Proefexemplaar les/werkboek Thema's Maatschappijleer voor VMBO BK 22/23

Wat is maatschappijleer?

1.1 De maatschappij 6
1.2 Wat leer je bij maatschappijleer? 10
1.3 Maatschappelijke problemen 14
1.4 Klimaatverandering,
18
een maatschappelijk probleem 20
• Ik wil (niet) vliegen! 22
1.5 Wat vind jij? 25
Begrippenlijst

1.1 De maatschappij

DE SAMENLEVING IN HET KLEIN
Meester Bart is leraar Engels op een vmbo-school in de
Bijlmer. “In mijn lokaal barst het van de culturen. Ik heb
jongeren in mijn klassen met een Nederlandse achter-
grond, maar ook met een Surinaamse, Antilliaanse, Gha-
nese, Chinese, Turkse en Marokkaanse achtergrond. In
mijn lokaal staan 29 stoelen. Eén voor mij, de rest voor
mijn leerlingen. Ze hebben allemaal een eigen verhaal.
Een groep jongeren die samen hun stukje maatschappij
vertegenwoordigen. De samenleving in het klein.”

“Mijn klas is de samenleving in het klein”

Samenleven
Samenleven doe je in het klein en in het groot. In je
gezin leef je samen met je ouders en je broers en zussen.
Je gaat ook om met je vrienden, je klasgenoten en, als je
een baantje hebt, met je collega’s.

Je hebt anderen nodig Bijvoorbeeld dat je met de bus of de trein kunt reizen,
Niemand kan zonder andere mensen. Je ouders geven dat internet het doet, dat de winkels vol liggen en nog
je eten en drinken, liefde en aandacht en ze leren je van veel meer.
alles. Met je vrienden praat je over wat jou bezighoudt Afspraken maken
en je kunt met ze sporten, shoppen en uitgaan. In de Nederlandse samenleving leven ruim 17 miljoen
Ook mensen die je niet kent, doen allerlei dingen voor mensen samen. Omdat iedereen afhankelijk is van
je. Bijna alles wat jij nodig hebt, is door anderen ge- anderen, zijn er regels nodig. Deze bepalen hoe we met
maakt. De kaas op je brood, de apps op je mobieltje, elkaar samenleven en samenwerken. Er zijn twee soor-
enzovoort. Bovendien is er van alles voor je geregeld. ten regels: gedragsregels en wetten.

Gedragsregels zorgen ervoor dat we rekening houden
met anderen. Je niest bijvoorbeeld in je elleboog en je
bedankt mensen als ze iets voor je hebben gedaan.

Daarnaast zijn er allerlei wetten door politici gemaakt
waar we ons aan moeten houden. Bijvoorbeeld dat je
1,5 meter afstand moet houden op straat vanwege het
corona-virus. En dat stelen strafbaar is.

Maatschappijleer
Bij maatschappijleer leer je hoe de Nederlandse samen-
leving in elkaar zit. Je leert over gedragsregels en hoe
mensen die aanleren. En hoe de politiek wetten maakt
om problemen op te lossen.

In dit boek staan acht hoofdstukken over een thema,
zoals Politiek, Crimin­ aliteit en Media. Zo leer je telkens
een stukje van de samenleving kennen.

6

1 Welke twee soorten regels zijn er?

•
•

2 Maak de volgende zinnen af:

a. E en samenleving heeft regels nodig, omdat:

b. Gedragsregels zorgen ervoor dat:

3 Niemand kan zonder andere mensen. Hieronder staan twee zinnen waaruit blijkt dat jij anderen nodig hebt.

Maak steeds de zin af.
- Als ik mijn rijbewijs wil halen, heb ik hulp nodig van

- Als ik op vakantie ga, ben ik afhankelijk van

4 A ls je een bijbaantje hebt als oppas of krantenbezorger, zijn mensen ook afhankelijk van jou.

Geef een voorbeeld van een situatie waarin iemand afhankelijk is van jou.

5 SpangaS A Noem een gedragsregel die je van een tv-serie zoals
SpangaS kunt leren.
In de serie SpangaS komen leerlingen van een
school in aanraking met liefde, eenzaamheid, B Noem een gedragsregel die je op school leert, van bijvoor-
verdriet en vriendschap. SpangaS heeft een beeld je klasgenoten of je leraar.
eigen YouTube-kanaal, een Instagram-pagina
en er zijn SpangaS-boekjes en -magazines. Er
zijn twee films, een theatervoorstelling en zelfs
een game over het Spangalis College gemaakt.

7

Ik wil (niet) vliegen!

Het klimaat verandert. De temperatuur op aarde “Ik heb al een paar keer gestaakt
voor het klimaat. Maar nu willen
stijgt. Dit komt door de toename van broeikasgassen mijn ouders dit jaar naar Thailand.
Met het vliegtuig. En eigenlijk wil ik
zoals CO2 in de lucht. Opwarming is niet te stoppen, gewoon mee. Maar vliegen is zó slecht voor
maar gaat minder hard als we wereldwijd minder CO2 het klimaat. Aan de andere kant doe ik al best
uitstoten. Daarom neemt Nederland - zelf en samen veel. Ik ben al jaren vegetariër, ik koop zo veel
mogelijk tweedehands kleren en ik probeer
met andere landen - maatregelen. Wat kun jij doen? minder lang te douchen. Mijn vriend zegt dat
ik gewoon mee moet gaan. Normaal maken we
nooit verre reizen. En het vliegtuig vliegt toch.
Wat maakt het nou uit wat wij als klein landje
doen? Maar ja, als iedereen dat zegt ...”

Aniek de Vries (16 jaar)

Bron: HvA Adwin Bosschaart “Als mensen minder vliegen, “Als minder vliegen “Het vliegtuig vliegt toch”
dan verandert het klimaat beter is voor het klimaat,
minder snel.” dan vlieg ik minder.” Een paar jaar geleden had koning
Willem-Alexander een tweede huis
49% 38% in Mozambique. Journalisten vroegen
eens oneens hem of dat niet slecht voor het klimaat
30% 21% 38% was, heen en weer vliegen tussen
twijfel oneens eens 24% Nederland en Mozambique. “Het
vliegtuig vliegt toch,” antwoordde
twijfel onze koning. Waarschijnlijk bedoelde hij:
dat vliegtuig vliegt toch wel, of ik nou meega of niet.
Bij de productie van voedsel Maar dat is niet helemaal waar. Voor de KLM heeft
komt CO2 vrij. Hieronder staat het alleen zin om te vliegen als er genoeg mensen
per kilo van deze producten betalen. Dus als Willem-Alexander en Máxima en de
hoeveel kilo CO2 er vrijkomt. drie prinsessen een paar keer niet meevliegen, is het
vliegtuig misschien net te leeg. Dan denkt de KLM: in
plaats van tien vluchten kan het ook wel met negen
vluchten per week naar Mozambique. Dat scheelt één
keer per week 10.000 kilometer met een Boeing 777.
Ongeveer 300.000 kilo CO₂.

Bron: Boek Palmen op de Noordpool

Een retourtje Thailand levert per persoon een uitstoot op vanBron: Science Bron: Milieu Centraal
2.700 kilo CO2. Om dat goed te maken kun je bijvoorbeeld:

1,4 jaar rijden in een elektrische auto in plaats van een benzineauto;

2,1 jaar 10 zonnepanelen gebruiken;

5,9 jaar vegetarisch eten;

15 jaar maximaal 5 minuten per dag douchen.

20

1 a. Aniek (op bladzijde 20) doet al veel voor het klimaat. Welke van de dingen die zij doet, doe jij ook?

b. Bedenk met de klas ten minste 20 dingen die je kunt doen of juist moet laten voor een beter klimaat.
Je docent schrijft ze op het bord. Welke vind jij de beste?

2 Ik vind dat jongeren WEL / NIET meer recht van spreken hebben over het klimaat dan ouderen, omdat:
3 “ De koe is toch al dood”, kun je zeggen als je een hamburger wilt eten. Dat is net zo’n argument als “het vlieg-

tuig vliegt toch”. Leg uit waarom dit argument niet klopt.

4 Bekijk de twee taartdiagrammen. Zoek op hoeveel jongeren vinden dat minder vliegen leidt tot minder klimaat-
verandering. Zoek nu op hoeveel jongeren bereid zijn minder te vliegen.
Leg uit wat bijzonder is aan het verschil tussen deze twee percentages.

5 B ekijk de tabel linksonder. Nu je weet hoeveel CO2 vrijkomt bij sommige producten, ga je deze dan minder
eten? Leg uit waarom wel of niet.

