هسـتند ولـي اورب يويرو سهـا فقـط در PHبيـن 6و 8ثبـات خـود را حفـظ ميكننـد و در برابـر اتـر مقـداري
از عفون تزايــي آنهــا كاســته م يشــود .آنزي مهــاي پروتئولیتيــك بــه طــور كلــي عفون تزايــي ارتورئوويروســها
و روتاويروسـها را افزايـش ميدهنـد .بنابرايـن يكموتريپسـين روده ،كپسـيد خارجـي ايـن ويرو سهـا را از بيـن
بــرده و عفونتزايــي آنهــا را تشــديد ميكنــد .تأثيــر مــواد گنــدزدا نیــز بــر رئوويرو سهــا متفــاوت اســت.
تريكبـات يدوفـور و فنـل آنهـا را غيـر فعـال م يسـازد ولـي هيپوكلري تهـا اثـري بـر روی آنهـا ندارنـد .الـكل
اتيليـك 95درجـه ضدعفونـي كننـده مؤثـري بـراي مصـارف آزمايشـگاهي اسـت (3و.)15
بيماريهاي ایجاد شده توسط اورب يويرو سها
بيمـاري زبـان آبـي و طاعـون اسـبي از نظـر اقتصـادي بيمار يهـاي مهمـي در آفريقـاي جنوبـي بودهانـد.
اهميـت ايـن دو بيمـاري در آفريقـا و رخنـه كـردن آنهـا بـه طـور متنـاوب بـه خاورميانـه و برخـي كشـورهاي
اروپايـي ،محققیـن را بـر آن داشـته اسـت تـا دربـاره ایـن ويرو سهـای بيماريـزا در سـاير كشـورها بـه تحقيـق
بپردازنــد .در حــال حاضــر تعــدادي از اورب يويرو سهايــي كــه بيماريــزا نيســتند ،شــناخته شــده اســت .ايــن
نـوع ويروسهـا از بندپايـان مختلـف (پشـهها ،كولكيوئيدهـا و كن ههـا) و همچنيـن از پرنـدگان و پسـتانداران
جــدا شــده اســت( .)10تمــام اورب يويرو سهايــي كــه تاكنــون شــناخته شــدهاند ،توســط بندپايــان منتقــل
م يشـوند .اورب يويروسـها را بـه يـازده گـروه سـرمي تقسـيم كردهانـد .پنـج گـروه آنهـا شـامل ويروسهايـي
هسـتند كـه در دا مهـا ايجـاد بيمـاري ميكننـد و هـر يـك از ايـن گروههـاي سـرمي خـود بـه سـروتيپهاي
متعــدد تقســيم ميشــوند .تاكنــون پادگنــي كــه مشــترك بيــن تمــام اورب يويروسهــا باشــد ،شــناخته نشــده
ولـي ويرو سهايـي كـه در يـك گـروه سـرمي قـرار دارنـد ،واجـد پادگـن مشـتركي ميباشـند كـه وجـود ایـن
پادگنهــا بــه وســيله واكنــش ثبــوت مكمــل ،ايمونوديفــوژن و ايمونوفلورســانس ميتــوان ثابــت کــرد .گاهــي
در بيـن ويروسهايـي كـه در يـك گـروه سـرمي قـرار داده شـدهاند ،فقـط واكنـش متقاطـع سـرمي ضعيفـي
وجـود دارد و ايـن امـر موجـب عـدم اطمينـان بـه طبق هبنـدي بـر پايـه واكنشهـاي سـرمي شـده اسـت (5و.)9
معرفی بیماری
طاعــون اســبي بيمــاري حــاد و تحــت حــاد ویروســی در دا مهــاي تــك ســمي اســت كــه بــه وســيله
آمــاس زيــر پوســت و ريــه هــا ،خونريــزي اندا مهــاي داخلــي و جمــع شــدن مايــع در حفــرات بــدن
مشــخص ميشــود .طاعــون اســبی یــک بیمــاری سیســتمیک در عــروق خونــی و لنفــاوی اســت کــه
آســیب عمــده بــه سیســتم رتیکولواندوتلیــال وارد میکنــد .عامــل بيمــاري اورب يويروســي اســت كــه
توســط پشــ هها و كولكيوئيدهــا انتقــال م ييابــد .طاعــون اســبي يــك بيمــاري فصلــي بــوده و در فصــول
گـرم و مرطـوب شـايع مـی شـود .ایـن بیمـاری عواقـب اقتصـادی فزاینـده و قابـل توجهـی بـرای صنعـت
اســب در جنــوب آفریقــا دارد کــه گــرم شــدن کــره زمیــن و تغییــرات آب و هوایــی نقــش بســیار مهمــی
در انتشــار و گســترش آن دارنــد .طاعــون اســبی بومــی صحــرای آفریقــا اســت کــه منجــر بــه بــروز فــرم
بالینـی در اسـب ،الاغ و قاطـر ،سـگ ،گورخـر ،فیـ ل و سـایر گون ههـای موجـود در حیـات وحـش میشـود.
همهگی رشناسی ،مناطق جغرافيايي و شرايط اقليمي
طاعـون اسـبي از دیربـاز در بيشـتر كشـورهاي آفريقایـی بـه ويـژه آفريقـاي جنوبـي و مركـزي از جملـه
کشـورهای سـنگال ،سـومالی و اتیوپـی شـيوع داشـته و تـا مد تهـا آن را يـك بيمـاري آفريقايـي ميشـناختند.
بدیــن جهــت آن را بيمــاري «اســبهاي آفريقــا» مينامنــد .در جریــان یــک هم هگیــری در ســال 1854میــادی
در آفریقــا ،چیــزی بالــغ بــر 17000رأس اســب معــادل %40جمعیــت کل اســبهای منطقــه تلــف شــدند.
در ســال 1944ايــن بيمــاري در کشــورهای فلســطين ،ســوريه ،لبنــان و اردن تشــخيص داده شــد .بیمــاری
در سـال 1959دوبـاره بـه منطقـه خاورميانـه رخنـه كـرده و کشـورهای ايـران ،تريكـه ،افغانسـتان ،پاكسـتان،
هندوسـتان ،حـوزه مدیترانـه شـرقی ،قبـرس ،لبنـان ،اردن و عـراق را فـرا گرفـت و ضمـن ایجـاد مـرگ و میـر
در تعــداد 300000رأس اســب ،در نتيجــه همــكاري بيــن المللــي در ســال 1961از ايــن نواحــي ريشــهكن
شــد ( .)14طاعــون اســبی در کشــورهای عربســتان و یمــن نیــز گــزارش شــده اســت؛ بــه نظــر نم یرســد
بیمـاری در عربسـتان سـعودی بـه شـکل آنزئوتیـک (بومـی) باشـد ،هـر چنـد دلیـل حضـور طولانـی مـدت
ویـروس در ایـن منطقـه هنـوز نامشـخص اسـت .بیمـاری در سـال 1987در اسـپانیا ،بـا منشـاء گورخرهـای
آلــوده در یــک پــارک حفاظــت شــده گــزارش گردیــد کــه نشــان دهنــده نقــش گورخــر بــه عنــوان مخــزن
ایــن ویــروس میباشــد( .)13ویــروس در ســال 1990در کشــورهای اســپانیا و پرتغــال گســترش یافــت و در
سـال 1991فروکـش نمـود .در یـک مطالعـه سـرواپیدمیولوژیک ،میـزان شـیوع ویـروس در اتیوپـی نشـان از
46
آلودگــی 10/4درصــدی اســبها 29/7 ،درصــدی در الا غهــا و 10/3درصــدی در قاطرهــا داشــته اســت.
در مناطــق آنزئویــک ،ویــروس توســط میزبانهــای پســتاندار ،گورخرهــا و پشــههای ناقــل در حــال
چرخـش م یباشـد .در مناطـق غیـر آنزئوتیـک ،ویـروس بـه دلایـل متعـددی از قبیـل بهبـودی میزبا نهـای
مخــزن ،کاهــش جمعیــت ناقلیــن و حساســیت و شــکنندگی در طــی ماههــای ســرد زمســتان دوام زیــادی
نــدارد .هــر چنــد ایــن نگرانــی وجــود دارد کــه بــا بازگشــت گل ههــای گورخرهــا بــه ایــن مناطــق کــه
از بیمــاری پــاک شــدهاند ،ممکــن اســت در اســ بها ایجــاد بیمــاری نمایــد .آگاهــی از اطلاعــات بــوم
شــناختی حشــرات ناقــل از قبیــل گونههــای کولیکوئیــدس و آنهایــی کــه م یتواننــد بــه عنــوان ناقــل
ویـروس عمـل کننـد ،میتوانـد یـک نقطـه بحرانـی در جهـت خطـر گسـترش عفونـت در مناطـق عـاری از
ویـروس باشـد .از جملـه مه متریـن ایـن ناقلیـن م یتـوان بـه C.imicolaو C.bolitinosاشـاره کـرد(.)13
دا مهاي حساس
طاعـون اسـبي در شـرايط طبيعـي اغلـب دا مهـاي تـک سـمي بـه ويـژه اسـب را مبتـا ميسـازد .الاغ
و قاطـر گرچـه در شـرايط طبيعـي بـه ايـن بيمـاري دچـار م يشـوند ولـي مقاومتشـان بيشـتر و تلفاتشـان
كمتـر از اسـب اسـت .گورخـر نيـز بـه ايـن بيمـاري حسـاس اسـت ولـي اغلـب تزريـق ويـروس واكنـش
خفيفــي در حيــوان ايجــاد ميكنــد .كرههــا حساســيت بيشــتري نســبت بــه اســبهاي بالــغ دارنــد ولــي
اگـر از ماديـان ايمـن بدنیـا آمـده باشـند ،تـا زمـان از شـیرگیری نسـبت بـه بيمـاري مقـاوم م يباشـند .در
آزمايشـگاه ميتـوان از راه تزريـق و یـا بـه وسـيله خورانيـدن اندامهـاي آلـوده ،سـگ را بـه بیمـاری مبتـا
نمـود .شـتر ،بـز و گاومیـش نیـز م یتواننـد بـه ایـن عفونـت آلـوده شـوند امـا تاکنـون هیـچ مـوردی در
خصـوص انتقـال ویـروس در بیـن گوشـتخواران در طبیعـت وجـود نـدارد (.)12
بـا تزريـق داخـل مغـزي ويـروس طاعـون اسـبي بـه مـوش سـفيد و خوكچـه) (Alexandreالكسـاندر
(Mc.هنــدي آنهــا را مبتــا نمــود ولــي خرگــوش در برابــر ايــن ويــروس مقــاوم اســت .ميكــن اينتــاش
در برابـر عامـل طاعـون اسـبي حساسـيت زيـادي دارد و ميتـوان) (Ferretنشـان داد مـوش خرمـا )Intosh
47
از ايـن دام بـراي جداسـازی ويـروس اسـتفاده كـرد .همچنيـن سـرمي كـه از ايـن دام تهيـه ميشـود ،واجـد
پادتـن كافـي جهـت انجـام آزماي شهـاي سـرمي اسـت (14و.)15
بیماریزائی
مکانیسـم اثـر ویـروس طاعـون اسـبی تحـت تأثیـر قـرار دادن اندوتلیـوم عروقـی و سـلولهای دفاعـی بدن
از جملـه مونوسـیتها و ماکروفاژهـا اسـت .تروپیسـم بافتـی (نـوع بافـت مـورد علاقـه) سـروتیپ ویـروس
بیماریـزا ،تعییـن کننـده شـدت آسـیب در باف تهـای مـورد تهاجـم میباشـد (6و)14؛ همـه سـروتی پها بـه
طـور عمـده قلـب و ریههـا و بـه میـزان کمتـری طحـال را آلـوده میکننـد .بـا وقـوع عفونـت ،ویـروس در
عقدههـای لنفـی موضعـی شـده و بـه دنبـال ایجـاد ویرمـی اولیـه ،در سـلولهای اندوتلیـال و ماکروفاژهـای
داخــل عروقــی موجــود در ری ههــا ،طحــال و باف تهــای لنفــاوی منتشــر میگــردد .پــس از گذشــت 9روز
از عفونـت ،یـک ویرمـی ثانویـه وابسـته بـه سـلول اتفـاق میافتـد .ایجـاد عفونـت در سـلولهای اندوتلیـال
منجـر بـه ایجـاد تغییـرات دژنراتیـو ،افزایـش نفوذپذیـری عروقـی ،اختـال در اتصـالات بیـن سـلولی و از
بیـن رفتـن اندوتلیـوم عـروق م یگـردد .ادم ،خونریـزی و میکروترومبوزیـس از عـوارض ضایعـات عروقـی
میباشــند .ایجــاد اختــالات و حــالات غیرطبیعــی در ری ههــا از قبیــل ادم بینابینــی و آلوئولــی ،توقــف در
عملکــرد نوتروفی لهــا و پلاک تهــا نیــز اتفــاق میافتــد .همزمــان بــا تغییــرات انعقــادی خــون ،ســندروم
،ادم ،اختـال در عملکـرد)Systemic inflammatory response syndrome (SIRSپاسـخ التهابـی سیسـتمیک
عـروق ریـوی و افـت فشـار خـون رخ میدهـد(.)13
کاهــش تعــداد گلبو لهــای ســفید خــون بــه ویــژه لنفوســی تها و نوتروفی لهــا ،ایجــاد ترومبوســیتوپنی
شــاخص میباشــد .اختــالاتAHSخفیــف و کاهــش غلظــت خــون در فــرم حــاد ابتــا بــه ویــروس
بیوشــیمیایی در ســرم شــامل افزایــش فعالیــت آنزی مهــای کراتیــن کینــاز ،لاکتــات دهیدروژنــاز و آلکالیــن
فســفاتاز و نیــز غلظــت کراتینیــن و بیل یروبیــن میباشــد .علیرغــم وجــود شــواهدی مبنــی بــر افزایــش
(انعقـاد داخـل عروقـی منتشـر) یـک حالـت غیـر معمـولDICفعالی تهـای انعقـادی و فینرینولیـز ،رخـداد
در ایــن بیمــاری محســوب میگــردد(.)13
نشانيهاي بيماري
دوره كمـون بيمـاري در شـرايط آزمايشـگاهي حـدود 5تـا 7روز اسـت ولـي بـر حسـب حـدت ويـروس
و حساســيت دام ممكــن اســت گاهــي از 48ســاعت بیشــتر نشــود و گاهــی تــا 21روز طــول بكشــد .در
شـرايط طبيعـي ،دوره كمـون چنـدان طولانـي نيسـت و در بيشـتر مـوارد 7تـا 10روز ميباشـد .آثـار ظاهـري
بيمـاري را بـر حسـب شـدت و ضعـف آن بـه چهـار شـكل تقسـيم ميكننـد .در هـر واگيـري ممكـن اسـت
) ،فـرمHorse sickness feverانـواع ايـن حـالات مشـاهده شـود كـه عبارتنـد از :فـرم تـبدار بیمـاری اسـب (
ريـوي ،فـرم قلبـي و فـرم مخلـوط (میکـس).
تـب بـه شـکل عمـده در هـر چهـار فـرم بيمـاري وجـود دارد و بـر حسـب حـدت ويـروس و حساسـيت
دام ممكـن اسـت بـه تدريـج و يـا بـه طـور ناگهانـي بـالا رود و بـه حداكثـر برسـد .در ايـن مواقـع در اشـكال
ريـوي و يـا قلبـي منجـر بـه مـرگ ميشـود .در برخـي از اشـكال قلبـي ممكـن اسـت درجـه حـرارت بـدن
تغييـر زيـادي نكنـد.
-1فــرم تــبدار بیمــاری اســب ( :)Horse sickness feverكيــي از اشــكال خفيــف بيمــاري طاعــون
اســبي اســت كــه ممكــن اســت در شــرايط طبيعــي جلــب نظــر نكنــد .در بعضــي از اســبها گاهــي
آثــاري از قبيــل ب ياشــتهايي ،قرمــز شــدن مخــاط چشــم ،اشــكال در تنفــس و افزايــش ضربــان نبــض
مشــاهده ميشــود ولــي مهمتريــن نشــاني ،افزايــش دمــای بــدن اســت كــه گاهــي تــا 41درجــه
ميرســد .تــب ،يــك تــا ســه روز دوام پيــدا ميكنــد و ســپس قطــع شــده و بــه بهبــودي منجــر ميشــود.
-2فـرم ريـوی :شـكل ريـوي يـا حـاد در واگير يهـا ،بـه وسـيله سـوي ههاي حـاد ويـروس بـروز ميكنـد.
همچنيـن ميتـوان بـه وسـيله سـويههاي حـاد ايـن ويـروس آن را ايجـاد كـرد .دوره كمـون در ايـن شـكل
اغلـب كوتـاه بـوده و خصوصيـات بـارز آن عبـارت اسـت از :تنگـي نفـس شـديد ،تـب ،سـرفه و ريـزش
ترشـحات كـف آلـود بينـي .شـروع تنگـي نفـس خيلـي ناگهانـي اسـت و ممكـن اسـت ظـرف چنـد سـاعت
48
بـه مـرگ منجـر شـود.
گاهـي شـكل ريـوي بيمـاري ابتـدا بـا تـب شـروع م يشـود .كيـي دو روز ادامـه داشـته و تـب بـه 40-41
درجـه ميرسـد .سـپس تنفـس شـديد ميشـود و هـر چـه بيمـاري بيشـتر طـول بكشـد ،اشـكال در تنفـس
بيشـتر خواهـد بـود .منخريـن بـه طـور كامـل از كيديگـر بـاز شـده و سـر و گـردن حيـوان بـه طـرف جلـو
كشـيده شـده اسـت .گو شهـا آویـزان و عـرق فراوانـي سـراپاي اسـب مبتـا را فـرا میگیـرد .در ابتـدا بـا
وجـود تـب شـديد اشـتهاي حيـوان از بيـن نمـ يرود و حتـي تـا شـروع تنگـي نفـس ،اسـب مبتـا از خـوردن
غــذا روگــردان نيســت .بــه تدريــج كــه تنفــس دشــوارتر م يشــود ،دهــان بــاز ميمانــد و زبــان بــه ســمت
خــارج آویــزان ميشــود .در آخــر ســرفه هــای شــديد و خشــكي شــروع شــده ،بــه تدريــج بــر تعــداد آن
افـزوده ميشـود .هنـگام سـرفه و يـا كمـي پـس از آن مقـدار زيـادي مايـع زرد و ك فآلـود از بينـي حيـوان
جــاري م يگــردد ،حیــوان تلــو تلــو م يخــورد ،جابهجــا ميشــود و ســرانجام بــه زميــن ميافتــد و پــس از
دسـت و پـا زدن م یمیـرد .بعضـي اوقـات سـر خـود را تـكان ميدهـد و بـه تواتـر آب دهـان را فـرو م يبـرد.
حیـوان بـه تدريـج ضعيـف و ضعي فتـر م يشـود تـا اينكـه قـادر بـه ايسـتادن نيسـت .بعضـي اوقـات فقـط
پــس از مــرگ مقــدار زيــادي ترشــحات از بينــي حيــوان مبتــا جريــان پيــدا ميكنــد و اطــرف او را خيــس
میکنــد.
گاهـي اسـبي كـه بـه ظاهـر سـالم و مشـغول فعالیـت اسـت ،ناگهـان از كار بـاز مانـده و نشـان يهاي تنگـي
نفـس شـديدي بـروز ميدهـد و بـه طـور ناگهانـي تلـف ميشـود .در مـوارد نـادر ،شـكل ريـوي بيمـاري
ممكـن اسـت بـا عيلاـم خفيفتـري همـراه باشـد و بـه بهبـودي بيانجامـد .در ايـن صـورت درجـه حـرارت
بـه تدريـج پاييـن م يآيـد ولـي تنفـس تـا مدتـي دشـوار اسـت.
-3فــرم قلبــي :فــرم قلبــي ،شــكل تحــت حــاد طاعــون اســبي اســت و بــا آمــاس ســر و گــردن همــراه
ميباشـد .تـب در اغلـب اوقـات ديرتـر و در ظـرف 12-13روز بـه حداكثـر خـود ميرسـد و دو تـا چهـار
روز بــه همــان ميــزان باقــي ميمانــد .تــورم ســر و گــردن در بيشــتر مــوارد ديــر شــروع ميشــود و هرچــه
زودتـر آغـاز گـردد ،دليـل بـر شـدت و وخامـت بيمـاري اسـت .تـورم سـر بـه ويـژه در گـودی فـوق کاسـه
چشـمی بـه خوبـي آشـكار اسـت .ايـن نواحـی در اثـر تـورم كامـ ًا پـر ميشـوند .هـر چـه بيمـاري شـدت
بيشـتري داشـته باشـد ،تـورم وسـعت بيشـتري پيـدا ميكنـد .ممكـن اسـت پل كهـا ،ل بهـا ،گون ههـا ،زبـان
و زيرگلــو را فــرا گيــرد ،حتــي گاهــي تــا گــردن و ســينه توســعه يابــد .در اشــكال شــديد بيمــاري ممكــن
اسـت آمـاس زيـر پوسـتي در ناحيـه سـينه و كت فهـا مشـاهده شـود .پلكهـا در اثـر تـورم بـا اشـكال تـكان
م يخـورد و چشـم نيمـه بـاز بـه نظـر م يرسـد .بـه تدريـج كـه تـورم افزايـش م ييابـد ،آثـار تنگـي نفـس
ماننـد آنچـه در شـكل ريـوي اشـاره شـد ،آغـاز م یگـردد .رفتهرفتـه حـركات اسـب مبتـا بـا دشـواري انجـام
م يگيــرد و حيــوان خوابآلــود بــه نظــر ميرســد .گاهــي لك ههــاي خــون مردگــي در مخــاط چشــم ديــده
49
ميشــود و مخــاط دهــان و زبــان متمايــل بــه آبــي م يگردنــد .در بعضــي مــوارد آثــار دل درد در حيــوان
بــروز ميكنــد ،حيــوان مرتــب بــه زميــن م يخوابــد و بلنــد ميشــود و بــا دســ تها زميــن را م يخراشــد.
-4فــرم مخلــوط (میکــس) :ايـن شـكل بيمـاري را كمتـر م يتـوان در اسـب زنـده تشـخيص داد .بلكـه
بيشـتر پـس از كالبدگشـايي حيـوان و مشـاهده آثـار ريـوي و قلبـي بـه وجـود آن پـي م يبرنـد .گاهـي ابتـدا
عيلاـم ريـوي شـروع و بـه آمـاس سـر و گـردن منجـر ميشـود .گاهـي ابتـدا شـكل قلبـي بـروز ميكنـد و
عـوارض ريـوي بـا آن تـوأم م يگـردد.
شـكل ريـوي بيمـاري شـديدتر و تلفـات آن بيشـتر اسـت .شـكل قلبـي خفي فتـر و بـا تلفـات كمتـري
همـراه اسـت .بـه طـور كلـي تلفـات در شـرايط مختلـف متفـاوت اسـت .در بعضـي واگير يهـا بـه 90تـا
95درصــد ميرســد ولــي در واگير يهــاي خفي فتــر از 25درصــد تجــاوز نميكنــد (.)14
آثار كالبدگشايي
تغييـرات عمـده بيمـاري در شـكل ريـوي عبـارت اسـت از آمـاس ريـه و جمـع شـدن مايـع در قفسـه
ســينه كــه گاهــي بــه چنديــن ليتــر ميرســد .در بافــت بيــن لوبو لهــاي ريــه و همچنيــن در زيــر پــرده
جنـب مايـع زرد رنـگ ژلاتينـي نفـوذ كـرده كـه گاهـي مدياسـتن را نيـز فـرا ميگيـرد و تـا قاعـده قلـب
ادامــه م ييابــد .هــر چــه بيمــاري حادتــر باشــد ،مايــع موجــود بيــن بافــت ژلاتينيتــر اســت .ريــه بــزرگ
شـده و اگـر آن را بـرش بزننـد ،مايـع زرد رنگـي از بافـت ريـه تـراوش ميكنـد و مقـداري كـف از مقاطـع
برون شهــا خــارج م يشــود .گاهــي ترشــحات ،كمــي قرمــز رنــگ اســت .عقدههــاي لنفــاوي مدياســتن و
برون شهـا متـورم و نـرم اسـت .در پـرده خارجـي قلـب ممكـن اسـت لكههـاي خو نمردگـي ديـده شـود؛
ولـي كمتـر ممكـن اسـت حـاوي مايـع زيـادي باشـد .حنجـره و برونشهـا حـاوی مقادیـر زيـادي ترشـحات
ســروزي كــفآلــود هســتند .مخــاط معــده و رودههــا ممكــن اســت متــورم و داراي لك ههــاي خونريــزي
باشـند .كبـد گاهـي متـورم و پرخـون ميشـود و اغلـب مقـداري مايـع در حفـره شـكم جمـع شـده اسـت.
