Werkboek Thema's Maatschappijleer VWO

SCHOOLJAAR VWO

2021-2022 WERKBOEK

Thema’s
Maatschappijleer

Rianne Brink
Heleen Ruijg
Jordi Vermeulen
Winifred Wouters

Met dank aan Foto’s
Jasper van den Broeke ANP
Vincent de Geus iStock
Lieke Meijs Nationale Beeldbank
George Rinkel Spaarnestad
blz. 9 (Rosanne Hertzberger): still Zomergasten
Statistisch beeldwerk blz. 17 (campagne Waardeer het): SIRE
Marjolein Luiken blz. 20 (logo): World Happiness Report
blz. 20 (Kristel de Waal): Omroep Gelderland
Vormgeving blz. 22 (shovel-aanslag): still 112.Press
Studio Nico Swanink, Haarlem blz. 42 (cartoon): foksuk.nl
blz. 80 (cartoon): John Körver
Omslagontwerp blz. 81 (Annechien Steenhuizen): Rogier Veldman
Sander Schaper, Studio Nico Swanink, Haarlem blz. 89 (cartoon): Tom Janssen
blz. 92 (cartoon): Arend van Dam
Tekstcorrectie blz. 104 (cartoon): Maarten Wolterink
Marrit Sybrandy blz. 115 (odekoeken): Davelaar, Patisserie Pater
blz. 117 (koloniale namen): stills DWDD, AT5
Eindredactie blz. 135 (metro New York): Twitter
Karin Peusens blz. 136 (Ibtihal Jadib): de Volkskrant
blz. 144 (cartoon): Boris Lamelos
blz. 165 (campagneposter): Week van de jonge mantelzorger

Het is de uitgeverij niet in alle gevallen gelukt om
tekenaars van de cartoons en fotografen op te sporen.
Eventuele rechthebbenden kunnen zich wenden tot de
uitgeverij.
De foto’s in deze uitgave hebben niet noodzakelijkerwijs
een verband met de bijbehorende teksten.

Thema’s Maatschappijleer voor VWO
Werkboek 2021-2022
ISBN 978-90-8674-431-2

©2021 Uitgeverij Essener BV, Wormerveer
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie,
microfilm, digitale verwerking of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.
Essener is onderdeel van Malmberg

Inhoudsopgave

Wat is maatschappijleer? 4

Rechtsstaat 18

Parlementaire democratie 64

Pluriforme samenleving 114

Verzorgingsstaat 154

Wat is maatschappijleer?

1 Maatschappelijke vraagstukken

1. In welk opzicht kun je een samenleving vergelijken met een groepje mensen dat terechtkomt op een
onbewoond eiland?

2. Is een maatschappelijk vraagstuk altijd een probleem waar de overheid zich actief mee moet bemoeien?
Licht je antwoord toe met een voorbeeld.
3. Geef telkens een voorbeeld van een situatie waarin mensen een tegengesteld belang hebben vanwege:
a. hun leeftijd; b. beroep/functie; c. geloofsovertuiging.
4. Kan iemand veel macht hebben, maar weinig gezag? Leg je antwoord uit.
5. Geef een voorbeeld van iets waar jij belang bij hebt, maar dat tegelijk strijdig is met jouw persoonlijke waarden en

normen. Leg uit.
6. Lees bron 1 op bladzijde 10 van je lesboek. Met welk van de thema’s op bladzijde 11 heeft het onderwerp

het meest te maken? Leg je keuze uit.
7. Samenlevingen verschillen van elkaar en veranderen voortdurend.
a. Toon dit aan door een land te noemen waar andere opvattingen heersen over seksualiteit dan in ons land.

Noem ook die opvatting.
b. Noem een tijdperk in de Nederlandse geschiedenis waarin anders gedacht werd over seks dan nu.

Geef een korte toelichting.
c. N oem een groep binnen de Nederlandse samenleving met opvattingen over seksualiteit die afwijken van de

heersende normen. Geef een voorbeeld van zo’n opvatting.

