GŁAZY Amelia Usowicz 7D

Amelia Usowicz 7D przedstawia przewodnik
pod tytułem:

l„uGddzykaganśandiae lpmaómwięićą

kamienie"

Stanisław Wyszyński

GŁAZ NARZUTOWY TRYGŁAW

TYCHOWO

Pomiędzy nagrobkami parafialnego cmentarza w
Tychowie wyrasta z ziemi olbrzymi głaz narzutowy, czyli eratyk. Nosi nazwę

"Trygław" i jest największym głazem w Polsce. Ma rozmiary: 44/14/4 m
(odpowiednio: obwód/długość/wysokość). Waży około 2 tys. ton! Rzeczywista
wielkość rekordzisty pozostaje skryta pod powierzchnią ziemi. Wiadomo, że

podziemna część głazu sięga co najmniej 4 m. Tyle ustalili jego
eksploratorzy,, zanim zaniechali podkopów.

Jak wszystkie eratyki, tychowski paragnejs jest lądolodowym importem ze
Skandynawii. Przypuszczalnie w czasach przedchrześcijańskich "Trygław"
mógł być miejscem kultu boga, który współcześnie użyczył głazowi imienia.
Cmentarne położenie sprawia, że w dzień Wszystkich Świętych na kamieniu
ustawiany jest ołtarz, przy którym odprawia się msze za dusze zmarłych

tychowian.

GŁAZY POLODOWCOWE CZARCI GŁAZ

KOŁBACZ

Głazy narzutowe, znajdujące się w Kołbaczu, zostały zebrane z okolicznych pól. Związane
było to głównie z działalnością Zakładu Doświadczalnego Instytutu Zootechniki

Państwowego Instytutu Badawczego, powołanego do prowadzenia badań naukowych
oraz chowu i hodowli bydła, trzody chlewnej i owiec. Wieloletni dyrektor tej instytucji,
Władysław Mazurkiewicz, był również pasjonatem miejscowości Kołbacz. To z jego
inicjatywy przetransportowano tu z Dębiny nad Jeziorem Miedwie największy głaz w
zbiorze, czyli Miedwieński Kamień, zwany Czarcim Głazem. Eratyki są swego rodzaju

pomnikami. Na kilku z nich umieszczone są pamiątkowe tablice. Dotyczą one ważnych
wydarzeń z życia miejscowości i całego regionu.

Wspomniany Miedwieński Kamień w 1973 roku uświetnił obchody 800-lecia przybycia
cystersów do Kołbacza. Jest to okazały czerwono-brunatny

granit rapakiwi, pochodzący z Wysp Alandzkich na Morzu Bałtyckim. Ma obwód 9 m i
wysokość 2,2 m. Waży ok. 40 ton. Został objęty ochroną jako pomnik przyrody. Inny

eratyk, mający równie imponujące rozmiary (obwód 10,4 m, wysokość 1,55 m), uwiecznia
powrót Pomorza Zachodniego do Macierzy. Tablicę umieszczono w 1985 roku, w 40.

rocznicę tego wydarzenia. Jeden z mniejszych głazów ma zaś przytwierdzoną płytę z logo
Zakładu Doświadczalnego Instytutu Zootechniki. Została ona wykonana w 1987 roku,
upamiętniając 20-lecie istnienia tej instytucji.

Będąc w Kołbaczu warto odszukać wszystkie głazy narzutowe. Większość znajduje się w
pobliżu zabudowań opactwa cystersów oraz pałacu. Jest to więc okazja do poznania
także ciekawych zabytków tej miejscowości.

GŁAZY W DOLINIE MIŁOŚCI

ZATOŃ

Kamienie na Wzgórzu Pamięci miały z założenia oddawać hołd wielkim
niemieckiej kultury i nauki, (również władcom i politykom), a miejsce

wzbudzać dumę narodową. Taki wyraz ma napis wycięty w kamiennym
stole, przywołujący słowa hymnu: „Deutschland, Deutschland über alles,

über alles in der Welt”. Na głazach upamiętnieni są m.in. Koch, Luter,
Wagner, Dürer, Bach, Mozart i Beethoven, jest głaz Wita Stwosza, Goethego
i Schillera, Kanta i braci Humboldt? Kamienie stanęły tutaj w latach 30. XX

wieku. Po 1933 r. Wzgórze stało się miejscem nacjonalistycznych
manifestacji i dołożono również kamień Hitlera (zeszlifowany i po wojnie

głęboko zakopany przez wojska pogranicza).