6 B edenk dat je een van de volgende personen bent en Aniek het advies moet geven of ze wel of niet moet vliegen.

Ik ben DE VADER/MOEDER VAN ANIEK - DE VRIEND VAN ANIEK - EEN VRIEND DIE OOK BIJ DE
KLIMAATSTAKING WAS en ik vind dat Aniek WEL / NIET moet gaan, want:

21

• Het klassengesprek

Bij maatschappijleer hebben we het over maatschappelijke onderwerpen en problemen. Mensen hebben vaak
verschillende ideeën over hoe je deze problemen moet aanpakken. Om elkaar goed te begrijpen, is het belangrijk
dat je je eigen mening kunt uitleggen. En ook dat je goed naar elkaar luistert. Om daarmee te oefenen houdt je klas
regelmatig een klassengesprek.

Regels voor een klassengesprek Volgorde van een klassengesprek
Als je met elkaar in gesprek gaat, zijn een
aantal dingen belangrijk. 1. Kies een stelling.
2. Geef je mening en gebruik hierbij argumenten.
• Heb respect voor elkaar. Zelfs al ben 3. Stel je klasgenoten vragen zodat hun mening duidelijk
je het absoluut niet met elkaar eens.
wordt.
• Luister goed naar de ander. Als 4. Luister naar elkaar en vat elkaars argumenten samen.
je zorgvuldig luistert, kun je beter 5. De docent schrijft alle meningen en argumenten op het
doorvragen.
bord.
• Laat elkaar uitpraten. Je docent 6. Begrijp je de argumenten van je klasgenoten?
bepaalt wie er aan het woord is. 7. Schrijf op waarover jullie het eens en waarover jullie

• Verplaats je in de ander. Vraag door het oneens zijn.
als je een argument niet begrijpt. 8. Evalueer het gesprek. Wat ging goed en wat kan beter?

Klassengesprek

Voer met enkele klasgenoten een klassengesprek over de volgende stelling:
“Energiedrankjes moeten verboden worden voor jongeren onder de 18 jaar.”

Samenvatting paragraaf 1.5

Gebruik de volgende woorden om de samenvatting compleet te maken:

ARGUMENT - FEIT - MENING - GEVOELIG - SAMENLEVING - VERSCHILLENDE - PROBLEMEN

Bij maatschappijleer leer je over maatschappelijke onderwerpen en . Ook leer je je

te geven, dat is hoe je ergens over denkt. Voor een goede mening moet je leren iets van

kanten te bekijken. Ook moet je uitleggen waaróm je iets vindt. Je noemt dit

een . Een is iets wat waar is en wat je kunt controleren. Sommige onderwerpen

liggen . Denk maar aan een gesprek in de klas over homoseksualiteit.

24

Begrippenlijst

Een waarde is

Een norm is

Een belang is

Macht is

Een maatschappelijk probleem heeft vier kenmerken:
1.
2.
3.
4.
Een mening is

Een feit is

Een argument is

Maak nu op je telefoon of tablet de Score
oefentoets over het hele hoofdstuk.
Op onze oefenwebsite staan nog meer leuke
opdrachten. Ga naar themas.online.

25

Aantekeningen

26

Jongeren 28
32
2.1 Hoe word je wie je bent? 36
2.2 Een leven lang leren 40
2.3 Rolpatronen 42
• Laten zien wie je bent 46
2.4 Cultuur 48
• Ik zit er aan vast 53
2.5 Jouw mening over een ander
Begrippenlijst

2.1 Hoe word je wie je bent?

“DOE WAT MET JE MENTALE ISSUES”
Ronnie Flex heeft veel last van vliegangst. “Ik heb zes
shows in het buitenland gecanceld wegens mijn vlieg-
angst. Ik haal me van alles in mijn hoofd en voel com-
plete paniek. Ik heb geen problemen om over mijn angst
te praten. Iedereen is weleens bang en praten helpt
gewoon. Omdat ik weet hoe heftig paniek en angst is,
steun ik het initiatief #heyhetisoke. Aarzel niet en doe
wat met je mentale issues. Check de Instapagina #hey-
hetisoke en deel je verhaal.”

“Iedereen is weleens bang”

Aangeboren en aangeleerd Ons gedrag is voor een deel aangeboren en voor een
Sommige eigenschappen heb je al vanaf je geboor- deel aangeleerd. Een voorbeeld. Je kunt met je stem
te. Gevoel voor muziek of goed kunnen rekenen zijn klanken maken. Dat is aangeboren. Maar de taal die
aangeboren eigenschappen. Ook seksuele voorkeur of je spreekt, is aangeleerd. In Nederland leren kinderen
voetbaltalent zijn aangeboren. Je kunt ze niet, of maar Nederlands praten, in Turkije leren ze Turks.
heel moeilijk veranderen. Socialisatie
Wat je wel kunt veranderen, zijn alle dingen die je Omdat je bent opgegroeid in Nederland, zijn veel van
tijdens je leven leert: je aangeleerde gedrag. Als klein je waarden, normen en gedrag hetzelfde als die van
kind leer je lopen, praten, naar de wc gaan, enzovoort. andere Nederlanders. Je spreekt Nederlands en je eet
Sommige dingen leer je juist af. Zo kunnen kinderen – waarschijnlijk – boterhammen met hagelslag.
die vaak driftig zijn door hulp van een arts hun gedrag
veranderen.

Het gedrag dat bij de Nederlandse samenleving
hoort, leer je tijdens je hele leven aan. Dit noemen we
­socialisatie: het aanleren van normen, waarden en ge-
woontes die bij jouw groep of samenleving horen. Als je
bijvoorbeeld op een nieuwe school in de brugklas komt,
moet je je aanpassen. En op je werk leer je bijvoorbeeld
om klanten netjes te helpen.

Hoe leren we?
Socialisatie gebeurt op vier manieren, namelijk:
• Imitatie. Door anderen na te doen, leer je. Kinderen

leren swipen op een tablet doordat ze hun ouders
nadoen.
• I nformatie. Je leert ook door alle informatie die je
krijgt: van je ouders, leraren, vrienden, internet, tijd-
schriften en tv.
• E rvaringen. Dingen die je meemaakt hebben invloed
op je gedrag. Als je tijdens het uitgaan vaak geweld
meemaakt, blijf je misschien vaker thuis.
• Experimenteren. Wat werkt en wat niet? Als je ie-
mand wilt versieren, merk je snel of je het verkeerd
aanpakt. De volgende keer probeer je dan iets anders.

28

1 Noem van een klasgenoot iets wat aangeboren is en iets wat hij of zij heeft aangeleerd.

Naam medeleerling:
Aangeboren is:
Aangeleerd is:

2 Waarom is taal aangeboren én aangeleerd?

3 Lees de intro over Ronnie Flex op bladzijde 28. Is vliegangst aangeboren of aangeleerd? Leg je antwoord uit.

4 We leren een groot deel van ons gedrag door socialisatie.

a. Noem vier manieren waarop socialisatie plaatsvindt.

• •

• •

b. Welke van de vier manieren past bij de volgende zinnen?

- Je ouders willen dat je om 22:00 uur thuis bent.

- De gymleraar laat zien hoe je moet dribbelen.

- Dean blowt nooit meer sinds hij er een keer ziek van werd.

5 Donald en Gua A Welke menselijke eigenschappen nam Gua over?

Een onderzoeker wilde weten B Welk woord hoort niet in het volgende rijtje thuis? Streep dit
of je een aap kan opvoeden woord door.
als een mens. Daarom liet
hij de chimpansee Gua thuis DONALD - GUA - ENGELS PRATEN - AANGELEERD GEDRAG
samen met zijn eigen zoontje C Leg uit waarom je dit woord hebt doorgestreept.
Donald (1 jaar) opgroeien.
Donald en Gua kregen het-
zelfde eten en werden dage-
lijks in bad gedaan. Ze speelden met elkaar
als broertje en zusje. Bij verdriet troostten ze
elkaar.
Toch liep het mis. Het lukte niet om Gua
Engels te leren praten. En Donald ging grom-
men naar zijn moeder en begon, net als Gua,
in de muur te bijten! Toen werd het experi-
ment maar gestopt. Gua ging terug naar de
dierentuin.

29

6 Op wie lijk jij?

• Beantwoord de vragen in de tweede kolom.
• Noteer in de laatste kolom of je hierin lijkt op je vader of op je moeder, of op iemand anders.

vraag antwoord ik lijk op ...
Wat is je haarkleur?
Ben je druk of rustig?
Ben je goed in rekenen?
Schrijf je met links of met rechts?
Ben je een avond- of een ochtendmens?
Wat is je lievelingseten?
Wat is je favoriete sport?

7 Max Verstappen

“IK BEN NIET GEPUSHT” A H et succes van Max Verstappen komt vooral door zijn
AANGEBOREN / AANGELEERDE eigenschappen, want:
Max Verstappen is de jongste
B M ax Verstappen zegt: “Ik houd ervan hard te gaan en
Formule 1-coureur ooit. Op zijn ­grenzen op te zoeken.” Welke manier van leren past daar
het beste bij?
17e reed hij zijn eerste wed-

strijd in de Formule 1. Een

jaar later won hij zijn eerste

Grand Prix.

