วันพืชมงคล 65

หอ้ งสมุดประชาชนอาเภอไชยา

วันพืชมงคล คือ วันที่กาหนดพระราชพิธีจรด
พระนังคัลแรกนาขวัญ เป็นพระราชพิธีเก่ามาแต่โบราณที่
เสริมสร้างขวัญและกาลังใจแก่เกษตรกรของชาติ เพ่ือเป็น
การระลึกถึงความสาคัญของเกษตรกรท่ีมีต่อเศรษฐกิจ
ไทย โดยการจัดพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนา
ขวัญ มีสืบเนื่องมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย
ซ่ึงพระราชพิธีนี้จะกระทาท่ีท้องสนามหลวง ประกอบด้วย
2 พระราชพิธี คือ พระราชพิธีพืชมงคล และพระราชพิธี
จรดพระนังคลั แรกนาขวญั

หอ้ งสมดุ ประชาชนอาเภอไชยา

ใ น ป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย ก า ร แ ร ก น า ข วั ญ ซ่ึ ง ก ร ะ ท า โ ด ย
ราชสานักน้ันประกอบด้วยพิธีสองอย่างตามลาดับ คือ
พระราชพิธีพืชมงคล เป็นพิธีพุทธซึ่งต้ังขึ้นในรัชกาล
พระบาทสมเดจ็ พระปรเมนทรมหามงกุฎ กับพระราชพิธีจรด
พระนังคัลแรกนาขวญั เปน็ พธิ ีพราหมณ์ซ่ึงกระทาสืบเนื่องมา
แต่สมัยสุโขทัย ปัจจุบันเรียกวันแรกนาขวัญว่า “วันพืช
มงคล” ซ่ึงจัดไม่ตรงกันทุกปีสุดแต่สานักพระราชวังจะ
กาหนด วันพืชมงคลยังเป็นวันเกษตรกรไทย เพื่อระลึกถึง
ความสาคัญของเกษตรกรรมในเศรษฐกิจไทย และเป็น
วันหยุดราชการดว้ ย แต่ไม่เปน็ วนั หยุดธนาคาร

ห้องสมดุ ประชาชนอาเภอไชยา

เป็นพิธีทางพุทธศาสนา มีพระสงฆ์เจริญพระพุทธมนต์
พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหามงกุฎทรงกาหนดให้มีขึ้น
เป็นคร้ังแรก เป็นพิธีทาขวัญเมล็ดพืชพันธ์ุต่างๆ เช่น
ข้าวเปลือกเจ้า ข้าวเหนียว ข้าวฟ่าง ข้าวโพด ถ่ัว งา เป็นต้น
ฯลฯ มีจุดมุ่งหมายท่ีจะให้เมล็ดพันธุ์เหล่านั้น ปราศจาก
โรคภยั และใหอ้ ดุ มสมบรู ณ์เจรญิ งอกงามดี

หอ้ งสมุดประชาชนอาเภอไชยา

เป็นพิธีทางศาสนาพราหมณ์ เป็นพิธีพราหมณ์มีมาแต่
โบราณ เป็นพิธีเร่ิมต้นการไถนาเพื่อหว่านเมล็ดข้าว
มีจุดมุ่งหมายท่ีจะให้เป็นอาณัติสัญญาณว่า บัดนี้ฤดูกาลแห่ง
การทานาและเพาะปลูกได้เร่ิมขึ้นแล้ว พระราชพิธีทั้งสองนี้
ได้กระทาเต็มรูปแบบมาเร่ือย ๆ จนถึงปี พ.ศ. 2479 ได้เว้น
ไปชั่วระยะเวลาหนึ่ง ด้วยสถานการณ์โลกและบ้านเมืองอยู่ใน
ภาวะที่ไม่สมควรจะจัดงานใด ๆ จึงว่างเว้นไป 10 ปี ต่อมา
ทางราชการพิจารณาเห็นว่าประเทศไทย เป็นประเทศกสิกร
รม โดยเฉพาะทานาควรจะได้ฟื้นฟู ประเพณีเก่าอันเป็น
มงคลแก่การเพาะปลูก ดงั น้ัน ใน พ.ศ. 2490 จึงกาหนดให้
มีพิธีพีชมงคลขึ้นอีก แต่มีแค่พระราชพิธีพืชมงคลเท่าน้ัน
(พิธีเต็มรูปแบบว่างเว้นไปถึง 23 ปี) ต่อมาเม่ือปี พ.ศ.
2503 จึงจดั ให้มีราชพิธีจรดพระนาคัลแรกนาขวัญร่วมกับพิธี
พืชมงคลนับแต่นั้นเป็นต้นมาจนถึงปัจจุบันน้ีจึงจัดให้เป็นวัน
สาคัญของชาติ

