แบบทดสอบสารละลาย

1

ชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้วทิ ยาศาสตร์
เร่ือง สารละลาย กล่มุ สาระการเรียนรวู้ ทิ ยาศาสตร์

ชนั้ มัธยมศกึ ษาปีท่ี 1

ชดุ ที่ 1 องคป์ ระกอบของสารละลาย

นางสาวภัทรา ชาวไร่
ครู วิทยฐานะ ครชู านาญการ

โรงเรียนอนุบาลพรเจรญิ
สานกั งานเขตพืน้ ทกี่ ารศึกษาประถมศกึ ษาบงึ กาฬ

สานักงานคณะกรรมการการศกึ ษาขั้นพื้นฐาน

2

คานา

ชุดกจิ กรรมการเรียนรวู้ ทิ ยาศาสตร์ เร่ือง สารละลาย กล่มุ สาระการเรียนรู้วทิ ยาศาสตร์
ช้นั มัธยมศกึ ษาปีที่ 1 ชดุ ท่ี 1 เรือ่ ง องคป์ ระกอบของสารละลาย เพือ่ ใช้เป็นส่ือประกอบการเรยี น
การสอนและให้นกั เรยี นศึกษาค้นคว้าดว้ ยตนเอง เกดิ ความเขา้ ใจ สร้าง องคค์ วามร้ใู หม่ ได้เรยี นรู้
หลกั การทางวทิ ยาศาสตร์ ไดฝ้ กึ ทกั ษะกระบวนการทางวิทยาศาสตร์ ทกั ษะการคดิ ทักษะการ
แก้ปัญหา ความสามารถในการสือ่ สาร การตดั สินใจ การนาความรไู้ ปใช้ในชวี ติ ประจาวนั ตลอดจนมี
จิตวทิ ยาศาสตร์ คณุ ธรรม และคา่ นิยม ท่ถี ูกต้องเหมาะสมเป็นการเสริมสรา้ งจติ วิทยาศาสตร์

ผู้จดั ทาหวงั เป็นอย่างย่ิงวา่ ชุดกจิ กรรมการเรยี นรูช้ ุดนี้ จะเป็นประโยชน์ตอ่ การพัฒนาผูเ้ รียน
และส่งเสรมิ ให้ครจู ัดกิจกรรมการเรียนร้ไู ด้อยา่ งมีประสิทธิภาพ และเปน็ สว่ นสาคญั ในการพฒั นา
คณุ ภาพและมาตรฐานการศึกษา กลมุ่ สาระการเรยี นร้วู ิทยาศาสตร์

ภัทรา ชาวไร่

3

สารบัญ

เรอ่ื ง หนา้
คานา .................................................................................................................... -
คาแนะนาการใชช้ ดุ กจิ กรรมสาหรับครู ............................................................... ก
คาแนะนาการใช้ชดุ กิจกรรมสาหรบั นกั เรยี น ...................................................... ข
จุดประสงค์การเรยี นรู้ ......................................................................................... ค
แบบทดสอบก่อนเรียน ........................................................................................ 1
กจิ กรรมการเรยี นรู้ .............................................................................................. 5
ขัน้ สรา้ งความสนใจ ............................................................................................. 5
ขน้ั สารวจและค้นหา ............................................................................................ 6
ข้นั อธบิ ายและลงข้อสรปุ ..................................................................................... 7
ขนั้ ขยายความรู้ ................................................................................................... 8
ข้ันประเมนิ .......................................................................................................... 13
แบบทดสอบหลังเรียน ......................................................................................... 15
แนวคาตอบ ......................................................................................................... 19
เฉลยแบบทดสอบก่อนเรยี น /หลงั เรยี น .............................................................. 23
บรรณานกุ รม ....................................................................................................... 24

4

คาชแ้ี จงการใชช้ ุดกิจกรรมการเรยี นรู้วิทยาศาสตร์
สาหรบั ครู

การจัดกจิ กรรมการเรียนรู้โดยใชช้ ุดกิจกรรมการเรยี นรู้วิทยาศาสตร์ เรื่อง สารละลาย
กลุ่มสาระการเรยี นรวู้ ิทยาศาสตร์ ชั้นมธั ยมศกึ ษาปที ่ี 1 ชดุ ท่ี 1 เรอื่ ง องคป์ ระกอบของสารละลาย
มีจุดมุ่งหมายเพือ่ ช่วยใหก้ ารดาเนนิ กจิ กรรมการเรียนการสอน บรรลุวัตถุประสงค์ การเรียนรู้มี
ประสิทธภิ าพ ผูส้ อนควรเตรียมความพร้อม และปฏบิ ตั ิตามคาแนะนา ดังต่อไปน้ี

1. ศึกษารายละเอยี ดเกี่ยวกับแผนการจัดการเรียนรู้ เนอ้ื ทส่ี อน ชดุ กิจกรรม
การเรยี นรู้ วิทยาศาสตร์และคาช้แี จงต่าง ๆ ใหเ้ ขา้ ใจก่อนดาเนนิ กจิ กรรมการเรียนรู้

2. เตรยี มสือ่ อปุ กรณใ์ นการจดั กิจกรรมการเรยี นรูใ้ หพ้ รอ้ ม และครบจานวนนกั เรยี น
ในชั้นเรยี นแต่ละกลุม่

3. เมอื่ มีกจิ กรรมกลุ่ม ให้แบ่งนกั เรียนออกเปน็ 5 กลุ่ม ๆ ละเท่าๆกนั โดยคละ
นักเรียนเกง่ ปานกลางและอ่อน ใหม้ ีการเลอื กประธาน และเลขานุการกลมุ่ และแบ่งหนา้ ทีร่ บั ผิดชอบ
แกส่ มาชิกในกล่มุ

4. กอ่ นจัดกิจกรรมการเรียนรู้ ครคู วรช้แี จงใหน้ กั เรยี นเข้าใจบทบาทของตนเอง
แนะนาขน้ั ตอนการใชช้ ดุ กจิ กรรมการเรียนรู้วทิ ยาศาสตร์ แนวปฏบิ ตั ใิ นระหว่างการดาเนินกิจกรรม
การเรยี นรู้ แล้วจึงให้ทาแบบทดสอบก่อนเรียน

