فصلنامه پاییز 1400ویرایش سوم

‫قانون اصلاح تبصره ‪ 1‬ماده ‪ 688‬قانون مجازات اسلامی (تعزیزات ) ‪1‬‬
‫سخن مدیر مسئول ‪2‬‬
‫معرفی اداره کل دامپزشکی استان آذربایجان غربی ‪3‬‬
‫به بهانه قاب عکس ‪ ،‬تلنگری برای مطالعه بیشتر ‪11‬‬
‫معرفی دفتر سازمانهای تخصصی و امور بین الملل ‪14‬‬
‫دامپزشکی و موفقیتها ‪16‬‬
‫اندیشه و گفتمان ‪17‬‬
‫آشنایی با سامانه هشدار سریع مواد غذایی و خوراک دام در اروپا ‪18‬‬
‫دیدگاه ‪22‬‬
‫عمر ماندگاری و الزامات برچسب گذاری برای محصولات گوشتی ‪23‬‬
‫پیامدهای ناشی از بروز انفلونزای فوق حاد پرندگان در فرآورده های طیور ‪29‬‬
‫دامپزشکی و کووید ‪31 19‬‬
‫بررسی ارزیابی مخاطرات شبکه نقل و انتقال دام در سال ‪ 1399‬و بهار ‪34 1400‬‬
‫هیداتیدوز در گاو و گوسفند ‪78‬‬
‫لزوم توجه به انگل لینگوااتولا سراتا در کالبد گشایی دام و بازرسی های کشتارکاهی ‪95‬‬
‫مقاومت ضد میکروبی ‪98‬‬
‫استفاده از فوم آتش نشانی در معدوم سازی پرندگان در زمان شیوع بیماری ‪102‬‬
‫دامپزشکی در گذر تاریخ ‪105‬‬
‫تازه های کتاب ‪108‬‬
‫آشنایی با مفاخر دامپزشکی کشور ‪112‬‬
‫گزارش خبری ویژه ‪116‬‬
‫خبر و گزارش خبری ‪119‬‬
‫نکته مهم ‪1۴2‬‬

‫قانون اصلاح تبصره (‪ )۱‬ماده (‪ )688‬قانون مجازات اسلامي (تعزیرات) مصوب ‪۱۳75/ ۳/ 2‬‬
‫ماده واحده‬

‫تبصره (‪ )1‬ماده (‪ )688‬قانون مجازات اسلامي (تعزیرات) مصوب ‪ 1375/ 3/ 2‬مجلس شوراي اسلامي به شرح‬
‫‪:‬زیر اصلاح مي گردد‬

‫تبصره ‪ - 1‬تشخیص اینکه اقدام مزبور تهدید علیه بهداشت عمومي و آلودگي محیط زیست شناخته مي شود و‬
‫نیز غیرمجاز بودن کشتار دام و دفع فضولات دامي و همچنین اعلام جرم مذکور حسب مورد بر عهده وزارت‬
‫‪.‬بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکي‪ ،‬سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان دامپزشکي خواهد بود‬

‫قانون فوق مشتمل بر ماده واحده و در جلسه علني روز یکشنبه مورخ هشتم مردادماه یکهزار و سیصد و هفتاد و‬
‫‪.‬شش مجلس شوراي اسلامي تصویب و در تاریخ ‪ 1376/ 5/ 19‬به تأیید شوراي نگهبان رسیده است‬
‫رئیس مجلس شوراي اسلامي ‪ -‬علي اکبر ناطق نوري‬
‫متن کامل ماده ‪ 688‬قانون مجازات اسلامی به همراه آخرین اصلاحات‬

‫هر اقدامی که تهدید علیه بهداشت عمومی شناخته شود از قبیل آلوده کردن آب آشامیدنی یا توزیع آب آشامیدنی‬
‫آلوده‪ ،‬دفع غیربهداشتی فضولات انسانی و دامی و مواد زاید‪ ،‬ریختن مواد مسمومکننده در رودخانهها‪ ،‬زباله در‬

‫خیابانها و کشتار غیر مجاز دام‪ ،‬استفاده غیرمجاز فاضلاب خام یا پس آب تصفیهخانههای فاضلاب برای مصارف‬
‫کشاورزی ممنوع میباشد و مرتکبین چنانچه طبق قوانین خاص مشمول مجازشدیدتری نباشند به حبس تا یک‬
‫‪.‬سال محکوم خواهند شد‬
‫تبصره ‪ - 1‬تشخیص این که اقدام مزبور تهدید علیه بهداشت عمومی و آلودگی محیط زیست شناخته میشود و‬
‫نیز غیرمجاز بودن کشتار دام و دفع فضولات دامی و همچنین اعلام جرم مذکور حسب مورد بر عهده وزارت‬
‫‪.‬بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی‪ ،‬سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان دامپزشکی خواهد بود‬
‫تبصره ‪ - 2‬منظور از آلودگی محیط زیست عبارتست از پخش یا آمیختن مواد خارجی به آب یا هوا یا خاک یا‬

‫زمین به میزانی که کیفیت فیزیکی‪ ،‬شیمیایی یا بیولوژیک آن را بطوری که به حال انسان یا سایر موجودات زنده‬
‫‪.‬یا گیاهان یا آثار یا ابنیه مضر باشد تغییر دهد‬

‫‪1‬‬

‫سخن مدیر مسئول‬
‫رییس سازمان دامپزشکی کشور‬

‫دکتر سیدمحمد آقامیری‬

‫نقش دامپزشکان در مواجهه با چالش های سلامت و رفاه دام و امنیت غذایی‬
‫با پیچیدگی روابط بین کشورها ‪ ،‬مسئولی ‌تهای گوناگونی که دامپزشکان متخصص باید بر عهده بگیرند‪،‬‬
‫سخ ‌تتر م ‌یشود‪ .‬دامپزشکی با اتخاذ استراتژ ‌یهای بهداشتی مناسب تلاش م ‌یکند که کارآیی در‬

‫پارامترهای تولید را بهبود‌بخشیده و نقش مهمی در امنیت غذایی جامعه دارد ‪.‬‬
‫دامپزشکان نقش‌های کلیدی در سلامت و رفاه حیوان ‪ ،‬کیفیت غذا‪ ،‬ایمنی غذا‪ ،‬امنیت غذایی‪ ،‬بو ‌مشناسی‪،‬‬
‫رفتارشناسی‪ ،‬اپیدمیولوژی‪ ،‬فیزیولوژی‪ ،‬تحقیق و توسعه داروهای دامپزشکی و تحقیقات زیست‌پزشکی‬

‫و دامپزشکی ایفا کرده‌اند‪.‬‬
‫اکنون به طور گسترده پذیرفته شده است که دام های سالم و مولد ‪ ،‬سهم موثری در تولید غذا‪ ،‬تولید‬
‫درآمد‪ ،‬ایجاد شغل و رشد اقتصادی دارند‪ .‬با رشد جمعیت جهان و افزایش درآمد طبقه متوسط‪ ،‬تقاضا‬

‫برای محصولات دامی افزایش می یابد ‪.‬‬
‫بر این اساس نقش دامپزشکی در جهت حفظ جمعیت دامی و تامین بهداشت و سلامت دامها بسیار حائز‬

‫اهمیت است و دستیابی به امنیت غذایی بدون حضور دامپزشکان دست نیافتنی است ‪.‬‬
‫رونق مصرف مواد غذایی با یک دهه رشد سریع اقتصادی و جهانی شدن شکل گرفته است ‪ ،‬اما برخی‬
‫از بیماری های خطر ناک وجود دارد که اجازه رونق دامپروری را نمی دهد‪ .‬بیماری ها یکی از عوامل‬
‫کاهش تولید و ایجاد خسارات مالی ناشی از مرگ و میر و عوارض بیماری محسوب می گردد ‪.‬‬
‫دامپزشکی با پیشگیری از بیماری های دامی و مشترک بین انسان و دام و بویژه بیماری های نوپدید‬

‫توانسته است نقش پر رنگی را در ارتقا تولید فر آورده های دامی ایفا نماید ‪.‬‬
‫توصیه به پرورش دهندگان دام ‪ ،‬طیور و آبزیان یکی از دغدغه های دامپزشکان در مورد مناسب‌ترین‬
‫شیو‌ههای مدیریت بهداشتی با توجه به زمین ‌ههای خاص پرورشی ‪ ،‬زراعی و بومی آنها است ‪ .‬نقش‬
‫دامپزشکان تنها شامل درمان بیماری های حیوانات و اجرای صحیح اقدامات پیشگیرانه مانند امنیت‬
‫زیستی‪ ،‬مبارزه با انگلهای داخلی و خارجی دام و واکسیناسیون نمی شود‪ ،‬بلکه بر شرایط مکان نگهداری‬
‫و پرورش دام ‪ ،‬طیور و آبزیان ‪ ،‬تغذیه‪ ،‬نظافت و ضدعفونی محل و بهداشت محیط نیز نقش نظارتی و‬
‫پویا دارند ‪ .‬انجام صحیح این اقدامات باعث کاهش هزینه ها و به نوبه خود باعث بهره وری مراکز‬
‫پرورش و نگهداری دام ‪ ،‬طیور و آبزیان و حاشیه سود تأثیر مثبت می شود و همچنین نقش مهمی در‬

‫تولید بهداشتی و سالم خواهد داشت ‪.‬‬
‫سازمان دامپزشکی کشور در بهداشت و اقتصاد کشور نقش انکارناپذیر دارد‪ ،‬چرا‌که هرگونه افزایش تولید‬
‫و شاخ ‌صهای بهداشتی مواد پروتئینی خام با منشاء دامی مستلزم افزایش اعمال نظارت بهداشتی‬
‫می‌باشد که این مهم منجر به کاهش خسارات ناشی از بیمار ‌یهای واگیر دامی ‪ ،‬بویژه بیماری‌های‬
‫مشترک انسان و حیوان و در نهایت ارتقا بهداشت جامعه خواهد داشت ‪ .‬بنابراین ضرورت دارد که‬
‫سازمان دامپزشکی کشور از لحاظ ساختار اداری و تشکیلاتی مستقل تقویت گردد تا بتواند نقش خود‬
‫را در جهت حفظ جمعیت دامی و پیشگیری از بیماری های مشترک انسان و دام و همچنین ارتقا‬

‫بهداشت و سلامت جامعه با قدرت بیشتری ایفا نماید‪.‬‬

‫‪۲‬‬

‫معرفی اداره کل دامپزشکی استان آذربایجان غربی‬

‫معرفی استان آذربایجان غربی‬
‫استان آذربایجان غربی در شما ‌لغربی ایران قرار گرفته و از شمال به جمهوری آذربایجان و ترکیه‪ ،‬از‬
‫مغرب به ترکیه و عراق‪ ،‬از شرق به استان آذربایجان شرقی و استان زنجان و از جنوب به استان‬
‫کردستان محدود است‪ .‬مساحت استان برابر ‪ 37059‬کیلومتر مربع است که سیزدهمین استان بزرگ‬
‫کشور محسوب م ‌یشود و ‪2,25‬درصد مساحت کل کشور را تشکیل م ‌یدهد‪ .‬جمعیت استان آذربایجان‬
‫غربی ‪3265219‬نفر است که ‪4,08‬درصد جمعیت کل کشور را در خود جای داد‌هاست و از این لحاظ‬

‫هشتمین استان پرجمعیت کشور به‌شمار می‌آید‪.‬‬
‫تعداد شهرستان‌های استان‬

‫استان آذربایجان غربی دارای ‪ 19‬شهرستان‪ 42 ،‬بخش‪42 ،‬شهر‪ 113 ،‬دهستان و‪ 4531‬آبادی است‬
‫و مرکز آن شهر تاریخی ارومیه بود‌هاست‪ .‬از لحاظ وسعت و جمعیت ارومیه بزرگترین و پر جمعی ‌تترین‬

‫و شهرستان چهاربرج کوچکترین و شهرستان باروق کم جمعی ‌تترین شهرستا ‌نهای استان هستند‪.‬‬
‫آمار شهرستان‌های این استان بدین قرار است‪:‬‬

‫ارومیه ‪،‬سلماس ‪،‬خوی ‪،‬چالدران‪،‬چایپاره‪ ،‬پلدشت ‪،‬شوط‪ ،‬ماکو ‪،‬اشنویه ‪،‬نقده ‪ ،‬پیرانشهر‪ ،‬مهاباد‪ ،‬بوکان‪،‬‬
‫میاندوآب ‪ ،‬شاهین دژ ‪ ،‬تکاب ‪ ،‬سردشت ‪ ،‬چهار برج ‪ ،‬باروق‬

‫مختصات جغرافیایی وظرفیت های استان آذربایجان غربی‬

‫سیمای اداره کل دامپزشکی استان آذربایجان غربی‬
‫اداره کل دامپزشکی آذربایجانغربی بنابه وظیفه قانونی خود عهده دار بهداشت دام و فرآورده های خام‬
‫دامی است‪ .‬و برای رسیدن به این هدف تمامی تلاش خود را بکار گرفته است تا با تامین سلامت دام‬
‫و فرآورده های آن باعث ایمنی فرآورده های دامی و در نهایت سلامت مصرف کنندگان و ارتقاء سطح‬
‫بهداشت عمومی جامعه شود‪ .‬هر چند که در طی این مسیر با حفظ و صیانت از سرمایه عظیم دامی‬
‫استان که از نظر جمعیت دامی در دام سبک مقام سوم ‪ ،‬در دام سنگین مقام پنجم کشور‪ ،‬را بخود‬

‫اختصاص داده است‪ ،‬موجبات ارتقاء اقتصاد ملی در سطح استان را فراهم آورده است‪.‬‬
‫رشدجمعیت ‪ ،‬تقاضای مصرف ‪ ،‬آگاهی و اشراف مردم به مسائل بهداشتی و افزایش روزافزون مصرف‬

‫‪۳‬‬

‫فرآورده های دامی ونیازجامعه روستائی وعشایری به خدمات دامپزشکی وجامعه شهری با وجودکارشناسان‬
‫متخصص دامپزشکی درصحنه نظارت وکنترل بهداشتی فرآورده های خام دامی ضرورت امروز و نیاز فردا‬
‫را با حضور فعال دامپزشکی مشهود ساخته وبدلیل سكونت انسان در مجاورت با حيوانات اهلي و وحشي‬
‫‪ ،‬نقش دامپزشکی را در ارتباط با تندرستي جامعه باعلم به هنر پيشگيري از بيماري ها و ضرورت كنترل‬
‫بيماري هاي مشترك در انسان و بيماريهای واگیردر حيوانات به صورت توانمند در همه عرصه های‬
‫بهداشتی مرتبط‪ ،‬با نظارت عالیه واجرای وظایف حاکمیتی نسبت به ریشه کنی وکاستن ميزان بروز این‬

‫معضلات وحفظ و ارتقاء بهداشت عمومی و سلامت جامعه بیش از پیش مصمم ساخته است‪.‬‬
‫از طرف دیگر سلامت انسان همواره یکی از دغدغه های بشری بوده وهست امری که پایه گذار تمامی‬
‫پیشرفت ها وتمدن های بشری است در این مسیر با نگاهی ژرف به شعار دامپزشکی "دام سالم ‪ ،‬غذای‬