GŁAZ OLIWNY

MORYŃ

Czy istnieją dobre diabły? Ludowe podania i o takich osobliwościach bajają… W Moryniu
żyć miał kiedyś nietuzinkowy czart. Dla niepoznaki nosił imię Złek, ale całkiem zły to on nie

był, oj nie :) Do dziś moryńskie drzewa szemrzą o nim opowieści. Spacerując brzegiem
jeziora Morzycko natkniecie się nawet na dowody pozytywnego nastawienia Złeka do ludzi.

A było tak… W czasach „przed elektrycznością” domy oświetlano na przeróżne sposoby.
Jednym z nich były lampy oliwne a kupcy parający się obrotem płynnego paliwa do

lampek należeli do bogatszej warstwy mieszczańskiej. Podobnie jak dzisiaj, byli wśród nich
uczciwi i krętacze, filantropi i sknerusy.

Złek ludziom się nie narzucał, bywało jednak, że na widok rażącej niesprawiedliwości
potrafił ostro zareagować. Przekonał się o tym dotkliwie pewien oszukujący biednych
kupiec oliwny. Gdy obserwujące go diablisko zauważyło, że nie ustawicznie nie dolewa
miarki, czarcia krew się zagotowała. Złapał Złek kupca za kołnierz i zawlókł nad brzeg
jeziora. Uderzając łokciem w stojący tu głaz, wybił w nim spory otwór. - Masz tutaj miarkę
oleju i nie próbuj jej zmniejszać. Jeżeli dotrą do mnie jakieś słuchy o twoich alwersacjach,
znajdę cię i wrzucę do jeziora. Dopilnuję, żebyś nie wypłynął! Jak wieść gminna niesie,

przestraszony nie na żarty handlowiec stał się od tej pory na wskroś uczciwym
człowiekiem. Duży, szary kwarcyt z wyraźnie widocznym wgłębieniem do dziś cieszy oczy
spacerowiczów. Stoi nad brzegiem jeziora Morzycko, a obok niego znajduje się tablica z

pouczającą legendą.

KRÓLEWSKI GŁAZ

KAMIEŃ POMORSKI

Głaz Królewski, inaczej nazywany też Kamieniem Królewskim, to granitowy głaz
narzutowy o barwie szaro – różowej, przyniesiony wiele tysięcy lat temu przez

przesuwający się ze Skandynawii lądolód. W składzie dominuje popielaty kwarc i różowe
skalenie. Stąd jego charakterystyczny kolor. Żeby go zobaczyć trzeba wybrać się z

Kamienia Pomorskiego na krótką, 8-km wycieczkę na północ Wyspy Chrząszczewskiej.
Gigantyczny kamień leży niedaleko wsi Buniewice, w wodach morza, blisko brzegu
porośniętego trzciną. Ma status pomnika przyrody nieożywionej.

Historycy twierdzą, że to właśnie od niego wywodzi się nazwa miasta Kamień Pomorski.
Ogromny głaz pojawia się w wielu legendach. Od wieków ludzie łączyli powstanie

ponadnaturalnej wielkości wytworów natury z działaniem diabła. Wierzono, że głaz rzucił
olbrzym rozgniewany na szatana, który podstępem usiłował wymusić na nim podpisanie

cyrografu kusząc go obietnicą poślubienia idealnej wybranki. W innej wersji legendy
szatan miał zachęcać olbrzyma do zniszczenia pobliskiego miasta w zamian ofiarując
mu rękę pięknej olbrzymki. Olbrzym nie dał się zwieść, a znakiem jego zwycięstwa nad

szatanem jest ogromny kamień. Według niektórych opowieści uciekający diabeł
zamienił się w ropuchę i przygnieciony rzuconym przez rozzłoszczonego olbrzyma
głazem tkwi tam do dziś. Jeszcze jedna legenda opowiada historię bohaterskiego rybaka
z Buniewic, który zobaczył w nocy szatana lecącego z ogromnym głazem w rękach, aby
zrzucić go na Kamień Pomorski. Rybak otworzył kurnik, a jasne światło księżyca obudziło
koguta, który zapiał i tak przestraszył lecącego szatana, że ten spadł z głazem do morza.
Inni twierdzą, że to pogański bóg Trygław zamienił w kamień ropuchę, która zatruwała

jadem wody morza i stała się powodem głodu w okolicznych wioskach. Podań i
opowieści jest mnóstwo. Podobno w 1121 roku Bolesław Krzywousty stojąc na kamieniu

świętował opanowanie ziem Pomorza Zachodniego. Stąd jego nazwa „królewski”.