ห้องสมุดประชาชนอาเภอไชยา

พระราชพธิ ีพืชมงคล เปน็ พิธที าขวญั พืชพันธธุ์ ัญญาหารท่ี
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงอธิษฐานเพ่ือความอุดม
สมบูรณ์ของพืชพันธุ์ในราชอาณาจักรไทย โดยข้าวที่นามาเข้า
พิธีพืชมงคลน้ันเป็นข้าวเปลือก มีท้ังข้าวเจ้าและข้าวเหนียว
อีกทั้งยังมีเมล็ดพืชชนิดต่าง ๆ รวมกว่า 40 ชนิด ซ่ึงแต่ละ
ชนิดจะถูกบรรจอุ ยู่ในถุงผ้าขาว นอกจากน้ีก็ยังมีข้าวเปลือกที่
ใช้สาหรับหว่านในพิธีแรกนาบรรจุเข้ากระเช้าทองคู่หนึ่งและ
เงนิ อีกคู่หนงึ่ เปน็ ข้าวพันธดุ์ ีที่โปรดฯ ให้ปลูกในสวนจติ รลดา
และพระราชทานมาเข้าพิธีพืชมงคล ซึ่งพันธุ์ข้าวพระราชทาน
น้ีจะใช้หวานในพระราชพิธีแรกนาส่วนหนึ่ง ส่วนท่ีเหลือ
ทางการจะบรรจุซองแล้วส่งไปแจกจ่ายแก่ชาวนานและ
ประชาชนในจังหวัดต่างๆ เพื่อเป็นม่ิงขวัญและเป็นสิริมงคล
แกพ่ ืชผลท่จี ะเพาะปลกู ในปนี ี้

ห้องสมุดประชาชนอาเภอไชยา

พระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญในปัจจุบันได้
ดาเนินไปตามแบบอย่างโบราณราชประเพณี ยกเว้นแต่
บางอย่างท่ีได้มีการดัดแปลงให้เหมาะแก่กาลสมัย อาทิ
พิธีของพราหมณ์ ก็มีการตัดทอนให้ลดเหลือน้อยลง พระยา
แรกนา ก็ให้ตกเป็นหน้าที่ของปลัดกระทรวงเกษตรและ
ส ห ก ร ณ์ ใ น ร ะ ดั บ 3 –4 คื อ ขั้ น โ ท ขึ้ น ไ ป อี ก ท้ั ง
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ
พระบรมราชินีนาถ ได้เสด็จพระราชดาเนินไปทรง
ทอดพระเนตรพระราชพิธีเป็นประจาทุกปี รวมถึงมี
ข้าราชการช้ันผู้ใหญ่ ทูตานุทูต และประชาชนท่ีสนใจได้
เดนิ ทางมาชมการแรกนาเปน็ จานวนมาก

ส า ห รั บ ก า ร ป ร ะ ก อ บ พิ ธี น้ั น จ ะ ถู ก ก า ห น ด ขึ้ น โ ด ย
โหรหลวง ซึ่งในระหว่างพิธีอันสวยงามน้ี ก็จะมีการทานาย
ปริมาณน้าฝนในช่วงฤดูฝนที่กาลังจะมาถึง โดยพระยาแรก
นาจะทาการเลือกผ้า 3 ผืนที่มีความยาวต่างกันตามชอบใจ
ซึ่งผ้าท้ัง 3 ผืนน้ีมีความคล้ายคลึงกัน หากพระยาแรกนา
เลอื กผนื ทยี่ าวท่ีสุดก็ทายว่า ปีน้ีปริมาณน้าฝนจะมีน้อยแต่ถ้า
เลือกผืนที่สัน้ ทส่ี ุด ทายวา่ ปีนี้จะมีปริมาณน้าฝนมากหรือหาก
เลอื กผืนทมี่ คี วามยาวปานกลาง ทายว่าปนี ้ีจะมีปริมาณน้าฝน
พอประมาณ ตอ่ มา หลงั จากทส่ี วมเส้ือผ้าทเี่ รียกว่า “ผา้ นงุ่ ”