‫سالم‪ ،‬انسان سالم میتوان به اهمیت امر خطیر دامپزشکی پی برد‪.‬‬
‫اميد است روز به روز نقش دامپزشكي در اعتلا وارتقاء سلامت و بهداشت عمومي جامعه در بين مردم‬
‫عزيز كشورمان بيشتر تبيين شود و با آگاهي بيش از پيش مسئولان تصميم ساز و تصميم گير كشورمان‬
‫از اين نقش مهم و تاثيرگذار كه حتي اقتصاد و امنيت كشورمان هم به آن وابسته است شاهد بهبود‬

‫شاخص هاي اقتصاد وسلامت در كشورمان باشيم‪.‬‬
‫آدرس اداره کل واقع در ارومیه بلوار شهداء روبروی پارک ساعت اداره کل دامپزشکی استان آذربایجان‬
‫غربی بوده و با داشتن ‪ 9‬اداره در حوزه معاونتهای سلامت و توسعه مدیریت و منابع و ‪17‬شبکه دامپزشکی‬
‫در شهرستانهای استان یکی از بزرگترین ادارات کل استانی در مجموعه سازمان دامپزشکی کشور است‪.‬‬

‫شبکه های دامپزشکی شهرستانهای تابعه شامل ارومیه ‪،‬سلماس ‪،‬خوی ‪،‬چالدران‪،‬چایپاره‪ ،‬پلدشت‬
‫‪،‬شوط‪ ،‬ماکو ‪،‬اشنویه ‪،‬نقده ‪ ،‬پیرانشهر‪ ،‬مهاباد‪ ،‬بوکان‪ ،‬میاندوآب ‪ ،‬شاهین دژ ‪ ،‬تکاب ‪ ،‬سردشت می باشد‬

‫‪.‬‬
‫جایگاه استان آذربایجان غربی در چرخه تولید فرآورده های خام دامی‬
‫تولید‪ 5‬درصد محصولات کشاورزی در کل کشور ‪ ،‬رتبه اول در استان های غیر ساحلی کشور در برداشت‬
‫آّبزیان از منابع آبی رودخانه ها و سد ها حد ‪6000‬هزار تن در سال ‪ -‬رتبه هفتم از لحاظ تولیدات دامی ‪،‬‬
‫رتبه سوم از لحاظ تولید عسل ‪15‬درصد کل کشور ‪ ،‬رتبه سوم از لحاظ تولید گوشت قرمز و جوجه یک‬
‫روزه‪ ،‬رتبه چهارم در تولید شیر کشور ‪ 7/5‬درصد ‪ ،‬رتبه سوم از لحاظ تولیدات علوفه دامی مربوط به استان‬

‫آذربایجان غربی می باشد‬
‫اداره قرنطینه و امنیت زیستی اداره کل دامپزشکی استان آذربایجان غربی‬
‫استان آذربایجان غربی نظر به شرایط خاص جغرافیای از اهمیت بسیار ویژه ای برخوردار می باشد ‪.‬‬
‫همسایگی با سه کشور جمهوری آذربایجان ‪ ،‬ترکیه و کشور عراق و به تبع آن داشتن ‪ 6‬قرنطینه مرزی‬
‫( بازرگان ماکو ‪ ،‬پلدشت ‪ ،‬رازی خوی ‪ ،‬سرو ارومیه ‪ ،‬تمرچین پیرانشهر و کیله سردشت ) این حساسیت‬
‫را دو چندان می نماید همچنین فعالیت قرنطینه بازرگان بعنوان بزرگترین گمرگ زمینی در تبادلات‬
‫مرزی کشور و بودن آن بعنوان دروازه ورود به تجارت با اروپا مبین نقش ارزنده استان آذربایجان غربی‬

‫در کشور می باشد ‪.‬‬
‫استان آذربایجان غربی در داخل میهن اسلامی با استانهای آذربایجان شرقی و کردستان همسایه بوده‬
‫و باتوجه به شرایط اقلیمی و پتانسیلهای بالقوه آب و خاکی از قطب های تولید محصولات مرتبط با‬
‫دامپزشکی همانند عسل ‪ ،‬دام زنده ‪ ،‬تخم مرغ نطفه دار ‪ ،‬طیور‪ ،‬انواع فرآورده های شیلاتی ( ماهیان سرد‬
‫آبی ‪ ،‬ماهیان گرم آبی ‪ ،‬شاه میگو و آرتیمیا ) می باشد ‪ .‬که با گواهی های قرنطینه ای جابجا و یا صادر‬

‫می گردند ‪.‬‬

‫‪۴‬‬

‫اداره تشخیص و درمان دامپزشکی استان آذربایجان غربی‬
‫اداره تشخیص و درمان دامپزشکی استان در راستای نظارت بر اجرای دستوالعمل رصد و پایش ابلاغی‬
‫از سوی سازمان دامپزشکی کشور و همچنین جلوگیری از قاچاق و توزیع بی رویه ‪ ،‬نظارت بر حسن‬
‫اجرای ضوابط و مقررات توزیع دارو و واکسن در داروخانه های دامپزشکی و شرکت های تولید و پخش‬

‫در استان توسط کارشناسان این اداره کل به صورت مستمر اجرا می شود‪.‬‬
‫هدف از رصد و پایش دارو و واکسن های دامپزشکی توسط کارشناسان جلو گیری از احتکار و گرانفروشی‬

‫و نظارت بر حسن اجرای ضوابط و مقرارت توزیع دارو و واکسن در استان می باشد‬
‫آزمایشگاه ممتاز منطقه ای شمالغرب کشور دامپزشکی استان آذربایجان غربی‬

‫آزمایشگاه ممتاز منطقه ای شمالغرب کشور یکی از بخشهای بسیار توانمند اداره کل دامپزشکی استان‬
‫آذربایجان غربی است‪ .‬این آزمایشگاه با بهره گیری از کادری مجرب و متخصص و با دارا بودن بخشهایی‬
‫چون سرولوژی ‪ ،‬انگل شناسی ‪ ،‬کنترل کیفی میکروبی مواد غذایی ‪ ،‬آنالیز شیمیایی مواد غذایی ‪،‬‬
‫میکروبیولوژی مرضی و همچنین بخش آزمایشگاه مولکولی‪ ،‬به ارائه خدمات تشخیصی مورد نیاز می‬

‫پردازد‪.‬‬
‫با توجه به نیاز تشخیص قطعی انواع بیمار ‌یهای دامی و مشترک و بررسی کیفیت فرآورد‌ههای خام‬
‫دامی به آزمونهای مختلف آزمایشگاهی در راستای ايفاي نقش نظارتي و حكومتي سازمان دامپزشکی‬
‫کشور در جهت تشخيص انواع بيماريهاي دام‪ ،‬طيور ‪ ،‬آبزيان و ‪ ...‬و عوامل مكيروبي آلوده كننده مواد‬
‫غذائي و نظارت بر بهداشت عمومي و باقيمانده هاي داروئي در مواد غذائي مورد مصرف مردم ‪ ،‬آزمايشگاه‬
‫ممتاز منطقه اي شمال غرب كشور به همراه ‪ 4‬آزمايشگاه درجه كي ‪ 7 ،‬آزمايشگاه درجه دو و ‪5‬‬

‫آزمايشگاه درجه سه در سطح استان و شبكه هاي دامپزشكي در استان ‪ ،‬فعالیت می نماید‪.‬‬
‫اداره بهداشت و مدیریت بیماریهای آبزیان دامپزشکی استان آذربایجان غربی‬

‫استان آذربایجان غربی یکی از استانهای پیشرو در تکثیرو پرورش انواع آبزیان در کشور می باشد‬
‫بطوریکه در سالیان متعدد به جهت تولید و استحصال ماهی در رتبه های بالای کشوری قرار دارد در‬
‫همین راستا اداره کل دامپزشکی جهت پیشگیری از بروز وکنترل وقوع بیماری اخطار کردنی در مزارع‬
‫تکثیر و پرورش با هدف حمایت ازتولید و حفظ سرمایه های تولید کنندگان این بخش ‪ ،‬سالانه با اجرای‬
‫برنامه های متنوع بهداشتی و مراقبت از انواع بیماریهای آبزیان و نظارت های مستمر بهداشتی ‪ ،‬تلاش‬
‫دارد با مبارزه ‪ ،‬ریشه کنی و کنترل بیماریها در این صنعت ‪،‬از ضررهای اقتصادی درمزارع تکثیرو پرورش‬

‫بکاهد‪.‬‬
‫در این خصوص واحد آبزیان اداره کل دامپزشکی استان با اجرای سه برنامه ملی برنامه ملی مراقبت‬
‫از بیماریهای ویروسی در ماهیان قزل آلا ‪ ،‬برنامه ملی مراقبت از بیماری ویروسی کوی و برنامه ملی‬
‫مراقبت از بیماری ویرمی بهاره کپور ماهیان و سایر برنامه های مراقبتی نسبت به پایش و مراقبت از‬

‫بیماریها اقدام نموده است‬
‫اداره بهداشت و مبارزه با بیماریهای طیور‬
‫استان آذربایجانغربی با دارا بودن پتانسیلهای مختلف کشاورزی و اقلیمی ‪ ،‬در زمینه پرورش طیور‬
‫بخصوص پرورش مرغ مادر گوشتی امروزه در رده های نخست در تولید جوجه یکروزه میباشد ‪.‬‬
‫با توجه به توسعه فراگیر در بخشهای مختلف پرورشی طیور ‪ ،‬با برنامه ریزیهای دستگاههای مرتبط‬
‫منظور ارتقاء بهداشتی در تولید وافزایش نظارت بر این تولیدات درراستای خدمات رسانی بهینه به تولید‬
‫کنندگان بخش صنعت طیور ‪ ،‬دامپزشکی استان اقدامات لازم را به شرح ذیل به مورد اجرا گذاشته است‬
‫ ‪1 .‬ایجاد واحدهای صنعتی پیشرفته همتراز با علم روز جهانی در رده های مختلف پرورشی‬
‫ ‪2 .‬ایجاد سامانه ‪ GIS‬به منظورساماندهی پرورش ‪ ،‬جابجایی ‪ ،‬پایش و مراقبت بیماریها ‪ ،‬ثبت گزارش‬
‫بیماریها ‪ ،‬انجام نمونه برداریهای لازم وثبت در سامانه پایش پرندگان‬

‫‪۵‬‬

‫ ‪ 3 .‬تحت پوشش بردن ‪ 100‬درصدی واحدهای تولیدی جوجه یکروزه در برنامه های پایش ومراقبت‬
‫از بیماریها به منظور تولید بهداشتی از سوی تولیدکنندگان‬

‫ ‪4 .‬ارائه برنامه های بهداشتی وامنیت زیستی به تولیدکنندگان به منظور کاهش ریسک بیماریهای‬
‫مخاطره آمیز‬

‫ ‪ 5 .‬افزایش کنترل و نظارت بر روند تولید مزارع‬
‫ ‪6 .‬رصد بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در سطح استان در قالب مراقبتهاتی فعال و غیر فعال‬

‫ ‪7 .‬انجام بازدید های مشترک با اداره محیط زیست از سطح تالاب های فعال استان‬
‫جدول آمار اطلاعات نیروی انسانی اداره کل دامپزشکی استان آذربایجان غربی‬

‫تعداد پست سازمانی ‪ 454‬پست‬

‫‪۶‬‬

۷

۸

9

10

‫به بهانه قاب عکس ‪ ،‬تلنگری برای مطالعه بیشتر‬

‫‪۱۱‬‬

۱۲

۱۳

‫معرفی دفترسازمانهای تخصصی و امور بین الملل‬
‫دفتر سازمان های تخصصی و امور بین الملل یکی از دفاتر تخصصی سازمان دامپزشکی کشور‬
‫است که وظیفه ارتباط با سازمان تخصصی نظیر سازمان بهداشت جهانی دام ‪ OIE‬سازمان‬
‫خواربار کشاورزی سازمان ملل متحد ‪ FAO‬و سازمان بهداشت جهانی ‪ WHO‬را به عنوان‬
‫سازمانی حاکمیتی ‪ ،‬هماهنگی و مشارکت در تصمیم گیری ها و تصمیم سازی های بهداشتی به‬
‫عنوان یکی از کشورهای عضو را بر عهده دارد ‪.‬همچنین تنظیم پیش نویس تفاهم نامه ها و مقاوله‬
‫نامه ها ی بهداشتی بین سازمان دامپزشکی و کشورهای دیگر از دیگر وظایف مهم این دفتر می‬

‫باشد‪ .‬عمده شرح وظایف دفتر به شرح زیر می باشد ‪.‬‬
‫‪   .1‬تهيه و تدوين خط مشي ها ‪ ،‬سياست گذاري و برنامه ريزي در جهت همكاري هاي بين‬

‫المللي و سازمان هاي تخصصي و منطقه اي مرتبط با مباحث‪ ‬دامپزشكي‬
‫‪   .2‬بررسي ‪ ،‬گردآوري‪ ‬و تبادل اطلاعات علمي و فني با سازمان هاي بين المللي ‪ ،‬منطقه اي‬

‫وكشورهاي طرف قرارداد مرتبط با امور دامپزشكي ‪.‬‬
‫‪   .3‬تهيه و تدوين ضوابط و دستورالعمل هاي اجرايي امور بين الملل و سازمان هاي تخصصي‪.‬‬
‫‪   .4‬ارائه نقطه نظرات ‪ ،‬همكاري و هماهنگي با دفتر امور بين الملل و منطقه اي وزارت جهاد‬
‫كشاورزي ‪ ،‬معاونت های تخصصی وزارت امور خارجه جهت برقراري ارتباط منسجم وصحيح‬

‫بين المللي مرتبط با‪ ‬امور دامپزشكي ‪.‬‬
‫‪   .5‬ارائه نقطه نظرات و همكاري در تدوين و ارائه پيش نويس لوايح و آئين نامه هاي مورد نياز و‬

‫اظهارنظر در خصوص طرح ها و لوايح مربوطه‪.‬‬
‫‪    .6‬مطالعه و بررسي توانمندي هاي فني و تخصصي سازمان ها و مجامع بين المللي و منطقه‬
‫اي‪ ،‬همكاري در بررسي و نيازسنجي آموزشي دامپزشكي و برنامه ريزي و پيگيري در جلب‬

‫همكاري هاي بين المللي و منطقه‌اي و استفاده از فرصت هاي آموزشي اين سازمان ها‪.‬‬
‫‪    .7‬برنامه ريزي در جهت برگزاري اجلاس ها‪ ،‬دوره هاي آموزشي و همايش هاي بين المللي‬

‫بصورت حضوری و مجازی‪.‬‬
‫‪    .8‬انجام اقدامات لازم جهت تشريفات ورود مهمانان خارجي سازمان دامپزشكي كشور مانند اخذ‬

‫ويزا‪ ،‬مصوبه و ‪...‬‬
‫‪   .9‬شركت مديران و كارشناسان سازمان در مجامع بين المللي‪ ،‬ديدارهاي رسمي‪ ،‬همايش ها‪،‬‬

‫دوره هاي آموزشي و نمايشگاه ها و ماموريت هاي اداري‪.‬‬
‫‪ .10‬تهيه‪ ،‬تدوين پيگيري و تصويب تفاهم نامه ها‪ ،‬پروتكل ها و موافقت نامه هاي مشترك با‬
‫سازمان هاي بي ‌نالمللي و منطق ‌هاي وكشورهاي طرف قرارداد در چارچوب وظايف سازمان و‬

‫ضوابط و مقررات بي ‌نالمللي ‪.‬‬
‫‪ .11‬مشاركت در تدوين و تصويب قوانين‪ ،‬مقررات‪ ،‬ضوابط بين الملل و دستورالعمل هاي اجرايي‬

