ความรู้พื้นฐานนาฏศิลป์ไทย

เอกสารการสอน
เรื่อง ความร้เู บ้อื งตน้ เกี่ยวกบั

นาฏศลิ ป์ไทย

นางสาวหทัยรัตน์ อทุ ธา
ครผู ู้สอน

ความรู้เบื้องต้นเกย่ี วนาฏศลิ ปไ์ ทย

นาฏศิลปเ์ ป็นสว่ นหนงึ่ ของศลิ ปะสาขาวิจิตรศิลป์ และเป็น
มรดกทางวัฒนธรรม การศึกษานาฏศลิ ป์จึงเป็นการศึกษาวัฒนธรรม
แขนงหนงึ่ ซงึ่ นอกจากแสดงความเป็นอารยะของประเทศแล้วนาฏศิลป์
ยงั เปน็ แหล่งรวมศลิ ปะและการแสดงหลายรปู แบบเขา้ ดว้ ยกัน การศกึ ษา
ความรูพ้ ื้นฐานเกย่ี วกับนาฏศิลป์ไทย คุณค่าของนาฏศลิ ป์ไทย
สนุ ทรียภาพและการแตง่ กายของนาฏศิลปไ์ ทย จงึ เป็นสง่ิ ท่จี ะส่งเสริมให้
บคุ คลผู้นน้ั เปน็ เยาวชนท่ดี ใี นอนาคต สามารถท่ีจะสร้างสรรค์ อนรุ กั ษ์
และถา่ ยทอดต่อไปได้

ความหมายและท่มี าของนาฏศิลป์

นาฏศลิ ป์ เปน็ คาสมาส แยกเปน็ 2 คา คอื “นาฏ” กับคาว่า “ศลิ ปะ”
“นาฏ” หมายถงึ การฟ้อนรา หรือความรแู้ บบแผนของการฟอ้ นรานบั แตก่ ารฟอ้ นรา
พน้ื เมืองของ
ชาวบ้านเชน่ ราโทน ราวง ตลอดจนขึน้ ไปถงึ การฟ้อนที่เรยี กวา่ ระบาของนางรา ระบาเดีย่ ว
ระบาคู่ ระบาชุม

“ศลิ ปะ” ได้แก่ ส่ิงท่ีมนษุ ยส์ รา้ งข้นึ สร้างอยา่ งประณตี ดีงามและสาเรจ็ สมบรู ณ์
ศิลปะเกิดขนึ้ ด้วยทกั ษะ คือ ความชานาญในการปฏิบัติ

ความเป็นมาของนาฏศิลป์

นาฏศลิ ปก์ ม็ วี วิ ัฒนาการมาจาการเอาชนะธรรมชาติเช่นเดียวกบั ศลิ ปะอนื่ ๆซึ่งกม็ ี
ววิ ัฒนาการเปน็ ขน้ั ตอนดังนี้

ข้ันท่ี 1 เมื่อมนษุ ยเ์ กดิ อารมณอ์ ยา่ งใดก็แสดงอารมณน์ นั้ ออกมา
เชน่ ดีใจกต็ บมอื หวั เราะ เสยี ใจ ก็ร้องไห้

ขนั้ ที่ 2 เมื่อมนษุ ย์เจริญขึ้นรจู้ ักใช้กริ ยิ าแทนคาพดู อยา่ งท่ีเรยี กวา่
“ภาษาใบ้” เช่น กวกั มือเข้า หมายถึง ใหเ้ ขา้ มาหา โบกมอื ออก หมายถึง ให้ออกไป

ขัน้ ท่ี 3 ต่อมาพวกนกั ปราชญไ์ ดด้ ัดแปลงกริ ยิ าเหล่าน้ี ประดษิ ฐ์ทา่ ทาง
ใช้แทนคาพดู ใหส้ วยงามแสดงความรืน่ เรงิ สนุกสนาน โดยมกี ฎเกณฑส์ ว่ น
สัดงดงามตรึงตาตรึงใจเปล่ียนแปลงปรับปรุงให้ดียิง่ ขึ้นตามยุคตามสมัย
และความนิยม

ประโยชนใ์ นการศึกษาวิชานาฏศลิ ป์

ใชเ้ ปน็ วชิ าชีพ ผู้ทีศ่ กึ ษาวิชานาฏศลิ ป์ อย่างจัดเจน ชานิชานาญ สามารถยดึ
เปน็ อาชีพได้ เพราะในกิจกรรมต่าง ๆ วชิ านาฏศิลป์เข้าไปมีสว่ นรว่ มอยู่เสม

เป็นการบริหารร่างกายใหม้ ีสขุ ภาพสมบรู ณ์ โดยเฉพาะวชิ านาฏศิลปน์ น้ั
ในขณะฝึกหัดนยั ว่าเป็นการออกกาลงั กายอย่างดีเย่ียม ไดบ้ ริหารร่างกายทวั่ ทกุ สว่ น