50
در شـكل قلبـي ،آثـار مشـخص بيمـاري عبـارت اسـت از آمـاس زيـر پوسـتي در نواحـي مختلـف بـدن،
تـورم مخاطـات و آمـاس عضـات و عقدههـاي لنفـاوي .در شـكل خفيـف ،سـر و گـردن مبتلاسـت ولـي
در اشــكال شــديدتر ،تــورم قســمتهاي پاييــن گــردن و ســينه و شــانهها را نيــز فــرا م يگيــرد .در بيشــتر
مـوارد آمـاس در پل كهـا ،قسـمت بـالاي چشـم ،ل بهـا ،زبـان و گونههـا و زيـر گلـو وجـود دارد .عضـوي
ماننـد زبـان ممكـن اسـت فوقالعـاده بـزرگ و آبـ ي رنـگ شـده باشـد؛ در صورتـي كـه عضـات و سـاير
باف تهـاي مبتـا را قطـع كننـد ،ترشـحات زرد رنگـي خـارج م یشـود .كيـي از جراحـات مشـخص شـكل
قلبـي ،جمـع شـدن مقـدار زيـادي مايـع در پـرده خارجـي قلـب اسـت كـه گاهـي بـه دو ليتـر ميرسـد .عضلـه
قلـب متـورم و آبكـي شـده و در پـرده داخلـي آن لك ههـاي خـون مردگـي مشـهود اسـت .ريـه اغلـب طبيعـي
و يـا حـاوي مايـع كمـي اسـت ،كبـد متـورم اسـت .طحـال ممكـن اسـت اندكـي بـزرگ شـده و كلي ههـا
دژنـره شـده باشـند .در صورتـي كـه در اثـر بيمـاري مـري فلـج شـود ،ايـن عضـو ماننـد سوسـيس پـر از مـواد
غذايــي فشــرده ميباشــد (.)14
وبروسـي بـودن طاعـون اسـبي در ابتـدا در سـال 1900بـه وسـيله ماكفاديـان بـه اثبـات رسـيد و توسـط
عمــوم محققیــن مــورد تأييــد قــرار گرفــت .ويــروس در خــون ،ســرم ،ترشــحات باف تهــا و انــدام هــای
داخلـي دا مهـاي مبتـا از ابتـداي بـروز تـب وجـود دارد و تـا سـه مـاه پـس از بهبـودي ممكـن اسـت در بـدن
باقـي بمانـد .دوام ويـروس در بـدن گورخـر بيشـتر از اسـب اسـت .ويـروس در ادرار و شـير نيـز موجـود
اسـت .شـكل ژنـوم و طـرز همانندسـازي ويـروس ماننـد سـاير اورب يويروسهاسـت .ويـروس در PHبيـن
6و 10حـدت خـود را حفـظ ميكنـد و نسـبت بـه اتـر مقـاوم اسـت .مقاومـت ويـروس در برابـر گرمـا قابـل
ملاحظـه اسـت .در گرمـاي 50درجـه مـدت 3سـاعت و در 37درجـه حـدود 30روز بـه صـورت حـاد باقـي
ميمانـد و در يخچـال 4درجـه مـدت طولانـي عفون تزايـي خـود را حفـظ ميكنـد .در برابـر مـواد گنـدزدا
نيـز مـدت قابـل ملاحظـهاي دوام دارد ولـي محلـول يـك در هـزار فرماليـن در ظـرف 48سـاعت ويـروس
را غيـر فعـال م يسـازد .بهتريـن راه بـراي نگهـداري ويـروس ،اسـتفاده از ليوفيليزاسـيون و يـا حفـظ آن در
سـرماي -70درجـه اسـت .تاكنـون بـه وسـيله واكنـش ايمنـي متقاطـع 9سـروتيپ مختلـف در ايـن ويـروس
شـناخته شـده اسـت .واگيـري طاعـون اسـبي در ايـران در اثـر سـروتيپ شـماره 9بـوده اسـت .سـوي ههاي
ويـروس كـه بـه مغـز مـوش عـادت كردهانـد ،گلبو لهـاي قرمـز اسـب را در 6/ PH4و گرمـاي 38درجـه
جمـع ميكننـد .در سـال 1933الكسـاندر بـا عبـور مكـرر ويـروس از مغـز مـوش موفـق شـد حـدت آن را
بـراي اسـب كاهـش دهـد .سـپس سـويهاي از ويـروس طاعـون اسـبي را كـه بـه مغـز مـوش عـادت كـرده
بـود ،در جنيـن مـرغ رشـد داد .در كشـت سـلولی ،گنجيدگيهـاي متعـددي در سيتوپلاسـم نزديـك بـه هسـته
توليـد ميشـود كـه بـا ايمونوفلورسـنس م يتـوان بـه وجـود پادگـن ويـروس پـي بـرد.
انتقال
بيمــاري طاعــون اســبي در شــرايط طبيعــي بــه طــور مســتقيم از حيوانــي بــه حيــوان ديگــر ســرايت
نميكنـد ،بديـن جهـت ميتـوان اسـب بيمـار و اسـب سـالم و حسـاس را در يـك اصطبـل نگـه داشـت و
در صورتـي كـه آنهـا را از نيـش بندپايـان ناقـل حفـظ كننـد ،بيمـاري بـه اسـب سـالم منتقـل نخواهـد شـد.
واگيـري طاعـون اسـبي اغلـب در فصـول گـرم و مرطـوب و در مراتـع پسـت و بيشـتر در اسـ بهايي بـروز
ميكنــد كــه شــبها در خــارج از اصطبــل نگهــداري ميشــوند .دوتــوا ( )Dotowaموفــق شــد بــا تزريــق
عصــاره پشــههايي از نــوع كولكيوئيــد بــه اســبهاي حســاس بیمــاری ایجــاد کنــد .از آن پــس ،پشــ ههاي
كولكيوئيـد را ناقـل طبيعـي طاعـون اسـبي ميشناسـند .در سـال 1966اوزاوا ،ناكاتـا و شـاد دل از مؤسسـه
51
رازي ايــران دو نــوع پشــه آنوفلــس استفنســيس ) (Anopheles Stephensisو كولكــس پيپ يانــس (Culex
)pipiensكـه در ايـران صيـد شـده بـود را بـه وسـيله خـون آلـوده بـه ویـروس اسـ بهاي طاعونـي آلـوده
سـاختند 15 .تـا 22روز بعـد موفـق شـدند بـا گـزش ایـن حشـرات بيمـاري را در اسـبهاي حسـاس توليـد
كننـد .همچنيـن بـر حسـب آزمايـش آنـان بـه وسـيله گـزش آئـدس آژیپسـی ( )Aedes aegyptiكـه بـه طـور
مصنوعـي آلـوده شـده بـود ،ميتـوان بيمـاري را بـه اسـب منتقـل كـرد .ويـروس عامـل بيمـاري بيـش از 5
هفتـه در بـدن پشـه بصـورت بیمـاری زا باقـي م يمانـد.
در آزمايشــگاه ميتــوان بــه وســيله تزريــق مــواد آلــوده اســب را مبتــا ســاخت .راه داخــل وريــدي،
مناســ بترين راه بــراي مبتــا ســاختن اســب اســت ،و بــا تزريــق يــك ده هــزارم ميليليتــر از خــون حــاد
ميتــوان بيمــاري را در اســب ایجــاد كــرد .طبــق آزماي شهــاي تيلــر انتقــال از راه دهــان فقــط در صورتــي
امكانپذيـر اسـت كـه مقـدار زيـادي (بيـش از 150ميل يليتـر) خـون بـه حيـوان خورانيـده شـود .اسـبهاي
مبتـا پـس از بهبـودي ممكـن اسـت تـا 90روز عامـل بيمـاري را در بـدن نگـه دارنـد؛ البتـه ايـن مـدت آنقـدر
نيسـت كـه ويـروس را در فصـول سـرد حفـظ كنـد .بديـن جهـت الاغ ،قاطـر ،گورخـر و سـگ كـه حساسـيت
كمتـري نسـبت بـه ايـن بيمـاري دارنـد ،در نواحـي آلـوده ويـروس را حفـظ ميكننـد (4و.)11
تشخيص بيماري
ايـن بيمـاري را ممكـن اسـت بـا شـاربن اشـتباه گرفـت ولـي آثـار كالب دگشـايي شـاربن بـا طاعـون كامـ ٌا
متفـاوت اسـت .همچنیـن بـا آزمایـش مسـتقیم و کشـت ( )Direct smear & Cultureبـه سـهولت م يتـوان
مكيــروب شــاربن را جــدا کــرد .در ابتــداي واگيــري طاعــون اســبي مدتــي بيمــاري را بــا نوتاليــوز اشــتباه
م يگرفتنـد ،بـه ويـژه آنكـه در گسـترش خـون بعضـي از دامهـا ايـن انـگل وجـود داشـته اسـت .بايـد در
نظـر داشـت كـه بيمـاري نوتاليـوز را بـه سـهولت ميتـوان بـه وسـيله داروهايـي ماننـد اکاپریـن ()Ecaprine
و گوناکریـن ( )Gonacrineدرمـان كـرد و حـال آنكـه درمـان طاعـون ميسـر نيسـت .در كشـورهايي كـه بـراي
اوليـن بـار طاعـون اسـبي بـروز ميكنـد ،بايـد بـه وسـيله تزريـق خـون حيوانـات مبتـا از راه داخـل وريـدي
بـه كـره اسـب حسـاس و يـا تلقیـح داخـل مغـزي بـه مـوش شـيرخوار ويـروس را جـدا كـرد و بوسـیله
واكنــش خنثيســازي ســرم ( )S.Nماهيــت آن را معلــوم كــرد .واكنــش مزبــور را ميتــوان بــر روي مــوش
سـفيد و يـا تيـره سـلولي كليـه ميمـون ( )M.Sانجـام داد (5و.)15
اســاس تشــخیص آزمایشــگاهی ایــن ویــروس ،تغییــرات ســرمی (در اســبهایی کــه زنــده ماندنــد) و
یــا بررســی حضــور ویــروس (در اســ بهایی کــه علایــم بالینــی و ویژگ یهــای مرتبــط بــا همهگیرشناســی
بیمـاری دارنـد) م یباشـد .تشـخیص خـود ویـروس م یتوانـد بوسـیله آمـاده سـازی ژنـوم ویـروس توسـط
یـک یـا چنـد روش انـواع مختلـف آزمـون PCRصـورت پذیـرد .اسـتفاده از تکنیـک مولکولـی RT-PCR
جهــت شناســایی عامــل ویروســی از حساســیت و ویژگــی بالایــی برخــوردار اســت ( .)2روش پــروب
هیبریدیزاسـیون ( )Hybridization probeجهـت شناسـایی و تعییـن ژنوتی پهـای ویـروس AHSبـه عنـوان
یــک روش ســریع در مــورد نمون ههــای بافتــی و خــون محســوب میگــردد.
تشـخیص سـرمی مـوارد حـاد بیمـاری ممکـن اسـت بسـیار مشـکل باشـد ،زیـرا بسـیاری از اسـ بها
در ایــن مرحلــه و قبــل از ایجــاد پاســخ آنت یبــادی در بــدن تلــف میشــوند .در اســبهایی کــه زنــده
م یماننـد ،پـس از گذشـت 10روز از بیمـاری ،از رو شهـای ( AGIDآگار ژل ایمنودیفیـوژن)( IFA ،آنت یبـادی
فلوئورسـنت غیرمسـتقیم)( CF ،تثبیـت عناصـر کمپلمـان)( VN ،خنثیسـازی ویـروس) و تسـتهای ELISA
جهــت تشــخیص آنتیباد یهــای ایجــاد شــده علیــه ویــروس اســتفاده میشــود .آزمــون ELISAیــک
52
روش تشــخیصی ســریع در مــورد آنتــ یژن ویــروس AHSدر خــون ،طحــال و محی طهــای کشــت ســلولی
میباشـد .روش VNیـا خنثیسـازی ویـروس ،یـک روش تشـخیص قطعـی جهـت تعییـن سـویه و شناسـایی
جدایههــای ویــروس مطــرح م یباشــد؛ بــا ایــن توضیــح کــه ایــن روش بــر روی محیــط کشــت ســلولی 5
روزه ویـروس انجـام م یگیـرد .ایـن ویـروس بـر روی محیـط کشـت سـلولی ( BHK-1کلیـه همسـتر نـوزاد)،
( MSسـلولهای میمـون) ،سـلو لهای ( VEROکلیـه میمـون آفریقایـی) ،سـلو لهای حشـرات ،جنیـن تخـم
مـرغ نطفـ هدار و یـا مغـز مـوش تـازه متولـد شـده رشـد میکنـد(.)13
در سـلو لهای پسـتانداری کـه مـورد تأییـد بـرای کشـت ویـروس اسـت ،اثـرات سـیتوپاتیک ) (CPEدر
عـرض 2-10روز پـس از تلقیـح ویـروس مشـاهده م یشـود .قبـل از اینکـه نمونـه بـه عنـوان منفـی تلقـی
گـردد ،سـه پاسـاژ کـور انجـام میشـود (.)7
یـک روش ELISAغیرمسـتقیم وجـود دارد کـه دارای حساسـیت بسـیار بـالا جهـت تشـخیص زودهنـگام
پاســ خهای ایمنــی بــه واکسیناســیون و یــا عفونــت م یباشــد و م یتوانــد کاهــش ایمنــی ایجــاد شــده در
کرهاسـبها را تشـخیص دهـد .در مـوارد شـیوع ایـن بیمـاری ،تشـخیص زودهنـگام و شناسـایی سـروتیپهای
موجـود در منطقـه راهگشـای انتخـاب یـک واکسـن مناسـب جهـت پیشـگیری و کنتـرل گسـترش عفونـت
اسـت .رو شهـای ELISAرقابتـی و غیرمسـتقیم ،و نیـز روش( CFثبـات کمپلمـان) بـه عنـوان آزمو نهـای
پیشــنهادی در دســتورالعملهای کنتــرل و مقابلــه بــا ایــن بیمــاری در OIEمعرفــی شــدهاند .در خصــوص
روش( CFثبـات کمپلمـان) تسـت بـه طـور گسـتردهای اسـتفاده م یشـود ولـی در برخـی از سـرمها عوامـل
ضـد کمپلمـان وجـود دارد کـه ایـن موضـوع در الاغ و گورخـر مشـخ صتر اسـت کـه در تشـخیص ایجـاد
اختـال میکنـد؛ لـذا بـه دیـن جهـت حساسـیت و ویژگـی بالاتـر تسـت الیـزا ،در حـال حاضـر اسـتفاده از
آزمـون ( CFثبـات کمپلمـان) نسـبت بـه ایـن آزمـون الیـزا محدودتـر شـده اسـت (.)7
نمون ههـای مناسـب بـرای ایـن آزمو نهـا ،عبـارت از خـون هپارینـه جمـعآوری شـده در طـی مراحـل
تـ بدار بیمـاری یـا نمون ههـای بافـت ریـه ،طحـال و باف تهـای لنفـاوی جمـعآوری شـده در طـی مرحلـه
کالبدگشـایی اسـت و تسـ تهای تأییـد شـده جهـت تعییـن سـامت اسـبها در امـور تجـارت بیـن المللـی
شــامل تســ تهای CFو I-ELISAم یباشــند( .)13در جهــت تشــخیص آنت یژنیــک نمونــه انتخابــی جهــت
تشـخیص بـر اسـاس دسـتنامه حیوانـات خاکـیزی سـازمان جهانـی بهداشـت دام شـامل ،خـون کامـل لختـه
نشـده در اوایـل دوره تـبدار بیمـاری بـه همـراه یـک تکـه کوچـک طحـال ( 2-4گـرم) ،ریـه و عقـده لنفـی
در دا مهـای تلـف شـده اسـت .نمون ههـا بایسـتی در دمـای 4درجـه در طـول حمـل و نقـل بـه آزمایشـگاه
نگهـداری شـوند(.)7
جهـت تشـخیص شـیوع بیمـاری یـا ایدنکـس کیـس بهتـر اسـت تلفیقـی از چنـد تسـت اسـتفاده شـود.
تسـت اولیـه م یتوانـد یـک تسـت سـریع مثـل الیـزا یـا RT-PCRباشـد کـه پـس از آن جداسـازی ویـروس
در کشــت بافتــی انجــام شــود .روش نوترالیزاســیون ویــروس ( )V.Nبــرای تشــخیص ســروتیپRT-PCR ،
اختصاصــی تیــپ و تعییــن توالــی ویــروس بایســتی بــه عنــوان یــک اقــدام اولیــه بــه ســرعت در شــیوع
انجـام شـود تـا سـروتیپ مشـخص شـده و واکسـن مناسـب انتخـاب گـردد .جنبـه بسـیار مهـم در تشـخیص
بیمـاری ،انتخـاب نمونـه مناسـب و حمـل و نقـل ایمـن و مناسـب آن بـه آزمایشـگاه میباشـد .تکنیکهـای
مختلفـی بـرای شناسـایی ویـروس طاعـون اسـبی و بـا اهـداف تشـخیصی متفـاوت در دسـترس میباشـند
کـه بـه شـرح جـدول 1و بـه اقتبـاس از دسـتورالعمل OIEذکـر شـده اسـت(:)8
53
جدول :1روشهای آزمایشگاهی در دسترس جهت تشخیص و شناسایی بیماری ویروسی طاعون اسبی ()8
قوانین جابجایی اسبها از نظر AHS
کشور یا منطقه پاک از نظر ویروس AHS
)1ممکـن اسـت یـک کشـور یـا منطقـه بـه دلیـل عـدم اطـاع از آلودگـی بـه ،AHSVکشـور یـا منطقـه عـاری
از AHSدر نظـر گرفتـه شـود .در ایـن مناطـق واکسیناسـیون عمومـی ممنـوع بـوده و نقـل و انتقـال تـک سـمیان،
اسـپرم ،تخمـک و جنیـن آنهـا بـر اسـاس ضوابـط و دسـتورالعملهای زیـر صـورت م یگیـرد:
الف) هیچ مدرک و سندی در خصوص ویروس AHSدر کشور یا منطقه موجود نباشد.
ب) حداقـل دو سـال در آن کشـور یـا منطقـه مـوردی از AHSگـزارش نشـده باشـد و آن منطقـه یـا کشـور در
مجـاورت یـک کشـور یـا منطقـه آلـوده نباشـد.
ج) بـر اسـاس برنام ههـای مراقبـت و سـرویلانس ،شـواهدی از AHSVدر کشـور یـا منطقـه بـرای مـدت دو سـال
گزارش نشـده باشـد.
د) و یـا در کشـور یـا منطقـه حداقـل طـی 40روز گذشـته هیـچ مـورد حـادی از AHSگـزارش نشـده باشـد و
هیــچ مســتنداتی در خصــوص شناســایی گون ههــای کولیکوئیــدس در کشــور یــا منطقــه بــر اســاس برنام ههــای
سـرویلانس در طـی دو سـال گذشـته وجـود نداشـته باشـد.
54
)2کشـور یـا منطقـه پـاک از AHSاز طریـق واردات اسـ بهای سـرم مثبـت یـا واکسـینه وضعیـت پـاک خـود
را از دسـت نخواهـد داد.
)3برای عضویت در لیست کشورها یا مناطق پاک از نظر AHSکشور عضو باید:
الف) دارای سابقه گزارش منظم و سریع بیماریهای دامی باشد.
ب) بـر اسـاس دسـتورالعمل ،OIEهیـچ واکسیناسـیون عمومـی علیـه AHSدر طـی سـال گذشـته در کشـور
یـا منطقـه انجـام نشـده باشـد.
ج) هـر گونـه جابجایـی یـا نقـل و انتقـال تـک سـمیان و مـوارد مربـوط بـه آنهـا مطابـق بـا ضوابـط OIE
صـورت گیـرد.
د) اقدامات نظارتی برای تشخیص زودهنگام یا پیشگیری و کنترل عفونت با AHSانجام شده باشد.
و) کشـور عضـو فقـط پـس از پذیـرش مـدارک ارائـه شـده توسـط OIEدر ایـن لیسـت قـرار م یگیـرد و
هـر سـاله اطلاعـات موجـود در بندهـای فـوق الذکـر و نیـز تغییـرات در وضعیـت اپیدمیولوژیـک و یـا سـایر
رویدادهـای مهـم مطابـق بـا OIEرا گـزارش م یکنـد .الزامـات موجـود در فصـول بـالا بـه طـور ویـژه بیـان
میکننــد کــه:
الف) در طی سال گذشته شیوع AHSدر کشور یا منطقه وجود نداشته است.
ب) هیـچ مـدرک و سـندی مبنـی بـر آلودگـی بـه AHSVدر کشـور یـا منطقـه در سـال گذشـته یافـت نشـده
ا ست .
* یـک کشـور یـا منطقـه آلـوده بـه AHSشـامل کشـورهایی هسـتند کـه واجـد شـرایط لازم بـرای پـاک بـودن
منطقه نباشــند؛
در صـورت بـروز شـیوع محـدود در یـک کشـور یـا منطقـه پـاک از AHSم یتـوان یـک منطقـه مهـار
محـدود مهیـا نمـود کـه هـدف آن بـه حداقـل رسـاندن شـدت شـیوع در کل کشـور یـا منطقـه اسـت .چنیـن
منطقـهای م یتوانـد تحـت عنـوان یـک منطقـه حفاظـت شـده ایجـاد گـردد .بـرای ایـن هـدف ،بایـد سـرویس
دامپزشـکی دولتـی شـواهد و مسـتنداتی ارائـه دهـد مبنـی بـر آنکـه؛
)1بلافاصلــه پــس از تشــخیص مــوارد مشــکوک اقــدام ســریع از جملــه اطــاع رســانی و ترویــج بــه
بهرهبــرداران انجــام داده اســت.
)2کنترلهای مؤثر بر روی جابجایی و نقل و انتقال تک سمیان و محصولات آنها اعمال شده است.
)3یک بررسی اپیدمیولوژیک و آزمایشگاهی به عمل آمده و عفونت تأیید شده است.
)4تحقیقات در مورد منبع احتمالی شیوع بیماری انجام شده است.
)5اثبات شود که همه موارد از نظر همهگیر شناسی ،مرتبط با شیوع بیماری هستند.
)6هیچ مورد جدیدی که حداقل در دو دوره عفونت در منطقه حفاظت شده یافت نشده است.
)7طبـق بررسـی و مراقبـت فعـال واحدهـای دامـی در کشـور یـا منطقـه مدرکـی ناشـی از عفونـت گـزارش
نشـده اسـت(.)7
* توصیههایی برای واردات از کشورها یا مناطق پاک از نظر AHS
مقامات دامپزشکی باید ارائه گواهی دامپزشکی بین المللی را تصدیق کند که حیوانات:
-1هیچ نشانه بالینی AHSدر زمان حمل از خود نشان ندهند.
-2در طی 40روز گذشته علیه AHSواکسینه نشده باشند.
55
-3از زمـان تولـد یـا حداقـل 40روز قبـل از حمـل و نقـل در یـک کشـور یـا منطقـه پـاک از نظـر AHS
نگهــداری میشــدند.
-4هنگام جابجایی به مقصد از طریق منطقه آلوده عبور نکرده باشند.
-5در صورت عبور از یک منطقه آلوده از گزند نیش پشههای کولیکوئید محافظت شده باشند(.)7
* توصیههایی برای واردات از کشورها یا مناطق آلوده به AHS
مقامات دامپزشکی باید ارائه گواهی دامپزشکی بین المللی را تصدیق کند که حیوانات:
-1هیچ نشانه بالینی AHSدر روز حمل از خود نشان ندهند.
-2در طی 40روز گذشته علیه AHSواکسینه نشده باشند.
-3در آزمایــش ســرولوژیکی تشــخیص آنت یبادیهــای گــروه AHSVبــه مــدت حداقــل 28روز منفــی
باشـد.
-4در صــورت انجــام آزمایشــات ســرولوژیک ،مــدت حداقــل 40روز بــرای تشــخیص آنت یبــادی علیــه
AHSVهیــچ افزایــش قابــل توجــه در تیتــر آنت یباد یهــای نمون ههــای خــون جمــ عآوری در دو نوبــت
وجـود نداشـته باشـد .اولیـن نمونـه حداقـل 7روز پـس از معرفـی و آزمـون بعـدی 21روز بعـد انجـام شـود.
-5در آزمایش شناسایی عامل بر روی نمونه خون به مدت حداقل کمتر از 14روز منفی شده باشد.
-6به مدت حداقل 40روز قبل از حمل و نقل در برابر کلیه سروتیپها واکسینه شده باشد.
-7در تمام زمان حمل و نقل (داخلی و خارجی) از حملات کولیکوئیدها محافظت شود(.)7
در خصـوص محافظـت حیوانـات در برابـر حمـات کولیکوئیدهـا ،تأسـیس تجهیـزات محافظتـی توسـط
سـازمان دامپزشـکی شـامل موانـع فیزیکـی مناسـب مسـتقر در نقـاط ورودی و خروجـی و آغشـته کـردن
آنهـا بـه طـور منظـم بـا حشـرهک شهای مـورد تاییـد مطابـق دسـتورالعمل شـرکتهای سـازنده ،مجموعـه
اقدامـات بـرای محـدود کـردن و ممانعـت از تخ مریـزی حشـرات ،در طـول مسـیر حمـل و نقـل اسـبها
نیـز میتـوان بـا اسـتفاده از سـموم دفـع آفـات شـیمیایی ،اسـتفاده از حشـرهکشهای مناسـب ،ضدعفونـی
کــردن ابــزار و وســایل نقــل و انتقــال اســبها ،بارگیــری و انتقــال اســ بها در زمــان کاهــش فعالیــت
حشـرات (نـور آفتـاب سـاعات روشـن روز و روزهـای کـم بـاران و بـا درجـه حـرارت کمتـر) ،اسـتفاده از
تـوری ضـد حشـرات ،تاریـک نمـودن فضـای داخلـی وسـایل نقلیـه و پوشـاندن سـقف یـا اطـراف وسـیله
نقلیـه ،اطـاع از تغییـرات فصلـی و آب و هوایـی مناطـق عبـوری ،اسـتفاده از مناطـق و شناسـایی بنـادر کـم
خطـر و مسـیرهای حمـل و نقـل مناسـب و عـاری از آلودگـی ،در حـد امـکان میتـوان حیوانـات را از گزنـد
حمـات کولیکوئیدهـا محافظـت کـرد .در جابجای یهـای هوایـی نیـز قبـل از بارگـذاری سـکوها ،جعب ههـا
و ظـروف یـا غرف ههـای حمـل دامهـا بایسـتی یـک حشـرهکش تأییـد شـده در آنهـا اسـپری گـردد(.)7
پيشگيري
نظـر بـه وجـود سـروتیپهای متعـدد ویـروس ( 9سـروتیپ) حيواناتـي كـه از بيمـاري بهبـود يافت هانـد،
پــس از مدتــي ممكــن اســت بــه گونــه ديگــري دچــار شــوند .بــراي مبــارزه بــا ايــن بيمــاري بايــد از
واكسيناسـيون اسـتفاده كـرد.
واکسیناسیون
واکسیناســیون یــک روش بســیار مؤثــر در راســتای کاهــش میــزان ابتــا و مــرگ و میــر بــا عفونــت
ویــروس AHSدر اســ بها در مناطــق آنزئوتیــک و کنتــرل بیمــاری در مناطــق اپیزئوتیــک میباشــد.
واکسیناسـیون در مناطـق اندمیـک و کشـورهای مجـاور م یتوانـد بـرای حیوانـات حسـاس یـک ایمنـی فعـال
ایجـاد کنـد و دلیـل اسـتفاده از آن ،وجـود خطـر همیشـگی بـرای وقـوع ایـن بیمـاری در ایـن مناطـق اسـت.