5. ขณะท่นี ักเรียนทากจิ กรรม ครูคอยให้ความช่วยเหลอื แนะนา กระตุ้นใหน้ ักเรยี น
ทากจิ กรรมอยา่ งกระตือรือร้นและตอบข้อสงสยั ต่าง ๆ ระหว่างเรยี นพร้อมท้งั สังเกตและประเมนิ
พฤตกิ รรมการทางานของนักเรยี น

6. เม่อื นักเรยี นปฏบิ ัตกิ ิจกรรมครบถว้ น ให้นกั เรยี นทาแบบทดสอบหลงั เรยี นแล้วนา
ผลการทดสอบก่อนเรียนและหลังเรียนแจง้ ให้นักเรยี นทราบความก้าวหน้าทางการเรียน

7. การวดั และประเมนิ ผล ประเมนิ จากแบบทดสอบก่อนเรียนและหลังเรยี น สังเกต
พฤติกรรมการปฏิบตั งิ านกลุ่มและ ประเมินผลการปฏบิ ตั ิงาน

8. เมอ่ื ส้ินสดุ การปฏิบัตกิ ิจกรรมการเรียนรู้ ครใู ห้นักเรียนรว่ มตรวจสอบ เก็บชุด
กิจกรรมการเรยี นรู้วทิ ยาศาสตร์ วัสดุ ส่งิ ของ และอุปกรณใ์ หเ้ รียบรอ้ ย เพ่ือสะดวกในการใชค้ รัง้
ตอ่ ไป

5

คาแนะนาการใชช้ ุดกิจกรรมวิทยาศาสตร์
สาหรบั นกั เรียน

การเรยี นรู้โดยใชช้ ุดกิจกรรมการเรยี นรู้ชดุ กจิ กรรมการเรยี นรวู้ ทิ ยาศาสตร์
เรอื่ ง สารละลาย กลุม่ สาระการเรยี นร้วู ิทยาศาสตร์ ชนั้ มัธยมศกึ ษาปีท่ี 1 ชดุ ท่ี 1
เร่ือง องค์ประกอบของสารละลาย ให้นกั เรยี นปฏบิ ัตติ ามขัน้ ตอนดว้ ยความซื่อสัตยแ์ ละตงั้ ใจ ดังนี้

1. ชุดกจิ กรรมการเรยี นร้ชู ดุ ท่ี 1 เรื่อง องคป์ ระกอบของสารละลาย ใช้เวลา 2 ชว่ั โมง
2. อ่านคาช้ีแจง คาแนะนาการใชช้ ดุ กิจกรรมการเรยี นรู้ ขั้นตอนการเรียนโดยใชช้ ุด
กจิ กรรมการเรยี นรู้ให้เขา้ ใจก่อนลงมือศกึ ษาชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้
3. ศกึ ษาจุดประสงค์การเรียนรู้ เพ่ือให้ทราบวา่ เมื่อจบชุดกิจกรรมแตล่ ะชุดแล้ว
นกั เรยี นสามารถเรยี นรู้อะไรได้บ้าง
4. ทาแบบทดสอบก่อนเรียน จานวน 10 ขอ้ โดยใช้เวลา 10 นาที เพอื่ ตรวจสอบความรู้
พื้นฐาน บนั ทกึ ผลคะแนนท่ีไดล้ งในแบบบนั ทึกคะแนน
5. ศกึ ษาชดุ กิจกรรมการเรยี นรู้วิทยาศาสตร์ จากใบความรทู้ ี่ครูจดั เตรยี มไว้
ดว้ ยความต้งั ใจ โดยปฏิบตั ติ ามขัน้ ตอนทีก่ าหนดไวใ้ นลาดับข้ันการเรียนรู้
6. เมอ่ื นักเรยี นศกึ ษาใบความรเู้ สรจ็ เรียบร้อยแล้ว ให้นักเรยี นทาใบกจิ กรรมทคี่ รู
จดั เตรยี มไวใ้ ห้ หากนักเรียนยงั ไม่เข้าใจใบความรู้ใด ก็ใหก้ ลับไปศึกษาอีกครั้ง เพ่ือใหเ้ กิดความเข้าใจ
มากขึน้
7. ทาแบบทดสอบหลังเรียน จานวน 10 ข้อ โดยใช้เวลา 10 นาที
8. ตรวจคาตอบจากเฉลยแบบทดสอบหลงั เรียน พรอ้ มบนั ทึกคะแนนที่ได้ลงเพ่อื
ตรวจสอบความก้าวหนา้ ทางการเรียน ซึง่ นกั เรยี นต้องทาแบบทดสอบหลงั เรยี นไดร้ ้อยละ 70 ขนึ้ ไป
จงึ จะผ่านเกณฑ์
ข้อควรปฏบิ ตั ิ
1. หากมขี ้อสงสยั ใหข้ อคาอธบิ ายหรอื ถามครูผูส้ อน เพ่ือร่วมกนั สรปุ ข้อสงสัยน้ัน ๆ
2. เพื่อให้เกิดประโยชนส์ งู สดุ นกั เรียนต้องมคี วามซ่ือสัตยต์ ่อตนเอง ไมเ่ ปิดดูเฉลยจนกว่า
นกั เรยี นจะทากจิ กรรมเสรจ็ เพื่อตรวจสอบความก้าวหน้าทางเรียน

6

จดุ ประสงคก์ ารเรยี นรู้

1. ทดลองและอธบิ ายองค์ประกอบของสารละลาย
2. ทดลองและอธบิ ายวิธเี ตรียมสารละลายทม่ี ีความเข้มขน้ เป็นร้อยละ
3. ทดลองและอธิบายการเปล่ียนแปลงสมบตั ิมวลและพลงั งานของสาร เมอ่ื สารเกดิ