‫بهداشت دام و دامپزشكي در سازمان جهاني بهداشت دام (‪ ، )OIE‬سازمان خواربار و‬
‫كشاورزي ملل متحد‪ ،‬كميسيون توليد و بهداشت دام آسيا و اقيانوسيه‪ ،‬سازمان بهداشت‬
‫جهاني‪ ،‬برنامه كنترل بيماري‌هاي مشترك انسان و دام مديترانه‪ ،‬سازمان همكاري هاي‬
‫اقتصادي (اكو)‪ ،‬كميسيون تدوين مقررات مواد غذايي ( ‪ ) Codex Alimentarius‬و‬

‫نظایر آن‬
‫‪ .12‬اجرای پروژه های مشترک با سازمان های تخصصی خارج از کشور در قالب ضوابط مورد‬
‫تایید دولت جمهوری اسلامی ایران و نیز مراكز و موسسات آموزشي و تحقيقاتي در اجراي‬

‫طرح ها و پروژه هاي پژوهشي بي ‌نالمللي مورد تایید ‪.‬‬
‫‪  .13‬همكاري و پيگيري عضويت سازمان دامپزشكي در سازمان هاي بين المللي و منطقه اي‬

‫مرتبط و انجام امور مربوطه‪.‬‬

‫‪۱۴‬‬

‫‪ .14‬تهيه و ارسال گزارش رخداد بيماري ها و عملكرد پروژه هاي مشترك به سازمان هاي بين‬
‫المللي‪ ،‬منطق ‌هاي و كشورهاي طرف قرارداد ‪.‬‬

‫‪-۱۵‬شرکت در تدوین استانداردها و دستورالعمل های بین المللی و ارائه نقطه نظرات کارشناسی‬
‫دامپزشکی در نشست هایی با موضوع مواد غذایی با منشا دامی ‪ ،‬بیماری های دامی ‪،‬‬

‫بیماری های که قابل انتقال به انسان بوده و کنوانسیون منع سلاح های بیولوژیک و نظایر‬
‫آن با هماهنگی با مراجع ذیصلاح قانونی‬

‫‪۱۵‬‬

‫دامپزشکی و موفقیتها‬

‫‪۱۶‬‬

‫اندیشه و گفتمان‬

‫‪۱۷‬‬

‫آشنايي با سامانه هشدار سريع مواد غذايي و خوراك دام در اروپا‬
‫سامد برومندفر‬

‫دکترای عمومی دامپزشکی ‪ -‬مدیرکل دفتر نظارت بر بهداشت عمومی و مواد غذایی‬
‫پست الکترونیک ‪[email protected] :‬‬

‫سامانه هشدار سريع مواد غذايي و خوراك ‪،)RASFF( The Rapid Alert System for Food and Feed‬‬
‫سامانه­ اي براي گزارش مشکلات مواد غذايي بین کشورهای عضو اتحاديه اروپا است‪ .‬اين سامانه به­عنوان ابزاري‬
‫مؤثر براي مراجع ذي­صلاح كنترل مواد غذايي و خوراك دام به منظور تبادل اطلاعات درخصوص معيارهاي اجرايي‬
‫در واكنش به خطرات جدي شناسايي شده در ارتباط با مواد غذايي يا خوراك دام‪ ،‬تدارك ديده شده است‪ .‬اين تبادل‬
‫اطلاعات نقش كمكي به اعضای اتحادیه اروپا در راستاي واكنش سري­عتر و روش هماهنگ در واكنش به تهديد‬
‫بهداشتي ناشي از مواد غذايي و خوراك دام دارد‪ .‬اثربخشي سامانه از طريق حفظ سادگي ساختاري آن تضمين مي­شود‪.‬‬
‫در واقع نقاط تماس تعيين شده در كميسيون‪ ،‬آژانس ايمني مواد غذايي اروپا‪ ،‬منطقه اقتصادي اروپا و سطوح ملي در‬

‫كشورهاي عضو و تبادل اطلاعات در مسيري ساختارمند و شفاف با مفاهيم الگويي را شامل مي­شود‪.‬‬
‫بستر قانوني‪:‬‬

‫پايه قانوني سامانه هشدار سريع مواد غذايي و خوراك دام‪ ،‬قانون شماره ‪ 178/2002‬كميسيون اروپا است‪ .‬استقرار‬
‫سامانه هشدار سريع مواد غذايي و خوراك دام به­ صورت شبكه دربرگيرندۀ كشورهاي عضو‪ ،‬كميسيون به­عنوان عضو‬
‫و مدير سامانه و آژانس ايمني مواد غذايي اروپا براساس ماده پنجاه (‪ )۵۰‬اين قانون است‪ .‬كشورهاي منطقه اقتصادي‬
‫اروپا شامل نروژ‪ ،‬لختنشتاين و ايسلند نيز اعضاي قديمي سامانه هشدار سريع مواد غذايي و خوراك دام هستند‪ .‬هر‬
‫وقت عضوي از اين شبكه‪ ،‬اطلاعاتي در رابطه با وجود خطری جدي (مستقيم يا غيرمستقيم) ناشي از مواد غذايي يا‬
‫خوراك دام براي انسان داشته باشد‪ ،‬اين اطلاعات فوري به كميسيون مربوطه در سامانه هشدار سريع مواد غذايي و‬
‫خوراك دام گزارش مي­شود‪ .‬كميسيون نيز اين اطلاعات را فوري به اعضاي اين شبكه منتقل مي­كند‪ .‬ماده ‪ ۵۰-3‬قانون‪،‬‬
‫معيار ديگري درصورت نياز به اخطار سامانه هشدار سريع مواد غذايي و خوراك دام‪ ،‬وضع كرده است‪ .‬بدون لطمه زدن‬

‫به ساير مقررات جاري‪ ،‬كشورهاي عضو بايد فوري موارد مربوطه به شرح زیر را در اين سامانه گزارش كنند‪:‬‬
‫‪ -1‬هرگونه اقدام با هدف محدوديت در ورود به بازار يا اجبار به مرجوع کردن از بازار يا جمع­آوري مواد غذايي يا خوراك‬

‫دام در راستاي صيانت از سلامت انسان كه مستلزم اقدام سريع باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬هرگونه توصيه يا موافقت (اختياري يا اجباري) با متصديان حرف ­هاي مورد نظر در پيشگيري‪ ،‬محدودسازي يا تحميل‬
‫شرايط خاص در ورود به بازار يا مصرف نهايي مواد غذايي يا خوراك دام با احتساب خطر جدي براي سلامت انسان‬

‫كه مستلزم اقدام سريع است‪.‬‬
‫‪ -3‬هرگونه مرجوعي مرتبط با خطر مستقيم يا غيرمستقيم براي سلامت انسان‪ ،‬از بهر يا كانتينر يا انبار مواد غذايي يا‬

‫خوراك توسط كارشناس مجرب در ايستگاه مرزي با اتحاديه اروپا‪.‬‬
‫قانون ‪ ، EC N° 16/2011‬اجراي مقررات سامانه هشدار سريع مواد غذايي و خوراك دام را وضع كرده و در تاريخ‬
‫‪ 13‬ژانويه سال ‪۲۰۱۱‬ميلادي لازم الاجرا شده و شرايط لازمه براي اعضاي شبكه و آئين­ نامه انتقال انواع مختلف‬
‫گزار ­شدهي را تدوين كرده است‪ .‬تفاوتي بين گزار ­شدهي‪ ،‬مستلزم اقدام سريع (اعلام هشدار) با ساير گزار ­شده ­ي ها‬
‫(گزارش اطلاعات و گزار ­شدهي مرجوعي مرزي) قائل شده­اند و لذا تعاريف انواع مختلف گزار ­شدهي­ ها افزوده شده‬

‫است‪ .‬همچنين نقش كميسيون به­عنوان مدير شبكه به تفصيل ذكر گردیده است‪.‬‬
‫اعضاء‪:‬‬

‫همه اعضاي سامانه ‪ RASFF‬ملزم هستند كه به­صورت تمام وقت (‪ 42‬ساعته و در طول ايام هفته) مطمئن شوند‬
‫كه در صورت گزارش كي مورد اضطراري در خارج از وقت اداري‪ ،‬ماموران كشكي باید بتوانند خبردار شده‪ ،‬از اطلاعات‬
‫اضطراري مطلع شوند و اقدام مناسبي انجام دهند‪ .‬فهرستي از همه سازما­نهاي عضو در سامانه هشدار سريع مواد غذايي‬
‫و خوراك دام كه رابطين محلي خود را تعيين كرده­اند به همراه آدرس اينترنتي آنها تهيه شده كه از طريق آدرس ايميل‬

‫شبكه سامانه هشدار سريع مواد غذايي و خوراك دام به شرح زير مي­توانند مشاوره دهند‪.‬‬

‫‪۱۸‬‬

‫‪http://ec.europa.eu/comm/food/food/rapidalert/members_en.htm.‬‬
‫اخطار در سامانه هشدار سريع مواد غذايي و خوراك‪:‬‬

‫هشدارهاي سامانه ‪ RASFF‬اغلب مربوط به خطرات شناسايي شده در مواد غذايي‪ ،‬خوراك دام يا مواد در تماس با‬
‫مواد غذايي در بازار كشور هشداردهنده يا توقيفي در نقطه مرزي ورود به اتحاديه اروپا با كي كشور همسايه اتحاديه‬
‫اروپا هستند‪ .‬كشور هشدار دهنده‪ ،‬باید خطر تشخيص داد­ه شده‪ ،‬محصول و رديابي آن و اقدامات انجام شده را گزارش‬
‫­كند‪ .‬بر اساس اهميت خطرات شناسايي­شده و توزيع محصول در بازار‪ ،‬اخطار سامانه هشدار سريع مواد غذايي و خوراك‬
‫دام بعد از تاييد توسط رابط محلي كميسيون به­عنوان هشدار درجه­ بندي شده‪ ،‬اطلاعات يا هشدار مرجوعي از مرز‬

‫قبل از رابط محلي كميسيون به تمامي اعضاي شبكه منتقل مي­شود‪.‬‬
‫اعلام هشدار ‪: Alert notification‬‬

‫اعلام هشدار يا آماده­باش زماني ارسال مي­شود كه ماده غذايي‪ ،‬خوراك دام يا ماده در تماس با ماده غذايي عامل خطر‬
‫جدي‪ ،‬در بازار موجود بوده و ممكن است نياز به اقدام سريع در ساير كشورها باشد‪ .‬آغازگر هشدارها‪ ،‬اعضايي از شبكه‬
‫هستند كه مشكلي را شناسايي كرده­اند و اقدامات مربوطه نظير ممنوعيت مصرف يا فراخوان جمع­آوري‪Recall‬‬
‫را شروع كرد ­هاند‪ .‬اهداف هشدار عبارت از دادن اطلاعات به تمامي اعضاي شبكه است تا درصورت وجود محصول‬
‫در بازار آن­ها بتوانند اقدامات ضروري را انجام دهند‪ .‬محصولات مشمول اعلام هشدار‪ ،‬ممنوع المصرف شد ­هاند يا در‬
‫روند جمع­آوري از سطح بازار هستند‪ .‬هر كي از كشورهاي عضو داراي ساز و كارهاي خود براي انجام چنين اقداماتي‬

‫هستند ازجمله درصورت ضرورت‪ ،‬ارائه اطلاعات مشروح از طريق رسانه­هاي جمعي‪.‬‬
‫گزارش اطلاعات ‪: Information notification‬‬

‫گزارش اطلاعات (اطلاع رسانی) مواردي را شامل مي­شود كه خطر شناسايي­شده در ماده غذايي‪ ،‬خوراك دام و مواد در‬
‫تماس با مواد غذايي نيازي به اقدام سريع ندارد يا خطر جدي وجود نداشته يا محصول در زمان گزار ­شدهي در سطح‬
‫بازار عرضه نشده است‪ .‬در قانون شماره ‪ 61/1102‬اتحاديه اروپا‪ ،‬دو نوع جديد اطلاع­رساني به خانوادۀ اخطارها افزوده‬

‫شده است‪:‬‬
‫‪ -1‬گزارشات اطلاعات (اطلاع ­رساني) براي پيگيري‪، Information notifications for follow-up‬‬

‫مربوط به محصولي است كه در بازار بوده يا ممكن است در ساير كشورهاي عضو وارد بازار شود‪.‬‬
‫‪ -2‬اطلا ­ع رساني براي مراقبت‪ ، Information notifications for attention‬مربوط به محصولي است‬

‫كه‪:‬‬
‫‪ -1-1‬فقط در كشور اخطاردهنده وجود دارد يا‬

‫‪ -2-1‬وارد بازار نشده­است يا‬
‫‪ -3-1‬طولاني­مدت در بازار نبوده است‪.‬‬
‫اطلاع رسانی (اخطارهاي) مرجوعي از مرز ‪: Border rejection notifications‬‬
‫اخطارهاي مرجوعي از مرز مربوط به آن دسته از محموله ماده غذايي‪ ،‬خوراك دام يا ماده در تماس با غذا مي­شود كه‬
‫ورود آن به اتحاديه اروپا به دليل خطر آن براي سلامت انسان و حيوان يا محيط زيست‪ ،‬مردود شده است‪.‬‬
‫اطلاع رسانی­ های (اخطارهاي) اولیه ‪ Original notifications‬و پيگيري ‪: Follow-up notifications‬‬
‫اخطار سامانه هشدار سريع مواد غذايي و خوراك دام مربوط به كي يا چند محموله ماده غذايي‪ ،‬خوراك دام يا ماده در‬
‫تماس با غذا است كه سابقه اخطار اولیه نداشته‪ ،‬به­صورت هشدار‪ ،‬اخطار اطلاع­رساني يا اخطار مرجوعي از مرز طبقه‬
‫­­بندي مي­شود‪ .‬در واكنش به چنين اخطارهايي‪ ،‬اعضاء شبكه مي­توانند اخطارهاي پيگيري مربوط به همان محموله­ها را‬
‫ارسال كنند و اطلاعات بيشتر نظير اطلاعات مربوط به مخاطرات‪ ،‬رديابي محصول و اقدامات انجام­شده را به اخطار‬

‫اولیه اضافه كنند‪.‬‬
‫اخطارهاي مردودی و اخطارهاي انصرافی (پس­گرفته) ‪: Rejected and withdrawn notifications‬‬
‫درصورت عدم وجود معيار لازم براي هشدار يا ناكافي بودن اطلاعات ارسالي در كي اخطار اولیه ارسال­شده توسط‬
‫عضوي از سامانه‪ ،‬امكان پس­گرفتن اخطار از مسير انتقال در سامانه هشدار سريع مواد غذايي و خوراك دام با پيشنهاد‬
‫كميسيون پس از تاييد و موافقت كشور هشدار دهنده وجود دارد‪ .‬اخطار اولیه منتقل شده از طريق سامانه هشدار‬
‫سريع مواد غذايي و خوراك دام مي­تواند توسط كميسيون در توافق با كشور اخطار دهنده‪ ،‬پس گرفته شود در صورتي­كه‬

‫‪۱۹‬‬

‫اطلاعات ارسالي بي­اساس از كار درآمده يا اگر انتقال اطلاعات اخطار نادرست انجام شده باشد‪.‬‬
‫اخبار سامانه هشدار سريع مواد غذايي و خوراك دام‪:‬‬

