ภักดีอย่าด่วนเคียด หมายถึง อย่าด่วนโกรธคนที่มี ความชื่อสัตย์จงรักภักดีต่อตน สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต ได้กินแลนบ่ดีลืมคุณหมา ได้กินป๋าบ่ดีลืมคุณแห หมายถึง อย่าลืมบุญคุณของสิ่งต่างๆ ที่ได้พึ่งพาอาศัย มา โกธสส วสํ คมิ. หมายถึง อย่าลุอำ นาจความโกรธ หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้ที่ผู้ที่ ที่ ต่ำที่ ต่ำต่ำต่ำกว่ว่ ว่ า ว่ า ภาษาไทย ๓
คนโหดให้เอ็นดู หมายถึง คนโหดในที่นี้หมายถึง คนยากไร้ สอนให้สงสาร คนยากไร้ สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต หันเปิ้นมี จะไปใคร่ได้ หันเปิ้นขี้ไร้ จะไปดูแควน หมายถึง เห็นเขาร่ำ รวยอย่าอิจฉาริษ ริ ยา และเมื่อพบคนลำ บากยากจน ก็อย่าดูถูก นิวตฺตยนฺติ โสกมฺหา. หมายถึง คนใจการุณ ช่วยแก้ไขคนให้หายโศกเศร้า หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้ที่ผู้ที่ ที่ ต่ำที่ ต่ำต่ำต่ำกว่ว่ ว่ า ว่ า ภาษาไทย ๔
ยอข้าเมื่อแล้วกิจ หมายถึง ให้ชมเชยลูกน้อง เมื่อเขา ทำ งานเสร็จเรีย รี บร้อยแล้ว สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต กินเข้าอย่าลืมเฟือง กินเมืองอย่าลืมไพร่ หมายถึง อยู่สบายแล้ว อย่าลืมผู้น้อย ปคฺคณฺเห ปคฺคหารหํ. หมายถึง พึงยกย่องคนที่ควรยกย่อง หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้ที่ผู้ที่ ที่ ต่ำที่ ต่ำต่ำต่ำกว่ว่ ว่ า ว่ า ภาษาไทย ๕
อย่าใช้คนบังบด หมายถึง อย่าใช้งานคนที่มีท่วงที เป็นคนลึกลับ หรือ รื จะ ใช้สอยอะไรใคร ก็ต้องชี้แจงให้ ละเอียดแจ่มแจ้ง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต เหล็กบ่เหลี้ยมเปิ้นบ่อเอาจี คน บ่ดีเปิ้นบ่อเอามาไจ๊ หมายถึง เหล็กไม่แหลม คนเขาไม่เอามาแทง คนที่ไม่ดี ใครก็ไม่เอามาใช้งาน มา มโท ภรตูสภ. หมายถึง ผู้ที่ปกครอง จงอย่าได้ประมาทเลย หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้ที่ผู้ที่ ที่ ต่ำที่ ต่ำต่ำต่ำกว่ว่ ว่ า ว่ า ภาษาไทย ๖
อย่ามักห้าวพลันแตก หมายถึง อย่าแข็งนัก เพราะจะ เป็นอันตรายต่อตัวเอง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต เค่งนักมักปุด หมายถึง การกระทำ สิ่งใดสิ่งหนึ่ง โดยเคร่งครัดเกินไป มักจะไม่ได้ผล อติติกฺโข จ เวรรา. หมายถึง แข็งกร้าวนัก ก็มักมีเวร-ภัย หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้ที่ผู้ที่ ที่ ต่ำที่ ต่ำต่ำต่ำกว่ว่ ว่ า ว่ า ภาษาไทย ๗
อย่าตีสุนัขห้ามเห่า หมายถึง ไม่ควรขวางหรือ รื ห้ามผู้กำ ลัง ปฏิบัติหน้าที่ของเขาอยู่ เพราะอาจทำ ให้หมดกำ ลังใจ ในการปฏิบัติหน้าที่นั้น สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต แมวขึ้นฅ่วนบ่ม่วนใจหนู หมายถึง ผู้ใหญ่ที่่เข้าร่วมกิจกรรม ที่จัดขึ้นสำ หรับผู้น้อย ย่อมเป็นที่อึดอัดใจ ของบุคคลเหล่านั้น สาธุ ธมฺมรุจี ราชา. หมายถึง ผู้ปกครองชอบธรรมจึงจะดี หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้ที่ผู้ที่ ที่ ต่ำที่ ต่ำต่ำต่ำกว่ว่ ว่ า ว่ า ภาษาไทย ๘