در مناطـق اپیزئوتیـک نیـز بـه دنبـال اسـتفاده از واکسـن و اعـام ریشـهکنی و پاکـی منطقـه ،واکسیناسـیون
56
متوقـف م یگـردد .پـس از وقـوع یـک عفونـت طبیعـی در بـدن و یـا واکسیناسـیون ،ایمنـی نسـبت بـه آن
سـویه یـا سـوی هها ایجـاد میشـود و بـا توجـه بـه حضـور سـویههای متعـدد و هترولـوگ ،ایمنـی کاملـی
در برابـر ایـن ویـروس میسـر نخواهـد بـود .ایجـاد ایمنـی در ایـن بیمـاری بسـیار آهسـته صـورت میگیـرد
و ممکـن اسـت تـا 3هفتـه پـس از واکسیناسـیون بدسـت آیـد .تیتـر آنتیباد یهـای ایجـاد شـده شـروع بـه
افزایـش کـرده تـا جائـی کـه ممکـن اسـت تـا 6مـاه پـس از عفونـت بـه بالاتریـن میـزان خـود برسـد .ایمنـی
پاسـیو ایجـاد شـده در کرههـا بـه عواملـی از قبیـل ایمنـی اکتسـابی از مـادر ،سـروتیپ موجـود در منطقـه و
مـدت زمـان دریافـت آغـوز پـس از تولـد بسـتگی دارد .تیتـر سـرمی ایجـاد شـده در مادیـان در خصـوص
برخــی از ســوی هها ماننــد «1،4،6و »9بیشــتر از ســایر ســروتی پها میباشــد کــه ایــن حالــت بــه طــور
طبیعــی در ســرم کرههــا میباشــد .تخمیــن زده میشــود میــزان نیمــه عمــر آنت یباد یهــای خنثــی کننــده
در سـرم کـره اسـبها نسـبت بـه هـر 9سـروتیپ ویـروس 20/5روز باشـد؛ بـا یـک دامنـه زمانـی 15/4
روزه بـرای سـروتیپ 8تـا 22/6روزه بـرای سـروتیپ .3بـه نظـر میرسـد تیتـر آنت یبـادی در تسـت SN
در رقـت 1:10منفـی باشـد ،لـذا مـدت زمـان وجـود ایمنـی حـدود 96روز در هـر 9سـروتیپ م یباشـد.
ایـن دامنـه زمانـی میتوانـد 62روز بـرای سـروتیپ 5و 128روز بـرای سـروتیپهای 3و 4متغیـر باشـد.
عمـده واکسـنهای تولیـد شـده اخیـراً از ویـروس ضعیـف شـده توسـط پاسـاژ کشـت سـلولی باف تهـا
تولیـد شـده اسـت کـه در رونـد پیشـگیری از وقـوع بیمـاری بسـیار مؤثـر واقـع شـده اسـت( .)13الكسـاندر
و همـكاران در اثـر پاسـاژ ويـروس طاعـون اسـبي از مغـز مـوش ضمـن عـادت دادن آن بـه ايـن دام بـه
تدريـج خاصيـت عصـب دوسـتی (نوروتروپـي) در آن ايجـاد كردنـد؛ بـه طـوري كـه پـس از 100بـار پاسـاژ
از مغـز مـوش حـد تاش بـراي اسـب كاهـش يافـت و بـه عنـوان واكسـن بـه كار رفـت .اخیـراً واکسـنهای
در دسـترس شـامل واکسـ نهای پلـ یوالان یـا مونـووالان هسـتند کـه مشـتمل بـر سـوبههای ضعیـف شـده
ایـن ویـروس هسـتند .ایجـاد ایمنـی بـر علیـه سـروتیپهای هترولـوگ (نـا همگـن) معمـولاً کـم دوام و
ناپایــدار اســت و بیشــتر واکســنها پلــیوالان م یباشــند .واکســنهای پلــیوالان شــامل ســروتیپهای ،1
4 ،3و یــا ســروتیپهای 7 ،6 ،2و 8میباشــند .واکســن مونــووالان حــاوی ســروتیپ ضعیــف شــده 9
در آمریـکا مـورد اسـتفاده قـرار گرفتـه اسـت .واکسیناسـیون کرههـا بـا هـر واکسـن مونـووالان و یـا پلـی
والان پاســخ ایمنــی مؤثــری بــر علیــه هیچکــدام از ســروتی پها ایجــاد نم یکنــد .کرههــا بــه طــور قابــل
توجهـی پاسـخ سـرولوژیک متفـاوت نسـبت بـه سـروتیپهای مختلـف دارنـد؛ مشـابه بـه وضعیتـی کـه
در اسـ بهای بالـغ وجـود دارد .آنهـا نسـبت بـه ایجـاد ایمنـی و مصونیـت در برابـر برخـی سـروتی پهای
ویـروس بـا شکسـت ایمنـی مواجـه م یشـوند .واکسـ نهای کشـته و غیـر فعـال شـده بـا هـدف جلوگیـری
از ایجـاد ویرمـی و بـدون اثـرات جانبـی در بیشـتر حیوانـات مؤثـر بودهانـد ،امـا ایـن واکسـنها دیگـر در
دسـترس نیسـتند .اخیـراً دسـتهای جدیـد از واکسـنهای نوترکیـب بـه طـور آزمایشـگاهی سـاخته شـده و
مـورد آزمـون قـرار گرفت هانـد کـه توانایـی ایجـاد ایمنـی مناسـب بـرای اسـبهایی کـه بـه طـور مـداوم در
معـرض سـروتی پهای ویـروس هسـتند ،دارنـد .برخـی از واکسـ نهای زنـده تخفیـف حـدت یافتـه بـرای
چندیـن دهـه بـا موفقیـت نسـبی مـورد اسـتفاده قـرار گرفتهانـد امـا خطـر برگشـت حـدت و یـا بازتولیـد
ژنتیکـی سـویههای واکسـن و نیـز عـدم توانایـی تمایـز بیـن ایمنـی ناشـی از واکسـن و عفونـت طبیعـی،
نیـاز بـه تولیـد یـک واکسـن نوترکیـب جدیـد و مناسـب بـر پایـه اسـتفاده از ناقلیـن ویروسـی و مبتنـی بـر
ژنتیـک معکـوس را بـه طـور روزافـزون مشـخص میسـازد (1و.)13
عـاوه بـر مايهكوبـي دا مهـاي حسـاس در مناطـق آلـوده ،نگهـداری دواب در اصطبـل هنـگام شـب ،انتقال
آنهـا بـه مناطـق عـاري از بيمـاري و يـا كوهسـتاني ،از بيـن بـردن حشـرات بـه كمـك مـواد حشـرهكش و
اسـتفاده از تـور سـيمي جلـوي در و پنجـره جايگاههـاي دواب كمـك مؤثـري در پيشـگيري از ايـن بيمـاري
ميكنــد (.)14
منابع مورد استفاده
1. Dennis, S. J., Meyers, A. E., Hitzeroth, I. I., and Rybicki, E. P. (2019). African Horse Sickness: A
Review of Current Understanding and Vaccine Development. Viruses. 11(9): P:844. doi: 10.3390/
v11090844.
2. European Food Safety Authority EFSA (2007). Opinion of the Scientific Panel on Animal Health
and Welfare (AHAW) on request from the Commission on bluetongue vectors and vaccines. The
57
EFSA Journal. (479): pp: 1-29.
3. Fayza, A. O., Abu Elzein, E. M., Tag Eldin, M. H., Hajer, I. E. (1990). Susceptibility of Sudanese
sheep to a bluetongue virus isolated from apparently healthy cattle in the Sudan. Revue d’Elevage Et
De Medecine Veterinaire Des Pays Tropicaux, 43(3), pp: 313-316.
4. Jennings, M., Boorman, J. P., Ergün, H. (1983). Culicoides from Western Turkey in relation to
bluetongue disease of sheep and cattle, Revue d’Elevage Et De Medecine Veterinaire Des Pays
Tropicaux. 36(1), pp: 67-70.
5. Koumbati, M., Mangana, O., Nomikou, K., Mellor, P. S., Papadopoulos, O. (1999). Duration of
bluetongue viraemia and serological responses in experimentally infected European breeds of sheep
and goats. Veterinary Microbiology. 64(4), February 12, pp: 277-285.
6. McLaughlin, B. E., DeMaula, Ch. D., Wilson, W. C., Boyce, W. M., MacLachlan, N. J. (2003).
Replication of bluetongue virus and epizootic hemorrhagic disease virus in pulmonary artery
endothelial cells obtained from cattle, sheep, and deer. American Journal of Veterinary Research.
64(7), pp: 860-865.
7. OIE Manual: Sánchez-Vizcaíno, J. M. (2004). African horse sickness. Manual of Standards for
Diagnostic Tests and Vaccines, fifth ed. Office International des Epizooties, Paris, 11.
8. OIE Terrestrial Manual: Sánchez-Vizcaíno, J. M. (2019). African horse sickness. Manual of
Standards for Diagnostic Tests, reagents and Vaccines, Twenty-eighth ed. Office International des
Epizooties, Paris, FRANCE. ISBN 978-92-95108-86-8.
9. Radoners, G., Coubrough R. I., and. Weiss, K. E. (1987). The transmission of bluetongue virus by
embryo transfer in sheep. Theriogenology. 27(3), pp: 527-540.
10. Simon C., Philip S., Mellor, A. G., Fall, Claire Garros, and Gert, J. (2017). Venter African
Horse Sickness Virus: History, Transmission, and Current Status. Annual Review of Entomology. 62,
Carpenter, pp: 343-358.
11. Shad, G., Wilson, W. C., Mecham, J. O., Evermann, J. F. (1997). Bluetongue virus detection: a
safer reverse-transcriptase polymerase chain reaction for prediction of viremia in sheep. Journal of
Veterinary Diagnostic Investigation: Official Publication of The American Association of Veterinary
Laboratory Diagnosticians, Inc. 9(2), pp: 118-124.
12. Thompson, G. M., Jess, S., and Murchie, A. K. (2012). A review of African horse sickness and
its implications for Ireland. Ir. Vet. J. 65(1): P:9. doi: 10.1186/2046-0481-65-9.
13. Vet. Medicine: Constable, P., Hinchcliff, W. K., Done, S., & Gruenberg, W. (2017). Veterinary
Medicine. 11th Edition, A textbook of the diseases of cattle, horses, sheep, pigs and goats.
14. Ward, M.P. & Thurmond, M.C. (1995). Climatic factors associated with risk of Seroconversion
of cattle to bluetongue viruses in Queensland. Prev. Vet. Med. 24, pp:129-136.
15. Wittmann, E.J., Mellor, P.S., & Baylis, M. (2001). Using climate data to map the potential
distribution of Culicoides imicola (Diptera: Ceratopogonidae) in Europe. Rev. Sci. Tech. Off. Int.
Épiz., 20(3), pp: 731-740.
58
عفونتهــای IBHمیشــوند ،بــه خصــوص ســروتیپهای مروری بر بیماری IBHدر طیور
مربــوط بــه ژنوتیپهــای Eو Dمســبب آســیبهای کبــدی
Inclusion body hepatitisجــدی متعاقــب عفونــت IBHهســتند.
مطالعـات و تحقیقـات چنـد سـال اخیـر نشـان داده اسـت ترجمه و گردآوری :
کــه ایــن فرضیــه کــه آدنوویرو ســهای ایجــاد کننــده
ابوالفضل رجب دکترای عمومی دامپزشکی ،دکترای بیمـاری IBHبـه عنـوان عامـل ثانویـه هسـتند کـه بعـد از
تخصصی بیماری های طیور ،کارشناس دفتر بهداشت بیماریهـای تضعیـف کننـده سیسـتم ایمنـی ماننـد گامبـورو
و یــا ( CAVبیمــاری کــم خونــی عفونــی) بــروز میکننــد و مبارزه با بیماریهای طیور
صحیــح نبــوده و آدنوویرو ســهای ایجــاد کننــده بیمــاری پست الکترونیک [email protected] :
IBHبــه عنــوان عامــل اولیــه پاتــوژن بــه حســاب مــی
آینــد و مطالعــات مختلــف در کشــورهای کانــادا ،آمریــکا،
زلاندنـو ،اسـترالیا ،لهسـتان مؤیـد ایـن مطلـب بـوده اسـت. مقدمه
آوی آدنوویروســها بــه طــور گســتردهای در گلــ ه هــای
تجــاری جهــان پراکنــده بــوده و گســترهی وســیعی از طبقه بندی سویه ها
حدتهــا و علائــم بالینــی را نشــان میدهنــد .عفونــت هگـزون بـه عنـوان مهمتریـن پروتئیـن کپسـید آدنوویروس
هــای آدنوویروســی بــا دامنــ ه ی وســیعی از علائــم محســوب میشــود و دارای تیــپ ،گــروه و تحــت گــروه
بالینـی هپاتیـتهـای دارای گنجیدگـی ( ،)IBHپنومونـی اختصاصــی شــاخص آنتــی ژن اســت کــه آنتــ ی بــادی
و تراکئیــت ،خــراش ســنگدان ،التهــاب پیــش معــده و اختصاصـی علیـه آن سـاخته میشـود .شـاخص اختصاصـی
پانکراتیـت در جوجـ ه هـا میباشـند .اهمیـت حضـور عفونت گــروه توســط آوی آدنوویــروس عرضــه میشــود ،امــا
هـای آدنوویروسـی نـه تنهـا بـه دلیـل خسـارات اقتصـادی توســط Siadenovirusو Atadenovirusارائــه
مرتبـط بـا مـرگ و میـر ( 10-30درصـد) و کاهـش راندمـان نمیشـود .شـاخصهای اختصاصـی کـه موجـب تولیـد آنتـی
اسـت ،بلکـه ناشـی از تأثیـرات ویـروس در تعامـل بـا دیگـر بــادی میشــوند ،میتواننــد موجــب خنثــی کــردن عفونــت
ویروســها نیــز میباشــد .برخــی ســویههــای آدنوویــروس زایـی ویـروس شـوند ،بنابرایـن از آزمـون خنثـی سـازی بـه
منجـر بـه کاهـش شـدید لنفوسـیتها در بـورس ،تیمـوس و صـورت رایـج بـرای تشـخیص سـروتی پ هـا اسـتفاده مـی
طحــال میشــوند کــه ایــن خــود کاهــش ایمنــی را در بــر شود.
خواهـد داشـت.
طبقــه بنــدی بــر اســاس ایمنــی زایــی و
خصوصیــات محافظــت کننــده آدنوویــروس بــرای اولیــن بــار در ســال 1950همــراه بــا
آنتـی بادیهـای خنثـی کننـده کـه بـر ضـد اپـی توپهـای علائـم کلینیکـی در بلدرچیـن جداسـازی شـد .از آن زمـان
اختصاصـی ویـروس تولیـد میشـود موجـب محافظـت مـی آدنوویروســها در تمــام گونــههــا و نژادهــای ماکیــان و
شــوند .امــا اطلاعــات در مــورد گســترش اپــی توپهــا و
ســایر پرنــدگان جداســازی شــدند.
آدنوویـرو س هـای مرغـی دارای 12سـروتیپ هسـتند کـه مـدت ایمنـی محـدود اسـت.
بـه عنـوان آلـوده کننـدههـای ماکیـان صنعتـی شـناخته
طبقه بندی میشـوند و در 5ژنوتیـپ کـه بـا حـروف Aتـا Eمشـخص
تعییــن گونــه در خانــواده آدنوویــرو س هــا بــه وجــود میشــوند ،قــرار میگیرنــد .در کشــورهای مختلــف در مــورد
حداقــل دو معیــار وابســته اســت کــه شــامل محاســبه حضــور آدنوویــروس هــا و ســروتیپ هــا و ســویههــای
فاصلــه تبارشــناختی ،قطعــات آنزیــم محــدود کننــده، موجــود ،اپیدمولــوژی ،پاتوژنیســیته ،میــزان خســارت وارده
میزبـان ،پاتوژنیسـیته ،خنثـی سـازی متقاطـع و توانایـی نـو
ترکیبــی ژنــی میباشــد .در جنــس Aviadenovirus تحقیقـات بسـیاری بـه عمـل آمـده اسـت.
هپاتیـت دارای گنجیدگـی بـه عنـوان یـک بیمـاری مهـم (آدنـو -ویرو سـهای پرنـدگان) 5گونـه وجـود دارد کـه بـا
اقتصـادی در جوجـههـای گوشـتی 3تـا 6هفتـهای مطـرح حـروف Aتـا Eمشـخص میشـوند و بـر اسـاس الگوهـای
میباشـد و عامـل آن یـک آدنوویـروس اسـت .بیمـاری بـا مولکولــی قطعــات آنزیــم محــدود کننــده و توالــی ژنــی
شــروع ناگهانــی مــرگ و میــر 1-10درصــد نشــان داده تقســیم میشــوند.
شــده ولــی گاهــ ًا بــه 30-40درصــد میرســد .ســروتیپ
تــا کنــون توالــی نوکلئوتیــدی ژنهــای FAdV-C, هــای مختلفــی از آدنوویــروسهــای پرنــدگان باعــث
59
کـه توانایـی مطالعـات کامـل فیلوژنیـک، بـه صـورت کامـل شناسـایی شـده اسـتFAdV-E وFAdV-D, FAdV-A
ویروسـهای. درصـد بـه مـا مـی دهـد72 تـا52 گونـ ه هـای مختلـف آدنوویـروس را بـا میـزان تشـخیص نوکلئوتیـدی
.یــک گونــه نیــز میتواننــد بــا آزمــون خنثــی ســازی متقاطــع بــه ســروتیپ و ژنوتیــپ تقســیم شــوند
FAdV-( شــامل ســروتیپ یــکA آدنوویــروس مرغــی گونــه ی،بــر اســاس تقســیم بندیهــای صــورت گرفتــه
شــامل ســروتیپC گونــ ه ی،)FAdV-5( شــامل ســروتیپ پنــجB گونــ ه ی،)CELO یــا ویــروس1
FAdV-( نــه و یــازده، ســه، شــامل ســروتیپهای دوD گونــ ه ی،)FAdV-10 , FAdV-4( هــای چهــار و ده
هشــت آ و هشــت ب، هفــت، شــامل ســروتیپهای شــشE ) و گونــ ه ی11 , FAdV-9, FAd-3, FAdV-2
.) میباشندFAdV8b- FAdV8a- FAdV7- FAdV6(
DIFFERENT SPECIES (CENOTYPES) AND
SEROTYPES OF AVIAN ADENOVIRUSES
Fowl Adenovirus A
Serotypes : Fowl adenovirus 1 (FAdV-1)
Fowl Adenovirus B
Serotypes : Fowl adenovirus 5 (FAdV-5)
Fowl Adenovirus C
Serotypes : Fowl adenovirus 4 (FAdV-4)
Fowl adenovirus 10 (FAdV-10)
Fowl Adenovirus D
Serotypes :
Fowl adenovirus 2 (FAdV-2)
Fowl adenovirus 3 (FAdV-3)
Fowl adenovirus 9 (FAdV-9)
Fowl adenovirus 11 (FAdV-11)
Fowl Adenovirus E
Serotypes :
Fowl adenovirus 6 (FAdV-6)
Fowl adenovirus 7 (FAdV-7)
Fowl adenovirus 8a (FAdV-8a)
Fowl adenovirus 8b (FAdV-8b)
There are 12 recognized serotypes in the five genotypes.
60
اولیــه بــه روشــنی شــناخته نشــده اســت ،فاکتورهــای تاریخچه
تعییـن کننـده پاتوژنیسـیته هنـوز بـه طـور کامـل شـناخته بــه دنبــال اولیــن گــزارش جداســازی آدنوویــروس
نشـده انـد .سـروتیپ هـای مختلف و سـوی ه هـای متفاوت پرنـدگان در سـال ،1950در دهـه هـای اخیـر جداسـازی
آن هـا میتوانـد بیمـاری و میـزان مـرگ و میـر مختلفـی آدنوویــروس از پرنــدههــای ســالم و بیمــار در مناطــق
را ایجـاد کنـد .توانایـی بقـا و رشـد آن در تانـدون جنیـن جغرافیایـی مختلـف بـا اسـتفاده از آزمـون خنثـی سـازی
جوجــه مــورد مطالعــه قــرار گرفتــه اســت .در بعضــی از متقاطــع صــورت گرفــت .در ســالهای اخیــر نشــان داده
جدایـههـا ارتبـاط بیـن حـدت و ژنوتیـپ پیـدا شـده ولـی شـد کـه ویـروس بیمـاری بـورس عفونـی و ویـروس کـم
بیـن سـروتیپ و حـدت پیـدا نشـده اسـت .در مقایسـه بـا خونـی عفونـی جوجـ ه هـا ( )CIAVمـی تواننـد حـدت
سـایر سـوی ه هـا FAdV-1 ،میتوانـد در همسـتر ایجـاد ویــروس FAdVرا افزایــش دهنــد .بعدهــا مطالعــات
تومـور کنـد و سـلولهای انسـان و همسـتر را تغییـر دهـد. تجربــی و فیلــدی نقــش اولیــه FAdVرا در ایجــاد
در بســیاری از مطالعــات نحــوه تلقیــح ،ســن پرنــده
و دوز ویــروس بــه عنــوان عوامــل مهــم در ایجــاد عفونتــی خــاص ،وابســته بــه حــدت آن اثبــات کــرد.
بیمــاری محســوب شــدهاند .بســیاری از ســروتی پ هــا
در صـورت انتقـال بـه روش معمـول بیمـاری زا نیسـتند آسیب شناسی و همه گیر شناسی
امـا در خصـوص تزریـق عامـل ،بسـیار حـاد و بیمـاری زا وقوع و گسترش
هسـتند .یکـی از خصوصیـات سـویههـای بسـیار حـاد
FAdVایـن اسـت کـه در صـورت ایجـاد عفونـت بـه FAdVدر سراسـر جهـان گسـترش دارد و در تمـام گونه
روش دهانــی یــا چشــم و بینــی تلفــات بالایــی ایجــاد هـای طیـور اهلـی و در تمـام سـنین مشـاهده مـی شـود.
ســایر گونــه هــای پرنــده نســبت بــه عفونــت FAdV
مـی کننـد. حسـاس هسـتند ،ولـی ایـن موضـوع بـه صـورت کامـل
بررسـی نشـده اسـت.
عفونـت هـم زمـان بـا بیمـاری گامبـورو و کـم خونـی اهمیت اقتصادی
عفونـی جوجـه موجـب افزایـش بیمــاری زایـی بعضـی بــا توجــه بــه متنــوع و زیــاد بــودن بیماریهــای ناشــی
از سـویه هـای FAdVمـی شـوند .در مقایسـه بـا آن، از آدنوویرو ســها بــه خصــوص ،FAdVبیــان اهمیــت
حضـور هـم زمـان پاروویـروس و آدنوویـروس در محیـط اقتصـادی آن مشـکل اسـت .بـا ایـن وجـود ،تلفـات بـالا
کشـت سـلولی موجـب کاهـش بیمـاری زایـی و عفونـت در درگیــری بــا ســوی ه هــای حــاد FAdV-4و عقــب
ماندگــی از رشــد در عفونــت هــای IBHو ســاییدگی
زایـی آن مـی شـود. سـنگدان خسـارات اقتصـادی زیـادی را بـه دنبـال دارد.
متعاقـب آلودگـی تجربـی جوجـه هـای SPFدر اولیـن
روزهـای زندگـی ،از طریـق روشـهای معمـول ،در ابتـدا تکثیر ویروس
آدنوویــروسهــا در اپــی تلیــوم روده باریــک و بــزرگ تکثیــر آدنوویــروس بــه 2مرحلــه تقســیم مــی شــود؛
رشـد میکننـد .سـپس ویرمـی و بعـد رونوشـت بـرداری مرحلـه اول بـا ورود ویـروس بـه داخـل سـلول میزبـان
ویـروس در خیلـی از اندامهـا مثـل کبـد ،دسـتگاه تنفـس، و انتقـال DNAویـروس بـه هسـته سـلول اسـت و بـه
بــورس ،طحــال و مغــز اســتخوان رخ میدهــد .ولــی در دنبــال آن رونویســی و ترجمــه ژنهــای زودهنــگام .بــه
شــرایط مزرعــه عفونــت بــا آدنوویروســها در در خــال دنبـال تولیـد پروتئیـنهـای ژنهـای زودهنـگام ،عملکـرد
چنــد روز اول زندگــی مشــخص نمــی شــود .بنابرایــن ســلول بــرای تکثیــر DNAویــروس تغییــر کــرده و
در انگلســتان جــدا کــردن آدنوویــروس طــی هفتــه اول موجـب رونویسـی و ترجمـه ژن هـای دیرهنـگام و تولیـد
زندگـی جوجــههــای گوشــتی غیرمعمــول اســت .ولــی
بـه طـور معمـول از سـه هفتگـی بـه بعـد احتمـال جـدا پروتئیـن هـای سـاختاری ویـروس مـی شـود.
کـردن آدنوویـرو س هـا از جوجـههـا وجـود دارد .در ایـن
ارتبـاط ویـروس بـه سـهولت از مدفـوع ،موکـوس چشـم تجمــع پروتئیــن هــای ویــروس بــه شــکل ویریــون در
و بینــی و بــورس جــدا میشــود .بنــدرت ممکــن اســت داخـل هسـته سـلول میزبـان انجـام شـده و بـا تخریـب
آدنوویـروسهــا را از اندامهـای داخلـی پرنـدگان سـالم غشـای هسـته و سـلول ،ویـروس آزاد مـی شـود؛ اگرچـه
جــدا کننــد و در ایــن مــوارد معمــول ًا ویرمــی رخ نــداده ایـن اطلاعـات بیـش تـر از آدنوویروس هـای پسـتانداران
اســت .در عفونــت طبیعــی بــا آدنوویرو ســها ،ویــروس اخـذ شـده و FAdVاز نظـر کـد کـردن ژن هـای اولیـه
در حــدود 3هفتــه از طریــق مدفــوع بــه محیــط دفــع
مـی شـود و اوج دفـع ویـروس از روز چهـارم تـا هفتـم تکثیـر بـا بقیـه آدنوویـروس هـا متفـاوت اسـت.