Max heeft de liefde voor de

autosport niet van een vreemde.

Zijn vader Jos deed meer dan honderd

keer mee aan Formule 1-races. Zijn moeder

Sophie was een heel goede kartracer. “Ik heb

als kind niets anders gezien”, zegt Max. “Aan

tafel was racen hét gespreksonderwerp.” Toch

was racen echt zijn eigen keuze. “Dit was zon-

der twijfel mijn kinderdroom, die vier wielen

en die motor. Ik houd ervan hard te gaan en

grenzen op te zoeken. Mijn ouders hebben mij

niet gepusht. Dit is wat ik zelf wou. Dit is mijn

passie.” Bron: autobahn.eu

8 Aangeboren of aangeleerd?

Hieronder staat een aantal situaties. Zet het cijfer 1 erbij als de situatie te maken heeft met een aangeboren
eigenschap, het cijfer 2 bij een aangeleerde eigenschap, en 1+2 als het een combinatie van beide is.

1, 2 of 1+2

1. Een timmerman slaat op zijn duim en schreeuwt het uit van de pijn.
2. Een meisje is verliefd op een ander meisje.
3. Een jongen treedt samen met zijn moeder op tijdens een zangwedstrijd.
4. Een voetballer krijgt vaak een rode kaart vanwege zijn ruwe spel.
5. Een zoon wil net als zijn vader boer worden.
30

9 Van wie ben jij fan?

Jongeren imiteren soms een popster, een bekende voetballer of een actrice. Van wie ben jij fan?

A Ik ben fan van , omdat

B Noem een eigenschap van jouw favoriet die je hebt overgenomen of die je wel zou willen overnemen. Leg uit
waarom je juist deze eigenschap noemt.

Eigenschap:

Uitleg:

10 ACTUEEL A L eg uit hoe je het begrip ‘socialisatie’ herkent in dit bericht.

Meer begrip door B Naast posts die steun bieden, staan er op sociale media ook
vloggers berichten die een negatief gevoel kunnen geven. Bedenk hiervan
een voorbeeld.
Een YouTuber die vertelt over zijn angsten
of iemand die op Instagram schrijft over het
herstellen van een depressie. Voor veel
jongeren helpen dit soort posts om meer
begrip te krijgen voor anderen die hiermee
kampen. “Ik volg Vera Camilla, die op
YouTube een video heeft geplaatst over le-
ven met een burn-out. Deze video hielp om
me voor te stellen hoe dat voor iemand is”,
vertelt een jongere. Iemand anders: “Je
kunt makkelijk beginnen met: ‘Ken jij ... die
laatst over haar burn-out vertelde? Ik heb
vergelijkbare klachten en zou er graag over
willen praten.’” Bron: EenVandaag Opiniepanel

Samenvatting paragraaf 2.1

Gebruik de volgende woorden om de samenvatting compleet te maken:

ERVARINGEN - AANGEBOREN - SOCIALISATIE - AANGELEERD - INFORMATIE - NADOEN - REKENEN -
EXPERIMENTEREN

Wie je bent, heeft te maken met je eigenschappen en gedrag.

Aangeboren eigenschappen, zoals goed kunnen kun je niet of bijna niet veranderen.

Het aanleren van normen, waarden en gewoontes noem je .

Je kunt iets leren door: 1. Imitatie (= iemand ) 2. Alle die je

krijgt 3. Je (alle dingen die je meemaakt) en 4. Door dingen uit te proberen

(= te ).

31

Ik zit er aan vast

Shit man, ik weet het niet. Wat moet ik doen? Laten Op mijn verjaardag lag ik in de stoel en wachtte net
weghalen? zolang totdat het ding goed zat.
Ik heb er hartstikke veel geld voor betaald. Een heel Het stond schitterend. Thuis zei niemand er iets
jaar heb ik pizza’s bezorgd om te kunnen sparen. over, dat vond ik wel jammer.
Ziek veel ruzie thuis gehad omdat mijn pa en ma
zo’n ding niet wilden. Ze vonden het asociaal en Twee maanden lang liep ik apetrots rond. Iedereen
lelijk. Ik dacht: laat maar, als ik 18 ben, hebben mocht zien wat ik had. En ik maar lachen.
jullie niks meer over me te zeggen en doe ik het Het leek wel alsof mijn vrienden meer ontzag voor
lekker toch. me hadden. Ik begon me een beetje de koning van
de buurt te voelen.

Ik vond een superleuk meisje op Tinder. Niet dat ik
er vaak op zit, hoor. Soms, uit verveling. Totdat ik
haar zag. We appten elkaar direct.

46

Ze vroeg waar ik woonde, op welke school ik zat.
Nou ja, ze vroeg wel meer … We hadden plezier
samen. Ze vroeg me een foto te sturen, dan
zouden we daarna een afspraak maken. Volgende
week zondag zou ze naar mij toe komen. Ik vroeg
nog of ze een lachende of serieuze foto wilde.
‘Allebei,’ had ze gezegd. Dat heb ik gedaan, twee
foto’s opgestuurd. Daarna heb ik niks meer van
haar gehoord. Ik appte, mailde, zond berichten
via Insta. Niks.

Nu is het zondag. Ik ben op het station. Ik heb tien minuten gewacht, toen kreeg ik
Misschien komt ze toch, dacht ik. antwoord: ‘Ik háát gouden tanden.’
Nadat de trein vertrokken was, stond ik op een
leeg perron. Ze was niet gekomen. Toen durfde
ik haar te appen: ‘Kom je nog?’

47

Aantekeningen

54

Politiek

• De Chillkeet moet blijven 56

3.1 Keuzes maken 60

3.2 Wie heeft de macht? 64

3.3 Op wie ga jij stemmen? 68

• Politieke partijen in de Tweede Kamer 72

3.4 Regering en Tweede Kamer 74

3.5 Politiek in de buurt 78

3.6 Politiek over de grens 82

Begrippenlijst 86

56

57

58

59

3.1 Keuzes maken

UITBRAAK CORONA-VIRUS
Het corona-virus werd voor het eerst in december 2019
ontdekt in de Chinese stad Wuhan. Daarna werden
mensen in andere landen ziek, ook in Nederland. Pre-
mier Mark Rutte: “We staan voor een duivels dilemma.
Aan de ene kant moet iedereen binnenblijven zodat het
virus zich niet kan verspreiden. Aan de andere kant
vragen mensen zich af wanneer bedrijven weer normaal
kunnen werken en hoe lang het nog duurt voor ze weer
naar opa en oma mogen.”

“W e staan voor een duivels dilemma”

Keuzes maken Politici nemen besluiten
We maken elke dag keuzes. Welke muziek ga je luiste- Het nemen van deze belangrijke besluiten is het werk
ren? Welk merk mobieltje koop je? Welke vervolgoplei- van politici. Denk maar aan de minister-president van
ding ga je doen? Nederland of de burgemeester van jouw gemeente.
Ook in de politiek moet er worden gekozen. Waar geven
we het geld aan uit? Willen we meer leraren of meer Het nemen van goede besluiten en ze uitvoeren is veel
politieagenten? Maken we de steden veiliger of willen werk. Daarom krijgen politici hulp van ambtenaren,
we minder werkloosheid onder jongeren? Gaat de sa- mensen die werken bij de gemeente, de provincie of het
menleving in een ‘lockdown’ om de verspreiding van landelijke bestuur.
het corona-virus tegen te gaan? De ambtenaren helpen politici, maar ze zorgen er ook
Politiek is dus het maken van keuzes en het nemen van voor dat je bijvoorbeeld een identiteitskaart op het ge-
besluiten. Het doel van de politiek is dat alles in ons meentehuis kunt kopen. Ook politieagenten en leraren
land, in jouw gemeente en in je provincie goed wordt zijn ambtenaar. De overheid bestaat uit alle politici en
geregeld. ambtenaren samen.

Moet de politiek geld uitgeven aan het onderhoud van dijken, De portemonnee van het land
of aan een hoger salaris voor verpleegkundigen? De overheid moet voor veel dingen zorgen: goed on-
derwijs, veiligheid, weinig files, een goede gezond-
60 heidszorg, enzovoort. Dit zijn allemaal dingen die van
algemeen belang zijn, dat wil zeggen dat veel mensen er
voordeel van hebben.
Alle maatregelen van de overheid kosten veel geld. De
regering geeft in 2020 302 miljard euro uit. Dat is 302
plus negen nullen! Bijvoorbeeld voor lerarensalarissen,
het onderhoud van dijken en voor uitkeringen. De over-
heid krijgt dit geld van burgers en bedrijven. Zij betalen
belasting. Als de overheid te weinig geld heeft, kan zij
de belastingen verhogen. Of ze kan minder geld uitge-
ven natuurlijk, dat noemen we bezuinigen.