4

8 IN HET NIEUWS a. Welke belangen botsten mogelijkerwijs bij de bouw van het stadion
in Qatar?
Zeker 6.500 doden
bij stadionbouw WK b. N oem een machtsbron van de overheid van Qatar.
c. Leg uit dat er op verschillende terreinen sprake is van grote sociale
QATAR – Bij werkzaamheden voor het
WK voetbal in Qatar zijn in totaal zeker ongelijkheid tussen de bouwers van stadions en de voetballers die
6.500 doden gevallen. Het gaat om arbeids­ ze gebruiken.
migranten die bouwen aan bijvoorbeeld
de stadions of vliegvelden voor het toer­
nooi. De omgekomen arbeidsmigranten
zijn afkomstig uit India, Pakistan, Nepal,
Bangladesh en Sri Lanka. Ook zijn veel
werknemers afkomstig uit de Filipijnen
en Kenia, maar deze landen hebben geen
cijfers over omgekomen arbeiders bekend­
gemaakt. Acuut hart- of ademhalings­falen
zou de oorzaak zijn van de vele doden.
Migranten worden mogelijk blootgesteld
aan enorme hittestress omdat het in de
zomer tot 50 graden kan worden in Qatar.
De overheid van Qatar reageert: “Het sterf­
tecijfer onder de gemeenschap ligt binnen
de verwachte grenzen voor de omvang en de
demografie van de groep. Maar elk verloren
leven is een tragedie en we proberen elke
dood te voorkomen.” Bron: RTL Nieuws

9 Alcohol drinken: wel of niet?

In het kader van ‘Dry January’ is in a. Over welk dilemma gaat de bron? Benoem van beide keuzes een
Amsterdam een alcoholvrije bar geopend. mogelijk gevolg.
Met een ‘nul-punt-nul’ is een caféavond
net zo leuk, denken de initiatiefnemers b. Illustreert dit bericht de dynamiek van de samenleving? Leg uit.
Niels en Mariska. Mariska: “Niels en ik
­houden enorm van gezelligheid. Toen we
laatst een maand geen alcohol dronken,
beviel dat heel goed. Op de een of andere
manier lijken gezelligheid en geen alcohol
lastig te combineren. Onze bar gaat daar
verandering in brengen.” Volgens versla-
vingskliniek Jellinek is het verstandig de
fles te laten staan voor een betere nacht-
rust, concentratie en fitheid. Bron: Trouw

5

10 DILEMMA

Hieronder staat een aantal situaties. Leg telkens uit waarom hier volgens de definitie in je lesboek
sprake is van een dilemma.
a. Geef aan welke twee keuzes er mogelijk zijn.
b. Geef ook voor beide keuzes aan wat de mogelijke gevolgen zijn.

Situatie Waarom een dilemma?

1. De politie heeft bewijs dat een terreur-
verdachte een bom heeft verborgen
in de stad. Ze overweegt de man met
geweld te dwingen om de locatie ken-
baar te maken.

2. De mazelen is een besmettelijke en
soms dodelijke ziekte, die je met
vaccinatie kunt voorkomen. Sommige
ouders laten hun kind echter om reli-
gieuze redenen niet inenten. De ziekte
komt in Europa weer vaker voor.

3. Een bevriende klasgenoot verkoopt
hasj aan brugklassers. Moet je dit aan
de directie van de school vertellen?

11 Machtsbronnen

Wie van deze personen beschikken over dezelfde machtsbron(nen)? Noem twee personen en benoem ook de
machtsbron(nen) waar ze allebei over beschikken.

AB CD

6

12 IN HET NIEUWS a. I s er sprake van een maatschappelijke vraagstuk in de bron? Licht
je antwoord toe met behulp van de drie kenmerken waaraan een
Miljarden voor scholen maatschappelijk vraagstuk moet voldoen.
door corona
b. L icht toe dat de minister in zijn beleid rekening houdt met sociale
DEN HAAG – Scholen krijgen dit ongelijkheid.
schooljaar 6 miljard euro om de leerach­
terstanden door corona weg te werken. c. Hoe zou op jouw school dit extra geld het meest effectief ingezet
Onderwijsminister Slob geeft ze de moge­ kunnen worden, denk je?
lijkheid om het schooljaar te verlengen, de
lesdagen langer te maken of zelfs privéle­
raren in te zetten. Scholen krijgen een soort
menukaart om te bepalen waar zij het geld
aan willen besteden. Voor de aanpak is
minimaal 700 euro per leerling beschikbaar.
Scholen met veel leerlingen met achter­
standen ontvangen extra financiering.
Op de vraag of het geld voldoende is om
leerachterstanden weg te werken, reageert
Slob: “Honderd procent garantie kun je
nooit geven, maar één ding weet ik wel: de
scholen werken daar nu al knetterhard aan
en door dat extra geld en de aanpak krijgen
ze alle mogelijkheden om dat op een goede
en gerichte manier te doen.” Bron: ad.nl

13 Verplicht registreren?

Lees de begincase ‘Verplicht orgaandonor?’ op bladzijde 8 van je lesboek.
a. S inds 1 juli geldt in Nederland actieve donorregistratie. Wat houdt dat in?

Zoek het op via THEMASVWO.NL/ORGAANDONOR.
b. S ommige politici ervaarden de keuze voor automatische donorregistratie als een dilemma. Leg dat dilemma uit.
c. B eantwoord ten slotte de eerste vraag bij de begincase. Ben jij voor of tegen automatisch donorschap?