بیماری زایی
بـه دلیـل ایـن کـه نقـش FAdVبـه عنـوان پاتـوژن
61
هپاتوسـی ت هـا گنجیدگـیهـای بازوفیلیـک قابـل رؤیـت بعـد از آلودگـی خواهـد بـود .بنابرایـن در پرنـدگان بیمـار،
اسـت .بـر اسـاس گزارشـی ،سـندرم هیدروپـری کاردیـوم آدنوویـروس اغلـب از اندامهـای داخلـی قابـل جـدا کـردن
بــه همــراه نکــروز نقطــه ای پانکــراس و زخــم ســنگدان اســت .در ایــن مــوارد مشــخص نیســت کــه آدنوویــروس
مشـاهده شـد .درگیـری بـا ایـن ویـروس مـی توانـد منجـر بـه عنـوان عامـل اولیـه بیمـاری ،عامـل بیماریـزای ثانـوی
بـه تضعیـف ایمنـی شـدید بـا تخلیـه لنفوسـیت هـای Bو
و یـا یـک همزیسـت در بافـت آلـوده اسـت.
Tاز عقـده هـای لنفـاوی گـردد. ماکیــان آلــوده بــه آدنوویرو ســها در تمــام طــول زندگــی
حامــل ویــروس خواهنــد بــود .حاملیــن ویــروس احتمــال ًا
بیماری تنفسی در تمـام طـول زندگـی در فواصـل زمانـی ویـروس را بـه
التهــاب نزلهــای نــای بــه همــراه افزایــش ترشــحات محیـط دفـع مـی کننــد .فعالیـت مجـدد ویـروس نهفتـه
موکوســی از علایــم تنفســی رایــج درگیــری بــا ایــن باعـث فراخوانـی مجـدد آنتـی بـادی میشـود ،و اگـر پرنـده
ویـروس اسـت .پرخونـی ریـه بـه همـراه افزایـش ضخامـت در حـال تخمگـذاری باشـد ویـروس از طریـق تخـم مـرغ
دیــواره نــای بــه دنبــال عفونــت دیــده میشــود .جراحــات نیـز دفـع خواهـد شـد .در مزرعـه ممکـن اسـت ماکیـان بـه
میکروسـکوپی شـامل از بیـن رفتـن مژه هـا ،نکروز سـلول طـور همزمـان بـا بیـش از یـک سـروتیپ از آدنوویـروس
هـای اپـی تلیـال ،گنجیدگـی داخـل هسـتهای و ارتشـاح
گلبولهـای سـفید تـک هسـتهای بـه لایـه لامینـا پروپیـا هـا آلـوده شـوند.
میباشـند .پنومونـی بینابینـی نیـز گاهـی اوقـات دیـده مـی
شـود .جراحـات میکروسـکوپی شـامل از بیـن رفتـن مـژه آسیب شناسی
هــا ،نکــروز ســلولهای اپــی تلیــال ،گنجیدگیهــای داخــل اولیـن مکانـی کـه در ایـن بیمـاری تحـت تأثیـر قـرار مـی
هسـتهای و ارتشـاح پنومونـی بینابینـی نیـز گاهـی اوقـات گیـرد ،کبـد اسـت .امـا ممکـن اسـت آسـیب بـه سیسـتم
خـون سـاز نیـز دیـده شـود .آنمـی آپلاسـتیک دیـده شـده
دیـده مـی شـود. احتمـال ًا بـه دلیـل عفونـت بـا ویـروس کـم خونـی عفونـی
جوجــه بــوده اســت .در بیمــاری ،IBHکبــد کــم رنــگ،
پانکراتیت نکرونیک و زخم سنگدان شــکننده و متــورم اســت .نقــاط کوچــک ســفید و نقــاط
پانکراتیــت کانونــی و زخــم ســنگدان در عفونــت مــرغ پتشـی و اکیمـوز و خـون ریـزی نیـز مـی توانـد در کبـد
گوشــتی در ژاپــن گــزارش شــده اســت .گنجیدگیهــای
داخــل هســتهای در ســلولهای گلانــورلار ســلولهای مشـاهده شـود.
اپـی تلیـال حـاوی آنتـی ژ ن هـای آدنوویـروس بـه همـراه گنجیدگــ ی هــا در هپاتوســیتها ،میتوانــد ائوزینوفیلیــک و
نکــروز لایــه کوئیلیــن و ارتشــاح ماکروفــاژ و لنفوســیت بــزرگ و گــرد بــا کنــاره هــای کــم رنــگ و در بعضــی
در لایــهی لامینــا پروپیــا و عضلانــی مشــاهده میشــود.
گنجیدگیهــای داخــل هســتهای در ســلولهای آســینی مواقــع بازوفیلیــک باشــد.
پانکــراس دیــده میشــود .پانکراتیــت و زخــم ســنگدان اجـزای ویروسـی فقـط در سـلول هایـی دیـده مـی شـود که
ناشـی از آدنوویـروس در مـرغ شـاخدار نیـز گـزارش شـده دارای گنجیدگــی هــای بازوفیلیــک باشــد و در ســلولهایی
کــه دارای گنجیدگیهــای بازوفیلیــک باشــد و در ســلول
اســت. هایـی کـه دارای گنجیدگیهایـی کـه ائوزینوفیلیـک باشـند
بـه شـکل گرانـول یـا رشـته ای دیـده مـی شـود .جراحاتـی
بیماری ماننـد آتروفـی بـورس فابرسـیوس و تیمـوس ،آپـازی مغـز
ایـن موضـوع بسـیار مـورد تأکیـد اسـت کـه آدنوویـروس اسـتخوان و هپاتیـت در ایـن بیمـاری دیـده مـی شـود .در
هـا انتشـار بسـیار وسـیعی در پرنـدگان سـالم دارنـد و بـه طــی بررســی هــای هیســتومورفومتریک ،گلومرولونفریــت
طـور معمـول در تمـام سیسـتمهای مدیریتـی جـدا مـی
شـوند .ایـن بـدان معنـا نیسـت کـه آدنوویـروس هـا باعـث نیـز در درگیـری بـا IBHمشـاهده شـده اسـت.
بیمـاری نمیشـوند ولـی بـدان معناسـت کـه جـدا کـردن
آدنوویـروس از یـک پرنـده بیمـار نمیتوانـد مـا را بـه ایـن سندرم هیدروپری کاردیوم ()HS
نتیجـه برسـاند کـه ایـن ویـروس باعـث بیمـاری گشـته در مـوارد درگیـری بـا سـندرم هیدروپـری کاردیـوم ،تجمـع
مایـع شـفاف و بـه رنـگ کاهـی در کیسـه پـری کارد قلـب،
اسـت. ادم ریــوی ،کبــد رنــگ پریــده و متــورم و کلیــه بــزرگ
آدنوویــروس هــا در واقــع از همــه مــوارد بالینــی جــدا بــا دژنراســیون توبولهــا دیــده میشــود( .خــون ریــزی
مــی شــوند .ولــی اینهــا عمدتــ ًا بــا هپاتیــت همــراه بــا هـای پتشـی و نقـاط نکـروزه بـه همـراه نفـوذ سـلولهای
گنجیدگیهـای داخـل سـلولی ،بیماریهـای تنفسـی ،کاهـش تــک هســت های در کبــد و قلــب مشــاهده مــی شــود) .در
تولیــد تخــم مــرغ ،اســهال ،تنوســینوویت ،کاهــش رشــد
62
طبیعـی) اسـت کـه شـاید ایـن حالـت بـه علـت آلودگـی و افزایــش ضریــب تبدیــل غذایــی ارتبــاط دارنــد .نوعــی
قبلـی بـا بیمـاری گامبـورو باشـد .میـزان گلبـول قرمـز بـه آدنوویــروس کــه باعــث بیمــاری ای بــا نشــانه هــای
5/0تــا 10/1انــدازه طبیعــی میرســد .طحــال بــا انــدازه پانکراتیــت ،کــم خونــی و تخلیــه بــورس و طحــال از
متفــاوت ،بــی رنــگ و تظاهــر دان دان دیــده میشــود .در لنفوسـیت هـا مـی شـود جـدا شـده اسـت .در گـزارش اخیـر
پیــش معــده بخصــوص در محــل اتصــال بــه ســنگدان همچنیـن بیـان شـده اسـت کـه آلودگـی بـا آدنوویـروس
نقـاط خونریـزی پراکنـده موجـود بـوده کـه ایـن نقـاط در هـا در طیـور گوشـتی باعـث افزایـش چربـی در مزانترهـا
زیـر مخـاط سـنگدان گاهـی کشـیده شـده و باعـث تیرگـی
محـل شـده و گاهـی باعـث افتـادن غشـاء سـنگدان مـی مـی شـود.
شـود .در غشـاء سـروزی و موکوسـی رودههـا نیـز گاهـی
لکــ ه هــای خونریــزی دیــده میشــود .در بعضــی اشــکال سن میزبان
بیمـاری فقـط علائـم کـم خونـی بـدون تغییـرات کبـد دیده برخـی از ویروسـها در جوجـه یـک روزه میتواننـد موجـب
میشــود .در آزمایشــات ریزبینــی بیشــتر جراحــات در مغــز تلفـات شـوند ،امـا در جوجـههـای 10روزه اتفاقـی نمـی
اســتخوان ،کبــد ،کلیــه و بــورس فابریســیوس اســت .در افتـد .حـدت ویـروس بـه سـویه ویـروس ،نحـوه ورود ،سـن
مغـز اسـتخوان بیشـتر بافـت چربـی و سـلولهای مزانشـیمی
دیـده میشـود .در بافـت کبـد نقـاط نکـروز دیـده کـه بـا پرنـده و میـزان عامـل عفونـی مرتبـط مـی باشـد.
گلبولهـای قرمـز و گاهـی همـراه بـا سـلولهای ماکروفـاژ و
دوران کمون
لمفوســیت پــر شــد هاند. دوران کمـون بـه دنبـال انتقـال طبیعـی عامـل کوتـاه (24
در بعضـی از واگیـری هـا ،جراحـات مغـز اسـتخوان بسـیار
تـا 48سـاعت) اسـت.
قابـل توجـه اسـت کـه باریـک و آبکـی مـی شـود.
نشانه های بالینی
بیماری تنفسی هپاتیـت همـراه بـا گنجیدگـی بـا شـروع ناگهانـی تلفـات
آدنوویرو ســها غالبــ ًا از کیســه هــای هوایــی ،ریــههــا و کـه حداکثـر آن بعـد از 4-3روز اسـت و معمـول ًا روز پنجـم
نـای پرنـدگان مبتـا بـه بیمـاری تنفسـی جـدا میشـوند. کاهـش مـی یابـد ،مشـخص مـی شـود امـا گاهـی 2هفتـه
بــرای ایجــاد بیمــاری تجربــی در پرنــدگان ،موفقیتهــای ادامـه مـی یابـد .تلفـات ممکـن اسـت بـه 10درصـد برسـد
متنوعـی گـزارش شـده اسـت .چنیـن تصـور نمیشـود کـه و گاهــی اوقــات تــا 30درصــد هــم افزایــش مــی یابــد.
آدنوویروســها عاملیــن اولیــه بیماریهــای تنفســی باشــند معمــول ًا در جوجــه هــای گوشــتی 7-3هفتــه مشــاهده
ولـی در شـرایطی کـه پرنـده تحـت تأثیـر بیمـاری IBDو مـی شـود امـا در پرنـدگان کمتـر از 7روز و بیشـتر از 20
یـا اسـپری غلـط واکسـن IBدر یکروزگـی دچـار تضعیـف هفتـه هـم گـزارش شـده اسـت .میـزان ابتـا کـم اسـت
سیســتم ایمنــی شــده باشــد ،آدنوویروســها بــه عنــوان و پرنــدگان مبتــا ،حالــت قــوز کــردن و ژولیدگــی پرهــا
عامـل ثانـوی در قسـمتهای پایینـی دسـتگاه تنفـس منجـر را نشــان مــی دهنــد و در عــرض 48ســاعت تلــف مــی
بــه بیمــاری خواهنــد شــد .التهــاب خفیــف تــا متوســط شـوند یـا بهبـود پیـدا مـی کننـد .پرنـدگان دیگـر در گلـه
نـای همـراه بـا افزایـش ترشـحات موکوسـی ،تنهـا آثـار معمـول ًا سـالم بـه نظـر مـی رسـند یـا ممکـن اسـت بـرای
چنـد روزی بـی حـال باشـند .تبدیـل غذایـی و وزن گیـری،
کالبدگشــایی هســتند.
معمـول ًا کاهـش مـی یابنـد.
آرتریت ویروسی /تنوسینوویت
آرتریـت ،التهـاب مفصـل و تنوسـینوویت ،التهـاب غـاف جراحات کالبد گشائی
تانــدون اســت .آدنوویــروس هــا معمــول ًا از مفصــل یــا طیـور تلـف شـده اغلـب در وضعیـت خـوب بـوده که نشـان
تانـدون هـای پرنـدگان دچـار آرتریـت و تنوسـینوویت جـدا دهنــده دوره کوتــاه بیمــاری اســت .در روی لاشــه کــم
مـی شـوند .امـا نقـش دقیـق آنهـا مشـخص نشـده اسـت. خونــی عمومــی اغلــب همــراه بــا خونریــزی در عضــات
سـینه و ران و در تمـام چربیهـای بـدن و اندامهـای داخلـی
اثر بر رشد و تبدیل غذایی دیـده میشـود .کبـد بـزرگ ،متـورم و کمرنـگ بـا تظاهـر
گـزارش نشـان داده ،کـه عفونـت آدنوویروس سـبب کاهش چربــی و خونریــزی روی آن اســت .گاهــی لکــ ه هــای
مصـرف غـذا مـی شـود و البتـه شـواهدی نیـز وجـود دارد نکروتیـک نیـز روی آن دیـده میشـود .بطـور کلـی تغییـرات
کـه نشـان مـی دهـد عفونـت هـای طبیعـی سـبب کاهـش متفاوتــی در کبــد طیــور مشــاهده میشــود .کلیــه بــزرگ،
بـی رنـگ بـا نقـاط خونریـزی زیـر کپسـول و کریسـتالهای
مصـرف غـذا و رشـد مـی شـوند. شـبیه اورات و مغـز اسـتخوان چـرب زرد رنـگ و کـم خـون
اســت .گاهــی آب آوردگــی پــرده قلــب مشــاهده میشــود.
کیســه فابریســیوس کوچکتــر از حــد معمــول ( 1/3انــدازه
63
تنگـی نفـس مـی شـوند ماننـد ویـروس برونشـیت عفونـی، کاهش تولید تخم مرغ
آلـوده شـوند کـه ایـن تنهـا مـوردی اسـت کـه انتشـار از طبـق گزار شـها ،عفونـت آدنوویروسـی سـبب افـت تولیـد
10درصــدی مــی شــود و یــا روی کیفیــت پوســته تخــم
طریــق هــوا در آن مؤثــر خواهــد بــود. مــرغ تأثیــر میگــذارد .آدنوویرو ســها را میتــوان از گلــه
.5انتشــار ممکــن اســت از طریــق مــواد یــا اشــخاص و هـای تجـاری ،زمانـی کـه در بالاتریـن حـد تولیـد و نطفـه
وسـایل حمـل و نقـل آلـوده بـه ویـروس ،انجـام شـود زیـرا داری خـود قـرار دارد ،جـدا کـرد .مواجـه گلـه تخـم گـذار
آدنوویـروس هـا در بیـرون از بـدن پرنـده ،نسـبت بـه غیـر بـا یـک آدنوویـروس ممکـن اسـت سـبب کاهـش تولیـد
تخــم مــرغ شــود .البتــه در اکثــر نظامهــای مدیریتــی
فعـال شـدن ،نسـبت ًا مقـاوم هسـتند. امــکان نــدارد کــه پرنــده بــه ســن بلــوغ جنســی برســد،
.6زمانـی کـه آنتـی بـادی مـادری کاهـش پیـدا مـی کنـد، بــدون اینکــه بــا تعــداد زیــادی از آدنوویــرو س هــا آلــوده
دفــع ویــروس شــروع مــی شــود و جوجــه هایــی کــه در نشـده باشـد .بـه نظـر میرسـد افـت تولیـد تخـممـرغ بـه
وسـیله آدنوویـروسهـا در ماکیـان ،چنـدان اهمیـت نـدارد.
تمـاس بـا آنهـا هسـتند را آلـوده مـی کنـد.
انتشار
نحوه انتقال و حاملین -1آدنوویروســها از راه تخــم مــرغ منتقــل مــی شــوند.
انتقـال عمـودی یکـی از مهـم تریـن راه هـا در گسـترش انتقــال عمــودی ،اهمیــت زیــادی دارد زیــرا راه اصلــی
FAdVاسـت .آنتـی ژنهـای ویـروس را مـی تـوان در زرده انتشــار از نســلی بــه نســل دیگــر اســت .ســپس انتقــال
و سـفیده تخـم مـرغ جنیـن دار تشـخیص داد و ویـروس افقــی از طریــق تمــاس بــا مدفــوع آلــوده اتفــاق میافتــد.
هــای جــدا شــده از مــرغ آلــوده در صــورت انتقــال بــه در عفونـت هـای طبیعـی ،حـدوداً 3هفتـه آدنوویـروس در
مدفـوع دفـع میشـود و حداکثـر میـزان دفـع آن بیـن 7-4
محیـط کشـت سـلولی دوبـاره فعـال خواهنـد شـد. روزگـی اسـت .در گـزارش دیگـری مشـاهده شـده اسـت
ایــن عامــل یکــی از مهــم تریــن موانــع در ایجــاد گلــه کـه آدنوویـروسهـا از 3هفتگـی بـه بعـد دفـع میشـوند
هـای عـاری از پاتـوژن اختصاصـی اسـت .مدارکـی مبنـی و در گلـه گوشـتی حداکثـر دفـع بیـن 6-4هفتگـی اتفـاق
بـر عفونـت مخفـی توسـط آدنوویـروسهـا وجـود دارد و مـیافتـد .در گلـههـای تخـم گـذار ،دفـع ویـروس از 9-5
میتوانـد بـرای یـک نسـل در گلـههـای عـاری از پاتـوژن هفتگـی بـه حداکثـر مقـدار خـود مـیرسـد و بعـد از 14
اختصاصـی تشـخیص داده نشـود .اگرچـه FAdVرا مـی هفتگـی هـم هنـوز 70درصـد اسـت .ماکیـان آلـوده بـه
تـوان از جوجـه یـک روزه نیـز جـدا کـرد ،امـا معمـول ًا از آدنوویروسـها ،پتانسـیل تبدیـل شـدن بـه پرنـده حامـل را
هفتــه 3بــه بعــد جــدا مــی شــود .در مر غهــای گوشــتی دارنـد کـه ایـن پرنـدگان احتمـال ًا ویـروس را بـه صـورت
بیـش تریـن میـزان دفـع ویـروس بیـن 4تـا 6هفتگـی
متنـاوب در طـول زندگـی خـود دفـع مـی کننـد.
اس ـت. .2در صــورت آلودگــی بــا آدنوویروســها ،معمــول ًا یــک
در گلــه هــای تخ مگــذار جایگزیــن ،بیــش تریــن میــزان مرحلــه ثانویــه دفــع ویــروس هــم در زمــان اوج تولیــد
دفـع ویـروس بیـن 4تـا 9هفتـه بعـد از عفونـت اسـت ،امـا (پیـک تولیـد) وجـود دارد .تنـش تولیـد یـا سـطوح بـالای
پـس از 14هفتـه میـزان دفـع بـه 70درصـد مـی رسـد؛ هورمونهــای جنســی ،منجــر بــه فعــال شــدن مجــدد
بــه طــوری کــه در مطالعهــای 6ســروتیپ آدنوویــروس ویروســهای نهفتــه میشــوند و ویــروس از طریــق تخــم
از مزرعـه نمونـه بـرداری جـدا شـد .در یـک مطالعـه کـه مـرغ منتقـل خواهـد شـد .بدیـن ترتیـب انتقـال ویـروس از
از جوجــههــای 8روزه شــروع بــه بررســی شــد ،تــا 14
هفتــه بیشــترین میــزان دفــع ویــروس را نشــان دادنــد و نسـلی بـه نسـل بعـد حداکثـر مقـدار خـود مـی رسـد.
از 7مزرعـه آلـوده 8سـروتیپ متفـاوت جـدا شـد .معمـول ًا
از یــک مــرغ آلــوده نمیتــوان هــم زمــان چنــد ســروتیپ .3انتشــار افقــی ویــروس هــم اهمیــت دارد .ویــروس در
مختلــف ویــروس را جــدا کــرد ،چــرا کــه احتمــال وجــود مدفــوع و پوشــش مخاطــی بینــی و کلیــه هــا و در همــه
ایمنــی متقاطــع در صــورت تولیــد آنتــی بادیهــای خنثــی ترشــحات بــدن حضــور دارد .امــا بیشــترین میــزان آن در
کننـده بـرای یـک سـروتیپ وجـود دارد و مانـع از تکثیـر مدفـوع یافـت شـده اسـت .انتقـال افقـی عمدتـ ًا از طریـق
سـایر سـروتیپ هـا مـی گـردد .در پیـک تولیـد تخـم مـرغ
نیــز اغلــب FAdVتشــخیص داده مــی شــود .احتمــال ًا تمـاس مسـتقیم بـا مدفـوع صـورت مـی گیـرد.
اسـترس تولیــد تخــم مــرغ یــا افزایــش میــزان هورمــون
هـای جنسـی در ایـن زمـان ،موجـب فعـال شـدن مجـدد .4انتشــار از طریــق هــوا ،اهمیتــی نــدارد مگــر اینکــه
ویـروس و افزایـش انتقـال آن بـه نسـل بعـد مـی شـود. پرنــدگان بــا ارگانیســم هــای بیمــاری زایــی کــه ســبب
64
نبـود محیـط کشـت سـلولی اسـتفاده شـود. انتقـال افقـی ویـروس نیـز مهـم اسـت .ویـروس میتوانـد
تأییــد آدنوویــروس جــدا شــده میتوانــد بــا اســتفاده از در مدفــوع ،مخــاط نــای و بینــی و کلیــه وجــود داشــته
میکروســکوپ الکترونــی انجــام شــود .ایمونوسیتوشــیمی باشـد .بنابرایـن ویـروس میتوانـد از را ههـای مختلفـی دفـع
نیــز میتوانــد بــرای تشــخیص آدنوویرو ســها در ســلول شـود ،ولـی مدفـوع دارای بیشـترین میـزان ویـروس اسـت.
هـای آلـوده بـا اسـتفاده از آنتـی سـرم آدنوویـروس رنـگ ویـروس هـم چنیـن میتوانـد در مایـع منـی حضـور داشـته
آمیــزی شــده بــا ایمونوفلورســانس بــه کار بــرده شــود. باشــد کــه خطــر تلقیــح مصنوعــی را بــالا میبــرد .بــه
بـرای تشـخیص سـروتیپ آدنوویـروس جـدا شـده مـی دنبـال عفونـت دهانـی جوجـههـای 1روزه یـا 4هفتـه
تــوان از آزمــون خنثــی ســازی ویــروس بــا اســتفاده از ای میــزان دفــع متفــاوت اســت .مر غهــای مســن میــزان
آنتــی ســرمهای اســتاندارد اســتفاده کــرد .آزمــون PCR کمتــری از ویــروس را از طریــق مدفــوع دفــع میکننــد و
کــه از اختــاف نوکلئوتیــد لــوپ 1در ژن هگــزون بــرای مـدت دفـع ویـروس نیـز کوتا هتـر اسـت .انتقـال افقـی در
تشـخیص و تفریـق ژنوتیـپهـا کـه بـا سـروتیپهـا نیـز داخـل گلـه بیشـتر بـه وسـیله تمـاس مسـتقیم بـا مدفـوع
هـم خوانـی دارد ،اسـتفاده میکنـد امـروزه جایگزیـن روش اســت ،امــا میتوانــد از طریــق تنفســی نیــز از راه نزدیــک
منتقـل شـود .سـرعت انتقـال و گسـترش عفونـت نیـز در
هــای دیگــر تشــخیص شــده اســت. گلـه آرام بـوده و چندیـن هفتـه طـول میکشـد .ایـن الگوی
Real time PCRو Nested PCRآزمونهــای انتقـال در گلـ ه هـای آلـوده بـه صـورت ناب هجـا در جوجـه
مفیـد و حساسـی بـرای مقایسـه سـروتیپ هـای ویـروس هــای عــاری از پاتــوژن اختصاصــی نیــز دیــده میشــود و
بــه شــمار میآینــد .تشــخیص DNAآدنوویــروس در ایــن گلــههــا آدنوویــروس را دفــع میکننــد .در چنیــن
نمونــه هــای بافتــی بــا اســتفاده از آزمــون in situ شــرایطی ،احتمــال حضــور کانونهــای زیــادی از عفونــت
hybridizationگـزارش شـده اسـت .طراحـی پـراب بــه دلیــل فعــال شــدن مجــدد ویروســهای قــرار گرفتــه
تأثیــر زیــادی در حساســیت و اختصاصیــت دارد .اگــر در فـاز مخفـی وجـود خواهـد داشـت .گلـههـای گوشـتی
هیــچ کــدام از ایــن تکنی کهــای تشــخیصی در دســترس تجـاری ممکـن اسـت از گلـههـای مـادر مختلفـی باشـند
نبودنــد ،میتــوان بــا رنــگ آمیــزی H&Eدر ســلولهای کـه هـر کـدام از آنهـا دارای سـروتیپ مختلفـی از FAdV
آلــوده مقاطــع بافتــی بــا دیــدن گنجیدگیهــای بازوفیلــی میباشــند .در نتیجــه وقتــی ایــن جوجــههــا کنــار هــم
داخـل هسـته بـه یـک تشـخیص غیـر اختصاصـی و وجـود جمـع میشـوند ،موجـب ایجـاد عفونـت متقاطـع بـا چندیـن
سـروتیپ میشـوند .انتقـال از طریـق هـوا بیـن دو مزرعـه
ویــروس حــاوی DNAپــی بــرد. اهمیـت زیـادی نـدارد ،غیـر از زمـان پایـان دوره و تخلیـه
کـه میتوانـد از طریـق گـرد و غبـار بیـن دو مزرعـه منتقـل
سرولوژی شـود .انتقـال میتوانـد از طریـق کارکنـان و وسـایل حمـل
بــا آزمــون دابــل ایمونودیفیــوژن میتــوان آنتــی بادیهــای و نقـل ،سـینیهـا و گاری هـای حمـل تخـم مـرغ انجـام
اختصاصــی گــروه را تشــخیص داد .آزمونهــای الایــزا و
ایمونوفلورســانس غیرمســتقیم بســیار حساســتر از آزمــون گیـرد.