ข้าเก่าร้ายอดเอา หมายถึง คนรับใช้เก่าแก่ อยู่ด้วยกัน มานาน ถ้าเขาทำ ความผิด ควรอดใจไว้ ไม่ควรด่าว่า หรือ รื ลงโทษอย่างรุนแรง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต เยียะพอหลาบ ปราบพออยู่ หมายถึง ปราบปราม ให้อยู่ในเกณฑ์พอดี สพฺพตฺถ ปูชิโต โหติ โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ. หมายถึง ผู้ไม่ประทุษร้ายมิตร ย่อมมีผู้บูชาในที่ทั้งปวง หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้ที่ผู้ที่ ที่ ต่ำที่ ต่ำต่ำต่ำกว่ว่ ว่ า ว่ า ภาษาไทย ๙
เนื้นื้ นื้ อ นื้ อหา หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้เผู้สมอกักั กั น กั น
มีสินอย่าอวดมั่ง หมายถึง อย่าอวดความร่ำ รวยของตน เพราะจะทำ ให้คนอื่นหมั่นไส้ และจะนำ ภัยมาหาตนได้ สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต ตุ๊กจะไปหนี มีจะไปอวด หมายถึง ยามมีทุกข์ก็อย่าหนี ยามมั่งมีก็อย่าได้คุยโวโอ้อวด น ทีฆมายุํ ลภเต ธเนน. หมายถึง คนไม่ได้อายุยืนเพราะทรัพย์ หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้เผู้สมอกักั กั น กั น ภาษาไทย ๑
อย่ามีปากว่า ว่ คน หมายถึง อย่าเป็นพูดจาระรานผู้อื่น หรือ รื นินทาให้เสียหาย สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต ปากเป๋นธรรม ใจ๋ดำ เหมือนหมิ่นหม้อ หมายถึง แสดงตัวว่าเป็นผู้มีศีลธรรม แต่กลับประพฤติชั่ว มุตฺวา ตปฺปติ ปาปิกํ. หมายถึง คนเปล่งวาจาชั่ว ย่อมเดือดร้อน หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้เผู้สมอกักั กั น กั น ภาษาไทย ๒
อย่าเบียดเสียดแก่มิตร หมายถึง อย่าเอาเปรีย รี บเพื่อน แม้เป็นเพื่อนสนิท ก็ต้องรู้จักเกรงใจ สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต กิ๋นของเปิ้น ไว้ของตั๋ว หมายถึง อย่าเป็นคนที่เห็นแก่ตัว เอาเปรีย รี บผู้อื่น มิตฺตทุพฺโก หิ ปาปโก. หมายถึง ผู้ประทุษร้ายมิตร เป็นคนเลวแท้ หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้เผู้สมอกักั กั น กั น ภาษาไทย ๓
พบศัตรูปากปราศรัย หมายถึง เมื่อพบศัตรูควรทักทาย ปราศรัยด้วยดี ถึงแม้จะ ไม่ชอบ ก็ควรเก็บไว้ในใจ สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต จังไผจะไปฮื้อเปิ้นฮู้ เจ้าชู้จะไปฮื้อเปิ้นหัน หมายถึง เกลียดใครอย่าพูดออกมา คิดจะเจ้าชู้อย่าให้ใครเห็น เย เวรํ นูปนยฺหนฺติ เวรํ เตสูปสมฺมติ. หมายถึง เวรของผู้ไม่จองเวร ย่อมระงับได้. หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้เผู้สมอกักั กั น กั น ภาษาไทย ๔