‫اخبار این سامانه به هر نوع اطلاعات مرتبط با ايمني مواد غذايي يا خوراك دام مي­پردازد كه به­عنوان هشدار‪ ،‬اطلاعات‬
‫يا اخطار مرجوعي از مرز منتقل نشده است‪ ،‬ولي تخمين زده مي­شود كه مورد توجه مراجع ذي­صلاح كنترل مواد غذايي‬
‫و خوراك در كشورهاي عضو باشد‪ .‬اخبار سامانه هشدار سريع مواد غذايي و خوراك دام اغلب براساس اطلاعات گرفته‬
‫شده از جرايد يا ارسالي از سوي بازرسان در مراجع ذي­صلاح مواد غذايي و خوراك دام در كشورهاي ثالث‪ ،‬نمايندگان‬

‫كشورهاي اروپايي يا سازمان بي ­ن المللي بعد از تاييد توسط هر كي از كشورهاي عض ِو نگران است‪.‬‬
‫سامانه هشدار سريع مواد غذايي و خوراك دام‪:‬‬

‫اتحاديه اروپا داراي بالاترين استانداردهاي ايمني مواد غذايي در سطح دنيا با دارا بودن مجموعه­اي محكم از قانون‬
‫اتحاديه اروپا است كه تضمي ­ن كنندۀ ب ­ي خطري مواد غذايي براي مصرف­كنندگان م­یباشد‪ .‬سامانه هشدار سريع مواد‬
‫غذايي و خوراك دام‪ ،‬ابزار مهمي براي تضمين پيگيري اطلاعات در بين مرزها به منظور واكنش سريع درصورت‬
‫وجود خطراتي براي بهداشت عمومي شناسايي­شده در زنجيره مواد غذايي است‪ .‬از زمان استقرار این سامانه در سال‬
‫‪۱۹۷۹‬ميلادي‪ ،‬سامانه توانسته است كه اطلاعات لازمه را ب ­ه صورت مؤثري در بين اعضاي خود شامل ‪ 82‬مرجع‬
‫ذي­صلاح ايمني مواد غذايي كشورهاي اتحاديه اروپا‪ ،‬كميسيون اروپايي‪ ،‬آژانس ايمني مواد غذايي اروپا )‪،(EFSA‬‬
‫آژانس فضايي اروپا )‪ ،(ESA‬نروژ‪ ،‬لختنشتاين‪ ،‬ايسلند و سوئيس به اشتراك بگذارد و خدمات تمام وقت براي تضمين‬
‫ارسال هشدارهاي اضطراري‪ ،‬دريافت و واكنش جمعي و كارآمد ارائه دهد‪ .‬این سامانه توانسته است مانع خطرات ايمني‬
‫مواد غذايي زيادي قبل از بروز آسيب به مصرف­ كنندگان اروپايي شود‪ .‬تبادل اطلاعات حياتي در سامانه هشدار سريع‬
‫مواد غذايي و خوراك دام مي­تواند به فراخوان جمع­ آوري محصولات از سطح بازار منجر شود‪ .‬تداوم این سامانه كه‬
‫طي سال­ها تكامل يافته است‪ ،‬نشا­ندهنده ارزش آن در تضمين ايمني مواد غذايي در اتحاديه اروپا و فراتر از آن است‪.‬‬
‫از ويژگي­هاي وبگاه سامانه هشدار سريع مواد غذايي و خوراك دام اين است كه به­صورت كي پايگاه داد­ه هاي قابل‬
‫جستجوي هميشه در دسترس است كه امكان دسترسي عمومي به چيكده اطلاعات درخصوص هشدارهاي اخير این‬
‫سامانه و نيز جستجو براي اطلاعات در باره هر كي از هشدارهاي منتشره در گذشته وجود دارد‪ .‬اروپا بيشتر از هميشه‬
‫براي اطمينان از رعايت بالاترين استانداردهاي ايمني مواد غذايي در جهان به سامانه هشدار سريع مواد غذايي و‬
‫خوراك دام وابسته است‪ .‬گزارش سالانه سامانه هشدار سريع مواد غذايي و خوراك در سال ‪۲۰۱۴‬ميلادي نشان مي­دهد‬
‫كه این سامانه به­صورت فزاينده­اي روي همكاري هرچه بهتر بين كشورهاي عضو براي برخورد با خطرات جدي‬

‫سلامت متمركز شده است‪.‬‬
‫كميسيون اروپا بانك اطلاعات سامانه هشدار سريع مواد غذايي و خوراك دام را جهت حفظ اطلاعا ِت در حد امكان‬
‫شفاف براي مصر ­ف كنندگان‪ ،‬متصديان و مراجع ذي­صلاح تجارت در سرتاسر دنيا ايجاد كرده است‪ .‬علی ایحال اين‬
‫سامانه در عمل نياز به برقراري تعادل بين شفافيت و محافظت از اطلاعاتي دارد كه مي­تواند موجب آسيب اقتصادي‬

‫نامناسب شود‪.‬‬
‫انواع اطلاع رسانی‪ /‬اخطار‪ :‬اخطارهاي سامانه هشدار سريع مواد غذايي و خوراك در چهار دسته طبقه­بندي مي­شوند‪:‬‬
‫‪ -1‬اعلام هشدار )‪ :(Alert notification‬زماني اين اخطار ارسال مي­شود كه كي ماده غذايي يا خوراك دام موجب‬
‫خطر بهداشتي جدي در سطح بازار باشد و نياز به اقدام سريع حس میگردد ‪ .‬عضوي از سامانه هشدار سريع مواد غذايي‬
‫و خوراك دام كه مشكل را مشخص كرده و اقدامات مربوطه (نظير پرهيز از مصرف محصول)‪ ،‬آغاز هشدار را به‬
‫مورد اجرا مي­گذارد‪ .‬هدف از این اخطار‪ ،‬اطلاع­رساني به تمامي اعضاي سامانه هشدار سريع مواد غذايي و خوراك دام‬

‫درخصوص محصول مظنون در بازار است تا آنها بتوانند معيارهاي ضروري را به اجرا گذارند‪.‬‬
‫‪ -2‬مرجوعي از مرز )‪ :(Border rejection‬اخطار مرجوعي مرزي مربوط به محموله­هاي مواد غذايي و خوراك‬
‫دام زماني اعلام مي­شود كه خطر بهداشتي در محموله­هاي آزمايش شد­ه و رد شده در مرزهاي خارجي اتحاديه اروپا‬
‫و منطقه اقتصادي اروپا‪ ،‬يافت شده باشد‪ .‬اخطار به تمامي پس­تهاي مرزي منطقه اقتصادي اروپا در راستاي تقويت‬
‫اقدامات كنترلي جهت اطمينان از عدم ورود مجدد محموله­هاي مرجوعي به اتحاديه اروپا از طريق ساير پست­ هاي‬

‫مرزي صورت مي­گيرد‪.‬‬
‫‪ -3‬اعلام اطلاعات ‪ /‬اطلاع رسانی )‪ :(Information notifications‬از اين نوع اخطار زماني استفاده مي­شود كه‬
‫خطري درخصوص مواد غذايي يا خوراك دام موجود در بازار شناسايي شده باشد‪ ،‬ولي ساير اعضاء مجبور به واكنش‬
‫سريع نباشد‪ .‬آن هم به اين دليل است كه محصول مذكور به بازار آن­ها نرسيده يا مدت طولاني در بازار آن­ها عرضه نشده‬

‫يا اين­كه ماهيت خطر نيازي به اقدام سريع ندارد‪.‬‬

‫‪۲۰‬‬

‫‪ -4‬اخبار )‪ :(News‬هر نوع اطلاعات مرتبط با ایمني محصولات مواد غذایي و خوراک دام که به صورت یک هشدار یا ارائه اطلاعات‬
‫بیان نشده باشند‪ ،‬ولي مورد توجه مراجع ذیصلاح نظارتي هستند و به صورت تیتر اخبار به اعضاي این سامانه اطلاع رساني میشوند‪.‬‬

‫اخبار‬ ‫اطلاع رسانی‬ ‫مرجوعي از مرز‬ ‫هشدار‬
‫شکل ‪ -1‬لوگوهای نشانگر انواع اطلاع رسانی‪/‬اخطار در سامانه هشدار سریع مواد غذایي و خوراک دام‬

‫‪21‬‬

‫دیدگاه‬

‫‪۲۲‬‬

‫عمر ماندگاری و الزامات برچسب گذاری برای محصولات گوشتی‬
‫سامد برومندفر‬

‫دکترای عمومی دامپزشکی ‪ -‬مدیرکل دفتر نظارت بر بهداشت عمومی و مواد غذایی‬
‫پست الکترونیک ‪[email protected] :‬‬

‫تولیدکنندگان در استرالیا برای به دست آوردن حداکثر عمر ماندگاری‪ Shelf life‬گوشت بدون ایجاد‬
‫خطر در سلامت غذایی برای مصرف کنندگان‪ ،‬اقدام به فرآوری‪ ،‬بسته بندی و برچسب گذاری محصول‬
‫می­نمایند‪ .‬به طور کلی فرآورده های گوشتی را می توان به دو دسته فرآوری نشده و فرآوری شده طبقه‬
‫بندی کرد‪ .‬گوشت تازه فرآوری نشده را می توان به صورت سرد یا منجمد عرضه کرد‪ .‬فرآورده های‬
‫گوشتی حرارت دیده‪ ،‬پخته یا خشک شده را بسته به نیاز مشتری می‌توان به‌صورت قفس ‌های‪ ،‬سرد یا‬
‫منجمد عرضه کرد‪ .‬عمر ماندگاری هر یک از این محصولات به فرآیندهای اعمال شده و کنترل دما در‬

‫طول زنجیره تامین بستگی دارد‪.‬‬
‫عمر ماندگاری‪:‬‬

‫مدت زمان ماندگاری محصولات معمول ًا با انجام آزمون­های نگهداری در شرایط حاکم بر عرضه محصول‬
‫(مثل ًا در شرایط محیط‪ ،‬سرد یا منجمد) تعیین م ‌یشود‪ .‬معمول ًا عمر ماندگاری در مرحله توسعه محصول‪،‬‬
‫توسط تکنسین ها یا فرآوری کنندگان مجرب که محصول را به خوبی می شناسند‪ ،‬تعیین می شود‪ .‬در‬
‫اغلب موارد برای تصمی ­مگیری در مورد عمر ماندگاری محصول‪ ،‬متغیرهایی مانند ‪ ،pH‬فعالیت آب‪ ،‬مواد‬

‫نگهدارنده و دمای نگهداری مد نظر قرار می­گیرند‪.‬‬
‫در برخی موارد‪ ،‬عمر ماندگاری محصول بر اساس سابقه محصول و ترکیب آن تخمین زده می شود‪.‬‬
‫شکل یک (‪ )1‬فرآیند مورد استفاده برای تصمیم گیری در خصوص عمر ماندگاری را توضیح می دهد‪.‬‬
‫جدول یک (‪ )1‬چکیده ای از راهنمای عمر ماندگاری فرآورده های گوشتی در شرایط نگهداری سرد (تا‬
‫دمای ‪ 5‬درجه سانت ‌یگراد) یا منجمد م­یباشد‪ .‬دمای مرجع پنج (‪ )5‬درجه سانتیگراد موجود در جدول‬
‫مذکور‪ ،‬حداقل دمای الزامی در استاندارد استرالیا به شماره‪ AS ۲۰۰۷– ۴۶۹۶‬برای تولید و حمل و‬
‫نقل بهداشتی گوشت و فرآورده های گوشتی مورد مصرف انسان است‪ .‬همانگونه که در جدول مذکور‬
‫دیده م­یشود‪ ،‬دماهای پایی ­ن تر م­یتواند عمر ماندگاری محصولات فرآوری شده را افزایش دهد‪ ،‬علی‬
‫ایحال افزایش عمر ماندگاری مستلزم اعتباربخشی (اثبات) ‪ Validation‬علمی یا مستندات معتبر‬

‫است‪.‬‬
‫داد‌ههای اعتباربخشی حاصل از آزمون­ ها و بررسی­ های خاص محصول باید برای وضعیت­های پیش بینی‬
‫نشده در این راهنما ارائه شود‪ .‬اگر فرآیند منتج از تحقیقات علمی باشد‪ ،‬سوابق اعتبارسنجی (تأیید)‬

‫‪ Verification‬باید برای مقادیر عمر ماندگاری استفاده شده‪ ،‬برابر شکل یک (‪ )1‬ارائه شود‪.‬‬

‫‪۲۳‬‬

‫شکل ‪ -1‬مراحل ارزیابی عمر ماندگاری‬
‫برچسبگذاری ‪: Labelling‬‬

‫بر اساس استانداردهای (دستورالعملهای) مواد غذایی در استرالیا‪ -‬نیوزیلند‪ ،‬مشاغل مواد غذایی باید‬
‫اطلاعات حیاتی را جهت آگاهی بخشی مصرف کنندگان محصولات غذایی ارائه دهند‪ .‬برچسب گذاری‬
‫محصولات غذایی در استرالیا اجباری است و در استاندارد مربوطه‪ ،‬درج حداقل اطلاعات لازم برای‬
‫محصولات گوشتی اعلام شده است‪ .‬هر برنامه سلامت مواد غذایی مجاز باید شامل نظام نامه و‬
‫دادههای جمعآوری شده باشد تا امکان اعتباربخشی (اثبات) و اعتبارسنجی (تأیید) همه اظهارات یا‬
‫ادعاهای مندرج روی برچسب محصول را فراهم کند‪ .‬اطلاعات مهم مورد نیاز برای برچسبگذاری وفق‬

‫دستورالعمل به شرح زیر است‪:‬‬
‫‪ .1‬نام محصول ‪ -‬توصیف ماهیت غذا‬
‫‪ .2‬خوانایی – به زبان انگلیسی واضح با فونت حداقل ‪ 3‬میلی متری برای بسته های بزرگ و ‪ 1/5‬میلی‬

‫متری برای بسته های کوچک‬
‫‪ .3‬درج تاریخ – درج بهترین زمان مصرف ‪ best Before‬و تاریخ انقضاء‪ use by date‬برای‬

‫غذاهایی با ماندگاری کمتر از ‪ 2‬سال‬
‫‪ .4‬نام و آدرس تامین کننده ‪ -‬شامل مرکز بسته بندی‪ ،‬تولیدکننده‪ ،‬فروشنده و واردکننده ماده غذایی‬

‫‪ .5‬کشور مبدأ – نشان دهنده جایی که ماده غذایی در آن تولید یا رشد‪ /‬پرورش یافته‬
‫‪ .6‬فهرست مواد تشکیل دهنده به همراه درصد آنها ‪ -‬فهرست درصد مواد تشکیل دهنده مشخص کننده‬

‫نام محصول به ترتیب نزولی‬
‫‪ .7‬اظهار برخی از مواد خاص نظیر مواد غذایی حساسیت زا (آلرژن ها) مانند بادام زمینی‪ ،‬آجیل درختی‪،‬‬
‫شیر‪ ،‬تخم مرغ‪ ،‬دانه کنجد‪ ،‬ماهی‪ ،‬سخت پوستان‪ ،‬سویا‪ ،‬لوپین و گندم ‪ -‬باید با کد استاندارد ‪3,2,1‬‬

‫مطابقت داشته باشند‪.‬‬
‫‪ .8‬دستورالعمل استفاده و شرایط نگهداری – به ویژه برای غذاهای فاسد شدنی‬

‫‪ .9‬ادعاهای تغذیه ای و بهداشتی ‪ -‬مطابق با استاندارد ‪7,2,1‬‬
‫درج تاریﺦ‪:‬‬

‫تمام فرآورده های گوشتی بسته بندی شده که عمر ماندگاری آنها دو سال یا کمتر است باید دارای درج‬