การละลาย
4. อธบิ ายปัจจัยท่มี ผี ลตอ่ การละลาย
5. ทดลองและอธิบายสมบัติความเป็นกรด-เบสของสารละลาย
6. สารวจและอธบิ ายสมบัติของสารละลายกรดและเบสทใ่ี ช้ในชีวิตประจาวัน
7. อธิบายประโยชนจ์ ากสารละลายกรดและเบส

7

แบบทดสอบก่อนเรยี น

ชดุ ท่ี 1 เรอ่ื ง องค์ประกอบของสารละลาย

คาช้แี จง 1. แบบทดสอบเป็นแบบปรนยั มีท้ังหมด จาวน 10 ขอ้ 10 คะแนน เวลา 10 นาที
2. ให้นกั เรียนทาเครอ่ื งหมายกากบาท ( X ) เลือกตัวเลือกท่ถี ูกตอ้ งท่ีสดุ เพยี งตัวเลือกเดยี ว
ลงในกระดาษคาตอบ

1. ข้อใดตอ่ ไปน้เี ปน็ สารละลายท้งั หมด
ก. น้าอดั ลม อากาศ นาก
ข. น้าเกลอื นา้ แป้ง น้าโซดา
ค. น้าเช่ือม นา้ แป้ง น้าโซดา
ง. น้าตาลสด นา้ กะทิ ทองเหลือง

2. สารละลายชนดิ หน่งึ มีสถานะเป็นของแข็ง ประกอบด้วยสาร A 20% สาร B 50%
สาร C 20% สาร D 10% สารใดเปน็ ตวั ทาละลาย
ก. สาร D
ข. สาร B
ค. สาร A และ สาร C
ง. สาร A สาร C และ สาร D

3. นากประกอบดว้ ย ทองคา 35% ทองแดง 60% และเงนิ 5% อยากทราบว่าสารชนิดใด
เป็นตวั ทาละลาย
ก. เงิน
ข. ทองคา
ค. ทองแดง
ง. ทองคาและเงิน

8

4. อากาศมีสารใดเป็นตวั ทาละลาย
ก. ไอนา้
ข. แก๊สไนโตรเจน
ค. แกส๊ ออกซเิ จน
ง. แกส๊ คาร์บอนไดออกไซด์

5. นาสารชนดิ หนง่ึ ท่มี สี ถานะเปน็ ของเหลวไประเหยโดยให้ความร้อนแกส่ าร ปรากฏวา่
มีของแข็งเหลืออยูท่ ่กี ้นภาชนะ ข้อใดสรปุ ได้ถกู ตอ้ ง
ก. สารชนดิ น้ีเป็นสารละลาย
ข. สารชนดิ นเี้ ป็นสารบริสทุ ธ์ิ
ค. สารชนิดนี้เปน็ สารเนอ้ื ผสม
ง. ยงั ไม่สามารถสรุปได้

6. ถ้าสารทน่ี ามาผสมกันเพื่อเกิดเป็นสารละลายมสี ถานะต่างกัน สารใดจดั เป็นตวั ทาละลาย
ก. สารท่มี ปี ริมาณมากกว่า
ข. สารที่มีปรมิ าณน้อยกว่า
ค. สารทม่ี ีสถานะเดียวกับสารละลาย
ง. สารทมี่ ีสถานะต่างกับสารละลาย

7. นาสารชนิดหน่งึ ทมี่ สี ถานะเปน็ ของเหลว ไปทดสอบด้วยวิธกี ารตา่ ง ๆ จะต้องได้ผล
การทดลอง ตามข้อใด จงึ จะสรุปไดว้ า่ สารนั้นเป็นสารละลาย
ก. มจี ุดหลอมเหลวคงท่ี
ข. อณุ หภูมิขณะเดือดคงที่
ค. มีช่วงของการหลอมเหลวแคบ
ง. นาไประเหยแหง้ ปรากฏวา่ มขี องแข็ง เหลืออยู่

9

8. นารนี าของเหลว A , B, C, และ D อย่างละ 1 cm3 หยดลงไปในจานหลมุ โลหะ
แลว้ นาไประเหยแห้ง ผลทีไ่ ดด้ งั ภาพ

A ตะกอนสีขาว B ไมม่ ีสารใดเหลอื อยู่

C ตะกอนสนี ้าตาล D ตะกอนสขี าว

ข้อใดสรปุ ได้ถกู ต้อง
ก. ของเหลว C ประกอบด้วยนา้ ตาลทรายและนา้
ข. ตะกอนสขี าวทีเ่ หลอื อยู่ในของเหลอื A คอื เกลอื แกง
ค. ของเหลว B ประกอบด้วยสารเพียงชนดิ เดยี วหรอื หลายชนิดท่ีระเหยงา่ ยเมื่อไดร้ บั

ความร้อน
ง. ของเหลว D และของเหลว A เป็นของเหลวชนิดเดยี วกัน เพราะเมื่อระเหยแหง้

แล้วไดต้ ะกอนสีขาวเหมือนกัน

9. ขอ้ ใดไม่ใช่สมบัติของสารละลาย
ก. อุณหภมู ิขณะเดือดไมค่ งท่ี
ข. จดุ เดือด จุดหลอมเหลวคงท่ี
ค. มชี ่วงอุณหภมู ิของการหลอมเหลวแคบ
ง. ถูกตอ้ งท้ัง ข และ ค

10. ขอ้ ใดกลา่ วถงึ สารละลายได้ถูกต้อง
ก. สารไมบ่ ริสุทธ์เิ กิดจากสารบริสุทธ์ติ ง้ั แต่ 2 ชนิดผสมกนั
ข. สารทมี่ ีลกั ษณะใส ไมม่ ีสี ไม่มีกลิ่น
ค. สารท่ีมีลกั ษณะเน้อื สารเหมอื นกนั ตลอดทุกส่วน
ง. สารทม่ี ีจุดเดอื ด จดุ หลอมเหลวสูง

10

กระดาษคาตอบกอ่ นเรยี น
ชดุ ท่ี 1 เรือ่ ง องค์ประกอบของสารละลาย

ช่อื -นามสกุล........................................................................ ชั้น ม.1/........... เลขที่ ......................