1 P olitiek heeft te maken met keuzes maken, maar ook met andere dingen. Vul samen met een andere leerling
z­ even woorden in die met politiek te maken hebben. Als voorbeeld hebben we het woord minister al ingevuld.

2 a. Waarom zou iemand graag politicus willen worden, denk je?

b. Zou jij in de politiek willen? Leg uit waarom je dit wel of niet wilt.

3 L ees de intro boven aan bladzijde 60 over het corona-virus. Voor welke moeilijke keuze staat premier Rutte?
Gebruik in je antwoord het begrip werkloosheid.

4 Algemeen belang, ja of nee?

A Sommige dingen in de samenleving zijn voor zoveel mensen belangrijk dat ze door de overheid geregeld moeten
worden. Kruis hieronder aan of je ze van algemeen belang vindt of niet.

ja nee
1. Het maken van tv-programma’s.
2. Zorgen voor een goed internetsignaal overal in Nederland. SQUARE SQUARE
3. Het bezorgen van folders. SQUARE SQUARE
4. Het ontwikkelen van een nieuw medicijn tegen hooikoorts. SQUARE SQUARE
SQUARE SQUARE

B Kies een van de dingen uit waar je bij vraag A voor ‘nee’ hebt gekozen. Leg uit waarom je dat niet van algemeen
belang vindt.

61

• Politieke partijen in de Tweede Kamer

Democraten 66 (D66) wil burgers meer macht geven, bijvoorbeeld door het recht- Midden
streeks kiezen van de minister-president. D66 vindt ook onderwijs erg belangrijk.
De Partij van de Arbeid (PvdA) vindt dat de overheid
moet zorgen voor voldoende werk. Mensen die niet
kunnen werken, moeten steun van de overheid krijgen.

DENK vindt diversiteit en de rechten van minderheden
belangrijk. De overheid moet discriminatie hard aanpak-
ken. De belastingen voor rijke mensen moet omhoog.

De Partij voor de Dieren (PvdD) wil dat de Links
overheid meer aandacht heeft voor de
belangen van dieren. De partij vindt ook
bescherming van het milieu belangrijk.

GroenLinks wil een milieuvrien-
delijke samenleving en minder
ongelijkheid tussen mensen. Rijke mensen
moeten daarom meer belasting gaan betalen.

De Socialistische Partij (SP) komt op
voor de belangen van mensen met
een laag inkomen. De overheid moet volgens
de partij zorgen voor goede uitkeringen.

Welke partij?

A Hieronder staan 19 zinnen. Kijk voor elke zin over welke partij hij gaat. Gebruik hiervoor de afbeelding hierboven.
Schrijf de letter van het goede antwoord in het hokje achter de zin. De letters vormen samen een uitspraak.

1. Deze partij komt vooral op voor mensen met een migratie-achtergrond. DENK (d) 50PLUS (v) SQUARE

2. Deze partij is tegen de islam. PVV (e) GroenLinks (t) SQUARE

3. Vindt dierenwelzijn heel belangrijk. 50PLUS (k) PvdD (m) SQUARE

4. Deze partij voert vaak actie voor hogere uitkeringen. SP (o) CU (a) SQUARE

5. De leider van deze partij is minister Sigrid Kaag. D66 (c) PVV (t) SQUARE

6. Deze partij is al jarenlang de grootste partij van ons land. VVD (r) PvdA (s) SQUARE

7. Deze partij wil meer regels voor een beter milieu. GroenLinks (a) FvD (w) SQUARE

8. Nederland moet uit de EU stappen. D66 (z) FvD (t) SQUARE

9. Christelijke waarden zoals naastenliefde zijn erg belangrijk. CDA (i) PvdA (z) SQUARE

10. Wil Nederland besturen volgens de Bijbel. VVD (r) SGP (e) SQUARE

72

De partij 50PLUS zet zich voornamelijk in voor oudere mensen. Zo moet de AOW-uit-
kering omhoog en moeten mensen met een pensioen minder belasting betalen.

Midden De ChristenUnie (CU) is een christelijke partij met linkse standpunten, bijvoor-
beeld over hulp aan vluchtelingen. Maar de partij is tegen abortus en euthanasie.

Het Christen-Democratisch Appèl (CDA) vindt samenwerking belangrijk:
werkgevers met werknemers, leraren met leerlingen, ouderen met jongeren.

De Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP) zet de regels
van de Bijbel centraal. Het homohuwelijk moet worden
verboden, maar de doodstraf mag worden ingevoerd.

Voor de Volkspartij voor Vrijheid en
Democratie (VVD) is vrijheid van burgers
en bedrijven de belangrijkste waarde. De
overheid moet deze vrijheid beschermen.

Rechts De Partij voor de Vrijheid (PVV) is
tegen de islam. De PVV heeft vooral
rechtse standpunten. Links is het opkomen
voor mensen met een laag inkomen.

Forum voor Democratie (FVD) wil de
macht van de overheid veel kleiner
maken. Nederland moet uit de EU stappen, en
veel klimaatmaatregelen vindt het FVD onzin.

Dit is een eenvoudige weergave van partijstandpunten. Voor alle
ideeën van de partijen kan je een kijkje nemen op hun website.

11. Hoe rijker, hoe meer belasting. GroenLinks (i) CDA (m) SQUARE
12. Partij die zich vooral inzet voor oudere mensen.
13. Geen abortus omdat de Bijbel dat verbiedt. DENK (e) 50PLUS (s) SQUARE
14. Deze partij noemt vrijheid de belangrijkste waarde.
15. De bevolking moet de minister-president kiezen. D66 (o) ChristenUnie (k) SQUARE
16. Deze rechtse partij komt op voor mensen met een laag inkomen.
17. De overheid moet vooral de vrijheid beschermen. VVD (i) SP (ij) SQUARE
18. Deze christelijke partij heeft ook linkse standpunten.
19. De partij van Thierry Baudet. SGP (u) D66 (e) SQUARE

B De letters vormen samen de volgende uitspraak: SP (j) PVV (z) SQUARE

PvdD (f) VVD (e) SQUARE

ChristenUnie (n) VVD (t) SQUARE

FvD (!) SP (?) SQUARE

.
73

Aantekeningen

88

Pluriforme samenleving

4.1 Veel culturen in één land 90
4.2 Verhuizen naar een ander land 94
• Op de vlucht 98
4.3 Integratie, hoe gaat dat? 100
4.4 Hoe kijk je naar anderen? 104
• (Wat) geloof jij? 108
Begrippenlijst 111

• Op de vlucht

Over de hele wereld zijn miljoenen mensen op de vlucht voor honger, armoede of oorlog. Er komen ook veel
mensen naar Europa. Ze weten dat Europa rijk is en dat er goede voorzieningen zijn. Ook Nederland heeft met
deze vluchtelingenstroom te maken.
De landen van Europa overleggen heel vaak met elkaar over de vraag: Wie mag wel blijven en wie laten we niet toe?
Bekijk de tekening ‘De weg van een asielzoeker’ onder aan deze bladzijden.
A G eef twee voorbeelden van landen waar mensen vandaan vluchten, en leg uit waarom ze dat doen.
B Waarom krijgen asielzoekers zes dagen rust in een aanmeldcentrum, denk je?
C Wat probeert de IND tijdens de verhoren van asielzoekers precies te weten te komen?
D Wie beslist uiteindelijk of iemand een tijdelijke verblijfsvergunning krijgt?

98

E N iet iedereen die in Nederland asiel aanvraagt, mag hier ook blijven. Hieronder staat een aantal voorbeelden.
Zet een kruisje bij de persoon of de personen van wie de aanvraag niet zal worden goedgekeurd. Leg daarna

voor een van je keuzes je antwoord uit.

SQUARE Raymond uit Amerika die in Nederland een bakkerij wil beginnen.
SQUARE Johann uit Rusland zegt dat hij ernstig gediscrimineerd wordt in zijn eigen land.
SQUARE Sayid wil vanuit Marokko naar Nederland komen om te werken.
SQUARE Naima vlucht uit Eritrea vanwege de burgeroorlog.