Beargumenteer je antwoord.

­7

Leven en dood

MEDISCH-ETHISCHE KEUZES: WIE BESLIST ER? - De medische wetenschap stelt ons voor nieuwe
medisch-ethische vragen over leven en dood. Laat je mensen zo veel mogelijk vrij in hun keuzes of moet
de politiek de mogelijkheden juist begrenzen? En waar liggen jouw eigen grenzen?

14 IN HET NIEUWS a. Bedenk een maatschappelijk vraagstuk rond cosmetische ingrepen.
Licht toe.
Sharida (39) overlijdt na
cosmetische ingreep b. V ind je dat de overheid een rol heeft bij het voorlichten over ge-
varen van cosmetische ingrepen? Noem een argument voor en een
Sharida (39) reisde via een Nederlands argument tegen.
bemiddelingsbureau naar een ziekenhuis
in Turkije voor een buikwandcorrectie en c. “ In de hedendaagse samenleving ligt te veel nadruk op schoon-
heidsidealen.” Ben je het eens met deze stelling? Leg uit.
‘butt lift’. Ze overleed
aan complicaties.
Sharida’s moeder
waarschuwt nu
voor de risico’s: “De
zorg was drama­
tisch slecht.” Volgens
Berend van der Lei
van het Universitair
Medisch Centrum
Groningen is het gevaarlijk om een ‘butt
lift met lipofilling’ uit te voeren. “Daarbij
wordt buikvet in de billen gespoten. Als het
vet te diep in een afvoerend bloedvat wordt
gespoten, dan wordt het afgevoerd naar
de longen.” De Nederlandse Vereniging
Cosmetische Geneeskunde waarschuwt
voor ‘cosmetische reizen’: “We hebben
weinig zicht op hoe het geregeld is in andere
landen en het is niet voor het eerst dat we
horen dat er best heftige dingen gebeuren
bij cosmetische ingrepen.” Bron: RTL Nieuws

15 Eiceldonatie

Lees het bericht ‘Zwanger op je vijfenzestigste’ op bladzijde 14 van je lesboek.
a. Welk ethisch dilemma staat hier centraal?
b. W elke gevolgen zal de vierling ondervinden van de keuze van de moeder?

Noem er twee.

8

16 Abortus

Rosanne Hertzberger, columniste: “Een zwanger- IJmert Muilwijk, oud-voorzitter van de jongeren-af-
schap mag je wettelijk afbreken tot in de 24e week. deling van de ChristenUnie: “De reden voor de
De ongeborenen zijn dan bijna volledig meeste abortussen is dat het krijgen van
ontwikkeld. Hun enige defect is hun een kind de ouders ‘niet uitkomt’. Ze
ongewenstheid. Na de abortusgrens zitten nog op school of willen carri-
doen we er juist alles aan om het ère maken. Daar heb ik veel moeite
kind in leven te houden. Misschien mee. Ik vind het leven zo uniek dat
kunnen we dat grijze gebied tussen geen mens daarover mag beslissen. Ik
levensvatbaarheid en abortusgrens vind dat aan God. Je kunt zeggen dat ik
wel erkennen, bijvoorbeeld door tussen de zo’n meisje niet bepaalde vrijheden geef, maar bij een
14 en 24 weken het zelfbeschikkingsrecht van de abortus heeft het kind ook geen vrijheid. Natuurlijk,
moeder alleen in extreme gevallen te laten prevale- als een jong meisje verkracht wordt en zwanger raakt,
ren boven het recht van het ongeboren kind. Daar begin ik ook te twijfelen. Maar het probleem is dat je
hoef je geen christenfundamentalist voor te zijn.” in de politiek grenzen moet trekken en dan trek ik de
grens toch bij ‘nooit een abortus’.” Bron: Ublad
Bron: nrc.next (ingekort)

a. Hertzberger en Muilwijk zijn het tot op zekere hoogte met elkaar eens. Welke waarde vinden zij allebei belangrijk?
b. Hertzberger stelt voor dat we het zelfbeschikkingsrecht van de moeder alleen in extreme gevallen de overhand

laten hebben. Muilwijk noemt al verkrachting. Bedenk een ander voorbeeld van zo’n extreme situatie.
c. Je hebt nu twee standpunten over abortus gelezen; waar zou jij de grens voor abortus trekken als jij het voor het

zeggen had? Onderbouw je standpunt met twee argumenten.

17 Jouw conclusie

Vind jij dat de overheid bij eiceldonatie grenzen moet stellen? En bij abortus? En bij hulp bij zelfdoding?
Welke waarden zijn blijkbaar erg belangrijk voor jou?

9