ขอ้ ตวั เลือก
กขคง

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

11

กจิ กรรมการเรียนรู้

องค์ประกอบของสารละลาย

จุดประสงคก์ ารเรยี นรู้
ทดลองและอธบิ ายองค์ประกอบของสารละลาย

ใหน้ กั เรยี นทากิจกรรมต่อไปน้ี

ข้ันสรา้ งความสนใจ

นักเรียนสงั เกตสารละลายทัง้ 3 บกี เกอรแ์ ละทานายว่า สารละลายท้ัง 3 บกี เกอร์ เปน็
สารละลาย

ชนิดเดียวกันหรือไม่ และเราสามารถตรวจสอบได้อย่างไร

ภาพ 1 สารละลายตัวอย่าง
ท่มี า : http://www.sahavicha.com สบื ค้นเมื่อ 21 เมษายน 2557

12

ขัน้ สารวจและค้นหา

กิจกรรมที่ 1 องคป์ ระกอบของสารละลาย

จุดประสงค์ของกิจกรรม
1. ทดลองและอธิบายองคป์ ระกอบของสารละลาย
2. อธบิ ายวิธีตรวจสอบองค์ประกอบของสารละลาย

วัสดอุ ุปกรณ์และสารเคมี

รายการ ปรมิ าณต่อกล่มุ

1. น้าเชื่อม 1% โดยมวลต่อปริมาตร 1 cm3

2. น้าเกลือ 1% โดยมวลต่อปริมาตร 1 cm3

3. น้าอดั ลม 1 cm3

4. กระบอกตวงขนาด 10 cm3 1 ใบ

5. จานหลมุ โลหะ 1 อนั

6. ตะเกียงแอลกอฮอล์พร้อมท่ีกันลม 1 ชุด

7. คมี คีบโลหะ 1 อัน

วธิ ีทดลอง

1. สังเกตลกั ษณะของนา้ เกลอื นา้ เชื่อม น้าอดั ลม(ชนดิ ไมผ่ สมส)ี

2. นาของเหลวทัง้ สามชนดิ ชนิดละ 1 cm3 ใสใ่ นจานหลมุ โลหะ ชนิดละหลุม

3. นาจานหลุมไปตั้งบนตะเกียงแอลกอฮอล์ ดงั รปู

ภาพ 2 การทดลององคป์ ระกอบของสารละลาย
ที่มา : http://www.slideshare.net/teacherkobwit/4-mat-1

สืบค้นเมอ่ื 21 เมษายน 2557

13

4. ให้ความรอ้ นจนของเหลวระเหยแห้งไปหมด สังเกตการและบันทึกการเปลี่ยนแปลง

ตารางบันทึกผลการทากิจกรรม ผลทีส่ ังเกตได้เมอ่ื ให้ความร้อนจนแห้ง
ของเหลวตวั อย่าง ลักษณะของเหลวท่สี ังเกตได้

น้าเช่อื ม
นา้ เกลอื
น้าอดั ลม

ข้นั อธบิ ายและลงข้อสรุป

ทกั ษะการอา่ น การเขียน และการคดิ วิเคราะห์
1. เมือ่ ใหค้ วามร้อนแก่สารละลายนา้ เชือ่ มจนแห้ง มีสารใดเหลอื อยู่ในจานหลมุ โลหะ
หรอื ไม่ ...........................................................................................................................
ถา้ มสี ารเหลืออยู่สารนจี้ ่าจะเปน็ ..........................................................................................
2. เม่ือใหค้ วามร้อนแกส่ ารละลายน้าเกลือจนแหง้ มสี ารเหลืออยใู่ นจานหลุมโลหะหรอื ไม่ .........
ถ้ามีสารเหลืออยู่ สารน้นี ่าจะเปน็ ......................................................................................
3. เมอ่ื ใหค้ วามร้อนแกน่ า้ อดั ลมจนแหง้ มสี ารใดเหลอื อยใู่ นจานหลุมโลหะหรือไม่ ....................
ถ้ามสี ารเหลืออยู่ สารนีน้ า่ จะเปน็ ..........................................................................................
4. เพราะเหตุใดเม่ือให้ความร้อนจนสารละลายตัวอย่างระเหยแหง้ หมด พบวา่ มีสารเหลือ
อย่ใู นจานหลมุ โลหะทุกหลมุ .................................................................................................
5. ใหค้ วามร้อนแกส่ ารละลายตัวอยา่ งจนแหง้ หมด พบว่าไม่มสี ารใดเหลืออยู่ในจานหลุมโลหะ
สรปุ ไดว้ า่ สารละลายตวั อยา่ งน้นั มีสารเปน็ องค์ประกอบเพียงชนิดเดยี วใชห่ รอื ไม่
...........................................................................................................................................
เพราะ ................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
6. ถ้านักเรียนตอ้ งการตรวจสอบองค์ประกอบของสารละลายตัวอย่างจะมวี ธิ ีใดได้บ้าง
จงอธบิ าย ...........................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................

14

สรปุ และอภิปรายผล
......................................................................................................................................

....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

ขน้ั ขยายความรู้ เอ ! เกลือเกดิ การละลายได้
อยา่ งไรนะ

เกลอื มีสถานะเปน็ ของแขง็ เพราะมแี รงยดึ เหนี่ยว ระหว่าง
อนุภาคของเกลือ เปน็ ตวั ดึงดูดให้พวกมนั อยดู่ ว้ ยกนั

เม่ือผสมเกลอื กับน้าเข้าดว้ ยกัน แรงยดึ เหนี่ยวระหว่าง
อนุภาคเกลอื ลดลง แล้วน้าจะเข้าไปผสมและของแข็ง
เกิดการละลาย

อนภุ าคท้ังหมดของเกลือจะแยกออก แล้วจะเขา้ ผสมกับ
อนุภาคของน้า และเราก็จะไม่สามารถเห็นอนุภาคของเกลอื
ไดอ้ กี ในสารละลาย