SYRIËRS MASSAAL OP DE VLUCHT F W ie is volgens jou vooral verantwoordelijk voor asiel­
zoekers die in Europa aankomen? Leg je keuze uit.
In 2011 brak er een heftige burgeroorlog uit in
Syrië. Daarop vluchtten 13,5 miljoen Syriërs voor SQUARE Nederland SQUARE de asielzoekers zelf
het geweld in hun land. Een flink deel zocht een
veilige plek in Syrië zelf en zo’n 5 miljoen vluch- SQUARE Syrië SQUARE het Rode Kruis
telingen kwamen in buurlanden als Jordanië, Irak
en Turkije terecht. Een ander deel van de vluch- SQUARE de Verenigde Naties SQUARE d e buurlanden Jordanië,
telingen zocht veiligheid in Europa. Met gevaar Irak en Turkije
voor eigen leven gingen zij in kleine, overvolle
bootjes naar Griekenland en Italië. UITLEG:
Velen overleefden de overtocht niet.
In 2015 kwamen 1 miljoen vluchtelingen naar
Europa, een groot deel van hen Syriërs. Maar
veel Europese landen zaten niet te wachten op
meer vluchtelingen. Hoe los je zo’n enorm groot
vluchtelingenprobleem op? En wie neemt de ver-
antwoordelijkheid?

99

4.3 Integratie, hoe gaat dat?

“IK VOEL DE AFSTAND”
Norah (17): “Ik word in de bus weleens aangestaard.
Alsof ik een bom bij me heb. Dan voel ik de afstand.
In de media lees je allerlei reacties op de islam, terwijl
maar een kleine groep zogenaamd uit naam van Allah
vreselijke dingen doet. Het is frustrerend om aangeval-
len te worden vanwege je geloof. Maar ik reageer er niet
op, want ik weet dat ik geen terrorist ben. En mijn fami-
lie ook niet.”

Hoeveel neem je over? Hindoestanen vieren het holi-feest
Als je in een nieuw land gaat wonen, krijg je met veel
nieuwe dingen te maken. Mensen spreken een vreemde “Ik weet dat ik geen terrorist ben”
taal, dragen andere kleding en gaan soms anders met
elkaar om. Deze spanningen ontstaan doordat er van alles veran-
Ook de regels en wetten zijn in elk land anders. Hier in dert. De nieuwkomers zijn hun thuisland kwijt en
Nederland kun je lesbisch of homo zijn, maar in Iran moeten in Nederland hun leven opnieuw opbouwen.
is dat streng verboden. Hier mag je een joint opsteken, Tegelijk zijn anderen bang dat de vertrouwde samenle-
maar in Frankrijk is dat strafbaar. De vraag is: hoeveel ving die ze kennen, verdwijnt.
waarden, normen en gewoontes neem je over als je in Waarden en normen
een ander land gaat wonen? Spanningen ontstaan ook omdat nieuwkomers en men-
sen die hier al heel lang wonen, vaak verschillende
Voor een deel aanpassen waarden en normen hebben. Daardoor begrijpen ze
Bij de meeste nieuwkomers is er sprake van integratie, elkaar soms niet. Volgens de Nederlandse wet is seks
ze passen zich aan de Nederlandse gewoontes aan, maar voor het huwelijk geen probleem. Veel migranten heb-
houden ook hun eigen cultuur. Denk aan Turkse mensen ben hier strengere regels over.
die met hun buren in het Nederlands een praatje ma- En bij veel mensen uit bijvoorbeeld Arabische en
ken, maar thuis met de kinderen Turks praten. Afrikaanse landen is de familieband sterker. Ouders en
grootouders worden vaak door kinderen opgevangen in
Spanningen plaats van in een verzorgingstehuis geplaatst.
Soms zijn er ook problemen en leidt de komst van
nieuwkomers tot spanningen. Denk aan protesten rond
de opening van een asielzoekerscentrum.

De overheid helpt een handje
Voor integratie is het nodig dat nieuwkomers snel kun-
nen meedoen in de maatschappij. Dit ondersteunt de
overheid door onder andere:
• extra geld te geven voor lessen Nederlands;
• te stimuleren dat kinderen in gemengde klassen les

krijgen, zodat ze met elkaar opgroeien;
• zorgen voor een goede verspreiding van nieuwkomers

over woonwijken, zodat integreren makkelijker is.

100

1 a. Noem een Nederlandse waarde én een gewoonte die je nooit wilt kwijtraken.

b. Noem een buitenlandse waarde of gewoonte die je zou willen overnemen.

2 Door welke drie dingen ontstaan er soms spanningen bij integratie?

• Verschillende w en n .
.
• Nieuwkomers moeten .

•

3 Welke oorzaak uit je antwoord bij vraag 2 past het best bij de intro over Norah op bladzijde 100?

4 Mensen met een migratie-achtergrond krijgen vaak te maken met discriminatie. Bedenk een voorbeeld.

5 “In een pluriforme samenleving moeten ook mensen met een Nederlandse achtergrond zich aanpassen.”

Ik ben het hiermee EENS / ONEENS, omdat:

6 Schelden

Stel, een klasgenoot gebruikt altijd scheldwoorden en vooroordelen als hij of zij het heeft over leerlingen met een
migratie-achtergrond. Wat doe je?
1. Als je klasgenoot weer eens loopt te schelden, dan zeg je dat je dat niet prettig vindt.
2. Je maakt een grap in de vorm van “Hé, debiel.” En als je klasgenoot je dan raar aankijkt, zeg je: “Kijk, dat

schelden doe je nou ook steeds bij anderen. Leuk, hè?”
3. Je zegt niets en denkt: die is niet wijzer ...
4. Je zegt er iets over in een gesprek met je mentor of klassenleraar.
5. Je

Ik kies voor , omdat:

101

9 Wat doe je? A Geef aan wat je doet, en waarom.

Je zit op het mbo en solliciteert naar een sta-
geplek. Je hebt al een aantal gesprekken gehad
maar je hoort steeds hetzelfde: “We nemen
je aan, maar dan moet je wel je hoofddoek
afdoen.” Je denkt er serieus over na. Aan de
ene kant wil je heel graag een mooie stageplek,
maar aan de andere kant hoort de hoofddoek
bij je. Eén bedrijf biedt je alsnog een stage aan,
maar dan moet je wel in het magazijn werken.

Je drinkt geen alcohol, gewoon omdat je er B Geef aan wat je doet, en waarom.
niets aan vindt. Je wordt lid van een voetbal-
club en in het team drinken ze allemaal graag Bedenk een voordeel en een nadeel van straattaal.
een pilsje. Meteen na de wedstrijd staat de Voordeel:
eerste ‘meter bier’ op tafel. Moet je gewoon Nadeel:
meedoen met je nieuwe teamgenoten, want zo
gaat het hier? Of drink je een of twee rondjes
mee, en dan stop je? Of zeg je gewoon dat je
liever geen bier drinkt?

10 Straattaal

HÉ SMA!

Straattaal is de mengtaal die veel jongeren in
grote steden spreken, op school en op straat. Er
komen Nederlandse woorden in voor, maar ook
Marokkaanse, Turkse, Surinaamse, enzovoort.
Eigenlijk is het een mooi voorbeeld van integra-
tie: door verschillende invloeden ontstaat er een
heel nieuwe taal. En jongeren vinden het leuk
om dingen van elkaar over te nemen.

Samenvatting paragraaf 4.3

Gebruik de volgende woorden om de samenvatting compleet te maken:

VERANDERINGEN - INTEGRATIE - VERHUIZEN - WAARDEN - SPANNINGEN - AANPASSEN

Als mensen naar een ander land , moeten zij zich

aan de cultuur van dat land. Als nieuwkomers zich aanpassen maar ook hun eigen cultuur houden, noemen

we dat . Soms zijn er problemen. De komst van nieuwkomers leidt tot veel

. En nieuwkomers hebben andere en normen dan mensen

die hier al langer wonen. Daardoor ontstaan soms .

103

Media

5.1 Hoe communiceer je? 114

• Het was gewoon een geintje 118

5.2 Verschillende soorten media 120

5.3 Nieuws 124

5.4 De invloed van de media 128

5.5 Geld verdienen met de media 132

5.6 Jij en de media 136

• Beeldvorming 140

Begrippenlijst 141

15.1PoHlioteieckommuniceer je?

POKERFACE
Heb je ook weleens thuis verteld dat een proefwerk
‘best goed’ ging, terwijl je het eigenlijk verknald had?
Je probeert dan niet rood te worden. Je doet alsof er
niets aan de hand is. Kortom: je trekt een pokerface.
Het woord ‘pokerface’ komt van het kaartspel poker.
Oud-hockeyster en presentatrice Fatima Moreira de
Melo is professioneel pokerspeler. “Je mag je emoties
geen rol laten spelen. Andere spelers mogen niet mer-
ken dat je goede of slechte kaarten hebt.”

“A ndere spelers mogen niet merken
dat je goede of slechte kaarten hebt”

Informatie doorgeven
Als je praat, een appje verstuurt, naar iemand lacht of
zwaait, ben je bezig met communicatie, het doorgeven
van informatie. Eigenlijk communiceer je zelfs als je
niets zegt. Ben je in een vriendengroepje erg stil, dan
kan je boodschap zijn dat je geen zin in contact hebt.