PORWAK SKAŁ JURAJSKICH

DZIWNÓWEK

Stanowisko dokumentacyjne "Dziwnówek - Kra Jurajska" jest bardziej znane
jako "Porwak w Dziwnówku". Jest to formacja geologiczna ze

skamieniałościami widoczna w wyrobiskach kamieniołomu wapieni,
eksploatowanych tu na przełomie XIX i XX wieku. 

Porwak w Dziwnówku to fragmenty skalne porwane przez lądolód z dna
Bałtyku łącznie z różnymi organizmami morskimi. Wapienne skały są
wyraźnie odrębne od skał, wśród których się znajdują. Składają się z
obumarłych małż, ślimaków korali, liliowców i amonitów. Można w nich
zauważyć odciski skorupy ślimaka, głowonoga lub skorupiaka.

KAMIENNE KRĘGI GOTÓW

GRZYBNICA

Cmentarzysko w Grzybnicy położone jest w lesie iglastym
na lewym brzegu rzeki Radew, pomiędzy miejscowościami Grzybnica i Mostowo w
gminie Manowo w woj. zachodniopomorskim. Stanowi relikt obecności w pierwszych
wiekach naszej na Pomorzu Zachodnim archeologicznej kultury wielbarskiej, którą
można wiązać ze znanym ze źródeł antycznych plemieniem Gotów. Do czasów nam
współczesnych zachowały się w tym miejscu specyficzne konstrukcje kamienne, które
stanowią o wyjątkowości tego stanowiska w skali Polski. Najciekawsze z nich to kręgi
kamienne o średnicy od 13 do 36 metrów, powstałe przez ustawienie pionowo głazów o
wysokości do 1,5 metra. Środek okręgu zajmowała najczęściej centralna stela kamienna,

bądź kopczyk z płaszczem kamiennym.

Oprócz kręgów na stanowisku zarejestrowano również bruki kamienne, koliste i
trójkątne, dwa kurhany, stele kamienne oznaczające w większości przypadków miejsca
pochówków, a także zasypane kamieniami pozostałości stosów ciałopalnych. W sumie, w

Grzybnicy odkryto ponad 101 pochówków ciałopalnych i szkieletowych i kilka
powiązanych z nimi rowków ziemnych o nieznanej funkcji, wypełnionych popiołem i
próchnicą, 5 kręgów kamiennych, kolisty podwójny wieniec kamienny, 2 kurhany o
konstrukcji kamienno ziemnej, 2 bruki trójkątne, 24 bruki kamienne, w tym 14 kolistych
oraz 6 stosów ciałopalnych przykrytych kamieniami. Czas założenia nekropoli można
określić na podstawie wyposażenia grobowego pochówków na fazę B2a okresu wpływów
rzymskich, czyli lata 80-120 n.e. Rozkwit i okres najbardziej intensywnego użytkowania
tego miejsca kończy się w fazie C1a czyli ok. roku 160-200/230 n.e. Po okresie przerwy

ostatnie dwa możliwe do wydatowania groby pochodzą z przełomu IV i V wieku.

MEGALITYCZNE CMENTARZYSKO
(GROBY OLBRZYMÓW)

BORKOWO

W miejscowości Borkowo znajdują się grobowce megalityczne sprzed 5 tysięcy lat,
pochodzące z okresu kultury pucharów lejkowatych. Mowa o potężnym dolmenie,
prehistorycznej budowli megalitycznej o charakterze grobowca. Składa się ona z głazów

wkopanych pionowo w ziemię i wielkiego płaskiego bloku skalnego.

