BUKTI
Hindia Timur
Belanda dengan Batu Bersurat Terengganu,tulisan
tulisan Jawi tahun 1303M, merupakan artifak
bertulisan Jawi yang tertua
pernah dijumpai. Ia bercatang-
undabng setempat yang
dipengaruh oleh Syariah, maka
merupakan bukti terawal
pengaruh Islam di Malaysia

PENGGUNAAN
JAWI ZAMAN KINI

Semenjak tulisan Rumi semakin bertapak di dunia Melayu, tulisan Jawi kini dipelihara
terutamanya untuk wacana keagamaan dan kebudayaan Melayu[19] di negerinegeri
Terengganu, Kelantan, Kedah, Perlis, Pahang dan Johor di Malaysia, Patani di
Thailand, dan juga Sulu dan Marawi di Filipina.
Pelbagai usaha telah dijalankan untuk memelihara tulisan jawi antaranya ialah
"Pedoman Ejaan Jawi yang Disempurnakan" sebagai ganti ejaan Za'ba yang
diperkenalkan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka pada tahun 1986 dan tulisan Jawi
juga kelihatan di muka belakang wang kertas Ringgit Malaysia dan Ringgit Brunei.
Pakar bahasa dan persuratan Melayu daripada Universiti Kajian Luar Busan, Prof Dr.
Kang Kyoung Seok ada berkata dalam suatu wawancara dengan Utusan Malaysia
pada 2012; "Malaysia perlu mendidik generasi muda dalam tulisan Jawi.
Hal ini kerana tulisan Jawi dianggap tenat dari segi penggunaannya kini.

MALAYSIA VISION & MISSION

Tulisan Jawi tidak sahaja menjadi INDONESIA
kebiasaan dalam papan tanda
perniagaan serata negeri Kedah di Tulisan Jawi diiktiraf secara serantau di
Malaysia, malah mendapat kawasan-kawasan berpopulasi suku
sokongan daripada kerajaan yang menggunakan tulisan ini menulis
negeri tersebut sebagai suatu bahasa ibunda baik termasuk dialek
cadangan disyorkan dan Melayu serantau (seperti provinsi Riau
diwartakan dalam undang-undang dan Kepulauan-nya, Jambi,Sumatera
negeri Kedah. Selatan), bahasa Aceh (Aceh) dan
Bahkan, terdapat juga permintaan bahasa Banjar (Kalimantan).
yang tinggi dalam menerapkan Namun, "Aksara Latin" masih
tulisan Jawi dalam periklanan merupakan tulisan rasmi untuk
serata negeri Kedah. perhubungan peringkat nasional di
Indonesia.

SISTEM EJAAN
ZA'BA

BIODATA

Tan Sri (Dr.) Zainal Abidin bin Ahmad
(16 September 1895 – 23 Oktober
1973),dikenali sebagai Za'aba
Seorang sasterawan bahasa Melayu
dan pemikir keturunan Minangkabau
yang giat menulis sekitar tahun
1940-an.
Beliau merupakan salah seorang
budak kampung yang berjaya
meletakkan dirinya sebagai seorang
tokoh yang terkemuka dalam sejarah
Malaysia.

Beliau merupakan seorang Zainal Abidin dilahirkan di KEHIDUPAN
cendekiawan Melayu yang Kampung Bukit Kerdas, Batu AWAL
dihormati dan selama hampir 40 Kikir, Jempol,
tahun, aktif dalam kegiatan Negeri Sembilan. Zainal belajar sendiri menulis ketika
penulisan termasuk Beliau anak sulung daripada tiga berusia lima tahun pada daun-daun
penterjemahan. adik-beradik kepada Intan pokok pisang, gelagatnya menarik
Aktiviti beliau juga tertumpu Awaluddin (1877-1907), seorang perhatian ayahnya yang
kepada penerbitan buku sekolah Minangkabau Tanah Datar dan membelikannya papan tulis untuknya.
dan bacaan umum di Biro Ahmad Ibrahim (1862-1927), Hadiah tersebut mendorong Zainal
Penterjemahan, Maktab seorang suku Bugis Linggi mendalamkan lagi minatnya menulis
Perguruan Sultan Idris. Kepulauan Riau. serta tajamkan lagi kemahirannya.
Ahmad berharta hasil kerjanya Beliau turut diajar untuk mengaji al-
sebagai petani dan pemborong Quran pada usia muda ini.
yang mengerjakan jalan-jalan Ibunya meninggal dunia pada tahun
kecil di Bahau dan Kuala Pilah. 1907 ketika Za'ba berumur 12 tahun.
Dia bukan sahaja
berpengetahuan agama malah
satu-satunya penduduk
kampungnya yang pandai
membaca dan menulis.