‫‪24‬‬

‫تاریخ (بصورت بهترین زمان مصرف یا تاریخ انقضاء مصرف) بر اساس الزامات برچسب گذاری برای فرآورده‬
‫های گوشتی مختلف در استانداردهای مواد غذایی باشند‪ .‬عمر ماندگاری باید توسط مرکز فرآوری گوشت‪،‬‬
‫واحد بسته بندی یا خرده فروش تعیین شود‪ .‬عمر ماندگاری می­تواند بر اساس سابقه محصول یا از طریق‬
‫آزمایش تعیین شود و باید خطرات ایمنی مواد غذایی‪ .Food Safety Risk‬محصول را مدنظر قرار‬
‫دهد‪ .‬ممکن است مرکز فرآوری یا خرده‌فروش محض احتیاط با درج "تاریخ انقضاء" به جای "بهترین زمان‬
‫مصرف" در برچسب محصول‪ ،‬از عدم عرضه آن پس از تاریخ تعیین شده‪ ،‬مطمئن گردد‪ .‬فرآیند مورد استفاده‬
‫برای ارزیابی عمر ماندگاری و نشانه گذاری تاریخ مصرف محصولات گوشتی در شکل دو (‪ )2‬توصیف شده‬

‫است‪.‬‬

‫به تاریخی اشاره دارد که محصول قرار است تا آن زمان مصرف شود‪ .‬فروش و مصرف این محصول‬ ‫بهترین زمان مصرف‬
‫پس از این تاریخ‪ ،‬خطری برای سلامتی انسان ندارد‪ .‬البته گاهی ممکن است کیفیت و ارزش غذایی‬ ‫)‪(Best before date‬‬
‫محصول‪ ،‬بدون تغییر سطح خطر ایمنی غذایی آن کاهش یابد‪ .‬اگر محصولات پس از این تاریخ فروخته‬
‫شود‪ ،‬خرد‌ه فروش باید از عمر مفید آن و شواهدی مبنی بر تأیید سطح خطر ایمنی مواد غذایی خود‬

‫مطلع باشد‪ .‬باید از واژگان"بهترین تاریخ مصرف" استفاده شود‪.‬‬

‫اشاره به به تاریخی دارد که محصول قرار است تا آن زمان مصرف شود‪ .‬محصول مورد نظر پس از‬ ‫تاریخ انقضاء مصرف‬
‫تاریخ تعیین شده‪ ،‬قابل فروش یا مصرف نیست زیرا خطری برای سلامتی انسان وجود دارد‪ .‬باید از‬ ‫)‪(Use by date‬‬

‫واژگان "تاریخ انقضاء" استفاده شود‪.‬‬

‫تاریخ بسته بندی‪ (Packed‬به تاریخی اشاره دارد که محصول بسته بندی شده است و نباید برای خرده فروشی استفاده شود‪.‬‬
‫)‪on date‬‬

‫شکل ‪ :2‬فرآیند ارزیابی عمر ماندگاری برای درج تاریخ در برچسب­گذاری محصول‬

‫‪۲۵‬‬

‫جدول ‪ :1‬چکیده دستورالعمل­های عمر ماندگاری گوشت و فرآورده های گوشتی بسته بندی شده‬

‫نوع‬ ‫گاو دما‬ ‫گوسفند‬ ‫مرغ‬

‫(درجه‬
‫سانتیگراد)‬

‫فرآوری نشده‬ ‫لاشه (گاو‪ ،‬گوسفند)‬ ‫‪ 7-10‬روز کمتر از ‪7‬‬ ‫‪ 6‬روز‬ ‫‪-‬‬
‫‪ 10-13‬روز‬ ‫‪-‬‬
‫لاشه ‪ /‬ربع لاشه (گاو و گوسفند)‬ ‫‪0-2‬‬ ‫‪ 3-4‬هفته‬ ‫‪ 10-13‬روز‬ ‫‪-‬‬
‫لاشه ‪ /‬ربع لاشه (پوشش دار‪)Overwrapped‬‬ ‫‪0-2‬‬ ‫‪ 12‬روز‬ ‫‪ 2-3‬روز‬
‫کمتر از ‪5‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ 1-2‬روز‬
‫لاشه طیور‬ ‫کمتر از ‪5‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ 1-2‬روز‬
‫طیور قطعه بندی شده‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ 3-5‬روز‬ ‫‪ 3‬روز‬
‫‪ 3-4‬روز‬ ‫‪ 1‬روز‬
‫قطعات یا بر ­ش های بدون بسته بندی‬ ‫‪ 3-5‬روز کمتر از ‪5‬‬ ‫‪ 1‬روز‬

‫بر ­ش های خرده فروشی پوشش دار‬ ‫‪ 4-5‬روز کمتر از ‪5‬‬

‫چرخ کرده آماده خرده فروشی‬ ‫کمتر از ‪5‬‬ ‫‪ 1‬روز‬
‫(بدون بسته بندی)‬

‫چرخ کرده آماده خرده فروشی‬ ‫کمتر از ‪5‬‬ ‫‪ 4‬روز‬ ‫‪ 4‬روز ‪ 4‬روز‬
‫(پوشش دار)‬

‫چرخ کرده منجمد‬ ‫‪-18‬تا‪-‬‬ ‫‪ 2-3‬ماه‬ ‫‪ 2-3‬ماه‬ ‫‪ 2-3‬ماه‬
‫‪12‬‬

‫قطعات منجمد‬ ‫‪ 8‬ماه ‪-12‬‬ ‫‪ 12‬ماه‬ ‫‪ 9‬ماه‬
‫قطعات منجمد‬ ‫‪ 18‬ماه ‪-18‬‬ ‫‪ 18‬ماه‬ ‫‪ 18‬ماه‬
‫‪ 7‬هفته‬ ‫‪10‬روز‬
‫فرآوری شده‬ ‫قطعات خام سرد (بسته بندی وکیوم‪VP – Vacuum‬‬ ‫کمتر از ‪5‬‬ ‫‪ 9‬هفته‬
‫‪)packed ) ‬‬

‫قطعات خام سرد (بسته بندی وکیوم(‬ ‫‪ 12‬هفته صفر‬ ‫‪ 7‬هفته‬ ‫‪ 10‬هفته‬
‫‪ 3‬هفته‬ ‫‪ 7-9‬روز‬
‫قطعه بندی و برش خورده با دستگاه (بدون دخالت دست)‪،‬‬ ‫کمتر از ‪5‬‬ ‫‪ 3‬هفته‬
‫وکیوم و سرد شده‬

‫قطعه بندی و برش خورده با دست‪ ،‬وکیوم و سرد شده‬ ‫کمتر از ‪5‬‬ ‫‪ 2‬هفته‬ ‫‪ 2‬هفته‬ ‫‪ 5-7‬روز‬

‫کمتر از ‪ 5‬گوشت چرخ کرده خام‪ ،‬وکیوم و سرد شده‬ ‫‪ 5-7‬روز‬ ‫‪ 4-5‬روز ‪ 5-7‬روز‬

‫‪۲۶‬‬

‫بسته بندی در اتمسفر اصلاح شده‪ MAP‬با اکسیژن زیاد (‪08‬‬ ‫کمتر از ‪5‬‬ ‫‪ 5-10‬روز‬ ‫‪ 4-7‬روز ‪ 4-7‬روز‬
‫درصد اکسیژن و ‪ 02‬درصد دی اکسید کربن)‬

‫بسته بندی در اتمسفر اصلاح شده با اکسیژن کم (کمتر از‬ ‫کمتر از ‪5‬‬ ‫‪ 3-6‬هفته‬ ‫‪ 2-4‬هفته‬ ‫‪2-4‬‬
‫‪ ۵۰۰ ppm‬اکسیژن)‬ ‫هفته‬

‫آماده مصرف نیست‪ ،‬فرآوری باز‪ ،‬سرد‪ ،‬تیمار حرارتی لیستریا‪،‬‬ ‫کمتر از ‪5‬‬ ‫‪ 3-5‬روز‬ ‫‪ 3-5‬روز ‪ 3-5‬روز‬
‫پاستوریزه‬

‫آماده مصرف نیست‪ ،‬فرآوری در کیسه‪ ،‬سرد‪ ،‬تیمار حرارتی‬ ‫کمتر از ‪5‬‬ ‫‪ 10‬روز‬ ‫‪ 10‬روز ‪ 10‬روز‬
‫لیستریا‪ ،‬پاستوریزه‬

‫آماده مصرف نیست‪ ،‬فرآوری باز‪ ،‬سرد‪ ،‬تیمار حرارتی‬ ‫‪ 10-14‬روز کمتر از ‪5‬‬ ‫‪ 10-14‬روز‬ ‫‪10-14‬‬
‫کلستریدیوم بوتولینوم‬ ‫روز‬
‫‪ 5-7‬هفته‬
‫آماده مصرف نیست‪ ،‬فرآوری در کیسه‪ ،‬سرد‪ ،‬تیمار حرارتی‬ ‫کمتر از ‪5‬‬ ‫‪ 5-7‬هفته‬ ‫‪5-7‬‬
‫کلستریدیوم بوتولینوم‬ ‫‪ 5-7‬روز‬ ‫هفته‬
‫‪-‬‬
‫فرآورده های پخته آماده مصرف‬ ‫کمتر از ‪5‬‬ ‫‪ 5-7‬روز‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ 5-7‬روز‬
‫همبرگر پخته‪ ،‬سرد و باز شده‬ ‫کمتر از ‪5‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫همبرگر پخته‪ ،‬سرد و داخل بسته بندی‬ ‫کمتر از ‪5‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫همبرگر خشک شده با حرارت‪ ،‬سرد و خارج از بسته بندی‬ ‫کمتر از ‪5‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬
‫همبرگر خشک شده با حرارت ‪ ،‬سرد و داخل بسته بندی‬ ‫کمتر از ‪5‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪-‬‬

‫‪-‬‬

‫‪ : VP‬بسته بندی شده در خلاء ‪ : MAP‬بسته بندی شده با اتمسفر اصلاح شده‬
‫‪ : RTE Ready to eat‬آماده مصرف ‪ :UCFM Uncooked comminuted fermented meat‬گوشت تخمیری‬

‫خرد شده نپخته‬
‫* اطلاعات فوق تلفیقی از انتشارات علمی‪ ،‬دستورالعم­لهای صنعت و اسناد راهنمای تضمین کیفیت است‪.‬‬

‫** داده های اعتبارسنجی عمر ماندگاری بر اساس تاریخ انقضاء مصرف )‪ (Use by date‬م­یباشد‪.‬‬
‫بعضی مواقع استفاده از دمای پایی ‌نتر از طریق خنک سازی شدید یا خنک سازی عمیق‪ ،‬ممکن است موجب عمر‬
‫ماندگاری طولان ‌یتری گردد‪ .‬تلفیق دما و عمر ماندگاری حاصل از مطالعات معتبر علمی‪ ،‬مستلزم نگهداری اسناد و‬
‫سوابق اعتبارسنجی (تأیید) عمر ماندگاری محصول به منظور راستی آزمایی این تکنیک‌های جایگزین م­یباشد‪ .‬دمای‬

‫پیشنهادی برای نگهداری و عمر ماندگاری محصول در دمایی که مورد آزمایش قرار نگرفته است‪ ،‬باید در یک‬
‫فرآیند اعتبار سنجی بررسی شده و توسط پرایم ِسیف (مرجع قانونی ذیصلاح مسئول برای تنظیم مقررات و‬
‫نظارت بر گوشت‪ ،‬مرغ‪ ،‬غذاهای دریایی و خوراک حیوانات خانگی در ایالت ویکتوریای استرالیا بوده و هدف اصلی‬
‫آن عرضه گوشت‪ ،‬مرغ و غذاهای دریایی سالم برای همه مصرف کنندگان است‪ )PrimeSafe( .‬تأیید شود‪.‬‬

‫‪۲۷‬‬

: ‫منابع مورد استفاده‬
۱-Victoria State Government, PrimeSafe 2017 – 2021
rimesafe.vic.gov.au/standards-and-guidelines/primenotes/shelf-life-
and-labelling-requirements-for-meat-products/
۲- Commonwealth Scientific and Industrial Research Organization
(2021). Refrigerated storage of perishable foods.
۳- Commonwealth Scientific and Industrial Research Organization
(2002). Storage life of meat.
۴- Food and Drug Administration (2019). Refrigerator & freezer
storage chart.
۵- Meat Technology Update (2007). Shelf-life testing: methods for
determining the claimable life of meat products.
۶- U.S Department of Agriculture (2014). Chicken from farm to
table.

۲۸

‫پیامدهای ناشی از بروز بیماری آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در فرآورده های طیور‬

‫محمد مهدی یزدان پناه راوری دکترای عمومی دامپزشکی ‪ ،‬رییس اداره بهداشت و مدیریت بیماری‬
‫های طیور ‪ ،‬زنبور عسل و کرم ابریشم اداره کل دامپزشکی استان کرمان‬
‫پست الکترونیک ‪[email protected]:‬‬
‫آنفلوآنزای طیور‪:‬‬

‫آنفلونزای طیور یک بیماری عفونی در پرندگان ناشی از ویروس آنفلونزای تیپ ‪ A‬می باشد ‪ .‬پرندگان‬
‫آبزی مهاجر بخصوص اردک وحشی ‪ ،‬مخزن طبیعی ویروس های آنفلونزای ‪ A‬می باشند و آنفلونزای‬

‫طیور دارای فرم فوق حاد می باشد‬
‫نگرانی های بهداشت عمومی‪:‬‬
‫رخداد آنفلوانزای فوق حاد در اواسط سال ‪ 3002‬در پرندگان در آسیا و بدنبال آن ابتلای تائید شده‬
‫مورد انسانی که مورد توجه قرار گرفت ‪ .‬بیشتر موارد مبتلایان در رخداد مذکور محدود به افرادی است‬
‫که با پرنده زنده و یا لاشه پرنده تلف شده و همچنین ترشحات پرنده های مبتلا در معرض بیماری‬
‫قرار گرفته اند‪ .‬بیماری در اثر این ویروس پس از شروع در یک مسیر پیش رونده‪ ،‬سبب افزایش شدت‬
‫بیماری و تلفات انسانی گردید که علایم با ذات الریه ویروسی شروع می شود ‪.‬‬
‫پیامد ابتلای ویروس در خصوص بهداشت انسان‪ ،‬احتمال انتقال سریع بیماری از انسان به انسان می‬
‫باشد که می تواند منجر به یک همه گیری خطرناک گردد‪ .‬این توانمندی در شرایطی در ویروس ایجاد‬
‫میشود که بطور همزمان ابتلا به انفلوانزای انسانی و پرندگان در فرد صورت پذیرد‪ ،‬به همین دلیل‬
‫جلوگیری از احتمال مذکور‪ ،‬ضرورت انجام تهمیداتی را می طلبد که مانع همزمانی دو بیماری در‬

‫جمعیت انسانی گردد‪.‬‬
‫پخت متعارف و معمول در دمای بالاتر از ‪ 70‬درجه سانتی گراد به گونه ای که حرارت مذکور به عمق‬
‫موجود در گوشت از‪ H5N1‬می شود ‪ .‬ویروس ‪H5N1‬گوشت برسد باعث غیر فعال شدن ویروس‬
‫طریق نگهداری در یخچال یا انجماد از بین نمی رود‪ .‬کشتار خارج از کشتارگاه مجاز خطرناک می‬
‫باشد‪ ،‬هر چند مصرف گوشت حیوان مشکوک به بیماری و یا مبتلا مجاز نبوده و حیوانات مشکوک به‬