สุนทรียภาพของการแสดงนาฏศลิ ป์

การศกึ ษาด้านสุนทรยี ภาพของงานนาฏศลิ ปจ์ ึงหมายถงึ การศึกษาและ
พจิ ารณาในเรอ่ื งการแสดงทา่ ทาง อากปั กิรยิ า การรา่ ยราของศลิ ปะแห่งการละคร
และการฟ้อนรา ซ่ึงมีความเกย่ี วขอ้ งกบั ดนตรที เ่ี ป็นองคป์ ระกอบท่ชี ว่ ยใหก้ ารแสดง
นาฏศลิ ปม์ ีความสมบูรณจ์ งึ ต้องนาความงามทางด้านดนตรีในการแสดงนาฏศลิ ป์
มาพจิ ารณารว่ มกันด้วยทง้ั น้ี เพื่อให้การพิจารณาและประเมนิ ค่าความงามของการ
แสดงนาฏศลิ ปม์ คี วามถกู ต้อง และครอบคลมุ ตามหลกั การนาฏศลิ ป์ ตลอดจนเปน็
ไปตามหลกั การทางสุนทรียศาสตร์ด้วย นาฏศลิ ป์ไทย ประกอบด้วย ระบา รา ฟ้อน โขน
และละคร ซ่งึ เป็นงานศลิ ปะที่มคี ุณคา่ และมีรูปแบบของความงามหรอื สนุ ทรยี ะ 3 ดา้ น
สนุ ทรยี ะทางวรรณกรรม สุนทรียะทางดนตรี และการขบั ร้อง และสุนทรียะทางทา่ รา ดงั น้ี

1. สุนทรยี ะทางวรรณกรรม หมายถงึ ความงามทางตัวอักษร โดยเฉพาะคา
ประพันธป์ ระเภทรอ้ ยกรอง ท่มี คี วามงามทางตวั อกั ษรของกวหี รอื ผปู้ ระพนั ธท์ มี่ ี
ศลิ ปะในการใช้ถอ้ ยคาซึง่ กอ่ ให้เกดิ การโนม้ นา้ ว ความรู้สึกในแงข่ องคตสิ อนใจ
ทมี่ คี ุณประโยชนใ์ นการเสรมิ สร้างปญั ญา โดยความงามของวรรณคดปี ระเภท
ร้อยกรองนน้ั ประกอบด้วย ความงามของเน้อื หาสาระและศลิ ปะการใช้ถอ้ ยคา
การเลน่ คา เล่นอกั ษร เล่นสระ และเลน่ เสยี ง ใหม้ รี สสมั ผสั นอกและสมั ผัสใน
เพื่อชว่ ยในการเสรมิ คณุ คา่ ทางสุนทรียะของนาฏศิลปไ์ ทยิง่ ขน้ึ ดังพจิ ารณา
ได้จากบทรอ้ ยกรองในวรรณคดีไทยเหล่านี้

ตัวอยา่ งวรรณคดี จากเรอื่ งอิเหนา ตอนลานางจินตรหรา ทใี่ ห้สุนทรยี ะใน
ด้านความรสู้ กึ และแง่คดิ ในด้านความรัก

2. สุนทรียะทางดนรีและการขับรอ้ ง ความงามทีไ่ ดจ้ ากดนตรีและการขบั รอ้ ง
น้นั ตอ้ งอาศยั ทั้งผ้บู รรเลง ผรู้ อ้ ง และผ้ฟู ัง เนือ่ งจากในเพลงไทยมกั จะมที ั้ง
การ
บรรเลงดนตรีและการขบั รอ้ งไวด้ ้วยกนั ตลอดจนมีผฟู้ ังเพลงท่มี าชว่ ยกนั สร้าง
สนุ ทรียะทางดนตรแี ละการขบั ร้องร่วมกนั โดยแตล่ ะฝ่ายตอ้ งอาศัยหลกั การ
ดังต่อไปน้ี

1. สนุ ทรยี ะจากผ้บู รรเลงดนตรี
2. สนุ ทรยี ะจากผรู้ ้อง
3. สนุ ทรียะจากผฟู้ ัง

3. สุนทรยี ะของทา่ รา ความงามของทา่ ราอย่างมีสุนทรยี ะนัน้ พิจารณาไดจ้ าก
ความถูกตอ้ งตามแบบแผนของท่ารา ไดแ้ ก่ ทา่ ราถูกต้อง จังหวะถกู ต้อง สีหนา้
อารมณค์ วามร้สู ึกที่สอดคล้องไปกบั ทา่ รา ทานองเพลงและบทบาทตามเนอ้ื เร่อื ง
ทา่ ราสวยงาม มีความแตกฉานดา้ นท่ารา มที ่วงทลี ลี าเป็นเอกลักษณ์ของตน
ถ่ายทอดทา่ ราออกมาไดเ้ หมาะสมตรงตามฐานะและบทบาททีไ่ ดร้ ับไมม่ ากหรอื
น้อยเกนิ ไป สง่ิ เหลา่ นี้เป็นการชมและพจิ ารณาการแสดงทีเ่ ป็นช้นั สงู ผู้ชมเองกจ็ ะ
ตอ้ งมเี กณฑ์และประสบการณ์ในการชมนาฏศลิ ป์ไทยไมน่ ้อยไปกว่าผแู้ สดงเช่นกัน