15

สารละลาย (solution) คือ ของผสมเนื้อเดียวทเี่ กิดจากสารบริสทุ ธิต์ ้งั แต่ 2 ชนดิ ข้นึ ไป
มารวมตวั กนั ทางกายภาพ โดยจะไมเ่ กิดสารใหม่ แต่จะคงแสดงสมบัติตามอัตราส่วนของสารท่ีนามา
ผสมกนั และสามารถแยกสารทเ่ี ป็นองคป์ ระกอบออกจากกันได้ โดยการให้ความร้อนแก่สารละลาย
จนของเหลวระเหย กลายเป็นไอแห้งหมด เรียกวา่ การระเหยแหง้ เป็นวธิ ีที่ใช้ตรวจสอบไดด้ ีกบั
ตัวละลายทเี่ ปน็ ของแข็งระเหยยาก

ตัวทาละลาย (นา้ ) ตวั ละลาย (น้าตาลทราย)

นา้ ตาลทรายในน้า น้าตาลทรายละลายในน้า สารละลายน้าตาลทราย

ที่มา :http://www.agri.kmitl.ac.th/elearning/courseware/aquatic/1_4.html
สืบค้นเมอื่ 21 เมษายน 2557

สารละลาย ประกอบด้วยองคป์ ระกอบ 2 สว่ น คอื
1. ตวั ทาละลาย ( solvent) เป็นสว่ นท่ีมีปริมาณมากกวา่ ในสารละลาย และเปน็ สว่ นที่
ละลายสารตวั อ่ืน
2. ตวั ละลายหรือตวั ถูกละลาย ( solute) เป็นสารทม่ี ีปริมาณนอ้ ยกวา่ ในสารละลาย
และถูกละลายโดยตวั ทาละลาย

16

หลักการพิจารณาตวั ทาละลายและตัวละลาย

สารที่นามาผสมกนั มีสถานะตา่ งกนั

สารท่ีมสี ถานะเดยี วกับสารละลาย ตวั ทาละลาย
สารท่ีมสี ถานะต่างไปจากสารละลาย ตัวละลาย

เช่น น้าเกลือ มีสถานะเปน็ ของเหลว ตัวทาละลาย
น้า มสี ถานะเป็นของเหลว ตัวละลาย
เกลือ มสี ถานะเป็นของแขง็

สารท่นี ามาผสมกัน มีสถานะเหมือนกนั

สารทมี่ ปี ริมาณมากกวา่ ตวั ทาละลาย

สารทีม่ ปี ริมาณนอ้ ยกวา่ ตัวละลาย

เช่น อากาศมีแก๊สไนโตรเจน 78% มากทส่ี ดุ เป็นตวั ทาละลาย แก๊สต่าง ๆ เปน็ ตวั ละลาย

17

ตวั อย่างสารละลายบางชนดิ

สถานะของสารละลาย สารละลาย ตัวทาละลาย ตวั ละลาย
ของแข็ง ทองคา ,เงนิ
นาก ทองแดง
สงั กะสี
ทองเหลือง ทองแดง ดบี กุ
นกิ เกลิ , โครเมียม
ทองสาริด ทองแดง ,คาร์บอน
ตะกวั่ , ดบี ุก
เหล็กกล้าไร้สนมิ เหล็ก นกิ เกลิ

ฟวิ ส์ บสิ มทั

เหรียญบาท ทองแดง

ตวั อยา่ งสารละลายบางชนิด (ตอ่ )

สถานะของ สารละลาย ตัวทาละลาย ตวั ละลาย
สารละลาย
ของเหลว นา้ เกลอื นา้ เกลอื แกง
น้าโซดา นา้ แกส๊ คาร์บอนไดออกไซด์
แกส๊ น้าอัดลม นา้ (CO2)
แอลกอฮอลล์ ้าง แอลกอฮอล์ นา้ ตาล , CO2 , สี , กล่นิ
แผล นา้ มนั เบนซนิ
แกส๊ โซฮอล์ นา้
อากาศ แกส๊ ไนโตรเจน เอทานอล
แกส๊ หุงต้ม โพรเพน O2 , CO2 , Ar , อน่ื ๆ
แกส๊ ชวี ภาพ มเี ทน บิวเทน

CO2

สมบัติของสารละลาย 18
อุณหภมู ิ (℃) สารละลาย

สารบรสิ ุทธ์ิ

เวลา ( นาท)ี

กราฟ 1 แสดงจุดเดือดของสารบริสทุ ธกิ์ ับสารละลาย

1. สารละลายมีจดุ หลอมเหลวและจุดเดือดไม่คงท่ี ขึน้ อยู่กับปริมาณของสารท่ีละลาย
รวมกนั อยู่

2. สารละลายมชี ่วงอุณหภูมิของการหลอมเหลวกวา้ ง (ชว่ งอุณหภมู ิตั้งแต่เร่ิมหลอมเหลว
จนกระท่ังหลอมเหลวหมด)

3. สารละลายมจี ุดเดอื ดสูงกวา่ สารบริสทุ ธ์ทิ ี่เป็นตัวทาละลาย เชน่ นา้ เกลอื จะมีจุดเดือดสงู
กว่าน้าบรสิ ุทธ์ิ (น้าเปน็ ตวั ทาละลาย)

4. สารละลายมจี ดุ หลอมเหลวลดตา่ กว่าตวั ทาละลายบริสทุ ธิ์ เช่น สารละลายน้าเกลือ มีจดุ
หลอมเหลวตา่ กวา่ น้าบริสุทธ์ิ

การนาความรเู้ ก่ียวกบั การระเหยแหง้ ไปใช้ประโยชน์ เชน่ การทานา้ ตาลมะพรา้ ว การผลิต
เครื่องดม่ื ท่ีเปลี่ยนจากสารละลายเป็นเครือ่ งดืม่ ชนิดผง เช่น ขงิ ผง เกก๊ ฮวยผง มะตูมผง
เห็ดหอมผง เปน็ ตน้

19

ข้ันประเมิน

ทกั ษะการอ่าน การเขียน และการคดิ วเิ คราะห์

☞ สารละลายประกอบด้วย ..................................................................................................
องค์ประกอบทม่ี ีมากท่ีสดุ ในสารละลายคอื .........................................................................................