Een knipoog Op internet ben je vaak zender en ontvanger tegelijk.
Het doorgeven van informatie gaat niet alleen met Via Instagram of YouTube kun je zelf een foto plaatsen,
woorden. Als je naar iemand knipoogt, geef je ook in- een berichtje schrijven of een filmpje uploaden. Maar je
formatie door. Bijvoorbeeld dat je hem of haar wel leuk kunt het ook als ontvanger bekijken.
vindt. Je noemt dit lichaamstaal.

Bij communicatie noemen we de persoon die de infor- Het middel om te communiceren wordt ook wel
matie verstuurt de zender. De ander is de ontvanger. m­ edium genoemd. Het meervoud van het woord me-
Stel dat een vriendin jou appt dat ze vijf minuutjes later dium is media. Daarom noemen we de belangrijkste
komt. Dit is communicatie, want: communicatiemiddelen samen ‘de media’.
• je vriendin is de zender;
• de informatie is dat ze vijf minuten later komt; Persoonlijk of massaal
• jij bent de ontvanger; Bij een telefoongesprek hebben twee personen contact
• het middel bestaat uit jullie mobieltjes. met elkaar. Maar bij een website en een tv- of radio-uit-
zending zijn er soms miljoenen kijkers en luisteraars.
Dan is er dus één zender en zijn er heel veel ontvangers
(een massa).
Televisie, radio, kranten, tijdschriften en internet noe-
men we daarom massamedia. Bij massamedia wordt de
informatie door veel mensen gezien, gelezen of gehoord.

Online media
Nederlanders zijn elke dag ruim acht uur met massa-
media bezig.
Die tijd besteden ze aan communiceren via sociale
media, muziek luisteren en video’s en series kijken.
Internet en de online media spelen een grote rol in
ons leven. De regering noemt internet zelfs een basis­
behoefte, net als bijvoorbeeld water en elektriciteit.

114

6 Online tv kijken A Televisie is een massamedium, omdat:
B Noem een reden waarom mensen vaker online tv kijken kijken.
Steeds meer mensen kijken
online televisie. Ze hebben
een abonnement op Netflix,
of kijken tv-programma’s via
nlziet of YouTube. Dat kan
via de pc, een tablet of een
mobieltje. Begin 2020 waren
de meest bekeken program-
ma’s online Shownieuws,
Boer zoekt vrouw, Hart van
Nederland, het RTL Nieuws
en RTL Boulevard.

7 Welke situatie staat hier?

Hieronder staan vier situaties beschreven waarin communicatie plaatsvindt.
1. Jij krijgt bijles van je leraar wiskunde.
2. Je krijgt een Amber Alert binnen op je mobiel: er wordt een jongen vermist.
3. Jij vertelt Karin en Bart over je vakantie.
4. Na etenstijd praat je met je vrienden in een groepsapp.

Aa ADaDDAiaDtitiDtDiitsiDstiiistissistsiiittissusuiiiattstsauuutiitttiaaieauuetttaiaiieteetiiee B DBbBiDDtbDiDibttsitDiiitsissiDstiitsiisutsiiitstaitsuuiutitatsiauauetittiateiuieteaieetie C CDcCiDtcDDDitsciitDititssiiDistiitssisuitisstasisuiittitaitasueuutittaiaaieuetttaiieteie D DDDiDtdiDittsdDiiitdssistDiitssiiuDstiisttaisituuisitttiiaauseittatsiiuetietiaeuetaietie

8 ACTUEEL A De video van Nikkie is een voorbeeld van massale communica-
tie, want:

“Ik ben gewoon Nikkie” B Welke boodschap verspreidt Nikkie met haar verhaal?

YouTube-sensatie Nikkie de Jager (25)
haalde wereldwijd de media met haar
coming-out als transgender. De video heeft
op YouTube bijna 40 miljoen views. “Dat
is bizar, maar het maakt me erg blij”, zegt
de Brabantse, beter bekend als Nikkie
Tutorials. “Ik wil over de hele wereld kleine
Nikkies inspireren die onzeker zijn, zich niet
op hun plek voelen en zich niet begrepen
voelen. Het is oké om jezelf te zijn.”

Bron: AD

116

5.6 Jij en de media

VERSLAVEND
Nina (16): “Als ik wakker word, kijk ik eerst op mijn
telefoon. Ik check hem de hele tijd. Het kost veel tijd,
maar ik blijf het doen, het is verslavend. Dat heb ik ook
met tv-series, dan kan ik niet stoppen met kijken. Na
school ga ik eerst appen of series kijken en stel mijn
huiswerk uit tot elf uur ’s avonds. Elke keer denk ik: nog
één aflevering. Voor ik het weet ben ik twee uur verder.
Dan ga ik om één uur naar bed en ben de volgende dag
ontzettend moe.”

“E lke keer denk ik: nog één
aflevering”

Jongeren besteden zo’n zeven uur per dag aan media.
Vooral series kijken, gamen en sociale media nemen
veel tijd in beslag. Dat is vaak leuk, maar er kunnen ook
negatieve gevolgen zijn.

Series en games spannend of romantisch is. Ook bestaat het gevaar
Nog even een aflevering van je favoriete serie kijken dat je door een serie vooroordelen krijgt. En van lang
of een game spelen: mensen gebruiken de media graag gamen of bingewatchen, zoals Nina in de intro, kun je
voor hun ontspanning. Maar als kijker kom je ook moeilijker slapen. Dat heeft gevolgen voor je gezond-
in aanraking met maatschappelijke problemen zoals heid.
discriminatie of geldzorgen. En ook van gamen kun je
veel leren. Als je met anderen gamet, leer je dat je goed
moet samenwerken. Dat is handig op school en later in
een baan.

Maar series en games hebben ook nadelen. Een serie Sociale media
kan je een verkeerd beeld van de werkelijkheid geven. Jongeren zijn ruim twee uur per dag bezig met sociale
Dan raak je teleurgesteld omdat jouw leven niet zo media. Hoeveel gemak en plezier dat contact ook ople-
vert, sociale media hebben ook een negatieve invloed.
Net als je denkt dat je de perfecte foto hebt gemaakt,
krijg je juist weinig reacties of likes. En net als bij (te)
veel series kijken en gamen hebben sociale media óók
invloed op je nachtrust. En dat heeft weer gevolgen voor
je schoolprestaties, je gezondheid, enzovoort.

Privacy
In de vorige paragrafen las je al over het belang van
mediawijsheid. Hierbij hoort ook het begrip ‘privacy’.
Privacy is het recht op een privéleven. Dat recht is zelfs
in de grondwet opgenomen. Daarom mag niemand
zomaar je telefoongesprekken afluisteren of je appjes
lezen.

Toch gaan veel mensen slordig om met privégegevens
van zichzelf en van anderen. Of ze denken niet na voor
ze iets op sociale media zetten. Dan ben je dus niet
mediawijs: je gaat niet verstandig om met jouw privé-
gegevens of die van iemand anders.

136

Werk

6.1 Een leuke baan 144

6.2 Hoe kom je aan werk? 148

6.3 Met werk kom je verder 152

• Van wieg tot graf 156

6.4 Soms helpt de overheid 158

B egrippenlijst 163

6.1 Een leuke baan

DE BESTE VAN NEDERLAND
Ieder jaar kunnen jonge timmermannen, verpleegkun-
digen en kappers ‘Skills Heroes’ worden. Ze zijn dan
de beste in hun vakgebied. Leerling-verpleegkundige
J­ essica van Voorden (20) werd de beste van Nederland
en mocht naar het WK Skills Heroes in Brazilië. “Toen
ik dat hoorde, stond ik te gillen in de klas. Ik heb heel
wat extra uurtjes geoefend buiten schooltijd. Ik wil
graag in de zorg werken omdat het mooi werk is en je
veel dankbaarheid van patiënten krijgt.” Bron: Metronieuws

“ Je krijgt veel dankbaarheid van
patiënten”

Wat is werk?
Als je boodschappen voor je oma haalt, noem je dit
­onbetaald werk. Iedereen doet soms onbetaalde klus-
jes. Met werk bedoelen we dat je iets doet waar anderen
behoefte aan hebben. Als je hiermee geld verdient, noem
je dat betaald werk.

Een goede baan of liever alleen? Ben je liever creatief, zoals een muzi-
Jessica in de intro vindt het leuk om mensen te verzor- kant, of help je liever mensen, zoals een verpleegster?
gen en heel goed te worden in haar vak. Hoe weet je wat En wil je een vaste werkplek of juist niet? Ben je foto-
een goede baan is voor jou? Daar kun je de volgende graaf, dan werk je vaak alleen, maar steeds op andere
vier vragen bij gebruiken: plaatsen. In een ziekenhuis werk je altijd op dezelfde
1. Wat voor werk ga je doen? plaats, maar wel met andere mensen, zoals patiënten,
Als je ergens gaat werken, kijk je of het werk bij je past. artsen en collega’s.
Wat voor werk vind je leuk? Werk je liever met anderen

2. Werk je gezond en veilig?
Gezondheid en veiligheid zijn belangrijk op elke werk-
plek. Daarom dragen bouwvakkers stevige schoenen en
soms een helm. En op kantoor heb je een goede stoel
nodig. Anders krijg je snel last van je nek of rug.