คนทรยศอย่าเชื่อ หมายถึง อย่าเชื่อถือหรือ รืไว้วางใจ คนที่เคยทรยศ คิดร้าย ต่อผู้มีพระคุณ หรือ รื เคยหักหลังเพื่อนมาแล้ว สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต กิ๋นแล้วหื้อเก็บ เจ็บแล้วหื้อจำ หมายถึง ให้รู้จักเก็บและจดจำ ประสบการณ์เอาไว้ นตฺถิ พาเล สหายตา. หมายถึง ความเป็นสหาย ไม่มีในคนพาล หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้เผู้สมอกักั กั น กั น ภาษาไทย ๕
เมตตาตอบต่อมิตร หมายถึง ควรทำ ดีตอบแทนความดี ของมิตรทั้งหลาย สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต กล้วยก๊ำ ง่าม ง่ามก๊ำ กล้วย หมายถึง คนเราต้องพึ่งพาอาศัยกัน ควรทำ ดีกับมิตร สตฺโถ ปวสโต มิตฺตํ. หมายถึง หมู่เกวีย วี น เป็นมิตรของคนเดินทาง หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้เผู้สมอกักั กั น กั น ภาษาไทย ๖
อย่าอวดหาญแก่เพื่อน หมายถึง อย่าอวดดี อวดเก่ง กับเพื่อน สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต อยู่ไปต๋ามน้ำ กระทำ ไปต๋ามตั๋ว น้ำ เปียงใด ดอกบัวเปียงอั้น หมายถึง อยู่ในสังคมใดให้เป็นไปตามสังคม ส่วนใหญ่นั้น ๆ อย่าทำ ตัวแปลกแยก หรือ รื ทำ ตัวให้เด่นเกินคนอื่น สพฺเพ อมิตฺเต ตรติ โย มิตฺตานํ น ทุพฺภติ. หมายถึง ผู้ไม่ประทุษร้ายมิตร ย่อมผ่านพ้นศัตรูทั้งปวง หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้เผู้สมอกักั กั น กั น ภาษาไทย ๗
เนื้นื้ นื้ อ นื้ อหา หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตน ต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้เผู้ป็ป็ป็ นป็ นครอบครัรั รั ว รั วและญาติติ ติติ
ที่รักอย่าดูถูก หมายถึง คนรักกันไม่ควรดูถูกกัน สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต ฮักกั๋นต้องฮักหน้าต๋า หมายถึง ให้เกียรติและไม่ดูถูก คนที่เรารัก เพราะการดูถูกกัน จะนำ ไปสู่ความขัดแย้ง อตฺตานํ อุปมํ กเร. หมายถึง เอาใจเขา มาใส่ใจเรา หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้เผู้ป็ป็ป็ นป็ นครอบครัรั รั ว รั วและญาติติ ติติ ภาษาไทย ๑
คนรักอย่าวางใจ หมายถึง แม้คนรักก็อย่าวางใจ สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต ครั่งใกล้ไฟ ไขใกล้แดด หมายถึง หนุ่มสาวอยู่ใกล้กันมักจะ เกิดเรื่อ รื่ งในเชิงชูสาวขึ้นได้ มิตฺตสฺมิมฺปิ น วิสฺ วิสฺเส. หมายถึง แม้ในมิตรก็ไม่ควรไว้ใจ หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้เผู้ป็ป็ป็ นป็ นครอบครัรั รั ว รั วและญาติติ ติติ ภาษาไทย ๒
ลูกเมียอย่าวางใจ หมายถึง แม้ลูกเมียก็อย่าวางใจ สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต เสี่ยวๆ ผ้าเตี่ยวมัดคอ หมายถึง แม้คนใกล้ตัวก็อาจ นำ ความเดือดร้อนมาให้เราได้ วิสฺ วิสฺาสา ภยมนฺเวติ. หมายถึง เพราะความไว้ใจ ภัยจึงตามมา หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้เผู้ป็ป็ป็ นป็ นครอบครัรั รั ว รั วและญาติติ ติติ ภาษาไทย ๓