☞ ถา้ สารทน่ี ามาผสมกนั เป็นสารละลายมีสถานะเดยี วกนั ตวั ทาละลายคอื ............................
............................................................................................................................. ...............................

☞ ถ้าสารที่นามาผสมกนั เป็นสารละลายมสี ถานะต่างกนั ตัวทาละลายคือ .............................
............................................................................................................................. .................................

☞ .................................................................................... เปน็ วิธีทีใ่ ช้ตรวจสอบองค์ประกอบ
ของสารละลายได้ ทาได้โดย .............................................................................................................
วิธนี ีใ้ ช้ได้กบั ..........................................................................................................................................
แตไ่ มเ่ หมาะกบั ......................................................................................................................................

☞พจิ ารณาสารละลายต่อไปน้ี แล้วระบุตัวทาละลายและตัวละลายลงในตารางที่กาหนดให้

ชนิดของ องคป์ ระกอบของสารละลาย ตัวทาละลาย ตัวละลาย

สารละลาย

นาก ทองคา 35% ทองแดง 60%

เงนิ 5%

แกส๊ หงุ ตม้ แก๊สโพรเพน 70%

(LPG) แก๊สบวิ เทน 30%

เอทลิ เมอรแ์ คปแทน (ทาใหไ้ ม่มกี ลน่ิ )

ฟวิ ส์ บสิ มัท 50% ตะกัว่ 25% ดบี ุก 25%

ทอง 18 K ทองคา 75% เงิน 25%

เงนิ อะมลั กัม เงนิ กับปรอทมีสถานะเป็นของแขง็

น้าโซดา นา้ กับแก๊สคาร์บอนไดออกไซด์

20

สรุปส่วนสาคัญ

ให้นกั เรยี นสรุปเร่ืององค์ประกอบของสารละลาย

สารละลาย

ความหมาย องค์ประกอบ วธิ ตี รวจสอบ
ของสารละลาย องค์ประกอบของ

สารละลาย

............................. ............................. ............................. .............................
............................. ............................. ............................. .............................
............................. ............................. ............................. .............................
............................. ............................. ............................. .............................
............................. ............................. ............................. .............................
............................. ............................. ............................. .............................
............................. ............................. ............................. .............................
............................. ............................. ............................. .............................
............................. ............................. ............................. .............................
............................. ............................. ............................. .............................

21

แบบทดสอบหลังเรียน

ชุดที่ 1 เรื่อง องคป์ ระกอบของสารละลาย

คาช้แี จง 1. แบบทดสอบเปน็ แบบปรนัยมีทงั้ หมด จาวน 10 ข้อ 10 คะแนน เวลา 10 นาที
2. ให้นกั เรียนทาเครอ่ื งหมายกากบาท ( X ) เลอื กตวั เลอื กท่ถี กู ต้องที่สดุ เพียงตัวเลือกเดยี ว
ลงในกระดาษคาตอบ

1. สารละลายชนดิ หนึ่งมีสถานะเป็นของแข็ง ประกอบดว้ ยสาร A 20% สาร B 50%
สาร C 20% สาร D 10% สารใดเปน็ ตวั ทาละลาย
ก. สาร A สาร C และ สาร D
ข. สาร A และ สาร C
ค. สาร B
ง. สาร D

2. นากประกอบดว้ ย ทองคา 35% ทองแดง 60% และเงนิ 5% อยากทราบว่าสารชนดิ ใด
เปน็ ตวั ทาละลาย
ก. ทองแดง
ข. ทองคา
ค. เงนิ
ง. ทองคาและเงิน

3. ขอ้ ใดตอ่ ไปนี้เปน็ สารละลายทัง้ หมด
ก. นา้ ตาลสด น้ากะทิ ทองเหลอื ง
ข. นา้ เกลอื น้าแป้ง นา้ โซดา
ค. น้าเชอื่ ม น้าแปง้ น้าโซดา
ง. นา้ อดั ลม อากาศ นาก

22

4. นาสารชนดิ หนงึ่ ทม่ี สี ถานะเปน็ ของเหลว ไปทดสอบด้วยวิธีการต่าง ๆ จะต้องได้ผล
การทดลอง ตามขอ้ ใด จงึ จะสรปุ ไดว้ า่ สารนน้ั เปน็ สารละลาย
ก. อณุ หภมู ิขณะเดอื ดคงท่ี
ข. มีจุดหลอมเหลวคงที่
ค. นาไประเหยแหง้ ปรากฏวา่ มีของแขง็ เหลอื อยู่
ง. มชี ว่ งของการหลอมเหลวแคบ

5. ถา้ สารที่นามาผสมกนั เพ่ือเกิดเปน็ สารละลายมีสถานะต่างกนั สารใดจัดเป็นตวั ทาละลาย
ก. สารทม่ี สี ถานะตา่ งกับสารละลาย
ข. สารทมี่ ีสถานะเดยี วกบั สารละลาย
ค. สารทีม่ ปี รมิ าณน้อยกวา่
ง. สารท่ีมปี ริมาณมากกว่า

6. นาสารชนดิ หนง่ึ ท่ีมสี ถานะเป็นของเหลวไประเหยโดยให้ความร้อนแก่สาร ปรากฏวา่
มีของแข็งเหลืออยู่ท่ีกน้ ภาชนะ ข้อใดสรปุ ได้ถูกตอ้ ง
ก. สารชนดิ น้ีเป็นสารละลาย
ข. สารชนดิ น้เี ปน็ สารเนื้อผสม
ค. สารชนิดน้เี ป็นสารบรสิ ุทธ์ิ
ง. ยงั ไม่สามารถสรปุ ได้

7. อากาศมสี ารใดเปน็ ตวั ทาละลาย
ก. ไอน้า
ข. แกส๊ ออกซิเจน
ค. แก๊สไนโตรเจน
ง. แกส๊ คาร์บอนไดออกไซด์