3. Eigen baas of in loondienst?
Het geld dat je met werk verdient, noemen we loon.
De meeste mensen werken in loondienst. Je hebt dan
een leidinggevende boven je die zegt wat je moet doen.
Sommigen zijn eigen baas of zzp’er. Je hebt dan veel
vrijheid en kunt veel dingen zelf beslissen. Het nadeel
is dat je veel zelf moet regelen en vaak geen vast werk­
ritme hebt.

4. Hoeveel verdien je?
Als je vast werk hebt, staat op je loonstrookje het bru-
toloon dat je verdient. Daar gaan eerst allerlei bedragen
vanaf, zoals loonbelasting en verzekeringspremies. Het
geld dat je overhoudt, noemen we het nettoloon.

1 Lees de intro over Jessica. Noem twee dingen die ze belangrijk vindt in haar werk.

2 Wat is het verschil tussen brutoloon en nettoloon?

3 In de lestekst staan vier vragen waarmee jij kunt bepalen wat voor jou de goede baan is.

Welke vraag vind jij het belangrijkst? Leg je antwoord uit.

4 Noem twee beroepen waarvan jij vindt dat het ongezond of onveilig werk is.

5 Ik kies voor ...

Ik kies het liefst een baan:
1. waarin je keihard moet werken maar waarmee je veel geld verdient.
2. waarin je zelf kunt bepalen wanneer en waar je werkt.
3. met leuk werk en een gewoon inkomen.
4. met vervelend werk, maar slechts vier dagen per week en met een hoog loon.
Nummer heeft mijn voorkeur, omdat:

6 Welke foto weg?

Welke foto hoort er volgens jou niet bij en waarom niet? LET OP! Er zijn meer goede antwoorden mogelijk.
1234

Foto hoort er niet bij, omdat:

145

In Nederland zorgt de overheid voor haar inwoners. Bijvoorbeeld door het geven van een uitkering aan mensen
die ziek of zwanger zijn. En ook door te zorgen voor allerlei belangrijke voorzieningen zoals onderwijs en
gezondheidszorg. Op de tekening hierboven zie je voorbeelden van manieren waarop de overheid helpt. De overheid
helpt mensen van jong tot oud. We zeggen ook wel: van wieg tot graf.

Hieronder staan verschillende groepen mensen. Zoek steeds in de tekening naar voorbeelden van manieren waarop
de overheid voor deze groepen zorgt.

leeftijdsgroep voorbeelden

baby’s en kleuters 1.
2.

scholieren 1.
2.

156

leeftijdsgroep voorbeelden
studenten
ouders 1.
werknemers 2.
bejaarden
1.
2.

1.
2.

1.
2.

157

• Geld en schulden

Tienduizenden jongeren zitten in de problemen door schulden. Schulden kunnen leiden tot sociale ongelijkheid,
want je bent een groot deel van je geld kwijt aan rente en aflossing. En jongeren met schulden hebben veel stress
en doen het minder goed op school. Maar hoe ga je verstandig met je geld om?

1 Lenen?

Eva, 15 jaar: “Ja, stom, ik had geld A Kruis aan voor welke zaken jij een lening zou afsluiten.
geleend van een vriend, omdat mijn
kleedgeld voor die maand op was en SQUARE opleiding SQUARE scooter SQUARE vakantie
ik die nieuwe laarzen gewoon moest SQUARE nieuwe fiets SQUARE laptop SQUARE smartphone
hebben. Balen, ik moet hem nu nog SQUARE kleding SQUARE huis SQUARE trouwfeest
vijf maanden afbetalen.”

B Kies één ding uit vraag A dat je niet hebt aangekruist. , omdat:
Ik zou nooit geld lenen voor

2 Hoe duur is de scooter?

Stel, je koopt een scooter en leent daarvoor 1.500 euro tegen 10 procent rente.
De looptijd is drie jaar. Wat betaal je uiteindelijk voor je scooter?

3 Tips om geld te besparen

Tara (17): “In plaats Sharif (17): “Ik neem Youri (15): “Ik neem Lara (16): “Ik krijg
van naar de bioscoop mijn pinpas niet meer snoep en fris mee van kleedg­eld en ik heb een
gaan, ga ik met mijn mee als ik de stad thuis als ik ga sporten. baantje, maar dat geld
vriendin Netflixen ter- in ga. Ik pin gewoon Dus niet uit de auto- is meestal snel op. Als ik
wijl we oppassen bij vooraf geld en laat maat.” echt iets nodig heb, ga ik
de buren. Dat spaart mijn pas thuis, anders zeuren en dan krijg ik het
lekker geld uit!” blijf ik pinnen.” wel van mijn ouders.”

A Welke tip vind jij het beste? Leg uit waarom.

B Wat is jouw tip om geld te besparen?

162

Criminaliteit

7.1 Wat is criminaliteit? 166
7.2 Oorzaken van criminaliteit 170
• Het gedoogbeleid 174
7.3 Opgepakt ... en dan? 176
• Veiligheid of vrijheid 179
7.4 Schuldig of onschuldig 180
7.5 Hoe pakken we criminelen aan? 184
• Anders straffen: Halt 188
Begrippenlijst 189

7.1 Wat is criminaliteit?

“HET GAF EEN KICK”
Marion (17): “Dat jatten van me heeft ruim een jaar
geduurd. Bijna elke zaterdag was het raak. De stad in,
meestal make-up halen. Of een armband. Soms een
jasje passen en wegwezen. Het gaf een kick. Een beetje
toneelspelen, stoer zijn, weglopen alsof er niets aan de
hand is.
Een maand geleden ben ik betrapt met een truitje door
een bewaker bij de uitgang. De politie was er snel bij. Ik
heb meteen bekend. Het is gek, maar ik ben ergens wel
opgelucht, het kon zo niet doorgaan.”

“ Ik ben ergens wel opgelucht, het kon
zo niet doorgaan”

Wanneer ben je strafbaar? Overtreding of misdrijf?
Wanneer je voordringt bij de kassa of zomaar een boer Met je fiets zonder licht rijden is natuurlijk minder erg
laat, vinden mensen je asociaal. Je houdt dan geen re- dan een inbraak plegen. Daarom maakt de wet verschil
kening met anderen. Maar asociaal gedrag is vaak niet tussen overtredingen en misdrijven.
verboden. Overtredingen zijn strafbare feiten die minder erg zijn.
Sommige regels staan wel in de wet. Bijvoorbeeld dat Als de politie je aanhoudt omdat je zonder licht rijdt,
je niet mag stelen en niet mag discrimineren. Strafbaar hoef je niet naar de rechter. Je krijgt meestal wel een
gedrag betekent dus dat je wetsregels overtreedt. boete.
Misdrijven zijn ernstige strafbare feiten. Denk maar aan
vernieling, diefstal, verkrachting, moord en handel in
drugs. Marion heeft gestolen en heeft dus ook een mis-
drijf begaan. Zelfs al heeft ze ‘alleen maar’ een truitje
gestolen.
Bij een misdrijf word je door de politie verhoord. Soms
word je op het politiebureau vastgehouden. Je kunt ook
voor de rechter komen.
Voor misdrijven kun je zwaardere straffen krijgen dan
voor overtredingen. En je krijgt een strafblad, een lijst
met misdrijven waarvoor je bent gestraft. Dit kan lastig
zijn als je later een baan zoekt. Of bijvoorbeeld als je op
vakantie wilt naar Australië. Dat land laat mensen met
een strafblad niet toe.
Wanneer ben je crimineel?
Eigenlijk is criminaliteit alles wat verboden is. Maar
iemand die een keer te hard rijdt, noem je nog geen
crimineel. Iemand die dronken met zijn auto een ver-
keersongeluk veroorzaakt, is wel crimineel. Daarom is
de beste omschrijving van het woord criminaliteit alle
misdrijven die in de wet staan. Overtredingen kun je
beter niet maken, maar ze maken jou dus niet tot een
crimineel als het een keer gebeurt.

166

1 Maak steeds de zin af.

• Asociaal gedrag is als je

• Strafbaar gedrag is als je

2 Welke drie verschillen zijn er tussen een misdrijf en een overtreding?

•

•

•

3 Strafbaar of niet?

Zet een kruisje als het om strafbaar gedrag gaat.