ห้องสมดุ ประชาชนอาเภอไชยา

เรียบร้อยแล้ว พระยาแรกนาก็จะไถลงไปบนพื้นที่ท้อง
สนามหลวงด้วยพระนังคัลสีแดงและสีทอง มีพระโคเพศผู้
ลาตัวสีขาวทาหน้าที่ลาก แล้วตามด้วยเทพีท้ัง 4 ทาหน้าที่
หาบกระเช้าทองและกระเช้าเงินท่ีบรรจุเมล็ดข้าวเปลือก
นอกจากน้ยี ังจะมีคณะพราหมณ์ที่เดินคู่ไปกับขบวน พร้อมทั้ง
สวดและเปา่ สังขไ์ ปในขณะเดียวกนั

เม่ือเสร็จจากการไถแล้ว พระโคจะได้รับการป้อนพระ
กระยาหารและเครื่องดืม่ ท้ังสิ้น 7 ชนิด ได้แก่ เมล็ดข้าว ถั่ว
ข้าวโพด หญ้า เมล็ดงา น้า และเหล้า ไม่ว่าพระโคจะเลือก
กนิ หรอื ดม่ื ส่ิงใดก็ทายว่าในปีน้ัน ๆ จะสมบูรณ์ดว้ ยสิ่งที่พระ
โคเป็นผู้เลือก ขั้นตอนต่อมา พระยาแรกนาจะทาการหว่าน
เมล็ดข้าว ประชาชนจะพากันมาแย่งเก็บ เพราะถือกันว่า
เมล็ดข้าวน้ีเป็นส่ิงศักด์ิสิทธิ์ อันจะนามาซึ่งความอุดมสมบรู ณ์
และก่อให้เกิดความเป็นสิริมงคลแก่ผู้ที่มีไว้ในครอบครอง
เมื่อเก็บเมล็ดข้าวกลับไปแล้ว ชาวนาก็จะใช้เมล็ดข้าวที่เก็บ
ได้มาผสมกับเมล็ดข้าวของตัว เพื่อให้พืชท่ีลงแรงลงกายปลูก
ในปีทจี่ ะมาถึงน้มี คี วามอดุ มสมบรู ณ์

ห้องสมุดประชาชนอาเภอไชยา

สาหรับพระโคที่จะเข้าพระราชพิธีแรกนาขวัญน้ัน จะถูก
เล้ียงดูอย่างดีที่จังหวัดราชบุรี โดยพระโคท่ีใช้ในพระราชพิธี
จะตอ้ งมีลักษณะทีด่ ี ขาด หรือเกนิ ไม่ได้ อนั ประกอบดว้ ย หูดี
ตาดี แข็งแรง เขาท้ังสองตั้งตรงสวยงาม พระโคแต่ละคู่
จะต้องมีสีเหมือนกัน อกี ท้ังจะมีการคัดเลือกพระโคเพียงสอง
สี คือ สีขาวสาลีและสีน้าตาลแดง เจาะจงว่าเป็นเฉพาะเพศ
ผเู้ ท่าน้ันและตอ้ งผา่ นการ ตอน เสยี ก่อนด้วย

หอ้ งสมุดประชาชนอาเภอไชยา

สาหรับวันพืชมงคลปี 2565 ผู้ทาหน้าท่ีพระยาแรกนา คือ
นายทองเปลว กองจันทร์ ปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์
เทพีคู่หาบทอง ได้แก่ นางสาวณัฐชยา ศรีสุขสวัสด์ิ นักวิชาการ
ปฏิรูปที่ดินชานาญการพิเศษ สานักงานการปฏิรูปที่ดินเพ่ือ
เกษตรกรรม และ นางสาวอาทิตยา ทองแกมแก้ว นักวิชาการ
เกษตรชานาญการ กรมส่งเสริมการเกษตร เทพีคู่หาบเงิน
ได้แก่ นางสาวกันยารัตน์ เศวตนันทิกุล นักทรัพยากรบุคคล
ชานาญการพิเศษ สานักงานปลัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์
และ นางสาวชลธิชา ทองอ่อน นายสัตวแพทย์ชานาญการ
กรมปศุสัตว์ คู่เคียงในกระบวนแห่อิสริยยศพระยาแรกนา
จานวน 16 ราย และผู้เชิญเครื่องอิสริยยศ จานวน 4 ราย
พระโคแรกนา ได้แก่ พระโคพอ - พระโคเพียง พระโคสารอง
ไดแ้ ก่ พระโคเพ่ิม และพระโคพลู