‫آلودگی معدوم می شوند‬
‫تخم مرغ میتواند حاوی ویروس ‪ H5N1‬بر روی پوسته یا زرده و سفیده باشد‪ .‬تخم مرغ مشکوک‬
‫به آلودگی نبایستی بصورت خام یا نیم پز (زرده شل) مصرف گردد ‪ .‬شواهدی مبنی بر وجود ویروس‬
‫در مصرف فراورده هایی که روش صحیح و درست پخت را طی کرده اند در بررسی های اپیدمیولوژیک‬

‫گزارش نشده است‪.‬‬
‫بیشترین احتمال انتقال ویروس آنفلوانزای فوق حاد در زمان کشتار مرغ زنده مبتلا ایجاد میشود‪.‬‬
‫بنابراین لازم است رعایت حداکثری بهداشت در طی فرایند کشتار و پس از کشتار بمنظور جلوگیری‬
‫از تماس و نزدیکی طیور مبتلا با فر آورده های دامی و با سایر فراورده های غذایی و یا سطوح و‬

‫تجهیزات کشتار انجام گیرد‪.‬‬
‫اقدامات انجام شده در رخداد اخیر بیماری انفلوانزا فوق حاد طیور از سویه ‪ H5N1‬که در آسیا و اخیرا‬
‫در اروپا انجام پذیرفته نشان میدهد بیشترین موارد بیماری انسانی از تماس مستقیم با پرنده بیمار و‬
‫همچنین تلف شده حکایت دارد‪ ،‬ممکن است از تنفس گرد و غبار حاوی ویروس و احتمالا در تماس‬

‫با سطوح الوده به ویروس عارض شود‪.‬‬
‫تجربه مناطقی که در ان بیماری رخ داده است نشاندهنده آن است که در مدیریت محدوده تولید‪،‬‬
‫کشتار ‪ ،‬پرکنی‪ ،‬تخلیه امعا و احشا در ارتباط با پرنده زنده‪ ،‬احتمال گسترش الودگی را ایجاد می کند‪.‬‬
‫بنابر اطلاعات موجود بیشترین موارد ابتلا انسانی در طی مراحل کشتار و اقدام به کشتار ‪ ،‬پرکنی و‬

‫‪۲۹‬‬

‫تخلیه امعا و احشا صورت می گیرد لذا کشتارطیور خارج از کشتارگاه مجاز نمی باشد که جلوگیری از‬
‫آلودگی مستلزم بهره مندی از امکانات و وسایل حفاظتی میباشد‪.‬‬

‫مطالعات اخیر در خصوص رسوم موجود و فعالیت انجمن های آموزش سلامت عمومی در خصوص‬
‫این بیماری و خصوصا جمعیت روستایی و کسانی که در معرض بیشترین ریسک ابتلا قراردارند‬
‫متمرکز شده است‪ ،‬اگر چه تغییر رفتار و اماده کردن مصرف کنندگان ‪ ،‬جهت اصلاح عادات غذایی در‬
‫حال حاضر جهت رفع احتمال همه گیری بیماری از اهمیت خاصی برخوردار است‪ .‬تغییر و اصلاح‬
‫فعالیت های مربوط به تغییرات رفتاری وپیشبرد سریع برنامه های اجتماعی اقتصادی از نیاز های‬

‫اساسی محسوب میشود‪.‬‬
‫در برنامه ریزی تولید صنعتی و تحت کنترل شدید دامپزشکی‪ ،‬طیور مبتلا یا آلوده نبایستی وارد‬
‫زنجیره غذایی شوند تا احتمال ورود گوشت طیور مشکوک به آلودگی از طریق آلودگی دست مصرف‬

‫کننده و یا کارگر رستوران به کلی منتفی گردد ‪.‬‬
‫ویروس در دمای پخت دمای ‪ ۷۰‬درجه در مرکز و عمق گوشت غیر فعال می گردد ‪ .‬مصرف گوشت‬
‫مرغی که پخته شده باشد کاملا سالم میباشد‪ .‬گوشتی که بصورت کامل حرارت طبخ را دریافت کرده‬
‫است برای مصرف انسانی سالم میباشد‪ .‬در مناطقی که بیماری انفلوانزای فوق حاد شایع می باشد‬

‫هرگونه تماس با گوشت خام ومنجمد با دست آلوده قبل از پخت می تواند خطرناک باشد‪.‬‬
‫ویروس میتواند در داخل یا سطح تخم مرغ وجود داشته باشد ‪ .‬در فاز ابتدایی شیوع بیماری ویروس‬
‫در البومین و زرده و سطح پوسته تخم مرغ وجود دارد‪ .‬بعضی از گونه ها از جمله اردک بومی ممکن‬

‫است ویروس را بدون نشان دادن علایم بیماری دفع نمایند‪.‬‬
‫بعضی از طیور واکسینه شده بر علیه بیماری ممکن است بدون تظاهرات بیماری به ویروس الوده شده‬

‫باشند که امکان احتمالی الودگی تخم مرغ در این مورد دقیقا معلوم نمیباشد‪.‬‬
‫مدت زمان بقای احتمالی ویروس در مدفوع در دمای مختلف ممکن است در میزان الودگی سطحی‬
‫پوسته تخم مرغ در طی مراحل بسته بندی‪ ،‬نگهداری و حمل و نقل برای انتقال الودگی تاثیر گذار‬
‫باشد ‪ .‬فقط دریافت حرارت پخت میتواند در غیر فعال کردن ویروس موجود در داخل تخم مرغ موثر‬

‫واقع شود‪ .‬مصرف تخم مرغ گله های آلوده مجاز نیست ‪.‬‬
‫تخم مرغ حاصله از طیور تخمگذار مناطق مبتلا نبایستی به صورت خام یا بصورت نیم پز زرده‬
‫عسلی‪ ،‬مصرف گردد‪ .‬پاستوریزاسیون و یا پخت تخم مرغ به میزان قابل توجهی احتمال بیماری را‬

‫کاهش می دهد‪.‬‬
‫توصیه های بهداشتی برای کاهش خطر آلوده شدن به ویروس و همچنین انتقال الودگی به چرخه‬
‫غذایی به منظور کاهش احتمال الودگی‪ ،‬عدم استفاده از تخته و کارد مشترک برای گوشت خام و‬
‫پخته‪ ،‬عدم نگهداری همزمان گوشت خام و پخته ‪ ،‬در صورت دست زدن به گوشت شستن دست ها‬

‫و از تخم مرغ خام و نیم پز برای تهیه فراورده های خوراکی اجتناب گردد ‪.‬‬

‫‪۳۰‬‬

‫دامپزشکی و کووید‪۱۹‬‬

‫اقدامات و توصیه های بهداشتی پیشگیری از کرونا در دام و فرآورده های خام دامی‬

‫محمد کشتکاردکترای عمومی دامپزشکی ‪ ،‬معاون توسعه مدیریت و منابع اداره کل دامپزشکی استان اصفهان‬
‫پست الکترونیک‪[email protected]:‬‬

‫ویروس کووید ‪19‬یکی از انواع ویروسهای متعلق به خانواده کرونا ویریده می باشد که گونه های مختلف‬
‫کرونا ویروس از سالهای قبل در انسان و حیوان عامل ایجاد بیماری شناخته شده اند از جمله سندرم حاد‬

‫تنفسی‪ )3002( SARS-COV‬و سندرم تنفسی‪ )2102 ( MERS-COV‬که هر دوی آنها از‬
‫بتاکرونا ویروسها با منشا خفاش ها هستند‪ .‬البته رفتار‪19-COVID‬مانند ‪SARS‬و ‪MERS‬‬
‫مشخص نیست‪.‬‬
‫راه های انتقال این ویروس هنوز به طور دقیق مشخص نشده است اما راه اصلی انتقال این ویروس‬

‫از انسان به انسان است ‪ .‬شواهد نشان می دهد که این ویروس خاستگاه جانوری دارد و احتمال انتقال آن‬
‫از نوعی خفاش مطرح می باشد‪ .‬آلودگی گونه های حساس جانوری به این ویروس بیشتر پس از تماس با‬

‫انسان آلوده رخ میدهد و انتقال آن به صورت مکانیکی رخ می دهد لذا خصوصا در موارد حتی مشکوک‬
‫به بیماری کرونا بایستی از تماس با دام و فرآورده های خام دامی جدا خودداری گردد‪.‬‬
‫گونه های حیوانات اهلی یا مزرعه مستعد ابتلا به کرونا‪:‬‬

‫در ژانویه ‪۲۰۲۱‬در مورد حساسیت حیوانات به بیماری کووید‪OIE۱۹‬سازمان جهانی بهداشت حیوانات‬
‫بر اساس شواهد موجود در مزارع مباحثی را مطرح و برای متخصصین دامپزشکی توصیه هایی برای‬

‫محافظت انسان و حیوانات در محیط مزرعه عنوان نموده است ‪.‬‬
‫گونه های بسیار حساس ‪ :‬مینکها ( نوعی راسو ) ‪ ،‬موش خرماها و راسوهای معمولی می توانند به‬
‫ویروس آلوده شوند و در صورت آلودگی علائمی همچون علائم تنفسی ‪ ،‬علائم گوارشی و مرگ و میر را‬

‫نشان می دهند‪ .‬حیوانات مذکور از طریق تماس مستقیم و یا از طریق هوا میتوانند بیماری را به سایر‬
‫موش خرماها و یا راسوها منتقل کنند‪ .‬راکونها و خرگوشها نیز از حیوانات حساس به این بیماری هستند‬

‫‪.‬ولی تا کنون شواهدی مبنی بر انتقال بیماری از آنها به همنوعان خودشان مشاهده نشده است‬
‫گونه های با حساسیت کم ‪ :‬خوکها و گاوها حساسیت بسیار کمی به ویروس دارند که پس از تلقیح‬

‫با دوز بالای ویروس در محیط آزمایشگاهی ‪ ،‬علائم بسیار خفیف تنفسی ( در خوکها ) را نشان دادند ‪.‬‬
‫گونه های غیر حساس ‪ :‬مرغها ‪ ،‬بوقلمونها ‪ ،‬بلدرچین ها ‪ ،‬غازها ‪ ،‬اردکها و همینطور ماهی ها نمی‬

‫توانند به ویروس آلوده شوند‪.‬‬
‫گونه های حیوانات همراه مستعد به بیماری‬
‫سگ وگربه ها ‪ :‬می توانند به ویروس آلوده شوند و علائم تنفسی یا گوارشی نشان دهند البته سگ‬
‫ها بیماری را به سایر سگ هایی که در تماس هستند منتقل نمی کنند و یک مطالعه در مورد گربه ها‬
‫‪.‬نشان داده است که آنها می توانند ویروس را به گونه های دیگر منتقل کنند‬

‫اقدامات پیشگیرانه ‪:‬‬
‫لازم است اقدامات پیشگیرانه و بهداشتی زیر در هنگام مراجعه به مراکز پرورش دام و طیور ‪ ،‬اماکن تولید‬

‫و بسته بندی فرآورده های خام دامی و فروشگاههای مواد پروتئینی به دقت رعایت شود ‪.‬‬
‫مزارع پرورشی‬

‫کارگران و بازدیدکنندگان باید وسایل نقلیه خود را در مناطقی تعیین شده و دور از محل نگهداری‬
‫حیوانات پارک کنند‪ .‬ورود بازدیدکنندگان غیرضروری در محل مجاز نمی باشد‪ .‬برای کلیه افرادی که به‬

‫مزرعه وارد می شوند باید سوابقی ثبت شود و اگر دمای بدنشان بیشتر از ‪ 37‬درجه باشد اجازه حضور‬
‫ندارند‪.‬کسانی که علایم بالینی مشابه با کووید‪ 19‬دارند یا افرادی که آزمایش کرونای آنان مثبت است و‬

‫‪۳۱‬‬

‫یا افرادی که در تماس با بیماران بوده اند تا زمانی که سلامت آنان توسط پزشک تایید نگردد مجاز به‬
‫ورود به مزرعه نیستند‪ .‬از حضور سگ ‪ ،‬گربه ‪ ،‬حیوانات وحشی در مراکز جلوگیری شود‪ .‬با استفاده از‬

‫ضدعفونی کننده های توصیه شده نسبت به پاکسازی جایگاههای دام اقدام شود‪ .‬بسته به فعالیتی که در‬
‫مزارع انجام می شود تجهیزات حفاظت شخصی برای کارگران تهیه و استفاده گردد از حوضچه های‬
‫ضدعفونی کننده مناسب در محلهای ورودی مزارع استفاده شود و به طور مرتب محلهای مشترک‬
‫کارگران مزرعه تمیز و ضدعفونی شوند‪ .‬همیشه قبل یا بعد از استفاده از وسایل نسبت به ضدعفونی‬

‫کردن آنها اقدام گردد‪ .‬تهیه و ارسال مواد خوراکی از محیط خارج مزرعه به داخل به حداقل ممکن برسد‬
‫)مثلا هفته ای یک بار ( با رعایت اصول قرنطینه وانتقال ایمن‪ .‬تهویه مناسب در سالنهای محل فعالیت‬
‫بررسی شود‪ .‬پیامهای آموزشی در مورد اصول بهداشتی و نحوه اجرای ان در اختیار کارگران قرار گیرد‬
‫واهمیت آن روزانه یادآوری و بر نحوه اجرای آن اصول توسط کارگران نظارت جدی شود‪ .‬تا حد امکان در‬

‫مواقع فعالیت ‪ ,‬غذا خوردن و سایر مراسم کارگران از دورهمی استفاده نکنند و فاصله حداقل دومتری‬
‫رعایت شود و حتی الامکان برای هر فرد از میز جدا گانه استفاده شود‪ .‬رعایت بهداشت تنفسی از طریق‬
‫پوشاندن عطسه و سرفه با آرنج بسته و یا داخل دستمال کاغذی و دفع بهداشتی دستمال کاغذی‪ ،‬ماسک‬

‫و هرگونه وسیله بهداشتی استفاده شده‪.‬‬
‫بهداشت مواد غذایی ‪:‬‬

‫توصیه می گردد فرآورده های خام دامی از جمله مرغ ‪ ،‬ماهی ‪ ،‬میگو‪ ،‬گوشت و‪ ...‬در بسته بندی هایی که‬
‫مورد تایید سازمان دامپزشکی کشور می باشد قرار گرفته باشد و در واحد صنفی و فروشگاههای زنجیره‬
‫ای و میادین تره بار عرضه شود‪ .‬توصیه می گردد به منظور کاهش تماس مرغ ‪ ،‬ماهی ‪ ،‬میگو با سطوح‬
‫و دست از قطعه قطعه و تمیز کردن و رو باز بودن آن ها در مراکز عرضه و صنفی خودداری شود ‪ .‬گوشت‬
‫چرخ کرده و آماده‪ ،‬بدون بسته بندی دارای مجوز دامپزشکی عرضه نگردد و در صورت تقاضای مشتری‬
‫فقط در حضور وی و با رعایت بهداشت فردی و تجهیزات محیطی گوشت می تواند چرخ گردد‪ .‬عرضه و‬
‫فروش محصولات گوشتی و هرگونه فرآورده خام دام و طیور به صورت دستفروشی و سیار در خارج از‬