ชอบชิดมักจางจาก หมายถึง คนที่รักกันมาก อยู่ใกล้ชิดกันเกินไป มักเบื่อหน่ายคลายรักกันเร็ว สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต กิ๋นอยู่กับปาก อยากอยู่กับเงา หมายถึง ควรรักษาความสัมพันธ์ ไม่ให้ความใกล้ชิดนำไปสู่ ความเบื่อหน่าย และการคลายรัก อติจิรํ นิวาเสน ปิโย ภวติ อปฺปิ โย. หมายถึง เพราะอยู่ด้วยกันนานเกินไป คนที่รักก็มักหน่าย หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้เผู้ป็ป็ป็ นป็ นครอบครัรั รั ว รั วและญาติติ ติติ ภาษาไทย ๔
พึงผันเผื่อต่อญาติ หมายถึง ควรเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ ต่อญาติพี่น้องของตน สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต เสือเป็นย้อนป่าไม้ ป่าไม้อยู่ได้ย้อนเสือ หมายถึง ต่างคนต่างพึ่งพาอาศัย ททมาโน ปิโย โหติ. หมายถึง ผู้ให้ ย่อมเป็นที่รัก หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้เผู้ป็ป็ป็ นป็ นครอบครัรั รั ว รั วและญาติติ ติติ ภาษาไทย ๕
ภายในอย่านำ ออก ภายนอกอย่านำ เข้า หมายถึง เรื่อ รื่ งภายในบ้านไม่ควรนำ ไปเล่าให้คนอื่นฟัง เพราะจะ ทำ ให้เกิดความเสียหายได้ สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต จะไปเปิดเสื้อหื้อเปิ้นหันหลัง จะ ไปลอกหนังหื้อเปิ้นหันจิ๊น หมายถึง เรื่อ รื่ งส่วนตัว เรื่อ รื่ งภายใน ครอบครัว ไม่สมควรนำ ไป เปิดเผยให้คนอื่น สงฺเกเถว อมิตฺตสฺมึ มิตฺตสฺมิมฺปิ น วิสฺ วิสฺเส. หมายถึง ควรระแวงในศัตรู แม้ในมิตรก็ไม่ควรไว้ใจ หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้เผู้ป็ป็ป็ นป็ นครอบครัรั รั ว รั วและญาติติ ติติ ภาษาไทย ๖
ลูกเมียยังอย่าสรรเสริญ ริ เยียวสะเทินจะอดสู หมายถึง มีลูกมีเมียอย่ายกย่องชมเชย ให้คนอื่นฟัง เพราะถ้าเกินจริง ริ จะน่าละอาย สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต ไต่ขัวบ่ป๊น จะไปฟั่งห่มก้นโยนฮาว หมายถึง กระทำ การใดยังไม่สำเร็จ สมบูรณ์ อย่าเพิ่งดีใจ สุดท้ายก็อาจทำ ต่อไม่ได้ อปฺปตฺโต โน จ อุลฺลเป. หมายถึง เมื่อความสำ เร็จยังไม่มาถึง ไม่พึงพูดโอ้อวด หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้เผู้ป็ป็ป็ นป็ นครอบครัรั รั ว รั วและญาติติ ติติ ภาษาไทย ๗
ระบือระบิลอย่าฟังคำ หมายถึง อย่าฟังคำ เล่าลือ เพราะข่าวลืออาจเป็นข่าว ที่ไม่เป็นความจริง ริ สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต กินปลาช่างไซ้ก้าง จะฟู่อ้ ฟู่ อ้ างหื้อพิจารณา หมายถึง ความระมัดระวังในการพูดจา และรู้จักคิดพิจารณา ให้ถี่ถ้วนก่อนที่จะพูด ปฏิสงฺขานพลา พหุสฺสุตา. หมายถึง ผู้ที่ฟังมาก ต้องพิจารณาอย่างรอบคอบ หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้เผู้ป็ป็ป็ นป็ นครอบครัรั รั ว รั วและญาติติ ติติ ภาษาไทย ๘