หอ้ งสมุดประชาชนอาเภอไชยา

การต้ังสัตยาธิษฐานหยิบผ้านุ่งแต่งกาย หรือ การเส่ียง
ทายผ้านุ่ง ผ้านุ่งซึ่งพระยาแรกนาตั้งสัตยาธิษฐานหยิบน้ัน
เป็นผ้าลาย มีด้วยกัน 3 ผืน คือ หกคืบ ห้าคืบ และส่ีคืบ
ผ้านุ่งนี้จะวางเรียงบนโตกมีผ้าคลุม เพ่ือให้พระยาแรกนาขวัญ
หยบิ ถา้ หยิบได้ผนื ใดกจ็ ะมีคาทานายไปตามกัน คือ
• ถ้าหยิบผ้าได้ 4 คืบ พยากรณ์ว่า น้าจะมากสักหน่อย

นาในที่ดอนจะได้ผลบริบูรณ์ดี นาในท่ีลุ่มอาจจะเสียหาย
บา้ ง ไดผ้ ลไมเ่ ต็มท่ี
• ถ้าหยิบได้ผ้า 5 คืบ พยากรณ์ว่า น้าในปีน้ีจะมีปริมาณ
พอดี ข้าวกล้าในนาจะได้ผลบริบูรณ์ และผลาหาร
มังสาหาร จะอุดมสมบรู ณ์ดี
• ถ้าหยิบไดผ้ ้า 6 คืบ พยากรณ์ว่า น้าจะน้อย นาในท่ีลุ่มจะ
ได้ผลบริบูรณ์ดี แต่นาในที่ดอน จะเสียหายบ้าง ได้ผลไม่
เต็มท่ี

ห้องสมดุ ประชาชนอาเภอไชยา

ของกิน 7 ส่ิงที่ตั้งเล้ียงพระโคนั้นมี ข้าวเปลือก ข้าวโพด
ถ่ัวเขียว งา เหล้า น้า และหญ้า ถ้าพระโคกินส่ิงใดก็จะมีคา
ทานายไปตามนน้ั คอื
• ถ้าพระโคกิน ข้าว หรือ ข้าวโพด พยากรณ์ว่า ธัญญาหาร

ผลาหาร จะบรบิ รู ณ์ดี
• ถ้าพระโคกิน ถั่ว หรือ งา พยากรณ์ว่า ผลาหาร

ภักษาหาร จะอดุ มสมบรู ณด์ ี
• ถ้าพระโคกิน น้า หรือ หญ้า พยากรณ์ว่า น้าท่าจะ

บริบูรณ์พอสมควร ธัญญาหาร ผลาหารภักษาหาร มังสา
หารจะอุดมสมบูรณ์
• ถ้าพระโคกิน เหล้า พยากรณ์ว่า การคมนาคมจะสะดวก
ข้ึน การค้าขาย กับต่างประเทศดีข้ึน ทาให้เศรษฐกิจ
รุ่งเรอื ง

ห้องสมดุ ประชาชนอาเภอไชยา

กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. (ม.ป.ป.). ประวัติพระราชพิธี.
สบื คน้ เมอื่ 3 พฤษภาคม 2564, จาก https://www.
moac.go.th/royal_ploughing-history

วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี. (2564). แรกนาขวัญ. สืบค้นเมื่อ
3 พฤษภาคม 2564, จาก https://th.wikipedia.or
g/wiki/แรกนาขวัญ

PPTV Online. (2565) .วนั พชื มงคล 2565 ตรงกับวนั ไหน
เช็กวนั หยุดวันพืชมงคล - เปิดประวัติพระราชพิธี
สาคญั . สบื ค้นเมื่อ 11 พฤษภาคม 2565, จาก
https://www.pptvhd36.com/new/สังคม/171416

หอ้ งสมดุ ประชาชนอาเภอไชยา

หอ้ งสมุดประชาชนอาเภอไชยา