‫محل های صنفی ممنوع میباشد‪ .‬فرآورده های خام دامی (مرغ ‪ ،‬ماهی ‪ ،‬گوشت ) در خارج از یخچال‬
‫نگهداری نشود ‪.‬‬

‫ابزار‪ ،‬تجهیزات و ساختمان محل عرضه فرآورده های خام دامی‪:‬‬
‫یخچال و فریرزها ‪ ،‬ابزار و تجهیزات ‪ ،‬تخته گوشت ‪ ،‬چاقو ‪ ،‬ساتور ‪ ،‬سینی ‪ ،‬چرخ گوشت ‪ ،‬ترازو و امثال‬
‫آن بطور مستمر ضدعفونی شود‪ .‬تهیه ماسک ‪ ،‬کلاه ‪ ،‬دستکش و پیش بند یکبار مصرف جهت استفاده در‬

‫حین کار بصورت روزانه ضروری است‪ .‬ظرف حاوی صابون مایع و دستمال کاغذی در کنار دستشویی‬
‫تعبیه گردد‪ .‬جهت نقل و انتقال محصولات از خودروهای حمل و نقل ضدعفونی شده و دارای پروانه از‬
‫سازمان دامپزشکی کشورباشد ‪ .‬کارت خوان‪ ،‬کلیه دستگیره در و یخچال و فریزرها و در صورت وجود میز‬
‫و صندلی یا مبلمان می بایست بصورت مستمر ضدعفونی شود‪ .‬استفاده از هواکش وباز گذاشتن درها و‬
‫پنجره های در واحد صنفی ضروری می باشد طوریکه همیشه هوای مناسب و بدون بو در داخل محل‬
‫باشد‪ .‬دیوار ‪ ،‬کف سقف‪ ،‬روشویی و ابزار کار بصورت روزانه گندزدایی شود‪ .‬سطوح دارای تماس مشترک‬
‫با دستمال ‪ ،‬تمیز و خشک شده و سپس گندزدایی گردد‪ .‬در خصوص جمع آوری و دفع پسماند رعایت‬
‫تمامی ملاحظات بهداشتی (جمع آوری پسماند در کیسه های پلاستیکی محکم بدون درز و نشت ) و‬

‫سطل های پدالی الزامی است ‪.‬‬
‫ضروری است با رعایت و جدی گرفتن ضوابط بهداشتی و نکات ایمنی زیستی در دامداریها و مراکز تولید‬
‫و عرضه فرآورده های خام دامی در قطع زنجیره انتقال ویروس های نانومتری کووید ‪ 19‬و کاهش عامل‬

‫عفونت زا اقدامات موثری صورت گیرد ‪.‬‬

‫‪۳۲‬‬

۳۳

‫آنالیز شبکه و آنالیز خطر نقل و انتقالات دام ایران در سال ‪۱۳۹۹‬و بهار سال‪۱۴۰۰‬‬

‫کامران میرزایی‬
‫دکترای عمومی دامپزشکی ‪-‬متخصص اپیدمیولوژی دامپزشکی ‪-‬کارشناس دفتر بهداشت و مدیریت بیماری های طیور ‪،‬‬

‫زنبور عسل و کرم ابریشم‬
‫پست الکترونیک ‪[email protected] :‬‬

‫امیر جوادی‬
‫دکترای عمومی دامپزشکی ‪-‬متخصص بیماری های داخلی دام بزرگ ‪-‬کارشناس دفتر بهداشت و مدیریت بیماری های‬

‫دامی‬

‫پست الکترونیک ‪[email protected] :‬‬
‫فهرست مطالب ‪:‬‬

‫‪ -1‬مقدم ‪.‬ه‬
‫‪1-1‬آنالیز شبکه (‪)Network Analysis‬‬

‫‪1-2‬آنالیز خطر (‪)Risk Analysis‬‬
‫‪-2‬انالیز شبکه نقل و انتقالات‬

‫‪۲-۱‬نتایج آنالیز شبکه انجام شده بر روی داده های نقل و انتقالات دام سنگین کشور‬
‫‪2-2‬توصیف وضعیت کلی نقل و انتقالات دام سنگین‬
‫‪۲-2-۱‬ورودی دام سنگین استان ها‬
‫‪2-2-2‬خروجی دام سنگین استان ها‬
‫‪۲-2-۳‬جابجایی گاو درماه های مختلف‬
‫‪۲-۳‬شاخص های مختلف تحلیل شبکه‬

‫‪۲-3-۱‬ضریب خوشه بندی ‪ /‬انتقال پذیری مرکزی (‪Clustering Coefficient /‬‬
‫‪)Transitivity Centrality‬‬

‫‪2-3-۲‬بینابینیت مرکزی (‪)Betweeness Centrality‬‬
‫‪۲-3-۳‬تراکم (‪)Density‬‬

‫‪۲-3-۴‬اتصال (‪)Connectiveness‬‬
‫‪۲-3-۵‬درجه (‪)Degree‬‬

‫‪۲-3-۶‬قدرت نودها (‪)strength‬‬
‫‪۲-۴‬شبکه نقل و انتقالات جمعیت دام سنگین با احتساب استان تهران به عنوان مقصد‬

‫‪۲-4-۱‬ارزیابی خطر ورود بیماری به استان تهران‬
‫‪ 2-4-1-1‬قدرت نودها‬

‫‪-3‬آنالیز شبکه نقل و انتقالات جمعیت دام سبک‬
‫‪۳-۱‬مقدمه‬

‫‪۳۴‬‬

‫‪۳-۲‬توصیف وضعیت کلی نقل و انتقالات دام سبک‬
‫‪۳-2-۱‬ورودی دام سبک استان ها‬
‫‪۳-2-۲‬خروجی دام سبک استان ها‬

‫‪3-2-3‬جابجایی گوسفند و بز درماه های مختلف‬
‫‪3-3‬شاخص های مختلف تحلیل شبکه‬

‫‪۳-3-۱‬ضریب خوشه بندی ‪ /‬انتقال پذیری مرکزی (‪Clustering Coefficient /‬‬
‫‪)Transitivity Centrality‬‬

‫‪۳-3-۲‬بینابینیت مرکزی (‪)Betweeness Centrality‬‬
‫‪3-3-3‬تراکم (‪)Density‬‬

‫‪۳-3-۴‬اتصال (‪)Connectiveness‬‬
‫‪۳-3-۵‬درجه (‪)Degree‬‬

‫‪۳-3-۶‬قدرت نودها (‪)strength‬‬
‫‪۳-3-۷‬شبکه نقل و انتقالات جمعیت دام سنگین با احتساب استان تهران به عنوان مقصد‬

‫‪۳-3-۸‬ارزیابی خطر ورود بیماری به استان تهران‬
‫‪ -3-3-8-1‬قدرت نودها‬

‫‪-4‬ارزیابی خطر انتشار (‪)Spread Risk Assessment‬‬

‫‪-1‬مقدمه‬
‫در این گزارش قصد داریم نتایج دو آنالیز انجام شده برروی داده های نقل و انتقالات دامی کشور طی سال‬
‫‪۱۳۹۹‬و بهار سال ‪۱۴۰۰‬را ارائه نماییم (آنالیز شبکه ‪ Network Analysis‬و آنالیز خطر‪ .)Risk Analysis‬در‬

‫ابتدا اجازه دهید تا به اهداف انجام این آنالیزها و توضیحات کلی در خصوص آنها اشاره نماییم‪.‬‬
‫‪۱-۱‬آنالیز شبکه (‪)Network Analysis‬‬

‫در واقع اینجا ما انبوهی از اطلاعات جابجایی دام ها را در دسترس داریم که بدون آنالیز شبکه و وقتی تنها این‬
‫داده ها را در جداول عظیم و بی سرو ته داریم‪ ،‬نمی توانیم درک درستی از ساختار تشکیل دهنده این مجموعه‬
‫اطلاعات داشته باشیم‪ .‬در واقع کار این آنالیز به نمایش درآوردن و قابل درک کردن ساختار تشکیل دهنده این‬
‫شبکه در هم پیچیده است (بدین منظور از نرم افزارهای مختلف مثل ‪ SPSS ،R ،QGIS‬و حتی اکسل‬
‫استفاده شده است که در هر کدام به نوبه خود و در جایگاهی ویژه و برای هدفی خاص مورد استفاده قرار گرفته‬

‫است‪.‬‬
‫برای اینکه لزوم انجام آنالیز شبکه را دریابیم‪ ،‬در نظر بگیرید داده های مربوط به نقل و انتقالات دامی را در‬
‫سطح کشور در دسترس دارید و می خواهید برای نمایش ساختار کلی آن از نمودار های میله ای استفاده نمایید‪.‬‬
‫در این صورت برای داده های ورودی هر یک از استان ها یک نمودار‪ ،‬و برای داده های خروجی هریک از استان‬
‫ها نیز یک نمودار خواهید داشت که در اینجا در نمودار شماره یک برای مثال‪ ،‬نقل و انتقالات تجمیع شده‬
‫خروجی گاو یکی از استان ها (استان همدان) به مقصد استان های مختلف بصورت نمودار به نمایش در آمده‬
‫است‪ .‬بدیهی است تداعی این تعداد بالای نمودارها در کنار هم و درک ساختار نقل و انتقالات دام کشور بدین‬

‫صورت امکانپذیر نیست‪.‬‬

‫‪۳۵‬‬

‫نمودار ‪ :1‬نقل و انتقالات تجمیع شده خروجی گاو یکی از استان ها (استان همدان)‬
‫از طرف دیگر با استفاده از نرم افزارهای موجود در این زمینه‪ ،‬سعی شد که این شبکه پیچیده نقل و انتقالات‬
‫دام در کشور بر روی نقشه پیاده شود تا در ایجاد درک بهتری از وضعیت نقل و انتقالات در ذهن ما موثر واقع‬
‫شود‪ .‬شکل شماره یک‪ ،‬یکی از این نقشه ها را به نمایش گذارده است؛ که با وجود آنکه سعی شده است ضخامت‬
‫و رنگ فلش های موجود در نقشه متناسب با حجم محموله های جابجا شده باشد‪ ،‬بدلیل وسعت زیاد داده های‬

‫موجود‪ ،‬شاهد یک شبکه درهم پیچیده هستیم که مطالب زیادی را به مشاهده گر منتقل نمی نماید‪.‬‬

‫شکل‪ :2‬نقشه نقل و انتقالات دام سنگین کشور با احتساب وزندهی تعداد دام جابجا شده در هر محموله‬
‫لذا واضح است که در اینجا ما نیازمند ابزاری هستیم که ساختار کلی این شبکه را به ما نمایش دهد و آن چیزی‬
‫نیست بجز "آنالیز شبکه"‪ .‬در این فرایند با استفاده از شاخص های مختلف می توان نقش های اصلی‪ ،‬محل‬
‫های کلیدی و جریانات مهم در شبکه را شناسایی نمود‪ .‬اهمیت شناخت این ساختار از آنجاست که این شبکه‬
‫مانند یک بستری عمل می نماید که در صورت ورود یک پاتوژن به این بستر به راحتی باعث انتشار آن می‬
‫گردد‪ .‬در واقع می توان تعیین نمود در صورت ورود مثل ًا یک سویه جدید از ویروس تب برفکی به کشور‪ ،‬چه‬
‫اتفاقاتی در زمینه نحوه انتشار بیماری خواهد افتاد و انجام اقدامات کنترلی در کدام نقاط می تواند بیشترین تأثیر‬
‫را در جلوگیری از انتشار آن در کل کشور داشته باشد‪ .‬همچنین این موضوع در خصوص بیماری های بومی نیز‬

‫‪36‬‬

‫صحت دارد و بدین گونه می توان نقش های کلیدی محل های مهم در نگهداری ویروس در جمعیت های حساس‬
‫را شناسایی نمود و برای کنترل بیماری برنامه ریزی کرد‪.‬‬
‫‪ ۱-۲‬آنالیز خطر (‪)Risk Analysis‬‬

‫در این قسمت هدف ما تهیه نقشه خطر نهایی خطر با تخصیص وزن های متفاوت به عوامل خطر مختلف می‬
‫باشد‪ .‬در واقع در این قسمت ما با استفاده از نقشه های موجود و همچنین نقشه های تهیه شده از نقل و انتقالات‬
‫دامی‪ ،‬عوامل خطر مختلف با وزندهی خاصی که مد نظر ماست را وارد مدل نموده و نقشه نهایی خطر را تهیه می‬
‫نماییم‪ .‬بدین گونه اولویت بندی بین استان ها و شهرستان های پرخطر تا کم خطر مشخص خواهند شد که در‬

‫تصمیم گیری ها برای هدایت اقدامات کنترلی به نقاط مهم (‪ )Hot Spots‬به ما کمک خواهند نمود‪.‬‬
‫‪-2‬آنالیز شبکه نقل و انتقالات جمعیت دام سنگین‬

‫‪۲-۱‬نتایج آنالیز شبکه انجام شده بر روی داده های نقل و انتقالات دام سنگین کشور‬
‫اگر بخواهیم داده های نقل و انتقالات دام سنگین کشور را بصورت یک شبکه نمایش دهیم‪ ،‬نتیجه به شکل شماره دو‬
‫ترسیم خواهد شد‪ .‬در این شبکه ‪ 13‬گره )‪ ) Node‬یا استان وجود دارد که بین آنها ارتباط( ‪( ) Link‬محموله های دام‬

‫زنده) برقرار است که نشاندهنده محموله های حمل شده بین استان های مختلف می باشند‪.‬‬

‫‪۳۷‬‬

‫شکل‪ : 3‬شبکه نقل و انتقالات دام سنگین کشور در سال ‪۱۳۹۹‬و بهار‪۱۴۰۰‬‬
‫تعداد کل لینک های شبکه (تعداد محموله ها) ‪ 484‬محموله می باشد که باید توجه داشت این تعداد محموله‬
‫در واقع تجمیع شده است‪ .‬بدین معنی که مثل ًا اگر از استان تهران به استان گیلان مجموع ًا ‪۱۰‬محموله‬
‫‪۱۰۰‬رأسی دام جا به جا شده باشد‪ ،‬در این آنالیز تجمیع شده و به عنوان یک محموله ‪۱۰۰۰‬رأسی در نظر گرفته‬

‫شده اند‪.‬‬
‫در شکل شماره سه‪ ،‬شبکه نقل و انتقالات دام سنگین کشور با احتساب وزندهی بر حسب تعداد دام سنگین‬

‫جابجا شده به نمایش در آمده است که در آن‪ ،‬قطر گره ها متناسب با حجم محموله های جابجا شده می‬
‫باشد‪.‬‬

‫شکل‪ :4‬شبکه نقل و انتقالات دام سنگین کشور در سال ‪۱۳۹۹‬و بهار‪( ۱۴۰۰‬با احتساب وزندهی بر حسب‬
‫تعداد دام)‬

‫‪۳۸‬‬

‫‪ ۲-2‬توصیف وضعیت کلی نقل و انتقالات دام سنگین‬
‫‪2-2-1‬ورودی دام سنگین استان ها‬

‫ورودی گاو استان های مختلف در جدول و نمودار های ذیل به نمایش در آمده اند‪ .‬استان تهران با تعداد‬
‫نزدیک به‪ ۳۱۰۰۰‬رأس دام سنگین وارده‪ ،‬بیشترین ورودی را داشته است که نشاندهنده عمده ترین بازار‬

‫مصرف این صنعت در پایتخت کشور می باشد‪.‬‬
‫در نمودار جعبه و میله نیز توزیع محموله های ورودی به استان های مختلف در کشور بخوبی به نمایش در‬