Ciekawostką jest fakt, że do 1896 roku w pobliżu samotnego obecnie megalitu istniał tu
jeszcze jeden grobowiec podobnego typu. Rozebrano go podczas poszukiwania skarbów,

które według legend - miały się wewnątrz znajdować. Po wydobyciu kamiennych i
krzemiennych narzędzi oraz ozdób bursztynowych rozczarowani poszukiwacze skarbów
zaniechali swojej działalności. Badania archeologiczne prowadzone w latach 30-tych XX
wieku potwierdziły, że dolmen w Borkowie powstał około 3 tys. lat p.n.e. Komora grobowa

składa się z 12 ogromnych głazów narzutowych, przykrytych 4 głazami, będącymi
stropem. Do dziś nie wyjaśniono tajemnicy transportowania potężnych głazów i
konstruowania z nich komór grobowych. Być może grobowiec zbudowano dla
wyjątkowego zmarłego - wodza bądź kapłana. Mogło to być także miejsce kultu.
Prochy zmarłych składano w dolmenie wielokrotnie, uprzątając poprzednie pochówki
pod ściany komory. W Borkowie warto zobaczyć również dwa grobowce bezkomorowe,
które są inną formą grobów megalitycznych. Są to zbiorowe mogiły ludności żyjącej w
okresie pucharów lejkowych. To ciekawe miejsce jest niezwykłą atrakcją na skalę kraju.

GROBY OLBRZYMÓW

KARSKO

Megality typu kujawskiego w Karsku, to cenna pozostałość  neolitycznego cmentarzyska
ludności kultury pucharów lejkowatych. Obecnie są to jedyne obiekty w okolicy, które w
pełni zachowały swoją pierwotną formę. Wobec powyższego, grobowce posiadają dużą

wartość poznawczą i edukacyjną. Grobowce w Karsku powstały w młodszej epoce
kamienia - neolicie. Obiekty tego typu nie raz były tematem legend oraz podań

ludowych, w których utożsamiane były z grobami olbrzymów. Z nazwą „grobowce
gigantów” spotykamy się już w średniowieczu. Funkcjonuje ona w Niemczech do dnia
dzisiejszego, w nieco zmienionej formie, jako „Hünenbetten” czyli „łoża olbrzymów”. Zaś w

Polsce używana była jeszcze po II wojnie światowej.

Nienaruszone groby megalityczne należą dzisiaj do wielkiej rzadkości. Jest to efekt
stopniowej rozbiórki mogił w celu pozyskania kamienia do budowy dróg i budynków.
Nieobwarowane głazami groby stopniowo ulegały rozmyciu oraz wypłaszczeniu coraz
bardziej wtapiając się w otaczający je krajobraz. Megality znajdują się w odległości ok. 1,5
km na południowy zachód od miejscowości Wymykowo i 1,2 km na północny wschód od
Karska. Widoczne są z daleka jako kępa drzew otoczona polami uprawnymi, leżącymi na

granicy Pojezierza Myśliborskiego i Równiny Gorzowskiej.

DODATKOWE INFORMACJE

HTTP://WWW.NASZEWYCIECZKI.PL/TAGI/GLAZY

ŹRÓDŁA

PRZEWODNIK NA PODSTAWIE ŹRÓDEŁ WYKONAŁA:
AMELIA USOWICZ KL. 7D

KANON KRAJOZNAWCZY WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO, SZCZECIN 2014

HTTP://WWW.POLSKANIEZWYKLA.PL/WEB/PLACE/13736,TYCHOWO-NAJWIEKSZY-POLSKI-ERATYK.HTML
HTTPS://POMORZEZACHODNIE.TRAVEL/POZNAWAJ-DZIEDZICTWO_POMORZA-
POMNIKI_HISTORII/A,10970/ZBIOR_GLAZOW_NARZUTOWYCH_W_KOLBACZU
HTTPS://POMORZEZACHODNIE.TRAVEL/POZNAWAJ-PRZYRODA-POMNIKI_PRZYRODY/A,6449/MIEDWIENSKI_GLAZ
HTTPS://WWW.KRAJOZNAWCY.INFO.PL/ZATON-DOLNA-DOLINA-MILOSCI-36118/3
HTTPS://WWW.POLSKANIEZWYKLA.PL/WEB/PLACE/35802,MORYN-GLAZ-%E2%80%9EOLIWNY%E2%80%9D.HTML
HTTP://EKAMIENPOMORSKI.PL/GLAZ-KROLEWSKI-SYMBOLICZNE-MIEJSCE-KAMIENIA-POMORSKIEGO/
HTTP://NASZEWYCIECZKI.PL/WOJ-ZACHODNIOPOMORSKIE/38-CIEKAWE-MIEJSCA/896-STANOWISKO-
DOKUMENTACYJNE-DZIWNOWEK-KRA-JURAJSKA
HTTPS://ZABYTEK.PL/PL/OBIEKTY/GRZYBNICA-CMENTARZYSKO-GOCKIE
HTTP://WWW.MALECHOWO.PL/499-MEGALITYWBORKOWIE.HTML