KERJAYA AWAL

1916 1918 1923 1924 1939 1942 1954

Memulakan Kolej Jabatan Kolej Jabatan Pusat Universiti
kerjaya sebagai Melayu Pengajian Malaya,
guru sekolah di Kuala Pendidikan, Perguruan Maklumat, Singapura
Johor Bahru di Kangsar Kajian sehingga
English Kuala Sultan Idris, Singapura Timur dan
1959
Lumpur. Tanjung Afrika,
Universiti
College. Malim London

SENARAI KARYA

Temasya Mandi Safar di Umbi Kemajuan (1932)
Tanjung Kling.

Ilmu Bahasa Melayu Falsafah Takdir (1932)
(1926)
Pelita Mengarang: Ilmu
Rahsia Ejaan Jawi (1929) Mengarang Melayu (1934)

SISTEM TULISAN
ZA'BA

Merupakan sistem pertama dalam ssistem ejaan rumi bahasa
Melayu yang disusun oleh orang Melayu pada tahun 1933 sebelum
Perang Dunia Kedua dan telah tersiar dalm Sistem Ejaan Melayu
Jawi-Rumi 1949.

Sistem Ejaan Wilkinson yang diguna sebelum ini mempunyai
kelemahan. Oleh itu, sistem Ejaan Rumi Za'ba diperkenalkan untuk
memantapkan lagi sistem ejaan Rumi dalam bahasa Melayu.

Sistem ejaan ini disusun dan diperkemas dalam tempoh beberapa
tahun dan termuat dalam beberapa buah buku pedoman bahasa
terbitan Pejabat Karang Mengarang SITC.

Terdapat kekurangan huruf jawi dan Za'ba tidak menggunakan tanda
rumi untuk melambangkan bunyi- sirkumfleks atau aksen sebagai
bunyi yang terdapat dalam bahasa penanda panjang atau pendek bunyi
untuk mana-mana grafem vokal
Melayu
dalam sistem ejaannya.
CIRI-CIRI SISTEM
TULISAN ZA'BA Grafem dan tanda=tanda baru telah
digunakan untuk mencukupkannya.
Contohnya, dalam rumi <ng>,<ny>,
<ch>,<kh>,<sh>,<th>,<gh>,<dha>,
<dz> dan tanda-tanda seperti (') adalah
untuk melambangkan bunyi-bunyi
huruf-huruf Jawi seperti (a'in) dan

(hamzah).

SISTEM EJAAN
RUMI KONGRES

Ejaan rumi bahasa Melayu telah dipersetujui melalui Kongres Bahasa dan Persuratan
Melayu Ketiga (KBPM) pada tahun 1956.
Terdapat penerapan lambang fonetik menyebabkan sistem ejaan ini tidak jadi
digunakan.
Ejaan rumi bahasa Melayu ini dinakana sebagai Sistem Ejaan Kongres.
Pada 16 hingga 21 September 1956, kongres ketiga KPBM dilangsungkan di Johor
Bahru dan Singapura dan dihadiri oleh 500 orang perwakilan serta pemerhati dari 5
buah badan bahasa dan persuratan Melayu dari seluruh Malaya ketika itu.
Empat dasar pengejaan Bahasa Melayu dengan huruf rumi dirumuskan dalam
perbahasan ini.

SEKIAN, TERIMA KASIH