دابـل ایمونودیفیـوژن میباشـد .امـا نتایـج بسـتگی بـه آنتـی
ژن اسـتفاده شـده در آزمایـش دارد .الایـزا بـرای تشـخیص تشخیص
آنتــی بادیهــای اختصاصــی گــروه اســتفاده میشــود و تشخیص و جداسازی آوی آدنوویرو سها
یـک آزمـون ارزان و حسـاس اسـت .بـه طـور معمـول از
آزمـون خنثـی سـازی سـرم بـرای تشـخیص آنتـیبـادی نمونـ ه هـای انتخابـی بـرای جداسـازی ویـروس ،مدفـوع،
هــای اختصاصــی تیــپ اســتفاده میشــود ،امــا میتــوان از ســکال تانســیل ،حلــق ،کلیــه و اندامهــای آلــوده (ماننــد
الایـزا نیـز بـه ایـن منظـور اسـتفاده کـرد ،اگرچـه وجـود کلیـه در )IBHمیباشـد .سوسپانسـیون 10درصـد از بافـت
ســروتی پ هــای مختلــف ممکــن اســت ایجــاد اختــال مــورد نظــر در مــورد FAdVدر بافتهــای کبــد جنیــن
کنــد .وجــود آنتــیبادیهــای هومــورال نشــان دهنــده مرغـی ،سـلولهای کلیـه جوجه یـا LMHکشـت داده می
شـود .اگـر تـاش بـرای جداسـازی ویـروس از سـایر گونـ ه
وضعیـت ایمنـی موضعـی و مخاطـی نیسـت. هــای پرنــده صــورت میگیــرد ،میتــوان از کشــت ســلولی
آن پرنــده یــا کشــت ســلول مــرغ اســتفاده کــرد .تخــم
سیستم آزمایشگاهی میزبان مرغهــای جنیــن دار بــرای جداســازی اولیــه آدنوویــروس
بسـیاری از سـروتیپ هـای آدنوویـروس جوجـه در سـلول مناسـب نیسـت و میتوانـد در کیسـه زرده و غشـای کوریـو
کلیـه جوجـه و سـلولهای جنینـی جوجـه رشـد میکننـد. آلانتوئیـک ایجـاد عفونـت کنـد ،بنابرایـن توصیـه میشـود
رده ســلولهای کبــدی جوجــه میتوانــد بــرای جداســازی و از آن بـه عنـوان روش جایگزیـن در آزمایشـگاه در صـورت
65
در کشـور لهسـتان از گلـه هـای طیـور مبتـا سـروتیپ تکثیـر FAdVاسـتفاده شـود .عـاوه بـر ایـن ،کشـت
هــای FAdV-1و FAdV-8aدر ســال 2018 بافــت نــای جوجــه و فیبروبلاســتهای جنیــن جوجــه
حساســیت کمتــری را نســبت بــه بقیــه ســلولها دارنــد.
جداســازی گردیــد. هــم چنیــن رده ســلولی فیبروبلاســتهای بلدرچیــن
در کشــور لبنــان در ســال 2017ســروتیپ FAdV-8b ( )QT35میتوانــد نســبت بــه ویــروس حــاد FAdV-
و FAdV-11از گلـه هـای گوشـتی جداسـازی گردیـد.
در کشـورهای کویـت و عـراق از سـروتیپ FAdV-4بـه 4سـازگار شـود.
آوی آدنوویــروس تــا کنــون از بوقلمــون ،غــاز ،اردک و
عنـوان عامـل بیمـاری IBHذکـر گردیـده اسـت. کبوتـر جـدا شـده اسـت .گزارشـات مختلفـی مبنـی بـر
در کشـور شـیلی سـروتیپ FAdV-4بـه عنـوان عامـل حضـور FAdVدر گونـههـای مختلـف پرنـدگان ماننـد
طوطــی و پرنــدگان شــکاری و وحشــی وجــود دارد .در
بیمـاری IBHشناسـایی شـده اسـت. صــورت انجــام آزمایــش بــر روی گونــ ه هــای مختلــف
در کشـور ژاپـن سـروتیپ اصلـی ایجـاد کننـده بیمـاری بــا اســتفاده از سیســتمهای ســلولی هومولــوگ ،امــکان
IBHسـروتیپ FAdV-2بـوده و بعـد از آن سـروتیپ شناســایی محــدوده وســیعی از ویروســها وجــود خواهــد
داشــت .ه مچنیــن ایــن احتمــال وجــود دارد کــه همــه
FAdV-11مسـبب بیمـاری IBHمـی باشـد. آوی آدنوویــروس هایــی کــه در تخــم مــرغ جنیــندار
در کشـور چیـن بـر اسـاس آخریـن مطالعـه انجـام شـده تکثیــر مییابنــد ،در جوجــه و بوقلمــون جراحــت ایجــاد
در سـال 2016سـروتیپ هـای ، FAdV-8 ، FAdV-4 نکننــد .تفاوتهــای زیــادی بیــن ســویههــای مختلــف
FAdV-8bو FAdV-11بـه عنـوان سـروتیپ هـای FAdVدر ایجـاد جراحـات و تلفـات وجـود دارد .کیسـه
مسـبب بیمـاری IBHدر ایـن کشـور شـناخته شـده انـد. زرده در مقایسـه بـا کیسـه آلانتوئیـک حساسـیت بیـش
در کشــور کــره جنوبــی ســروتیپ هــای ،FAdV-3 تـری دارد و میـزان بیشـتری از ویـروس را نشـان مـی
FAdV-11 ،FAdV-9 ،FAdV-4بـه عنـوان عامـل دهـد .در بررسـی دیگـری کیسـه آلانتوئیـک حساسـیت
کـم تـری را نسـبت بـه غشـای کوریوآلانتوئیـک نشـان
بیمــاری IBHدر ایــن کشــور شناســایی شــده انــد. داد ،کـه مـی توانـد بـرای نشـان دادن حساسـیت جنیـن
در کشــور پاکســتان عامــل اصلــی ســندروم
هیدروپریکاردیـوم یـا HSسـروتیپ FAdV-4گـزارش نسـبت بـه FAdV-1بـه کار بـرده مـی شـود.
علایـم و جراحـات در جنیـن شـامل مـرگ و میـر ،عقـب
گردیــده اســت. مانـدن از رشـد و هپاتیـت ،اسـپلنومگالی ،احتقـان و خـون
در کشـور هندوسـتان در سـال 2016سـروتیپ FAdV- ریـزی سراسـر بـدن و تجمـع اورات در کلیـه هـا اسـت.
هپاتوســیتها معمــولاً دارای گنجیدگیهــای داخــل
FAdV-11 ،FAdV-8 ،FAdV-4 ،2از هســت های بازوفیلیــک و ائوزینوفیلیــک میباشــند.
گله های گوشتی جداسازی گردیده است. هیـچ ارتباطـی بیـن مـرگ و میـر بـالای جنیـن و علایـم
بالینــی در جوجــ ه هــای یــک روزه عــاری از پاتــوژن
در سـال 2019وقـوع بیمـاری IBHناشـی از سـروتیپ
FAdV-11در گلــه هــای گوشــتی کشــور مراکــش آلـوده شـده بـه ویـروس وجـود نـدارد.
گــزارش گردیــد.
در سـال 2020وقـوع بیمـاری ناشـی از سـروتیپ هـای وضعیت بیماری IBHدر دنیا
FAdV-8bو FAdV-11در گلــه هــای گوشــتی و در کشــور اســترالیا دو ســروتیپ FAdV-8bو
گلـه هـای مـادر گوشـتی در کشـور ترکیـه بـرای اولیـن FAdV11باعـث شـیوع بیمـاری IBHمـی باشـند و
بـار گـزارش گردیـد. بــه عنــوان عامــل بیمــاری شــناخته مــی شــوند.
ردیابـی مولکولـی آدنوویرو سـهای پرنـدگان در کشـور زلاندنـو سـروتیپ FAdV-8بـه عنـوان عامـل
در گلــ ه هــای ماکیــان گوشــتی مشــکوک بیمـاری IBHگـزارش گردیده اسـت.
بــه گنجیدگــی درون هســته ای ( )IBHدر
در کشـور کانـادا در گلـه هـای گوشـتی سـروتیپ هـای
ای ـران FAdV-7و FAdV-8aو FAdV-8bو FAdV-
در ارتبـاط بـا ردیابـی مولکولی ،شـیوع آدنوویـروس مرغی 11بــه عنــوان ســروتیپ هــای ایجــاد کننــده بیمــاری
در ایـران طـی چنـد سـال اخیـر ،مطالعاتـی در برخـی از IBHاز گلـه هـای مبتـا بـه بیمـاری جداسـازی شـده
اسـتانها ،از جملـه :گلسـتان ،خراسـان رضـوی ،اصفهـان،
انـد.
66
میباشــد .جدایــ ه هــای بدســت آمــده در ایــن مطالعــه از فـارس ،قم،مرکـزی ،کرمانشـاه و خوزسـتان انجـام گرفتـه
گونـه Dسـروتیپ 11و از گونـه Eسـروتیپ 8bبودنـد. اسـت .مطالعـه آلودگـی آدنوویـروس در اسـتان قـم توسـط
ایــن پژوهــش ،ردیابــی مولکولــی آدنوویــروس و بررســی وفایــی و حســینی در ســال 1392انجــام شــد و میــزان
هیسـتوپاتولوژی جراحتهـای کبـدی جوجـههـای گوشـتی آلودگـی در ایـن اسـتان را 8/8درصـد گـزارش کردنـد .در
در مـوارد مشـکوک بـه هپاتیـت ویروسـی دارای گنجیدگـی مطالع هـی قربیانـی در سـال ،2016پـس از انجـام PCR
بــر روی 69نمونــ ه ی کبــد جمــع آوری شــده از اســتان
در اسـتان هـای مرکـزی و قـم بـوده اسـت. اصفهــان ،میــزان آلودگــی بــه ویــروس عامــل ،IBH
در سـال 2018میاحـی و همـکاران وقـوع بیمـاری IBHرا 7/25درصــد گــزارش گردیــد .بــر اســاس ایــن گــزارش
در اسـتان خوزسـتان در گلـههـای گوشـتی کـه ناشـی از ،رابطـه ی معنـی داری بیـن سـن و میـزان مـوارد مثبـت
و منفـی مشـاهده نشـد و مـوارد مثبـت بـه دسـت آمـده
سـروتیپ FAdV-11بـوده گـزارش کردنـد. در ایـن مطالعـه در سـنین 10تـا 32روزگـی بـوده اسـت.
در ســال 2018اولیــن گــزارش وقــوع بیمــاری IBHدر تلفــات بعــد از ایــن ســن بــا وجــود جراحــت هــای بــارز
گلــههــای گوشــتی اســتان گلســتان توســط حســینی و کبـدی از نظـر مولکولـی منفـی بودنـد .طبیـب غفـاری و
همـکاران گـزارش گردیـد و عامـل ایجـاد کننـده سـروتیپ همـکاران در سـال 2017نیـز نمونـه هـای کبـد اخـذ شـده
از کشـتارگاه صنعتـی اسـتان خوزسـتان را از نظـر بیمـاری
FAdV-8bاعــام گردیــد. IBHمـورد بررسـی مولکولـی قـرار دادنـد و بیـان داشـتند
در ســال 2019قلیــان چــی ،حســینی و همــکاران شــیوع کـه نبـود نمونـه ی مثبـت در سـنین کشـتار ایـن احتمـال
بیمــاری IBHرا در گلــه گوشــتی کشــور کــه ناشــی از را ایجـاد مـی کنـد کـه ممکـن اسـت در سـنین پاییـن تـر
سـروتیپ FAdV-11بـود را گـزارش نمودنـد کـه ایـن عفونــت هایــی از آدنوویــروس ماکیــان در ایــن گلــه هــا
گـزارش مبتنـی بـر آنالیـز فیلوژنتیکـی و خصوصیـات ژنـوم وجــود داشــته و بعــد از مدتــی بــه حالــت نهفتــه تبدیــل
کامـل بـر مبنـای سـکانس ژنـی ویـروس انجـام گردیـد. شــده باشــند .در خصــوص ایــن کــه چــه مــدت پــس از
دکتـر باسـامی و همـکاران در سـال 2013سـروتیپ هـای چالـش ،ویـروس در کبـد ماکیـان قابـل تشـخیص اسـت
FAdV-2و FAdV-11را از گلـ ه هـای گوشـتی مبتـا مطالعـه کامـل و قابـل اسـتنادی در دسـترس نمـی باشـد.
بـه ضایعـات کبـدی و سـندرم تنفسـی جداسـازی کردنـد.
در سـال 2015رحیمـی و همـکاران وقـوع بیمـاری در یـک ناطقـی و همـکاران در سـال 2014در بررسـی 60نمونـه
گلـه گوشـتی در اسـتان کرمانشـاه گـزارش نمودنـد. ی بافتـی حاصـل از مراجعـات درمانگاهـی میـزان آلودگـی
آدنوویـروس را در شـمال شـرق ایـران 10درصـد ( 6مـورد،
همچنیــن مرشــد و همــکاران در ســال 24 ،2017جدایــه شـامل 5نمونـهی مثبـت از کبدهـای مشـکوک و 1نمونـه
آدنوویــروس را از گلــههــای گوشــتی و مــادر گوشــتی 7 ی مثبـت از ریـههـای جمـع آوری شـده) گـزارش نمودنـد.
اسـتان مختلـف کشـور شناسـایی و تعییـن هویـت نمودنـد در مطالعـهی حسـینی و همـکاران در سـال ،2012حضـور
کــه تمامــی آنهــا نیــز از گونــه Dســروتیپ 11و یــا از آدنوویـروس مرغـی در همـ ه ی 20نمونـهی کبـد بررسـی
گونـه Eسـروتیپ 8bبودند.همچنیـن بـر اسـاس نمونـه شــده تأییــد گشــت .نمونــ ه هــا از 2گلــ ه ی گوشــتی در
هــای ارســالی از ادارات کل دامپزشــکی اســتان هــا بــه سـنین زیـر 3هفتگـی ،بـدون هیـچ گونـه علائـم بالینـی
مرکـز ملـی تشخیص،آزمایشـگاه هـای مرجـع و مطالعـات و بــا تلفــات 20-30درصــد گرفتــه شــده بودنــد .از نظــر
کاربـردی و بـر مبنـای آزمایشـات انجـام شـده اکثـر نمونـه جغرافیایــی گلــههــای مذکــور در دو منطقــه ی مختلــف
هـا آلـوده بـه سـروتیپ هـای متعلـق بـه گـروه ژنوتیپـی قــرار داشــتند .در بررســیهای کالبدگشــایی ،کبدهــا
زرد و بــزرگ شــده بودنــد و نقــاط خونریــزی پتشــی در
D,Eآدنوویــروس مرغــی بودنــد. ســطح کبدهــا دیــده شــد .در گزارشــی خداکــرم و تفتــی
اقدامات مدیریتی و همـکاران ،میـزان شـیوع IBHرا در 20درصـد از یـک
گلـه ی 20000قطعـهای مـرغ گوشـتی در اسـتان فـارس
آوی آدنوویــروس هــا نســبت بــه غیرفعــال شــدن مقــاوم بررسـی کردنـد و حضـور ویـروس را در ایـن اسـتان تأییـد
مــی باشــند ،امــا میتــوان بــا کنتــرل شــرایط محیطــی
و بهداشــتی و غیرقابــل نفــوذ کــردن ســطوح و دیوارهــا نمودن ـد.
بــه نفــوذ هــوا ،آنهــا را حــذف کــرد .بــه دلیــل انتقــال از در پژوهـش میاحـی و همـکاران در سـال 1398در اسـتان
طریـق تخـم مـرغ FAdVبایـد اقدامـات مناسـب بـرای قـم و مرکـزی از 20گلـه مـورد بررسـی 9گلـه در آزمایـش
جلوگیـری از انتقـال عمـودی در گلـههـای مادر را از سـنین PCRاز نظــر آدنوویــروس مثبــت بودنــد کــه بالاتریــن
ابتدایـی آغـاز کـرد .اگرچـه تجربـه در گلـههـای عـاری میــزان آلودگــی IBHنســبت بــه ســایر مناطــق ایــران
از پاتــوژن اختصاصــی نشــان میدهــد کــه انتقــال افقــی
67
8هفتگــی اســت .بنابرایــن مقاومــت در برابــر درگیــری نیــز بــه عنــوان یــک مشــکل اساســی اســت و عــاری
میتوانــد هــم بــه مــدت کــم بــا ایمنــی موضعــی و هــم نگـه داشـتن جوجـ ه هـای عـاری از پاتـوژن اختصاصـی از
بــه صــورت اصلــی توســط آنتــی بــادیهــای موجــود FAdVکار سـختی اسـت .بـه دلیـل ایـن کـه عفونتهـای
در گــردش خــون کــه از نفــوذ ویــروس بــه اندامهــای ناشـی از بیمـاری بـورس عفونـی و کـم خونـی جوجـه بـه
داخلـی جلوگیـری میکنـد صـورت گیـرد .ارتبـاط ظاهـری عنـوان عاملـی بـرای افزایـش عفونـت FAdVمحسـوب
موجــود بیــن آنتــی بــاد ی هــای گــردش خــون و توقــف میشــود ،بنابرایــن کنتــرل ایــن بیماریهــا نیــز در کنتــرل
دفـع ویـروس بـه احتمـال زیـاد بـه دلیـل گسـترش هـم
زمـان هـر دو ایمنـی موضعـی ،کـه زودگـذر اسـت ،و ایمنی ویـروس بسـیار مهـم اسـت.
هومــورال کــه ماندگارتــر اســت صــورت میگیــرد. حساســیت نســبت بــه عوامــل فیزیکــی و
شــیمیایی
واکسیناسیون
بـه دلیـل احتمـال نقـش بعضـی از ژنوتیـپ هـا در ایجـاد تمامــی آدنوویــرو س هــای پرنــدگان کــه تــا بــه حــال
عفونــت اولیــه ،واکسیناســیون اولیــه بایــد بــر مبنــای آن مطالعــه شــد هاند ،خصوصیــات معمــول آدنوویرو ســها را
هــا انجــام گیــرد .بــا در نظــر داشــتن انتقــال عمــودی نشــان میدهنــد .آدنوویروســها بــه حــال هــای چربــی
آدنوویـروس هـا ،بایـد واکسیناسـیون بـا هـدف رسـیدن بـه ماننـد اتـر و کلروفـرم ،سـدیم دی اکسـی کلات ،تریپسـن،
یـک میـزان تیتـر آنتـی بـادی در گلـ ه هـای مـادر باشـد فنــل 2درصــد و الــکل 50درصــد مقــاوم هســتند .آنهــا
بــه تغییــرات PHبیــن 3تــا 9مقــاوم هســتند امــا در
تـا بـرای نتـاج محافظـت کننـده باشـد. فرمالدئیدهــا 1:1000غیرفعــال میشــوند .ایــن ویــروس در
واکسیناسـیون گلـههـای اجـداد بـا واکسـن کشـته حـاوی برابـر مهـار کننـده هـای DNAمثـل IUdRو BUdR
ســوی ه هــای FAdV-Dو FAdV-Eدر هفتــه 10و 17 مهـار میشـود؛ اگرچـه ایـن موضـوع پذیرفتـه شـده اسـت
میتوانـد از نتایـج بـه صـورت کامـل محافظـت کنـد .بـر کـه بـه صـورت معمـول آدنوویـرو س هـا در محلـول مایـع
اســاس گزارشــی از اســترالیا واکسیناســیون گلــه مــادر بـه مـدت 30دقیقـه و در دمـای 56درجـه سـانتی گـراد
بــا واکســن ســوی ه ی ،FAdV-8bمــی توانــد از نتــاج غیرفعـال میشـود و مقاومـت بـه گرمـا در حضـور یونهـای
دو ظرفیتــی کاهــش مییابــد FAdV .خــواص متنوعــی
محافظـت کنـد. دارد و برخـی نسـبت بـه حـرارت بسـیار مقـاوم اسـت؛ بـه
مدت کوتاهی بعد از اولین گزارش سندرم هیدروپری صورتـی کـه برخـی از سـوی ه هـای آن دمـای 60تـا 70
کاردیوم ،واکسن حاوی بافت کبد همگن جوجههای مبتلا درجـه سـانتی گـراد را بـه مـدت 30دقیقـه تحمـل میکنـد.
به صورت تجربی در پاکستان برای کنترل سندرم هیدروپری میــزان عفونــت زایــی یــک ســویه از ویــروس FAdV-
کاردیوم با موفقیت استفاده شد .واکسنهای تهیه شده بر پایه 1در حـرارت 56درجـه سـانتی گـراد بعـد از 180دقیقـه
کشت بافت و تخم مرغ جنیندار بعدها به کار برده شد. کاهـش پیـدا میکنـد ،امـا یـک سـویه دیگـر 18سـاعت
به دلیل اینکه مدارکی مبنی بر انتقال IBHاز طریق مادر در 56درجــه ســانتی گــراد زنــده میمانــد ،در حالــی کــه
به نتاج در سیستم زنجیر های وجود دارد ،بنابراین کنترل ایـن تفـاوت در مقاومـت در برابـر حـرارت بـه دلیـل تفـاوت
ویروس IBHرا باید از گلههای مادر از سنین ابتدایی
آغاز کرد .با در نظر گرفتن انتقال عمودی ایمنی ،باید در روش آزمایشــگاهی نیســت.
واکسیناسیون جهت رسیدن به سطح تیتر آنتی بادی در
گلههای مادر به صورتی انجام شود که تیتر انتقالی به نتاج ایمنی
آوی آدنوویـروس هـا دارای آنتـی ژن هـای اختصاصی گروه
در آنها محافظت کننده باشد. متفـاوت از Siadenovirusو Atadenovirusمـی
مشاهده شده است که آنتی بادیهای مادری که به واسطه دو باشـند .تولیـد آنتـی بـادی هـای خنثـی کننـده بـه دنبـال
بار واکسیناسیون مولدین با واکسن کشته شده ایجاد گردیده عفونـت اتفـاق مـی افتـد و آنتـی بـادی هـا یـک هفتـه
بعـد از عفونـت قابـل تشـخیص مـی باشـند .بیـش تریـن
بود توانست از مرغهای گوشتی در مقابل عفونت IBH
محافظت کند. تیتـر آنتـی بـادی 3هفتـه بعـد مشـاهده مـی شـود.
شایان ذکر است که اپتیموم آنتی ژن در واکسنهای روغنی پرنـده بـه عفونـت مجـدد 45 ،روز بعـد از درگیـری اولیـه
ساخته شده بین TCID50 105.5-107بررسی هر دز از مقــاوم ،ولــی علیرغــم وجــود آنتــی بــادیهــای خنثــی
کننــده و ترســیب دهنــده ،بــه عفونــت مجــدد 8 ،هفتــه
واکسن بایستی در نظر گرفته شود. بعـد از عفونـت اولیـه ،حسـاس اسـت .بیـش تریـن میـزان
تحقیقات نشان داده است که سروتیپ FAdV-8a دفـع ویـروس توسـط پرنـده در سـن 4/5 ،2/5و 7/5مـاه
اسـت کـه مطابـق بـا نظریـه حضـور ایمنـی موضعـی تـا
68
پاتوژنیسته کمتری در مقایسه با FAdV-8bو FAdv11دارد .همچنین بین این دو سروتیپ محافظت متقاطع وجود
ندارد ولی سروتیپ FAdV-8aمحافظت متقاطع با سروتی پ های FAdV-8bو FAdV-11دارد.
واکسن دوگانه کشته حاوی سروتیپ های FAdV-8b ،FAdV-4برای جلوگیری از بروز بیماری IBHدر نتاج در گله
های مادر گوشتی در کشورهای آمریکای جنوبی و زلاندنو مورد استفاده قرار می گیرد.
واکسناسیون با این واکسن بطور معمول در 8و 12هفتگی انجام می شود و بایستی بین تزریق واکسن حداقل چهار هفته
فاصله باشد.
با توجه به تحقیقاتی که در کشور کره جنوبی انجام گرفته نشان داده شده است که واکسن کشته حاوی سروتیپ FAdV-
4بطور کامل گله های مادر گوشتی و نتاج حاصله را در مقابل سروتیپ FAdV-11 ،FAdV-8aمحافظت می کند.
همچنین واکسن کشته حاوی سروتیپ FAdV-4به طور قابل ملاحظه ای در برابر سروتیپ های FAdV- ،FAdV-4
8bمحافظت ایجاد می نماید که این موضوع با انجام آزمایش چالنج نیز به اثبات رسیده است.
بعضی از کشورهایی که در حال حاضر واکسن IBHرا مورد استفاده قرار می دهند عبارتند از :اسپانیا ،استرالیا ،زلاندنو،
چین ،مالزی ،کره جنوبی ،تایلند ،بنگلادش ،هند ،پاکستان ،مصر ،اندونزی ،کشورهای آمریکای جنوبی از جمله مکزیک،
پرو ،اکوآدور و شیلی.
نتیجه گیری
با تأیید حضور ویروس عامل IBHدر استان های مختلف کشور و خسارات حاصله به صنعت طیور کشور و انتقال
عمودی بیماری باید برنامه پیشگیری و کنترل بیماری در سطح فارم های مادرگوشتی و جوجه گوشتی با استفاده از روش
واکسیناسیون در فارم های مادرگوشتی با استفاده از واکسنهای کشته انجام گیرد تا ضمن پیشگیری از بیماری در گله
مادر با انتقال آنتی بادی به نتاج حاصله جوجه های گوشتی تا سن حدود 42روزگی نسبت به بیماری مقاوم باشند .شایان
ذکر است که واکسن های مورد استفاده حداقل بایستی دارای دو سروتیپ FAdV-8و FAdV-11باشند.لذا استفاده از
واکسن مذکور در دستور کار دفتر بهداشت و مدیریت بیماری های طیور،زنبورعسل و کرم ابریشم قرار دارد.