‫آمده و کل استان ها در ‪ 4‬چارک مختلف ذیل طبقه بندی شده اند‪:‬‬
‫چارک اول‪ :‬یک چهارم استان های کشور دارای ورودی به تعداد ‪۳۷۱‬تا ‪۲۶۹۸‬رأس دام سنگین می باشند‪.‬‬

‫چارک دوم‪ :‬یک چهارم استان های کشور دارای ورودی به تعداد ‪۲۶۹۸‬تا ‪۱۱۱۲۱‬رأس دام سنگین می‬
‫باشند‪.‬‬

‫چارک سوم‪ :‬یک چهارم استان های کشور دارای ورودی به تعداد ‪۱۱۱۲۱‬تا ‪ 20277‬رأس دام سنگین می‬
‫باشند‪.‬‬

‫چارک چهارم‪ :‬یک چهارم استان های کشور دارای ورودی به تعداد ‪ 20277‬تا‪ 24878‬رأس دام سنگین‬
‫می باشند‪.‬‬

‫توجه‪ :‬دو استان تهران و خراسان رضوی با تعداد دام ورودی به ترتیب به تعداد ‪129891‬و ‪ 6۴4۸6‬رأس‬
‫بدلیل حجم بالای تعداد دام ورودی‪ ،‬به عنوان داده های پرت در نظر گرفته شده اند‪.‬‬

‫‪۳۹‬‬

‫جدول‪ :5‬جدول محموله های ورودی به استان های مختلف‬

‫تعداد کل دام جابجا شده‬ ‫استان مقصد‬
‫‪129891‬‬ ‫تهران‬
‫‪64486‬‬
‫‪42878‬‬ ‫خراسان رضوئ‬
‫‪35042‬‬ ‫آذربايجان شرقي‬
‫‪31882‬‬
‫‪21128‬‬ ‫قم‬
‫‪20864‬‬ ‫قزوين‬
‫‪20277‬‬ ‫مرکزي‬
‫‪15966‬‬ ‫گيلان‬
‫‪15904‬‬ ‫گلستان‬
‫‪15240‬‬ ‫اصفهان‬
‫‪13445‬‬ ‫کرمانشاه‬
‫كرمان‬
‫‪12388‬‬ ‫مازندران‬
‫‪11882‬‬
‫‪11188‬‬ ‫سيستان وبلوچستان‬
‫‪11121‬‬ ‫فارس‬
‫‪9199‬‬
‫‪7659‬‬ ‫كردستان‬
‫‪5919‬‬ ‫هرمزگان‬
‫‪5103‬‬ ‫آذربايجان غربي‬
‫‪4439‬‬
‫‪3492‬‬ ‫البرز‬
‫‪2903‬‬ ‫بوشهر‬
‫‪2698‬‬ ‫خوزستان‬
‫‪1652‬‬ ‫سمنان‬
‫‪1457‬‬ ‫لرستان‬
‫‪1278‬‬ ‫همدان‬

‫‪965‬‬ ‫يزد‬
‫‪916‬‬ ‫خراسان جنوبي‬
‫‪759‬‬
‫‪371‬‬ ‫زنجان‬
‫اردبيل‬
‫كهگيلويه وبويراحمد‬
‫ايلام‬
‫خراسان شمالي‬
‫چهارمحال وبختيارئ‬

‫نمودار‪ : 6‬نمودار جعبه و میله محموله های ورودی به استان های مختلف‬

‫‪۴۰‬‬

‫نمودارهای جعبه و میله (‪ )Box plot‬بهترین نمودارها برای نمایش ساختار کلی توزیع داده ها هستند‪ .‬برای‬
‫مثال نمودار نشان می دهد که در اینجا دو داده پرت (‪ )Outlier‬وجود دارد که استان های تهران و خراسان‬
‫رضوی هستند‪ .‬اگر این دو استان را کنار بگذاریم‪ ،‬حداقل تعداد دام جابجاشده ‪371‬رأس و حداکثر دام جابجا شده‬
‫‪۴۲878‬رأس بوده است و میانه حدود ‪11000‬رأس می باشد که این بدین معنی است که نیمی از استان های ما‬
‫کمتر از ‪11000‬رأس دام ورودی داشته اند‪ .‬بالتبع‪ ،‬چارک اول بسیار پایینتر است (یعنی یک چهارم استان ها‬
‫ورودی گاو ناچیزی داشته اند (بین ‪ 371‬تا ‪2698‬رأس گاو)) و چارک دوم بین ‪ 2698‬تا ‪11121‬رأس و چارک‬
‫سوم بین ‪11121‬تا ‪20277‬رأس و چارک چهارم هم بین ‪20277‬تا ‪42878‬رأس قرار دارد (هر کدام از این چارک‬
‫ها نشاندهنده این هستند که یک چهارم استان های کشور که در این بازه قرار می گیرند‪ ،‬چقدر دام ورودی داشته‬

‫اند؟)‪.‬‬

‫نمودار‪ : 7‬ده استان دارای بیشترین ورودی دام سنگین‬
‫واردات حجم بالای دام سنگین در هر یک از این ده استان به دلیل ظرفیت های بالای پرورش دام پرواری و‬
‫جمعیت بالای دام می باشد‪ .‬بحث قاچاق دام نیز می تواند در برخی استان ها تا حدی مطرح باشد که می بایست‬

‫در این زمینه بررسی های بیشتری صورت گیرد‪.‬‬
‫‪2-۲-۲‬خروجی دام سنگین استان ها‬

‫خروجی گاو استان های مختلف در جدول و نمودار های ذیل به نمایش در آمده اند‪ .‬استان خراسان رضوی با‬
‫تعداد نزدیک به ‪90000‬رأس دام سنگین خروجی‪ ،‬بیشترین خروجی را داشته است و بعد از آن استان های‬

‫آذربایجان غربی و شرقی در جایگاه های بعدی قرار دارند‪.‬‬
‫عمده دلیل این امر وجود میادین دام مهم در این استان ها و ورود دام های وارداتی از کشورهای همسایه به این‬

‫میادین و ارسال آنها به نقاط مختلف کشور می باشد‪.‬‬
‫در نمودار جعبه و میله نیز توزیع محموله های خروجی از استان های مختلف در کشور بخوبی به نمایش در آمده‬

‫و کل استان ها در ‪ 4‬چارک مختلف ذیل طبقه بندی شده اند‪:‬‬
‫چارک اول‪ :‬یک چهارم استان های کشور دارای خروجی به تعداد ‪ 1005‬تا ‪4521‬رأس دام سنگین می باشند‪.‬‬
‫چارک دوم‪ :‬یک چهارم استان های کشور دارای خروجی به تعداد ‪ 4521‬تا ‪ 7279‬رأس دام سنگین می باشند‪.‬‬
‫چارک سوم‪ :‬یک چهارم استان های کشور دارای خروجی به تعداد ‪ 7279‬تا ‪۲۰۰۳۴‬رأس دام سنگین می باشند‪.‬‬
‫چارک چهارم‪ :‬یک چهارم استان های کشور دارای خروجی به تعداد ‪ ۲۰۰۳۴‬تا ‪ ۳۶888‬رأس دام سنگین می‬

‫باشند‪.‬‬

‫‪۴۱‬‬

‫توجه‪ :‬سه استان خراسان رضوی‪ ،‬آذربایجان غربی و شرقی به ترتیب با تعداد دام خروجی به تعداد‪،89425‬‬
‫‪ 86934‬و ‪ 45267‬رأس بدلیل حجم بالای تعداد دام خروجی‪ ،‬به عنوان داده های پرت در نظر گرفته شده‬

‫اند‪.‬‬

‫جدول ‪ :8‬جدول محموله های خروجی از استان های مختلف‬

‫تعداد کل دام جابجا شده‬ ‫استان مبدأ‬
‫‪89425‬‬ ‫خراسان رضوئ‬
‫‪86934‬‬ ‫آذربايجان غربي‬
‫‪45267‬‬ ‫آذربايجان شرقي‬
‫‪36888‬‬
‫‪35507‬‬ ‫اردبيل‬
‫‪31261‬‬ ‫گلستان‬
‫‪23227‬‬ ‫فارس‬
‫‪20034‬‬ ‫گيلان‬
‫‪19506‬‬ ‫لرستان‬
‫‪16118‬‬
‫‪13736‬‬ ‫قم‬
‫‪10185‬‬ ‫قزوين‬
‫‪10174‬‬ ‫اصفهان‬
‫‪7945‬‬ ‫خراسان شمالي‬
‫‪7598‬‬ ‫كرمان‬
‫‪7279‬‬ ‫تهران‬
‫‪6839‬‬ ‫مرکزي‬
‫‪6731‬‬ ‫خراسان جنوبي‬
‫‪6564‬‬ ‫زنجان‬
‫‪6323‬‬ ‫هرمزگان‬
‫‪6303‬‬ ‫خوزستان‬
‫‪5712‬‬ ‫كردستان‬
‫‪5108‬‬ ‫بوشهر‬
‫‪4521‬‬ ‫سيستان وبلوچستان‬
‫‪4218‬‬ ‫البرز‬
‫‪2054‬‬ ‫کرمانشاه‬
‫‪1611‬‬ ‫سمنان‬
‫‪1381‬‬ ‫مازندران‬
‫‪1198‬‬
‫‪1009‬‬ ‫يزد‬
‫‪1005‬‬ ‫همدان‬
‫ايلام‬
‫چهارمحال وبختيارئ‬
‫كهگيلويه وبويراحمد‬

‫‪۴۲‬‬

‫نمودار‪ :9‬نمودار جعبه و میله محموله های خروجی از استان های مختلف‬

‫نمودار‪ : 10‬ده استان دارای بیشترین خروجی دام سنگین‬

‫‪۴۳‬‬

‫ ‪۲-۲-۳1 -1.1‬جابجایی گاو درماه های مختلف‬

‫نمودار ‪ 11‬نوسانات حجم جابجایی گاو در ماه های مختلف سال‬

‫در زمینه نوسانات حجم دام جابجا شده در کشور‪ ،‬اعیاد مذهبی از جمله عید قربان‪ ،‬ماه رمضان و این موضوع‬
‫که با اتمام فصل مناسب برای کشاورزی‪ ،‬برخی از مردم اقدام به خرید دام نموده و به دامداری مشغول می‬
‫شوند و ‪ ...‬تأثیرگذار می باشند‪ .‬اما کاهش این حجم در اوایل سال ‪ ۱۳99‬بیشتر بدلیل تأثیر پاندمی کرونا بر‬

‫بازار و نقل و انتقالات دامی است‪.‬‬
‫‪۲-۳‬شاخص های مختلف تحلیل شبکه‬
‫همانطور که قبل ًا اشاره شد‪ ،‬با این شاخص ها می توان نقش های اصلی‪ ،‬محل های کلیدی و جریانات مهم‬
‫در شبکه را شناسایی نمود و تعیین کرد که با ورود بیماری به این شبکه حمل و نقل‪ ،‬چه اتفاقاتی در زمینه‬

‫نحوه انتشار بیماری خواهد افتاد‪.‬‬
‫‪۲-3-۱‬ضریب خوشه بندی ‪ /‬انتقال پذیری مرکزی (‪)Clustering Coefficient /Transitivity Centrality‬‬
‫این شاخص نشان می دهد چه نسبتی از لینک های ممکن بین هر استان و سایر استان ها برقرار شده است؟‬
‫برای مثال در مورد نود تهران این شاخص حدود ‪ 55‬درصد می باشد که این بدین معنی است که در شبکه‬

‫حاضر‪ 55 ،‬درصد از لینک های ممکن بین استان تهران و بقیه استان ها برقرار شده است‪.‬‬

‫‪۴۴‬‬

‫جدول‪ :12‬نسبتی از لینک های ممکن که بین هر استان و سایر استان های کشور برقرار شده است‬

‫‪2-3-2‬بینابینیت مرکزی (‪)Betweeness Centrality‬‬
‫این شاخص نشان می دهد که از هر نود چه تعداد مسیر برای حمل و نقل دام عبور می کند؟ برای مثال در‬

‫شبکه حاضر‪ ،‬تعداد مسیر هایی که از نود تهران می گذرند ‪ 90‬مسیر می باشد‪.‬‬
‫جدول‪ :13‬تعداد مسیرهایی که از هر استان می گذرند‬

‫‪۲-3-۳‬تراکم (‪)Density‬‬
‫این شاخص نشان می دهد که نسبت تعداد لینک های موجود به تعداد لینک های ممکن در کل شبکه چقدر‬
‫است؟ در اینجا این شاخص حدود ‪ ۵۲‬درصد بدست آمده است که به بیان دیگر نشاندهنده اینست که شبکه‬
‫حاضر می تواند تقریب ًا دو برابر حالت فعلی خود شلوغ تر باشد ولی هم اکنون مسیر های بین نود های مختلف‬

‫حدود نیمی از آنچه که امکان وقوع دارد‪ ،‬فعال می باشد‪.‬‬
‫‪۲-3-۴‬اتصال (‪)Connectiveness‬‬

‫این شاخص نشان می دهد که آیا همه نودها از طریق یک مسیر با هم در ارتباط هستند؟ در شبکه حاضر‬
‫خروجی این شاخص مثبت است‪ .‬بدین معنی که همه نودهای این شبکه به هم متصل می باشند‪ .‬لذا نتیجه‬

‫گیری می شود در صورت ورود بیماری‪ ،‬هیچ استانی ایمن از انتشار بیماری نخواهد بود‪.‬‬
‫‪۲-3-۵‬درجه (‪)Degree‬‬

‫این شاخص لیست کل محموله های ورودی‪/‬خروجی استان ها را نمایش می دهد‪ .‬برای مثال‪ ،‬جداول ذیل نشان‬
‫می دهند که استان تهران دارای ‪ ۵۲‬لینک (محموله نقل و انتقال تجمیع شده) می باشد که ‪۲۸‬مورد از آنها‬

‫ورودی و ‪۲۴‬مورد از آنها خروجی بوده اند‪.‬‬
‫برای نمایش این شاخص‪ ،‬نرم افزار هیستوگرامی به شکل ذیل ارائه می دهد که به راحتی قابل تفسیر می باشد؛‬
‫برای مثال بلندترین میله در این نمودار نشاندهنده اینست که در شبکه حاضر‪ ،‬چهار استان وجود دارند که هر‬
‫کدام دارای حدود ‪۲۵‬لینک می باشند و فقط یک استان وجود دارد که بیش از ‪ ۵۰‬لینک دارد (تهران‪ ۵۲ :‬لینک)‬
‫و همچنین دو استان وجود دارند که هر کدام ‪۱۲‬لینک دارند (هرمزگان و کهکیلویه و بویراحمد)‪ .‬ضمن ًا اکثر استان‬
‫ها دارای نقل و انتقالات زیادی هستند (بالای ‪۱۵‬لینک) و هیچ استانی بین این ‪۳۱‬استان وجود ندارد که تعداد‬

‫‪۴۵‬‬

‫نقل و انتقالات آن کمتر از ‪۱۰‬مورد باشد‪.‬‬

‫نمودار‪ :14‬هیستوگرام تعداد لینک ها‬
‫جدول‪ : 5‬لیست محموله های ورودی‪/‬خروجی استان ها‬

‫جدول‪ :15‬لیست محموله های ورودی استان ها‬

‫جدول‪ :16‬لیست محموله های خروجی استان ها‬

‫‪۴۶‬‬