ตระกูลตนจงคำ นับ หมายถึง จงเคารพและนับถือ ตระกูลของตน สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต เลือดขุ้นกว่าน้ำ หมายถึง ญาติพี่น้องย่อมดีกว่าคนอื่น กตญฺญุโน หิ สปฺปุริส ริ า กตเวทิโน. หมายถึง คนดีย่อมเป็นผู้กตัญญู และกตเวที หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้เผู้ป็ป็ป็ นป็ นครอบครัรั รั ว รั วและญาติติ ติติ ภาษาไทย ๙
อย่ารักห่างกว่า ว่ ชิด หมายถึง อย่ารักคนไกลหรือ รื คนที่อยู่ห่าง มากกว่าคนที่ใกล้ชิด สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต เอาคนอื่นเป๋นดีไปตางหน้า ละป้อแม่ไว้เป๋นหย่อมหญ้า อยู่ตางหลัง หมายถึง คนที่ไปได้ดิบได้ดี แต่ละทิ้ง พ่อแม่โดยไม่เหลียวแล น วิสฺ วิสฺเส อิตฺตรทสฺสเนน. หมายถึง เพียงเห็นกันชั่วครู่ชั่วยาม ไม่พึงไว้วางใจ หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อผู้ผู้ผู้เผู้ป็ป็ป็ นป็ นครอบครัรั รั ว รั วและญาติติ ติติ ภาษาไทย ๑๐
เนื้นื้ นื้ อ นื้ อหา หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตน ต่ต่ ต่ อ ต่ อพ่พ่ พ่ อ พ่ อแม่ม่ ม่ม่ ผู้ผู้ผู้อผู้าวุวุ วุ โ วุ โส ครูรู รู บ รู บาอาจารย์ย์ ย์ย์
อย่านั่งชิดผู้ใหญ่ หมายถึง รู้จักที่ต่ำ ที่สูง อย่าตีตนเสมอท่าน สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต อย่าชิงท่านนั่งก่อน หมายถึง ไม่ควรแย่งชิงผู้ใหญ่ อย่าตีตนเสมอผู้ใหญ่ สุขา มตฺเตยฺยตา โลเก สุขา มัดเตยยะตา โลเก. หมายถึง ปฏิบัติดีต่อบิดามารดา เป็นความสุขในโลก หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อพ่พ่ พ่ อ พ่ อแม่ม่ ม่ม่ ผู้ผู้ผู้อผู้าวุวุ วุ โ วุ โส ครูรู รู บ รู บาอาจารย์ย์ ย์ย์ ภาษาไทย ๑
ผู้เฒ่าสั่งจงจำ ความ หมายถึง ควรจดจำ คำ สอนของผู้ใหญ่ เพราะสอนด้วยความหวังดี สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต ไม้อ่อนบ่อห่อนหัก หมายถึง ควรอ่อนน้อม เชื่อฟังผู้ใหญ่ ย จ ปุตฺตานมสฺสโว โย จะปุตฺตานะมัดสะโว. หมายถึง บุตรที่เชื่อฟังบิดามารดา เป็นบุตรที่ประเสริฐ ริ หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อพ่พ่ พ่ อ พ่ อแม่ม่ ม่ม่ ผู้ผู้ผู้อผู้าวุวุ วุ โ วุ โส ครูรู รู บ รู บาอาจารย์ย์ ย์ย์ ภาษาไทย ๒
ครูบาสอนอย่าโกรธ หมายถึง ครูสอนศิษย์ด้วยความหวังดี จึงไม่ควรถือโกรธ สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต กำ จ่มกำ ด่ามีก้าเสี้ยงตี้ ถ้าฟังบ่ดีมันตึงบ่ม่วนหู หมายถึง คำ บ่น คำ ด่าของผู้ใหญ่ จะเป็นคำ สอนที่ดี ถึงจะฟัง ไม่ไพเราะรื่น รื่ หูก็ตาม กโธ สตฺถมลํ โลเก. หมายถึง ความโกรธเป็นดัง สนิมศัสตราในโลก หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อพ่พ่ พ่ อ พ่ อแม่ม่ ม่ม่ ผู้ผู้ผู้อผู้าวุวุ วุ โ วุ โส ครูรู รู บ รู บาอาจารย์ย์ ย์ย์ ภาษาไทย ๓