SQUARE Je koopt een gestolen fiets.
SQUARE Een jongen van 15 rijdt op een brommer in zijn eigen tuin.
SQUARE Een jongen van 16 drinkt elke dag 10 biertjes.
SQUARE Een jongen van 19 rookt een jointje in de trein.
SQUARE Je weigert in de bus op te staan voor een oudere mevrouw.
SQUARE Je fietst naar school en je hebt je ID-kaart niet bij je.
SQUARE Je zwemt in het diepe zonder dat je een diploma hebt.
SQUARE Je koopt voor 60 euro een gloednieuwe Canadian Goose-jas van je neef.

4 ACTUEEL A In het bericht is één woord weggelaten, namelijk: AGENTE -
MINISTER - RECHTER.
Celstraf voor
coronaspuger B Het gaat hier om ASOCIAAL GEDRAG / STRAFBAAR GEDRAG /
BEIDE, want:
Een vrouw die een agente
in haar gezicht spuugde C R eageer op de stelling: “Als later zou blijken dat de dader co-
en zei dat ze corona rona heeft, vind ik dat hij of zij veroordeeld moet worden voor
had, moet twee weken poging tot moord.”
de cel in. De vrouw
was stomdronken. 167
Eerst riep ze tegen een
agent: “Ik maak je af!”
Daarna zei ze dat ze co-
rona had en spuugde op de
agente. Ze zegt dat ze zich niets meer kan
herinneren. De ........... oordeelde dat de
vrouw schuldig is aan bedreiging met de
dood en mishandeling.
Justitie zegt streng op te treden tegen
coronaspugers. Gemiddeld krijgt een coro-
naspuger 56 dagen celstraf. Voor zover be-
kend had geen van de daders in Nederland
daadwerkelijk corona. In Engeland is een
treinconductrice overleden die door een
passagier in het gezicht was gespuugd.
Bron: NOS

5 Rutgers verhaal

Lees wat Rutger vertelt en vul de ontbrekende woorden in: POLITIEAGENT - BOETE - POLITIEAUTO - SCHADE -
GEPAKT - BEDRAG

In ons dorp zijn we echt een groepje. In het weekend zitten we altijd een avond bij elkaar. Deze keer bij Simon.

We hadden een leuke avond gehad en hadden wat gedronken. Op de terugweg schopten we een paar

tuinhekken kapot.

We hadden pech, want aan de overkant woonde toevallig een , die wakker werd.

We probeerden zo snel mogelijk weg te komen, maar ik werd als enige door hem .

Een kwam ook snel aanrijden. Mijn vrienden hebben toen mijn ouders gebeld.

Uiteindelijk mocht ik naar huis. De volgende dag moesten we naar de mensen toe van wie we de tuinhekken

hadden vernield.

De was een paar honderd euro. We hebben het met zijn allen terug moeten

betalen. En we kregen zelf ook allemaal een .

6 Misdrijf of overtreding?

Geef aan of het in de onderstaande situaties om een misdrijf of om een overtreding gaat. LET OP! Er zijn drie
misdrijven en vijf overtredingen. TIP! Maak bij je keuze gebruik van de tabel hieronder.

situatie misdrijf of overtreding

1. Je rijdt 50 km per uur op een opgevoerde brommer.

2. Je veroorzaakt een zwaar ongeval omdat je geen voorrang gaf.

3. Je rijdt 85 kilometer per uur met je brommer.

4. Je rijdt dronken op je brommer en veroorzaakt een ongeluk.

5. Je rijdt op je 15e op een brommer.

6. Je rijdt dronken op een brommer.

7. Je telefoneert op een rijdende brommer.

8. Je rijdt onverzekerd met je brommer.
168

• Veiligheid of vrijheid

Een van de taken van de overheid is te zorgen voor een veilige samenleving. Maar hoeveel vrijheid wil jij inleveren
voor een veiligere samenleving?

1 ACTUEEL A Een derde van de ondervraagden is tegen de app omdat hij
van de overheid komt. Bedenk een reden waarom ze dat ver-
Twijfel over corona-app velend vinden.

Over een corona-app lopen B Het installeren van de app is niet verplicht. Vind jij dat de
de meningen sterk uiteen. overheid de app wel verplicht moet maken? Leg je antwoord
Dat blijkt uit onderzoek. uit.
Het kabinet wil de app
voor de mobiele tele-
foon invoeren. Mensen
weten dan snel of ze
contact hebben gehad
met een corona-patiënt.
Een derde van de ondervraag-
den zou de corona-app zeker installeren. Zij
zien het als een goed middel om zo veel
mogelijk besmettingen te voorkomen. Maar
net zo’n grote groep ziet de app niet zitten.
Ze vinden het geen goed idee dat de over-
heid met deze app komt. Een derde twijfelt
nog. Volgens het kabinet werkt de app alleen
als meer dan 60 procent van de mensen de
app installeert.
Bron: RTL Nieuws

2 Tracken A Vanaf welke leeftijd moeten ouders stoppen met het in de gaten
houden van hun kinderen, vind jij? Leg uit.
Veel ouders volgen
kinderen via gps B B eantwoord nu de vraag boven aan de bladzijde: Hoeveel vrij-
heid wil jij inleveren voor een veiligere samen­leving?
HILVERSUM – Een op de vijf ouders
gebruikt de gps-functie op mobiele tele-
foons om hun kind te volgen. Ouders van
middelbare scholieren zetten bijvoorbeeld
de ‘track-functie’ van mobiele telefoons
aan om te kijken waar hun kind uithangt.
Jongere kinderen krijgen een horloge met
een gps-tracker. Daarnaast volgen veel
ouders de schoolprestaties van hun kinde-
ren op de voet via apps als Magister. Jade
heeft voor haar dochters Jayleigh (7) en
Novalee (3) een gps-tracker gekocht. “Als
ze buiten spelen en ik ze een tijdje niet zie,
kijk ik even waar ze zijn. Ik vertrouw mijn
kinderen wel, maar ik vertrouw andere
mensen niet.”
Opvoeddeskundige Marina van der
Walis is tegenstander van de apparaatjes.
“Kinderen leren niet meer zelfstandig na
te denken. Als je kind nooit verdwaald
kan raken omdat je hem meteen weer kan
opsporen, leert je kind niet om oplossingen
te vinden. Een kind moet ook spannende
dingen kunnen meemaken. Zo leer je hoe
het leven in elkaar steekt.” RTL Nieuws

179

• Anders straffen: Halt

Als je tussen de 12 en 18 jaar bent en een licht misdrijf pleegt, kan je in aanmerking komen voor Halt. Denk
daarbij aan het vernielen van een bushokje of winkeldiefstal. Je krijgt dan geen ‘gewone’ straf zoals een
gevangenisstraf of boete. Maar wat gebeurt er dan wel?

HOE WERKT HALT?

Nadat je bent aangehouden, word je door de politie naar Halt gestuurd. Bij Halt krijg je drie gesprekken. Je ouders worden
uitgenodigd voor het eerste en laatste gesprek.
Van Halt moet je excuus aanbieden aan degene die last van je heeft gehad. Als je iets hebt gestolen, dan moet je het
teruggeven. Heb je iets vernield, dan moet je de schade repareren of betalen.

LEER- OF WERKOPDRACHT

Om te leren van wat je fout hebt gedaan, krijg je een leeropdracht. Je maakt bijvoorbeeld een werkstuk over wat er is ge-
beurd. Of je volgt een speciale voorlichting en schrijft daar een verslag over. Soms krijg je ook een werkstraf, bijvoorbeeld
de straat vegen waar je vuurwerk hebt afgestoken. Of helpen in de winkel waar je iets hebt gestolen.

AFLOOP

Als je goed meewerkt, dan krijg je geen strafblad en is je zaak afgerond. Als je je niet aan de afspraken houdt, stuurt de
politie het proces-verbaal naar de officier van justitie. Die beslist dan over de verdere afhandeling van de zaak.

1 Halt-straf voor belediging Bedenk een voorbeeld van een leerstraf voor iemand als
Fatma.
Fatma (16): “Mijn neef raakte gewond door vuur-
werk. Hij lag op straat en had veel pijn. Het wachten
leek zo lang te duren dat we in paniek raakten. Toen
de politie eerst kwam en niet de ambulance, schold
ik de politieagent uit.”
Fatma kreeg een Halt-straf van 12 uur voor bele-
diging. “Nu snap ik dat mijn gedrag niet oké was.
Ik heb sorry gezegd.” Politieagente Miranda heeft
de excuses van Fatma geaccepteerd: “Helaas komt
het vaker voor dat jongeren hulpverleners bedrei-
gen en beledigen. Maar Fatma weet nu dat je er
helemaal niets mee bereikt, integendeel. Ze belem-
merde ons om snel te kunnen handelen.” Bron: Halt

2 Helpt een Halt-straf?

A Leg uit dat een Halt-straf een voorbeeld van preventie is.

B “Door Halt leer je niets, het is geen echte straf.”
Ik ben het met de stelling EENS / ONEENS, omdat:

188