23

8. ขอ้ ใดกลา่ วถงึ สารละลายได้ถกู ต้อง
ก. สารท่มี ลี กั ษณะเน้อื สารเหมือนกนั ตลอดทุกสว่ น
ข. สารไม่บรสิ ุทธิ์เกิดจากสารบริสุทธต์ิ ัง้ แต่ 2 ชนิดผสมกัน
ค. สารทม่ี ลี กั ษณะใส ไมม่ ีสี ไมม่ ีกลิ่น
ง. สารท่ีมจี ดุ เดือด จดุ หลอมเหลวสงู

9. นารนี าของเหลว A , B, C, และ D อย่างละ 1 cm3 หยดลงไปในจานหลมุ โลหะ
แลว้ นาไประเหยแห้ง ผลท่ไี ด้ดังภาพ

A ตะกอนสีขาว B ไม่มีสารใดเหลืออยู่

C ตะกอนสนี า้ ตาล D ตะกอนสขี าว

ขอ้ ใดสรปุ ได้ถกู ตอ้ ง
ก. ของเหลว B ประกอบดว้ ยสารเพยี งชนิดเดียวหรอื หลายชนดิ ท่ีระเหยง่ายเม่อื ไดร้ ับ

ความรอ้ น
ข. ของเหลว D และของเหลว A เป็นของเหลวชนดิ เดียวกัน เพราะเม่ือระเหยแห้ง

แล้วได้ตะกอนสีขาวเหมอื นกัน
ค. ของเหลว C ประกอบดว้ ยน้าตาลทรายและน้า
ง. ตะกอนสีขาวท่ีเหลอื อยูใ่ นของเหลือ A คอื เกลือแกง

10. ขอ้ ใดไมใ่ ช่สมบัตขิ องสารละลาย
ก. อุณหภมู ขิ ณะเดือดไมค่ งที่
ข. จุดเดือด จดุ หลอมเหลวคงท่ี
ค. มชี ว่ งอณุ หภูมิของการหลอมเหลวแคบ
ง. ถูกต้องทั้ง ข และ ค

24

กระดาษคาตอบหลังเรยี น
ชดุ ท่ี 1 เรือ่ ง องค์ประกอบของสารละลาย

ช่อื -นามสกุล........................................................................ ชั้น ม.1/........... เลขที่ ......................

ขอ้ ตวั เลือก
กขคง

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

25

แนวคาตอบ

ตัวอย่างบันทึกผลการทากิจกรรม ผลทสี่ งั เกตไดเ้ มอ่ื ให้ความร้อน
ของเหลวตวั อย่าง ลกั ษณะของเหลวท่สี งั เกตได้ จนแห้ง
มีตะกอนสีนา้ ตาลออ่ นหรือ
นา้ เช่ือม ของเหลวใส ไม่มีสี นา้ ตาลเขม้ **อย่กู ้นจานหลุม
หรือสีนา้ ตาลอ่อน *

ของเหลวใส ไม่มีสี มตี ะกอนละเอียดสีขาวอย่กู ้น
จานหลมุ
นา้ เกลือ

ของเหลวใส ไม่มสี ี*** มตี ะกอนละเอียดสีขาวหรือสี
น้าตาลออ่ นอยู่ก้นจานหลมุ
นา้ อดั ลม

* ข้นึ อยกู่ ับสขี องนา้ ตาลทรายท่ีใช้
** ข้ึนอยู่กบั ความรอ้ น ถา้ ความร้อนสูงจะไดส้ ีนา้ ตาลเข้ม
*** อาจเห็นฟองแกส๊

ขน้ั อธบิ ายและลงขอ้ สรุป

ทกั ษะการอา่ น การเขยี น และการคดิ วเิ คราะห์
1. เมื่อให้ความร้อนแกส่ ารละลายน้าเช่ือมจนแห้ง มีสารใดเหลอื อยู่ในจานหลุมโลหะหรอื ไม่
มี ถ้ามสี ารเหลืออยู่ สารน้ีจา่ จะเปน็ น้าตาล
2. เมอ่ื ใหค้ วามร้อนแก่สารละลายน้าเกลอื จนแห้ง มีสารเหลอื อยใู่ นจานหลมุ โลหะหรือไม่
มี ถา้ มีสารเหลอื อยู่ สารน้ีนา่ จะเปน็ เกลือ
3. เมื่อให้ความร้อนแกน่ ้าอัดลมจนแหง้ มีสารใดเหลอื อยใู่ นจานหลมุ โลหะหรือไม่
มี ถา้ มสี ารเหลืออยู่ สารนี้นา่ จะเปน็ น้าตาล

26

4. เพราะเหตุใดเมอื่ ใหค้ วามรอ้ นจนสารละลายตัวอยา่ งระเหยแหง้ หมด พบว่ามสี ารเหลือ
อยูใ่ นจานหลมุ โลหะทุกหลุม

ของเหลวที่นามาระเหยแห้งนน้ั เป็นสารละลายที่มีตัวทาละลายเปน็ น้าและตวั ละลาย
เป็นของแข็งระเหยยากอยู่ด้วย จึงเหลอื สารคา้ งทีจ่ านหลมุ โลหะ

5. ให้ความร้อนแก่สารละลายตัวอยา่ งจนแหง้ หมด พบวา่ ไม่มีสารใดเหลอื อยู่ในจานหลุมโลหะ
สรปุ ไดว้ า่ สารละลายตวั อย่างนน้ั มีสารเปน็ องคป์ ระกอบเพียงชนิดเดียวใชห่ รอื ไม่

ยังสรุปไมไ่ ด้ เพราะ สารตัวอย่างนน้ั อาจประกอบดว้ ยสารชนดิ เดยี วหรอื
หลายชนดิ ท่ีระเหยงา่ ยเมื่อไดร้ บั ความรอ้ น เช่น แก๊สหรือของเหลว เม่ือนาไประเหยแหง้ จะไม่มี
สารใด ๆ เหลือเลย