จงนบนอบผู้ใหญ่ หมายถึง จงให้ความเคารพนับถือผู้ใหญ่ มีความอ่อนน้อม มีสัมมาคารวะ สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต คนหลวักรู้อ่อนน้อม หมายถึง คนฉลาด ต้องอ่อนน้อมถ่อมตน พฺรหมาติ มาตาปิตโร พรหมาติ มาตาปิตะโร. หมายถึง มารดาบิดา เป็นพระพรหมของบุตร หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อพ่พ่ พ่ อ พ่ อแม่ม่ ม่ม่ ผู้ผู้ผู้อผู้าวุวุ วุ โ วุ โส ครูรู รู บ รู บาอาจารย์ย์ ย์ย์ ภาษาไทย ๔
อย่าชังครูชังมิตร หมายถึง อย่าเกลียดชังครูและ มิตรสหาย เพราะบุคคล ทั้งสองนี้ หวัง วั ดีกับเรา สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต กิ๋นส้มบ่ดีฮาน กิ๋นหวานบ่ดีป้ำ หมายถึง ไม่ควรทำ ลายและทำ ร้าย ผู้มีพระคุณ สปฺปุริส ริ ภูมิ ยทิทํ กตญฺตา กตเวทิตา. หมายถึง การรู้คุณและตอบแทนคุณ เป็นคุณธรรมพื้นฐาน ของคนดี หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อพ่พ่ พ่ อ พ่ อแม่ม่ ม่ม่ ผู้ผู้ผู้อผู้าวุวุ วุ โ วุ โส ครูรู รู บ รู บาอาจารย์ย์ ย์ย์ ภาษาไทย ๕
ท่านสอนอย่าสอนตอบ หมายถึง เมื่อผู้ใหญ่สอนสั่งก็ควรฟังด้วย ความเคารพ อย่าทำ อวดดีสั่งสอนท่าน เป็นการตอบแทน สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต อย่าอวดสูงกว่าป้อ แม่ อย่าอวดแก่กว่าอาจารย์ หมายถึง อย่าอวดตัวเหนือกว่า ผู้มีพระคุณ ที่ได้เลี้ยงดูหรือ รื ประสิทธิ์ประสาทวิช วิ าความรู้ให้ สพฺพญฺเจ ปฐวี ทชชา, นาก ตญฺญุมภิราธเย หมายถึง ถึงจะให้แผ่นดินทั้งหมด ก็ยังคนอกตัญญู ให้ยินดีไม่ได้ (อย่าเนรคุณ) หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อพ่พ่ พ่ อ พ่ อแม่ม่ ม่ม่ ผู้ผู้ผู้อผู้าวุวุ วุ โ วุ โส ครูรู รู บ รู บาอาจารย์ย์ ย์ย์ ภาษาไทย ๖
อย่าขัดแข็งผู้ใหญ่ หมายถึง อย่าดื้อดึงกับผู้ใหญ่ เพราะผู้ใหญ่มีประสบการณ์ มากกว่า ว่ สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต คนเฮามนุษย์ อย่าไปหัวแข็ง หื้อร่ำ เปิดแยง ต๋ามธรรมพระเจ้า หมายถึง อย่าทำ เป็นคนหัวแข็งดื้อด้าน ว่ายาก สอนยาก นิมิตฺตํ สาธุรูปานํ กตญฺญู กตเวทิตา. หมายถึง ความกตัญญูกตเวที เป็นเครื่อ รื่ งหมายแห่งคนดี หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อพ่พ่ พ่ อ พ่ อแม่ม่ ม่ม่ ผู้ผู้ผู้อผู้าวุวุ วุ โ วุ โส ครูรู รู บ รู บาอาจารย์ย์ ย์ย์ ภาษาไทย ๗
เนื้นื้ นื้ อ นื้ อหา หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตน ต่ต่ ต่ อ ต่ อขุขุ ขุ น ขุ นนาง พระมหากษัษั ษั ต ษั ตริริ ริ ย์ริ ย์ ย์ย์
รู้ที่ขลาดที่หาญ หมายถึง ควรรู้ว่าที่ใดควรกลัว ที่ใดควรกล้า สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต ใจ๋บ่อแข็ง บ่อได้ขี่จ๊างงา ใจ๋บ่อกล้า บ่อได้เป๋นป้อเลี้ยง หมายถึง สอนให้คนที่คิดการใหญ่ จะต้องมีความกล้าหาญ ในทางที่ถูกที่ควร เหมาะสมแก่งานที่จะทำ กาลญฺจ ญตฺวาน ตถาวิธ วิ สฺส. หมายถึง คนฉลาด พึงรู้จักเวลาควร ไม่ควร หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อขุขุ ขุ น ขุ นนาง พระมหากษัษั ษั ต ษั ตริริ ริ ย์ริ ย์ ย์ย์ ภาษาไทย ๑