منابع مورد استفاده :
نشریه میکروبیولوژی دامپزشکی
نشریه تحقیقات دامپزشکی و فر آورده های بیولوژیک
نشریه تحقیقات دامپزشکی دانشگاه شیراز
Diseases of poultry 13th Edition
69
مروری بر بیماری های ناشی از کرونا ویروس در حیوانات
حیدر خلیلی بگلوی دکتری تخصصی بیماریهای داخلی دامهای بزرگ ،کارشناس مبارزه با بیماری های دام شهرستان
نرماشیر ،اداره کل دامپزشکی استان کرمان ،پست الکترونیکی[email protected]:
جواد نگارستانی دکتری عمومی دامپزشکی ،مسئول روابط عمومی اداره کل دامپزشکی استان کرمان ،اداره کل
دامپزشکی استان کرمان پست الکترونیکیjavad _ [email protected] :
فیروزه زارع پور دکتری عمومی دامپزشکی ،کارشناس نظارت بر فرآورده های خام دامی شهرستان بم ،اداره کل
دامپزشکی استان کرمان پست الکترونیکی[email protected] :
كروناویـروس هـا جـزو خانـواده ی كروناویریـده از راسـته ی نیدووایـرال مـی باشـند .کروناویـروس
هـا RNAتـک رشـته ای دارنـد و طیـف وسـیعی از گونـه هـای پسـتانداران و پرنـدگان را بیمـار مـی کننـد.
ایـن ویـروس هـا از عوامـل اصلـی ایجـاد بیمـاری هـای تنفسـی ،گوارشـی ،انسـفالومیلیت ،هپاتیـت ،تـورم
پـرده هـای سـروزی و تـورم عـروق خونـی در دام مـی باشـند ( .)Sipulwa,2016:18در ایـن مطالعـه در
ارتبـاط بـا انـواع مختلـف بیماریهـای ناشـی از آنهـا بطـور خلاصـه بحـث مـی شـود.
اسهال گوساله های نوزاد () Neonatal Calf Diarrhea
کروناویـروس هایـی کـه در گوسـاله منجـر بـه ایجـاد اسـهال مـی شـوند ،پراکندگـی جهانـی دارنـد.
انتقـال ویـروس از طریـق مدفوعی-دهانـی مـی باشـد امـا بـا توجـه بـه تکثیـر ویـروس در قسـمت فوقانـی
دسـتگاه تنفـس احتمـال انتقـال از طریـق مدفوعـی– تنفسـی و تنفسی-تنفسـی نیـز وجـود دارد .میـزان مـرگ
و میــر ناشــی از واگیــری حاصــل از ویــروس 15درصدتــا 25درصــد مــی باشــد ایــن در حالــی اســت کــه
اگـر بیمـاری توسـط عوامـل بیمـاری زای دیگـر پیچیـده نشـود 5 ،درصـد تـا 10درصـد مـی باشـد .ابتـا بـه
اسـهال هـای کروناویروسـی درسـنین پنـج تـا 20روزگـی مـی باشـد .از لحـاظ علایـم گوسـاله هـا بـا درجـه
حـرارت طبیعـی یـا کمـی بالاتـر و دارای مدفـوع بـا قـوام مایـع و حـاوی شـیر لختـه شـده یـا موکـوس مـی
باش ـند(.)Andrews,2008:491
اسهال خونی زمستانه در گاو
اسـهال خونـی زمسـتانه نوعـی اسـهال حـاد و واگیـردار درگاو (بویـژه گاو شـیری) اسـت کـه بـه صـورت
همـه گیـر در گلـه ،معمـولا در مـاه هـای سـرد سـال رخ مـی دهـد .دوره بیمـاری کوتـاه ( چنـد روز تـا یـک
هفتـه) مـی باشـد و طغیـان بیمـاری معمـولا کمتـر از دو هفتـه طـول مـی کشـد .بهبـودی در اکثـر مـوارد بصـورت
انفـرادی و خـود بـه خـودی اسـت ،امـا در بعضـی مـوارد انجـام درمـان هـای حمایتـی ضـروری اسـت .میـزان
شـیوع بیمـاری معمـولا بـالا ( از 30درصدتـا تقریبـا 100درصـد بعـد از یـک هفتـه تـا ده روز) اسـت درحالیکـه
میـزان مـرگ و میـر کـم مـی باشـد (.)Smith 2014:1026
برونشیت عفونی طیور
ایـن بیمـاری یکـی از مهمتریـن امـراض ویروسـی در طیـور محسـوب مـی شـود و از بیشـتر کشـورهای
دنیـا گـزارش شـده اسـت .نـای اولیـن ارگان هـدف بـرای تکثیـر ویـروس اسـت ،ولـی ویـروس در ریـه ،کلیـه،
تخمـدان و بافـت لنفوئیـد هـم تکثیـر پیـدا مـی کنـد .شـدیدترین شـکل بیمـاری در سـن یـک تـا چهـار هفتگـی
دیـده مـی شـود ،در ایـن شـکل از بیمـاری ابتـدا عطسـه ،سـرفه ،آبریـزش از بینـی و نارسـایی تنفسـی مشـاهده
مــی گــردد .میــزان مــرگ و میــر طیــور جــوان 25درصدتــا 30درصــد اســت ولــی در بعضــی از مــوارد اشــاعه
بیمـاری بـه 75درصـد هـم مـی رسـد.)Fenner 1999:514( .
بیماری تاج آبی
بوقلمـون هـا در هـر سـنی بـه ایـن بیمـاری مبتـا مـی شـوند ،ولـی شـدیدترین شـکل بیمـاری در
جوجـه بوقلمـون هـای یـک تـا شـش هفتـه مشـاهده مـی گـردد .بـروز بیمـاری بـا علائمـی نظیـر کاهـش اشـتها،
جیـک جیـک کـردن دائمـی ،اسـهال ،کاهـش وزن و دپرسـیون مشـخص مـی شـود .پوسـت نواحـی سـر و گـردن
70
ســیانوزه شــده و ضایعاتــی شــبیه عفونــت هــای کروناویروســی دســتگاه گــوارش ایجــاد مــی گــردد(Fenner
.)1999:516
پریتونیت عفونی گربه
پریتونیـت عفونـی از بیمـاری هـای مهـم گربـه اسـت کـه در هر سـنی دیـده می شـود .بیماری در سراسـر
دنیـا وجـود دارد .ایـن بیمـاری دارای دو فـرم مرطـوب( کلاسـیک) و فـرم خشـک مـی باشـد .در شـکل کلاسـیک
(مرطـوب) اتسـاع شـکم در اثـر پریتونیـت کامـا مشـهود اسـت .در فـرم خشـک ،تغییـرات گرانولوماتـوزی در
اندامهـای مختلـف از جملـه چشـم هـا و سیسـتم اعصاب مرکـزی قابـل مشـاهده اسـت(.)Fenner 1999:512
اسهال کروناویروسی سگ
کرونـا ویـروس سـگ مـی توانـد موجـب اسـهال در سـگ هـا بـا شـدت گوناگـون شـود .سـگ هـای
آلـوده مـی تواننـد ویـروس را بـه طـور متنـاوب مـاه هـا پـس از بهبـودی دفـع کننـد .امـروزه اسـهال سـگ
بیشـتر همـراه بـا عفونـت هـای پاروویروسـی اسـت کـه موجـب اسـهال شـدید و بعضـا کشـنده مـی شـود .لازم
بـه ذکـر اسـت کـه همـه گیـری هایـی از آنتریـت کرونـا ویروسـی را در سـگ هـای وحشـی هـم گـزارش کـرده
انــد(.)Fenner 1999:511
اسهال اپیدمیولوژیک خوک
ایـن بیمـاری موجـب اسـهال خـوک هـا در هـر سـنی از جملـه زمـان شـیرخواری مـی شـود .میـزان
مـرگ و میـر در خـوک هـای نـوزاد حـدود 50درصـد اسـت ولـی گاهـی ایـن رقـم افزایـش یافتـه و بـه 90درصـد
مـی رسـد .خـوک هـای مسـن پـس از حـدود یـک هفتـه بهبـود مـی یابنـد .واکسـنی بـرای بیمـاری وجـود نـدارد
(.)Pensaert and Van Reeth 1998
انسفالومیلیت هماگلوتینان خوک
بیمـاری بیشـتر در تولـه خـوک هایـی کـه سـن آنهـا کمتـر از دو هفتـه باشـد بـا علائمـی نظیـر بـی
اشـتهایی ،افزایـش حساسـیت ،لـرزش هـای عضلانـی ،افتـادن روی زمیـن همـراه بـا دسـت و پـا زدن ،اسـتفراغ و
دپرسـیون تظاهـر مـی یابـد .میـزان مـرگ و میـر در تولـه خـوک هـای جـوان زیـاد اسـت درحالیکـه تولـه خـوک
هایـی کـه سـن بیشـتری دارنـد ،غالبـا زنـده مانـده و رشـد شـان متوقـف مـی شـود(.)Fenner 1999:510
گاستروانتریت قابل انتقال خوک Transmissible Gastroenteritis of Swine
بیمـاری معمـولا در مـاه هـای زمسـتان و بـا اشـاعه ناگهانـی اسـهال و اسـتفراغ ظاهـر مـی شـود .علائـم
کلینیکـی درتولـه خـوک هـا شـامل اسـتفراغ ،اسـهال آبکـی و کاهـش سـریع وزن مـی باشـد .اسـهال حالـت
پرتابـی داشـته ،بـوی تعفـن مـی دهـد و غالبـا لختـه هـای هضـم نشـده شـیر درآن وجـود دارد .تولـه خـوک
هایـی کـه کمتـر از هفـت روز سـن دارنـد ،معمـولا ظـرف دو تـا هفـت روز مـی میرنـد(.)Fenner 1999:510
هپاتیت موشMouse Hepatitis
ویـروس هپاتیـت مـوش ابتـدا در سـال 1949جـدا شـد و بعـدا بـه عنـوان یـک کروناویـروس فـوق
العـاده مسـری و شـایع در مـوش هـای آزمایشـگاهی معرفـی گردیـد .ایـن ویـروس در بسـیاری از کلنـی هـای
مـوش اندمیـک اسـت .ویـروس مذکـور کـه بیشـترین نگرانـی پـرورش دهنـدگان مـوش از آن اسـت مـدل خوبـی
بـرای تحقیقـات بیومدیـکال مـی باشـد .هـر چنـد بیمـاری غالبـا تحـت کلینیکـی اسـت ،ولـی ویـروس در مـواردی
موجـب نوعـی بیمـاری شـدید مـی شـود(.)Fenner 1999:517
71
: منابع مورد استفاده
1. Andrews, A. H., et al. (2008), Bovine medicine: diseases and
husbandry of cattle, John Wiley & Sons, p:491
2. Fenner, F. J., et al (1999), Veterinary virology, Academic
press:P:509-516
3. Pensaert, M. and K. Van Reeth (1998), Porcine epidemic diarrhea
and porcine respiratory coronavirus, 29th Annual meeting of the
American Association of Swine Practitioners, American Association
of Swine Practitioners (AASP(
4. Sipulwa, L. A., et al. (2016), Molecular characterization of human
coronaviruses and their circulation dynamics in Kenya, 2009–
2012, Virology journal 13(1): 18
5. Smith, B. P. (2014), Large animal internal medicine, Elsevier
Health Sciences:P:1026
72
متابولیـزه نشـده در بسـتر مـرغ پرداختـه انـد کـه بـه آنتی بیوتیک های موجود درکود طیور با
طــور بالقــوه مــی توانــد ،جوامــع میکروبــی را تحــت تأمل در مورد عواقب زیست محیطی
تأثیـر قـرار داده و همچنیـن سرنوشـت آنتـی بیوتیـک
باقیمانــده در فضــولات طیــور وضعیــت نامشــخصی پروین لایق رفعت ،دکترای عمومی دامپزشکی ،کارشناس
امور قرنطینه ،اداره دامپزشکی سراوان ،اداره کل دامپزشکی
پیـدا کنـد .
سیستان و بلوچستان
مقدمه: پست الکترونیک sara [email protected]:
اسـتفاده بـی رویـه و سـو اسـتفاده از آنتـی بیوتیـک عبدالحسین محبوبی ،فوق لیسانس انگل شناسی
هــا مــی توانــد منجــر بــه غلظــت بالاتــر آنتــی دامپزشگی ،رییس اداره دامپزشکی سراوان ،اداره کل
بیوتیـک در محیـط شـود کـه مـی تـوان آن را آلودگـی
دامپزشکی سیستان و بلوچستان
پست الکترونیک hossen mahbob @gmail.com :آنتـی بیوتیکـی نامیـد .منابعـی کـه از طریـق آن مـی
ملیحه سادات حسینی ،دکترای عمومی دامپزشکی ،تـوان آنتـی بیوتیـک هـا را در محیـط زیسـت منتشـر
کــرد ،متنــوع اســت ،از جملــه جریــان زبالــه هــای مسئول فنی کارخانه دانه طلایی کناک
انسـانی ،و مـواد زائـد ناشـی از اسـتفاده دامپزشـکی و پست الکترونیک malihehossini54 @yahoo.com :
دامـداری .آنتـی بیوتیـک هایـی کـه بـرای پیشـگیری محمــد بشــیر دهــواری محمــدی ،لیســانس بهداشــت مــواد
یــا درمــان در انســان اســتفاده مــی شــود ،جریــان غذایـی بـا منشـا دامـی ،کارشـناس نظـارت بـر کشـتار گاههـا
زبالـه هـای انسـانی را آلـوده مـی کنـد ،بـه همیـن
ترتیــب ،آنتــی بیوتیــک هــای مــورد اســتفاده در ،اداره دامپزشـکی سـراوان
حیوانـات بـرای پیشـگیری و درمـان ،زبالـه حیوانـات
را بـه همـان انـدازه آلـوده مـی کنـد .بنابرایـن ،اینهـا
بــه عنــوان منابــع اصلــی انتشــار آنتــی بیوتیــک در بــا توجــه بــه افزایــش تقاضــای پروتئیــن حیوانــی
محیـط در نظـر گرفتـه مـی شـوند .بیـان شـده اسـت در کشــورهای در حــال توســعه ،پــرورش متراکــم
کـه آنتـی بیوتیـک هـای تجویـز شـده بطـور کامـل طیــورو اســتفاده بــی رویــه از آنتــی بیوتیــک هــا ،
متابولیـزه نشـده و بـدون تغییـر در محیـط ،یعنـی آب منجـر بـه باقـی مانـده آنتـی بیوتیـک در محصـولات
،کــود یــا خــاک آزاد مــی شــوند .میــزان و ســرعت مشـتق شـده از حیوانـات و در نهایـت مقاومـت آنتـی
دفـع آنتـی بیوتیـک هـا در محیـط بسـتگی بـه آنتـی بیوتیکـی مـی شـود .مقاومـت در برابـر آنتـی بیوتیـک
بیوتیــک خــاص و دوز تجویــز شــده آن و همچنیــن هـا از نظـر بهداشـت عمومـی بسـیار مهـم اسـت زیـرا
گونــه و ســن حیوانــات دارد .بــا ایــن وجــود ،ایــن باکتـری هـای مقـاوم در برابـر آنتـی بیوتیـک مرتبـط
جریــان هــای زائــد هــم حــاوی آنتــی بیوتیــک هــا بـا حیوانــات ممکـن اسـت بـرای انسـان بیمــاری زا
و هــم ژن هــای مقــاوم هســتند .هــر دو بــه عنــوان باشـند ،بـه راحتـی از طریـق زنجیـره هـای غذایـی
آلاینــده در نظــر گرفتــه مــی شــوند و سرنوشــت بــه انســان منتقــل شــوند و از طریــق مــواد زائــد
آنهـا در محیـط متفـاوت اسـت()3-2-1صنعت طیـور حیوانـی بـه طـور گسـترده در محیـط پخـش شـوند.
منبــع ارزشــمندی بــرای تأمیــن نیازهــای پروتئینــی اینهـا ممکـن اسـت باعـث ایجـاد عفونتهـای پیچیـده
بشــر از طریــق گوشــت و تخــم مــرغ اســت .طبــق ،غیرقابـل درمـان و طولانـی مـدت در انسـان شـده
گـزارش سـازمان غـذا و کشـاورزی ( )FAOدر سـال و منجـر بـه هزینـه مراقبـت هـای بهداشـتی بالاتـر
)1(2018افزایــش نگــران کننــده اســتفاده از تعــداد و حتـی مـرگ شـود .از طـرف دیگـر ،نیـز بـه طـور
زیـادی آنتـی بیوتیـک در صنعـت پـرورش طیـور کـه غیرمسـتقیم بـر فرآیندهـای مهـم میکروبـی در محیـط
بـه نوبـه خـود بـر انسـانها بطـور مسـتقیم و از طریـق هـای کشـاورزی ،هنگامـی کـه بـه عنـوان کمپوسـت
محصـولات مرغـی قابـل مصـرف یـا غیـر مسـتقیم از طیـور اسـتفاده مـی شـود تأثیـر مـی گذارند.سالهاسـت
طریــق از بیــن بـردن جمعیــت مفیـد میکروبـی کــه ،کشــاورزان بســتر مــرغ را بــه عنــوان کــود بــرای
بــه کشــاورزی کمــک مــی کنــد بــه دلیــل اینکــه اســتفاده کشــاورزی اســتفاده میکننــد .مطالعــات
بسـیار کمـی بـه سرنوشـت باقیمانـده آنتـی بیوتیـک
73
،بسـتر مـرغ بـه عنـوان کمپوسـت طیـور و بـرای بـه اهمیـت کـود مرغـی و نقـش آنتـی بیوتیـک هـای
غنـی سـازی محیـط هـای کشـاورزی اسـتفاده مـی مـورد اسـتفاده در صنعـت پـرورش طیـور و تأثیـر آنهـا
شــود( .)2تخمیــن زده شــده اســت کــه 1000مــرغ بـر سیسـتم میکروبـی کـه فرآیندهـای مختلـف بیـو
بالــغ بــه طــور تقریبــی 120کیلوگـرم دفـع در روز و اکسیداسـیون را انجـام مـی دهـد ،میپـردازد .در حالـی
مــرغ هــای گوشــتی 80کیلوگــرم در روز ،بوقلمــون کــه اثــر آنتــی بیوتیــک هــا و فارماکوکینتیــک آنهــا
هـا 300-200 :کیلوگـرم در روز و اردک 150 ،کیلوگرم در گوشـت طیـور و سیسـتم آنهـا مـورد مطالعـه قـرار
در روز دفـع مـی کننـد( .)3بسـتر مـرغ ،حـاوی مقـدار گرفتـه اسـت ،تقریبـ ًا هیـچ گـزارش معتبـری در مـورد
زیــادی مــواد مغــذی اســت ،بســتر مــرغ بــه طــور باقیمانـده آنتـی بیوتیـک در بسـتر مـرغ و کمپوسـت
مسـتقیم بـه عنـوان کـود قابـل اسـتفاده نیسـت زیـرا طیـور و حرکـت بعـدی آنهـا در خـاک های کشـاورزی
در صـورت اسـتفاده ،بـه دلیـل وجـود مقـدار زیـادی و محصـولات زراعـی و حیوانـات و انسـان وجـود ندارد.
( )٪80-60ازت آلــی اســت (بــه عنــوان پروتئیــن و ایـن بررسـی چشـم انـداز آینـده را بـرای حـل ایـن
اوره) رشــد گیــاه را پشــتیبانی نمــی کنــد( .)4ایــن بحــران را از طریــق یــک فرآینــد ســریع کمپوســت
نیتـروژن توسـط گیاهـان قابـل جـذب نیسـت .بعـاوه سـازی شـامل میکـروب هـای تجزیـه کننـده آنتـی
آمونیـاک ( 90-40درصـد ) کـه از بسـتر مـرغ تشـکیل بیوتیــک ارائــه مــی دهــد .کیفیــت کــود مرغــی بــا
مـی شـود و چنیـن تجمـع آن باعـث اسـیدی شـدن کیفیــت خــوراک طیــور شــروع مــی شــود .بنابرایــن
بســترهای خــاک و جابجایــی کاتیــون هــای حیاتــی ،بــرای ارزیابــی محتــوای مــواد مغــذی زبالــه هــای
( + Kو )Mg2شــده کــه باعــث کلــروز برگهــا و طیـور ،شـناخت ترکیبـات خـوراک طیـور مهـم اسـت
سـرکوب رشـد مـی شـود ( .)5کمپوسـت محصـولات زیـرا بخـش قابـل توجهـی از خـوراک از بـدن جـذب
آلــی ،بــه طــور کلــی ،بــه عنــوان یــک فرآینــد نشـده و بـه بسـتر مـرغ مـی رسـد .بزرگتریـن ترکیـب
اکســیداتیو واســطه ای از bioentitiesاز طریــق خـوراک طیـور حـاوی منابـع کربـن حاصـل از برنـج
معدنـی سـازی و رطوبـت بخشـی بـه مـواد آلـی در ،گنـدم ،سـورگوم و ذرت اسـت( .)8عـاوه بـر ایـن ،
نظـر گرفتـه مـی شـود کـه در نهایـت یـک محصـول همچنیـن حـاوی منابـع پروتئیـن (نیتـروژن) از کنجاله
نهایـی تثبیـت شـده را بـا خـواص خـاص هیومیـک و ســویا ،کانــولا ،عــدس و منابــع آفتابگــردان اســت.
بــدون ســمیت شــیمیایی و عوامــل بیمــاری زا ارائــه پـودر ماهـی ،پـودر گوشـت و اسـتخوان نیـز از منابـع
مـی دهـد( .)6بنابرایـن ،بسـتر مـرغ بایـد بـه مـدت مهـم پروتئیـن در خـوراک طیـور هسـتند( .)9خـوراک
طولانـی کمپوسـت شـود تـا حداکثـر پتانسـیل رشـد طیـور همچنیـن حـاوی مکمـل هـای معدنـی اسـت
گیـاه را آزاد کنـد .ایـن بـه طـور کلـی بـه عواملـی که شـامل کلسـیم از سـنگ آهک ،شـن پوسـته ،دی
ماننـد محتـوای آب ،مـواد بسـتر (بـه عنـوان مثـال کلسـیم فسـفات ،فسـفات سـنگ دفلوریـن ،کنجالـه
،کاه ،تراشـه چـوب یـا پوسـته برنـج کـه بـه طـور اسـتخوان ،مـواد معدنـی اسـت ماننـد نمـک سـدیم ،
معمـول در پـرورش پرنـدگان گوشـتی معمـول اسـت) بـی کربنـات سـدیم .عـاوه بـر ایـن ،ویتامیـن هـا
و جمعیــت میکروبــی متکــی اســت( .)7گرچــه تأثیــر ،اسـیدهای آمینـه ماننـد متیونیـن ،لیزیـن ،ترئونیـن
بسـیاری از عوامـل در رونـد کمپوسـت سـازی طیـور ،آنزیـم هـا و آنتـی بیوتیـک هـا ،سـموم دفـع آفـات
بررسـی شـده اسـت .نقـش یکـی از عوامـل حیاتـی ، ،ســموم کــش و ســایر مکمــل هــای غذایــی نیــز
بـه عنـوان مثـال ،آنتـی بیوتیـک هـا (کـه تصـور مـی درصـدی از خـوراک طیـور را تشـکیل مـی دهنـد(.)10
شــود یــک عامــل تعییــن کننــده بــرای موجــودات بیشــتر اجــزای خــوراک طیــور بــه طــور جزئــی یــا
زیسـتی اسـت کـه فراینـد بیـو اکسـیداتیو را در طـول کامـ ًا هضـم نشـده از روده حیوانـات عبـور مـی کننـد
فـر آوری کمپوسـت انجـام مـی دهند،نادیـده گرفتـه از ایـن رو بسـتر مـرغ شـامل نیتـروژن هضـم نشـده
شـده اسـت .وجـود آنتـی بیوتیـک هـا در مقادیـر زیـاد ) ،(Nفسـفر ) (Pو قابـل توجهـی اسـت .مـواد دیگـر
امــا بــه طــرز نگــران کننــده ای زیــاد شــده اســت ،ماننـد آنتـی بیوتیـک هـا و فلـزات سـنگین( )11نیـز
زیـرا مقـدار زیـادی آنتـی بیوتیـک بـا طیـف گسـترده در کـود طیـور وجـود دارد .بـا توجـه بـه تبدیـل کـم
در پـرورش طیـور اسـتفاده مـی شـود .در ایـن تحقیـق نیتــروژن غذایــی در پرنــدگان طیــور ٪80-55 ،ازت
74
آنتــی بیوتیــک هــای مــورد اســتفاده در کل از بــدن دفــع مــی شــود( .)12عــاوه بــر ایــن ،
طیــور مـرغ گوشـتی نیـز تقریبـ ًا ٪80فسـفر و ٪80پتاسـیم
و ٪50تـا ٪80نیتـروژن دفـع مـی کنـد P .تـا حـدی
در رژیـم هـای غذایـی طیـور بـه عنـوان فسـفر گیاهـی امـروزه از آنتـی بیوتیـک هـا در صنعـت طیـور بـرای
وجـود دارد ،بـه عنـوان مثـال ،شـکلی کـه بـه دلیـل پیشـگیری و درمـان از بیمـاری و تقویـت رشـد اسـتفاده
عــدم فعالیــت کافــی فیتــاز درون زا توســط پرنــدگان مـی شـود .ولـی اسـتفاده از آنهـا بـه منظـور افزایـش
رشـد و کاهـش مـرگ و میـر در تولیـد مـرغ گوشـتی از قابـل هضـم اسـت(.)11
دهـه 1950آغـاز شـده اسـت ( .)16بـه دلیـل جنجـال
هـای مکـرر در مـورد تأثیـر آنتـی بیوتیـک هـای مـورد اهمیت کود مرغی
بســتر مــرغ ،غیــر کمپوســت شــده حــاوی مقــدار اسـتفاده در دام هـا و سـامت انسـان ،سـازمان هـای
زیـادی کربـن آلـی ،نیتـروژن و فسـفر اسـت کـه بـه مختلــف دولتــی ماننــد ســازمان بهداشــت جهانــی ،
نـدرت باعـث رشـد گیاهـان زراعـی میشـود .بنابرایـن انجمـن پزشـکی آمریـکا و انجمـن بهداشـت عمومـی
،بسـتر پـس از كمپوسـت كـردن قابـل اسـتفاده مـی آمریــکا خواســتار ممنوعیــت آنتــی بیوتیــک هــای
شـود ،عملكـرد آنچـه مـا در ايـن مقالـه بـه عنـوان تقویــت کننــده رشــدGrowth Promoting
«كمپوســت طيــور» ذكــر مــي كنيــم بایــد مــد نظــر Antibioticsشـده انـد.