6. ถ้านกั เรียนต้องการตรวจสอบองค์ประกอบของสารละลายตวั อยา่ งจะมีวิธีใดได้บา้ ง
จงอธบิ าย

การระเหยแห้ง ดว้ ยการให้ความรอ้ นแก่สารละลายจนของเหลวระเหยกลายเป็นไอหมด

ข้ันประเมิน

ทกั ษะการอ่าน การเขียน และการคิดวเิ คราะห์
☞ สารละลายประกอบดว้ ย ตวั ละลายและตัวทาละลาย

องค์ประกอบท่ีมีมากท่สี ดุ ในสารละลายคือ ตวั ทาละลาย
☞ ถา้ สารท่ีนามาผสมกันเป็นสารละลายมีสถานะเดยี วกัน ตวั ทาละลายคือ
สารทีม่ ีปรมิ าณมากกว่า
☞ ถา้ สารที่นามาผสมกนั เป็นสารละลายมสี ถานะต่างกนั ตวั ทาละลายคือ .............................
สารทม่ี สี ถานะเดยี วกบั สารละลาย

27

☞ การระเหยแห้ง เปน็ วิธีที่ใช้ตรวจสอบองค์ประกอบของสารละลายได้ ทาได้โดย
การใหค้ วามรอ้ นแกส่ ารละลายจนของเหลวระเหยกลายเปน็ ไอหมด
วิธีนใ้ี ชไ้ ด้กบั ตวั ละลายที่เป็นของแขง็ ระเหยยาก แต่ไมเ่ หมาะกบั ตัวละลายทร่ี ะเหยงา่ ย

☞พิจารณาสารละลายตอ่ ไปนี้ แล้วระบุตัวทาละลายและตวั ละลายลงในตารางท่ีกาหนดให้

ชนดิ ของสารละลาย องคป์ ระกอบของสารละลาย ตัวทาละลาย ตวั ละลาย
ทองคา , เงนิ
นาก ทองคา 35% ทองแดง 60% ทองแดง
แก๊สบวิ เทน
เงนิ 5% เอทิลเมอร์แคปแทน

แกส๊ หุงตม้ (LPG) แก๊สโพรเพน 70% แกส๊ โพรเพน ตะกวั่ , ดีบกุ

แกส๊ บิวเทน 30% เงนิ
ปรอท
เอทลิ เมอร์แคปแทน (ทาใหไ้ ม่มี แก๊ส
คารบ์ อนไดออกไซด์
กลน่ิ )

ฟิวส์ บสิ มทั 50% ตะก่ัว 25% ดีบกุ บิสมัท

25%

ทอง 18 K ทองคา 75% เงนิ 25% ทองคา

เงนิ อะมัลกมั เงิน กบั ปรอทมสี ถานะเปน็ ของแขง็ เงิน

นา้ โซดา นา้ กบั แก๊สคาร์บอนไดออกไซด์ น้า

28

สรุปสว่ นสาคัญ

ให้นักเรียนสรุปเรื่ององค์ประกอบของสารละลาย

สารละลาย

ความหมาย องค์ประกอบ วิธตี รวจสอบ
ของสารละลาย องค์ประกอบของ

สารละลาย

ของผสมเน้ือเดยี วท่ี ตัวทาละลาย ตัวละลาย หรอื ตัวถูก การระเหยแห้ง โดย
เกิดจากสารบริสุทธิ์ (solvent) เปน็ ส่วน ละลาย (solute) การใหค้ วามร้อนแก่
ตั้งแต่ 2 ชนดิ ทีม่ ปี ริมาณมากใน เป็นสารท่ีมีปรมิ าณ สารละลายจน
ข้ึนไปมารวมตวั กัน สารละลาย และเปน็ น้อยกว่าใน ของเหลวระเหย
ทางกายภาพ โดยจะ ส่วนทีล่ ะลายสาร สารละลาย และถูก กลายเป็นไอหมด
ไมเ่ กิดสารใหม่ ตัวอน่ื ละลายโดยตัวทา เป็นวิธีท่ีใช้ตรวจสอบ
ละลาย ได้ดี กับสารละลายท่ี
มีตวั ละลายเป็น
ของแข็งระเหยยาก

29

เฉลยแบบทดสอบ

กอ่ นเรยี น ง หลงั เรยี น ง
ขอ้ ก ข ค ขอ้ ก ข ค
x x
1x x 1x
2x 2x x
3x 3
4x 4x
5x 5x
6x 6x
7 7x
8x 8x
9 9x
10 x 10

เกณฑ์การผ่าน ตอ้ งได้ 7 คะแนนขึ้นไป

30

บรรณานกุ รม

ชชู าติ เทย่ี งธรรม. New สรุปเขม้ วิทยาศาสตร์ ม.1. กรุงเทพฯ: แม็ค, 2552.
พิมพ์พนั ธ์ เดชะคุปต์ และคณะ. ชุดกจิ กรรมพัฒนาการคิดวิเคราะห์วิทยาศาสตร์ ม.1.

กรุงเทพฯ : พัฒนาคุณภาพวิชาการ(พว.), 2550.
ศรลี ักษณ์ ผลวฒั นะ และคณะ. วิทยาศาสตร์ ม.1 เล่ม 1 . กรงุ เทพฯ: นิยมวทิ ยา, 2555.
ส่งเสริมการสอนวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี,สถาบนั . หนังสือเรยี นรายวชิ าพนื้ ฐาน

วทิ ยาศาสตร์ 1 .กรงุ เทพฯ:สกสค.ลาดพรา้ ว, 2553.
สมพงศ์ จนั ทรโ์ พธิ์ศรี. คู่มือวิทยาศาสตร์ ม.1-2-3 ภาคเคมี ฉบับเนน้ ความเป็นเลิศ.

กรงุ เทพฯ:ไฮเอด็ พับลิชช่ิง,2553.
สมโภค สุขอนันต์ และคณะ. คู่มอื เตรียมสอบวิทยาศาสตร์ 1 เล่มรวม 1-2. กรุงเทพฯ:

ไฮเอด็ พับลชิ ช่ิง, 2554.