อาสานายจงพอแรง หมายถึง ทำ งานรับใช้เจ้านายของตน ตามความสามารถ อย่าเกียจคร้าน สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต ข้าดีท่านบ่อขาย หมายถึง คนที่ขยัน ซื่อสัตย์สุจริต ริ ไม่มีใครอยากทิ้ง วายมสฺสุ สกิจฺเจสุ. หมายถึง จงพยายามในหน้าที่ของตน หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อขุขุ ขุ น ขุ นนาง พระมหากษัษั ษั ต ษั ตริริ ริ ย์ริ ย์ ย์ย์ ภาษาไทย ๒
ภักดีจงอย่าเกียจ หมายถึง หากภักดีต่อพระมหากษัตริย์ ริย์ ให้ขยันหมั่นเพียรทำ ราชการ ที่มอบหมายตามกำ ลัง และสติปัญญา สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต อย่านั่งถ้าก๋าน อย่าหื้อเปิ้นได้วานไจ๊ หมายถึง อย่านั่งคอยงาน อย่ารอให้ท่า นออกปากวานใช้ จะทำ อะไร ให้รีบ รี ทำ อย่ารีร รี อ ตํ เว ภทฺเทกรตฺโตติ. หมายถึง คนที่ขยัน วันแต่ละวัน คือวันโชคดี หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อขุขุ ขุ น ขุ นนาง พระมหากษัษั ษั ต ษั ตริริ ริ ย์ริ ย์ ย์ย์ ภาษาไทย ๓
เผ่ากษัตริย์ ริย์ เพลิง งู อย่าดูถูกว่าน้อย หมายถึง ตระกูลกษัตริย์ ริย์ไฟ งู ไม่ควร ดูถูกว่าเล็กน้อย เพราะอาจ นำ ความเดือดร้อนมาสู่เราได้ สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต อย่าดูหมิ่นเจ้า อย่าเล่าขวัญ วั นาย หมายถึง ควรจะอ่อนน้อมถ่อมตน ควรเคารพนับถือผู้มีตระกูล สูงศักดิ์ จะได้ไม่เดือดร้อน อปฺปมตฺตา น มียนฺติ. หมายถึง ผู้ไม่ประมาท ย่อมไม่ตาย หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อขุขุ ขุ น ขุ นนาง พระมหากษัษั ษั ต ษั ตริริ ริ ย์ริ ย์ ย์ย์ ภาษาไทย ๔
หิ่งห้อยอย่าแข่งไฟ หมายถึง เป็นเพียงหิ่งห้อย อย่าไปแข่งแสงสว่างกับกองไฟ สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต คันเจ้านุ่งผ้างาม อย่านุ่งผ้าเปรีย รี บ หมายถึง อย่าเทียบแข่งกับนาย มตฺตญฺญุตา สทา สาธุ. หมายถึง ความรู้จักประมาณ ยังประโยชน์ให้สำ เร็จทุกเมื่อ หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อขุขุ ขุ น ขุ นนาง พระมหากษัษั ษั ต ษั ตริริ ริ ย์ริ ย์ ย์ย์ ภาษาไทย ๕
จงยิ่งผู้มีศักดิ์ หมายถึง จงดูอย่างหรือ รื เอาอย่าง คนที่ได้ดีมียศศักดิ์ สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตพระร่ร่ ร่ ว ร่ วง สุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ตล้ล้ ล้ า ล้ านนา พุพุ พุ ท พุ ทธศาสนสุสุ สุ ภ สุ ภาษิษิ ษิ ตษิ ต ใคร่เปนเจ้าหื้อหมั่นเรีย รี นคุณ ใคร่เปนขุนหื้อหมั่นเข้าเฝ้า หมายถึง อยากเป็นเจ้าเป็นนาย ให้ขยันเล่าเรีย รี นหาความรู้ อยากเป็นขุนนาง ให้ขยันประจบประแจง เสฏฺฐมุปคมํ อุเทติขิปฺปํ. หมายถึง คบคนที่ประเสริฐ ริ ย่อมเจริญ ริ เร็ว หลัลั ลั ก ลั กปฏิฏิ ฏิ บัฏิ บั บั ติ บั ติ ติ ตติ ตนต่ต่ ต่ อ ต่ อขุขุ ขุ น ขุ นนาง พระมหากษัษั ษั ต ษั ตริริ ริ ย์ริ ย์ ย์ย์ ภาษาไทย ๖
ขอขอบคุคุ คุ ณ คุ ณ