قــرار گیــرد .بســتر مــرغ پــس از طــی مــدت زمــان آنهـا اسـتدلال مـی کننـد کـه اسـتفاده از آنهـا منجـر
قابــل توجهــی ،غلظــت نیتــروژن ( ، )٪5-3فســفر بـه افزایـش عفونـت هـای مقـاوم بـه آنتـی بیوتیـک
()٪3.5-1.5و پتاســیم ( )٪3.0-1.5تغییــر مــی کنــد و در انسـان مـی شـود( .)17بـر اسـاس نظـر ون بـوکل
منجـر بـه تسـریع خـواص آن و تبدیـل بـه کمپوسـت و همــکاران درســال ،2015گنجانــدن منظــم آنتــی
مـی شـود( .)13عـاوه بـر ایـن ،گـزارش شـده اسـت بیوتیــک هــا بــه عنــوان افزودنــی هــای خوراکــی
کـه حـاوی تمـام عناصـر ریـز مغـذی ضـروری بـرای بـرای تقویـت رشـد در رژیـم هـای غذایـی نـژاد طیـور
گیاهـان ماننـد کلسـیم ( ، )Caمنیزیـم ( ، )Mgگوگـرد تجــاری هنــوز بــه عنــوان یــک روش اســتاندارد در
) ،(Sمنگنــز ( ، )Mnمــس ( ، )Cuروی ( ، )Znکلــر کشــورهای در حــال توســعه و توســعه نیافتــه ادامــه
( ، )Clبــور ) ، (Bآهــن ) (Feو مولیبــدن ) (Moدر دارد .تخمیــن زده شــده اســت کــه متوســط جهانــی
ســطوح قابــل توجهــی بــوده اســت.بنابراین ،واضــح مصـرف سـالانه داروهـای ضـد میکروبـی بـه ازای هـر
اســت کــه کــود مــرغ کمپوســت شــده دارای مقادیــر کیلوگـرم طیـور تولیـد شـده در سـال 148 ،2010میلـی
کافــی مــواد مغــذی اســت کــه مــی توانــد نــه تنهــا گـرم دریـک کیلوگـرم بـوده اسـت .تنوع گسـترده ای از
عملکـرد محصـول را پشـتیبانی کنـد بلکـه خصوصیـات آنتـی بیوتیـک هـا در صنعـت طیـور بـه عنـوان افزودنی
فیزیکوشـیمیایی خـاک را نیـز افزایـش مـی دهـد .در هـای خوراکـی بـه عنـوان محـرک رشـد آنتـی بیوتیک
حقیقـت ،اسـتفاده از کـود مرغـی بـا افزایـش ظرفیـت و همچنیـن بـرای درمـان پرنـدگان(در طیـور شـامل ،
نگهـداری رطوبـت و حرکـت جانبـی آب خـاک ،باعـث مـرغ ،بوقلمـون ،اردک ،شـترمرغ ،کبوتـر ،قرقـاول و
کاهـش میـزان آبیـاری و مقاومـت بـه خشـکی خـاک بلدرچیـن) در برابـر بیمـاری هـای اسـتفاده شـده اسـت.
هــای شــنی مــی شــود .ایــن امــر باعــث مانــدگاری خلاصـه ای از طیـف هـای مختلـف آنتـی بیوتیـک هـا
طولانــی مــدت عناصــر غذایــی در خــاک در نتیجــه ماننـد یونوفورهـا ،آنتـی بیوتیـک هـای گلیکوپپتیـد ،
جــذب طولانــی مــدت مــواد مغــذی در گیاهــان مــی تتراسـایکلین هـا ،آمینوگلیکوزیدهـا ،پپتیدهـای حلقوی
شــود( .)14عــاوه بــر ایــن ،کــود طیــور همچنیــن ،لینکوزامیدهـا ،پلـی میکسـین هـا ،فلوئوروکینولـون
باعـث تقویـت جامعـه میکروبـی در خـاک مـی شـود ، .ســولفونامیدها ،ماکرولیدهــا ،اســترپتوگامین هــا ،
ایـن میکـروب هـا از رشـد گیـاه و محافظـت در برابـر کینوئیــن هــا( .)18در مراکــز پــرورش طیــور از آنتــی
عوامـل بیمـاری زای مختلـف گیاهـی پشـتیبانی مـی بیوتیـک در مقادیـر زیـاد اسـتفاده مـی شـود و بنابرایـن
اعتقـاد بـر ایـن اسـت کـه قسـمت عمـده ای از آنتـی کننــد(.)15
بیوتیــک هــای غیرمتابولیــزه شــده ممکــن اســت از
75
و همچنیـن بـه خـاک نفـوذ کنـد .ایـن امـر خصوصـ ًا بـدن دفـع شـود و مـدت طولانـی تـری در بسـتر مـرغ
در مـورد آنتـی بیوتیـک هایـی کـه تمایـل زیـادی بـه بمانـد کـه نـه تنهـا در برابـر میکـرو فلـورا مـرغ هـای
آب دارنـد یـا محلـول در آب هسـتند ،باعـث مـی شـود مرتبـط بـا آن ،بلکـه در برابـر میکـرو فلـورای رایـج
انتشــار و مســمومیت بــا محیــط زیســت در محیــط مفیـد کـه در فرآینـد کمپوسـت سـازی نقـش دارد نیـز
سـریعتر و بـه کمـک سـیالیت آب سـریعتر انجـام شـود کار مـی کنـد .غلظـت آنتـی بیوتیـک تجویـز شـده ،
( .)21در همیـن دیـدگاه ،آنتـی بیوتیـک هـا مـی توانند و آنتـی بیوتیـک هـای باقیمانـده دفـع شـده در بسـتر
از طریـق کـود دهـی خـاک بـا کـود خـام حیوانـات ، مــرغ بــه طــور گســترده بررســی شــده اســت .ایــن
آبیـاری بـا پسـاب تولیـد شـده از فعالیـت هـای مزرعـه یـک واقعیـت مشـهور اسـت کـه تقریبـ ًا تمـام آنتـی
،یـا از طریـق انتشـار تصادفـی توسـط روان اب هـای بیوتیـک هـای مـورد اسـتفاده در صنعـت طیـور حداقـل
مـزارع بـه محیـط وارد شـوند ( .)22جالـب اسـت کـه متابولیـزه را داشـته و از طریـق ادرار و مدفـوع پرنـدگان
Hamscherو همکاران()23خاطرنشــان كــرد كــه دفــع مــی شــوند ،بــه عنــوان مثــال تیروزیــن مــورد
گـرد و غبـار آلـوده بـه آنتـي بيوتيـك از مـزارع مـي اســتفاده در طیــور ،عمدتــا از طریــق ادرار دفــع مــی
توانــد بــه همــان انــدازه بــه عنــوان مســير ديگــري شــود و بقیــه از طریــق مدفــوع( .)19برخــی از جنبــه
بـراي آزادسـازي محيطـي ايـن داروهـا باشـدChee- . هـا در یـک بررسـی توسـط Goettingو همـکاران
Sanfordو همــکاران ( )24همچنیــن بــر انتشــار در ســال ، 2011در فارماکوکینتیــک داروهایــی کــه
آنتـی بیوتیـک در محیـط از طریـق پراکندگـی خـوراک بــرای مــرغ مــادر اســتفاده مــی شــود .بیشــتر آنتــی
و ریختـن تصادفـی محصـولات تاکیـد داشـته انـد .این بیوتیــک هــای مــورد اســتفاده در طیــور در بســتر
آنتـی بیوتیـک هـای معمـول ًا از انـواع مختلفی تشـکیل مـرغ هـا متمرکـز شـده انـد تـا حـد زیـادی متابولیـزه
شـده انـد ،و در نتیجـه تخریـب نمـی شـوند ،بلکـه نشـده انـد ،پرداختـه شـده اسـت.در بررسـی دیگـری
بــا گذشــت زمــان و بــا فرایندهــای اصلــی حــذف ، در مـورد اسـتفاده جهانـی از آنتـی بیوتیـک هـای آنتـی
بـا سـرعت هـای مختلـف از جملـه جـذب ،تخریـب بیوتیـک طیـور و جـذب آنهـا در بافـت توسـط ون بوکل
عکـس ،تخریـب زیسـت محیطـی ،و اکسیداسـیون در و همـکاران اسـت .داده هـای باقیمانـده آنتـی بیوتیکـی
محیـط تخریـب مـی شـوند( .)25البتـه سـایر روشـهای در طیـور در انـواع مختلـف ملتها در سـال 2018توسـط
کاربـردی ماننـد جـذب ،فیلتراسـیون ،انعقـاد ،رسـوب Mauzو همــکاران بررســی شــد .درایــن بررســی
گـذاری ،فرآیندهـای پیشـرفته اکسیداسـیون نیـز بـه هـای غلظـت موجـود و باقیمانـده آنتـی بیوتیـک را در
طـور خـاص انجـام شـده اسـت و همچنیـن چندیـن گوشـت مـرغ و نـه در بسـتر مـرغ گـزارش مـی کنـد.
یافتــه اســتفاده از کمپوســت و هضــم بــی هــوازی و همــه اینهــا بــه باقــی مانــده هــای گوشــت محــدود
هـوازی را نشـان مـی دهـد کـه باعـث کاهـش سـطح مـی شـوند.هیچ اطلاعاتـی یـا مطالعـه دقیـق در مـورد
آنتـی بیوتیـک در کـود ،فاضـاب و لجـن مـی شـود. غلظـت آنتـی بیوتیـک هـا در بسـتر مـرغ وجـود نـدارد
امـا ایـن فرآینـد هـا از نظـر کارایـی بـا نـوع دسـته و از ایـن رو تقریبـ ًا هیـچ اطلاعاتـی در مـورد غلظـت
آنتـی بیوتیـک هـای موجـود در محیـط ،شـرایط بـه باقیمانــده آنتــی بیوتیــک در کمپوســت طیــور (بســتر
کار رفتــه بــرای کمپوســت ،و همچنیــن نــوع کــود مـرغ هـا کـه بـه عنـوان کـود کمپوسـت شـده کـه
دامــی متفــاوت هســتند( .)26بــا ایــن وجــود ،وجــود بـرای اهـداف کشـاورزی اسـتفاده مـی شـود) وجـود
ایــن آنتــی بیوتیــک هــا در محیــط ممکــن اســت نـدارد .و در ضمـن در مـورد غلظـت هـای باقیمانـده
باعـث ایجـاد فشـار انتخابـی منجـر بـه مقاومـت بـه باقیمانــده آنتــی بیوتیــک هنگامــی کــه کمپوســت
آنتــی بیوتیــک ،و همچنیــن فرایندهــای حــذف شــود در خــاک اســتفاده شــود بــه خــاک آزاد مــی شــود و
و غلظــت ایــن آنتــی بیوتیــک هــا را کاهــش دهــد ، پـس از آن غلظـت هـای باقیمانـده منتقـل شـده بـه
و بــرای باکتــری هــای کــه در معــرض ایــن آنتــی گیاهـان و محصـولات کشـاورزی مـورد مطالعـه قـرار
بیوتیکهــا هســتند بــا گذشــت زمــان ممکــن اســت نگرفتـه اسـت(.)20علاوه بـر ایـن ،آنتـی بیوتیـک هـا
ســازگاری بــا اســترس ،انتخــاب ،مقاومــت متقاطــع و متابولیـت هـای آنهـا موجـود در کـود حیوانـی ذخیـره
و محافظـت متقابـل ایجـاد مقاومـت ایجـاد کننـد(.)27 شـده ممکـن اسـت بـه آبهـای سـطحی و زیرزمینـی
76
انجــام گیــرد. .3 عـاوه بـر ایـن ،اسـتفاده از آنتـی بیوتیـک هـا باکتـری
3بایـد از اسـتفاده بـی رویـه آنتـی بیوتیـک هـا .4 هـای حسـاس را بـه ایـن آنتـی بیوتیـک هـا ترغیـب
(یعنــی بــدون نســخه ،نظــارت و راهنمایــی مـی کنـد کـه مقاومـت کننـد تـا زنـده بماننـد .از ایـن
دامپزشــکان) در مرغــداری هــا جلوگیــری .5 نظـر ،باکتریهـا فعالیتهـای مهارکننـده یـا ضـد باکتـری
آنتــی بیوتیکهــا را متغیــر مــی داننــد و بــا تغییــر یــا
ش ـود. تغییـر در مکانهـای هـدف (ریبوزومهـا) بـرای اتصـال
4عامــل ایجــاد کننــده بیمــاری توســط توسـط آنتـی بیوتیکهـا ،بـا کمـک پروتئینهـای محافـظ
آزمایـش حساسـیت آنتـی بیوتیکـی شناسـایی ریبوزومــی کــه بــه ریبوزومهــا متصــل مــی شــوند،
شــده و فقــط در برابــر عامــل ایجــاد کننــده بنابرایــن از اتصــال و تداخــل در ســنتز پروتئیــن یــا
بیمــاری آنتــی بیوتیــک تجویــز و قبــل از خنثـی کـردن آنتـی بیوتیـک هـا از طریـق آنزیـم هـای
انجـام آزمایـش از تجویـز و اسـتفاده از آنتـی تولیـد شـده بـا افـزودن گـروه هـای اسـتیل یـا فسـفات
بــه محــل دقیــق آنتــی بیوتیــک هــا و یــا ســرانجام
بیوتیــک هــا خــودداری شــود. ،از طریــق تغییــر نفوذپذیــری غشــا بــه دلیــل وجــود
5سـازمان هـای دولتـی بایـد خدماتـی را بـرای پمـپ هـای خروجـی بـر روی غشـای سـلول مقاومـت
تحقیــق و تجزیــه و تحلیــل داده هــای بــه را ایجـاد مـی کننـد( .)28بعـاوه ،باکتریهـای حسـاس
دسـت آمـده از طریـق مطالعـات نظارتـی بـه بـا بـه دسـت آوردن ژنهـای مقاومـت آنتـی بیوتیکـی
منظــور ردیابــی دارو(آنتــی بیوتیــک هــا) و از باکتریهــا یــا فاژهــای دیگــر (انتقــال جانبــی ژن) ،
میـزان باقـی مانـده آن در بیشـتر نمونـه هـای جهـش در اهـداف خـاص ژن آنتـی بیوتیـک و تغییـر
محیطــی در دســترس پژوهشــگران قــرار ســطوح باکتــری ،تمایــل بــه زنــده مانــدن در یــک
محیـط آلـوده بـه آنتـی بیوتیـک هـا را بدسـت مـی
دهنــد.
آورنــد(.)29
نتیجه گیری:
اســتفاده بــی رویــه از آنتــی بیوتیــک مشــکلات
مقاومــت بــه آنتــی بیوتیــک را بیشــتر کــرده اســت.
بــا در نظــر گرفتــن ایــن موضــوع ،اجــرای اقداماتــی
کـه بـه کاهـش سـو مصـرف آنتـی بیوتیـک در دام و
طیـور کمـک کنـد ،تأثیـر بیشـتری بـر سـطح مقاومـت
بـه آنتـی بیوتیـک خواهـد داشـت .بـه ایـن دلیـل کـه
بیــن محیــط و حیوانــات رابطــه متقابــل وجــود دارد
کــه در نهایــت بــر ســامت عمومــی (انســان) تأثیــر
مـی گـذارد .در مجمـوع ،توصیـه هـای بـرای کاهـش
مصــرف آنتــی بیوتیــک ارائــه میشــود.
1آمــوزش کشــاورزان و مرغــداران در مــورد .1
اســتفاده و ذخیــره آنتــی بیوتیــک ،ســو .2
اســتفاده از آن و خطــرات ناشــی از آن بــرای
بهداشــت عمومــی و محیــط زیســت
2معالجــه دامپزشــکی در سیســتم هــای
صنعتـی و نیمــه صنعتــی بایـد توســط فــارغ
التحصیـان واجـد شـرایط یـا آمـوزش دیـده
77
: منابع مورد استفاده
1. Upali Wickramasinghe, G.A. Meat and Meat products. In Food Outlook, Food and Agricultural
Organization; United Nations FAO Investment Centre Division: Rome, Italy, 2018; pp. 48–53.
2. Jones, B.E.H.; Haynes, R.J.; Phillips, I.R. Effect of amendment of bauxite processing sand with
organic materials on its chemical, physical and microbial properties. J. Environ. Manag. 2010,
91, 2281–2288.
3. Collins, E.R.; Barker, J.C.; Carr, L.E.; Brodie, H.L.; Martin, J.H. National Resource, Agriculture,
and Engineering Service. In Poultry Waste Management Handbook; Cornell University: Ithaca,
NY, USA, 1999.
4. Britto, D.T.; Kronzucker, H.J. NH4 + toxicity in higher plants: A critical review. J. Plant Physiol.
2002, 159,567–584.
5. Qin,C.;Yi,K.K.;Wu,P.Ammoniuma ects cell viability to inhibit root growth in Arabidopsis. J.
Zhejiang Univ. Sci. B 2011, 12, 477–484.
6. Zucconi, F.; De Bertoldi, M. Compost specifications for the production and characterization of
compost from municipal solid waste. In Compost: Production, Quality and Use; De Bertoldi, M.,
Ferranti, M.P., L’Hermite, M.P., Zucconi, F., Eds.; Elsevier: London, UK, 1987; pp. 276–295.
7. Garces, A.; Afonso, S.M.S.; Chilundo, A.; Jairoce, C.T.S. Evaluation of di
erent litter materials for broiler production in a hot and humid environment: 1. Litter
characteristics and quality. J. Appl. Poult. Res. 2013, 22,176–168 .
8. Ravindran, V.; Blair, R. Feed resources for poultry production in Asia and the Pacific region. I.
Energy sources.World Poult. Sci. J. 1991, 47, 213–231.
9. Williams Beski, S.S.M.; Swick, R.A.; Iji, P.A. Specialized protein products in broiler chicken
nutrition: A review.Anim. Nutr. 2015, 1, 47–53.
10. Ravindran, V. Poultry feed availability and nutrition in developing countries. In Poultry
Development Review;FAO: Rome, Italy, 2013; pp. 60–63.
11. Nahm, K.H. Feed formulations to reduce N excretion and ammonia emission from poultry
manure. Bioresour.Technol. 2007, 98, 2282–2300.
12. Latshaw,J.D.;Zhao,L.Dietary protein effects on hen performance and nitrogen excretion. Poult.
Sci. 2011, 90, 99–106.
13. Nahm, K.H. Evaluation of the nitrogen content in poultry manure. World Poult. Sci. J. 2003, 59,
77–88.
14. Ravikumar.R.;Krishnamoorthy,K.Effect of recycling of organic wastes on plant growth and
physical proper-ties of soil. In Annual Report of All Indian Coordinated Research Project for
Improvement of Soil Physical Conditions to Increase Agricultural Production of Problem Soil;
National Academy of Agricultural Sciences: Coimbatore, India, 1975; pp. 91–94.
15. Acosta-Martinez, A.; Harmel, R.D. Soil microbial communities and enzyme activities under
various poultry litter application rates. J. Environ. Qual. 2006, 35, 1309–1318.
16. Libby, D.A.; Schaible, P.J. Observations on growth responses to antibiotics and arsonic acids in
poultry feeds.Science 1995, 121, 733–734.
17. Graham, J.P.; Boland, J.J.; Silbergeld, E. Growth promoting antibiotics in food animal
production: An economic analysis. Public Health Rep. 2007, 122, 79–87.
18. Van Boeckel, T.P.; Brower, C.; Gilbert,M.; Grenfell, B.T.; Levin, S.A.; Robinson, T.P.; Teillant,
A.; Laxminarayan, R.Global trends in antimicrobial use in food animals. Proc. Natl. Acad. Sci.
USA 2015, 112, 5649–5654.
19. Van Leeuwen, F.X.R. Toxicological Evaluation of Certain Veterinary Drug Residues in Food; The
Joint FAO⁄WHO Expert Committee on Food Additives: Rome, Italy, 1991.
20. Muaz, K.; Riaz, M.; Akhtar, S.; Park, S.; Ismail, A. Antibiotic Residues in Chicken Meat: Global
Prevalence,Threats, and Decontamination Strategies: A Review. J. Food Prot. 2018, 81, 619–627.
21. Du L., Liu W. Occurrence, fate, and ecotoxicity of antibiotics in agro-ecosystems. A review.
Agron. Sustain. Dev. 2002;32:309–327. doi: 10.1007/s13593-011-0062-9.
22. . Spiehs M., Goyal S. Best Management Practices for Pathogen Control in Manure Management
Systems. University of Minnesota; Minneapolis, MN, USA: 2007. [(accessed on 27 August
2017)]. Available online: http://www.extension.umn.edu/agriculture/manure-management-and-
air-quality/manure-pathogens/best-management-practices/
23. . Hamscher G., Pawelzick H.T., Sczesny S., Nau H., Hartung J. Antibiotics in dust originating
from as pig-fattening farm: A new source of health hazard for farmers. Environ. Health Perspect.
2003;111:1590–1594. doi: 10.1289/ehp.6288.
24. Chee-Sanford J.C., Mackie R.I., Koike S., Krapac I.G., Lin Y.-F., Yannarell A.C., Maxwell S.,
Aminov R.I. Fate and transport of antibiotic residues and antibiotic resistance genes following
land application of manure waste. J. Environ. Qual. 2009;38:1086–1108. doi: 10.2134/
78
دامپزشکی در گذر تاریخ
79
نقاشی حیوان بر روی سنگ غار ،کشف شده با قدمت
چهل و چهار هزار سال
80
نمایی از موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی
نمایی از موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی
81
نمایی از موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی
نمایی از موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی
82
تازه های کتاب
83
کتاب «انجماد اسپرم به زبان ساده» به قلم مولفان؛ ابوذر نجفی ،مهدیه مهد یپور ،محسن
شم ساللهی و حسین دقیقکیا به بررسی رو شهای صحیح انجماد اسپرم به ویژه در دامها
پرداخته است.
کتاب «تاثیر تغییرات اقلیم بر آبزیان و شیلات»
تاليف :دكتر معصومه پرويزي فرا و دكتر شاپور كاكولكي
در نود صفحه مصور ،با تیراژ یک هزار جلد و به قیمت هشتاد هزار تومان،
انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح
84
راهنمای جامع علوم پایه دکترای دامپزشکی ویرایش سوم /چاپ پنجم
تعداد صفحه 800 :صفحه
مدیریت تدوین و ویرایش :علیرضا خدایی
تدوین و گردآوری:
علیرضا خدایی
نشر بیژن ،ویراست سوم ،چاپ پنجم1399 ،
زیستفناوری و امنیت غذایی
به قلم جواد شفیعی و جمشید شریفیان
نخستین چاپ کتاب «زیس تفناوری و امنیت غذایی» در 136صفحه با شمارگان 200نسخه
85
آشنایی با مفاخر دامپزشکی
86
مصاحبه با خانم دکتر ایراندخت خاوری خراسانی
لطفـاً در مـورد زندگـی شـخصی خودتـان ،مراحـل تحصیـل از دوره ابتدایـی تـا ورود بـه
دانشـگاه توضیحاتـی ارائـه فرماییـد .
مـن ایراندخـت خـاوری خراسـانی درسـال ۱۳۲۰در شـهر مشـهد دیـده بـه جهـان گشـودم .در دوران کودکـی بـه
تشـویق پـدرم بـه حفـظ کـردن اشـعارو سـرودهایی کـه در حـد کـودکان بـود علاقمنـد شـدم .دوران ابتدایـی
را در دبسـتان کوکبیـه مشـهد گذرانـدم .بعـد از انتقـال پـدرم بـه تهـران ،دوره متوسـطه را در دبیرسـتان همـام
تهـران بـه پایـان رسـاندم .از لحـاظ تحصیلـی شـاگردی ممتـاز بـودم .
مـن هـر سـاله بـه جـای کارت تبریـک عیـد شـعری مـی سـرودم و بـرای دبیـران مـی فرسـتادم .ایـن شـعر را
بـرای دبیـر ادبیاتـم خانـم وفـا دوسـت سـرودم
دوستی کو ادب آموخت مرا عرض تبریک بگویم به وفا
گاه جامه ز هنر دوخت مرا که وفا دوستیم ره بنمود
در دوران دانشـکده عـاوه بـر مطالعـه دروس مربوطـه ،در شـب هـای شـعر کـه از طـرف دانشـجویان و بـا
کمـک دانشـکده بـر پـا مـی شـد فعالانـه شـرکت مـی نمـودم و اشـعار خـودو دیگـران را گلچیـن و بـرای
دانشــجویان و اســتادان شــرکت کننــده در جلســه مــی خوانــدم .
پـدرم بـا وجـود اینکـه دبیـر ریاضیـات بـود ،اشـعار خوبـی مـی سـرود .ایشـان بیـش از پنجـاه جلـد کتـاب حـل
المسـائل و راهنمـا در بـاب ریاضیـات ،حسـاب ،هندسـه ،فیزیـک ،حسـاب اسـتدلالی ،لگاریتـم ،معـادلات
دیفرانسـیل و سـیاله بـرای اسـتفاده دانـش آمـوزان و دانشـجویان و یـک جلـد کتـاب منطـق بـرای تدریـس در
دبیرسـتان هـا و دو جلـد کتـاب بـه نـام خلفـای راشـدین و یـک جلـد کتـاب بـه نـام رینـب زیبـای عـرب را بـه
رشـته تحریـر در آورده اسـت .
پـدر بزرگـم حسـن ادیـب خـاوری نویسـنده و شـاعر بـود و عـاوه بـر آن طبیـب مجـاز و دارو سـاز خوبـی هـم
بـود .پـس از اتمـام دوره دبیرسـتان بلافاصلـه در سـال 1339در دانشـکده دامپزشـکی دانشـگاه تهـران قبـول و
مشـغول بـه تحصیـل شـدم .
در طـی دوران تحصیـل بـا همسـرم دکتـر کامـران افشـار پـاد آشـنا شـدم و بعـد از اتمـام تحصیـات بـا وی
ازدواج کـردم .حاصـل ایـن ازدواج یـک دختـر و یـک پسـر اسـت .
87
دختـرم پزشـک متخصـص اطفـال و پسـرم پزشـک دارای فـوق تخصـص ارتوپـدی مـی باشـد .بعـد از اتمـام
دوره تحصیـل پایـان نامـه خـود را در موضـوع پیونـد اسـتخوان کـه در آن زمـان موضـوع بدیـع و جدیـدی بـود
انتخـاب کـردم .
بـرای شـروع مراحـل اجرایـی پایـان نامـه لـوازم کافـی ماننـد اره برقـی گـرد بـرای بریـدن اسـتخوانها (بـه
طـوری کـه بـه سـایر قسـمت هـای بـدن و عضـات صدمـه نزنـد ) در دسـترس نبـود .
بنـا بـه نیـاز بـه اره برقـی ،بـه ابتـکار همسـرم طراحـی و سـاخته شـد و مـدت هـا در دانشـکده دامپزشـکی در
کلینیـک وصفنـارد از آن اسـتفاده مـی شـد .سـر انجـام پایـان نامـه تحـت نظـر آقـای دکتـر اقصـی و هیئـت
داوران بـا درجـه بسـیار خـوب پذیرفتـه شـد
لطفـاً انگیـزه خودتـان را بـرای ورود بـه رشـته دامپزشـکی توضیـح دهیـد و در مـورد ادامـه
تحصیـل در ایـن رشـته اگـر مطلبـی مـد نظرتـان م یباشـد بیـان فرماییـد؟
در آن زمـان بـرادرم دکتـر هوشـنگ خـاوری دربـاره رشـته و شـغل دامپزشـکی برایـم تعریـف میکـرد و مـن نیـز
تحـت تاثیـر سـخنان او بـه ایـن رشـته علاقـه منـد شـدم ،بـا اینکـه عشـق و علاقـه مـن بـه ادبیـات بـود .
لطفاً نحوه استخدام خود در سازمان دامپزشکی کشور را بیان فرمایید؟
پـس از فراغـت از تحصیـل ،بـه اسـتخدام سـازمان دامپزشـکی کشـور در آمـدم اولیـن محـل خدمتـم اسـتان
همـدان بـود .بعـد از مدتـی بـرای دیـدن دوره هـای آزمایشـگاهی بـه تهـران منتقـل شـدم .مـدت شـش مـاه
در موسسـه رازی و سـپس در آزمایشـگاه کلینیـک جنـوب (کلینیـک وصفنـارد ) مشـغول بـاز آمـوزی شـدم .
در ایـن مـدت خدمـت سـربازی همسـرم بـه پایـان رسـید و کار در اسـتان سیسـتان و بلوچسـتان را انتخـاب
کردیـم .همسـرم رییـس کشـاورزی و دامپزشـکی زابـل و مـن رییـس کلینیـک و آزمایشـگاه دامپزشـکی بـودم .
کار بـه روال عـادی طـی مـی شـد تـا اینکـه در سـال 1349کشـور افغانسـتان رودخانـه هیرمنـد را کـه در
بخـش مـرزی بیـن دو کشـور بـود و زابـل را مشـروب مـی سـاخت ،بـه عللـی بـر روی ایـران بسـته شـد .
لاجـرم مـردم و دام هایشـان از بـی آبـی در مضیقـه بودنـد .خشکسـالی ،گـرد و خـاک فـراوان و بادهـای 120
روزه کـه بـه طـور معمـول در زابـل مـی وزیـد ،مزیـد بـر علـت شـده بـود .دام هـا بخاطـر نبـود آب و علوفـه
لاغـر و مریـض بودنـد .و دامـداران دام هـای خـود را بـه گـرگان و اصفهـان انتقـال مـی دادنـد ،چـون بیمـاری
طاعـون گاوی در افغانسـتان وجـود داشـت ،نیـاز بـه قرنطینـه و واکسیناسـیون دام هـا بـر علیـه طاعـون گاوی
بـود .همسـرم بـه جهـت جلوگیـری از ورود بیمـاری ،قرنطینـه ای بـا 900متـر دیـوار کشـی و هجـده اصطبـل
و منبـع آب بزرگـی بـرای دام هـا در مـدت یکمـاه بنـا کـرد .
در آنجـا دام هـا واکسـن طاعـون در یافـت مـی کردنـد و بـه مـدت یـک هفتـه در قرنطینـه نگهـداری مـی
شـدند و بعـد از اطمینـان از سـامت آنهـا و علامـت گـذاری بـر روی گـوش اجـازه خـروج مـی یافتنـد .
در همیـن سـال هـا بیمـاری انگلـی در بیـن دام هـا افزایـش یافتـه بـود .از جملـه بیمـاری انگلـی تریپانوزومـا
اوانسـی بـود کـه قبـا کـم و بیـش در اسـب و شـتر دیـده مـی شـد .
مـن بـرای اولیـن بـار ایـن بیمـاری را در خـون گاوهـای سـاکن روسـتای دوسـت محمـد خـان دیـدم و بـه
رییـس دامپزشـکی اسـتان آقـای دکتـر صفـر پـور اطـاع دادم .ایشـان بـه زابـل آمدنـد و لام هایـی کـه از
خـون گاوهـای مبتـا تهیـه شـده بـود را مشـاهده و بیمـاری را تاییـد نمودنـد ( .هـم زمـان بیمـاری در چنـد
روسـتای دیگـر هـم دیـده شـده بـود ) .
بعـد از تاییـد دکتـر صفـر پـور ،موضـوع را بـه اطـاع آقـای دکتـر ارشـدی ریاسـت وقـت سـازمان دامپزشـکی
کشـور رسـاندم .بـرای بررسـی بیشـتر آقـای دکتـر مقامـی (انـگل شـناس ) از سـوی موسسـه رازی بـه زابـل
88
آمدنـد و لامهـای رنـگ شـده را دیدنـد و چنـد لام رنـگ نشـده را هـم بـا خـود بردنـد تـا در موسسـه بیشـتر روی
آن بررسـی کننـد .سـپس از سـوی سـازمان دامپزشـکی کشـور آقـای دفتـر دکتـر فرهنگفـر بـه زابـل آمدنـد و
اطلاعـات لازم را جهـت تهیـه مقالـه جمـع آوری نمودنـد و در اختیـار سـازمان قـرار دادنـد .
زمانـی کـه آقـای دکتـر ارشـدی عـازم کنفرانـس سـازمان جهانـی بهداشـت دام بودنـد ،در آنجـا اعـام نمودنـد
دامپزشـکان مـا کـه در فـارم مشـغول بـه کار هسـتند بیمـاری تریپانوزومـا اوانسـی را در گاوهـای اسـتان سیسـتان
و بلوچسـتان دیـده انـد .بـه همیـن مناسـبت تشـویق نامـه ای بـرای اینجانـب ارسـال شـد.
کلینیـک دامپزشـکی زابـل نسـبت بـه سـایر کلینیـک هـا ی اسـتان مراجعـات بیشـتری داشـت و مـن عـاوه
بـر کارهـای کلینیکـی و آزمایشـگاهی ،هـر روزه چندیـن اکیـپ بـه روسـتاها ی اطـراف بـرای واکسیناسـیون دام
هـا بـر علیـه بیمـاری هـای مختلـف و رسـیدگی بـه وضعیـت آنهـا ،اعـزام مـی شـد .عـاوه بـر ایـن از جملـه
فعالی تهـای بنـده ،کار بـر روی تولیـد واکسـن پلوروپنومونـی واگیـر بـز بـود و کسـانی کـه ایـن کار را انجـام
دادنـد میداننـد کـه چـه کار پـر زحمتـی اسـت .
پس از چهار سال خدمت در زابل ،به استان چهارمحال و بختیاری به همراه همسرم منتقل شدیم .
از سـال 1351تـا سـال 1356در اسـتان چهارمحـال و بختیـاری خدمـت کـردم .همسـرم رییـس دامپزشـکی
اسـتان و مـن در کلینیـک و آزمایشـگاه بـودم .همسـرم عـاوه بـر کارهـای دامپزشـکی در طـر ح هایـی کـه از
طـرف اسـتانداری بـه او محـول مـی شـد فعالانـه شـرکت مـی کـرد .از جملـه سـاختن چهـل خانـه در روسـتای
چهـل گـرد بـرای اسـکان عشـایر بـود .
دیگـر همـکاری در سـاختن جـاده ای بـود کـه اسـتان چهـار محـال و بختیـاری را بـه اسـتان خوزسـتان وصـل
مـی کـرد .ایـن جـاده عـاوه بـر ایـن کـه رفـت و آمدهـای دو اسـتان را راحـت تـر مـی نمـود ،بـرای عشـایر
و کارهـای دامپزشـکی بسـیار مفیـد بـود .
ناگفتــه نمانــد کــه همســرم در بیــن ســال هــای 1355تــا 1356بــه مــدت یکســال بــرای گرفتــن مــدرک
اپیدمیولــوژی بــا هزینــه شــخصی بــه آمریــکا رفــت و مــدرک فــوق را دریافــت نمــود .
دام هـای عشـایر وقتـی در ییـاق بـه اسـتان چهـار محـال و بختیـاری مـی رسـیدند بـا اکیـپ هـای دامپزشـکی
کـه از قبـل آمـده و در سـر گردنـه مسـتقر شـده بودنـد مواجـه و دام هـای آنـان واکسـینه مـی شـدند و بعـد وارد
اسـتان شـده و اگـر دام هـای آنهـا در اثـر پیمـودن راه زیـاد ،زخـم و یـا جراحتـی پیـدا کـرده بودنـد ضدعفونـی
شـده و کارهـای لازم برایشـان انجـام مـی شـد.
دوران خدمـت در اسـتان چهارمحـال و بختیـاری بـرای مـن از جهاتـی دیگـر هـم ارزشـمند بـود ؛ چـون عـاوه
بـر کارهـای دامپزشـکی در چندیـن انجمـن خیریـه نیـز فعالیـت داشـتم .ایـن فعالیـت هـا خـارج از وقـت اداری
،اغلـب در بعـد از ظهرهـا و شـب هنـگام انجـام مـی شـد .
هزینـه ایـن خیریـه توسـط مـن و بعضـی از کارکنـان اداره دامپزشـکی تامیـن مـی شـد .بـرای خانـواده هـای
نیازمنـد و آبرومنـد آذوقـه ،وسـایل منـزل و وسـایل مـورد نیـاز فرزندانشـان تهیـه و تحویـل داده مـی شـد .اکثـر
آن هـا در منـزل چنـد گوسـفند و گاو هـم نگهـداری مـی کردنـد کـه کمـک خرجشـان باشـد ،کـه دام هـای آن
هـا هـم تحـت رسـیدگی و درمـان قـرار مـی گرفتنـد .
انجمـن دیگـری هـم بـرای کـودکان بـی سرپرسـت و کودکانـی کـه مادرانشـان کار مـی کردنـد بـود کـه مـن
بـه عنـوان رییـس هیئـت مدیـره انجـام وظیفـه مـی کـردم .ضمنـا از طـرف دادگسـتری اسـتان در جهـت
تمـاس بـا زندانیـان و بیـان مشـکلات آنـان ،بـا دادگسـتری اسـتان همـکاری مـی کـردم .
تاثیر فعالیت های خود را در سازمان دامپزشکی کشور چگونه ارزیابی می کنید .
89
پایــان دوره خدمــت مــن در اســتان چهارمحــال و بختیــاری بــا شــروع بیمــاری کــه بــر مــن عــارض شــده
بــود همــراه بــود .پــس از یــک ســال زندگــی در خــارج و ادامــه درمــان بــه ایــران بازگشــتم و در ســتاد
سـازمان دامپزشـکی کشـور در سـمت کارشـناس ریشـه کنـی سـل گاوی مشـغول بـه کار شـدم .متعاقبـا بـه
ریاسـت قسـمت مبـارزه بـا سـل و سـپس بـه معاونـت اداره کل مبـارزه بـا بیماریهـای دام منصـوب گردیـدم
.در ایــن زمــان دو طــرح تحقیقاتــی را بــه اتمــام رســانده و مقــالات زیــادی را بــه صــورت دســتورالعملهای
راهبـردی تشـکیلات سـازمان دامپزشـکی کشـور بـه رشـته تحریـر درآوردم ،کـه مـورد تقدیـر مسـئولان وقـت
قـرار گرفـت .در نهایـت بـه افتخـار بازنشسـتگی نائـل گردیـدم ولـی بـه صـورت مشـاور علمـی همچنـان در
کمیسـیون هـای فنـی مشـغول بـه کار بـودم.
مشـکلات موجـود دامپزشـکی کشـور و نیـز راهکارهـای برطـرف شـدن ایـن مشـکلات را
بیـان نماییـد؟
بـرای مبـارزه و پیشـگیری از بیمـاری هـا نیـاز بـه بودجـه کافـی ،نیـروی انسـانی متخصـص و ورزیـده و پیـش
بینــی ســایر امکانــات مــی باشــد .برقــراری قرنطینــه در ورودی هــای کشــور و عملیــات ضدعفونــی لازم و
ضـروری اسـت .
بـا عنایـت بـه نـکات فـوق متوجـه مـی شـویم کـه دامپزشـکی و پزشـکی مـی بایـد همـواره در کنـار و بـه
مـوازات هـم حرکـت کننـد تـا بـه نتیجـه مطلـوب برسـند .
دامپزشـکی در حقیقـت مـادر علـوم اسـت .بیشـتر کارهـای تحقیقاتـی کـه بـرای سـامت انسـان و حیـوان
صـورت مـی گیـرد ،پایـه اولیـه آن توسـط دامپزشـکان و تکنیسـین هـای ورزیـده در آزمایشـگاههای تحقیقاتـی
انجـام مـی شـود .
اجـرای صحیـح برنامـه هـای دامپزشـکی نقـش کلیـدی در تولیـد پروتئیـن دارد کـه نیـاز اساسـی کشـور اسـت
و مـارا از وابسـتگی بـه کشـورهای دیگـر بـی نیـاز مـی کنـد .
توصیه شما به دامپزشکان جدیدی وارد عرص هی کار در دامپزشکی می شود چیست؟
دامپزشـکانی و جوانانـی کـه جدیـدا وارد عرصـه کار دامپزشـکی مـی شـوند ،یکـی از وظایـف مهـم آنهـا معالجـه
و درمــان حیوانــات و رســیدگی بــه ســامت انهاســت .بــه غیــر از ایــن دامپزشــکان وظایــف مهــم دیگــری
دارنـد کـه آن پیشـگیری از بـروز و شـیوع بیمـاری هـای قابـل انتقـال بیـن انسـان و حیـوان اسـت .در حقیقـت
دامپزشـکان عـاج واقعـه قبـل از وقـوع را انجـام میدهنـد .
وطایـف دامپزشـکان فقـط بـه حیوانـات اهلـی محـدود نمـی شـود ،بلکـه حیوانـات بـاغ وحـش ،آبزیـان ،زنبـور
عسـل ،کـرم ابریشـم و ..را هـم شـامل میشـود .
شــما چــه راهکارهایــی را بــرای افزایــش موفقیــت ســازمان دامپزشــکی پیشــنهاد مــی
کنیــد؟
اول مدیـران خـوب و توانـا داشـته باشـد دوم اسـتادان دانشـکده هـای دامپزشـکی بـه دانشـجویان خـود آمـوزش
دهنـد کـه دامپزشـکی فقـط معالجـه حیوانـات نیسـت بلکـه دامپزشـکی خدمـت بـه بهداشـت عمومـی اسـت.
ایـن امـر موجـب افزایـش اعتمـاد بـه نفـس دانشـجویان دامپزشـکی میشـود و در نهایـت بهتـر اسـت کارهـای
تحقیقاتـی را دنبـال کننـد .عـاوه بـر ایـن سـازمان دامپزشـکی بایـد بودجـه کافـی داشـته باشـد و اعتبـارات
و اختیــارات ســازمان دامپزشــکی نبایــد در جاهــای دیگــر مصــرف شــود تــا بتوانیــم از بیمار یهــای دامــی
جلوگیـری کنیـم ؛ کـه ایـن امـر در نهایـت موجـب عـدم نیـاز مـا بـه واردات دام و رهایـی از وابسـتگی م یشـود.
90
نحــوه همــکاری بیــن ســازمان دامپزشــکی کشــور و ســازمان بهداشــت جهانــی دام را
چگونــه ارزیابــی مــی کنیــد .
دامپزشـکان بایـد بـه محـض دیـدن بیمـاری خفتـه کـه دوبـاره شـیوع پیـدا میکنـد و بیمـاری هـای نوظهـور ،
موضـوع را بـه سـازمان دامپزشـکی گشـور اطـاع دهنـد و سـازمان دامپزشـکی کشـور نیـز سـازمان بهداشـت
جهانـی دام را در جریـان بگـذارد و خـود نیـز اقدامـات لازم جهـت جلوگیـری از شـیوع بیشـتر بیمـاری انجـام
دهـد .
کتب و مقالات خانم دکتر ایراندخت خاوری خراسانی به شرح زیر می باشد :
کتاب پژوهشی در بیماری سل گاوی در ایران
مایکوباکتریوم بوویس و خطرات آن ها در سلامت انسان ها
بیماری مشمشه
بیماری شبه سل (یون ) در نشخوار کنندگان
بیماری مشترک بین انسان و اسب (برای اسب سواران و پرورش دهندگان اسب )
ترجمه نقش جانوران وحشی در انتقال بیماری سل به گاوها
ترجمه وضعیت کنونی و تصویری از آتیه بیماری شبه سل (یون )
رابطه همزیستی میان دام و انسان (در قالب شعر )
کتاب سه نسل شعر خراسان
کتاب سلامی ،پیامی ،کلامی در مورد محیط زیست
فعالیتهای برجسته و لوح تقدیر :
جهار سال عضویت در هیئت مدیره جامعه دامپزشکان و عضویت در هیئت تحریریه فصل نامه جامعه
داور و وراهنمای پایان نامه دانشجویان در ارتباط با بیماری سل
دریافت سه لوح تقدیر از سازمان دامپزشکی کشور
دریافت لوح تقدیر از جامعه دامپزشکان
دریافـت لـوح تقدیـر از دانشـگاه علـوم پزشـکی اسـتان همـدان در ارتبـاط بـا تدریـس بیمـاری هـای مشـترک
بیـن انسـان ودام
91
92
93
خبر و گزارش خبری
94
اظهــار کــرد« :بطــور نمونــه شــیوع ویــروس آنفلوآنــزای تشــکیل شــورای حقوقــی در ســازمان
فــوق حــاد پرنــدگان در ســا لهای 96و 97مخاطــرات دامپزشــکی کشــور و انتصــاب رئیــس آن
بســیاری را بــرای امنیــت غذایــی و نیازهــای پروتئینــی
مــردم رقــم زد کــه اگــر طر حهــای فــوق حرفــ های لازم ریاسـت سـازمان دامپزشـکی کشـور بـا توجـه بـه تشـکیل
اعمـال نشـده بـود ،دردسـرهای جـدی اقتصـادی ،معیشـتی شــورای حقوقــی در ایــن ســازمان ،بــا صــدور حکمــی
و اجتماعــی بــروز کــرده بــود .یــا رخــداد «میانکالــه» معـاون امـور حقوقـی و قراردادهـا را بـه ریاسـت شـورای
مازنــدران در زمســتان گذشــته کــه بهانــ های بــه دســت
رسـانههای معانـد بـا نظـام جمهـوری اسـامی داده بـود حقوقــی منصــوب کــرد.
تـا سیسـتم نظـارت بهداشـتی کشـورمان را ناکارآمـد جلـوه بـه گـزارش روابـط عمومـی سـازمان دامپزشـکی کشـور،
دکتـر عل یصفـر ماکنعلـی رئیـس ایـن سـازمان بـا صـدور
دهن ـد». حکمـی دکتـر علـی آتشـی معـاون حقوقـی و قراردادهـا در
وی بـا بیـان اینکـه امـروز هـم کـه ویـروس کوویـد 19 سـازمان دامپزشـکی کشـور را بـه سـمت ریاسـت شـورای
جامعـه جهانـی را درگیـر کـرده جهـت تهیـه واکسـن آن
از 6مرحلــه لازم 3مرحلــه متکــی بــه نقــش و مداخلــه حقوقـی ایـن سـازمان منصـوب کـرد.
ســازمان دامپزشــکی کشــور اســت گفــت :امــروز بخــش بنابرایــن گــزارش ،دکتــر ماکنعلــی در حکــم آتشــی از او
مهمـی از فراوردههـای خوراکـی مـردم متکـی بـه مراقبـت خواسـته اسـت تـا بـا پیگیـری اهـداف موردنظـر و تشـکیل
و نظــارت پیوســته و مســئولانه ســازمان دامپزشــکی و جلســات شــورا بــه صــورت مرتــب از ظرفیــت موجــود و
خـرد جمعـی در جهـت صیانـت از حقـوق دولـت بـه نحـو
همـکاران دامپزشـکی در بخـش خصوصـی اسـت.
در ادامــه ایــن آییــن ،حجتالاســام کلانتــری مســئول موثـر اسـتفاده کنـد.
ســابق حــوزه نمایندگــی ول یفقیــه نیــز ضمــن تاکیــد بــر هـدف از تشـکیل شـورای حقوقـی در سـازمان دامپزشـکی
اهمیــت ســازمان دامپزشــکی کشــور ،بــه ارائــه گزارشــی کشـور کـه بعنـوان یکـی از برنامـه هـای دکتـر ماکنعلـی
از اهــم اقدامــات انجــام شــده در حیطــه حــوزه عملکــرد در مـورخ 15شـهریور مـاه 99بـرای نخسـتین بـار در نـوع
ایـن دفتـر اعـم از فعالی تهـای فرهنگـی ،برگـزاری نمـاز خـود ایجـاد شـد ،نظاممنـد نمـودن راهـکار اسـتفاده بهینـه
جماعــات و مســابقات قرآنـی و بازدیــد از عتبــات عالیــات از ظرفیـت کارشناسـان حقوقـی سـازمان و هماهنگـی موثـر
پرداخــت و در عینحــال بــا توجــه بــه وظیفــه و رســالت بیــن واحدهــای حقوقــی ســتاد و ادارات کل دامپزشــکی
نظـارت شـرعی بـر فراینـد ذبـح دام و نظـارت بـر موضـوع اســتا نها و استانداردســازی و تقویــت نقــش حقوقــی،
مهــم حل ّیــت و پاکــی گوشــت مصرفــی مــردم گفــت: ارتقـاء جایـگاه ،تبییـن وظایـف و شـیوه گـردش امـور در
ناظــران شــرعی ایــن ســازمان در کشــتارگاهها بــا وجــود واحدهــای مذکــور عنــوان شــده اســت .شــورای حقوقــی
مشــکلات خــاص خودشــان در زمینــه معیشــتی و ...بــه ســازمان دامپزشــکی کشــور از 7نفــر کارشــناس حقوقــی
صـورت شـبانهروزی بـه فراینـد ذبـح شـرعی توجـه دارنـد ایـن سـازمان بعنـوان عضـو تشـکیل میگـردد کـه تعـداد
کـه امیـد اسـت بـا مسـاعدت لازم دفتـر نمایندگـی ولـی اعضـای آن ،بـر اسـاس ضـرورت میتوانـد افزایـش یابـد.
فقیـه در وزارت جهـاد کشـاورزی بـه تسـهیل امـور خدمتـی
تودیـع و معارفـه مسـئول نمایندگـی ولـی
ایـن عزیـزان رسـیدگی گـردد. فقیـه در سـازمان دامپزشـکی کشـور
آیــتالله ســیدرضا تقــوی نماینــده ولیفقیــه در وزارت آییــن تودیــع و معارفــه مســئولان ســابق و جدیــد حــوزه
جهــاد کشــاورزی نیــز در ایــن آییــن ضمــن تشــکر از نمایندگــی ولــی فقیــه در ســازمان دامپزشــکی کشــور بــا
دکتــر ماکنعلــی رئیــس ســازمان دامپزشــکی کشــور و حضــور مســئولین حــوزه هــای نمایندگــ ی ولــی فقیــه در
حج تالاســام کلانتــری مســئول حــوزه نمایندگــی سـازما نهای تابعـه وزارت جهـاد کشـاورزی و مدیـران ایـن
ولیفقیــه در ســازمان دامپزشــکی کشــور ،بــا اســتناد بــه
گــزارش ریاســت ســازمان دامپزشــکی کشــور در اشــاره سـازمان برگـزار شـد.
بــه نقــش کلیــدی ایــن ســازمان افــزود :چــه بســیار از بـه گـزارش روابـط عمومـی سـازمان دامپزشـکی کشـور،
ناراضیــان امــروز جامعــه کــه اگــر بداننــد ســازما نهایی دکتـر علیصفـر ماکنعلـی رئیـس ایـن ســازمان در آییـن
ماننـد دامپزشـکی چـه خدمـات مهـم و حساسـی را ارائـه تودیـع و معارفـه مسـئولان سـابق و جدیـد حـوزه نمایندگی
مـی دهنـد ،نگاهشـان بـه نظـام تغییـر کنـد .کمـا اینکـه ولـی فقیـه در سـازمان دامپزشـکی کشـور بـا بیـان اینکـه
بـه دلیـل پنهـان مانـدن ایـن خدمـات مهـم ،بسـیاری از ایـن سـازمان سـازمانی فـوق تخصصـی اسـت کـه فـارغ از
افـراد ناراضـی کـه خودشـان در وضعیـت رفاهـی خوبـی رویـه سـایر سـازمانهای تخصصـی بـا مسـئولیت خطیـر
بیمار یهــای متعــدد نوپدیــد و نوظهــور مواجــه اســت،
95
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
فصلنامه_سلام_و_سلامتي_تابستان__دو_1399
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search